Koreni hispanske umetnostiNastala pre nekoliko desetina hiljada godina.

Prvi znacajni spomenici poticu iz paleolita:

1.Pecina Altamira kod Santandera. umetnici – lovci i nomadi; slikali su prstom ili cetkama od zivotnjske dlake/perja; slikali su prirodnim bojama pomesanim sa mascu ili biljnim sokovima; slike bizona i drugih zivotinja; slike su premazivali masnocom ili smolom da bi ocuvale svezinu; najzastupljenije boje – crna, crvena, zuta i smedja.2.Pecine u Kantabriji, Asturiji i Baskiji El Pendo, El Pindal, i El Kastiljo (El Castillo)3. artefakti, zenske figurice, rezbareni stapovi od kostiju/slonovace…

Od neolita pa do istorijskih vremena:Stvaranje posebnog iberskog stila - Iberi, Baski i Kelti dolaze u dodir sa Fenicanima i Grcima (donose razvijenu umetnost i nacin gradnje)Skulpture zivotinja (najvise tele)

Nakon Punskih ratova, Rimljani zazimaju Iberijsko poluostrvo. Na pocetku nove ere – razvijena infrastruktura, utvrdjenja, hramovi i gradovi.Ocuvani - akvadukti –Targona i Segovija, mostovi – Alkantara i Merida, amfiteatar – okolina SeviljePalate, pozorista, slavoluci i hramovi – sacuvani u rusevinama – od njih pravljene crkve, dzamije, zamkovi.

Srednjevekovna umetnost u SpanijiRana crkvena arhitektura – razvija se za vreme prodora Vizigota (hristijanizovani i delimicno romanizovani) pocetkom V veka;VI vek – sa juga Spanije vizantijski uticaj na umetnost, dok ih kralj Leovigild nije proterao i preneo prestonicu u Toledo.Crkve :Sveti Jovan iz Banjosa (San Juan de Baños) – PalensijaBogorodica iz Kintanilje de las Vinjas (Santa María de Quintanilla de las Viñas) – BurgosSao Frutuozo de Montelioš (Sao Frutuoso de Montélios (a ima talasic)) – PortugalZajednicka osobina vizigotskih gradjevina – jednostavna osnova, pravougaona apsida, robusni kameni zid, luk u obliku potkovice na udubljenjima i podupiracima…

Pocetkom VIII veka dolaze Mavari na Ib.p. Tolerantna uprava tokom prvih vekova, sloboda veroispovesti;Al-Andalus – procvat arapske, evropske i jevrejske srednjovekovne kulture – preplitanje stilova;Luksuzni proizvodi od zlata, srebra, metala, koze, tekstila, slonove kosti i keramike.

Jug – dominantna umetnost pod arapskim uticajemgradjevinski materijal - opeka

Dzamija (La Mezquita)prvi islamski spomenik u Evropi;785 – emir Abdurahman I zapoceo gradnju na mestu nekadasnje vizigotske crkve Svetoga Vincenta. Gradnja trajala 200

godina;Dvoriste opasano zidinama, aleje stubovima (oko 850) – napravljeni od jaspisa, granita, jednobojnog/sarenog mermera (iz Francuske, Vizantije, Kartagine i Spanije), nose raznovrsne kapitele i dvostruke lukove u obliku potkovice u kombinaciji belog i crvenog mermera;Arabeske, najvise u mihrabu (zvezdoliki ukrasi i mnogo nizih stubova)Dvoriste narandzi (El patio de los naranjos) – pet fontana i pomorandzeOd XIII sluzi kao crkva.1523. u centralnom delu dozidana renesansna katedrala Uspenja presvete Bogorodice (La Asunción de Nuestra Señora)

Politicki uspon i zlatno doba umetnosti i nauke u Al-Andalusu – za vreme vladavine Abdurahmana III (912-961)Krenuo je u borbu protiv hriscanskih kraljevina na severu i šiitske dinastije Fatimita na Severu Afrike. Zeli da spreci sirenje šiitskog uticaja na svoje zemlje – proglasava se kalifom – verski i politicki autoritet vodje muslimanskog sveta – izjednacio se sa Abasidima u Bagdadu

Medina Al-Zahra (Medina Alzahara) – grad-palataAbddurahman III je zapoceo izgradnju 936.10-ak km zapadno od Kordobe;arhitektonsko cudo - dvorane, kolonade stubova, arabeske, vrtovi, fontane;jedna od najpoznatijih i najluksuznijih palata srednjeg veka;nakon 80 god, u gradjanskom ratu koji je podelio Al-Andalus na taife, skroz porusena.

Dolaskom Almoravida i Almohada u XI i XII veku mosarapi (mozárabes) beze na sever u hriscanske kraljevine. Sirili su na severu mavarski nacin gradnje kombinujuci ga sa romanikom – poseban stilOdlike: potkovicasti luk, jednostavna osnova i stuboviPrimeri:Sveti Emilijan iz Kogolje (San Millán de la Cogolla),Crkva Presvetog Hrista svetlosti (San Cristo de la Luz) u Toledu – u vreme mavarske vladavine;arapske cetvrti u Segoviji i Sevilji;Alkasar u Sevilji (danas poznat kao Los Reales Alcázares de Sevilla)preplitanje razlicitih stilova;VIII v –arapski emiri sagradili osnove palate;kasniji muslimanski vladari je dogradjivali i ulepsavali (narocito dinastija Almohada, XII i XIII v);Sredina XIII v – grad preuzeli hriscani, pa dobija elemente gotike (narocito u vreme Alfonsa X)Posle 1364 - Pedro I Surovi (Pedro I, el Cruel) je znacajno ulepsava, sagradio niz luksuznih prostorija koje oponasaju orijentalni stil, najznacajnija Salon ambasadora (El Salón de Embajadores) – palata postaje najbolji primer mudehar stila u profanoj arhitekturi.

Velika dzamija u Sevilji - pretvorena u crkvu

Zvonik Hiralda (Giralda) - sagradjen na osnovama porusenog monumentalnog minareta.

mudéjar – muslimani koji su ziveli u hriscanskim kraljevinama;mudéjar – stil pod mosarapskim i mavarskim uticajem (najvise zastupljen od XIV do XVI v) – sinteza orijentalnih, romanickih i gotickih elemenata.Jevreji su dali znacajan doprinos umetnosti. Ziveli su u cetvrtima, koje su krasile izuzetno lepe kuce i sinagoge. (Toledo) Prenosili su mudehar stil nakon proterivanja.Primer – stara sinagoga u Sarajevu,Sarajevska hagada – srednjovekovno sefardsko slikarstvo, krasnopisni jevrejski rukopis na pergamentu, sa iluminacijama, nastao u Barseloni krajem XIV v.

Kraj XIX i pocetak XX – mudehar inspiracija za neomavarski/neomudehar stil, popularan u celoj Evropi, narocito u gradnji sinagoga (na Balkanu, Spanska sinagoga u Pragu), prihvatili su ga i Sefardi i centralnoevropski Jevreji;

Dinastija Nasrida – Granada najvaznije mavarsko sediste na Ib.p.

Palata Alhambra (La Alhambra) – XIII vKompleks zgrada tzv. crkvena tvrdjava – mnostvo luksuznih dvorana, 2 glavna dvorista – Dvoriste mirti (El patio de los Arrayanes)Dvoriste lavova (El patio de los Leones) – mali lukovi u obliku venaca i fontana sa statuama lavova;Spoljasnja dekoracija – finocaUnutrasnja dekoracija dvorana – tavanice ukrasene manjim udubljenjima, alveolama ili ornamentima (nalik na stalaktite)Nakon pada Granade postaje rezidencija spanskih kraljeva.

Sever –romanika– gruba i ruralna ( iz Francuske osnivanjem klinijevskih manastira benediktanskog reda)gradjevinski materijal – kamen

Primeri:

Bazilika u Santjagu1073 - Alfonso VI – na mestu stare crkve koju su razorili Mavari u Santjagu de Komposteli ( jedno od najznacajnijih hriscanskih svetilista i mesta hodocasca zbog mostiju apostola Jakova) zapocinje izgradnju nove, romanicke bazilike. 1128 – zavrsenavrhunac romanicke skulpture u Evropi;delo majstora Matea;1170 - na narteksu se pojavljuju rebra na svodovima (elementi gotike)

crkva Svetog Isidora (San Isidro) u Leonucrkva Svetog Spasa (San Salvador) u Avili

pocetak XII v – reformisani benediktanski red iz Francuske, Cisterciti (Ordo Cisterciensis) preuzima ulogu klinijevca. Podizu manastire u Spaniji:Veruela u Saragosi,Las Uelgas (Las Hueglas) u Burgosu,Filtero u Navari,Santes Kreus (Santes Creus) u Taragoni.Obnavljaju ideale siromastva i asketizma.Stil – ozbiljan, jednostavan, bez puno dekoracija.

GotikaPreko Puta za Santjago (Camino de Santiago) dopire iz Francuske.Izrazita ornamentalnost i preterana dekorativnost.Gradska umetnost, u crkvenoj i svetovnoj arhitekturi.Do XIII v – samo pojedini elementi gotike:posle 1170 - stara katedrala u Salamanki, katedrala u Samorikatedrala u Taragoni, Leridi i Kuenki.

XIII v – izgradnja prvih velikih gotickih gradjevina:katedrala u Burgosu – 1221, dekorativna glavna fasada koja cini jedinstvo sa dva visoka gotska tornjakatedrala u Leonu – prelepi vitrazi, skulpturakatedrala u ToleduGotika je najvise razvijena u Kataloniji. (katedralni hramovi u Barseloni i Djeroni)Goticko slikarstvo – napusta konvencionalno prikazivanje, krece se ka realisticnom izrazu.

Alfonso X Uceni vlada u Kastilji (1252 – 1284)Srednjovekovna kulturna revolucija – razvoj nauke i umetnostiA. X autor iluminiranih knjiga:ilustrovana Knjiga o sahu (Libro de ajedrez)pesnicko-muzicka zbirka Kantiga svete Marije (Cantigas de Santa María) – na iluminacijama prikazan nacin zivota svih slojeva u srednjovekovnoj Spaniji – nacin odevanja, arhitektura, ukrasi, instrumenti, obicaji.

Rane renesansne i humanisticke tendencije – za vreme Katolickih kraljevakasnogoticki stil – modifikacija gotikePoznat pod imenima:1. (gótico) florido/flamígero - franjevacki manastir San Juan de los Reyes u Toledu, Kraljevska kapela u Granadi;2. stil Katolickih kraljeva (Estilo de Reyes Católicos)/Izabelin stil (estiloisabelino)/Fernandov stil (fernandino) kada ukljucuje odredjene elemente mudehar stila – zamak Manzanares el Real u Madridu, Casa de las Conchas u Salamanki itd.

Renesansa – Od Katolickih kraljeva do manirizmaPrimceza Huana Luda se udala za habzburskog flamanskog nadvojvodu - Filipa Lepog – produbljene veze izmedju flamanske i spanske umetnosti, pogotovo kada Karlo V dobije titulu Svetog rimskog cara.kraj XV v – slikarstvo Flandrije i Burgundije (Karlo V ih nasledio) – uzor umetnicima na Ib.p.

Spanski slikari putovali na sever, ovladali tehnikama kasnogotickog slikarstva holandskih majstora.Snazan uticaj holndskih slikara (Jana van Ajka i Rohira van der Vajdena). Primer:Fernando Galjega (Fernando Gallego) – jedan od najvecih majstora hispano-flamanskog stila (kraj XV i pocetak XVI veka), slika do 1507.Dela:1.Oplakivanje Hrista (La Piedad) – imitacija Der Vajdenovog istoimenog dela(kraljica Izabela od Kastilje ju je imala u svojoj kolekciji)Promene u ovom delu koje uvodi Gallego – krupnije figure Bogorodice i Hrista, naglasena motivnost likova.2.Oltarski prikaz svetog Ildefonsa (El retablo de San Ildefonso)3.Nebo iznad Salamanke (El Cielo de Salamanca)

Prve decenije vladavine Karla V – platereskni stil (estilo plateresco) – kombinacija kasnogotskog, flamihero i mudehar stila sa italijanskim renesansnim elementima.Ime dobija po slicnosti dekoracija sa juvelirskim majstorstvom – srebro (sp. plata)Tesko je razvojiti elemente kasnogotskog i plateresknog stila. Gradjevine spanske rane renesanse zadrzavaju goticku unutrasnjost. Primer:Casa de las Conchas, Univerzitet u Salamanki, Konak Katolickih kraljeva (Hostal de los Reyes Católicos)

Pocetak XVI veka – aragonska dinastija vladala Napuljem, spansko slikarstvo se okrece italijanskoj renesansi.

Postoje uporedo i preplicu se italijanska i severnjacka slikarska tradicija.Italijanske elemente u Valensiji uvode otac i sin Rodrigo i Fransisko de Osona (Rodrigo y Francisco de Osona), Italijan Paolo de San Leokadio (Paolo de San Leocardio), Fernando Janjes de Almedina (Fernando Yáñez de la Almedina, rodom iz Manče) i Fernando de los Ljanos (Fernando de los Llanos, rodom iz Manče).Italijanske elemente u Kastilju uvode slikari:Pedro Berugete (Pedro Berruguete) – skolovan na hispano-flamanskoj tradiciji, bio u Italiji pa uvodi italijanske elemente u slikarstvo, kasnije Huan de Borgonja (Juan de Borgoña) – radi na oslikavanju jednog dela Katedrale u Toledu pod patronatom uglednog toledskog kardinala Sisnerosa – vlada kompleksnom perspektivom i plastikom likova.

Sredina XVI v. Sevilja-preuzima primat u spanskom slikarstvupoznati slikari: Pedro de Kampanja (Pedro de Campaña) – portretista, Flamanac rodom iz Brisela, reprezentativne kompozicije za Katedralu u Sevilji.Aleho Fernandes (Alejo Fernándes) – AndaluzijaDela: spoj flamanske i italijanske tradicijeDela: portret moreplovca Kristifora Kolumba u Kraljevskom dvorcu u Sevilji

Sredina XVI veka – likovni manirizam i protivreformacija katolicke crkve;Protestantizam i verski evropski ratovi menjaju donekle tok umetnosti;Karlo V, kao Sveti rimski car, morao je da cuva cistotu katolicanstva i da primeni postulat Tridentskog sabora;Protivreformacija k. c. – slikarstvo dobija ozbiljniju, misticniju religioznu crtu, narocito u Spaniji, koja ce se razvijati u tom pravcu narednih nekoliko vekova;Predstavnici:Luis de Morales (1509-1586) – iz Ekstremadure, ucenik Pedra de Kampanje, najvazniji predstavnikNjegova dela su bila popularna sirom Spanije i Portugala, pa je dobio nadimak “bozanski Morales”(El divino Morales).Dela: Oplakivanje Hrista (La Piedad) – nekoliko kompozicija za razlicite katedrale Bogorodica sa detetom (Virgen con Niño) Hrist vezan za stub (Cristo atado a la Columna) Ecce Homo

Do izgradnje Eskorijala – spanske arhitekte oponasaju italijanski klasicizam

1561 - Filip II – premesta prestonicu iz Valjadolida u Madrid Filip II je formirao grupu dvorskih arhitekata u sluzbi monarhije i vere – pojava autenticnog spanskog renesansnog klasicizma.Manstir Eskorijal (El Escorial) prvi arhitekta Huan Bautista de Toledo (Juan Bautista de Toledo) – napravio osnovne nacrte i planoveOd 1567. arhitekta Huan de Erera (Juan de Herrera, 1530-1597) – promenio nacrt, smanjio broj kula, povecao visinu spoljnih zidina itd.Ererin stil/ererizam (Estilo Herreriano/El Herrerismo) – monumentalnost, ozbiljnost, jednostavnost(Plaza Mayor u Madridu, katedrala u Valjadolidu)1584 – zavrsenIzgled: niz dvorista, zatvoreni kompleks medju strogim zidovima jednostavne gradnje;centralni deo: crkva Svetog Lorenca – osnova grckog krsta, a samostanski deo – kao sistem zatvorenih dvorista; manastir je sagradjen u spomen na pobedu nad Francuzima u San Kantenu 1557, obuhvata panteon u kom su sahranjivani spanski monarsi;Dvoriste Kraljeva (El Patio de los Reyes)i kraljevska palata.

Dragocena zbirka umetnickih dela – najvise slika i skulptura;iznad glavne fasade koja zatvara Dvoriste kraljeva nalazi se biblioteka sa preko 60 000 knjiga, medju njima najredji spanski srednjovekovni rukopisi.

Kraj XVI v – slikarstvo pod uticajem Mikelandjela i venecijanskim uticajem;Madrid – dvorski slikari portretisti(portreti Filipa II, kraljice i drugih uglednih dvorjana):Huan Pantoha de la Krus (Juan Pantoja de la Cruz)Alonso Sančes Koeljo (Alonso Sánchez Coello)Huan Fernandes de Navarete (Juan Fernández de Navarrete) – pod venecijanskim uticajem, dela:Poklonjenje pastira (Adoración de los Pastores) za baziliku Svetog Lorenca (Eskorijal).

El Greko (El Greco, Domenikos Teotokopulos 1541-1614) – obelezio spansko i evropsko slikarstvo;Rodio se i odrastao na Kritu (u to vreme je bio pod vlascu Mletacke republike);Ugledao se na kasnovizantijske ikonografske tradicije, 1566. se seli u Veneciju, a kasnije u Rim – upoznao se sa delom Tintoreta, Ticijana i Mikelandjela.Zbog inovativnog i hibridnog stila bio je previse ekscentrican pa se seli u Toledo. Nailazi na razumevanje medju ucenim katolickim velikodostojnicima, podrzavaju njegov jedinstven i moderni stil.Stil: upecatljiv, maniristicko osvetljenje i originalni kontrasti boja, izduzene figure.spoj renesansnih, vizantijskim, italijanskih i spanskih uzora – najoriginalniji umetnik epohe, malo ko se usudio da ga oponasa.Dela(uglavnom religiozna, najcesce velika platna za oltar):1.Sveta porodica (Sagrada Familia)2.Blagovesti (La Anunciación)3.Sveto Trojstvo (La Trinidad)4.Vidjenje apokalipse (Visión del Apocalipsis)5.Raspece (La Crucifixión)6.1586-1588 – Sahrana grofa od Orgasa (El entierro del conde de Orgaz) za crkvu Svetog Tome u Toledu. Podeljena je u dva nivoa – zemaljski (donji deo, grofa u grob polazu Sveti Avgustin i Sveti Stefan u prisustvu svestenstva i ostalog sveta) i nebeski prostor (gornji deo, bozanska slava u liku centralne figure sudije Hrista u belom, Bogorodice, okruzene andjelima i svecima), koje povezuje dusa preminulog grofa uspinjuci se ka nebesima.Predstavlja glavnu doktrinu katolicke crkve – spasenje duse pravednika i njeno pobedonosno uspenje ka Hristu nakon smrti.Kontrasti – realisticnih i idealizovanih likova, jarkih i zatamnjenih delova, smirene atmosfere sahrane i pompeznog ambijenta u bozanskoj sferi.7.1580 – dobija zadatak da naslika za Eskorijal Mucenistvo svetog Mavrikija i tebanske legije (El Martirio de San Mauricio y la legión Tebana). Zavrsava za 3 godine. Dobija 800 dukata. Medjutim, kralja je razbesnelo prikazivanje Filipovih generala, pa nije vise zeleo da ga angazuje kao slikara.

Nereligiozna dela (portreti plemstva, svestenstva i uglednih ljudi):Pogled na Toledo (Vista de Toledo)

Barok:Zlatno doba spanskog slikarstvaXVI i XVII vek – zlatni vekovi (Siglos de Oro) spanske kulture. Knjizevnost i slikarstvo XVII veka imaju vise remek-dela i vrhunskih umetnika nego bilo koje drugo razdoblje spanske istorije. Ujedno, XVII vek je doba stalnih ratova i kriza.Veliki Habzburzi – Karlo V i Filip II;Njihovi naslednici slabiji vladari, prepustaju vlast namesnicima. Filip III najveci deo uprave prepusta Vojvodi od Lerme (poznati pokrovitelj umetnosti, uvodi prirodniju i izrazajniju duhovnost u umetnosti).Spanija za vreme vladavine Habzburga je najveci zastitnik katolicanstva. Stvara se lista zabranjenih knjiga, osnivaju se monaski redovi (Jezuiti Ignasija Lojole).

Slikarstvo XVII v – najveci uticaj ideali crkvene protivreformacije, flamanski i italijanski majstori (posebno Mikelandjelo Karavadjo).Pocetak XVII v – teme i dalje religiozne, velika platna za oltar ili manje bocne kapele, naglaseno glorifikovanje Bogorodice (njen kult jaca opirajuci se radikalnom ikonoborackom pristupu protestantizma), evharistijske tajne, likovi svetaca, mucenici stradali za Hrista, proroci Starog zaveta, Hristova cuda itd.Narucioci slika – crkva, manastiri, redovi i crkvena bratstva.

Razvijaju se i svetovne teme i motivi – mrtva priroda, pejzaz, mitoloske i storijske scene, portret.Mrtva priroda (Bodegón)- jednostavni kuhinjski ormari, postavljeni stolovi, svedeni oblici tenebristickog osvetljenja, korpe sa vocem, cvece, vaze, cupovi, drugo posudje.Huan Sances Kotan (Juan Sánchez Cotán) - formulisanje karakteristicnog spanskog stila komponovanja elemenata mrtve prirode u Toledu – podseca na Karavadjov stil.

Umetnicki centri – Madrid i Sevilja(bitna zbog velike uloge u upravljanju prekomorskim kolonijama).Sevilja – Pokrovitelj umetnosti na jugu – crkva (nema mocnog plemstva i snaznog uticaja kraljevske kuce)Pocetak XVII v – u Sevilji aktivno nekoliko desetina manastira i monaskih redova, taj broj u porastu – najpouzdaniji narucioci i zastitnici – ogranicenje umetnicke slobode, kupci imali vlastito konzervativno vidjenje slikarstva i uopste katolicke dogmatike.Slikari:Fransisko Erera Stariji (Francisco Herrera el Viejo) njego sin Fransisko Erera Mladji (Francisco Herrera el Mozo) Fransisko de Surbaran (Francisco de Zurbarán, 1598-1664) Rodio se i odrastao u Ekstremaduri, gde je dobio osnovno slikarsko obrazovanje. 1615 se seli u Sevilju, gde nastavlja da uci i radi, upoznajuci slkare Fransiska Paceka (Fransisco Pacheco) i Alonsa Kana (Alonso Cano).Prve vaznije narudzbine od dominikanaca i Reda nase milosrdne gospe – postaje poznati seviljski majstor.Stil: religiozan, pod patronatom crkve, karavadjovski kjaroskuroDela:1.Hrist na krstu (Cristo en la Cruz) – u stilu Karavadja, kontrast boje napetuh misica raspetog Hrista u agoniji i sneznobelog platna oko kukova. 2.Sveti Serapije (San Serapio) – u dugoj beloj odori sa ogrtacem, stradanje prikazano uzdrzano, bez krvi i naglasenog bola; pokazuje umesnost u slikanju draperija, narocito belih, pa postaje omiljeni slikar Kartuzijanskog reda/reda svetog Bruna (poznat po belim monaskim rizama, 1630-1635 Surbaran za njih slika 3.Sveti Ugo u kartuzijanskoj trpezariji (San Hugo en el refectorio de los Cartujos))Nakon posete Madridu dobija zvanje kraljevskog slikara.4.1634. dobija porudzbinu za 2 slike za salon posvecen pobedama u novoj kraljevskoj palati Buen Retiro.Sacuvana je Odbrana Kadisa (La Defensa de Cádiz) – prikazuje pobedu nad Englezima.Dobija porudzbine iz kolonija (Peru, Meksiko, Argentina) – religiozne slike, najcesce Bogorodice, mnoge se i danas nalaze u kolonijalnim crkvama.Menja stil pod uticajem Velaskesa, usvaja vedrija tonove.5.Poklonjenje pastira (La Adoración de los pastores) i Poklonjenje mudraca (La Adoración de los magos) za kartuzijanski manastir u Heresu de Frontera6.Trijumf svetog Tome Akvinskog (El Triunfo de Santo Tomás Aquino) za dominikanski red u Sevilji – monumentalna kompozicija7.Javljanje svetoga Petra svetom Petru Nolasku (La aparición de San Pedro a San Pedro Nolasco) za red Nase milosrdne gospe.8.Sveta Margarita (Santa Margarita) - ljupkost9.Sveta Agata (Santa Águeda) –ljupkost, uzdrzanost, bez krvi, naglasenog bola; strada za Hrista drzeci dostojanstveno posluzavnik sa svojim odsecenim dojkama.

10.Bezgresno zacece (La Inmaculada Concepción) – ljupkost, teoloski izuzetno popularnaMrtva priroda – u pocetku pod Kotanovim uticajem, posle razvija samostalan i originalan izraz.11,12.Velike slike(detalji) - Bogorodicni pribor za sivenje , korpe sa limunovima i kompozicije posudja (Solje i case (Tazas y vasos))13.Mnoge ipak nose alegorijsku poruku, npr. platno Agnec Bozji/Jagnje Bozje (Agnus Dei) – realisticki prikazano zrtveno jagnje vezanih nogu – alegorija Hristove zrtve

Dijego Rodriges de Silva i Velaskes (Diego Rodríguez de Silva y Velázquez, 1599-1660)Najbitniji slikar spanskog baroka;Pripada nizoj aristokratiji, a po ocu je novi hriscanin (cristiano nuevo), jer mu otac potice iz ugledne advokatske porodice jevrejsko-portugalskog porekla;Rodjen je u Sevilji, ucitelj mu je ugledni slikar Fransisko Pačeko, cijom ce se kcerkom Huanom ozeniti.Dela:1.Starica koja przi jaja (Vieja friendo huevos) – gotovo naturalisticki prikaz starice u kuhinji dok priprema hranu. Svetlost dolazi sa leve strane i osvetljava njenu centralnu figuru u stilu Karavadjovog kjaroskura, ostali deo u senci.Pripada “kuhinjskim slikama”pod flamanskim uticajem, ali ima i iznenadjujucu svezinu zbog fotografskog pristupa detalju i pokretu (ovoj fazi pripada i veliki broj slika mrtve prirode na koje ce se kasniji seviljanski slikari ugledati).2.Vodonosa iz Sevilje (El aguador de Sevilla) – slicne odlike kao slika starice, ova slika je sa kraljevskim portretima obezbedila zvanje kraljevskog slikara ( Filip IV prepusta vlast namesniku vojvodi iz Olivaresa koji je bio iz Sevilje, sto pomaze Velaskesu, kao i veze porodice Pačeko).Velaskes ima konkurenciju – starije kraljevske slikare – Andjelo Nardi (Angelo Nardi), Euhenio Kahes (Eugenio Cájes) i Visente Kardučo (Vicente Carducho)Flamanski slikar Rubens 1628. stize u Madrid kao diplomata. Velaskes i on razmenjuju znanje i iskustvo.Zajedno putuju u Italiju 1629 – 1631, proucavaju kraljevske kolekcije italijanskih slikara. Velaskes upotpunjava svoje klasicno obrazovanje i upoznaje se bolje sa delima renesansnih slikara.4.Pred put u Italiju slika Bahov Trijumf (El triunfo de Baco), poznat kao Pijanci (Los borrachos) – prikaz mladog, polunagog boga Dionisa(Bahusa) u drustvu starijih pripitih seljana.5.1630 – Vulkanova kovacnica (El fragua de Vulcano) – napreduje u slikanju ljudi i stvaranju uverljivije iluzije prostora.Po povratku u Spaniju menja stil. Slika portrete vladara na konju, portrete Filipa III, Filipa IV, donje Margarite od Austrije, dona Baltasara Karlosa, donje Marije Terese itd.6.Da bi razonodio Filipa IV, slika dvorske lude, infante, infantkinje, kepece i zivotinje. Najpoznatija slika – Dvorska luda dona Sebastijana de Mora (El búfon don Sebastián de Morra)7.Ucestvuje u oslikavanju palate Buen Retiro. Najpoznatija slika – Predaja Brede (La rendición de Breda) poznata kao Koplja (Las Lanzas) – predaja utvrdjenog Holandskog grada Brede, predvodi Djenovljanin Ambrozio Spinola, prikazan teren oko grada, na prvi pogled monotona ratna scena, ispunio ju je dramatikom pobede i poraza, ratnicke slave i medjusobnog uvazavanja sukobljenih.1649 – 1651 – drugo putovanje u Italiju, da bi kupio skulpture i slike za kraljevsku kolekciju.8.Portret pape Inoćentija X (Retrato de Inocencio X)9.Venera pred ogledalom (Venus del Espejo) – prikazana sa ledja, obnazena odmara u postelji i posmatra svoj lik u ogledalu koje drzi Kupidon.Pred smrt – umetnicki vrhunac:10.Prica o Arahni (La fábula de Aracné) poznata kao Prelje/Tkalje (Las Hilanderas)Prelje pripremaju konac za tkanje, dugo se verovalo da prikazuje uobicajenu zanrovsku scenu.Medjutim, u prvom planu, medju 5 zena nalazi se uvredjena boginja Atena (starica otkrivenog kolena) i njena suparnica, mlada tkalja Arhana (sa desne strane, sedi, namotava klupko). U drugom planu, na tapiseriji koje devojke razapinju, boginja Atena u punoj ratnickoj slavi se sprema da Arhanu zbog arogancije pretvori u pauka.

Velaskes pokazuje izuzetnu umesnost u prikazivanju likova u pokretu. 11.1656 - Male dvorske dame (Las Meninas) – najpoznatije Velaskesovo delo, jedno od remek-dela spanskog baroka.Izvrsilo ogroman uticaj na evropske umetnike – nazivaju ga “teologijom/jevandjeljem slikarstva” zbog slozenosti i upotrebe svetla.Las Meninas se odnosi na dve devojcice koje zabavljaju malu infantkinju Margaritu (najmladju kcerku Filipa IV) koja je u centru i istaknuta svetloscu.U svom dvorskom ateljeu, levo, Velaskes prikazuje sebe kao ozbiljnog umetnika koji slika sa paletom i cetkicom u rukama. Kasnije je, najverovatnije po naredjenju kralja, docrtan crveni krst kao simbol Reda svetoga Jakova, u koji je Velaskes primljen tek 1658. iako je dugo tome tezio.U ogledalu desno vide se Filip IV i kraljica Marijana Austrijska koji poziraju Velaskesu – utisak da su posmatraci, izvan slike – slican postupak primenio je veliki flamanski slikar Jan Van Ajk u delu Supruznici Arnolfini (1434).Na vratima, pored ogledala nalazi se covek za koga se smatra da je Velaskesov rodjak Hose Nijeto Velaskes (José Nieto Velázquez).Desno, u prednjem delu, se nalaze dva kepeca (dvorske lude) i pas.

Huan de Valdes Leal (Juan de Valdés Leal, 1622-1690)Rodio se i ziveo u Sevilji. Bavio se i grafikom.Stil: barokni, tenebristicki, naturalisticki, dramatican, morbidan i groteskan.Dela:Sveti Andrija (San Andrés) za crkvu Svetog Franje u Kordobi;Povlacenje Saracena (La retirada de los sarracenos)Isus raspravlja sa ucenjacima (Jesús disputando con los doctores)Kraj zemaljske slave (Finis gloriae mundi) i U treptaj oka (In ictu oculi) - najpoznatija dela - alegorijski prikazi ljudske naravi – mracne slike, snazne boje, dramaticno osvetljenje, prikaz prolaznosti ljudske slave i materijalnog bogatstva iza kojih dolazi smrt (predstavljena skeletom).

Bartolomeo Esteban Muriljo (Bartolomé Esteban Murillo, 1617-1682)Glavni predstavnik spanske i seviljanske zrele vaze tj. zrelog baroka.Rodjen u Sevilji, tamo proveo skoro ceo zivot. Bio je ucenik Huana de Kastilja, a na njega je uticao i Seviljanac Alonso Kano.Njegova dela se mogu podeliti u dve grupe:1. Glavne teme – Bogorodica i prizori iz zivota svetaca .Pod uticajem dogme o bezgresnom zacecu, Muriljo stvara idealizovani prikaz device-majke u nebeskom plavetnilu, okruzene andjelima i oblacima, koja likom negde podseca na skromne andaluzijske devojke.Pateticno i sladunjavo, ali ove slike su proslavile Murilja u domenu crkve, a kasnije je smatrano da su proizvod neodmerenosti katolicke protivreformacije i kontritanja protestantskoj jednostavnosti.Teme bezgresnog zaceca (La inmaculada concepción) oko 30 slika – Adjeoska kuhinja (La cocina de los Ángeles), Sveti Isidor (San Isidro), Sveti Leandar (San Leandro), Blagovesti (La Anunciación), Dobri pastir (El Buen Pastor).Diskretno obradjivanje religiozne tematike, akcenat na realistickim detaljima,- tenebristički kontrast i majstorksi odnos figura – Sveta porodica s pticicom (Sagrada Familia del pajarito);Sveti Josif, nezni otac, brine o malom Isusu koji se igra sa psom i drzi pticicu u ruci, Marija ih gleda i obavlja kucne poslove.2. Realisticni prizori svakodnevnog i porodicnog zivota.Omiljeni likovi decaka-skitnica i prosjaka – pikara (zbog pojave pikarskog romana Lazarčić sa Tormesa (Lazarillo de Tormes)).Likovi prikazani bez ulepsavanja – vrhunac realizma.Galisijke (Las Gallegas)/Zene na prozoru (Las mujeres en la ventana) –2 devojke su naslikane toplim tonovima izranjaju iz tame koja zauzima gotovo polovinu slike. Devojka u prvom planu je ljupko osmehnuta, zena koja stidljivo

izviruje iza prozorskog okna osmeh se po ocima naslucuje iza marame kojom je zaklonila usta.Muriljo postaje jedan od najvecih spanskih slikara XVII v zahvaljujuci slikama Decaci jedu dinju i grozdje (Los niños comiendo melón y uvas), Mali prosjak (El joven mendigo), Prodavci voca (Vendedores de fruta)…

Valensija – vazan umetnicki centar – slikarska skola koju odlikuje naglaseni naturalizam i kjaroskuro tehnika. Predstavnici:

Fransisko Ribalta (Francisco Ribalta, 1565-1628)Jedan od zacetnika valensijanskog baroka.Stil: manirizam, uticaj protivreformacije i Karavađa, tematika uglavnom religiozna.Dela: Hrist prikovan za krst (Cristo clavado en la cruz), Hrist grli svetoga Bernarda (Cristo abrazando a San Bernardo), Sveti Bruno (San Bruno), Tajna vecera (Santa Cena)…

Žozep de Ribera(Josep de Ribera, u Italiji se potpisivao kao Đuzepe (Jusepe/Giuseppe) i tamo je bio poznat kao lo Spagnoletto 1591-1652)Skoro citav zivot proveo u Italiji. Skolovao se u Parmi, Padovi i Rimu ugledajuci se na renesansna dela.Od 1616. radi u Napulju za vicekralja.Vodeci slikar napuljske barokne skole – pod uticajem Karavadja. Dobija narudzbine od italijanskih aristokrata i manastira, ali i iz Spanije. 1630. ga posecuje Velaskes i narucuje seriju slika za Eskorijal.Stil: Najvise slika pustinjake, askete i svece. Naturalisticko naglasavanje detalja i fizionomije. Prikazivanja muske muskulature u slikarstvu – najbolji medju Spancima.Kjaroskuro tonaliteti u Karavadjovom stilu, tamne boje – scene mucenistva, surovi realizam, krvava tela sa modricama, nakazni starci, patanja, svirepost.. Kasnije, prelazi na tople, zlatne tonove – scene cuda..Dela: Bradata zena (La mujer barbuda), Sveti Andrija (San Andrés), Mucenistvo Svetoga Filipa (El martirio de San Felipe), Mucenistvo svetoga Vartolomeja (El martirio de San Bartolomé), Jakovljev san (El sueño de Jacob), Sveta Marija Egipcanka (Santa María Egipíaca), Sveti Sebastijan (San Sebastián), Sveti Jeronim pokajnik (San Jerónimo penitente)…

Sredina XVII v – prenaglaseno dekorativan i kitnjast barokni stil, nadovezuje se na flamihero i platereskni stil.Predstavnici u arhitekturi:Porodice Čirugera (Churriguera) iz Salamanke:Alberto –Plaza Mayor u Salamanki;Hose Benito (José Benito) – Crkva Svetog Kajetana i Palata Gojeneče (Palacio de Goyeneche) u Madridu;Hokain (Joaquín) – Colegio Ayala i Colegio de Calatrava u Salamanki.Ostali se ugledaju na njih i grade katedrale i palate sirom Spanije (bazilika Bogorodice Pilar u Saragosi, fasada katedrale u Santjagu…)Pedro de Rivera – Madrid

XVIII:Neoklasicizam i predromantizamBurboni dolaze na vlast. Kralj Filip V i kraljica italijanskog porekla smatrali su da je spanska umetnost konzervativna i provincijska, odmah zapocinju preuredjivanje madridske palate, poveravajuci taj posao francuskim i italijanskim umetnicima, sto doprinosi da Madrid udje u tokove pariske i evropske umetnosti (neoklasicizam).Na mestu habzburskog dvora nastradalog u pozaru 1734, zapocinju gradnju nove palate 1738, a 1750. prelaze na dekoraciju. Italijanski arhitekta Djovani Batista Saketi (Giovanni Battista Sacchetti).

Fernando VI takodje je imao razvijen ukus za umetnost. U novosagradjenoj i preuredjenoj palati Filipa II u Aranhuesu radove poverava italijanskom slikaru Koradu Djakintu (Corrado Giaquinto) – kasnobarokni, prefinjen stil. Ima mnogo

sledbenika u Spaniji – Antonio Gonsales Velaskes (Antonio Gonzáles Velázquez) i Hose de Kastiljo (José de Castillo).

Karlos III ima potpuno drugaciji ukus, otpusta Saketija i Djakinta. Na njihovo mesto dolaze:1.italijanski arhitekta Frančesko Sabatini (Francesco Sabatini – Alkala kapija (Puerta de Alcalá), Crkva Svetog Franje Velikog (Iglesia de San Francisco el Grande), Ministarstvo finansija (Ministerio de Hacienda) – sve tri u Madridu)2.Anton Rafael Mengs (Anton Raphael Mengs, 1728 – 1779) uvodi u evropskom slikarstvu neoklasicizam.Rodjen u Ceskoj, ali deo zivota provodi kao glavni slikar na dvoru Karlosa III. Izvrsava uticaj na spanske slikare XVIII v – njegovi sledbenici su njegovi ucenici Fransisko Bajeu (Francisco Bayeu) i Marijano Salvador Maelja (Mariano Salvador Maella). Spanski umetnici ga nisu dobro prihvatili, a rival mu je bio Venecijanac Djanpatista Tijepol (Gianbattista Tiepolo), ali kralju se dopadao Mengsov rad, pa postaje glavni dvorski portretista.Oslikavao je kraljevsku palatu (trpezarije i tavanice).Dela: portreti, serija istorijskih scena – neoklasicisticki stil koji se oslanja na italijansku renesansnu i antiku.Poklonjenje pastira (La Adoración de los pastores), Trajanova apoteoza (Apoteosis de Trajano), Herakle (Hércules), Enejin trijumf (El Triunfo de Eneas), Parnas (El Parnaso).Neoklasicari: portretista Visente Lopes (Vicente López)Hose de Medraso (José de Medrazo) – Virijatova smrt (La muerte de Viriato)

Neoklasicari (arhitektura)1.Ventura Rodriges (Ventura Rodriguez) –predvodnikDela: fasada katedrale u Pamploni i kapela kraljevske palate u Madridu2.Huan de Viljanueva (Juan de Villanueva) – najznacajnijiDela (u Madridu): Astronomska opservatorija (Observatorio Astronómico), Akademija istorije (Academia de la historia), Muzej Prado (Museo del Prado) – nekadasnja zgrada prirodnjackog muzeja.

Fransisko de Goja i Lusjentes (Francisco de Goya y Lucientes, 1746-1828)Njegovom pojavom Spanija prestaje da pasivno sledi italijanske i francuske trendove. Predstavlja gotovo jedini, ali izuzetan doprinos Spanije romantizmu. Nadahnuce – slikovita vizija i osobenost Spanskog podneblja, u pocetku se drzao preovladjujuceg stila u XVIII veku, suprostavlja se neoklasicistickom Mengsovom plasticizmu.Svezina i modernost – jedna od poslednjih Gojinig dela.Glavni uzori – Velaskes i Rembrant, proucava njihove kolekcije na dvoru, putuje u ItalijuZa narucioce slika konvencionalnim stilom, a ostale kompozicije slika slobodnim stilom, ali u tajnosti.

Goja se rodio u Fuendetodos u Aragonu, u zanatlijskoj porodici. Skoluje se kod lokalnih umetnika u Saragosi. 1769. se seli u Madrid, bezi od obracuna. Crtao je skice za kraljevsku fabriku tapiserija, zahvaljujuci talentu uskoro pocinje da radi na dvoru. Nastavio je da crta skice za izradu tapiserija, pa je 1788. naslikao Hodocasnicki izlet o Svetom Isidoru (La pradera de San Isidro), ali nikada nije izradjena u formi tapiserije jer je umro Karlos III.1773 - ozenio je sestru kraljevskog slikara Fransiska Bajeua, radio je u njegovom ateljeu.1780 – postaje clan Kraljevske Akademije lepih umetnosti sveti Fernando (La Real Academia de Bellas Artes de San Fernando)1786 – postaje kraljevski slikar1799 – postaje sa Marijanom Maeljom glavni slikar spanskog dvora.kraj 1792 – razboleo se i ogluveoZena Karlosa IV, kraljica Marija Lujsa (María Luisa), imala je miljenika premijera Manuela Godoja (Manuel Godoy) koji je bio stvarni vladar. U vreme njegove vladavine, osecaju se posledice Francuske revolucije, Napoleon okupira Spaniju (1808).

Prvi period Gojinog stvaralastva – epoha goblena – preko 60 monumentalno-dekorativnih sablona za tapiserije –

raznolikost boja i oblika.1777 - Suncobran (El quitasol) i jos nekoliko slika namenjenih kraljevskim odajama, sveze boje1780-1790 – postaje deo visokog madridskog drustva.

Portreti uglednih savremenika – prosvetitelja Gaspar Melčor de Hoveljanos (Gaspar Melchor de Jovellanos, Pisac, dramaturg i politicar, Gojin prijatelj), Huan Melendes Valdes (Juan Meléndez Valdés) i Leandro Fernandes de Moratin (Leandro Fernández de Moratín) i aristokratije –Karlosa IV, premijera Floridablanke (Floridablanka, Manuela Godoja, vojvode i vojvotkinje od Albe (Duque y duquesa de Alba), Isabel Porsel (Isabel Porcel), markize od Viljafranke (Marquesa de Villafranca).Grupni portreti – Porodica infanta dona Luisa Burbonskog (La familia del infante don Luis de Burbón), vojvoda i vojvotkinja od Osune sa decom (Los duques de Osuna y sus hijos), a najpoznatija je Porodica Karlosa IV (La Familia de Carlos IV) – 1800, svi spanski Burboni bili u letnjikovcu u Aranhuesu - ulje na velikom platnu, po ugledu na Las Meninas, naslikao je sebe u levom uglu u senci iza ledja kraljevske porodice.

Serija od 80 grafika Kaprici (Los caprichos) – delimicno je koristio novu tehniku akvatinte;Karikature – nasilje, sujeverje, verski fanatizam, umetnost, politika – predstavljaju sukob naprednog i nazadnog, burleskna satira tadasnjeg spanskog drustva, prihvata ideje prosvetiteljstva, to najbolje ilustruje grafika 43 sa natpisom “Usnuli razum stvara cudovista (El sueño de la razón produce monstruos”Izoblicena tela – dramaticna vitalnost.1799 – objavljenje, medjutim, posto su se nasle na udaru konzervativaca i Inkvizicije, povucene su.1803 – otkupljuje ih kralj, na Gojinu molbu

1780-1805 – Gola maja (La maja desnuda) i Odevena maja (La maja vestida) – jedna od najpoznatijih dela;majo/maja – pripadnici gradjanskog nizeg sloja, slobodnog ponasanja i tradicionalnog oblacenjaObe slike narucuje Manuel Godoj. 1813. Inkvizicija oduzima obe slike.Gola maja – gorda, pozudna zavodnica, nije olicenje klasicne lepote, pozadina tamna.

Ustanak 2. maja 1808. godine (El dos de mayo de 1808) i Streljanje ustanika u noci 3. maja 1808. godine (El tres de mayo de 1808 en Madrid) – s jedne strane, u senci, francuzi nemilosrdno nisane u narod. Sa druge strane, ustanici osvetljeni fenjerima, izviru iz mraka, likovi su im uzdrzani, u trenutku molitve i dusevne borbe, okruzeni telima streljanih, a iza njih se naziru siluete madridskih gradjevina. Dominira krsni Spanac u beloj kosulji, koji bez straha i rasirenih ruku ceka smrt (aluzija na Hristovo stradanje na krstu).

Pred emigraciju u Francusku (1821 – 1823) Goja zivi sam u “kuci gluvog”(Quinta del sordo).Crne slike (Pinturas negras) – morbidne murale i tragicne goroteske zasnovane na narodnim verovanjima i njegovim kosmarnim vizijama.14 murala je kasnije prebaceno na platno – tamne boje:crna, oker, siva, poneka crvena i bela mrlja.Dva starca jedu supu (Dos viejos comiendo sopa) i Saturn prozdire svoju decu (Saturno devorando a un hijo) – Saturn je starac iskolacenih ociju i razjapljenih celjusti, jede svoju decu.

1808-1810 - Starice (Las Viejas/ Qué tal?) – groteska o prolaznosti lepote i bogatstva1810-1815 – Strahote rata (Los desastres de la guerra) – serija grafika1812 – Kolos (El Coloso, el Gigante) 1816 – Tauromahija (La Tauromaquía) –serija grafika o koridi1827 – Mlekarica iz Bordoa (La lechera de Burdeos) – poslednja slikaXIX vek:Romantizam, realizam, impresionizam i modernizamRomantizam u slikarstvu slabo razvijen. Posle Goje, jedini znacajan slikar je Euhenio Lukas Velaskes (Eugenio Lucas Velázquez,XIX v). Njegova satira je pod Gojinim uticajem, slika portrete, pejzaze, istorijske, fantasticne i kostumbristicke

scene.Romantizam u arhitekturi slabo razvijen. U Spaniji popularan neoklasicizam. Neogotika prisutna pri restauraciji srednjovekovnih crkava u gotickom stilu.U drugoj polovini XIX v, neoklasicizam postaje eklekticki, sa elementima antickog, romanickog, vizantijskog i mudehar stila.Javljaju se parkovi – madridski kraljevski park El Retiro.

Romanticarski kostrumbizam sa realistickim elementima Predstavnici (jedni od najznacajnijih slikara XIX v): Marijano Fortuni (Mariano Fortuny, 1838-1874)Stil- akademski, elegantanTeme-bitke na barokni nacinDela –Vikarija (La vicaría) i Tetuanska bitka (La batalla de Tetuán)Eduardo Rosales (Eduardo Rosales, 1836-1873)Teme – portret (akvarel), nacionalna istorija (napoznatija dela)Najbolji radovi inspirisani Velaskesom – 1864 – Poslednja volja Izabele Katolicke (El testamento de Isabel la Católica)

ImpresionizamPredstavnici:Zacetnici - Karlos de Aes (Carlos de Haes) i Ramon Marti Alsina (Ramón Martí Alsina)Vrhunac – Hoakin Sorolja i Bastida (Joaquín Sorolla y Bastida, 1863-1923, i modernista)Rodjen je u Valensiji. tu se i obrazovao.Dela:Slike iz mladosti (Marina) nisu dobro prihvacene jer tematski nisu pratile trendove. Postaje poznat zbog slike Odbrana artiljerijskog parka u Monteleonu (Defensa del Parque de Artillería de Monteleón).Dobija stipendiju za boravak u Rimu – upoznaje se sa klasicnom i renesansnom umetnoscu. Od 1885 boravi u Parizu, upoznaje se sa evropskim impresionizmom i naturalizmom. Po povratku u Valensiju – faza kostumbristickih scena iz okruzenja. Nakon nekoliko boravak u Parizu 1889-1900, razvija stil pod uticajem slikara sa severa i evropskih avangardnih tendencija.Odlike: specificno svetlo, pejzaz-morska obala i plaze, pomorski kostumbristicki prizori, socijalni realizam.Dela: Sivenje jedra (Cosiendo la vela), Zenski akt (Desnudo de mujer), Setnja morskom obalom (Paseo a orillas del mar), Decaci na plazi (Niños en la playa), Kupanje konja (El baño del caballo), Lov na tunu (La pesca del atún). Neke od njih pripadaju seriji Vidjenje Spanije (Visión de España) inspirisanoj slikama razlicitih spanskih pokrajina za Hispanic Society of New York.

ModernizamPocetak XX v –najjaci u Barseloni i ValensijiPredstavnik: Santjago Rusinjol i Prats (Santiago Rusiñol i Prats, slikar, pisac i dramaturg) – portreti i pejzazi pod uticajem impresionizma.

NoucentismePocetak XX v – KatalonijaCilj – obnova katalonske umetnosti, ideali klasicne lepote i ravnotezePredstavnici: Žozep Klare (Josep Claré) i Žoakim Sunjer (Joquim Sunyer)i Antonijo Gaudi (Antonio Gaudí, 1852-1926)

Stil: sinteza srednjovekovnih stilova, organskih oblika iz prirode i inovativnih struja evropskog graditeljstva. Arhitektura-jedinstvo sa dekorativnim umetnostima i industrijskim dizajnom.U pocetku koristi neogotske elemente, kasnije eksperimentise sa stilovima i materijalima zahvaljujuci pokroviteljskoj porodici Guelj.Dela:1900 - Park Guelj (El Parque Guell) – kompleks stambenih objekata i dvorista u predgradju Barselone, mastoviti organski oblici visebojna keramika i dekoracija karakteristicna za islamsku/mudehar umetnost.Gradskih kuca Batljo (Casa Batlló) – prekriva je sjajnim keramickim plocicama, dodaje joj gvozdene ogradeGradska kuca Mila (Casa Milá)/Kamenolom (La Pedrera) – raznovrsni materijali, organski oblik stenovite planine, iz cije unutrasnjosti bujaju grmovi od kovanog gvozdja.Crkva Sveta porodica (Sagrada familia) u Barseloni – najpoznatije delo, plod njegove intimne religioznosti i spoj najrazlicitijih graditeljskih tradicija i materijala.Rukovodi izgradnjom crkve od 1883, a do njegovi smrti podignut samo 1 od planiranih 18 tornjeva.Izgradnja posle nastavljena na osnovu Gaudijevih crteza i maketa.

XX vek: Avangardni pravci i savremene tendencijePocetak XX v – mnogi umetnici nezadovoljni uslovima u Spaniji, pa idu u Pariz.Najpriznatiji spanski slikari XX v – Dali, Miro i PikasoTamo se razvijaju avangardni pokreti:Kubizam – Pablo Pikaso i Huan GrisNadrealizam – Dali, Miro, Antonio Saura, slikarka Remedios Varo, Oskar Dominges (Óscar Domínguez – automatizam, humor i snovidjenje)Veliki broj spanskih umetnika odlazi posle Spanskog gradjanskog rata.

Salvador Dali (Salvador Dalí, 1904-1989)Jedan od kljucnih umetnika evropskog nadrealizma. Bavio se slikarstvom, vajarstvom, filmom (bio je reditelj,saradjivao sa Luisom Bunjelom (Luis Buñel) (njihovo najpoznatije delo je kratki provokativni film Andaluzijski pas (Un chien Andalou,1928), zapoceli su projekat filma Zlatno doba (Edad de Oro), ali su se razisli pre pocetka snimanja), sa Alfredom Hičkokom (film Recuerda, 1945) i sa Volt Diznijem (film Destino, 1946)) i dizajnom. Bio je poznat po skandaloznim, morbidnim i egocenrticnim izjavama.Rodjen je u Figerasu, Katalonija. Od 1922. studira umetnost na Akademiji sveti Fernando u Madridu. Pred sam kraj studija su ga izbacili jer je rekao da niko od profesora nije dostojan da ga ispituje. Tokom studija boravi u Domu studenata (Residencia de Estudiantes, osnovan 1910). U domu su boravili mnogi umetnici do 1936 – Federiko Garsija Lorka, Luis Bunjuel, Hose Ortega i Gaset, Rafael Alberti, Damaso Alonso, Luis Sernuda, Migelde Unamuno, Antonio Mačado… 1926 – odlazi u Pariz, upoznaje poznate umetnike i ukljucuje se u avangardne tokove. Veza sa Ruskinjom Galom ce mu biti inspiracija.Zbog preterane ekscentricnosti i simpatisanja totalitarnih rezima (Hitlera i Franka) dolazi u sukob sa Andre Bretonom i ostalim nadrealistima, pa je izbacen iz pokreta. Uprkos tome, bio je sve vise popularan, narocito zbog autopropagande i ispada. Na pocetku Drugog svetskog rata se seli u SAD. Pred smrt se vraca u Spaniju i tuguje zbog Galine smrti.Stil,tematika: na njega utice Frojdova teorija nesvesnog, psihoanaliticko traganje za korenima snova i ljudskog ponasanja.Slike – nadrealisticke asocijacije i oniricke halucinacije sa elementima groteske, disproporcije, erotike, kompleksa i neuroza. Pojava predmeta kojima daje simbolicko znacenje po ugledu na snove (nar, tigar, stena, casovnik, obala, genitalije). Cesto se pojavljuje Gala, koja ima slozeno i visestruko znacenje.U zrelim godinama se vraca katolickom misticizmu.Dela:Istrajnost secanja/Otopljeni satovi (La persistencia de la memoria/Los relojes blandos, 1931)Njegova najpoznatija slka, ulje na platnu. Prikaz stenovite obale Port Ljigatai cetiri casovnika koji se tope – nepostojanost vremena i ljudskog secanja.Veliki masturbator (El gran masturbador), Enigma zelje (El enigma del deseo), Iskusenje Svetoga Antonija (La

tentación de San Antonio), Atomska Leda (Leda atómica), Hrist svetog Jovana od Krsta (Cristo de San Juan de la Cruz), Narcisova metamorfoza (Metamorfosis de Narciso)...

Žoan Miro i Fera (Joan Miró i Ferrá(akcenat na levo), 1893-1983)Rodio se i odrastao u Barseloni. Boravio je u Parizu, upoznaje se sa Pikasovim radom. 1924 – postaje clan nadrealisticke grupe. Bavio se i primenjenom umetnoscu, grafikom (murali) i vajarstvom (skulpture – Sat na vetar (El reloj de viento) od bronze, Zena i ptica (Dona i ocell) u Barseloni, Mis Cikaga (Miss Chicago) u Cikagu…)Stil: lirski, apstraktan, sa elementima ekspresionizma, kubizma i fovizma, humor, fantazija, apstraktni odnos neobicnih geometrijskih oblika, izvrnuta realnost.Dela: Farma (La masía), Arlekinski karneval (El carneval del arlequín), Sazvezdje:budjenje dok svice (Constelación: Despertando al Amanecer), Puz, zena, cvet i zvezda (Caracol, mujer, flor y estrella), Covek sa lulom (Hombre con pipa), Portret spanske balerine (Retrato de bailarina española)…

Pablo Ruis Pikaso (Pablo Ruiz Picasso, 1881-1973)Zacetnik i najznacajniji predstavnik kubizma.Preko 6000 dela u muzejima (slike, skulpture, grafike, keramika)Skolovao se u Barseloni. Slika Nauka i milosrdje (Ciencia y caridad) osvaja bagradu Akademije sveti Fernando, i seli se u Madrid gde upisuje Akademiju. Upoznaje se sa spanskim klasicnim slikarstvom, posebno ga fascinira Velaskses. 1900. se seli u Pariz. Imao je dve zene (Olga i Žaklin) i mnogo ljubavnica koje su mu bile inspiracija.Faze:1.rana mladost – realizam2.1901-1904 (prvi znacajan period) – sivo-plave slike, hladne, dominira figura, beda, siromastvo;Dela: Zena scucurena sa detetom (Mujer acurrucada y niño) i Majka sa bolesnim detetom (Madre con niño enfermo)3.1904-1906 – tople, svetlije boje (roza), cirkuzanti (arlekini i akrobate)Dela: Porodica akrobata (La familia de acróbatas), Arlekin sedi (Arlequín sentado, 1905)4. od 1907 –inspiracija egipatska, iberijska i africka umetnost, likovi pojednostavljeni i neproporcionalni, izraz arhaican. Umetnost crne Afrike utice na vajarska dela ali i na sliku Gospodjice iz Avinjona (Demoidelles d’Avignon/Las señoritas de Aviñón) – naznake kubizma, preispitivanje odnosa izmedju prostora i figura, ostre geometrijske linije tela, zanemarivanje klasicne perspektive i fotografskog pogleda, usredsredjivanje na poznato i nepromenljivo kod objekta (kubisticki). Lica gospodjica lice na africke obredne maske, inspiraciju za sliku pronasao u El Grekovom Vidjenju apokalipse.5. 1909. usvaja kubizam (analiticki izraz-zbog rastavljanja i analiziranja stvarnosti). Nerealni oblici, boje i perspektiva (prikaz iz vise uglova) figura i predmeta. Pejzazi, portreti i skulpture. Inspiracija – ljubavnica Fernand Olivija.Dela: Kanvejlerov portret (El Retrato de Kahnweiler, 1910)6.1912-1919 – sinteticki kubizam - eksperimenti sa odnosima i perspektivom, pravi izgled objekta i njegovo kombinovanje, najcesce kao kolazi.Dela: serija kolaza sa gitarama, 1912-19137. Posle prvog svetskog rata – vracanje istoriji umetnosti (klasicizmu), priblizava se nadrealistima ’30.8. 1937. Gernika (Guernica) – ulje na platnu (349x776cm), bombardovanje baskijskog rada Gernike 1937.1937 – prvi put prikazana na Medjunarodnoj izlozbi u Parizu – simbolicko i politcko upozorenje Spanije na zlocine Spanskog gradjanskog rata i fasizma.Kubisticki, sa tradicionalnim elementima;Dramaticna scena rata, nije povezana sa konkretnim dogadjajem i mestom, crno-bele pojednostavljene figure prenaglasenih emocija ljudi i zivotinja u agoniji (konj, bik, zena sa mrtvim detetom, ratnik), ostrice (rat) izbijaju iz rana i jezika, svetleca sijalica (la bombilla) – simbol rusilacke tehnologije.Slika obilazi ceo svet, postaje simbol mira. U Spaniju stize 1982, posle Frankove smrti.9.Posle Drugog svetskog rata – inspiracija klasicno slikarstvo – Delakroaove Zene iz Alzira, Maneov Dorucak na travi, preko 50 verzija Las Meninas.

Huan Gris (Juan Gris, 1887-1927, pravo ime mu je Hose Viktorijano Gonsales (José Victoriano González)Ziveo u Parizu. Stvarao pod uticajem Matisa, Braka i Pikasa. Pocetkom XX v razvija svoj kubisticki stil.Dela: Portret Pabla Pikasa (Retrato de Pablo Picasso, 1912) i Gitara pred morem (Guitarra delante de mar), kolazi od tapeta i novina; kasnije slika mrtvu prirodu i razvija arhitektonski stil – od analitickog ka sintetickom kubizmu.

Avangardna skulptura – Manuel Uge (Manuel Huhué, modernista i kubista), Anhel Ferant (Ángel Ferrrant, od nadrealizma ka apstrakciji), Alberto Sančes (Alberto Sánchez, eksperimentisanje, apstrakcija, znacaj praznine u skulpturi.Figure od metala (eksperiment odnosa mase i praznine) – Hulio Gonsales (Julio González), Pablo Gargaljo (Pablo Gargallo).

Pocetak XX v – eklektička, monumentalistička i istoricisticka arhitektura: Antonijo Palasios (Antonio Palacios) – Palata poste (Palacio de Correos, Madrid).Racionalisticka arhitektura – funkcionalnost, racionalnost prostora, bez nepotrebne dekoracije, jednostavnost – Sekundino Suaso (Secundino Zuazo) – Nova ministarstva (Nuevos Ministerios, Madrid)Iako je Franko propagirao realizam i tradicionalizam, Anhel Ferant, Kristijan Malja (Cristian Mallo) i Rafael Sabaleta (Rafael Zabaleta) i drugi umetnici propagiraju avangradu.1957 – pobeda avangarde – formiranje umetnickih grupa Parpallo, El Paso i Equipo 57 (Antonio Saura, Manolo Miljares (Manolo Millares), Martin Čirino (Martím Chirino) – forma, geometrija)’60 – postmoderni neofigurativizam (Žozep Ginovart (Josep Guinovart), Huan Henoves (Juan Genovés), Luis Gordiljo (Luis Gordillo), Alberto Korason (Alberto Corazón)) i hiperrealizam (Antonio Lopes Garsija (Antonio López García) – slikar i vajar)Odlike: sinteza tradicionalnih i inovativnih elemenata – strip, fotografija, poster – ozivljavanje figurativne umetnosti, povezane su sa sredstvima masovnog informisanja i savremenom tehnologijom.Arhitektura – monumentalnu i klasicisticku zamenjuje savremena racionalisticka estetika’50 – Migel Fisak (Miguel Fisac) i Saens de Oisa (Sáenz de Oiza)’70 i ’80 – uspon – Havijer Karvahal (Javiel Carvajal), Rikardo Bofilj (Ricardo Bofill),Rafael Moneo (Rafael Moneo) – profesor arhitekture na uglednim univerzitetima (Harvard), dobitnik prestiznih nagrada (Pritzker). Stil: trajnost, racionalizam, gradjevina-spomenik (suprotno utilitarizmu)Dela: Muzej rimske umetnosti (Museo del arte Romano) u Meridi, Kursal (Kursaal) u San Sebastijanu, Muzej nauke u Valjadolidu, zgrada opstine Logronjo, katedrala u LA.i Santjago Kalatrava (Santiago Calatrava) – najbolji spanski savremeni arhitektaStil: sinteza inzenjerstva i arhitekture, oslanja se klasicizam ali podrzava originalni dizajn i delimicno oponasa prirodne oblike.Dela:1.zeleznicke stanice – Stadelhoven u Cirihu, Gare de Saint-Exupéry TGV u Lionu, Gare de Oriente u Lisabonu2.mostovi – Campo Volatín u Bilbau, Puente del Alamillo u Sevilji, Puente de Lusitania u Meridi, Puente de la Mujer u Buenos Ajresu, James Joyce Bridge u Dablinu, Harp, Cittern, Lute u Holandiji, Peinte u Valensiji3.muzeji – Milwaukee Art Museum u Milvokiju, kulturno-zabavni kompleks Grad nauke i umetnosti (Ciutata de les Artes i les Ciéncies, 1996-1998) u Valensiji, obuhvata muzeje Okeonografski, Muzej nauke, Muzej kraljice Sofije, koncertne dvorane, pozornicu, botanicku bastu, bioskop, planetarijum…4. koncertne dvorane – Auditorio de Tenerife u Santa Krusu, poslovni centri, terminal aerodroma u Bilbau, oblakoder Turning Torso u Malmeu