Historia Narodu Żydowskiego

w Regionie Szydłowieckim

Opiekun:

mgr Jadwiga Sochacka

Autorzy:

Mrozowski Mateusz

Nojek Rafał

Salamaga Hubert

Turek Bartosz

Urbaniak Mateusz

Zaręba Kacper

Publiczne Gimnazjum nr 1 w Zespole Szkół im. Jana Pawła II w Szydłowcu

Charakterystyka żydowska za czasów II

wojny światowej

Podczas okupacji Szydłowiec, wchodzący w skład dystryktu radomskiego,

doznał poważnych strat. Jako duże skupisko ludności żydowskiej

zamienione zostało w otwarte getto, w którym do końca 1939 roku

gromadziło się coraz więcej Żydów,

wykorzystywanych do prac przymusowych.

Już 23 września 1939 roku wydano

rozporządzenie zobowiązujące Żydów do

noszenia na ramieniu opaski z gwiazdą Dawida,

a w ciągu następnych kilkunastu miesięcy

pozbawiono ich praw publicznych i majątków.

W sierpniu 1942 roku w getcie na zamku zamknięto około 16 300 Żydów,

których większość w dniu 23 września wysiedlono i skierowano do obozu

zagłady w Treblince. Wkrótce potem powtórnie zgromadzono około 5000

Żydów.

Znajduje się w północno-wschodniej części miasta, zamieszkanej dawniej przez szydłowieckich Żydów, przy ul. Wschodniej. Powstał w XVIII. Do czasu powstania gminy żydowskiej w Bodzentynie służył również tamtejszym Żydom. Cmentarz ma powierzchnię 2,7 ha.

Zachowało się około 2000 nagrobków. Najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1831. Zgodnie z powszechnym zwyczajem, dominującą formą żydowskiego nagrobka jest macewa. Wygląd, wielkość i trudność wykonania macewy odzwierciedlały zamożność i pozycję społeczną zmarłego (lub krewnych). Styl nagrobków na ogół utożsamiany jest z tradycyjną sztuką żydowską, choć na terenie nekropolii znajdują się nagrobki podwójne, w formie sarkofagu lub ściętego pnia drzewa.

Zabytki kultury żydowskiej w

Szydłowcu

Synagoga żydowska - dom modlitwy. W judaizmie miejsce modlitw i zgromadzeń religijnych, również miejsce zebrań społecznych gminy żydowskiej.

Trudne życie Narodu Żydowskiego podczas

okupacji Szydłowca

• Ciągłe łapanki przyczyniły się do ucieczek z miasta

i osadzania się Żydów na wsi oraz ukrywania się w

okolicznych lasach (także tworzenia się partyzantki judo-

socjalistycznej). Wcześniej Szydłowiec pełnił funkcje dość

spokojnego i uprzywilejowanego miasta jak na życie

wojenne i okupacyjne. Jednak kiedy w II połowie 1942 r. do

Szydłowca dotarły wieści o falowych likwidacjach gett na

terenie całego Generalnego Gubernatorstwa, miasto

dotknęła wizja getta żydowskiego.

Getto szydłowieckie

Optymistyczne nastroje, powszechna nadzieja na szybkie zakończenie wojny i wyzwolenie Polski spod okupacji, jakie dominowały w Szydłowcu jeszcze do końca 1942 r., pociągały członków tej organizacji do wiary w propagandowe zapewnienia dygnitarzy hitlerowskich. Dlatego bez większego oporu zgodzono się, na wytyczenie mniejszego obszaru getta na Skałce i Pradze.

Optymizm szybko stopniał wraz z kolejną falą likwidacji gett, w wyniku czego wielu Żydów

z dawnego województwa kieleckiego trafiło do Szydłowca. Aby przyspieszyć dalszą eksterminację Żydów, mniejsze ich skupiska przesiedlano do większych w pobliżu stacji i torów kolejowych.

Tak więc do Szydłowca przywieziono Żydów z Wolanowa, Wierzbicy

i Skaryszewa. W ten sposób liczba ludności w getcie podniosła się do 16

300 i znacznie przewyższyła przedwojenną populację miasta. Getto nie

było ogrodzone, jednak na rogatkach miasta stacjonowały oddziały

gestapo. Likwidacja odbyła się 23 września 1942 r. Zwarty kordon wojsk

i oddziałów SS skoncentrował Żydów na pl. Wolności, po czym kolumnę

zgromadzonych, przepędzono przez ulice: Radomską, Rynek, Kielecką

i Kolejową do oddalonego o 6 km od miejsca koncentracji dworca

kolejowego w Sadku.

Wszyscy ci, którzy nie byli w stanie w miarę szybko samodzielnie

pomaszerować na stacje zostali wymordowani po drodze (również

kuracjusze szpitala w getcie). Ulica Kolejowa w Szydłowcu otrzymała po

tych wydarzeniach miano „krwawej drogi”. Szacuje się, że podczas

wysiedlenia zginęło ok. 200 Żydów, jednak szacunki te są niepełne.

Po wydarzeniach rewolucyjnych Bund w Szydłowcu działał nadal – nielegalnie. W 1909 r. osadzono w radomskim więzieniu 21 członków tej partii.

W mieście nie brakowało również innych form działalności. Lokalny PPS kolportował gazetę „Robotnik”. W 1906 r. skonfiskowano 16 egzemplarzy tego czasopisma.

Żydowskie partie polityczne w Szydłowcu

W czasach przedwojennych i w czasie II

wojny światowej na życie publiczne wpływ

miały następujące partie:

• Prąd ortodoksyjny

• Syjoniści

• Bund

Prąd ortodoksyjny

Na terenie miasta reprezentował Agudas Isroel (Związek Izraela). Cieszył się tu dużym poparciem społecznym. Jednak działalność partii ograniczała się do działań kampanii wyborczych. W 1929 szydłowiecka komórka partii zrzeszała 500 osób. Byli to Żydzi pochodzący z klasy średniej i burżuazji. Zarząd stanowili wtedy: Hejnoch Kuperman, Szlama Nauberg i Jankiel Wigdorowicz. Był to największy oddział partii w powiecie. W mieście posiadała oddziały: Bnojs Agudas Isroel (dla kobiet), Poalej Agudas Isroel (robotniczy) i młodzieżówkę – Ceirej Agudas Isroel. Partia zdominowała żydowską oświatę religijną w Szydłowcu. Miała pod wpływem 2 z 3 banków w mieście: Bank Udziałowy Spółdzielczy i Bank Kredytowy. Jej duży wpływ miał odzwierciedlenie w Radzie Miasta. W wyborach w 1927 r. na 13 wybranych żydów znalazło się 5 osób z AI, w 1928 było tak samo, a w roku 1934 do rady dostało się 8 członków AI (100% Żydów w radzie). Jednak wynik tych ostatnich nie oddaje rzeczywistego poparcia dla żadnej z partii, ponieważ były one zbojkotowane przez inne partii.

Syjoniści

Na terenie miasta działali już od czasów I wojny światowej. Jednak do ok. 1925 r. nie odgrywali większej roli, mimo że syjonizm był dość popularny. Już w latach 30. w Szydłowcu istniały oddziały wszystkich ważniejszych ruchów syjonistycznych. Najważniejszym z nich była Organizacja Syjonistyczna w Polsce, która zrzeszała 200 członków. W zarządzie partii byli: Motek Ajzenberg, Lejbuś Dyment, Lejbuś Zylberman. Partia podporządkowała sobie lokalną jednostkę Żydowskiego Stowarzyszenia Kulturalno-Oświatowego Tarbut i Towarzystwo Kursów Wieczorowych.

Ogólnopolski Związek

Robotniczy Bund To jedna z żydowskich partii socjalistycznych. Nie ma oficjalnej daty powstania struktur

partii na terenie Szydłowca. Najprawdopodobniej powstała już w 1918 r. W 1929 r. komórka Bundu w mieście liczyła 50 członków. Do zarządu szydłowieckiego Bundu wchodzili wtedy Szapsia Laks, Abram Laks, Abram Blicher i Szyja Opatowski. Wpływy partii rozciągały się na Stowarzyszenie Zjednoczonych Szkół Żydowskich, Stowarzyszenie Sportowe „Jutrznia” i Związek Zawodowy Robotników Przemysłu Garbarskiego, a także mniejsze wpływy na Towarzystwo Kursów Wieczorowych i Związek Zawodowy Robotników Przemysłu Skórzanego. Partia zorganizowała również w mieście swoją młodzieżówkę – Związek Młodzieży „Przyszłość” („Cukunft”). Oddział w Szydłowcu współpracował z najbliżej mu położonym oddziałem w Końskich. Obydwa należały do okręgu Bundu w Radomiu. Partia organizowała w Szydłowcu zakrojoną na szeroką skalę działalność propagandową – wydawała wiele broszur, ulotek, odezw i kilka czasopism robotniczych. Organizowała wiele strajków i manifestacji, zwłaszcza w latach 30. Większość z nich miała podłoże ekonomiczne, ale silnie zaangażował się w akcję protestacyjną przeciw prześladowaniu Żydów w Niemczech. w październiku 1937 r. w ramach protestu przeciw dyskryminacji Żydów na uczelniach wyższych (getto ławkowe), Bund zorganizował w Szydłowcu kilkudniowy strajk włoski w sklepach i warsztatach żydowskich. Razem z PPS-em organizował obchody pierwszomajowe, w latach 20. rokrocznie odbywały się pochody, ale już gdy w latach 30. nie otrzymywano zgody na ich organizowanie, ograniczono się do przemówień i akademii.

Struktura zawodowa Żydów z Szydłowca

Struktura zawodowa Żydów z Szydłowca znana jest dopiero od lat 80. XVIII w. W 1787 r. najwięcej Żydów

pracowało w branży odzieżowej (krawcy, czapnicy). Struktura zatrudnienia przedstawiała się następująco:

czapnik – 7

komornik – 6

cymbalista – 5

kramarz – 4

służba – 4

rzeźnik – 3

arendarz – 2

cyrulik – 2

piekarz – 2

złotnik – 2

furman – 1

szynkarz – 1

destylator – 1

faktor – 1

introligator – 1

kupiec – 1

żelaźnik – 1

szkolnik – 1

szpitalnik – 1

krawiec -13

Struktura zawodowa Żydów z Szydłowca

Wraz ze wzrostem liczby ludności żydowskiej wzrastała jej rola w handlu Szydłowca i województwa sandomierskiego. Potwierdzają to rejestry komór celnych z tego terenu z lat 60. XVIII w. Przez komory celne w Opocznie, Solcu i Zwoleniu kupcy szydłowieccy handlowali takimi materiałami jak: żelazo, skóry, miód, rogi i artykuły żelazne. Bardzo rozległe kontakty handlowe (Bydgoszcz, Gdańsk) jak i jakość towarów pozwalały na przeznaczenie ich na rynek zarówno ogólnokrajowy jak i zagraniczny.

Ze względu na brak danych trudno jest ustalić dokładną strukturę zawodową. Dopiero

od 1931 istnieją ogólne informacji nt. zatrudnienia. 48% ogółu ludności pracowało w

zakładach przemysłu drobnego, w handlu 17,1%, w innych zakładach usługowych

13,9%, w rolnictwie 5,5%, w instytucjach państwowych (służba publiczna, oświata,

kultura, opieka medyczna) pracowało 7,6%, 5,3% stanowiły zawody nieokreślone, a

2,7% ludności było bezrobotnych. Ogromna większość judaistów trudniła się

rzemiosłem i handlem.

Liczba ludności

Liczbę Żydów na terenie Szydłowca 1 września 1939 r. szacuje się na 7200 osób. Należy się jednak liczyć z faktem, że blisko 200–300 starozakonnych opuściło miasto w czasie kampanii wrześniowej. Było to związane m.in. z poborem do wojska, jak i strachem przed hitlerowcami. Wielu Żydów zostało również wcielonych do wojska, jednak nie jest znana ich konkretna liczba. Wiadomo tylko tyle, że przebywali później w obozie jenieckim w Moosburgu. Szydłowiec został zajęty przez wojska niemieckie 8 września 1939 r. Natychmiast po wkroczeniu do miasta Wehrmachtu, niemieccy żołnierze rozpoczęli prześladowania Żydów. Przykładowo było to zmuszanie żydowskich szydłowian do zamiatania miejskich ulic w szatach religijnych. Wskutek powstania Generalnego Gubernatorstwa Szydłowiec znalazł się w pow. radomskim, dystryktu Radom.

KONIEC

Serdecznie dziękujemy za obejrzenie naszej prezentacji.

Źródła:

- wikipedia.org

- yadvashem.org

- naszszydlowiec.pl