hmy< gv~ hy apni eyiqhwisk ivrwsqo< prold.sgpc.net/gurmat_parkash/gg_january_2012.pdf ·...

48
gu rmiq zwn jnvrI 2012 1 iv†wX-sU cI vˆw~ 5 A<k 5 jnvrI 2012 Pon: 0183-2553956-60, PY#s: 0183-2553919 e-mail : [email protected] website : www.sgpc.net c<dw Byjny kw pqw sicv, Dwm~ pRcwr kmytI (iSwromixw gu{ªwrw pRb<Dwk kmytI) ‰I Am÷qsr-143006 mwisk < siqgur pRswid ] > > gur igAwn A<jn scu nyZI pweAw ] A<qir cwnxwu AigAwnu A<Dwy{ gvweAw ] E#sty<Swn n<br ivqrxw ivBwg 303 s<pwdkIX ivBwg 304 pOˆw-mwG, s<vq` nwnkSwwhI 543 s<pwdk : ismrjIq is<G Em. E., Em. Em. sI. shwXk s<pwdk : jgjIq is<G Em. Em. sI. c<dw swlwnw (dySw) 10 {pXy AwjIvn (dySw) 100 {pXy swlwnw (ivdySw) 250 {pXy pRiq kwpI 3 {pXy gurbwxwI ivcwr 2 s<pwdkIX 3 ‰I gu{ hirrwX swihb 5 -ipR<: qyjw is<G, fW. g<fw is<G 'qvwrIK gu} Kwlsw' k÷q zwnI igAwn is<G my<. . . 7 -fW. prmvIr is<G AgMX pu{ˆw ‰I gu{ goib<d is<G jI . . . 16 -fW. jgjIq kOr mhËvwkw<@wI bno 20 -bIbI jspRIq kOr 'jásI' ‰I gu{ goib<d is<G jI kI apmw-vwck nwmwvil 21 -fW. nvrËn kpUr ‰I gu{ goib<d is<G jI kI Swi$sXq 25 -s. ibkrmjIq is<G is#K eiqhws my< ptnw swihb kw áQwwn 28 -fW. dInwnwQw Swrxw is#K ic<qn : sv~Dwm~-smBwv kI d÷iˆt 29 -fW. mhIp is<G Bwe~ ingwhIAw is<G AwlmgIr 31 -ismrjIq is<G s<gIq-@wyZ my< gurmiq s<gIq kw áQwwn 35 -fW. pRym mÇCwl gwQww cmkOr kI gFæI kI (kivqw) 38 -pRo. mhy<dR joSwI gurmiq my< dwn AOr dsv<Dw kw mhËv 39 -fW. kSwmIr is<G 'nUr' Konw n enko, Ko jwAo enmy< (kivqw) 41 vIro< kI SwÑdwvlI (kivqw) 41 -‰I pRSww<q AgRvwl gur isKI bwrIk hY . . . 10 42 -fW. sËXy<dRpwl is<G dSwmySw ipqw ky 52 drbwrI kiv-48 46 -fW. rwjy<dR is<G 'swihl' Kbrnwmw 47

Upload: lamkhuong

Post on 16-Dec-2018

215 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

gurmiq zwn jnvrI 20121

iv†wX-sUcI

vˆw~ 5 A<k 5 jnvrI 2012

Pon: 0183-2553956-60, PY#s: 0183-2553919

e-mail : [email protected]

website : www.sgpc.net

c<dw Byjny kw pqwsicv, Dwm~ pRcwr kmytI(iSwromixw gu{ªwrw pRb<Dwk kmytI)

‰I Am÷qsr-143006

mwisk

< siqgur pRswid ]> >gur igAwn A<jn scu nyZI pweAw ]A<qir cwnxwu AigAwnu A<Dwy{ gvweAw ]

E#sty<Swn n<brivqrxw ivBwg 303 s<pwdkIX ivBwg 304

pOˆw-mwG, s<vq` nwnkSwwhI 543

s<pwdk : ismrjIq is<G Em. E., Em. Em. sI.shwXk s<pwdk : jgjIq is<G Em. Em. sI.

c<dwswlwnw (dySw) 10 {pXyAwjIvn (dySw) 100 {pXyswlwnw (ivdySw) 250 {pXypRiq kwpI 3 {pXy

gurbwxwI ivcwr 2s<pwdkIX 3‰I gu{ hirrwX swihb 5

-ipR<: qyjw is<G, fW. g<fw is<G'qvwrIK gu} Kwlsw' k÷q zwnI igAwn is<G my<. . . 7

-fW. prmvIr is<GAgMX pu{ˆw ‰I gu{ goib<d is<G jI . . . 16

-fW. jgjIq kOrmhËvwkw<@wI bno 20

-bIbI jspRIq kOr 'jásI'‰I gu{ goib<d is<G jI kI apmw-vwck nwmwvil 21

-fW. nvrËn kpUr‰I gu{ goib<d is<G jI kI Swi$sXq 25

-s. ibkrmjIq is<Gis#K eiqhws my< ptnw swihb kw áQwwn 28

-fW. dInwnwQw Swrxwis#K ic<qn : sv~Dwm~-smBwv kI d÷iˆt 29

-fW. mhIp is<GBwe~ ingwhIAw is<G AwlmgIr 31

-ismrjIq is<Gs<gIq-@wyZ my< gurmiq s<gIq kw áQwwn 35

-fW. pRym mÇCwlgwQww cmkOr kI gFæI kI (kivqw) 38

-pRo. mhy<dR joSwIgurmiq my< dwn AOr dsv<Dw kw mhËv 39

-fW. kSwmIr is<G 'nUr'Konw n enko, Ko jwAo enmy< (kivqw) 41vIro< kI SwÑdwvlI (kivqw) 41

-‰I pRSww<q AgRvwlgur isKI bwrIk hY . . . 10 42

-fW. sËXy<dRpwl is<GdSwmySw ipqw ky 52 drbwrI kiv-48 46

-fW. rwjy<dR is<G 'swihl'Kbrnwmw 47

gurmiq zwn jnvrI 20122

gurbwxwI ivcwr

isrIrwgu mhlw 1 ]lyKY bolxwu bolxww lyKY Kwxww Kwa ] lyKY vwt clwe~Aw lyKY suixw vyKwa ]lyKY swh lvwe~Aih pVy ik puCxw jwa ]1] bwbw mweAw rcnw Dwohu ]A<DwY nwmu ivswirAw nw iqsu Eh n Aohu ]1]rhwa] jIvxw mrxww jwe kY EQwY KwjY kwil ]ijQwY bih smJwe~Ey iqQwY koe n cilAo nwil ] rovxw vwly jyqVy siB b<nih p<f prwil ]2]sBu ko AwKY bhuqu bhuqu Git n AwKY koe ] kImiq iknY n pwe~Aw khixw n vfw hoe ]swcw swhbu Eku qU hoir jIAw kyqy loA ]3] nIcw A<dir nIc jwiq nIcI hU Aiq nIcu ]nwnku iqn kY s<ig swiQw vifAw isa ikAw rIs ] ijQwY nIc smwlIAin iqQwY ndir qyrIbKsIs ]4] (pNnw 15)

apro#q Swbd my< ‰I gu{ nwnk dyv jI Prmwn krqy hY< ik hmwrw bolcwl, hmwrwKwnw-pInw QwoVy hI smX ky ilE hY; ijs jIvn-sPr my< hm cl rhy hY< vo sPr BI QwoVyhI smX ky ilE hY qQww Xy jo duinXw ky r<g-qmwSwy hY< Xy BI kuC hI smX ky ilE hY<[ Awgygu{ jI khqy hY< ik hy Bwe~! Xh jo mwXw kw Kyl hY Xh BI kuC hI idno< kw hY[ es kuCidn ky mwXw ky Kyl my< máq huAw mnu X pRBu kw nwm jpnw BI BUl gXw hY[ n mwXwswQw inBI AOr n hI pRBu-nwm kI kmwe~ ho skI[ 'rhwa' ky bwd gu{ jI kw kQwn hYik mnu X s<swr my< jNm lyny ky bwd amR Br pdwQw~vwd my< hI P<sw rhqw hY[ ijn s<gI-swiQwXo< ky ilE mnu X Xh sb duinXwvI Bwg-dOV krqw hY anmy< sy koe~ BI askw swQw nhI<inBwqw jb jIvn Br ky kmo_ kw ihswb ikXw jwqw hY[ mnu X ky mrny ky bwd askorony vwly Ab prwlI kI gw<Ty< ilE GUm rhy hY< ijskw mry mnu X ko Ab koe~ lwB nhI<[

hy Bwe~! sBI log Dwn-pdwQwo_ kI mw<g krqy huE AiDwk sy AiDwk kI hI mw<g krqy hY<,QwwyVy kI mw<g koe~ BI nhI< krqw[ iksI ny BI mw<gny sy kBI qObw nhI< kI AQww~q` koe~nhI< khqw ik Ab AOr Dwn-pdwQw~ nhI< mw<gny[ hy pRBu! Ek qU hI sdw kwXm rhny vwlwhY, Swy w sb nwSwvwn hY[ gu{ nwnk swihb khqy hY< ik hy pRBu! qU myrw aNhI< ky s<g swQwbnwnw jo duinXw ky logo< kI njro< my< nIcI sy nIcI jwiq ky hY<[ mY< an (qQwwkiQwq)nIco< kw swQw cwhqw hU<, (qQwwkiQwq) bVo< (Dwnvwn) ky mwg~ pr clny kI muJy koe~ eÇCwnhI<[ muJy pqw hY ik qyrI k÷pw vhI< pr hoqI hY jhw< grIbo< (nIco<) kI Kbrswr lI jwqI hY[

qwËpX~ Xh ik hmy< ApnI AwjIivkw kI kmwe~ krqy huE kyvl pRBu-nwm kI hI mw<gkrnI cwihE qQww askw jwp krqy huE hI jIvn sPl bnwnw cwihE[ hmy< ‚<cy bnny kIAh< Bwvnw ko ËXwg kr pRBu kw Adnw-sw iSwˆX bn kr rhnw cwihE[

gurmiq zwn jnvrI 20123

123456789012345678901123456789012345678901123456789012345678901123456789012345678901123456789012345678901123456789012345678901123456789012345678901123456789012345678901123456789012345678901

s<pwdkIX

hmy< gv~ hY ApnI Eyiqhwisk ivrwsqo< pr

Xo©wAo< kw kwm hoqw hY eiqhws s÷ijq krnw[ es eiqhws ko s<Bwlny kw mhËvpUxw~ kwm ankIvwirs kOmo< ny krnw hoqw hY[ lyKk as eiqhws kI prq-dr-prq SwoDw krky asko puáqko< my< s<BwlqyhY<[ Awny vwlI pIiFæXw< assy rOSwnI lykr Apnw BivˆX rOSwn krqI hY<[ eiqhws es bwq kw sw@wI hY ikijn kOmo< ny ApnI Eyiqhwisk pRwiÎqXo< ko nhI< s<Bwlw, vy kOmy< duinXw ky n#Swy sy KËm ho ge_; ijNho<nyApnI gOrvmXI pRwiÎqXo< ko Awny vwlI pIiFæXo< qk phu<cwXw aNho<ny hI duinXw ky n#Swy pr rwÈX ikXw[

is#K kOm kI Eyiqhwisk p÷ TBUim kI bwq kry< qo es pr vo smX BI AwXw jb is#Ko< kyisro< ky mUØX lgwE gE[ bVI s<$Xw my< kËl-E-Awm huE[ Eysy smX my< is#Ko< kw bhuq swrw kImqIivrwsqI Kjwnw anky hwQwo< sy jwqw rhw[ is#Ko< ky kËl-E-Awm ky smX ankI bhuq swrI ivrwsqIváquE< nˆt kr dI ge_[ jb is#K dobwrw Apny pYro< pr KVy huE qo aNho<ny ApnI ivrwsqo<-inSwwinXo<ko Kojny Ev< s<Bwlny kw XËn Swu} ikXw jo Ab qk inr<qr jwrI hY[

Ab jb is#K duinXw ky hr kony my< Cw cuky hY< qo is#Ko< ko Apny bhumUØX eiqhws pr Fyrswrw nwj hY[ Awj eNho<ny Apny esI eiqhws ko duinXw ky swmny ámwrk }p my< d÷ tmwn krky ne~qknIk ªwrw logo< ko Avgq krvwny kw pRXËn ikXw hY[ An<dpur swihb my< 'ivrwsq-E-Kwlsw',cpVicVI kw 'Pqh buj~', Coty GØlUGwry qQww bVy GØlUGwry kI Xwdgwr }p my< inim~q 'ámwrk' Kwlswky eiqhws kI mu<h-bolqI ivrwsqy< hY<[

ivrwsq ko s<Bwlny kw kwX~ phly pwqSwwh ‰I gu{ nwnk dyv jI sy Swu} ho gXw Qww[ ‰I gu{nwnk dyv jI ny ApnI pRcwr-XwZwAo< ky dOrwn B#qo<, mhwpu{ˆwo< kI bwxwI ko EkZ krny kw AiqkiTn kwX~ ávX< hI Swu} kr idXw Qww[ krqwrpur ngr bswkr es EkZ kI hue~ ivrwsq ko s<BwlkrApny guris#Ko< ko eskI mhwnqw sy Avgq krvwXw[ bhuq swrI bwxwI kI Kud rcnw kI[ es swrIivrwsq kI syvw-s<Bwl kI ijMmyvwrI gu{ swihb ny Agly gu{ swihbwn ko sO<pI[ p<cm pwqSwwh ‰Igu{ Arjn dyv jI ny Apny sy pUv~ gu{ swihbwn ªwrw ricq pivZ bwxwI Ev< ANX EkZ kI ge~ bwxwIkI s<pwdnw krky es ivrwsq ko ‰I gu{ gR<Qw swihb ky }p my< s<Bwlw[ es swrI s<BwlI hue~ ivrwsqkwy ‰I Am÷qsr my< Ad`Buq ‰I hirm<dr swihb kw inmw~xw krky asmy< pRkwSw ikXw[ bwbw buf`Fw jIko es bwxwI }pI zwn sy s<gq ko Avgq krvwny kI ijMmyvwrI sO<pI ge~[ CTy pwqSwwh ky jNm-áQwwn kI Xwd ko s<Bwlny ky ilE ‰I gu{ Arjn dyv jI ny C:-hrtw kuAw< Kudvw kr is#Ko< koEk AOr ivrwsq sO<pI[ p<cm pwqSwwh swihb ‰I gu{ Arjn dyv jI kI Swhwdq is#K Dwm~ my< pRQwmSwhwdq QwI[ jb jhw<gIr ky swQw mwhOl KuSwgvwr huAw qo ‰I gu{ hirgoib<d swihb ªwrw swe_ mIAw<mIr jI ky shXog sy gu{ jI kw SwhIdI-áQwwn áQwwipq ikXw gXw[ is#Ko< my< rwjsI Swi#q kI pRyrxwwkwXm krny ky ilE ‰I Akwl q$q swihb kw inmw~xw krvwXw gXw[

gu{ swihbwn ky pd-icNho< pr clqy huE is#Ko< ny BI Apny gu{ swihbwn qQww SwhIdo< kIivrwsqI inSwwinXo< ko bVI ‰©w sy s<Bwlw huAw hY[ ijn áQwwno< pr gu{ swihbwn ApnI pRcwr-XwZwAo<ky dOrwn gE, aNho<ny Apny pivZ crxw-kmlo< sy ijs jgh ko Bw^X lgwE as áQwwn pr gu{ªwrwswihb kw inmw~xw krvw kr s<Bwl ilXw[ ijn v÷@wo< qly gu{ swihb ny iv‰wm ikXw an v÷@wo< ko BIivrwsqI }p my< s<Bwl ilXw[ es qrh Anyko< gw<vo< my< gu{ swihbwn qQww SwhId is#Ko< kI inSwwinXw<s<BwlI hue~ imlqI hY<[ Anyk áQwwno< pr háqiliKq is#K eiqhws guris#Ko< ny s<Bwlw huAw hY[ ‰I

gurmiq zwn jnvrI 20124

Akwl q$q swihb, q$q ‰I kysgFæ swihb, q$q ‰I ptnw swihb, q$q ‰I hjUr swihb, q$q ‰Idmdmw swihb pr Anyko< ivrwsqI Xwdgwro< kI s<Bwl kI ge~ hY[ fyrw bwbw nwnk, Bwe~ }pw, PPVyBwe~ ky, Gu<grwxww, GuFwxwI, kw<gV, moqI bwg pitXwlw, qoSwwKwnw kpUrQwlw, iklw mubwrk pitXwlw, n<gl,GVU<Aw, Dwmqwn swihb, nrvwxww, mlyrkotlw, sO<tI, kpUrgFæ Awid Eysy vxw~nxwIX gw<v hY< jhw< is#Ko< kyqvwrIK-E-qvrokwqo< ky dSw~n ikE jw skqy hY<[

A<gRyj Apny rwÈX-kwl ky smX is#Ko< kw bhuq swrw bhumUØX Kjwnw Apny swQw e< lY<f ly gXyjo Awjkl ibRitSw s<gRhwlX my< hY[ is#Ko< ny bhuq AiDwk jd`dojhd krky ensy kuC váquE< pRwÎq kI<pr<qu Ab BI bhuq swrI vhI< hY<[

eqnI AmUØX ivrwsq ky mwilk hony ky bwvjUd BI jwny-Anjwny my< gu{-Gro< kI ne~ emwrqo<kw inmw~xw krqy smX bhuq swry Eyiqhwisk icNh Awlop ho gE; bhuq swrw háqiliKq swihËX Kjwnwhmwry hwQwo< sy jwqw rhw[ is#Ko< ªwrw sidXo< kI myhnq sy is#K ry®y<s lwXbRyrI qQww ky<dRIX is#Ks<gRhwlX my< s<BwlI ge~ ivrwsqI váquE< 1984 e~. ky POjI hmly ky smX hmsy CIn lI ge_[

Apny gu{ swihbwn qQww SwhIdo< kI Xwdgwr SwqwiÑdXw< mnwqy smX is#Ko< my< ne~ jwg÷iq pYdw hue~[Apny ivrsy ko dSww~ny Ev< s<Bwlny kI cyqnw hyqu An<dpur swihb kI DwrqI pr 'ivrwsq-E-Kwlsw' ky}p my< Ek AjUbw hmwry swmny AwXw hY[ AwDwuink ifjItl qknIk ky pRXog sy bnwXy gE es ivrwsqIAjUby ny duinXw Br ky AjUbo< my< Apnw nwm Swwiml kr ilXw hY[ esmy< p<jwibXo< qQww is#Ko< kIivrwsq ko es qrh s<jokr d÷ tmwn ikXw gXw hY ik esy dyKqy hI hr koe~ ASw-ASw kr aTqwhY[ duinXw ky iksI BI kony sy AwXw ÛXi#q mwZ 70 imnt my< hmwrI ivrwsq ky pRiq BrpUr jwnkwrIhwisl krky gu{ swihbwn ky crxwo< my< SwISw JukwXy ibnw nhI< rh skqw[

cpVicVI (srih<d) my< bwbw b<dw is<G bhwdur ªwrw kI 'srih<d Pqh' kI Xwd my< 'Piqh buj~'inim~q ikXw gXw hY[ sUbw srih<d vjIr Kw< ªwrw BolI-BwlI jnqw pr ikE jw rhy AËXwcwro< kob<d krny ky ilE dsvy< pwqSwwh swihb ‰I gu{ goib<d is<G jI ny bwbw b<dw is<G bhwdur ko QwwpVwdykr juØm kI jV aKwVny ky ilE nw<dyV sy p<jwb Byjw Qww[ bwbw b<dw is<G bhwdur ny cpVicVIky mYdwn my< en jwilmo< kw sPwXw krky is#K rwÈX kI nI<v rKI[ es Eyiqhwisk ivjX kI ivrwsqko dSww~qw Xh 'Pqh buj~' Awj duinXw kI swq ‚<cI emwrqo< my< Apnw nwm Swumwr krvw cukw hY[

Cotw GØlUGwrw (kwhnU<vwn, ijlw gurdwspur) is#K SwhIdo< kI vo ivrwsq hY ijsko duinXw kyswmny pySw krnw SwhIdo< ko sÇcI ‰©w<jil dynw hY[ 1746 e~. my< Eymnwbwd ky POjdwr jspq rwXny sËX ky gvwh lgBg ds hjwr is#Ko< ko SwhId kr idXw[ en SwhIdo< kw ivrwsqI ámwrk duinXwBr ky logo< ky Awgy Apnw eiqhws rhqI duinXw qk mUiq~mwn krqw rhygw[

1762 e~. my< kuÎp rhIV gw<v (mlyrkotlw, ijlw s<g}r) ky pws is#Ko< ny bVI bhwdurI ky swQwAhmd Swwh AÑdwlI kI POj kw mukwblw ikXw[ Bwrq ko bwr-bwr lUtny AwXy Ahmd Swwh AÑdwlIny kBI spny my< BI nhI< socw hogw ik es bwr EysI bhwdur kOm ky swQw askw pwlw pVygw[ lwKo<kI s<$Xw my< cFækr Awe~ POj kw mukwblw krqy huE 35,000 is<G-is<GixwXw< SwhIidXw< pw gE[ en SwhIdo<kI bhwdurI kw eiqhws duinXw Br my< phu<cwny Ev< sdYv ky ilE hr Ek ky sIny my< bswny ky ilEkuÎp rhIV my< ivrwsqI ámwrk kw inmw~xw krvwXw gXw[

en ivrwsqI emwrqo< ko bnwkr is#Ko< ny Apny eiqhws ko s<Bwlny hyqu Ek kdm AOr AwgybFæwXw hY[ ABI qo Xh is#K eiqhws kI mwZ Ek Jw<kI hI hY, bhuq-swrw kwm es sMb<DwI honw ABISwy w hY[ is#K Eyiqhwisk ivrsy ko s<Bwlny qQww askw pRswrxw krny hyqu s. pRkwSw is<G bwdl, mu$Xm<ZIp<jwb Ev< p<jwb srkwr ny Xh jo pRXËn ikXw hY asky ilE vy bDwwe~ ky pwZ hY<[ is#K kOm my<enky es kwX~ kI sdYv pRSw<sw hoqI rhygI[

gurmiq zwn jnvrI 20125

‰I gu{ hirrwX swihb-ipR<: qyjw is<G, fW. g<fw is<G

‰I gu{ hirgoib<d swihb ky bwbw guridÁwjI, sUrj ml, AxwI rwX, bwbw Atl rwXqQww ‰I (gu{) qyg bhwdr swihb pw<c supuZQwy[ bwbw Atl rwX, AxwI rwX qQww bwbwguridÁw jI Apny ipqw jI ky jIqy-jI hIprlok gmn kr gXy Qwy[ sUrj ml sw<swirkmwmlo< my< j}rq sy ÈXwdw Kicq rhny vwlwQww qQww ‰I (gu{) qyg bhwdr swihb sw<swirkmwmlo< my< idlcápI nhI< lyqy Qwy[ bwbwguridÁw jI ky DwIrml qQww ‰I (gu{)hirrwX swihb do supuZ Qwy[ DwIrml cwhy amRmy< bVw Qww ik<qu vPwdwr nhI< Qww AOr gu{-Gr ky ivroiDwXo< sy imlkr swijSwy< rcqwrhqw Qww[ mwZ ‰I (gu{) hirrwX swihb nyhI an kˆtdwXk idno< my< Apny Awp kois#K kOm ky nyq÷Ëv ky Xo^X is© ikXw Qww[

‰I gu{ hirrwX swihb kw jNm 30jnvrI, 1630 e~. (19 mwG, s<vq` 1686) kokIrqpur swihb my< huAw Qww[ Swu} sy hIaNho<ny Apny A<dr Swi#q qQww komlqw kwEk AÇCw sumyl dSww~Xw Qww[ vy Ek iSwkwrIQwy qQww swQw hI eqny dXwvwn BI ik ijnjwnvro< kw vy pICw krqy Qwy Xw ijnko pkVlyqy Qwy, anko mwrqy nhI< Qwy[ vy ankopkVkr Gr ly Awqy, anko AwvSXkqwnuswrKurwk dyqy qQww Apny iciVXwGr my< s<BwlkrrKqy[ bwØXwváQww my< Ek idn jb vy bwg my<sy gujr rhy Qwy qo anky Kuly cogy my< P<skrPUlo< kI kuC piÁXw< tUtkr jmIn pr igr

ge_[ Xh d÷SX vy shn n kr sky qQwwankI Aw<Ko< my< Aw<sU Aw gXy[ vy bwbw PrIdjI kI Xy p<i#qXw< bVy SwOk sy gwXw krqy Qwy:sBnw mn mwixwk Twhxwu mUil mcw<gvw ]jy qa iprIAw dI isk ihAwa n Twhy khIdw ] (pNnw 1384)

AQww~q` sBI ky idl Amolk hY<[ AgrquJy (mnu X ko) prmwËmw sy imlny kI eÇCwhY qo iksI kw idl n duKwnw[

aNho<ny khw, ''m<idr Xw miájd kImurMmq ho skqI hY Xw punin~mw~xw ikXw jwskqw hY pr<qu tUtw huAw idl murMmq nhI< hoskqw['' vy dSw~n ky ilE Awny vwly is#Ko<ko XhI pUCqy ik #Xw vy l<gr clwqy hY< qQwwBojn bw<tkr Ckqy hY<? dUsro< kw Blw krnyvwlI bwq pr vy ANX sb bwqo< sy AiDwk KuSwhoqy Qwy[

Xh sb kuC hoqy huE hmy< Xh nhI<BUlnw cwihE ik ‰I gu{ hirrwX swihb EkispwhI BI Qwy[ aNho<ny 2200 GuVsvwr sYinkApny pws rKy, ijnko j}rq pVny prEkdm eáqymwl ikXw jw skqw Qww, pr<qu gu{jI Amn kI nIiq pr clny ky ilE d÷Fæ Qwy[jb Swwhjhw< ky puZ idØlI q$q ky ilE lVrhy Qwy qo gu{ jI ApnI synw ko mYdwn my<lwny ky ilE mjbUr ho gXy, ik<qu aNho<ny esbwq kw $Xwl rKw ik KUn-Krwbw n ikXwjwXy[ dwrwiSwkoh bhuq-sy ANX sUiPXo< kIqrh is#K mq kw pRSw<sk Qww qQww lgqw hY

gurmiq zwn jnvrI 20126

ik gu{ jI ky pRiq asky idl my< sMmwn Qww[gu{ jI ny Ek bwr asko Ek dul~B AOˆwiDwByjkr askI jwn bcwe~ QwI[ AOr<gjyb kIPOj ky Awgy-Awgy Bwgqw huAw dwrwiSwkohgoe<dvwl swihb phu<cw qQww asny gu{ jI koivnqI kI ik vy asko pkVy jwny sy bcwXy<[gu{ jI ny pICw kr rhI POj ky iv{©dirXw ÑXws kw rwáqw rokny ky ilE ApnyAwdmI Byjy qwik SwrxwwQwI~ Swhjwdw bcinklny my< sPl ho jwXy[

AOr<gjyb ko Xh bwq nhI< BUlI[ q$qpr bYTqy hI asny gu{ jI ko Apny swmnyhwijr hony ky ilE bulwvw Byjw[ gu{ jI KudnhI< gE[ aNho<ny Apny puZ rwmrwX koByjw[ AOr<gjyb es bwq kI qsØlI krnwcwhqw Qww ik is#K mq my< eslwm ky iv{©koe~ bwq qo nhI< hY[ bwdSwwh ny rwmrwX sybhuq swry pRSn pUCy[ anmy< sy Ek pRSn ‰Igu{ nwnk dyv jI kI bwxwI my< sy Ek p<i#qQwI jo muslmwno< ky es ivSvws sy s<b<iDwqQwI ik ijn m÷qk SwrIro< ko m÷ËXu ky pScwqjlw idXw jwqw hY, vy dojK (nrk) my< jwqyhY<[ vo p<i#q es pRkwr hY :imtI muslmwn kI pyVY pe~ kuiMhAwr ]GiV Bw<fy etw kIAw jldI kry pkwr ]

(pNnw 466)bwdSwwh ny rwmrwX ko pUCw ik ''‰I gu{

gR<Qw swihb my< es qrh muslmwno< kI in<dw#Xo< kI ge~ hY?'' rwmrwX ny a#q p<i#q my< EkSwÑd bdlkr mOkw bcw ilXw[ asny khw ik''muslmwn SwÑd kwiqb kI glqI sy ilKwgXw hY[ vwáqv my< Xh SwÑd 'bye~mwn' hY[''bwdSwwh KuSw ho gXw qQww asny rwmrwX kodUn kI vwdI my< jwgIr dy dI[

gu{ jI ko Apny es puZ my< sÇcwe~ Ev<hOsly kI kmI kI Kbr sunkr bhuq duKhuAw[ aNho<ny asko guirAwe~ ky ijMmyvwr pdky ilE AXo^X Goiˆwq kr idXw AOr es bwqky ilE mn bnw ilXw ik rwmrwX kI jghgurgd`dI ‰I (gu{) hiriŸSwn swihb ko dIjwXygI[

‰I gu{ hirrwX swihb ky smX is#Kmq ny AÇCI aNniq kI[ aNho<ny EksNXwsI B#q Bgvwn, jo is#K ho gXw Qww,ko p<jwb sy bwhr pUrb idSww my< is#K mqky pRcwr ky ilE Byjw[ kYQwl qQww bwgiVXw<,do Bwe~ pirvwro< ko Xmunw qQww sqlujdirXwAo< ky mDX vwly elwky my< pRcwr kw kwmsO<pw gXw[ ÑXws qQww rwvI ky mDX 'l<mw<'@wyZ my< Bwe~ Py} gu{ jI ky ms<d ky }p my<kwm kr rhw Qww[

‰I gu{ hirrwX swihb pUrI Xo^Xqw kyswQw lgBg sZh vˆw~ qk guirAwe~ inBwnyky aprw<q 6 A#qUbr, 1661 e~. (5 kwiq~k,s<vq` 1718) ko kIrqpur swihb my< ÈXoiq-joq smw gXy[

('is#K eiqhws' puáqk sy sDwNXvwd)

gurmiq zwn jnvrI 20127

'qvwrIK gu} Kwlsw' k÷q zwnI igAwn is<G my<‰I gu{ goib<d is<G jI kw jIvn Ev< Swi$sXq

-fW. prmvIr is<G*

*is#K ivSv koSw ivBwg, p<jwbI XUnIvis~tI, pitXwlw-147002, mo.: 98720-74322

jgq my< do Swi#qXw< Awid kwl sy hIkwX~rq rhI hY<[ Ek Swi#q mnu X ko SwuBkwXo_ kI qrP pRyirq krqI hY qQww dUsrISwi#q asy bury kwmo< kI qrP KI<cqI hY[dyvqw AOr dwnv en Swi#qXo< kw nyq÷Ëv krqyhY<[ jb smwj my< Dwm~, NXwX, Sww<iq, pRym,Bwe~cwrw, dXw, @wmw Awid BwrI ho qo mwnwjwqw hY ik dyvqwAo< kw smwj my< bolbwlw hYqQww jb smwj my< klh-#lySw, ªy w, e~ Xw~,nPrq, vYr-ivroDw, bye~mwnI, lUt-KsUt AwidAi^nXw< BwrI hoqI hY< qo smJw jwqw hY ikdwnv v÷iÁ vwly log smwj pr BwrI hY<[ ih<dUDwm~ my< es smX ko 'klXug' kw nwm idXwgXw hY[ duinXw kw eiqhws Xh bqwqw hY ikjb BI e~ Xw~lu qQww JgVwlU v÷iÁXw< BwrIpVkr swmwijk qwnwbwnw nˆt krqI hY< qokoe~ n koe~ mui#q-dwqw Xw Dwm~ kw pQw-pRdSw~ksmwj my< Awqw hY AOr ávX< kˆt shn krkyjnswDwwrxw kw kˆt invwrxw krqw hY[

prmwËmw ko s÷iˆt kw kqw~, Bqw~ Ev<hqw~ mwnw jwqw hY[ e~swe~ Dwm~ my< XISwU msIh,eslwm my< pYg<br muhMmd swhb qQww ih<dU Dwm~my< ‰I rwmc<dR, ‰Ik÷ xw jI ko Dwm~ ky icNhmwnw gXw hY ijNho<ny ApnI jgq-XwZw kydOrwn jnswDwwrxw ky duKo< ko dUr krkyanko Dwm~ ky mwg~ pr clwny kw kwX~ ikXw[is#K Dwm~ my< BI esI is©w<q ko mwnw gXwhY[ is#K Dwm~ ky Awgwj sy phly smwj kIhwlq my< eqnI igrwvt Aw ge~ QwI ik as

smX swmny AwE Dwm~ ky pQw-pRdSw~ko< ko dsjwmy (jNm) Dwwrxw krny pVy Qwy[ ‰I gu{nwnk dyv jI ky jgq-Awgmn kw kwrxwbqwqy huE Bwe~ gurdws jI khqy hY< :vriqAw pwpu jgiZ qy Dwalu afIxww inisidin roAw[bwJu deAw blhIxw hoa inG{ clO rswqil toAw[KVw ekqy pYir qy pwp s<ig bhu Bwrw hoAw[Qw<my koe n swDwu ibnu swDwu n idsY jig ivc koAw[Dwrm Dwalu pukwrY qlY KVoAw ] (vwr 1:22)

Bwe~ swihb bqwqy hY< ik smwj kwsdwcwrk pqn es hd qk phu<c gXw ikDwrqI kw Bwr aTwXy KVw Dwm~ }pI bYl BIkurlwny lg gXw Qww[ prmwËmw sdYv NXwXkwrIBUimkw inBwqw hY[ jb smwj kI hwlq my<igrwvt Aw jwE qo prmwËmw iksI mhwpu{ˆwko Dwm~ kw mwg~ pun: áQwwipq krny ky ilEByjqw hY[ jgq my< ‰I gu{ nwnk dyv jI kwAwgmn esI Œ÷<Klw kw Ek ihásw hY-''suxwIpukwir dwqwr pRBu gu{ nwnk jg mwihpTweAw['' ''rwxww r<ku brwbrI'' kw imSwn ‰Igu{ nwnk dyv jI ny Awr<B ikXw Qww qQwwanky aÁrwiDwkwrI ny esko sPlqwpUv~kAwgy clw idXw Qww[ ‰I gu{ goib<d is<G jIBI jgq my< Awgmn kw ad`dySX Dwm~ kIBwvnw ko pun: áQwwipq krnw bqwqy hY<--''Dwrm clwvn s<q abwrn dust sBn komUl apwrn ]''

‰I gu{ goib<d is<G jI kw jNm ‰I gu{

gurmiq zwn jnvrI 20128

qyg bhwdr swihb qQww mwqw gujrI jI ky Grptnw swihb my< huAw Qww[ jb ankw jNmhuAw qo ipqw ‰I gu{ qyg bhwdr swihb pUrbkI XwZw pr Qwy[ p<jwb sihq swry aÁrIBwrq my< gu{ jI ko bwdSwwh ky juØm kIKbr imlI qo vy ptnw swihb my< ‰I gu{goib<d is<G jI (bcpn kw nwm goib<d rwXQww; gurgd`dI pr bYTny qQww Kwlsy kI s÷jnwky pScwq ‰I gu{ goib<d is<G jI nwm pRis©huAw) kw dIdwr krky SwIGR hI p<jwb kI Aorcl pVy Qwy AOr pirvwr ko BI SwIGR hI p<jwbAwny kw AwdySw kr idXw Qww[ kuC vˆw~ ptnwswihb my< hI invws krny ky pScwq mwqwgujrI jI qQww ‰I gu{ goib<d is<G jIpwirvwirk sdáXo< Ev< ‰©wluAo< sihq p<jwbkI qrP cl idXy[ p<jwb my< An<dpur swihbkI DwrqI pr phu<cny pr ankw BrpUr ávwgqhuAw[ ‰I gu{ goib<d is<G jI kI hr pRkwrkI duinXwvI iSw@ww kw pRb<Dw ikXw gXw[PwrsI, gurmuKI, s<ák÷q qQww SwáZ-iv´w kyilE aáqwd inXq ikXy gXy[

idØlI my< ‰I gu{ qyg bhwdr swihb kISwhwdq ky aprw<q An<dpur swihb my< ‰I gu{goib<d is<G jI ko gurgd`dI sO<pny kI rámAdw kI ge~[ ‰I gu{ qyg bhwdr swihb kISwhwdq ky bwd is#Ko< my< mwXUsI kI BwvnwAw ge~ QwI ijsko dUr krny ky ilE ‰I gu{goib<d is<G jI ny anmy< joSw Ev< aËswh pYdwkrny kw kwX~ Awr<B ikXw qwik smX Awnypr jbR Ev< juØm ko rokny ky ilE ANX nXyXËn ikXy jw sky<[ gu{ jI ny smkwlInhwlwqo< ky md`dynjr Xojnwb<dI Awr<B kr dIQwI[ FwifXo< kI vwro< qQww swihËX kI s÷jnwny es addySX ko pUrw krny ky ilE mhËvpUxw~BUimkw inBwe~[ gu{ jI ny v#q ky Anuswr

Apnw invws-áQwwn An<dpur swihb sy pwa<twswihb kr ilXw Qww qwik 'Dwrm clwvn s<qabwrn' ky imSwn ko Awgy clwXw jw sky[aNho<ny FwifXo<, kvISwro<, ilKwirXo< ko joSwIlwswihËX rcny qQww gwXn krny kw AwdySw kridXw Qww[ 'qvwrIK gu} Kwlsw' kw lyKk gu{jI ky drbwr my< bwvn kivXo</FwifXo< kwhonw bqwqw hY jo es pRkwr hY<--A<imRq rwX,kvrys, m<gl, sYnwpqI, suKdyv, c<dn, e~Swr,Awlm, ady rwX, h<s rwj, rwvl, rwm, AØlU,mDwU, c<d, bØlU, l#Kw, ibDwIAw, n<d lwl,ibRj lwl, KwnKwnw, ip<fI lwl, rwmdws,husYnI, inhwl, mdn lwl, DwXwn is<G, Dwrmis<G, dXw is<G, roSwn is<G, mwlw is<G, Awswis<G, n<d is<G, su#Kw is<G, Dw<nw is<G, tihkn,n<d rwm, nwnU, gurdws, Acldws, AxwI rwX,sXwm, sYnw, syKw, rwm c<d, bwlU, mwnI,su<dr, sohn, jwn, hIr, Twkur[

gu{ jI is#Ko< ko SwáZ qQww SwwáZ-iv´wmy< inpuxw krnw cwhqy Qwy, #Xo<ik SwwáZ-iv´wky ibnw SwáZ-iv´w mnu X ky mn my< EkqrP jbR qQww Ah< kw ivkws krqI hY qQwwdUsrI qrP mnu X vhmo<, BRmo<, pwK<fo< qQwwkm~kw<fo< my< P<sw rhqw hY[ SwwáZo< sy pRwÎqikXw AwËm-zwn mnu X ky mn my< ‰©w,Bwvnw, d÷Fæqw, sbR, s<qoˆw qQww SwUrvIrqw kyguxw Brny kI swmQX~ rKqw hY[ s<ák÷q assmX kI dyv Bwˆww mwnI jwqI QwI[ dIn-duinXw ky ÛXvhwr kI bhuq swrI ‰y T bwqy<es Bwˆww my< ilKy gR<Qwo< my< kYd QwI<[ gu{ swihbis#Ko< ko es kwX~ my< smQw~ bnwnw cwhqy Qwyqwik vy gurmuKI my< iv´mwn gurmiq kw dYvIqQww duinXwvI zwn pRwÎq krny ky swQw-swQwANX Dwwim~k gR<Qwo< sy BI sIDww zwn hwislkrky Apny jIvn kw ivkws qQww smwj kI

gurmiq zwn jnvrI 20129

Blwe~ kr sky<[ BwrqIX logo< kI smáXwAo<ky invwrxw ky ilE anky Dwm~-gR<Qwo< kwADXXn j}rI Qww jo ik s<ák÷q Bwˆww my< rcygXy Qwy[ hr Ek ÛXi#q ko en gR<Qwo< ko pFænykI ejwjq nhI< QwI[ is#Ko< ko s<ák÷q iv´wpRdwn krny kI syvw gu{ jI ny rGunwQw p<ifqky ijMmy lgwe~[ lyKk bqwqw hY ik ''jb asp<ifq ny is#Ko< kI jwiq pUCI qo is#Ko< nybFæe~, ijmI<dwr, nwe~, CI<bw, kuhwr AwidApnI-ApnI jwiq bqwe~[ qb p<ifq nypFæwnw b<d kr idXw[ iPr gu{ jI ky khnypr BI p<ifq ny XhI jvwb idXw ik ''Awpkyis#K 'SwUdR' ÈXwdw hY< ijnko vyd-iv´w pFænykw AiDwkwr nhI<[ Dwm~-SwwáZ my< ilKw hY ikvyd-iv´w pFæny vwly SwUdR AOr SwUdR ko pFæwnyvwly ky mu<h my< is#kw Fwlkr anko mwrdynw cwihE[ Xh Pl qo cwhy Ab koe~ rwjwnhI< dyqw ik<qu ibrwdrI muJy inˆkwisq krdygI['' lyKk bqwqw hY ik s<ák÷q iv´w pRwÎqkrny qQww ih<dU Dwm~-gR<Qwo< kw ADXXn krny kyilE gu{ jI ny pw<c is#K bnwrs Byj idE[pwa<tw swihb my< SwáZ qQww SwwáZ-iSw@ww kwAÒXws Awr<B huAw qo SwáZo< Ev< SwwáZo< kybhuq-sy DwnI gu{-dSw~n ko Awny lgy[ smXkI hkUmq sy frkr ijnkI Xy $vwihSwy< CupIhue~ QwI<, gu{ jI kI CZ-CwZw qly ankopRPuiØlq krny kw mOkw imlny lgw[

gu{ jI kI jIvn-SwYlI bhuq swry logo<kwy pRBwivq kr rhI QwI[ Awm log jhw< gu{jI sy pRBwivq hokr is#K bnqy jw rhy QwyvhI< phwVI rwjw es bwq sy e~ Xw~ krny lgyQwy ik khI< qwkq hwisl krky gu{ jI ankyrwÈX pr kwibj hI n ho jwXy<[ B<gwxwI kyáQwwn pr gu{ jI kw phlw Xu© esI Œ÷<Klwkw Ek ihásw hY[ bhuq-sy phwVI rwjw

swmUihk }p sy gu{ jI ky iv{© cFæ AwXyQwy[ jo phwVI rwjw gu{ jI ky iv{© lVy vyes pRkwr hY<--BImc<d, PqyhSwwh, gopwl c<dgulyrI, iŸpwl c<d kw<gVIAw, bIrsYn m<fIvwlw,kysrI c<d jsvwlIAw, idAwl c<d kwTgFæIAw,hrI c<d h<fUrIAw, krm c<d B<borIAw, amYdis<h jsvw<dw, An<q c<d ipRQwIpurIAw, JgV c<dmnsvwlw, Bw‚ is<G sIbyvwlw, DwrmpwlkutlYVdw, dXw is<G nUrpurIAw, Bwg is<GiqlokpurIAw, tyk is<G ksqvwrIAw, suDwrsYxw m<fI vwlw, gurBj e<dOrIAw, jY c<d byJyvwlw, TofI is<G s<GrIvwlw, s<swr c<d ndOxwIAw,hrI c<d kotIvwlw, lÇCU c<d ksOlIvwlw,BUq is<G QwXog[

B<gwxwI kw Xu© is#Ko< ky ilE prI@wwkI GVI QwI, #Xo<ik rwjwAo< kI POj my<iSwi@wq ispwhI qQww jrnYl Qwy qQww gu{ jI kIqrP sy lVny vwly is#K anky swDwwrxw‰©wlu Qwy[ B<gwxwI ky Xu© my< gu{ jI kI Aorsy Eysy ‰©wlu lV rhy Qwy ijNho<ny hiQwXwr kokBI pkVkr BI nhI< dyKw Qww[ lyKk do Eysy‰©wluAo< kw ijŸ krqw huAw khqw hY ik''lwlc<d hlvwe~ qQww Bwe~ n<d c<d ky hwQw Ev<hO<slw dyKkr pTwn d<g rh gE, #Xo<ik endono< ny BY<sy< crwny Xw lkVI qOlny ky ibnwkBI kuC ikXw hI nhI< Qww[ eNho<ny bVy-bVyXo©wAo< jYsw j<g kr idKwXw qQww Anyko< komOq ky Gwt aqwr kr SwhIdI pwe~['' pIrbud`DwU Swwh jYsy b<dgI krny vwly PkIro< nyXu© my< ihásw lykr Xh is© kr idXw Qww ikDwm~ ky mwg~ pr clqy huE j}rq pVny prSwáZo< kw shwrw BI ilXw jw skqw hY[B<gwxwI ky Xu© ny is#Ko< ky hO<sly bul<d kridE Qwy ijskw vxw~n krqy huE gu{ jI 'bicZnwtk' my< bqwqy hY< :

gurmiq zwn jnvrI 201210

juDw jIq AwE jbY itkY n iqn pur pw<v ]kwhlUr mY< bw<iDwXo Awn An<dpur gw<v ]

(ADXwX 8:36)An<dpur swihb my< dUr-njdIk kI s<gq

gu{ jI ky dSw~n ko Awny lgI QwI[ ms<dBy<twE< lykr gu{-Gr Awny lgy qQww jo ‰©wlupwa<tw swihb nhI< Aw skqw Qwy vy An<dpurswihb gu{ jI ky dSw~n krny Awny lgy[An<dpur swihb my< dono< v#q dIvwn lgqwQww[ Am÷q vyly ‰I gu{ nwnk dyv jI ªwrwAwr<B ikXw inÁnym hoqw[ Awsw kI vwr kygwXn ky aprw<q FwfI vwry< gwqy Qwy jo s<gqko ivrwsq ky swQw joVny ky swQw-swQw anmy<vIr rs BI pYdw krqI QwI<[ esky Alwvw gu{jI Apny sy pUv~ rh cuky gu{ swihbwn kIiSw@wwE< s<gq ko d÷Fæ krvwqy Qwy[ vy sbko XhIapdySw d÷Fæ krvwqy ik Akwl purK kI rjwmy< pRsNn rhnw, ApnI ikrq krky qQww bw<tkr Cknw, gu{-m<Z kw jwp krqy rhnw,mVI-mswxwI, gor, mT, mry huE ipqr Awid kIkØpnw, jo ibpRo< ny Apny gujwry ky ilE logo<ko Btkwny ky Fkosly rcy hY<, en pr EqbwrnhI< krnw AOr n hI enkI pUjw krnI[

‰I gu{ goib<d is<G jI ‰I gu{ nwnkdyv jI ky sdwcwrI qQww propkwrI imSwn kwpRcwr kr rhy Qwy[ ‰I gu{ goib<d is<G jI koiSwkwXqy< imlny lgI< ik ms<d gu{-imSwn koAwgy clwny my< bwDww bny huE hY<[ Bly hI sBIms<d Eysw nhI< kr rhy Qwy mgr iSwkwXqy<ÈXwdw hony ky kwrxw gu{ jI ny es sMb<DwIdIG~ ivcwr krnI Swu} kr dI ik Xw qoms<do< ko suDwwrw jwXy Xw iPr ensy injwqpw lI jwXy[ mwnvIX v÷iÁ ko kwbU krnwbhuq kiTn kwX~ hoqw hY[ gu{ jI sy pro@whokr log Xh socny lg jwqy hY< ik Ab aNhy<

kOn dyK rhw hY[ gu{-prmySvr kw BX Eysymnu X ky mn my< nhI< rhqw biØk Eysy mnu XDwm~ qQww sdwcwrk jIvn-jwc ko nkwrwËmkqOr pr lgwqwr pRBwivq krqy rhqy hY<[ gu{jI ny ms<d-pRQww ko KËm krny kw PYslwkr ilXw qQww is#Ko< ko AwdySw kr idXw ikBy<twE< sIDww gu{-Gr my< Aip~q kI jwXy<[ lyKkbqwqw hY ik ''cwr mwh qk gu{ jI ms<do<,kw b<dobáq krny my< lgy rhy[ ms<do< kwb<dobáq krky Awgy sy hu#m idXw ik koe~is#K mIxwy, ms<d, myvfæy ko gu{ kI kwr-By<tn dy[ jo kuC ApnI ‰©w sy dynw ho voApny-Apny Gr my< hI gu{ kI golk my< jmwkrqy rho[ vˆw~, do vˆw~ bwd jb BI gu{-GrAwAo qo Ap~xw kr jwXw kro[''

gu{ swihbwn ny smwj my< áZI kIswmwijk hwlq ko suDwwrny hyqu bhuq XËnikXy Qwy[ ijs dySw kI iáZXw< eqnI blvwnho< as dySw ky mdo_ ko kwXro< vwlw ÛXvhwrSwoBw nhI< dyqw[ ‰I gu{ goib<d is<G jI kysmX bhuq swrI is#K bIibXo< (mihlwAo<) nyj<go<-Xu©o< my< is#K nOjvwno< kI shwXqw kIQwI qQww Bwe~ Bwgo jYsI iáZXw< Awgy hokr qygky jOhr idKw rhI QwI<[

lyKk BI gu{ jI kI iSw@wwAo< kwmihlwAo< ky jIvn pr pV rhy pRBwv kwvxw~n krqy huE bqwqw hY ik mwJy kI s<gqmy< Ek mihlw bIbI dIp kOr gu{-dSw~n kyilE ‰I An<dpur swihb Aw rhI QwI[ rwáqymy< vh s<gq sy Awgy inkl ge~[ AkylI jwncwr quko_ ny asko Gyr ilXw[ anky pwsqlvwry< QwI<[ bIbI BI Am÷qDwwrI is<GxwI QwI[asny Apnw k<gn aqwr kr nIcy Py<kidXw[ Ek quk~ nIcy Juk kr k<gn aTwnylgw qo bIbI dIp kOr ny qlvwr sy asko

gurmiq zwn jnvrI 201211

vhI< Fyr kr idXw[ jb do AwdmI AOr AwgyAwE qo asny anko BI Jtkw idXw[ eqnIdyr my< pICy sy AOr s<gq Aw ge~[ asny cOQwyko BI mwr idXw AOr sBI ko kuE< my< Py<kidXw[ bIbI dIp kOr ky idlyrI Bry kwrnwmysunkr gu{ jI bhuq pRsNn huE qQww s<gq my<askw sMmwn krqy huE gu{ jI ny ANXmihlwAo< ko BI bIbI dIp kOr jYsI ihMmqvwlI bnny kI pRyrxww kI[ gu{ swihb jhw<is#K mihlwAo< kI pRSw<sw krqy Qwy vhI< vyis#Ko< ko BI Xu© ky smX dUsry Dwmo_ kIiáZXo< kw sËkwr krny kI pRyrxww BI dyqy Qwy[gu{ swihb kw AwdySw Qww ik j<g ky smXiksI bujug~ mnu X, áZI qQww bÇco< pr hwQwnhI< aTwnw[ gu{ jI jwnqy Qwy ik Xu© qQwws<kt ky smX A#sr hI iáZXo< ky swQwÈXwdqI hoqI hY[ aNho<ny Apny is#Ko< ko Eyswkrny sy mnw ikXw Qww[ spny my< BI pr-áZIkw s<g n krny kI pRyrxww krny vwly gu{ jIis#Ko< ko Dwm~ Ev< sdwcwr ky inXmo< kIpwlnw krny pr jor dyqy Qwy[ lyKk bqwqwhY ik Ek is#K rwm is<G quko_ ky hwQw lggXw[ aNho<ny jbrn as is#K ky kySw kwtidXy qQww askI suNnq kr dI[ iksI qrhvh bckr gu{ jI ky crxwo< my< jw hwijrhuAw[ asny quko_ ªwrw jbrn muslmwn bnwnykw pRs<g sunwXw gu{ jI ny AwdySw idXw ik''kVwh pRSwwd bnwAo[ esko Am÷q Ckwkresky hwQwo< sy kVwh pRSwwd Kwlsy my< b<tvw do[''

gu{-Gr is#Ko< kI tkswl QwI jhw< synwm-bwxwI ky AÒXws ky swQw-swQw s<gq kIhr pRkwr kI syvw krny kw bl imlqw Qww[gu{-Gr ky smUh pwirvwirk sdáX vhI kwX~krqy Qwy jo gu{ mXw~dw ky AnukUl hoqy Qwy[s<gq kI syvw ko sbsy aÁm mwnw jwqw

Qww[ ‰I An<dpur swihb my< BI gu{ jI kws<Gˆw~ jbR qQww ANXwX ky iv{© jwrI Qww,esilE anko ke~ Xu© lVny pVy Qwy[ bVys<Gˆw~ kI qYXwrI ky ilE vy XËn kr rhy Qwyqwik Ek bVy s<Gˆw~ ky swQw smUcy dySw kIjnqw ko jgwXw jw sky[ Ab gu{ jI kwswrw DXwn es Aor Qww[ gu{ jI smUh Dwwim~kivSvwso< ko mwnny vwly logo< ko es s<Gˆw~ my<Swwiml krnw cwhqy Qwy, esI ilE ijs BIDwm~ kw koe~ ‰©wlu gu{ jI ky dSw~n ko Awqwqo gu{ jI asky swQw lok-prlok ky s<Gˆw~kI ccw~ krky asko prmwQw~ ky mwg~ prclny kI pRyrxww krqy Qwy[

gu{ jI kw pRqwp idnoidn bFæ rhw Qww[dUr-dUr sy s<gq gu{-dSw~n ko AwqI QwI[ esmOky gu{ jI ky Awgy EkZ hoqI mwXw (Dwn)sy jhw< syvw qQww propkwr ky kwm hoqy QwyvhI< AwDwuink SwáZ bnwny vwly BI iŸXwSwIlho gXy Qwy[ gu{ jI inB~X Ev< inrvYr rhkrjnswDwwrxw ky propkwrI kwX~ kr rhy Qwy,ijssy ankI pRisi© dUr-dUr qk PYl ge~ QwI[vYr-ivroDw, e~ Xw~, ªy w Awid ko gu{-Gr my< koe~áQwwn pRwÎq nhI< Qww[ jo gu{-Gr sy vYr rKqyQwy anko smJwny kw XËn krky Sww<iq qQwwávwiBmwn sy jIvn bsr krny kw mwg~dSww~Xw jwqw Qww[ Sww<qmXI kwr-ivhwr kogu{-Gr kI kmjorI smJkr blpUv~k ankodbwny Xw jIqny kw jo XËn krqy ankohmySww hwr kw mu<h dyKnw pVqw[ phwVIirXwsqo< kI AwpsI r<ijSwo< ko gu{ jI ny dUrkrny kw XËn ikXw pr<qu e~ Xw~ Ev< Ah<kwrny phwVI rwjwAo< kI koe~ pySw n jwny dI[vy bhumUØX mwnvIX ihqo< kI bjwX ApnyCoty-Coty ávwQwo_ qk sIimq Qwy[ hr EkirXwsq dUsrI ko nIcw idKwny ky XËn my<

gurmiq zwn jnvrI 201212

lgI hue~ QwI[ gu{ jI ky swQw jo BI phwVIrwjw Xu© krny kI socqw askI swrIXojnw DwrI-Dwrwe~ rh jwqI QwI[ gw<vo< ky gw<vgu{ jI ky ‰©wlu bnqy jw rhy Qwy qQww gu{jI kI Ek Awvwj pr vy hiQwXwr qQww ApnyAwdmI lykr gu{ jI kI syvw my< Aw jwqy Qwy[jo glqI ‰I gu{ hirgoib<d swihb ky ivroiDwXo<ny kI QwI vhI glqI ‰I gu{ goib<d is<G jIky ivroDwI BI inr<qr kr rhy Qwy[ vy gu{ jIky ed~-igd~ juVI s<gq ko swDwwrxw smJ lyqyQwy qQww Xh Anumwn lgwny lg jwqy Qwy ikiSwi@wq POj ky swmny rwj-swj ky ibnw XyQwoVy-sy ApRiSwi@wq log ikqnI dyr itk skqyhY<? vy es bwq kw ivSly wxw krny my< sdYvPyl rhy ik gu{ jI ªwrw lVny vwly is#KivSvws Ev< Dwwim~k pRyrxww ky swQw lVqy hY< joXh smJqy Qwy ik es lok my< gu{ shwXI hYqQww prlok my< BI mwZ gu{ hI r@ww krygw[lok qQww prlok my< bhuq km A<qr smJnyvwly m÷ËXu ky BX sy nhI< frqy qQww n hIanko Xh ic<qw hoqI hY ik anky mrny kyaprw<q anky pirvwr kI dyKBwl kOn krygw[swrI ic<qwAo< sy mu#q hokr lVny vwlo< kojIqnw Awswn kwX~ nhI< hoqw[ esI kwrxwgu{ jI ky iv{© kI ge~ hryk lVwe~ my< phwVIrwjw hwr kw mu<h dyKqy rhy Qwy[ gu{ jI kyiv{© Apny Awp ko blhIn smJkr aNho<nysmX kI mugl hkUmq kI mdd lynI Xo^XsmJI[ hkUmq ky bhuq swry shXogI kttrp<QwIphly hI gu{-Gr ky iv{© Qwy qQww vy lgwqwrXËn kr rhy Qwy ik jYsy-qYsy es lhr ko KËmkrky eslwm kw J<fw pUry Bwrq my< lhrwXwjw sky[ ‰I gu{ Arjn dyv jI qQww ‰I gu{qyg bhwdr swihb kI Swhwdq ny anky m<sUbo<ko ABI qk kwmXwb nhI< hony idXw Qww, mgr

vy ABI BI inr<qr es idSww my< kwX~SwIl Qwy[1699 e~. ko vYswKI ky Avsr pr gu{

jI ny Kwlsw p<Qw kI s÷jnw kI QwI[ Ek bVyp<fwl my< sjI hue~ s<gq my< sy gu{ jI ny Ekky bwd Ek pw<c is#Ko< ky isro< kI mw<g kIQwI[ Alg-Alg jwiqXo< qQww BUgoilk @wyZo< sys<b<iDwq pw<c is#K gu{ jI ko isr By<t krnyky ilE Awgy AwXy Qwy[ gu{ jI ny anko K<fy-bwty kw Am÷q Ckwkr Kwlsw p<Qw kIjËQwyb<dI kw AwDwwr bw<Dww Qww[ Am÷q qYXwrkrqy smX mwqw jIqo jI ªwrw bwty my< bqwSwyfwlnw qQww pw<c bwixwXo< kw pwT--''jpu, jwpu,cOpe~, svYXy, An<du swihb'' krnw lyKkbqwqw hY[ esI qrh gu{ jI ny Am÷q Ckwkrpw<c ÎXwro<--Bwe~ dXw is<G, Bwe~ Dwrm is<G,Bwe~ ihMmq is<G, Bwe~ mohkm is<G, Bwe~swihb is<G ko jwq-pwq qQww BRm-Byd sy mu#qkrky Ek jYsw bnw idXw Qww[ es jËQwyb<dImy< Swwiml hony vwlo< ky ilE kuC sdwcwrkinXm Dwwrxw krny AwvSXk Qwy ijnko 'rihq'khw jwqw hY[ gu{ jI ªwrw bqwe~ hue~ rihqky Anuswr rojwnw inÁnym ky Alwvw SwáZDwwrxw krny AwvSXk Qwy[ inÁnym AwDXwiËmkivkws ky ilE j}rI hY qQww SwáZ ávwiBmwnkwXm rKny kw pRqIk hY<[ Anyk pRkwr kySwáZ gu{ jI ky pws By<t hony lgy Qwy qQww bhuq-sy SwáZ An<dpur swihb my< BI qYXwr ikE jwnylgy Qwy[ gu{ jI qQww anky is#K jo SwáZeáqymwl krqy Qwy anmy< ktwry<, kuqky, K<fy, gurj,j<jYly<, jmUry, qm<cy, qlvwry<, qIr-kmwn, qygy<,qopy< (dysI), nyjy, ipáqOly<, b<dUky<, briSwXw<, Bwly,rwmj<gy Awid Swwiml Qwy[ An<dpur swihb kIsur@ww ky ilE gu{ jI ny cwr ikly--An<dgFæ,lohgFæ, kysgFæ, PqyhgFæ BI bnvwXy Qwy[

gu{ jI kI Swi$sXq qQww Xojnwb<dI es

gurmiq zwn jnvrI 201213

qrh kI QwI ik anky ªwrw ikXy gE hr kwX~sy jnsmUh pRBwivq hoqw Qww[ gu{ jI ªwrwKwlsw p<Qw kI jËQwyb<dI sy pRBwivq hokrphwVI rwjw BI gu{ jI ky pws AwE Qwy[ gu{jI ny anko smJwXw ik ''vxw~-ÛXváQww nysmwj ko kmjor ikXw hY[ prápr ivSvwskI kmI qQww smwj my< ivBwjn ho jwny kykwrxw Ekqw km hue~ hY[ bwhrI qwkqo< qQwwmuglo< ny eskw BrpUr PwXdw aTwXw hY[Ekqw qQww eÁPwk rotI-bytI kI sw<J kyswQw bFæqy-PUlqy h<Y qQww mjbUq hoqy hY<, Aq:Kwlsw jËQwyb<dI my< Swwiml hokr eÈjq qQwwávwiBmwn vwlw jIvn bsr kro['' rwjwAo<ny khw ik ''‚<cI kul hony ky kwrxw hm SwUdRo<ky swQw koe~ sw<J nhI< rK skqy['' gu{ jIny anko smJwqy huE khw, ''ijn is<Go< koAwp SwUdR khqy ho, Akwl purK ky pRqwp syEk idn XhI Awpky bwdSwwh ho<gy qQww Awplog enky ADwIn rhkr idn gujwrogy[ AbAwp enky swQw rotI kI sw<J nhI< krqy iPrbyitXw< dykr sw<J krnw cwhogy['' KwlswjËQwyb<dI kI áQwwpnw gu{ jI ªwrw jbR Ev< juØmkrny vwlo< ky iv{© bVy s<Gˆw~ kw Awgwj QwI[Bwe~ n<d lwl jI gu{ jI ªwrw s÷ijq Kwlsykw addySX ajwgr krqy huE khqy hY< :Kwlsw soe inrDwn ko pwlY[Kwlsw soe du wt ko gwlY[Kwlsw soe nwm jp krY[Kwlsw soe mlyC pr cFæY[Kwlsw swye nwm isa< joVy[Kwlsw soe b<Dwn ko qoVy[Kwlsw soe jo cFæy qur<g[Kwlsw soe jo kry inq j<g[Kwlsw soe Swsqr ko DwwrY[Kwlsw soe du wt ko mwrY[ (qnKwhnwmw 50-54)

gu{ jI kI Swi$sXq kw sbsy bVw guxwQww ik vy iblkul ihMmq hwr cuky logo< my< ne~jwn fwl dyqy Qwy[ ankI pRyrxww, joSw qQwwaËswh kw sdkw AØps<$Xk hoqy huE BIis#K bVI sy bVI POj kw mukwblw krnyky smQw~ ho gXy Qwy[ jYsy Swyr SwwrIirk Awkwrp@w sy qo hwQwI sy Cotw hoqw hY pr<qu idlyrIEv< hO<sly kw sdkw vh hwQwI ko BI kwbUkrny ky smQw~ hoqw hY, asI qrh gu{ jI kyis#K AØps<$Xw my< hoqy huE BI mugl POjo<qQww Anyko< phwVI irXwsqo< kI sw<JI POjo<kw swmnw krny Ev< aNhy< mwq dyny ky smQw~Qwy[ gu{ jI ky iv{© ijqny BI Xu© huE,An<dpur swihb kw Xu© anmy< sy ivSwy w mhËvrKqw hY, #Xo<ik Xh Xu© Dwm~ ky mwg~ prclny vwlo< qQww Dwm~-gR<Qwo< kI ksmy< KwkrqoVny vwlo< ky drimXwn Qww[ es Xu© my<muglo< qQww phwVI rwjwAo< kI sw<JI POj gu{jI ky iv{© cFæ Awe~ QwI[ An<dpur swihbky Xu© my< gu{ jI ky iv{© cFæ Awe~ sw<JIPOj my< Alg-Alg irXwsqo< qQww ky<dRIX POjky jo jrnYl Swwiml huE Qwy vy es pRkwrbqwE gE hY< : Swyr muhMmd Kw<, iKjr Kw<,njIb Kw<, rhmq Kw<, nvwb jl<DwrI ihMmqKw<, asmwn Kw<, muhMmd ksUrI, krIm b$SwcODwrI, sBw c<d PgvwVIAw, Pqy muhMmd Kw<ku<jpurIAw, jwnI-mwnI Kw< moir<fw ky, sXwdqAlI sFOry vwlw, Swms Kw< ibjvwVy kwAwid[ jo Alg-Alg @wyZo< kI POjy< es Xu©my< Bwg lyny Awe~ QwI< vy es pRkwr hY<: srsw,rxwIAw, PiqAwbwd, boihAw, bulwFw, Aw<f},Alvwrw, smwxww, bhwvlpur, J<g, kihlUrI,h<fUrI, ktoc, jsvwl, gulyrI, c<bw, sukyq,m<fI, kuØlU, hrIpur, nUrpur, ‰Ingr, kYQwl,dVol, c<dyl, fFvwl, krol, ArkI, BÈjI

gurmiq zwn jnvrI 201214

Awid[ esky Alwvw Alg-Alg sUbo< qQwwprgno< ky bhuq-sy cODwrI qQww mwlgujwr gu{jI ky iv{© cFæ AwE Qwy qQww aNho<ny ‰IAn<dpur swihb ko Gyr ilXw Qww[

phwVI Ev< SwwhI POj ny ‰I An<dpurswihb ko Gyrw fwl ilXw Qww jo ke~ mhIno<qk jwrI rhw[ SwwhI POjo< kw Kc~ phwVIirXwsqo< ky rwjwAo< ky ijMmy Qww ijs kwrxwirXwsqy< k<gwl ho ge~ QwI<[ dUsrI qrP iklyky A<dr cwhy dwnw-pwnI KËm ho gXw Qwwpr<qu iPr BI gu{ jI kw Akwl purK prBrosw Qww ik vh sc ky mwg~ pr clny vwlo<ko Kud mwg~ idKwqw hY qQww Dwm~-Xu© my<fgmgwny nhI< dyqw[ prmwËmw ky ad`dySX komu$X rKkr askI rjw my< ikXw gXw koe~BI kwX~ kBI AsPl nhI< hoqw[ esI ivSvwskw sdkw vy sdw Apny is#Ko< ko hO<slw qQwwpRyrxww dyqy huE Dwm~ ky pRiq d÷Fæqw kwXm rKnypr jor dyqy Qwy[

duSmn POj my< ih<dU Ev< muslmwn SwwimlQwy[ BwrI mwZw my< nukswn hoqw dyKkraNho<ny iklw KwlI krvwny kI Xojnw bnwe~[dono< Dwmo_ ky AnuXweXo< ny Apny-Apny Dwm~-g<RQwo< kI ksmy< Kwkr gu{ jI ko smX kyAnukUl iklw KwlI krny ky ilE imNnqy< kIQwI<[ dUsrI qrP gu{ jI ky is#K BI iklwKwlI krny pr jor dy rhy Qwy[ gu{ jI kosw<JI POj ªwrw Kwe~ hue~ ksmo< pr iblkulBrosw nhI< Qww AOr vy iklw KwlI krny kyp@w my< nhI< Qwy, pr<qu iPr BI is<Go< ky bwr-bwr khny pr aNho<ny iklw KwlI krny kwmn bnw ilXw Qww[ An<dpur swihb sy clkrgu{ jI kw kwiPlw ABI kIrqpur swihb qkhI phu<cw hogw ik 'ibØlI QwYly sy bwhr Awny'kI lokoi#q ky Anuswr sw<JI POj ny gu{ jI

pr hmlw kr idXw[ prmwËmw kI rjw kohmySww mITw krky mwnny vwly gu{ jI nyAnyko< Xu© lVy Qwy, pirvwr Ev< Kwlsy koAnyko< kubw~inXw< krnI pVI QwI<, Anyko< muiSklo<kw swmnw krqy huE kiTn mwg~ pr clny kyilE mjbUr honw pVw Qww, ik<qu iPr BI Aiqs<kt kI GVI my< aNho<ny Kwlsy kw mnoblkwXm rKw[ ‰I An<dpur swihb CoV jwny kyaprw<q huE hmly ny is#Ko< ko ibKr jwny kyilE mjbUr kr idXw Qww, ik<qu iPr BI gu{jI ny SwIGR jo Xojnwb<dI kI QwI vh sw<JIPOj ko gu{ jI qk phu<cny sy rokny ky ilEkwPI QwI[ Kwlsw, gu{ jI qQww sw<JI POjky mDX dIvwr bn gXw Qww[ isr-DwV kIbwjI lgwkr is#K sw<JI POj ko gu{ jI kIqrP bFæny sy rok rhy Qwy[ Kwlsy kw jwn-mwl kw BwrI nukswn huAw[ srsw ndI pwrkrky inh<g Kw< ky Gr sy gujrqy huE gu{ jIny cmkOr kI gFæI my< mocw~b<dI kr lI QwI[es Xu© my< hr Ek is#K sw<JI POj kyimSwn ko AsPl krny my< Xogdwn fwl rhwQww, Xhw< qk ik gu{ jI ky swihbjwdo<--bwbwAjIq is<G, bwbw juJwr is<G ny BI ApnISwhwdq dykr SwZuAo< ko sPl nhI< hony idXwQww[ gu{ jI qb qk cmkOr kI gFæI my<ct`twn kI Bw<iq fty rhy jb qk Kwlsy nygu{ jI ko p<Qw ky mhwn ihqo< ko mu$X rKkr cmkOr kI gFæI CoV jwny ky ilEmjbUr nhI< kr idXw Qww[ ankI es jw<bwjIqQww pRyrxww kw sdkw hI Qww ik as BXwnkXu© my< lVny kI @wmqw rKny vwlw koe~ BIis#K ivroDwI POj ky kwbU nhI< AwXw Qww[sbny Dwm~ ky mwg~ pr jUJqy huE Swhwdqy< dIQwI< qQww iksI ny BI ivroiDwXo< kI bwq nhI<mwnI QwI[ cmkOr kI gFæI my< AwiKrI do

gurmiq zwn jnvrI 201215

is#K--Bwe~ s<q is<G Ev< Bwe~ s<gq is<G es bwqkI gvwhI Brqy hY< ik aNho<ny Apny AwiKrI Svwsqk gu{ jI pr inˆTw kwXm rKI QwI[

gu{ jI ny ijn hwlwqo< kw swmnw ikXwAwm mnu X kw as mwg~ pr clqy huEfgmgw jwnw ávwBwivk hY[ prmwËmw ªwrwbi$SwSw ikE Anyko< pdwQwo_ ko jØd hI BUlkr CotI-sI mw<g pUrI n hony pr mnu Xasky swQw iglw krny lg jwqw hY[ ke~ bwrmnu X eqnw KPw ho jwqw hY ik vh sdwcwrkw mwg~ CoVkr durwcwr kI qrP {icq hojwqw hY[ gu{ jI kw pRyrxwwmXI mwg~ sbkyswmny hY[ gu{ jI hr s<kt Ev< iáQwiq my<prmwËmw kw SwuŸwnw krqy rhy qQww asI kwjwp Ev< iSw@wwXy< gRhxw krny pr jor dyqy rhy[gu{ jI ijs mwg~ pr cl rhy Qwy, iniScq hIvh joiKm BrpUr Qww, pr<qu ankw imSwniblkul shI idSww kI Aor Dwm~-muKI qQwwlok-muKI Qww[ eskI ávIk÷iq es bwq syhoqI hY ik cmkOr swihb kI gFæI CoV jwnyky pScwq vy ijn gw<vo< sy gujr rhy Qwy, bVIs<$Xw my< log anky ‰©wlu bnqy jw rhy Qwy[‰I mukqsr swihb kw Xu© cmkOr ky Xu©sy kuC smX bwd hI ho gXw Qww[ as Xu©my< bydwvw dy gE cwlIs is#Ko< ky Alwvw bVIs<$Xw my< as elwky ky is#Ko< ny Swwiml hokrduSmn ko j<g kw mYdwn CoVkr jwny kyilE mjbUr kr idXw Qww[ gu{ jI kI nIiqqQww hwikmo< kI AnIiq ko logo< ny AÇCIqrh sy smJ ilXw Qww qQww kuC elwko< kycODwirXo< ny Apny hwikmo< ky Prmwn ko rd`dkrky gu{ jI kw swQw dyny kw Elwn kridXw Qww[ Ek Gtnw my< jb srih<d ky nvwbvjIr Kw< ko es bwq kw pqw clw ik mwlvyky elwky ky cODwrI lKmIr qQww smIr gu{

jI kw swQw dy rhy hY< qo asny anko g<BIrpirxwwm Bugqny kI cyqwvnI dI ijsko cODwirXo<ny rdd krqy huE khw ik ''Kwn swhb! hmwrygu{ ivcrxw krqy huE Xhw< Aw gE hY<[ ijspRkwr Awp Apny pIro< kI syvw krqy ho asIqrh hm BI Apny gu{ jI kI syvw krqy hY<[qumny jo ilKw hY ik Awp BI gu{ jYsw bnnwcwhqy ho, qo eqny bVy Bw^X hmwry khw< jogu{ jYsy bn jwXy<['' esI qrh gu{ jI qlv<fIswbo ky cODwrI Bwe~ fØly ky pws invws krrhy Qwy qo vjIr Kw< Xh sunkr bVy ŸoDw my<Aw gXw[ asny qur<q DwmkI Bry lhjy my< Bwe~fØly ko ilKkr Byjw Qww ik ''gu{ jI kopnwh dynw bwdSwwh ky swQw SwZuqw mol lynyvwlI bwq hY, esilE qyry ilE XhI Xo^X hYik gu{ jI ko pkVkr ly Aw, nhI< qo qyrIgFæI kI e_t sy e_t bjwkr quJy qyry gu{ sihqpkV lw‚<gw['' lyKk bqwqw hY ik vjIr Kw<kI es ict`TI ky jvwb my< Bwe~ fØly nyvIrqwpUv~k ilK Byjw Qww ik ''phly hI qUnygu{ jI ky pRiq koe~ ksr nhI< rKI AOr AbBI n rKnw[ gu{ myry pRwxwo< ky swQw hY<[ qyrylSwkr ko vhI hwQw idKwE<gy[ Ek ko BIij<dw nhI< jwny dy<gy['' gu{ jI ky Dwm~-pRcwrqQww pRswr kw pRBwv cwro< qrP njr Awny lgwQww[ mwlvw @wyZ ky log bVI s<$Xw my< anky‰©wlu bn gE Qwy qQww anmy< sy BwrI s<$Xw my<Am÷q Ckkr is<G BI sjqy jw rhy Qwy[

Swy w Agly A<k my< . . .

gurmiq zwn jnvrI 201216

AgMX pu{ˆw ‰I gu{ goib<d is<G jI : mOlvI bUtySwwh kI d÷iˆt my<-fW. jgjIq kOr*

*1801-C, Mission Compound, Near St. Mary's Academy, Saharanpur (U.P.)-247001, Mob. : 92197-87756

swihby-Awlm, AgMX pu{ˆw, mrd Ag<mVw‰I gu{ goib<d is<G jI kw jIvn Apny Awpmy< AiªqIX Ev< ivl@wxw ÛXi#qËv hY[ vy kyvlEk Dwm~-pRxwyqw hI nhI<, smwj-suDwwrk hInhI<, biØk smgR mwnvqw ko AK<f dySw-pRymkI Bwvnw sy Aoq-pRoq kr vIrËv v swhskI Bwvnw sy pRyirq, sv~kØXwxw hyqu Aimtbildwn, ËXwg, propkwr, mwnv-syvw sy pUxw~Amr jIvn jIny kI pRyrxww dyqy hY<[ s<swr kyeiqhws my< #Xw koe~ Eysw Dwm~ pRxwyqw hY joApny AwrwDX ky crxwo< sy Bi#q-Bwvnw kIlInqw kI crm iáQwiq my< AwËmrq EysIpRwQw~nw krqw ho, hy pRBu! muJy Eysw vrdwn doik mY< jIvn-pX_q mwnvqw ky pRiq SwuB kwXo_my< lIn rhU< AOr jb jIvn ky A<iqminxww~Xk @wxw swmny AwE< qo rxwBUim my< hIlVqy-jUJqy dySw, kOm v Dwm~ ky ilE ApnyjIvn kI bil cFæw dU<:hy riv! hy sis! hy k{nw iniDw!myrI AbY ibnqI suin lIjY ]Aar n mw<gq ha< qum qy kCu,cwhq ha icq mY soe~ kIjY ]SwsZn so< Aiq hI rn BIqr,jUiJ mro<! kih swc pqIjY ]s<q shwe sdw jg mwe,iŸpw kr sXwm ehY v{ dIjY ]900]

(dsm gR<Qw)Akwl purK vwihgu{ ny ankI eÇCw

pUxw~ kI[ dySw, kOm, p<Qw ihq aNho<ny ipqw kw

bildwn idXw, mwqw gujrI jI SwhId hue_,Apny cwr l$qy-ijgr Dwm~ ihq kubw~n kridE, jIvn kw mnorQw sMpNn huAw, vwihgu{kw SwuŸwnw ikXw, puZo< ky bildwn pr AËX<qs<qoˆw pRkt ikXw[

''Awj Kws BXo Kwlsw siqgur kydrbwr['' Kwlsw swjny kw l@X Awj pUxw~huAw[ cmkOr kI gFæI my< kyvl cwlIs is<Gds lwK jwilm synw kw SwOX~pUxw~ swmnwkrqy huE vIrgiq ko pRwÎq huE qo esmhwmwnv ny s<qoˆw pRkt ikXw ik ijsmksd sy pRBu ny aNhy< jgq my< Byjw Qww AOrijs mksd sy Kwlsw p<Qw kI swjnw kI ge~QwI vh l@X pUxw~ huAw[ Kwlsw es Xo^X hogXw hY ik vh juØm sy t#kr ly skqw hYAOr inrIh mwnvqw kI r@ww kr skqw hY[

es mhwbildwnI ky lwswnI, ivl@wxw,byimswl ÛXi#qËv ko iciZq krny kI shjijzwsw ih<dU-muiálm v ivdySwI A<gRyj eihqwskwro<my< BI rhI hY AOr Anyko< ny Apny-Apny F<gsy enkw vIrËvpUxw~ jIvn-v÷Áw<q ilKw hY[enmy< sbsy pRwcIn v÷Áw<q bUtySwwh mOlvI gulwmmuhIaddIn ªwrw iliKq ''qwrIKy-p<jwb'' my< hY[

mOlvI bUtySwwh A<gRyj kÎqwn mry kwpySwkwr Qww[ kYÎtn mry ky khny pr hI esnyis#Ko< kw eiqhws ilKw Qww[ kYÎtn mry e~áte<ifXw k<pnI my< POjI fw#tr Qww[ Xh srfyivf Awktr lonI, jo idØlI my< k<pnI kwrwjnIiqk kwX~kqw~ Qww, asky mwqhq luiDwXwnw

gurmiq zwn jnvrI 201217

AOr A<bwlw my< asky ilE kwm BI krqwQww[ esy is#K eiqhws my< idlcápI QwI[ esny'mhwrwjw rxwjIq is<G' nwmk puáqk BI ilKIQwI[ Xh mhwrwjw rxwjIq is<G ky drbwrlwhOr my< ids<br 1826 sy mwc~ 1827 e~. qkrhw[ mhwrwjw ky swQw ApnI bwqcIq Xhicit`TXo< ªwrw A<gRyj srkwr ko Byjqw Qwwijsmy< sy AiDwkw<Sw swmgRI bwd my< 'The

Punjab Sovereign State' puáqk my< CpI, jomhwrwjw kI Swwn my< hY AOr pFæny Xo^X hY[

esI kÎqwn mry ny Apny pySwkwr luiDwXwnwiáQwq mOlvI bUtySwwh ko is#K p<Qw kweiqhws ilKny ko khw[ bwd my< 'pRwcIn p<QwpRkwSw' (k÷q Bwe~ rqn is<G) esI AwDwwr prilKw gXw[ Bwe~ rqn is<G (B<gU) ko Eyswlgw ik mOlvI bUtySwwh ny is#K p<Qw kweiqhws TIk bXwn nhI< ikXw hogw esilEaNho<ny s<vq` 1866 my< 'pRwcIn p<Qw pRkwSw'ilKw AOr is#K s<gq ky ilE vhI C<d rcnwgR<Qw ky }p my< s<vq` 1898 my< pRkwiSwq kI[Bwe~ rqn is<G srdwr mihqwb is<G mIrw<kotIEky poqy, srdwr rwX is<G ky puZ qQww srdwriSwAwm is<G kroVIE ky nwqI Qwy[ enkwdyhw<q s<vq` 1903 (sn` 1846) my< huAw[enkI s<qwn Ab ijlw luiDwXwnw kI qhsIlsmrwlw ky gw<v BVI my< hY[

Bwe~ rqn is<G kI rcnw C<dwnuswrinXmb© nhI< QwI, esilE zwnI igAwn is<G,jo lO<govwl invwsI Qwy, ny asmy< AOr pRs<gjoVkr nXw 'p<Qw pRkwSw' s<vq` 1924 my< rcwijskI phlI EfISwn s<vq` 1947 my< CpIhY[ es pRkwr bUtySwwh kw mhËv es d÷iˆt syAËX<q AwdrxwIX hY ik aNho<ny p<Qwk eiqhwskI rcnw my< Xogdwn idXw[

mOlvI bUtySwwh dSwmySw ipqw ‰I gu{

goib<d is<G jI kw jIvn-v÷Áw<q ilKqy huEbqwqw hY ik gurdyv jI kw jNm ibhwr kySwhr ptnw swihb my< 22 ids<br sn` 1666ko mwqw gujrI jI kI koK sy huAw[ Swhwdqky bwd jb ‰I gu{ qyg bhwdr swihb kwpwvn SwISw Bwe~ jYqw jI idØlI sy aTwkrAn<dpur swihb ly AwE qo Bwe~ jI ko gu{swihb ny gly sy lgw ilXw AOr 'r<grytw gu}kw bytw' kh kr sMmwinq ikXw[ esky bwdgu{ swihb ny 'p<Qw' swjny kw inxw~X p#kwkr ilXw[ dUr-dUr qk hukmnwmw Byjw, is#Ks<gq ko vYswKI ky idn An<dpur swihbekt`Tw hony kw hu#m idXw[ AásI hjwr kykrIb is#K ‰©wlu EkiZq huE[ EkiZqjnsmUh ko Ek ‚<cy tIly pr KVy hokr gu{swihb ny sMboiDwq ikXw AOr bqwXw ik ''AbjuØm kI Aiq ho cukI hY, Aq: esky mukwblyky ilE POjI jIvn ApnwXw jwE[ mY< cwhqwhU< ik hmwry jIvn kw inSwwnw Ek hI hoAOr asky ilE hmy< Ek hI pRkwr kI jIvn-p©iq my< bw<Dww jwE; 'Xk vqIrw kwrb<dId'Ek hI Dwm~ ko Dwwrxw kry< AOr ªYq Bwvnwkw ËXwg kry<[ 'Xk mjhb dr Awe<d ik dUe~AjmXw brKyjd'[ cwro< vxw~--bRw³xw, @wiZX,vYSX, SwUdR Dwm~-Byd kw ËXwg kr Ek hI p<Qwpr cly<[ Awj sBI Am÷q-pwn kry< AOr EkhI áQwwn pr bYTkr sBI Ek swQw 'pRswd'Cky<['' eqnw sunnw Qww ik ke~ jwiqvwdIaTkr KVy ho gE AOr khny lgy ik ''hmApnw puSqYnI Dwm~ nhI< ËXwg skqy['' vhw< syke~ cly gE pr iPr BI 20 hjwr pRwixwXo<ny Am÷q-pwn ikXw[ jb Am÷q kw pwZ qYXwrho rhw Qww qo gu{ jI ky mihl (supËnI) nyAwkr qYXwr Am÷q my< bqwSwy fwl idE[ gu{swihb ny KuSwI jwihr kI ik áZI kI

gurmiq zwn jnvrI 201218

apiáQwiq Eysy SwuB Avsr pr es bwq kwpRqIk hY ik Xh p<Qw KUb clygw[ áZIe~mwndwrI AOr ËXwg kw pRqIk hY jo Dwm~ koij<dw rKqI hY[ bqwSwo< kI imTws es bwq kwpRqIk hY ik mITy ÛXvhwr sy p<Qw, dySw-dySww<qrpr AiDwkwr pRwÎq krygw : ''is#Kw< rw dhwnSwIrI Swbd v br qbwA irAwsq rsId vmulkI bdsq[''

pw<c ÎXwro< ko Am÷q Ckwny ky bwd gu{jI q$q CoVkr, hwQw joV kr anky swmnyAw KVy huE AOr pRwQw~nw kI ik ijs pRkwrmY<ny Awpko Am÷q CkwXw hY asI qrh AwpmuJy BI Am÷q kI dwq b$Swy<[ sbko sMboiDwqkrqy huE gu{ jI ny khw ik Awj sy koe~‚<cw nhI<, koe~ nIcw nhI<, koe~ kul kwAiBmwn nhI< krygw, sBI Ek hI Dwm~ komwny<gy; sbko hr smX swvDwwn rhny kokhw; dsqwr hr smX Dwwrxw kry rKy<[

es pRkwr gu{ jI ny Am÷q Ckwkrkhw ik Ab Kwlsw p<Qw pRkt ho gXw hY[ ''e~iPrkw jwhr Swud['' log kImqI By<tw lykrhwijr hony lgy[ gu{ jI ko bhumUØX qyg,sPyd bwj, erwkI GoVw, SwwhI hIry-moiqXo< syjVw SwwimXwnw, p<c klw SwáZ, mu#qw hwQwIBy<t my< AwXw dyK phwVI rwjw e~ Xw~ krnylgy[ gu{ jI ny smJw ik Ab Xu©o< kw smXAw gXw hY, AÇCI POj BI qYXwr ho cukIQwI[ nwhn ky phwVI rwjw mydnI pRkwSw kybulwvy pr gu{ jI pirvwr sihq nwhn AwE[Xmunw ndI ky iknwry Ek mjbUq iklwbnwXw gXw, nwm rKw 'pwa<tw swihb'--''Aw<jw iklw dr gweq AsqvwrI bxww krdpwa<tw mosUm swKq[''

kihlUr ky rwjw ky lVky kw irSqwPqyh Swwh kI lVkI sy qX huAw[ asny synw

sihq bwrwq pwa<tw swihb ky rwáqy ly jwnykI Awzw cwhI[ gu{ jI ny synw ky ilE mnwkr idXw pr lVkw-lVkI pwa<tw swihb kyrwáqy gE[ es pr phwVI rwjwAo< ny burwmwnw AOr SwwdI ky qur<q bwd B<gwxwI kw Xu©huAw[ kuC pTwn, jo phly gu{ jI ky swQwQwy, lVwe~ ky smX phwVI rwjwAo< sy jw imly[gu{ swihb kI POj eqnI bhwdurI sy lVI ikAPgwno< ky swry AwgU, ijnmy< kwly Kwn,BIKn Kwn, njwbq Kwn, hXwq Kwn AOrjOhr Kwn Qwy, sb mwry gE AOr phwVI rwjwBI hwr kr Bwg gE[ hrIc<d h<fUrIAw, joPswd kI jV Qww, gu{ jI ky hwQwo< mwrwgXw--''hrI c<d h<fUrIAw ik bwes iPqnw vPswd Swdh bUd nIj kusqw Awmd[''

gu{ swihb An<dpur swihb Aw gE #Xo<ikAb An<dpur swihb kI r@ww AinvwX~ ho ge~QwI[ Xhw< gu{ jI ny An<dgFæ, lohgFæ, PqhgFæAOr mukqgFæ nwmk ikly bnwE[ phwVIrwjwAo< ny gu{ jI ko Apny blbUqy pr hrwpwnw kiTn smJw, Plq: aNho<ny muglbwdSwwh AOr<gjyb ko pRwQw~nw kI[ asnylwhOr ky sUbydwr jbrdsq Kwn AOr srih<dky hwikm Swms Kwn ko An<dpur swihb prhmlw krny kw AwdySw idXw[ phwVI rwjwAo<kI siMmilq synw ny swq mhIny qk An<dpurswihb ko Gyrw fwly rKw[ is#K phly qo KUbbhwdurI sy lVqy rhy pr<qu DwIry-DwIry kuCis#K BUK sy q<g hokr iklw CoVkr clygE, kuC bydwvw ilK kr cly gE[

esI bIc An<dpur swihb my< phwVIrwjwAo< ny Ek máq hwQwI ko Swrwb iplw krikly kw drvwjw qoVny ko Byjw[ gu{mhwrwj jI ny Bwe~ bicÁr is<G nwmk vIrbhwdur ko QwwpVw dykr mukwbly ky ilE Byjw[

gurmiq zwn jnvrI 201219

Bwe~ swihb ny hwQwI ko mwr BgwXw--''bwAdAw bicqr is<G nwmI Ajwjq mhwrbw dwd<d[''esky bwd gurdyv cwlIs is<Go< ky swQw cmkOrkI gFæI my< phu<cy[ mhwrwj ny is<Go< sy khwik smX Aw gXw hY, kmrkásy krky {áqmkI qrh j<gy-mYdwn my< lV kr SwhIdI pRwÎqkry<[ igrw huAw KUn kBI ÛXQw~ nhI< jwqw,KUn Ek idn r<g lwEgw--''e~ KUn hwe~ SwUmwjweAw n $vwhd[''

is<Go< ny gu{ jI ko hu#m idXw ik is<Gqo lVkr SwhIdI pRwÎq kr ly<gy lyikn hwlwqky md`dynjær vy gFæI CoVkr cly jwXy<[ qbBwe~ s<gq is<G nwmk Ek is<G, ijsky nYn-n#Sw gu{ jI sy imlqy-julqy Qwy, asy gu{ jIinjI ilbws v SwáZ phnwkr A<Dwyry my< gFæIsy bwhr ho gE--''s<gq is<G nwmikdr sUrqgu{ goib<d is<G muSwwhbq qmwm dws<q gu{swihb ilbws v slwA (SwsZ) Kwsw KudbdU bKSwIn['' gu{ swihb rwq Br sPr krmwCIvwVw phu<cy[ vhI< aNhy< cmkOr swihb sycly is<G Bwe~ nbI Kwn AOr Bwe~ gnI Kwnimly jo aNhy< ''aÇc dw pIr'' bnwkr suri@wqáQwwn pr ly gE[ Bwe~ gulwbw nwmk is#Kny aNhy< Apny Gr QwoVI dyr ThrwXw[ qb vyku<jpurw (knyc) phu<cy AOr AwlmgIr hoqy huEjtpurw phu<cy[ Xhw< s<gq gu{-dSw~n ky ilEamV pVI[ Xhw< 'kpUrw' ny gu{ jI kI syvwkI[ kpUrw ny hI Kbr dI ik mugl synwankw pICw krqI Aw rhI hY[ gu{ jIidlwvr md~ Qwy[ vy fry nhI<, mukwblw krnyko ft gE--''gu} goib<d is<G mrd idlwvr[''vy mukqsr swihb my< j<g ky ilE ft gE[vy Eysy mrdw‚puny sy jUJy ik hmlwvr POjky jvwn qIro< kI qwb n sh sky[ vy mYdwnCoVkr Bwg gE[ ‰I gu{ goib<d is<G jI ko

Pqh hwisl hue~[ gu{ swihb Ab pUrI qsØlIsy vhw< itky[ s<gq dSw~n ko Awny lgI[ Gro<ko Bwgy is<G iPr Aw imly[ j<g my< SwhId honyvwly cwlIs is<Go< ko gu{ jI ny 'pw<c hjwrI','ds hjwrI', 'AmIrI', 'vjIrI' AOr 'bwdSwwhq'sy invwjw[ A<iqm sw<sy< ignqy Bwe~ mhw< is<GkI pRwQw~nw pr bydwvw PwVw gXw[

gu{ jI kI ivjX kw smwcwr sunkrAOr<gjyb prySwwn ho aTw[ gu{ jI ny dInwkw<gVnwmk áQwwn sy 'jPrnwmw' ilKkr asyByjw[ asy J<JoVw ik kYsy vh drvySwo< syÈXwdqI krqw rhw[ gu{ swihb ny bqwXw ikkYsy ankw swrw jIvn s<Gˆw~ my< hI gujrw hY-''ir<j Ao kSwwkSwI jmwnw rIjI dIgr bcSwm mn Awmd cU<[''

'jPrnwmw' kw ghrw pRBwv AOr<gjybpr pVw[ vh smJ gXw ik ‰I gu{ goib<dis<G jI mhj drvySw hY< AOr asny drvySwo< kyswQw NXwX nhI< ikXw hY--''drvySw bySw nysq['' asny qur<q Bwe~ dXw is<G AOr Bwe~Dwrm is<G ky hwQw pZ kw aÁr Byjw[ gu{swihb ko di@wxw Bwrq Awny kw inm<Zxw idXwAOr srih<d ky nvwb qQww ANX hwikmo< koivSwy w Prmwn Byjw ik gu{ swihb pr iksIpRkwr kw pRiqb<Dw n lgwE<[ vy jhw< jwnwcwhy< aNhy< jwny dy<--''b Awml srih<d vgYrwdr bwb Adm mjwhmq['' gu{ swihb ABIdi@wxw ko cly hI Qwy ik AOr<gjyb kw dyhw<qho gXw[ askw bytw bhwdur Swwh gd`dI prbYTw[ bhwdur Swwh ny gu{ jI sy @wmw mw<gI[

di@wxw my< vy mwDwodws bYrwgI sy imly,ijsy Am÷q Ckw kr 'b<dw is<G' nwm dykrp<jwb kI Aor Byjw[ Awp ávX< nw<dyV my< Thryjhw< vjIr Kw< ªwrw Byjy gE ankI syvw my<rq do pTwno< ny mOkw pwkr ktwr sy mw}

gurmiq zwn jnvrI 201220

hmlw ikXw[ Ek ko qo gu{ jI ny vhI< JtkidXw, dUsrw Bwg inklw[ KUn kwPI bh cukwQww[ j$m Dwo-po<C kr isl idE gE, pr Ekidn pRËX<cw cFæwqy v#q vy j$m Pt gE,r#q-sRwv huAw[ gu{ jI ny Akwl purK kwbulwvw AwXw smJ ‰I (gu{) gR<Qw swihb kogu{qw pRdwn kI AOr ávX< prm ÈXoiq my<ivlIn ho gE[ Ab nw<dyV ko 'Aibcl ngr'

khqy hY< ijskw AQw~ hY- 'sdw kwXm rhnyvwlw'--''Swhr nw<dyV ik Akwl is<Gw Aj KIqwA jIm Abcl ngr XwAnI ik dvw<mkwem[''

es pRkwr bUtySwwh ny swihby-Awlm ‰Igu{ goib<d is<G jI kw jIvn AËX<q ‰©w-Bwv sy A<ikq ikXw hY[

mhËvwkw<@wI bno-bIbI jspRIq kOr 'jásI'*

bhuq km log Eysy hoqy hY< jo scmucmhËvwkw<@wI hoqy hY<[ @wudR sy q÷Îq ho jwny vwlymhËvwkw<@wI nhI< hoqy, ApnI m<ijl ko jojwqy hY< vy hI mhËvwkw<@wI hoqy hY<[

hmy< jIvn ko Ek l@X dynw cwihEAOr ²dX ko mhËvwkw<@wI bnwnw cwihE[ávX< ko ‚<cweXo< ky ávÎno< sy Br lynwcwihE[ ibnw l@X ky hmwrI Swi#qXw< ibKrIrhqI hY<[ swDwwrxwqXw hm tukVo< my< ibKryrhqy hY<[ hmwrI kuC ‚jw~ kw AvSwoˆwxw ŸoDwªwrw, kuC hmwry loB ªwrw AOr kuC vwsnwªwrw hoqw hY AOr Xh islislw clqw hIrhqw hY[ cwro< Aor hm eÇCwAo< sy iGry rhqyhY< AOr iPr ‚jw~-ivhIn ho jwqy hY<, KoKlyAOr KwlI-KwlI ho jwqy hY<[ hmwry pws koe~‚jw~ Swy w nhI< rh jwqI[

hmy< ApnI Swi#qXo< ko EkiZq krky Ekl@X inDww~irq krnw cwihE AOr iPr asl@X ko smip~q ho jwnw cwihE[ mwnv-jIvn kw vwáqivk l@X hY pRBu-pRwiÎq krjNm-mrxw ky c#kr sy mu#q honw[ jo

ÛXi#q Apny ÛXi#qËv ko aplÑDw ho jwqw hYvhI Apny jIvn my< KuiSwXw< Br skqw hY,AslI Sww<iq asy hI imlqI hY[ jmIn my< dbwbIj ApnI Swi#qXo< ko ekt`Tw kr BUim ky‚pr aTqw hY[ sUX~ ky dSw~n kI ÎXws asyA<kur bnwqI hY[ asI qrh pRbl eÇCw sy hIvh ávX< ko qoVqw hY AOr bIj ky Awvrxwsy bwhr Awqw hY[ hmy< bIj kI Bw<iq bnnwhY[ prmwËmw ko pwny ky ilXy, ApnI m<ijlko pwny ky ilXy, Apny jIvn-l@X ko pwnyky ilE hmy< ApnI swrI Swi#qXo< ko sd`mwg~pr lgwnw hY[ esky bwd jIvn my< Ek @wxwEysw BI jb hm mwXw ky Awvrxw ko qoVkrpRBu-dSw~n pw sky<gy[ esky ilE hmwry A<drmhävwkw<@ww kw honw byhd j}rI hY[

*mkwn n<: 11, sy#tr 1-E, gu{ zwn ivhwr, fugrI, luiDwXwnw[

gurmiq zwn jnvrI 201221

‰I gu{ goib<d is<G jI kI apmw-vwck nwmwvil-fW. nvrËn kpUr*

*901, twvr fI-3, swgr dSw~n twvr soswXtI, pwm bIc rof, sy#tr-18, ny}l (nvI mu<be~)-400706

‰I gu{ goib<d is<G jI (sn` 1666-1708 e~.) aÇc koit ky ivªwn, mhwn Xo©w,kuSwl s<gTnkqw~ qQww suiv$Xwq Xug-pRvq~kQwy[ is#K eiqhws AOr is#K ivªwno< Ev<anky ‰©wlu kivXo< ny aNhy< iviBNn apmw-vwck s<zwAo< sy AiBihq ikXw hY[ Eysy áquiq-prk nwmo< kI JlikXw< pySw hY< :1. Awn<d ky dwqw : nOvy< gu{ swihb ‰I gu{qyg bhwdr swihb ny 'mwKovwl' nwmk gRwm,jo ik sqluj ndI ky qt pr iáQwq Qww, kIjmIn KrId kr s<vq` 1723 (sn` 1666 e~.)my< p<jwb kw pRis© Dwwim~k ky<dR '‰I An<dpurswihb' nwmk ngr bswXw Qww[ is#K gu{swihbwn ky jIvn-cirq lyKko< kw kQwn hYik cwro< Aor surMX phwiVXo< ky mDX bswEgE es ngr my< s<áQwwpk ‰I gu{ qyg bhwdrswihb ny ÛXwpwirXo< ky ilE bwjwr bnvwEAOr bwhrI @wyZ my< ‰©wvnq ikswno< koKyqIbwVI kw kwX~ sO<p kr 'j<gl my< m<gl'kr idXw[ es s<b<Dw my< ‰I gu{ goib<d is<G jIky drbwrI kiv Bwe~ m<gl rwX kw kQwn hY :Awn<d dw vwjw inq vÈjdw An<dpur,suxw suxw suDw BuØldI E nr nwh dI[

AQww~q` An<dpur swihb my< sdYv h<sI-KuSwIkw vwqwvrxw rhqw Qww, ijsy dyK-sunkrrwjw-mhwrwjw (nr-nwr) BI máqI my< JUmaTqy Qwy[

Awr<B my< es ngr kw nwm ‰I gu{ qyg

bhwdr swihb ny ApnI pUÈX mw< mwqw nwnkIjI ky nwm pr 'c#k nwnkI' rKw Qww[ptnw (ibhwr) my< jNmy gu{ swihb ky EkmwZsupuZ ‰I gu{ goib<d is<G jI ky es ngr my<ApnI mw< mwqw gujrI jI ky swQw Awny pr'c#k nwnkI' kI jnqw ky ²dX my< mwno'Awn<d kw swgr' PUt pVw AOr es pivZgu{-ngrI ko apXu#q AQw~vÁw pRwÎq ho ge~[ps}r (ijlw isXwlkot, vq~mwn pwikáqwn)my< ‰I gu{ goib<d is<G jI kI mihmw sunkrankI Swrxw my< AwE anky drbwrI kiv Bwe~m<gl rwX ny pun: Apny Aw‰Xdwqw ko 'Awn<dky dwqw' kI apmw ApnI mnohr kwÛX-rcnwmy< es pRkwr By<t kI hY :pUrn purK Avqwr Awn lIn Awp,jw< kY drbwr mn icqvih so pwe~E[nOmy gur n<d, jg b<d qyg, qXwg pUry,'m<gl' sukiv kih m<gl su Qww<e~E['Awn<d ko dwqw' gu{ swihb goib<d rwe,cwhY jO An<d qa An<dpur Awe~E[

esI apmw ko DXwn my< rKkr ke~ivªwn lyKko< ny ‰I gu{ goib<d is<G jI ko'An<dpur ky mwilk' BI pukwrw hY[2. aÇc kw pIr : cmkOr swihb nwmkáQwwn pr sn` 1704 my< ‰I gu{ goib<d is<GjI kI synw ky swQw muglo< kw Gmwswn Xu©huAw[ asmy< gu{ swihb ky do bVy supuZ--swihbjwdw AjIq is<G jI qQww swihbjwdw

gurmiq zwn jnvrI 201222

juJwr is<G jI vIrgiq ko pRwÎq huE[ gu{swihb ky kuC AnuXwXI cwhqy Qwy ik gu{swihb iksI qrh gFæI sy bwhr jwkr BwrIsynw qYXwr kry<[ anky bwr-bwr jor fwlnypr BI jb gu{ swihb n mwny qo pw<c ÎXwro<ny aNhy< 'hukmnwmw' sunw idXw[ ''gu{ bIsibávy AOr s<gq e#kIs ibávy'' kI lokoi#qko iSwroDwwX~ krky gu{ swihb ny cmkOr kIgFæI sy bwhr jwqy smX qwlI bjwkr duSmno<ko Apny jwny kI sUcnw dI[ Xh cunOqIsunkr mugl synw my< BgdV mc ge~[ rwqky A<Dwyry my< bhuq-sy mugl sYink Ek-dUsry kophcwn n sky AOr Awps my< lVkr ktmry[ gu{ swihb gFæI sy bwhr Awkr Ek bwgmy< lyt gE[ as a´wn ky mwilk Bwe~ gnIKw< AOr Bwe~ nbI Kw< nwmk do s²dXmuslmwn Qwy[ gu{ swihb ansy GoVy KrIdwkrqy Qwy[ an dono< ny gu{ swihb ko phcwnilXw AOr aNhy< Apny Gr my< Awrwm krny kyilE clny kI pRwQw~nw kI[ esI bIc Bwe~gulwbw nwmk Ek ms<d BI vhw< Aw phu<cwAOr asny BI gu{ swihb ko Apny invws my<iv‰wm krny ky ilE invydn ikXw[

do-Ek idn ky bwd mugilXw guÎqcraNhy< FU<Fqy huE Bwe~ gulwbw ky invws ky pwsphu<c gE[ Bwe~ gulwbw kI pËnI ko fr huAwik khI< koe~ pVosI Byd n Kol dy, esilEasny Bwe~ gulwbw sy AnuroDw ikXw ik vh gu{swihb ko iksI ANX áQwl pr jwny ky ilEivnqI kry[ pËnI kI bwq sy shmq hokrbVy SwmI~ly SwÑdo< my< Bwe~ gulwby ny gu{ swihbsy pRwQw~nw kI : ''Awp qo 'bVy pIr' hY<, hrqrh kI piriáQwiq Jyl skqy hY<[ Xid mY<musIbq my< P<s gXw qo n rhU<gw Gr kw n

Gwt kw[''gu{ swihb dIn-hIn Bwe~ gulwby kI

AiqiQw-Bi#q sy pRBwivq Qwy AOr askI BwvISw<kw ko BI phcwn gE[ kwno<-kwn Bwe~gnI Kw< qQww Bwe~ nbI Kw< ko BI Xh Kbriml ge~[ aNho<ny gu{ swihb ko Ek 'hwjIpIr' kw vySw Dwwrxw krvw kr Ek pl<g pribTwXw AOr Apny k<Dwo< pr pl<g aTw krngr sy bwhr cl pVy[ an sMpNn ÛXwpwirXo<sy Xid koe~ pUCqw ik pl<g pr kOn bYTw hY,qo dono< mhwnuBwv DwVØly sy aÁr dyqy : ''Xyqo aÇc ky pIr hY<['' es pRkwr Bwe~ gnI Kw<AOr Bwe~ nbI Kw< ny mugl jwsUso< kI Aw<Ko<my< DwUl Jo<k kr gu{ swihb ko suri@wq áQwwnpr phu<cwXw[ esI Gtnw ky kwrxw ‰I gu{goib<d is<G jI ky nwm ky swQw 'aÇc kw pIr'kI apmw juV ge~[3. klgIDwr pwqSwwh : ‰I gu{ goib<d is<GjI SwwhI {icXo< vwly Qwy[ vy ApnI pgVI prsu<dr 'klgI' sjwqy Qwy, Aq: vy es apmwvwcks<zw sy BI iv$Xwq huE[ p<jwbI swihËX jgqmy< 'klgIDwr' SwÑd anky nwm kw pXw~X bngXw[ iksI kiv ny aNhy< '‰I klgIDwr'pukwrw hY AOr iksI ny 'klgIDwr jI'[ esSwÑd ko AËXiDwk sMmwnsUck }p dyny kyilE '‰I klgIDwr hjUr' AQwvw 'klgIDwrpwqSwwh' kw pRXog BI kuC ivªwno< ny ikXwhY[ EysI kuC bwnigXw< pRáquq hY< :--Ab Awn kI Aws inrws Be~,klgIDwr vws ikXo mn my<[(Bwe~ s<qoK is<G, ‰I gur pRqwp sUrj gR<Qw)--drsn cØl An<dpur krIE,clo shIAo! An<dpur clIE,drsn kr kr TirE[

gurmiq zwn jnvrI 201223

es roSwn idl nwl sKI! gu} goib<d is<GismrIE[drs suhwvY sY vrihAw< dy, klgIDwr dy krIE[

(Bwe~ vIr is<G, klgIDwr cmqkwr)AQw~ : hy shyilXo! AwAo An<dpur swihb my<clkr (gu{ swihb ky) dSw~n krky hwid~kSww<iq (TirE) pRwÎq kry< AOr pRsNn ²dX(roSwn idl) sy ‰I gu{ goib<d is<G jI kwámrxw kry<[ (hmwrI XhI pRwQw~nw hY ik) hmy<gu{ swihb ky dSw~n sY<kVo< vˆwo_ (sY vrihAw<)qk hoqy rhy<[

ke~ bwr kivXo< ny ApnI Dwun my< iksIANX sMmwnsUck SwÑd 'ávwmI' kI AiBv÷i©BI kr dI hY, XQww :e#k idn gu{ goib<d is<G swihb, 'klgIAw<vwly ávwmI'[dwsw< dy r$Xk, is#K pwlk, ÎXwirAw< A<qrjwmI[klgI ij^hw ibrwjy mËQwy, l#k qlvwrsuhwvy[mËQww qUxw qIr dw BirAw, DwnuK lihridKlwvy[ (Bwe~ vIr is<G, klgIDwr cmqkwr)

es pd my< kiv mhodX ny gu{ swihb kws<pUxw~ SwáZDwwrI áv}p pRkt krqy huE aNhy<Apny syvko< kw r@wk, is#K-s<gq kw pwlnkqw~Ev< pw<c ÎXwro< ky ²dX my< invws krny vwlw(A<qrXwmI; sw@wwq Bgvwn` áv}p) mwnw hY[4. dSwm pwqSwwh qQww sÇcy pwqSwwh : esSwÑd smuÇcX my< 'dSwm' SwÑd s<ák÷q kw hY,ijskw AQw~ hY 'dsvy<'[ is#K ic<qnDwwrw my< bsy'pwqSwwh' SwÑd kw AQw~-boDw kwPI iváqwr kyswQw pRoPysr pUrn is<G ny krvwXw hY, XQww :'pwqSwwhI' kw Xh s<kØp muglo< kI pwqSwwhIjYsw nhI< Qww, biØk Xh qo kwrlwel kyklwDwwrI pwqSwwh kI Dwwrxww sy imlqI-julqI

cIj QwI, jo gu{ ky mn my< kwrlwel sysidXo< phly aËpNn hue~ QwI[ kwrlwel kI esDwwrxww ko pySw krny sy phly hI gu{ jI ko'sÇcw pwqSwwh' khkr s<boiDwq ikXw jwqwQww[ ‰I gu{ goib<d is<G jI kw nIiq-q<ZprmwËmw kI AwiËmk pwqSwwhI ko jnsmUhAQwvw sBI logo< ko háqw<qirq krny kwaØlyK krqw hY[ vh váquq: 's<gq q<Z' hY[(Spirit of The Sikh)

'pwqSwwh' SwÑd kw pRXog sBI is#Kgu{Ao< ky ilE huAw hY, ik<qu pRs<g ky AnukUlankI gu{-pdvI kI s<$Xw swQw my< joV dIjwqI hY[ bhuDww anky nwm ky pXw~X ky }pmy< 'sÇcw pwqSwwh' SwÑd kw pRXog ikXw jwqwhY[ C<d-pUiq~ ky ilE es SwÑd-Xugl kw phlwSwÑd 'swco' AQwvw 'swcy' kr idXw gXw hY,XQww :--qyg swco, dyg swco, sUrmw srn swco,swco pwqSwwh gu} goib<d khwXo hY[

(kiv su<dr)--swcy pwqSwwh ‰I gu{ goib<d jIa,Boj kI sI mOj qyry roj roj pweE[

(kiv Awlm)is#K gu{-pr<prw my< ‰I gu{ goib<d is<G

jI kw dsvw< áQwwn Qww, esilE aNhy< Bwe~kysr is<G iCÑbr ny BI 'dsvy< pwqSwwh' ApnIkwÛX-rcnw my< pukwrw hY, XQww :A^gy purwqn na pwqSwwhIAw< QwI<, is#KI clIAwe~[dsvy< pwqSwwh 'is<GI' rlwe~[ (b<swvlInwmw)

AQww~q` : is#K Dwm~ qo phly nO gu{swihbwn ky jIvn-kwl my< hI pRcilq Qww,ik<qu dsvy< pwqSwwh (‰I gu{ goib<d is<G jI)ny (Kwlsw p<Qw kI áQwwpnw ky pScwq`) sBI

gurmiq zwn jnvrI 201224

is#Ko< ky nwm ky pICy 'is<G' SwÑd AinvwX~}p sy joVny kI pr<prw clw dI[

‰I gu{ goib<d is<G jI kI kuC bwixwXo<pr 'sRI muK vwk pwiqswhI 10 (dsvI<)' A<ikqkrky asy ‰I gu{ goib<d is<G jI kI bwxwIpRmwixwq ikXw gXw hY[ esI p©iq pr Bwe~vIr is<G ny anky ilE 'dsm gu}' (dSwmgu{) apmw kw pRXog BI ikXw hY, XQww:dsm gu} dy boly sUry, A<q Awvxww kwl[AÈj nU< Awvy kØl nU< Awvy, tly n kIiqAw<twl[Dwrm le~ mrnw puNn ibswl[

(klgIDwr cmqkwr)AQww~q` (m÷ËXu sy inBI~k) dsvy< gu{ swihb

ky Ek SwUrvIr ny Dwm~-Xu© my< Bwg lyqy smXkhw ik mnu X kI mOq Awj AQwvw klj}r hogI (AvSX<BwvI hY), Aq: Dwm~ kI r@wwky ilE pRwxw dyny sy bFækr Blw AOr ivSwwlpuxX #Xw hogw!5. dSwmySw ipqw : Bwe~ kwNh is<G nwBw kyAnuswr 'dSwmySw' SwÑd 'dSwm+e~Sw' do SwÑdo<kw s<iDwj }p hY[ eskw AQw~ hY : ''is#Ko<ky dsvy< ávwmI ‰I gu{ goib<d is<G swihb[''sn` 1699 kI vYswKI ky idn 'Kwlsw p<Qw'kI áQwwpnw ky bwd sy gu{ jI 'pw<c ÎXwro<'ky swQw-swQw smUcy is#K smudwX ky 'ipqw'khlwny lgy Qwy, esilE ke~ bwr aNhy<‰©wlu-jn 'dSwmySw ipqw' ky nwm sy BIámrxw krqy hY<[6. bwjw< vwly : lokpRcilq rwX hY ik ‰Igu{ goib<d is<G jI Apny pws Ek 'bwj' p@wIrKw krqy Qwy[ esI kwrxw 'bwjw< vwly' SwÑdankI SwoBnIk apmw bn ge~[7. s<q-ispwhI : ‰I gu{ goib<d is<G jI ny

ávX< Apny jIvn-l@X ky bwry my< ilKw hY :hm eh kwj jgq mo AwE ]Dwrm hyq gurdyv pTwE ] . . .Dwrm clwvn s<q abwrn ]dust sBn ko mUl apwrn ] (bicZ nwtk)

en SwÑdo< ªwrw aNho<ny Bi#q (s<qabwrn) AOr Swi#q (dust apwrn) kysmNvX kw ad`Goˆw ikXw Qww[ esI kwrxwaNhy< 's<q-ispwhI' apmw pRdwn kI jwqI hY[8. srb<sdwnI : gu{ swihb ky do bVy supuZ-bwbw AjIq is<G jI AOr bwbw juJwr is<G jIcmkOr ky Xu© my< SwhId ho gE Qwy[ ankydono< Coty swihbjwdy--bwbw jorwvr is<G jIEv< bwbw Pqh is<G jI ny is#K Dwm~ ky ilEsrih<d (PqyhgFæ swihb) my< Apnw jIvnAip~q kr idXw Qww[ Eysy duKd smwcwro< kybwvjUd BI gu{ swihb Apny Bi#q AOr Swi#qky smNvX-mwg~ pr sud÷Fæ rhy[ EysI aØlyKnIXËXwg-Bwvnw ky kwrxw vy 'srb<sdwnI' kIapmw sy BI ivBUiˆwq huE, ijskw AQw~ hY'sv~áv dwn krny vwly'[

gurmiq zwn jnvrI 201225

iviBNn eiqhwskwro< kI njæro< my<‰I gu{ goib<d is<G jI kI Swi$sXq ky iviBNn A<g

-s. ibkrmjIq is<G*

*S/o S. Ranjeet Singh, H.No. 2946/7, Bazar Loharan, Chowk Lashmansar, Sri Amritsar. Mob: 94788-96372

jb Alg-Alg smX my< DwrqI ky iksIBwg pr koe~ hu#mrwn khr brswqw hY AOrvhw< pr rhny vwly logo< pr AËXwcwr qQwwjuØm krqy huE ApnI e~n mnvwnw cwhqw hYqo cwro< qrP iáQwiq BX<kr }p Dwwrxw krjwqI hY, mjlUm jnqw fr, BX AOr Apny‚pr m<frw rhy hu#mrwnI frwvny bwdlo< syiGr jwqI hY[ eiqhws gvwh hY ik jb-jbDwrqI pr rhny vwly logo< pr iksI nyjbrdáqI sy Apnw 'kwnUn' Qwopw hY qb-qbAkwl purK prmwËmw ny Apny iksI dYvIpu{ˆw ko DwrqI pr Byj mjlUmo< kI r@ww hyqujwilm kI jwilmwnw kwr~vweXo< pr ivrwmlgwXw hY[

kuC EysI hI iáQwiq my< sn` 1666,ids<br mwh my<, ptnw (ibhwr) kI DwrqI pripqw ‰I gu{ qyg bhwdr swihb qQww mwqwgujrI jI ky Gr jNm ilXw Ek Eysy mhwpu{ˆwny ijsny kuC EysI imswly< kwXm kr dI< jopUrI duinXw ky eiqhws my< lwswnI hY<[ asmhwpu{ˆw kw nwm hY ‰I gu{ goib<d is<G jI,ijnmy< s<q AOr ispwhI ky s<Xu#q guxw Qwy[

eiqhws es bwq kw sw@wI hY ik me~,1675 my< kSmIrI p<ifqo< kw Ek jËQwwAn<dpur swihb my< ‰I gu{ qyg bhwdr swihbky pws AwXw[ jb aNho<ny muglo< ªwrw ikEjw rhy AËXwcwro< kI dwáqw< gu{ jI ko sunwe~qo ‰I gu{ qyg bhwdr swihb ny PrmwXw ik

''es smX muglo< ky AËXwcwro< ko rokny kyilE iksI mhwn pu{ w ky bildwn kI AwvSXkqwhY['' Xh bwq sunkr ‰I gu{ goib<d is<G jIboly, ''ipqw jI! es kwX~ ky ilE Awp sybFækr AOr mhwpu{ˆw kOn ho skqw hY?'' ‰Igu{ goib<d is<G jI kI bwq pr gOr krqy huE‰I gu{ qyg bhwdr swihb ny nv<br 11,1675 ko Dwm~ kI r@ww hyqu Apnw bildwn dyidXw[ anky bwd dsvy< gu{ ky }p my< gurgd`dIpr ‰I gu{ goib<d is<G jI ivrwjmwn huE[gurgd`dI pr ivrwjmwn ho jwny ky aprw<q ‰Igu{ goib<d is<G jI ny Dwm~ kI r@ww hyqu qQwwmuglo< ky juØmo<, AËXwcwro< ko rokny ky ilEKwlsw p<Qw kI s÷jnw kr jo kwX~ ikE vyduinXw ky eiqhws my< ankI Swi$sXq ko EkEysI jgh pr ly gE ijskI imswl DwrqI qo#Xw pUry bR³w<f my< BI nhI< imlqI, ijNho<nysmX kI hkUmq ky juØmo< ky iv{© Apnw sbkuC NXOCwvr kr idXw[

AwDwuink Xug ky Alg-Alg eiqhwskwro<ny ‰I gu{ goib<d is<G jI kI mhwn Swi$sXqko ApnI-ApnI bui© ky Anuswr klmb©ikXw hY[ aNho<ny ‰I gu{ goib<d is<G jI koAlg-Alg d÷iˆtkoxwo< sy dyKqy huE ankI joqsvIry< KI<cI hY< vy mwZ Ek pRXËn hI hoskqI hY<, jbik gu{ jI kI Swi$sXq ensyke~ guxww bVI hY[

fW. E. sI. AroVw ApnI puáqk 'p<jwb kw

gurmiq zwn jnvrI 201226

eiqhws' my< gu{ jI kI Swi$sXq ky bwry my<ilKqy hY<, ''gu{ goib<d is<G jI p<jwb kyeiqhws ky sbsy mhwn AOr Awkˆw~k ÛXi#qXo<my< sy Ek mwny jwqy hY<[ anmy< aÇc koit kymnu X, aÁm s<gTnkqw~, blvwn synwnwXk,Xo^X ivªwn, kiv AOr mhwn AwDXwiËmk nyqwky guxw iv´mwn Qwy[''

pRo. hrb<s is<G ky kQwn ky muqwibk, ''vy(gu{ jI) Ek mhwn gu{ AOr mwnvqw kwa©wr krny vwly sÇcy suDwwrk Qwy . . .ijNho<ny logo< ko e~Svr kI mihmw AOr rjwkw zwn krvwXw[''1.

gu{ swihb inás<dyh bhup@wI pRiqBw kyávwmI Qwy[ ankI Swi$sXq AËX<q pRBwvSwwlIQwI[ muiálm eiqhwskwr Es. Em. lqIP ny BIgu{ swihb kI bhup@wI Swi$sXq kI qrPs<kyq krqy huE khw hY ik ''anmy< Ek Dwwim~knyqw AOr Xo©w ky guxwo< kw sumyl Qww[ vygurgd`dI pr bYTy Ek kwnUndwqw, rxwBUim my<Ek synwnwXk, msnd pr bYTy Ek bwdSwwhAOr Kwlsw smwj my< Ek PkIr Qwy[''2.adwr Ev< shnSwIl : ‰I gu{ goib<d is<GjI kw Ek bhuq bVw guxw Xh Qww ik vyDwwim~k ivcwro< my< bhuq ÈXwdw adwr AOrshnSwIl Qwy[ cwhy mugl smRwt AOr<gjyb nyApnI Dwwim~k ktuqw ky clqy gu{ swihb kyipqw jI ko SwhId krvw idXw iPr BImuiálmo< ky pRiq anky idl my< G÷xww-Bwv nhI<Qww[ gu{ swihb ky adwr AOr shnSwIl honyky kwrxw pIr muhMmd bud`DwU Swwh, inh<g Kwn,nbI Kw< AOr gnI Kw< jYsy muiálm gu{ jIky inktvqI~ rhy qQww gu{ jI ky is#K honyky nwqy aNho<ny s<kt ky smX gu{ jI kIshwXqw BI kI[

kiv AOr ivªwn ky }p my< : fW. E. sI.AroVw ky kQwn ky muqwibk ''gu{ goib<d is<GjI Apny smX ky Ek mhwn ivªwn AOrpRiqBwSwwlI kiv Qwy[ anko p<jwbI, ih<dI,s<ák÷q, PwrsI eËXwid BwˆwwAo< kw zwn Qww[Ek suXo^X g´-lyKk hony ky swQw-swQw vyaÇc koit ky kiv BI Qwy[''3. anky ªwrwiliKq bhuq-sw swihËX srsw ndI my< ivluÎqho gXw[ vq~mwn smX my< mOjUd gu{ jI kIbwxwI ko pFæ kr lgqw hY ik gu{ swihbAnupm swihËXk Xo^Xqw ky ávwmI Qwy[s<gTnkÁw~ ky }p my< : fW. e<dU BU wxw bYnjI~ky kQwn ky muqwibk ''gu{ goib<d is<G jIEk aÁm inmw~qw Ev< s<gTnkÁw~ Qwy[''4.eskw sbsy bVw pRmwxw gu{ swihb ªwrwKwlsw kI s÷jnw krnw hY[ gu{ swihb nyXh AnuBv ikXw ik anky dySwvwsI muglo<ky AËXwcwro< kw iSwkwr bny huE hY< AOrAwpsI BydBwv ky kwrxw vy ihMmq, idlyrIqQww AwËm-ivSvws Ko bYTy hY<[ anmy< bhwdurI,Ekqw AOr dySw-Bi#q kI BwvnwE< pun:jwg÷q krny ky ilE gu{ swihb ny Kwlswp<Qw kI nI<v rKI[ es s<gTn ky Pláv}pqQwwkiQwq nIc smJI jwny vwlI jwiqXo<ko nXw jIvn pRwÎq huAw AOr Kwlsw p<Qwky AnuXweXo< my< aËswh pYdw huAw[synwnwXk ky }p my< : fW. E. sI. AroVwilKqy hY< ik ‰I gu{ goib<d is<G jI Ekbhwdur Xo©w AOr mhwn synwnwXk Qwy[ gu{swihb iBNn-iBNn SwáZo< kw pRXog krnwAÇCI qrh sy jwnqy Qwy . . . pwa<tw swihbmy< Apny is#Ko< ko sYink iSw@ww dykr gu{swihb ny DwIry-DwIry bhwdur is#Ko< kI Eksynw kwXm kr lI . . . gu{ swihb ky Xo^X

gurmiq zwn jnvrI 201227

AOr kwmXwb synwnwXk hony kw sbsy bVwsbUq es bwq sy imlqw hY ik Apny sIimqswDwno< AOr kuC mwZ sYinko< ky swQw aNho<nyke~ vˆwo_ qk ivSwwl Ev< Swi#qSwwlI muglsynw kw sPlqwpUv~k ivroDw ikXw[ cmkOrswihb kI j<g my< anky mwZ 40 is#Ko< nyduSmno< ky hjwro< sYinko< kw ijs ihMmq,idlyrI AOr bhwdurI ky swQw mukwblw ikXwaskI imswl ANXZ imlnI muiSkl hY[iKdrwxwy (mukqsr) kI j<g my< muglo< kI synwkI s<$Xw is#Ko< sy pw<c gunw sy BI AiDwkQwI iPr BI vy is#Ko< sy burI qrh hwr gE.. . Ek suXo^X synwpiq kI qrh gu{ swihbjwnqy Qwy ik duSmno< sy kb, khw< AOr kYsyXu© krnw hY . . . An<dpur swihb my< aNho<nycwr ikly bnvw kr vhw< pr sur@ww ky pRb<DwmjbUq kr ilE Qwy[5.

DXwnpUv~k dyKw jwE qo Xh bwq ápˆtho jwqI hY ik gu{ jI kI sBI sYinkkwr~vweXo< ky pICy ankw ad`dySX Dwwim~k hIQww[ aNho<ny Kwlsw p<Qw kI s÷jnw AOrmuglo< ky iKlwP Xu© Dwm~ kI r@ww ky ilEhI ikE Qwy[ anky Xu© vwáqv my< Dwm~-Xu©Qwy[ Apny is#Ko< ko sYink iSw@ww dyny kyswQw-swQw gu{ swihb sdYv anko Dwwim~kiSw@ww BI dyqy rhy[ gu{ swihb Apny is#Ko<ko apdySw dyqy rhy ik hr smX svwy~ÁmAOr sv~Swi#qmwn e~Svr kw jwp (ismrn)kro; kwm, ŸoDw, loB, moh, Ah<kwr sybco[ aNho<ny Apny sy pUv~ gu{ swihbwn kIBw<iq bwxwI-rcnw BI kI jo 'dsm gR<Qw' my<dj~ hY[ aNho<ny Awid ‰I gu{ gR<Qw swihb my<nvm pwqSwwh kI bwxwI ko Swwiml qQwwaskI puns_pwdnw kr asy A<iqm }p

idXw[ qlv<fI swbo my< gu{ jI ny is#K Dwm~kw bhuq jor-Swor sy pRcwr ikXw AOrmwlvw pRdySw ky bhuq-sy logo< ko is#KbnwXw[

fW. hrI rwm guÎqw ky muqwibk, ''gu{swihb ky AwdSw~ AOr kwrnwmy anky smX my<hI logo< ky Dwwim~k, sYink AOr rwjnIiqkjIvn my< Ad`Buq pirvq~n ly AwE[''6.

‰I gu{ goib<d is<G jI kI kyvl p<jwbv Bwrq ky eiqhws ky hI nhI< biØk ivSvky eiqhws ky BI sbsy mhwn AOr aÁmnwXk hY<[pwd itÎpixwXw< Ev< hvwly :1. Guru Gobind Singh, Harbans Singh,

p.164-65.

2. History of the Punjab, S.M. Latif, p. 270.

3. History of Punjab, Dr. A.C. Arora, p. 150.

4. Evolution of the Khalsa, I.B. Bainergee,

p.159.

5. History of Punjab, Dr. A.C. Arora, p. 150-

51.

6. History of Sikh Gurus, H.R. Gupta, p. 147

gurmiq zwn jnvrI 201228

is#K eiqhws my< ptnw swihb kw áQwwn-fW. dInwnwQw Swrxw*

*dirXwpur golw, bw<kIpur, ptnw swihb-800004 (ibhwr)

is#Ko< ky eiqhws my< ptnw swihb kwáQwwn AËX<q mhËvpUxw~ hY, #Xo<ik ptnw swihbmy< dsvy< gu{ ‰I gu{ goib<d is<G jI kw jNmhuAw; XhI< anky bcpn ky C:-swq vˆw~ÛXqIq huE[ ptnw swihb ko ‰I gu{ nwnkdyv jI kw crxw-ápSw~ BI pRwÎq hY[ ‰I gu{qyg bhwdr swihb ny BI me~, 1666 my< Xhw<kI imt`tI ko pwvn ikXw[ XhI kwrxw hY ikAwj BI swry ivSv ky is#Ko< ky bIc ptnwswihb kw áQwwn bVw hI sMmwnnIX hY[ivSwy w }p sy ‰I gu{ goib<d is<G jI ky jNm-idvs pr lwKo< is#K-‰©wlu 'ptnw swihb'Awkr ApnI ‰©w invyidq krqy hY<[

sUby ibhwr kI rwjDwwnI 'ptnw' Bwrqky AËX<q pRwcIn AOr Eyiqhwisk mhËv kySwhro< my< rhw hY[ XhI 'ptnw' AQw~SwwáZ kyrciXqw kOitØX, smRwt ASwok, mhwnÛXwkrxwwcwX~ vr{ic, XogSwwáZ ky mhiˆw~pq<jil AOr pR$Xwq gixwqz AwX~Bt`t jYsImhwn ivBUiqXo< kI jNm-BUim AOr km~-BUimrhI hY, pRyrxww-BUim rhI hY[

eiqhws kI aQwl-puQwl ky bIc 'ptnw'ky nwm bdlqy rhy--kusumpuZ, pwtilpuZ, pwtl,AjImwbwd, ptnw[ is#Ko< ky mhwn gu{ ‰Igu{ goib<d is<G jI kI jNm-BUim hony kykwrxw Awj eskw nwm 'ptnw swihb' hY[rylvy átySwn kw nwm BI 'ptnw swihb' rKwgXw hY[

Awj 'ptnw' Swhr cwhy bdhwilXo< kydOr sy gujr rhw ho lyikn 'ptnw' kw AqIqbhuq hI gOrvSwwlI rhw hY[ gRIk rwjdUqmygwáQwnIj Xhw< kI BÛX emwrq ko dyKkrhYrq my< pV gXw Qww[ cInI-XwZI HXUnsw<gAOr PwihXwn ny BI Swhr kI BUir-BUir pRSw<swkI hY[

‰I gu{ goib<d is<G jI ny is#Ko< kyeiqhws ko Ek nXw moV idXw[ is#K AbvIr-Xo©w ky }p my< aBr kr swmny AwXy[lok-pRis© hY ik ‰I gu{ goib<d is<G jI klmky hI nhI<, qyg ky BI DwnI Qwy[ aNho<ny is#Ko<ko juJw} bnwXw[ vy qyg kI Swi#q my< ghrIAwáQww rKqy Qwy[

AËX<q ávwBwivk hY ik ijs ptnwswihb my< ‰I gu{ goib<d is<G jI ny jNmlykr swrI duinXw my< ApnI pRkwSw-ÈXoiqPYlwXI as ptnw swihb ko hm sb ‰©wky swQw nmn krqy hY<[

gurmiq zwn jnvrI 201229

is#K ic<qn : sv~Dwm~-smBwv kI d÷iˆt-fW. mhIp is<G*

*Ec-108, iSwvwjI pwk~, ne~ idØlI-110026, mo. : 9313932888

sMpUxw~ is#K ic<qn kw AwDwwr ‰I gu{gR<Qw swihb hY<[ Xh pwvn gR<Qw sv~Dwm~-smBwvkw Ek Ad`Buq adwhrxw hY[ s<swr ky sBIDwm~-gR<Qwo< my< jo s<dySw AOr apdySw s<g÷hIq hY<anmy< mwnv-mwZ ky kØXwxw, ÛXwiDwXo< symui#q AOr pRBu-imln kI kwmnw kI ge~ hY[sBI Dwm~-gR<Qwo< my< as Dwm~ ky pRvq~k Awid kydYvI zwn kw s<kln hoqw hY AOr asky bqwEpRBu-pRwiÎq ky mwg~ kw Anusrxw krny kwAwgRh hoqw hY[

‰I gu{ gR<Qw swihb kw s<kln-s<pwdnkuC Alg pRkwr kw hY[ esmy< C: is#K gu{swihbwn ªwrw ricq bwxwI ky swQw dySw Brmy< PYly huE p<dRh B#q swihbwn kI, ^XwrhBt`t swihbwn kI qQww guris#Ko< kI bwixwXw<siMmilq hY<[ en bwxwIkwro< my< sudUr b<gwl kys<ák÷q ky B#q jYdyv jI hY<; Awj ky aÁrpRdySw ky B#q kbIr jI, B#q rivdws jI,B#q BIKxw jI, mDX pRdySw ky B#q sYxw jI,rwjáQwwn ky B#q Dw<nw jI, is<Dw ky B#qsDwnw jI AOr mhwrwˆtö ky B#q nwmdyv jI,B#q prmwn<d jI qQww mulqwn (pwikáqwn)ky SwyK PrId jI kI bwxwI BI s<g÷hIq hY[

ijs Xug my< ‰I gu{ gR<Qw swihb koilipb© ikXw gXw Qww vh Xug Dwmo_, vgo_,jwiqXo< my< b<tw huAw Qww[ sÁw pr muiálmSwwsko< kw AiDwkwr Qww, bhus<$Xk ih<dU vg~jwq-pwq AOr ‚<c-nIc kI ÛXváQww my< burIqrh jkVw huAw Qww[ ‰I gu{ nwnk dyv jI

ny Apny jIvn my< cwr bVI XwZwE< BI kIQwI<[ en XwZwAo< my< aNho<ny ih<dU-qIQwo_ kIXwZwE< kI<, muslmwno< ky pIro< kI drgwho< prBI gE, m#kw, mdInw qQww bgdwd kw BRmxwikXw, sBI Dwmo_ AOr anky nyqwAo<, puroihqo<Ev< kwijXo< sy s<vwd ikXw[

‰I gu{ nwnk dyv jI ky jIvn Br kyswQwI AOr imZ Bwe~ mrdwnw jI Ek imrwsImuslmwn Qwy[ vy rbwb bhuq AÇCI bjwqy Qwy[‰I gu{ nwnk dyv jI ªwrw pRviq~q mwg~mwnvIX Ekqw, sd`Bwv, smqw AOrs<kIxw~qwivhIn mwg~ Qww[ aNho<ny Apny smXkI rwjnIiqk iáQwiq, ivdySwI AwŸmxw, Awmlogo< pr hony vwly AËXwcwro< AOr swmwijkivdRUpqwAo< pr qIKI itÎpixwXw< kI<; as smXky rwjwAo<, Swwsko<, srkwrI km~cwirXo<,NXwXwDwISwo< ky cirZ ko ajwgr ikXw[ ApnIbwxwI my< Ek áQwwn pr aNho<ny khw hY- ''Awjky Swwsk ÛXwGR ky smwn ho gE hY<[ ankykm~cwrI kuÁo< ky smwn ho gE hY<[ vy Awmlogo< ko Apny qyj nwKUno< sy GwXl krqyrhqy hY< AOr anky irsqy huE KUn ko cwtjwqy hY<[ jb prmwËmw ky swmny aNhy< lwXwjwEgw qo enkI nwk kwt lI jwEgI[''rwjy sIh mukdm kuqy ]jwe jgweiNh bYTy suqy ]cwkr nhdw pweiNh Gwa ]rqu ipqu kuiqho cit jwhu ]ijQwY jIAw< hosI swr ]

gurmiq zwn jnvrI 201230

n <kI v <FI lweqbwr ] (pNnw 1288)as smX NXwX-ÛXváQww ikqnI BR t ho

ge~ QwI, ‰I gu{ nwnk dyv jI ny es ivˆwXpr BI pRkwSw fwlw hY[ kwjI NXwXwDwISwbnkr NXwX krny kw dwvw krqw hY[ vhhwQw my< NXwX kI mwlw Pyrqy huE e~Svr kwnwm lyqw rhqw hY, ik<qu ÛXvhwr my< irSvqlykr NXwX krqy huE Apny kÁ~ÛX ko BUljwqw hY[ Xid koe~ asky Eysy NXwX pr pRSnaTwqw hY qo vh NXwX s<ihqw kI duhwe~ dynylgqw hY :kwjI hoe kY bhY inAwe ]Pyry qsbI kry Kudwe ]vFI lY kY hku gvwE ]jy ko puCY qw piV suxwwE ] (pNnw 951)

irSvq lykr JUTI gvwhI dyny vwlo< kIBI kmI nhI< hY[ Eysy log qo Pw<sI idE jwnyXo^X hY< :lY kY vFI dyin agwhI durmiq kw gil Pwhwhy ] (pNnw 1032)

‰I gu{ gR<Qw swihb my< Eysy Anyk s<kyqhY< ik rwjw kYsw honw cwihE, bwdSwwh my< #Xwguxw hony cwihE, askw ApnI pRjw ky pRiqrvYXw kYsw honw cwihE, asI ÛXi#q koSwwsk bnnw cwihE jo asky Xo^X ho :qKiq rwjw so bhY ij qKqY lwek hoe~ ]ijnI scu pCwixwAw scu rwjy sye~ ]

(pNnw 1088)gurbwxwI my< Swwsk, Swwsn-q<Z, NXwX-

p©iq, rwjnIiqk BR twcwr, AwiQw~k Gotwlo<jYsy swmwijk srokwro< pr qIKI itÎpixwXw< hY<AOr ensy aBrny ky sUZo< kI ghrI ccw~ hY[rwjnIiq my< nYiqkqw honw AOr rwjnIiqzo<ªwrw swDwwrxw jnqw kI syvw krny ky p@wpr bwr-bwr AwgRh ikXw gXw hY[ sMpUxw~

is#K pr<prw sBI Dwmo_ kw Awdr krqI hYAOr Awcrxw kI Swu©qw pr bl dyqI hY[Swwsk koe~ BI ho, askw Dwm~ koe~ BI ho,askI swQw~kqw askI pwrdiSw~qw my< hY[

Xh BI eiqhws kI ivf<bnw hI hY ikpw<c sO vˆw~ pUv~ ijs Sww<iq-pQw kw pRvq~nhuAw Qww AOr ijsny Asmwnqw, ANXwX AOrpwK<f ky iv{© swmwijk-Ÿw<iq kw ad`GoˆwikXw Qww, askw qËkwlIn srkwr sy tkrwvaËpNn ho gXw[ ‰I gu{ nwnk dyv jI sylgBg Ek sO vˆw~ bwd pw<cvy< gu{ ‰I gu{Arjn dyv jI ko qËkwlIn mugl Swwskjhw<gIr ny b<dI bnwkr, Anyk XwqnwE< dykrSwhId kr idXw[ jhw<gIr ny ApnI AwËm-kQww 'qujk-E-jhw<gIrI' my< ‰I gu{ Arjndyv jI pr Anyk inrwDwwr Awrop lgwqy huEXh BI ilKw hY ik ''As<$X log ankyAnuXwXI Qwy, ijnmy< bhuq-sy muslmwn BI Qwy[''‰I gu{ Arjn dyv jI ky bwd gu{ ky iSwˆXo<AOr mugl Swwsko< my< tkrwv ke~ sidXo< qkbnw rhw[ dsvy< gu{ ‰I gu{ goib<d is<G jIky smX sy Xh tkrwv sSwáZ hokr ho gXw[Xh d÷ tÛX hY ik tkrwv sdYv is#Ko< AOrSwwsko< ky mDX rhw[ is#Ko< AOr muslmwnjnqw ky bIc sd`Bwv sdYv bnw rhw[ is#Ko<ny kBI Dwwim~k ivSvwso< AOr AwáQwwAo< kwyrwjnIiq pr hwvI nhI< hony idXw[

ATwrhvI< SwqI ky A<iqm vˆwo_ sy aNnIsvI<SwqI ky mDX qk p<jwb, sImwpRw<q AOrkSwmIr pr is#Ko< kI rwjnIiqk sÁw kwvc~áv Cw gXw Qww[ as smX mhwrwjwrxwjIq is<G kI rwjnIiqk pRBuqw kI du<duBIgU<j rhI QwI[ mhwrwjw rxwjIq is<G ny kBIsv~Dwm~-smBwv AOr Dwm~-inpy~@wqw ky AwdSw~

(Soˆw p÷ T 45 pr)

gurmiq zwn jnvrI 201231

dSwm pwqSwwh kw AnNX ‰©wlu is#KBwe~ ingwhIAw is<G AwlmgIr

-ismrjIq is<G*

pw<c dirXwAo< kI DwrqI ky SwUrvIrbwiSw<dy hmySww hI hk-sc kI lVwe~ lVny my<AigRm kqwr my< rhy hY<[ es DwrqI pr pYdwhuE jw<bwj Xo©y hmySww juØm sy t#kr lyqyqQww SwhIidXw< pRwÎq krqy rhy hY<[ Awj duinXwmy< bhuq km 0.5 pRiqSwq sy BI AØp-s<$XwvwlI 'is#K kOm' duinXw my< sbsy ÈXwdwSwhIidXw< pRwÎq krny vwlI kOm hY[ es kOmny hmySww hI Apnw nwqw hk-sc kI lVwe~lVny vwly SwUrvIr Xo©wAo< sy bnwE rKw hY[jhw< Xh kOm Apny qQww mwnvqw ky AiDwkwro<ky ilE eqnI jwg÷q hY vhI< esmy< Ek iFlwe~BI hY ik Xh Apny eiqhws ko AÇCy F<g sys<Bwl nhI< skI[ Awj hm is#K kOm kyhjwro< hI SwhIdo< ky jIvn ky bwry my<jwnkwrI pRwÎq krny sy v<icq rh gXy hY<[is#K eiqhws ky jo mOilk sRoq hY< vy lgBgsb ky sb gYr-is#Ko< ªwrw ilKy hony kykwrxw is#KI ky bwry my< shI jwnkwrI nhI<dy sky Xw aNho<ny an Xo©wAo< kI ke~ bwqo<ko Apny F<g sy ÛXw$Xwq kr idXw[ jokQwwXy< Xw eiqhws is#Ko< my< sInw-b-sInwclI Aw rhI bwqo< ko sunkr ilKw asmy<aNho<ny ‰©wmXI Bwvukqw my< krwmwqI p@w kobhuq bVy áqr pr joV idXw, ijs kwrxw EysySwUrvIro< kI myhnq ko mwZ Ek krwmwq kyqOr pr hI jwnw jwny lgw[ Awj hmwry pwsjo eiqhws mOjUd hY asmy< sy hjwro< hI

jw<bwj Xo©wAo< kw eiqhws gwXb hY[ joeiqhws hmwry pws mOjUd BI hY, vo BI smXkI mwr qly Awkr idn-pRiqidn gwXb hoqwjw rhw hY; hmwry sRoq KËm hoqy jw rhy hY<[

dSwm pwqSwwh ‰I gu{ goib<d is<G jI nyjb hk-sc kI lVwe~ lVqy huE An<dpurswihb kw iklw CoVw qo anky swQw eslVwe~ my< Apny-Apny F<g sy sYkVo< SwUrvIro< nyswQw idXw, askw mUØX anko Apnw bildwndykr aqwrnw pVw[ Eysw hI Ek SwUrvIr gu{-Gr kw ‰©wlu Qww--Bwe~ ingwhIAw is<G AwlmgIr,ijsky bwry my< zwnI igAwn is<G ny 'qvwrIKgu} Kwlsw' my< ijŸ ikXw hY ik jb ‰I gu{goib<d is<G jI cmkOr kI gFæI sy inklkrmwCIvwVw phu<cy qo vhw< Bwe~ dXw is<G, Bwe~Dwrm is<G, Bwe~ gnI Kw<, Bwe~ nbI Kw< qQwwBwe~ mwn is<G gu{ jI ko Ek pl<g prbYTwkr 'aÇc ky pIr' ky }p my< ilXy jw rhyQwy[ jb vy gw<v AwlmgIr ky pws phu<cy qoanko rwáqy my< ingwhIAw is<G imlw, jo ApnypuZ ky swQw GoVy bycny jw rhw Qww[ rwáqy my<gu{ jI ky dSw~n krky anko Ek GoVwsvwrI krny ky ilE pySw kr idXw, ijskykwrxw gu{ jI bhuq pRsNn huE qQww pl<gCoVkr GoVy pr svwr ho gXy[ es jgh prAwjkl AwlISwwn 'gu{ªwrw m<jI swihb'(AwlmgIr) bnw huAw hY jo ik mhwngrluiDwXwnw Swhr sy lgBg 10 iklomItr kI

*s<pwdk, gurmiq pRkwSw/gurmiq zwn[

gurmiq zwn jnvrI 201232

dUrI pr luiDwXwnw-mlyrkotlw sVk pr iáQwqhY[ es gw<v ky bwry my< khw jwqw hY ik 17vI<SwqwÑdI ky Awr<B my< hI Xh gw<v bs cukwQww[ mOiKk }p sy pIFæI-dr-pIFæI clI AwrhI irvwXq ky Anuswr gw<v bIjw ky pwssrwX lSwkrI Kwn kotw< kw ad`Gwtn krnyky ilE mugl smRwt AOr<gjyb AwXw Qww[ jbAOr<gjyb ad`Gwtn krny ky ilE AwXw qogw<v Dww<drw ky cODwrI ny asky Awgy PirXwdkI ik nvwb loDwI askI lVkI ky swQwjbrdáqI SwwdI krnw cwhqw hY[ Xh sunnyky aprw<q AOr<gjyb ny SwwdI ky idn nvwbloDwI kw isr kwt idXw[ es kwrxw esbáqI kw nwm AOr<gjyb AwlmgIrI ky nwmpr AwlmgIr pV gXw[ gu{ªwrw swihb kois#K rwÈX ky smX 70 bIGw jmIn BI dIge~ QwI[ es gu{ªwrw swihb my< pRiq vˆw~ 14,15, 16 pOˆw vwly idn dSwm gu{ jI ky AwgmnkI Xwd my< joV-mylw (vˆw~gw<T) hoqw hY[

Bwe~ ingwhIAw is<G kI pwirvwirk p÷ TBUimky bwry my< SwoDw krny pr pqw clw ik ijlwluiDwXwnw my< Ek gw<v guÈjrvwl hY[ as gw<vkw invwsI qoqw jtt (gryvwl) Qww[ askyqIn puZ Qwy--symw, joDww qQww agr[ symwApnI jvwnI ky idno< my< 1600 e~. ky inktgw<v guÈjrvwl CoVkr AwlmgIr Aw gXwAOr Xhw< jmIn KrIdkr AwlmgIr kw invwsIbn gXw[ Awj AwlmgIr gw<v ky AiDwkqrinvwsIXo< ko symy kI AOlwd hI mwnw jwqw hY[symy kw puZ Qww blwkI AOr blwkI kw puZ QwwlKmIr is<G; lKmIr is<G kw puZ Qww ingwhIAwis<G, jo Apny pw<c BweXo< my< sy sbsy bVw Qww[Bwe~ ingwhIAw is<G ky Swy w cwr Bwe~--sUrjml, rwm is<G, nUnI qQww mITw Qwy[ Bwe~

ingwhIAw is<G ky BI Awgy qIn puZ Qwy--srdUlis<G, bwGw is<G qQww Bwgw is<G[

Bwe~ ingwhIAw is<G ky jNm ky bwry my<$Xwl ikXw jwqw hY ik lKmIr is<G kwivvwh mUlovwl ky Bwe~ ipAwrw is<G kI puZIky swQw huAw Qww[ es qrh Bwe~ ingwhIAwis<G kw ninhwl gw<v mUlovwl hY qQww Bwe~ipAwrw is<G anky nwnw kw nwm Qww jo gu{-Gr kw pRymI Qww[ Ek bwr jb ‰I gu{ qygbhwdr swihb mwlvw dySw kI XwZw krny AwXyqo vy GnOlI, ropV, n<dpur klOV, dwdUmwjrw, agwxww, nOl#Kw, tihlpur qQww l<gAwid gw<vo< my< logo< ko apdySw dyqy huE gw<vmUlovwl Aw gXy[ Bwe~ mwe~Aw go<dw vhw< kwpY<c, gu{ jI ky pws rsd lykr AwXw[ gu{jI ny pIny ky ilE pwnI mw<gw qo Bwe~ mwe~Eny ivnqI kI ik pws vwly kuE< kw pwnI KwrwEv< kVvw hY, mITy pwnI vwlw kuAw< QwoVw dUrhY, vhw< sy pwnI ly Awqy hY<, ik<qu gu{ jI nyKwry pwnI vwly kuE< kw pwnI m<gvwkr pIXw[iPr swrw gw<v asI kuE< sy hI pwnI Brnylgw[ gu{ jI ny grIb pirvwro< Bwe~ mwe~E koisropwa idXw[ Ab askI s<qwn vhw< rhqIhY[ Xhw< pr Awjkl gu{ªwrw m<jI swihb bnwhuAw hY, jo mhwrwjw krm is<G pitXwlw vwlyny s<vq` 1882 my< bnvwXw Qww AOr jwgIrBI esky nwm pr lgwe~ QwI[ nvm` pwqSwwh21 pOˆw, s<vq` 1720 ko gw<v mUlovwl AwEQwy[ as gw<v kw (hrIky goZ kw jt`t) Bwe~ipAwrw is<G ApnI bytI, jo lKmIr is<GAwlmgIr kI pËnI QwI, qQww ApnI pËnI kyswQw nvm` pwqSwwh ‰I gu{ qyg bhwdr swihbky dSw~n krny ky ilE AwXw qo askI bytIny gu{ jI sy mw<g kI ik myrw phlOTw bytw

gurmiq zwn jnvrI 201233

gu{ jI kI syvw my< Apnw jIvn Aip~q kry[gu{ jI ny khw ik esI qrh hogw[ Xh bwq3, 4 jnvrI, 1664 e~. kI hY[ esI vˆw~ kyAwiKrI mhIno< my< Bwe~ ingwhIAw is<G kw jNmhuAw mwnw jwqw hY[ es qrh vy dSwm pwqSwwh‰I gu{ goib<d is<G jI ky hm-amR hI Qwy[

cmkOr swihb kI j<g my< dSwm pwqSwwhky dono< swihbjwdy qQww ANX is<G SwhId huE[iSwromixw gu{ªwrw pRb<Dwk kmytI ªwrw pRkwiSwqivvrxw ky Anuswr cmkOr swihb kI rxw-BUim my< ‰I gu{ goib<d is<G jI ky bVyswihbjwdy--bwbw AjIq is<G jI qQww bwbwjuJwr is<G jI ky swQw pw<c ÎXwro< my< sy Bwe~mohkm is<G jI, Bwe~ ihMmq is<G jI qQwwBwe~ swihb is<G jI ky Alwvw inMniliKqis<G Swwiml Qwy :1. Bwe~ jvwhr is<G, ‰I Am÷qsr2. Bwe~ rqn is<G, mwxwkpur3. Bwe~ mwxwk is<G, mwxwoky duAwbw4. Bwe~ iŸpwl is<G, krqwrpur 'rwvI'5. Bwe~ idAwl is<G, rwmdws6. Bwe~ gurdws is<G, ‰I Am÷qsr7. Bwe~ Twkur is<G Cwrw8. Bwe~ prym is<G, mnImwjrw9. Bwe~ hrdws is<G, ^vwilXr10. Bwe~ s<go is<G, mwCIvwVw11. Bwe~ inhwl is<G, mwCIvwVw12. Bwe~ mihqwb is<G, }pngr13. Bwe~ gulwb is<G, mwCIvwVw14. Bwe~ KVk is<G, }pngr15. Bwe~ tyk is<G, }pngr16. Bwe~ qulsw is<G, }pngr17. Bwe~ sihj is<G, }pngr18. Bwe~ cFæq is<G, }pngr

19. Bwe~ J<fw is<G, }pngr20. Bwe~ sujwn is<G, }pngr21. Bwe~ g<fw is<G, pySwwvr22. Bwe~ inSwwn is<G, pySwwvr23. Bwe~ ibSwn is<G, pySwwvr24. Bwe~ guridÁ is<G, pySwwvr25. Bwe~ krm is<G, Brqpur26. Bwe~ surjIq is<G, Brqpur27. Bwe~ nrYxw is<G, Brqpur28. Bwe~ jYml is<G, Brqpur29. Bwe~ g<gw is<G, jvwlwmuKI30. Bwe~ Swyr is<G, AwlmgIr31. Bwe~ srdUl is<G, AwlmgIr32. Bwe~ su#Kw is<G, AwlmgIr33. Bwe~ p<jwb is<G, K<fU34. Bwe~ dmodr is<G, K<fU35. Bwe~ Bgvwn is<G, K<fU36. Bwe~ s}p is<G, kwbul37. Bwe~ jvwlw is<G, kwbul38. Bwe~ s<q is<G, poTohwr39. Bwe~ Awlm is<G, poTohwr40. Bwe~ s<gq is<G41. Bwe~ mdn is<G42. Bwe~ koTw is<G

en is<Go< ny jwilmo< kI POj kwftkr mukwblw krqy huE SwhIdI pRwÎq kI[enmy< sy Bwe~ Swyr is<G, Bwe~ srdUl is<G qQwwBwe~ su#Kw is<G SwhIdI pRwÎq krny vwly gw<vAwlmgIr ky invwsI Qwy[ enmy< sy Bwe~ srdUlis<G, Bwe~ ingwhIAw is<G kw bVw puZ Qww[en SwhIdo< kw A<iqm s<ákwr ekt`Tw vhI< j<gky mYdwn my< kr idXw gXw Qww, jhw< Awjkl'gu{ªwrw kqlgFæ swihb' bnw huAw hY[ AwlmgIrky invwisXo< ny Apny gw<v ky SwhIdo< kI

gurmiq zwn jnvrI 201234

'Xwdgwry<' Apny gw<v my< BI bnwe~ hue~ hY<[jb dSwm pwqSwwh 14 pOˆw, s<vq` 1761

muqwibk 29 ids<br, 1704 e~. ko AwlmgIrphu<cy qo as smX Bwe~ ingwhIAw is<G ko pqwQww ik swihbjwdo< ky swQw askw bVw puZ BISwhId ho cukw hY qQww mugl POj dSwmpwqSwwh kw pICw kr rhI hY[ asny gu{swihb ko GoVw pySw ikXw ik vy jØd sy jØddUr inkl jwXy<[ gw<v AwlmgIr my< EkDwm~Swwlw hY[ gw<v vwlo< ky Anuswr Xh Bwe~ingwhIAw is<G kw hI Gr Qww, ijsko Dwm~Swwlwky }p my< eáqymwl ikXw jw rhw hY[ gw<vvwlo< ny Bwe~ ingwhIAw is<G ky Gr kos<Bwlny kI koe~ koiSwSw nhI< kI[

jb Bwe~ ingwhIAw is<G ny gu{ swihbko GoVw By<t kr idXw qo gu{ swihb GoVy prsvwr hokr cly gXy[ asky bwd mugl POjgu{ jI kw pICw krqI hue~ gw<v my< Aw ge~qQww asny Bwe~ ingwhIAw is<G ky Gr ko Gyrwfwl ilXw[ vh as Gyry my< sy inklkr Apnyninhwl gw<v mUlovwl phu<c gXw qQww muglsynw ny askw swrw pirvwr kËl kr idXw[jb gu{ swihb ko pqw clw ik Bwe~ingwhIAw is<G kw swrw pirvwr kËl kridXw gXw hY qo gu{ swihb ny rwq ko hIswDwwrxw ilbws my< gw<v mUlovwl phu<ckr Bwe~ingwhIAw is<G ko FwFæs b<DwwXw[ es qrh 15pOˆw, s<vq` 1761 ko Bwe~ ingwhIAw is<G qQwwasky nwnw Bwe~ ipAwrw is<G kI gw<v mUlwyvwlmy< gu{ swihb ky swQw AwiKrI mulwkwq hue~[es s<b<Dw my< Ek hukmnwmw BI imlqw hY, jo27 Agáq, 1952 e~. idn buDwvwr ko gu{ªwrwm<jI swihb ky njdIk piScm idSww my< syvwkrqI s<gq ko imlw Qww[ Xh hukmnwmw

Kd`dr (KwdI) ky sPyd {mwly my< lpytw huAwQww qQww imt`tI ky bq~n my< pVw Qww[ bq~nky mu<h pr kwly pËQwr kI kuC rwK imlI[Xh hukmnwmw gu{ªwrw ‰I m<jI swihb pwqSwwhInOvI<-dsvI<, gw<v mUlovwl, ijlw s<g}r ªwrwCpwXw huAw imlqw hY[ ho skqw hY ik ipR<tj~sy mwZwAo< kI Xw iksI A@wr kI glqI hoge~ ho, pr<qu aNho<ny Apny ªwrw Asl kIkwpI hI bqwe~ hY[ eskI pRmwixwkqw s<b<DwI BISwoDw krny kI j}rq hY[

es qrh A<dwjw lgwXw jw skqw hY ikjb ‰I gu{ goib<d is<G jI Bwe~ ingwhIAwis<G ko AwiKrI bwr gw<v mUlovwl my< jwkrimly as smX Bwe~ swihb kI AwXu lgBg40 vˆw~ kI hogI[ esky pScwq Bwe~ ingwhIAwis<G kw #Xw bnw, kuC pqw nhI< clqw[ XhEk SwoDw kw ivˆwX hY[ es qrP eiqhwskwro<ko DXwn dynw cwihE[

Kwlsw p<Qw ApnI ivrwsq ko s<Bwlnymy< kwPI FIlw hY[ XhI kwrxw hY ik p<Qw kyilE Apny swry pirvwr kI kubw~nI dyny vwlyBwe~ ingwhIAw is<G ky Swy w jIvn kI ivSwy wjwnkwrI nhI< imlqI[ jo kOm ApnI ivrwsqEv< eiqhws ko nhI< s<BwlqI, askw #Xw hwlhoqw hY, Xh bqwny kI j}rq nhI<[ AwAo,hm ApnI ivrwsq ko s<Bwlqy huE, ApnySwhIdo< ky jIvn ky bwry my< SwoDw krky ankIjwnkwrI swrI duinXw my< phu<cwXy< qwik hmwrIAwny vwlI pIiFæXw< Apny eiqhws pr gv~krky, Apnw sr ‚<cw krky cl sky< qQwwApny pUv~jo< ky jIvn sy idSww lykr hmySwwhk-sc kI Awvwj pr ftI rhy<!

gurmiq zwn jnvrI 201235

s<gIq-@wyZ my< gurmiq s<gIq kw áQwwn-fW. pRym mÇCwl*

*Asstt. Professor, Music & Dance Deptt., Kurukshetra University, Kurukshetra (HR.). M: 09729560001

is#K Dwm~ my< gu{ swihbwn kI bwxwI ko'gurbwxwI', jhw< gurbwxwI-s<gRh ‰I gu{ gR<Qwswihb kw pRkwSw ho asko 'gu{ªwrw' AOranky ad`dySXo< AOr apdySwo< ko 'gurmiq' (gu{kI miq) khny ky kwrxw BwrqIX s<gIq kyjo sÎq ávr is#K Dwm~ kI AwáQww AOrivSvws ko aÈjvl (ivkisq) krny my< pRXogikE gE, asI ky pirviq~q áv}p ko 'gurmiqs<gIq' kw nwm idXw gXw[ smáq gu{swihbwn ny Swu© aÇcwrxw qQww rwgo< my< pRXu#qávro< kI Swu©qw pr ivSwy w DXwn idXw hY[XhI sb bwqy< gu{ swihbwn kI dUrdiSw~qw kIpircwXk hY< AOr Xh BI is© krqI hY< ikgu{ swihbwn s<gIq Ev< kwÛX my< pUxw~ d@w Qwy[ijs pRkwr ANX Dwmo_ Xw s<pRdwXo< my< prmwËmwky guxwgwn Xw áquiq hyqu s<gIq kw pRXog ikXwjwqw Qww, asI pRkwr ‰I gu{ nwnk dyv jIny BI jb Apny p<Qw ko pRwr<B krny kwivcwr bnwXw qo Awpny BI BwrqIX s<gIq kImhwnqw ko DXwn my< rKkr Apny nvinim~qmwg~ ko pRSwáq krny hyqu pUv~ pRcilq ivDwwAo<AOr sw<gIiqk qËvo< kw sdupXog kr 'kIq~n'kw mwg~ pRSwáq ikXw[ Awpky ªwrw rwgwDwwirqbwxwI kw aÇcwrxw qQww asy rwg ky ávro< sysusiÈjq kr kIq~n krny kw apdySw BI esbwq kw sw@wI hY ik es pRkwr kI bwxwI kws<gIqmXI aÇcwrxw sunkr jhw< pRËXyk pRwxwI-mwZ ic<qn-mnn ky ªwrw AwËmw-prmwËmw my<iml jwqy hY< vhI< mwnv-mn ''Ab moih jIvnpdvI pwe~'' qQww ''rwju n cwha mukiq n

cwha min pRIiq crn kmlwry'' kI mhwnAnUBUiq kw AnuBv krnw BI pRwr<B kr dyqwhY[

is#K Dwm~ my< kIq~n ky ilE s<gIq kwAwDwwrBUq zwn honw AinvwX~ hY[ Aáqu askyilE gu{-iSwˆX pr<prw ky Anuswr iviDwvqrwg-qwl-sMpNn kIq~n-gwXn kI SwYlI kIiSw@ww gRhxw krnI pVqI hY[ kIq~n-iSw@ww kwpRb<Dw kuC gu{ªwrwy< qQww is#K s<áQwwAo< my< BIhY, jYsy ‰I gu{ rwmdws s<gIq iv´wlX, ‰IAm÷qsr, sy<töl XqImKwnw, ‰I Am÷qsr;SwhId is#K imSwnrI kWlyj, ‰I Am÷qsr;gurmiq s<gIq iv´wlX, ‰I An<dpur swihb;Kwlsw pRcwrk rwg iv´wlX; qrnqwrn,imSwnrI kWlyj, luiDwXwnw; gurmiq iv´wlX,gu{ªwrw rkwbg<j swihb, ne~ idØlI; gurmiqs<gIq ivBwg, p<jwbI XUnIvis~tI, pitXwlwAwid[ esky Alwvw kuC pRwcIn 'tkswlo<' my<BI kIq~n isKwny kw ivSwy w pRb<Dw hY[ ens<áQwwAo< my< sIKny vwlo< ko jIvn-invw~h kIsBI suivDwwE< aplÑDw krwe~ jwqI hY<[ kIq~nsIKny ky pScwq` mnu X ko 'rwgI' }p my<pRiqˆTw pRwÎq hoqI hY[ en iv´wlXo< kwad`dySX qIn qrh ky ivˆwX qYXwr krnw hY--pRcwrk, g<RQwI AOr rwgI[ kIq~n ky ilEivSwy w }p sy pwT`XŸm bnwXw jwqw hY[kIq~n my< SwwáZIX s<gIq kI SwYilXw< BIÛXvhwr my< lwe~ jwqI hY<, jYsy--DwRUpd, Dwmwr,$Xwl SwYlI pr AwDwwirq kIq~n[1. kuC SwÑdpr<prwgq Ek hI SwYlI my< b<Dwy cly Aw rhy hY<,

gurmiq zwn jnvrI 201236

ijnko 'Swbd rIq' AQwvw 'tkswlI rIq' khwjwqw hY, aNhy< BI isKwXw jwqw hY[ Xy b<idSwy<sInw-b-sInw clI Aw rhI hY<[ vq~mwn my<gurmiq s<gIq pr sugm s<gIq qQww gjæl A<gkI gwXn-SwYlI kw pRBwv BI dyKny ko imlqwhY jo ik aicq nhI< hY[

is#K Dwm~ ky AnuXwiXXo< ny ivklw<g,nyZhIn qQww ipq÷-mwq÷-ivhIn bÇco< ky BivˆXko aÈjvl bnwny ky ilE ke~ ky<dR Eysy BIáQwwipq ikE hY<, jhw< pr bÇco< ko pRQwm k@wwsy lykr Em. E. qk kI swmwNX iSw@ww, s<gIq-iSw@ww qQww iviBNn pRkwr kI dáqkwrI kwpRiSw@wxw pRdwn ikXw jwqw hY[ sy<töl KwlswXqImKwnw, ‰I Am÷qsr ny Ap<g bÇco< kyjIvn ko s<vwrny my< mhwn kwX~ ikE hY<[vhw< pr pRËXyk iv´wQwI~ ky ilE s<gIq-iSw@wwAinvwX~ hY[ gwXn, vwdn kI p÷Qwk }p sy{ic Anuswr iSw@ww dI jwqI hY[ es XqImKwnysy iSw@ww pwkr Anyk pRis© rwgI smwj kIsyvw krqy rhy hY<[2. Xh s<áQww 78 vˆwo_ sy eskwX~ my< syvwrq hY[

'Swbd rIq' ky bwry my< fW. pY<ql kw mqhY ik ''pRwr<B my< sBI Swbd as smX kIpRcilq gwXn-SwYlI ky Anuswr ávrb© ikEgE ho<gy, pr<qu smX ky pirvq~n ky kwrxw{ic qQww gwXn kI SwYlI my< jo pirvq~n huEaskw pRBwv gurmiq s<gIq pr BI dyKny koimlw, jo vq~mwn my< BI jwrI hY[ . . .piriáQwiq ivSwy w ky Anuswr jb gurbwxwI kwgwXn ikXw jwqw hY, qo as smX rwgo< kygwXn smX ky inXm kI pwlnw n krqy huEpiriáQwiq Anuswr Swbdo< kw cXn kr gwXnikXw jwqw hY[ adwhrxwwQw~--Xid iksI mnu Xky prlok gmn kr jwny pr krvwE gEpwT ky Bog ky Avsr pr jb kIq~n ikXwjwqw hY qo as smX piriáQwiq ivSwy w ky

Anuswr hI Swbdo< kw cXn ikXw jwqw hY nik rwgo< ky smX ky inXwnuswr[ AnykrwgI-sÈjn as smX ky rwgo< ky smXwnuswrqQww piriáQwiqXo< ko BI DXwn rKqy huE Swbdo<kw cXn kr kIq~n krqy hY< AOr ApnIkuSwlqw ko pRdiSw~q krqy hY< jo ik hr EkrwgI ky vSw kI bwq nhI< AOr n hI sBIsy Xh apy@ww kI jw skqI hY[ kuC rwgI-jn ‰yqwAo< kI p÷ TBUim qQww {ic ko DXwnmy< rKqy huE BI qQww ApnI @wmqwAo< my<rhkr BI kIq~n krqy hY<[''3.

‰I gu{ gR<Qw swihb my< EysI BI bwixwXw<hY< jo l<bI hony ky kwrxw Alg-Alg rwgo<my< qQww Alg-Alg qwlo< my< gwE jwny kIsuivDww pRdwn krqI hY<[ Xh SwYlI asI pRkwrkI hY ijsy hm SwwáZIX s<gIq ky @wyZ my<rwgmwl Xw rwgmilkw ky nwm sy jwnqy hY<[kIq~n-gwXn my< eNhy< 'guldáqw' AOr 'pVqwl'khqy hY<[ kIq~n-m<flI ko 'rwgI jËQww' khqyhY<[ Xh pRwX: qIn AQwvw essy AiDwk ÛXi#qXo<kw ho skqw hY[ pRwX: do ÛXi#q Swbd gwXnkrqy hY<, Ek qblw bjwqw hY AOr ANXÛXi#q ANX vw´o< kw vwdn krqy hY<[ gu{ªwro<my< pRiqidn ky kIq~n ky Aiqir#q iSwromixwgu{ªwrw pRb<Dwk kmytI qQww Dwm~-pRcwrwQw~ áQwwipqANX s<áQwwE< smX-smX pr kIq~n drbwro<kw AwXojn krqI hY<[ esky Aiqir#qely#töWink mIifXw kw Xogdwn BI srwhnIXhY jo ik iviBNn tI. vI. cYnØj ky mwDXmsy qQww sI. fI. AOr kYist ky mwDXm sygurmiq s<gIq ky pRcwr-pRswr my< ApnI AhmBUimkw inBw rhw hY[ k<ÎXUtr ky es AwDwuinkXug my< e<trnyt ky mwDXm sy ivdySwo< kyiviBNn gu{ªwro< my< Xh suivDww aplÑDw hY ikvhw< sy gurbwxwI, kIq~n, kQww qQww pwT kwsIDww pRswrxw duinXw ky iksI BI kony my< sunw

gurmiq zwn jnvrI 201237

jw skqw hY jo ik ‰oqwAo< ky ilE Ekvrdwn is© ho rhw hY[ esky Aiqir#q gu{swihbwn ky pRkwSw-idvs, SwhIdI-idvs qQwwANX Eyiqhwisk ËXohwro< pr aÇc djy~ kykIq~n drbwr AwXoijq ikE jwqy hY<, ijsmy<rwgI jËQwo< ko ApnI pRiqBw idKwny kwsuAvsr imlqw hY[ kIq~n-pRiqXoigqwE< BIkrvwe~ jwqI hY< ijnmy< pRQwm, iªqIX qQwwq÷qIX áQwwn pwny vwlwy< ko ivSwy w }p syisropw Awid pRdwn kr sMmwinq ikXw jwqwhY[ 'rYxw svweXo<' kw AwXojn BI gu{ªwrwy< my<ikXw jwqw hY ijsmy< rwiZ Br ky ilE iviBNnrwgI jËQwy Apny kIq~n ªwrw swDws<gq koinhwl krqy hY<[

kIq~n drbwr ky Aiqir#q gurmiq s<gIqmy< kIq~n krny ky ilE Xuvw vg~ ko qQwwbÇco< ko pRyirq krny ky ilE Kwlsw kWljo<,Kwlsw ákUlo< Ev< is#K imSwnrI ákUlo< my< BIANX ivˆwXo< ky swQw-swQw s<gIq kI iSw@ww dIjwqI hY ijssy bÇco< ko rwgo< pr AwDwwirqkIq~n krny my< shjqw AnuBv hoqI hY[esky Aiqir#q ke~ gu{ªwro< my< BI gurmiqiv´wlX Koly gE hY<[ kuC gu{ªwro< my< ngrkI Dwwim~k soswXitXo< ªwrw smX-smX privSwy w kY<po< kw AwXojn ikXw jwqw hY, ijsmy<gurmiq s<gIq, gurbwxwI ky pwT kw aÇcwrxwqQww vIr rs sy AoqpRoq 'gqkw' (Xu©-klw)kI BI iSw@ww dI jwqI hY[

Bwrq my< lok s<gIq, sugm s<gIq,SwwáZIX s<gIq, gurmiq s<gIq AOr Dwwim~ks<gIq kI pr<prwE< Apny-Apny dwXry my< EkhI smX my< pRcwr my< Awe~< AOr ivksq hue_[Dwwim~k s<gIq SwwáZIX s<gIq kI qrh ApnymUl áv}p my< n b<Dwkr smX ky pirvq~nqQww ivªwno< ky pRXogwËmk d÷iˆtkoxw ky kwrxwEv< bdlqI lok-{ic ky kwrxw pirviq~q hoqw

rhw[ Xh Apny kudrqI qQww pirviq~q }pdono< hI pRkwr sy jnswDwwrxw ky pRcwr my<rhw jb ik 'gurmiq s<gIq' my< kyvl pRBu-mihmw ko hI Swwiml ikXw gXw hY :ivs{ nwhI dwqwr Awpxww nwmu dyhu ]guxw gwvw idnu rwiq nwnk cwa Ehu ]

(pNnw 762)gurmiq s<gIq kI SwwáZIX s<gIq sy

iBNnqw iblkul ápˆt hY[ Swbd-kIq~n my<pRXog kI jwny vwlI qwly< gUFæ SwwáZIX F<g kIhoqI hY<, pr<qu SwwáZIX s<gIq my< gwXkI pRDwwnhoqI hY ijsmy< Awlwp mu$X hoqw hY[ ke~ bwrAwlwp kI hI pRDwwnqw hoqI hY AOr bolsunwe~ hI nhI< dyqy[ gurmiq s<gIq rwg XwAwlwp-pRDwwn s<gIq nhI< hY, esmy< rwg AOrqwl ko Swbd ky swQw Ek sur qo rKw hIjwqw hY pr<qu eskI gU<j my< Swbd ko Aápˆtv gum nhI< hony idXw jwqw[ suriq my< kIq~nªwrw EkwgRqw ko pRwÎq kr Swbd-DXwn syEksur honw hoqw hY[ gurmiq s<gIq mnor<jnkw swDwn nhI<, Aipqu Xh AwËmw ky AwDXwiËmkivkws kw mwDXm hY[ ‰I gu{ gR<Qw swihb nygurmiq s<gIq ko nvjIvn AOr nváPUiq~pRdwn kI hY[ gurmiq s<gIq rwgo< pr AwDwwirqhony ky kwrxw BwrqIX smwj ky cyqn vg~my< Apnw iviSwˆt áQwwn rKqw hY[ es qrhgurmiq s<gIq kI pr<prw BwrqIX s<gIq my<Ek jIqI-jwgqI pr<prw ky }p my< ivkisqhue~[ is#K gu{ swihbwn ny s<gIq ky AwDXwiËmkmUØX ko smJwqy huE esy kIq~n my< s<joXwAOr gu{ªwro< my< rwg v qwlb© kIq~n kIpRQww ko AinvwX~ krky gurmiq s<gIq kwAiáqËv bnwE rKw[ es pRkwr gurmiq s<gIqrwg-gwXn, iSw@ww Ev< AÒXws kw ivˆwX bnw[

gu{ ky ªwrw idKwE gE mwg~ kw Anusrxwkrnw iSwˆXo< kw prm kÁ~ÛX hY, AqEv kIq~n

gurmiq zwn jnvrI 201238

ky swQw s<gIq ko BI mwNXqw pRdwn kI ge~[‰I gu{ nwnk dyv jI ky iSwˆX hony ky kwrxwhI anky AnuXwiXXo< (is#Ko<) my< rwgb© kIq~nkw pRcwr huAw[ es qrh Dwm~ AOr klw kwsumyl ‰I gu{ gR<Qw swihb ky }p my< huAw AOrdsvy< gu{ ‰I gu{ goib<d is<G jI ªwrw ‰I gu{gR<Qw swihb ko gu{-pdvI dykr mwnv-mwZ koEk AiªqIX sOgwq pRdwn kI ge~[

s<dB~-sUcI1. By<tvwqw~- fW. gurnwm is<G, ADX@w, gurmiqs<gIq ivBwg, p<jwbI XUnIvis~tI, pitXwlw,idnw<k 21-7-20062. 'Kwlsw Efvokyt' ‰I Am÷qsr, jnvrI-PrvrI, 1982, p÷ T 23. Dr. A. S. Paintal, The Nature and Place of

Music, page. 152

gwQww cmkOr kI gFæI kI

-pRo. mhy<dR joSwI, 30-E, gopwl ngr, ‰I Am÷qsr-143001

An<dpur ky ikly sy bwhr,muglo< ky JUTy AwSvwsn pr,jb gu{ jI inkly iklw CoVkr,SwZu ny pICy sy AwŸmxw kr,is#K sYink bhu Qwy mwr igrwXy[kyvl kuC hI Qwy bc kr AwXy[cwlIs is<Go< swQw gu{ jI cmkOr gXy[AO kÇcI Ek hvylI my< sb Thr gXy[SwZu BI pICy-pICy anky phu<c gXy[Gyrw fwl hvylI ky bwhr bYT gXy[kyvl cwlIs is<G hY<, aNhy< pqw Qww[gu{ jI ko hr hwl my<, pkVnw Qww[svyry sy sw<J qk hue~, QwI bVI lVwe~[is<Go< ny vIrqw ijsmy<, QwI bhuq idKwe~[bwhr Aw is<Go< ny, SwZu ko llkwrw[SwhIdI pwny qk bhuq ko, aNho<ny mwrw[bwbw AjIq is<G pws ipqw ky AwXw[pRxwwm ikXw ipqw ko AO SwISw JukwXw[ipqw jI, Awzw dy<, SwZu sy jw tkrw‚<[mY< BI is<G hU< Awpkw, jOhr idKlw‚<[AwSwIˆw dI ipqw ‰I ny AOr khw, jwAo!ApnI qyg ky jor sy, SwZu ko mwr igrwAo[iv uq kI qyjI sy, vo SwZuAo< pr Jptw[sY<kVo< SwZuAo< sy vo, rhw Akylw lVqw[

SwZu mwr Anyk Qww, SwhId vo ho gXw[SwUrvIro< my< Amr nwm, askw ho gXw[iPr cOdh vˆw~ kw 'juJwr', jUJny gXw[Bwe~ kI Bw<iq SwhId, vh BI ho gXw[do puZ anky swmny, SwhId Qwy huE[iPr BI gu{ jI ky, hOsly bul<d rhy[swX< qk is<G kyvl, pw<c hI Qwy bcy[#Xw kry<, vy pw<c Ab, soc Qwy rhy[vy gu{ jI ky sMmuK, SwISw JukwXy AwXy[''hY Xh ivnX hmwrI, Awp Xhw< sy jwXy<!''rxw CoVkr jwnw, gu{ jI kYsy mwnqy?es BXwnk GVI my<, pw<co< ko kYsy CoVqy?pw<co< ny imlkr, iPr ivnX duhrwe~[''hy vIr iSwromixw, k÷ÎXw suny< duhwe~!pw<c is<Go< ky bIc, Awp jI sdw ho<gy[AOr soc-ivcwr kr, jo inxw~X vy dy<gy[gurmqw mwNX vo, sb is#Ko< ko hogw[khw Qww Awp ny, Xwd Awpko hogw[''qk~ sun kr Xh gu{ jI, in{qr ho gXy[AOr jwny ko vhw< sy, shmq ho gXy[s<gq is<G ky isr pr, sjwXI klgI ApnI[AOr A<Dwyry my< rwh, j<gl kI QwI pkVI[p<Qw ko ABI gu{ jI kI, j}rq bVI QwI[swmny p<Qw ky ABI duKo< kI, sUcI bVI QwI[

kivqw

gurmiq zwn jnvrI 201239

gurmiq my< dwn AOr dsv<Dw kw mhËv-fW. kSwmIr is<G 'nUr'*

*bI-E#s 925, mohØlw s<qoKpurw, hoiSwXwrpur rof, jl<Dwr-144004, mo. 98722-54990

Bwe~ kwNh is<G nwBw ky muqwibk dwnkw AQw~ hY--dyny kw km~, dyny Xo^X Dwn[ vhváqu jo dwn my< dI ge~ ho qQww mhsUl, krAwid AQwo_ my< BI 'dwn' SwÑd kw apXog huAwimlqw hY[ gurbwxwI kw kQwn hY :--hamY f<nu shY rwjw m<gY dwn ] (pNnw 416)--pwp kI j<\ lY kwblhu DwweAw jorI m<gYdwnu vy lwlo ] (pNnw 722)

gurbwxwI my< 'dwn' SwÑd swmwNXq: syvwAOr puxX-km~ ky AQwo_ my< AwXw hY[ gurbwxwIkw pivZ Prmwn hY :mhw dwin siqgur igAwin min cwa n hutY ]

(pNnw 1407)BwvwQw~ Xh hY ik gu{ ky zwn vwly bVy

dwnI hY<[ anky mn my< sdYv hI aËswh, cwvhoqw hY[ gurbwxwI qo Xh BI Prmwn krqIhY ik zwn ky ibnw pUjw, apwsnw, dwn-puxXAwid krny BI sPl nhI< ho skqy :igAwn hIxw< AigAwn pUjw ] (pNnw 1412)

gurmiq-zwn kI pRwiÎq hony pr hmy<smJ my< Awqw hY ik hmy< prmwËmw kI Aorsy idE gE dwn ky AiDwkwrI bnnw hY[ dwnIbnkr as sÇcy, sbsy bVy dwqwr ky rkIbnhI< khlvwnw hY[ dyny vwlw dwqw qo Ek hIhY[ B#q kbIr jI kw kQwn hY :arvwir pwir sB Eko dwnI ] (pNnw 337)

dwn krny vwly ko dwqw khw gXw hY,jo gurmiq ivcwrDwwrw ky Anuswr :

--dwqw krqw Awip qU<quis dyvih krih pswa ] (pNnw 463)--nwnk dwqw Eku hY dUjw Av{ nw koe~ ]

(pNnw 65)as Ek dwqwr sy hm dwq-dwn kI mw<g

krqy hY<[ mw<gny vwlw iBKwrI Xw Xwck hY :qU pRB dwqw dwin miq pUrw hm Qwwry ByKwrIjIa ] (pNnw 597)

hmy< kuC BI dwn krky dwqwr hony kwBRm v hamY nhI< pwlnI cwihE AOr n hIdwn pRwÎq krny vwly ko hIn Bwvnw kwiSwkwr bnny dynw cwihE[ dwqwr-dwqw qo EkhI hY, vh sbko dyny vwlw hY[ hmy< Xwd rKnwcwihE :sBnw jIAw kw eku dwqw so mY ivsir njwe~ ] (pNnw 2)

hmy< syvw AOr dwn krqy smX Ah<kwrsy dUr rhnw cwihE[ hm qn, mn, Dwn kIsyvw krny ky swQw-swQw zwn bw<tny kI syvwkrky ávX< ko KuSw rK skqy hY<, sÇcI Sww<iqpRwÎq kr skqy hY<[ gu{ ky is#K qo subh-Swwm Ardws krqy smX hamY, Ah<kwr koimtwkr nmRqwpUv~k gu{ ky Awgy Xwcnw krqyhuE khqy hY< : ''is#Kwy< ko is#KI dwn, kySw dwn,rihq dwn, ivvyk dwn, ivSvws dwn, Broswdwn, dwnwy< ky isr dwn, nwm dwn . . .bKSwnw[''

sb dwno< sy bVw dwn qo pRBu ky nwm

gurmiq zwn jnvrI 201240

kw dwn hY[ ijsy Xh pRwÎq ho jwE asy AOr#Xw cwihE? gurbwxwI my< bwr-bwr hir ky nwmkw dwn vwihgu{ sy iBKwrI bnkr mw<gny kyilE khw gXw hY[ bySwk koe~ ÛXi#q qIQwo_ prjwkr kroVo< bwr ánwn kry, fubikXw< lgwEAOr lwKo<, Arbo<, Krbo< {pE Dwn-dOlq ky}p my< dwn kry, ik<qu Xh sb kuC BI asijzwsu ky brwbr nhI< phu<c skqw ijsky²dX my< vwihgu{ ky nwm kw invws hY[gurbwxwI hmwrw nyq÷Ëv XU< krqI hY:koit mjn kIno esnwn ]lwK Arb Krb dIno dwnu ]jw min visAo hir ko nwmu ] (pNnw 202)

'nwm dwn' sv~‰y T dwn hY[ jo ÛXi#qpRBu ky pRym ky r<g my< r<gw huAw, pRBu ky nwmkw zwnI hogw, vhI dUsro< ko zwn kw dwndy skqw hY, dUsro< ko pRBu ky nwm ky swQwjoV skqw hY[ AzwnI ÛXi#q iksI ko zwnkw dwn kYsy dy skqw hY? hw<! zwnI mnu XBI kyvl idKwvy ky ilE zwnI nhI< honwcwihE[ asy hr smX scyq, jwg}k, ic<qnSwIlhony ky swQw-swQw 'jwg÷q AváQww', 'shjAváQww' my< rhnw cwihE[ asy Bly-bury, aicq-Anuicq kI phcwn honI cwihE[ AzwnImnu X ANX logo< ky pICy lgkr ApnIdOlq, pU<jI v smX kI bbw~dI krqw hY :igAwnI hoe su cyq<nu hoe AigAwnI A<Dwukmwe ] (pNnw 556)

zwn, ivvyk kI pRwiÎq hyqu vwihgu{ kyAwgy Ardws kI jwqI hY :hwir pirAo suAwmI kY duAwrY dIjY buiDwibbykw ] (pNnw 641)

is#K Dwm~ my< jhw< dwn-puxX Ev< AÇCykwXo_ kw Aiq mhËv hY, vhI< 'dsv<Dw' kw BI

bVw mhËv hY[ hmy< nyk kmwe~, Dwn-dOlq kwhI nhI< biØk smX kw dsv<Dw BI inkwlnw(dynw) cwihE[ es dsv<Dw ky A<qg~q b<dgI,nwm-ismrn, hwQwo< sy syvw-km~, gurbwxwI kwpwT v ivcwr, Dwwim~k-mUØXo< ky bwry my< ivcwrv Aml Swwiml hY<[ gurmiq my< dwn kw BwvwQw~syvw hY, jo is#K ny ApnI ikrq-kmwe~ my<sy j}rqm<do< kI mdd krky krnI hoqI hY[gurmiq ivcwrDwwrw my< ''grIb kw mu<h gu{ kIgolk hY[''

dsv<Dw kI s<áQww kw phlw (mUl) }p‰I gu{ rwmdws jI ky smX d÷iˆtgocr hoqwhY[ as smX ms<d log dsv<Dw kI rkmgu{-Gr my< s<gq-kwX~ hyqu EkZ krky By<tikXw krqy Qwy[ gu{-Gr kI Aor sy inXu#qms<d dsv<Dw ky }p my< EkZ kI ge~ 'kwr-Bytw' iksI ivSwy w pv~ pr gu{-Gr my< AwkrBy<t ikXw krqy Qwy[ dsv<Dw ky iniScq ivDwwnky Alwvw s<gq ApnI swmQX~ ky Anuswrgu{-Gr my< Dwn, sonw, cw<dI, jyvr, GoVy qQwwhiQwXwr By<t (Aip~q) kr gu{-k÷pw kI pwZbnqI :--dsv<Dw gu{ nih dyve~ JUT bol jo Kwe[khy goib<d is<G lwl jI iqs kw kCU nwibswih[ (rihqnwmw Bwe~ n<d lwl jI)--dyh dsv<Dw gur ihq sdw[dwrid sdn hoih nih kdw[

(‰I gur pRqwp sUrj gR<Qw)ApnI ikrq-kmwe~ kI bcq kw dsvw<

Bwg propkwrI Ev< syvw-kwXo_ hyqu Kc~ krnyko hI 'dsv<Dw' khw gXw hY[ ‰I gur pRqwpsUrj gR<Qw my< ANXZ ijŸ hY : ''jo ApnI kCukrhu kmwe~[ gu{ ihq idhu dsv<Dw bnwe~[''

Ek sÇcy is#K ko XËnSwIl honw

gurmiq zwn jnvrI 201241

cwihE ik grIbo<, byshwro<, j}rqm<do< ky ilEBojn, váZo<, dvwAo<, Awid kw pRb<Dw krny my<Apnw Xogdwn dy, grIb-kNXwAo< kI SwwdI my<shXog dy[ grIb bÇco< kI pFæwe~ kI PIs,kwipXwy<, ikqwbo<, báqo<, vid~Xo< ky }p my< mddkrnI Aiq propkwrI Ev< kØXwxwkwrI kwX~hY[ gurmiq my< lok-kØXwxwkwrI kwXo_ my<Xogdwn, j}rqm<do< kI mdd qQww gu{ªwrwswihb my< syvw, s<gq-p<gq kI syvw, ip<glvwVwv XqImKwny jYsI s<áQwwAo< my< swmQX~ AnuswrXogdwn dynw hI mhwdwn hY[ Aw<Ky< dwn krnyko, KUn-dwn ko, A<g-dwn ko BI mhw-dwn

khw jwqw hY[ Bwe~ Gne~Xw jI, B#q pUrxwis<G jI ko kOn BUl skqw hY? iksI ikámkw BI Xogdwn dyqy smX, dwn krqy smX hmy<Ah<-Bwv sy dUr rhnw cwihE[ sÇcI syvwkrny pr 'syvk' kI apwiDw Ev< AwËm-gOrvkI pRwiÎq hoqI hY[

dwnSwIl, km~SwIl, ivvykSwIl, dXwSwIlhonw AOr grIb kI, jIvo< kI r@ww krnwEk sÇcy is#K kI phcwn hY, aÇc cirZkw pircX hY, ‚<cy AwdSw~ v jIvn-ad`dySXkI ksOtI hY[

Konw n enko, Ko jwAo enmy<pyV mq kwto!qwlwb mq pwto!hvw my< jhr mq Golo!ndI my< nwly mq Kolo!imt`tI ko ÈXwdw mq incoVo!pRk÷iq kw s<quln mq qoVo!asky Anmol aphwro< ko lUto mq!j}rq Br KwAo, TU<so mq!pi@wXo< ko chkny do!vn-lqwE< mhkny do!Jrno< kw s<gIq bhny do!sGn-ku<j kI Cw<v rhny do!koXl kw kUjn, myGo< kw gj~n[brKw kI irmiJm, moro< kw nq~n[mwtI kI KuSwbU, SwIql hvwE<[kudrq kw Aw<cl, kwlI GtwE<[Anmol hY Xh pRwq: bXwr[ensy bjwAo jIvn-isqwr!

Konw n enko, Ko jwAo enmy<!bs jwEgw Awn<d-m<gl mn my<!

vIro< kI SwÑdwvlIdySw-Dwm~ py imtny kw jo jÈbw,asy jvwnI khqy hY<[es jÈby my< imty ávwQw~,asko kubw~nI khqy hY<[SwZu kw<py ijsy dyK,asko synwnI khqy hY<[bil cFæqw kÁ~ÛX hyqu,asko bildwnI khqy hY<[Xwd my< roXy< gYro< ky idl,asy inSwwnI khqy hY<[sunny vwly qny< gv~ sy,asy khwnI khqy hY<[kt jwXy pr Juky nhI<,asy ávwiBmwnI khqy hY<[

-‰I pRSww<q AgRvwl, 40, bjirXw moqIlwl, brylI (a. pR.)-243003, mo. : 9411607672

kivqwE<

gurmiq zwn jnvrI 201242

gur isKI bwrIk hY . . . 10-fW. sËXy<dRpwl is<G*

*E-1716, rwjwjIpurm, lKn‚-226017, mo. : 9415960533

pRym mwnv kw sbsy pRmuK AOr Awkˆw~kBwv hY[ is#K gu{ swihbwn ny es Bwv kIpivZqw ko mwNXqw dyqy huE essy prmwËmw kIapwsnw ko joVkr pRym ko sSw#q AOrswQw~k bnw idXw[ pRym ko svo~Çc Bwv kwáQwwn idXw gXw hY AOr askI qulnw my< Swy wsb kuC mUØXhIn bqwXw gXw hY[ pRym-Bwvkw eqnw mihmw-m<fn mwnv sÒXqw kyeiqhws my< phlI bwr ikXw gXw[ Bwe~ gurdwsjI ny pRym rs ko AmUØX bqwXw :cwir pdwrQw iriDw isiDw iniDw lK kroVI[lK pwrs lK pwirjwq lK lKmI joVI[lK ic<qwmixw kwmDwyxwu cqur<g cmoVI[mwxwk moqI hIirAw inrmol mroVI[lK kivlws sumy{ lK lK rwj bhoVI[gurmuiK suK Plu iprm rsu mulu Amulu suQwoVI ] (vwr 13:9)

Bwe~ gurdws jI ny apro#q vwr my< khwik mnu X swmwNXq: ijn cwr pdwQwo_--Dwm~,AQw~, kwm, mo@w ky Alwvw iri©Xo<, isi©Xo<,nviniDwXo< kI kwmnw krqw hY vy AkØpnIX}p sy lwKo<-kroVo< gunw pRwÎq ho jwXy<, EknhI< lwKo< pwrs pËQwr AOr pwirjwq v÷@wpRwÎq ho jwXy<, bySwumwr Dwn iml jwXy, rËn,jvwihrwq pws Aw jwXy<, lwKo< kYlwSw pv~qAOr rwÈX hwisl ho jwXy< ansy BI vh suKnhI< pRwÎq ho skqw jo Ek gurmuK ky mnmy< aËpNn huE pRym rs sy pRwÎq hoqw hY[ Swy wswrI váquAo< kw mol lgwXw jw skqw hY ik<qu

mn my< apjw pRym kw Bwv Anmol hY[mn my< pRym kw honw hI swQw~k nhI< hY[

Xh pRym kYsw hY? iksI ky mn my< sw<swirkváquAo< ky pRiq pRym ho skqw hY, ik<qu as pRymko AmUØX nhI< khw jw skqw, #Xo<iksw<swirk váquE<, Dwn-sMpiÁ sb clwXmwnhY, iáQwr nhI< hY[ anky pRiq pRym esI ilEAmUØX nhI< hY[ Ek gurmuK ijs pRym ko mnmy< Dwwrxw krqw hY vh Eysw pRym nhI< hY[gurmuK kw pRym cYqNX AOr shj hoqw hY :mnmuiK sUqw mweAw moih ipAwir ]gurmuiK jwgy guxw igAwn bIcwir ]sy jn jwgy ijn nwm ipAwir ]shjy jwgY svY n koe ]pUry gur qy bUJY jnu koe ] (pNnw 160)

jo mnu X kI cyqnw ko iniˆŸX kr dyvh pRym nhI< hY[ ijsmy< iksI qrh kIAshjqw apjqI ho vh pRym nhI< hY[ jocyqnw ko jwg÷q krqw hY AOr jIvn my<shjqw ko bnwXy rKny my< shwXk hoqw hYvhI AmUØX pRym hY[ ijsky mn my< Eysw pRymjNm lykr Apnw áQwwn bnwqw hY vhI gurmuKhY[ jb Ek ‰©wlu Xw is#K guris#K-gurmuKbnqw hY qo pRym kw AmUØX rs siqgu{ ávX<asky mn my< BrpUr kr dyqw hY :mwqw pRIiq kry puqu Kwe ]mIny pRIiq Be~ jil nwe ]siqgur pRIiq gurisK muiK pwe ] (pNnw 164)

gurmuK ky mn kI pRIiq esilXy Anmol

gurmiq zwn jnvrI 201243

ho jwqI hY #Xo<ik prmwËmw esy gurmuK ky mnmy< es qrh bswqw hY jYsy Ek mmqwmXI mw<Apny puZ ky muK my< ÎXwr sy ÛX<jn kw kOrfwlqI hY, jYsy AQwwh jlrwiSw qYrqI hue~mClI ko Apny ÎXwr my< bw<Dw kr jIivqrKqI hY[ guris#K Apny siqgu{ kI AoraNmuK hoqw hY AOr siqgu{ asmy< prmwËmw kypRiq pRym ky rs kw s<cwr kr dyqw hY[ gurmuKes pRym rs ªwrw prmwËmw sy juV jwqw hY[Xh pRym rs Ek gurmuK sy kuC ËXwg krvwqwhY qQww bhuq kuC dyqw hY :sunhu lokw mY pRym rsu pweAw ]durjn mwry vYrI s<Gwry siqguir mo ka hirnwmu idvweAw ] (pNnw 370)

apro#q vcn ky Anuswr Ek gurmuKburI s<gq ko CoVkr swDws<gq kI Swrxw my<jwqw hY AOr Apny ivkwro< pr inX<Zxw krqwhY[ Eysw krny pr siqgu{ k÷pw krky asyprmwËmw kI rwh bqwqy hY< ijsky ilXy pRym kwrs asky ²dX my< aËpNn krqy hY<, bSwqy~, asyswDws<gq my< bYTny ky Xo^X bnnw pVqw hY :pRQwmy iqAwgI hamY pRIiq ]duqIAw iqAwgI logw rIiq ]ZY guxw iqAwig durjn mIq smwny ]qurIAw guxwu imil swDw pCwny ] (pNnw 370)

guris#K phly Apny Ahm` kw ËXwgkrqw hY, iPr swmwijk Awf<bro<, idKwvo< syávX< ko Alg kr lyqw hY[ vh smd÷iˆt koDwwrxw krqw hY AOr sBI ky swQw ibnw iksIvYr-ivroDw, BydBwv ky sMmwnjnk ÛXvhwrkrny lgqw hY[ Ek guris#K an guxwo< koDwwrxw krqw hY jo siqgu{ asy bqwqy hY<[ enguxwo< ky ibnw n qo mn my< pRym-Bwv apjskqw hY, n hI prmwËmw sy s<b<Dw áQwwipq hoskqw hY[ ápˆt hY ik mwZ khny sy hI pRym

nhI< ikXw jw skqw[ pRym ko Dwwrxw krnyky ilXy pUrI qYXwrI krnI hoqI hY AOr ávX<ko asky Xo^X bnwnw pVqw hY[ is#K Dwm~-dSw~n ny phlI bwr pRym kI eqnI iváq÷q AOrÛXvhwirk ÛXw$Xw kI qQww pRym kI svo~ÇcqwáQwwipq krny sy pUv~ asky kwrxwo< pr BrpUrpRkwSw fwlw[ siqgu{ ny gurmuK ko bqwXw ikpRym kw s<b<Dw mn sy hY, ANX iksI váqu XwiáQwiq sy nhI<[ Ek gurmuK Apny mn kosiqgu{ ky swmny Aip~q krky pRym pwlqw hY:nwcu ry mn gur kY AwgY ]gur kY BwxwY nwcih qw suKu pwvihA<qy jm Ba BwgY ]rhwa]Awip ncwE so Bgqu khIEyAwpxww ipAw{ Awip lwE ] (pNnw 506)

Ek gurmuK Apny Awp ko jb pUrI qrhsy siqgu{ ky sm@w smip~q kr dyqw hY qosiqgu{ kI k÷pw asky mn my< pRym kw s<cwrkr dyqI hY[ Xh pRym esilXy mhwn hY #Xo<ikgurmuK esy Apny mn ky ivkwr, Ah< AwidËXwg kr smip~q-Bwv sy siqgu{ sy pRwÎqkrqw hY[ Eysy pRym rs kI Ek bU<d BI AmUØXhY[ eskI qo mihmw hI An<q hY :Awid A<iq prj<q nwih prmwid vfwe~[hwQw n pwe AQwwh dI Asgwh smwe~[iprm ipAwly bU<d ek ikin kImiq pwe~[Agmhu Agm AgwiDw boDw gur AlKu lKwe~ ]

(Bwe~ gurdws jI, vwr 13:12)Ek gurmuK vh hY jo pRym kI Swi#q ko

jwnqw hY[ vh jwnqw hY ik pRym kI ‚jw~AQwwh hY AOr eskw boDw asy siqgu{ hIkrwqy hY<[ qBI qo vh Apnw sb kuCËXwgkr eskw vrxw krny ko qYXwr ho jwqwhY[ gurmuK vo hY jo es bwq ko jwnqw hYik ikqny ËXwg ky bwd pRwÎq hony vwlw pRym

gurmiq zwn jnvrI 201244

kw Bwv jo siqgu{ hI dy skqw hY, ikqnwAmUØX hY[ mwnv-ávBwv hY ik jb qk hmiksI cIj kw mol nhI< jwnqy, asy g<BIrqwsy nhI< lyqy AOr qb qk as cIj kw pUrwlwB nhI< aTw pwqy, Bly hI vh ikqnI BIAmUØX ho[ Ek gurmuK pRym ky rs kw moljwnqw hY, esilXy as pRym rs kI Ek bU<dBI asy bySwkImqI lgqI hY[ Ek gurmuKApnI swrI bhumUØX cIjy< Aip~q krky aspRym rs ko pwny my< ivSvws rKqw hY :ha mnu ArpI sBu qnu ArpI ArpI siB dysw ]ha is{ ArpI iqsu mIq ipAwry jo pRB dyesdysw ]AripAw q sIsu suQwwin gur pih s<ig pRBUidKweAw ]iKn mwih sglw dUKu imitAw mnhu ic<idAwpweAw ]idnu rYixw rlIAw krY kwmixw imty sglA<dysw ]ibnv<iq nwnku k<qu imilAw loVqy hm jYsw ]

(pNnw 247)jYsw suK dyny vwlw pRym rs hm cwhqy

hY< vh pl Br my< hI swry duKo< ko imtw dyqwhY[ es suK ko pwny ky ilXy gurmuK ApnwSwISw qk Aip~q kr dyqw hY[ apro#q vcnswrI Sw<kwAo< kw invwrxw krqy huE ápˆtkrqw hY ik Apnw qn-mn-Dwn Xo^X áQwwnpr hI Aip~q krnw cwihXy AOr Xh Xo^XáQwwn hY siqgu{ ky crxw AOr swDws<gq[

Ek gurmuK mn my< ÎXwr ko Dwwrxwkrky ávX< ko prmwËmw sy joVqw hY[prmwËmw su<dr áv}p hY, mn ko mohny vwlwhY AOr asky swQw hI pRym kw s<b<Dw áQwwipqikXw jw skqw hY :khw BXo jo do‚ locn mU<d kY bYiT rihAo

bk iDwAwn lgweAo ]Nhwq iPirAo lIE swq smudRin lok gXoprlok gvweAo ]bws kIAo ibiKAwn so bYT kY Eysy hI Eysysu bYs ibqweAo ]swcu kho< sun lyhu sBY ijn pRym kIAo iqnhI pRBu pweAo ]9] (ËvpRswid svYXy)

apro#q vcn ‰I gu{ goib<d is<G jI kyhY< ijsmy< vy smJwqy hY< ik kyvl Aw<Ky< b<dkrky bguly kI qrh DXwn lgwny sy, jgh-jgh qIQwo_ my< ánwn krky, Gr-pirvwr-smwjko CoVkr vn my< jw bYTny sy kuC hwislnhI< hoqw[ sc Xh hY ik prmwËmw ko pRym-Bwv sy hI pwXw jw skqw hY[ pRym kw mwDXmprmwËmw ko pwny ky ilXy ikXy jw rhy swrypRXwso<, km~kw<fo< sy ‰y T hY AOr pRym hIEkmwZ mwg~ hY prmwËmw ko pwny kw[ Xidkoe~ prmwËmw ko pwny ky ilXy pRym kw mwg~ËXwgkr ANX km~ krqw hY qo vh prmwËmwko pRwÎq nhI< kr pwXygw[ gu{-Gr AOr gu{-s<gq ky Aiqir#q log ANX áQwwno< pr BIcly jwqy hY<, Bw<iq-Bw<iq ky totko< my< ivSvwskrny lgqy hY<, iviBNn pRkwr kI A<gUiTXw<-Dwwgyphnny ky nwnw pRkwr ky BRm pwl lyqy hY<[Ek gurmuK Xh jwnqw hY ik en sbsy koe~Blw nhI< hony vwlw[ Xid mn my< pRym kw rsnhI< hY, ivkwro< kw ËXwg nhI< hY, qn-mn-Dwn kw smp~xw nhI< hY, qo a©wr s<Bv nhI<hY[ Ek pRym hI hY jo fUbqy huE ko bcw skqwhY AOr bcwkr prmwËmw ky pRym my< fubwyskqw hY :qir fubY fubw qrY pI iprm ipAwlw[ijixw hwrY hwrY ijxwY Ehu gurmuiK cwlw[mwrgu K<fy Dwwr hY Bvjlu Brnwlw[vwlhu inkw AwKIEy gur p<Qwu inrwlw[

gurmiq zwn jnvrI 201245

hamY bj{ Bwr hY durmiq durwlw[gurmiq Awpu gvwe kY isKu jwe suKwlw ]

(Bwe~ gurdws jI, vwr 13:17)Bwe~ gurdws jI ny bVy hI stIk F<g

sy pRym ky mwg~ kI ÛXw$Xw kI hY[ vy khqyhY< ik pRym kw pQw KVg kI Dwwr sy BI AiDwkqIKw hY, ijssy ivcilq honw Bvswgr my< fUbjwny ky smwn hY[ Xh mwg~ kySw ky bwl syBI bwrIk hY AOr siqgu{ ªwrw idKwXw gXwEk inrwlw mwg~ hY[ jo es mwg~ pr nhI<clqw, jIvn ky Avsr ko Ko dyqw hY[ EkgurmuK Apny Awp ko siqgu{ ky crxwo< my<smip~q kr Bwr-mu#q ho jwqw hY AOr pRymrs ko Dwwrxw krky prmwËmw ky es inrwlymwg~ pr shjqw sy clqy huE suK ko pRwÎqkrqw hY[

siqgu{ k÷pw krky gurmuK ko Xh sumiq

dyqy hY< ik Bwv rihq Awcrxw Dwm~ nhI< hY[ pUxw~guris#KI vySw Dwwrxw kr lyny sy, inËXpRiq gu{-Gr my< SwISw invwny sy, swDws<gq krny sy AOrinÁnym mwZ sy hI a©wr s<Bv nhI< hY Xidmn sy ivkwro< qQww Ahm, dubu~i© kw ËXwg,siqgu{ ky sm@w sMpUxw~ smp~xw AOr mn my< pRymkw rs nhI< hY[ es iáQwiq kI qulnw gu{nwnk swihb inMn vcn my< as myhmwn sykrqy hY< jo sUny Gr kw myhmwn hY[ vh sUnyGr my< jYsw Awqw hY, iksI ky Gr my< n honyky kwrxw ibnw koe~ sËkwr pRwÎq ikXy vYsy kwvYsw hI lOt jwqw hY[ gu{ swihb khqy hY< ikijsy pRym rs nhI< imlw vh piq (prmwËmw) syimln kw suK #Xw jwnygw?ijnI n pweAo pRym rsu k<q n pweAo swa ]su<\y Gr kw pwhuxww ija AweAw iqa jwa ]

(pNnw 790)

ko K<ifq nhI< hony idXw[ mhwrwjw rxwjIqis<G ky Swwsn-q<Z my< jMmU kw fogrw rwjpUqiDwAwn is<G pRDwwnm<ZI Qww[ lwhOr ky sMmwinqPkIr Kwndwn ky qIn Bwe~--AjIjud`dIn,nU{d`dIn AOr emwmud`dIn my< sy Ek ivdySwm<ZI Qww, Ek g÷h m<ZI Qww AOr Ek SwwhIKjwny kw pRb<Dwk Qww[ ivÁ m<ZwlX kw swrwkwm kwjI dIvwn dInwnwQw, AXoDXw pRswd,BvwnI pRswd s<Bwlqy Qwy[ dIvwn mohkm c<dEk vixwk pirvwr sy Qww, jo mhwrwjwrxwjIq is<G kI pRwr<iBk ivjXo< kw synwnwXkQww[ Awgy clkr srdwr hrI is<G nlUAw nysynw kI kmwn s<BwlI QwI AOr Apny prwŸmsy APgwináqwn qk Apny nwm kI dhSwqPYlw dI QwI[

mhwrwjw rxwjIq is<G kw Swwsn-kwlshI AQwo_ my< ‰I gu{ gR<Qw swihb ky AwdSwo_ kyAnuswr sv~Dwm~-smBwv kw adwhrxw Qww[ esyXU< BI khw jw skqw hY ik iviBNn Dwmo_ kysh-AiáqËv kI Bwvnw ko Xh Dwm~-gR<Qw nkyvl pu t krqw hY biØk bl BI dyqw hY[

ipClI SwqI my< Dwm~ AOr rwjnIiq kwGwlmyl eqnw bFæw ik vh es dySw kyivBwjn my< pRiqPilq huAw[ pirxwwm hmwryswmny hY[ is#K Dwm~ my< Dwm~ AOr rwjnIiqkw sumyl gu{ nwnk swihb ky smX sy hIrhw hY[ es sumyl ko s<quilq AváQww my<bnwE rKqy huE hmy< rwjnIiq kw pRXog Dwm~kI slwmqI ky ilE qQww Dwm~ kw pRXog AwdSw~rwjnIiq krny ky ilE krqy rhnw cwihE[

(p÷ T 30 kw Soˆw)is#K ic<qn : sv~Dwm~-smBwv kI d÷iˆt

gurmiq zwn jnvrI 201246

dSwmySw ipqw ky 52 drbwrI kiv-48vIr rs kw AdBuq kiv - FwfI Bwe~ mIr CbIlw

-fW. rwjy<dR is<G 'swihl'*

dSwmySw ipqw swihb ‰I gu{ goib<d is<GjI ky drbwr my< isP~ ivªwn AOr kiv hInhI< Qwy biØk Anyk 'FwfI' BI Qwy jo AËX<qaÇc koit kI kwÛX-rcnw ikXw krqy Qwy[Bwe~ mIr CbIlw esI qrh ky FwfI Qwy joswQw hI swQw Ek ‰y T kiv BI Qwy[ 'FwfI'vh gwXk hoqw hY jo vIr rswËmk gwQwwAo<ko gwkr sunwqw hY[ gu{-drbwr my< Xy pRQwmpwqSwwh ky kwl sy hI mOjUd rhy hY<[ CTmpwqSwwh ‰I gu{ hirgoib<d swihb ny jbis#Ko< ko SwáZDwwrI bnwny kw kwX~ Awr<BikXw qo vIr rs sy BrpUr gwQwwE< sunwny vwlyFwifXo< kw mhËv bhuq bFæ gXw[ dSwmySw ipqwkw smX BI j<go<-Xu©wy< kw smX Qww[ ankydrbwr my< BI FwifXo< ko Ek ivSwy w áQwwnpRwÎq Qww[

Bwe~ mIr CbIlw Eysw hI Ek FwfI Qwwjo s<gq ko vIr rs-pRDwwn gwQwwE< gwkrsunwqw AOr anmy< SwOX~ Ev< aËswh kw s<cwrkrqw[ en vIr rswËmk gwQwwAo< ko 'vwr'khw jwqw hY[ Bwe~ mIr CbIly ny Anyk vwro<kI rcnw kI[ en vwro< my< gu{ swihbwn kIáquiq, dSwm pwqSwwh ky SwOX~ kw vxw~n Ev<Xu©o< kw vIr rswËmk ivvrxw bVy kwÛX-kOSwl ky swQw pRáquq ikXw gXw hY[ Bwe~ mIrCbIlw prmwËmw kI mihmw kw vxw~n krqyhuE khqw hY :qU swF iqhËQwI mydnI, sB Dw<dy lwe~[

qU vf`Fw purK mhw<blI, Dwur Ajmq pwe~[qU jg AweAo< blrwj hoe, qU< dyih vDwwe~[qYnU< jnk Dwry isr ishry, sIqw prxwwe~[qU< nwmy aqy bhuiVAo, moe~ g‚ ijvwe~[qU< dropqw< dI pYj rwKI, kweAw kjvwe~[qU< mÇC AwkwSwo< lwihAw, sr DwnuK clwe~[nwnk A<gd Amrdws, ril Bgiq kmwe~[q<U chu< jugw< ivc pFæIdw, cwr vyd agwhI[qyg bd`DwI gu} goib<d is<G, dsvI< pwqSwwhI[

vIr rs-pRDwwn kwÛX rcny my< Bwe~ mIrCbIlw ko gjb kI mhwrq hwisl QwI[ jrwdSwmySw ipqw kI B<gwxwI-ivjX kw vxw~n dyKy<:krI cFæwe~ soFIAw<, gihrI st`t pe~ jmDwwxwI[lf`fU Kurmy swr dy, rwjy imhmwxwI[kotI< rovxw rwxwIAw<, Fukxw mukwxwI[Pqyh pwe~ goib<d is<G, ijiËqAw B<gwxwI[

Bwe~ mIr CbIlw ko qËkwlIn bol-cwl kI p<jwbI ky pRXog pr AiªqIX kuSwlqwpRwÎq QwI[ askI Bwˆww kI rvwngI AËX<qaÇc koit kI hY[ Xu©-vxw~n krqy smX vhAd`Buq ib<bo< AOr apmwAo< kw pRXog krqw hY:hrI c<d v<gwirAw, rxw nwcy GoVy[bwxw cilÁw soDw ky, qIr qwjw joVy[jwxw DwqIrw bwr ivc, cuK ic<jU boVy[AwK 'CbIlw' FwfIAw, ikq v<J mroVy[

ApnI Ad`Buq kwÛX-pRiqBw ky kwrxwBwe~ mIr CbIly kw dSwmySw ipqw ky drbwrIkivXo< my< ivSwy w áQwwn hY[

*1/338, 'ávÎnlok', dSwmySw ngr, m<fI muØlw<pur dwKw (luiDwXwnw), p<jwb-141101, mo: 94172-76271

gurmiq zwn jnvrI 201247

123456789012345678901231234567890123456789012312345678901234567890123123456789012345678901231234567890123456789012312345678901234567890123123456789012345678901231234567890123456789012312345678901234567890123Kæbrnwmw

ky<dR srkwr 'is#K An<d mYirj E#t' komOjUdw s<sd-sZ my< pws kry - jËQwydwr Avqwr is<G

‰I Am÷qsr : 8 ids<br[ iSwromixw gu: pR:kmytI ky mu$X kwXw~lX sy jwrI Ek bXwnmy< iSwromixw gu{ªwrw pRb<Dwk kmytI ky ADX@wjËQwydwr Avqwr is<G ny khw ik is#K jgqkI BwvnwAo< kI qrjmwnI krqy huE iSwromixwgu{ªwrw pRb<Dwk kmytI ky<dR srkwr ky swQwsmX-smX pr bwqcIq krky mw<g krqI AwrhI hY ik is#Ko< ky bÇcy, biÇcXo< ky ivvwhdj~ krny ky ilE pUxw~ }p my< 'An<d mYirjE#t 1909 e~.' my< s<SwoDwn krky esko qur<qlwgU ikXw jwXy[ jËQwydwr Avqwr is<G nykhw ik is#K Dwm~ ávq<Z Ev< sMpUxw~ Dwm~ hY,ijskI iPlwsPI, jIvn-jwc, rámo-irvwj,Dwm~-gR<Qw, inSwwn Awid ANX Dwmo_ sy iblkuliBNn hY< jo is#K gu{ swihbwn ky mhwnapdySwo< qQww pwvn ‰I gu{ gR<Qw swihb jI prAwDwwirq hY<[ aNho<ny khw ik 'An<d mYirjE#t' kI pRwiÎq ky ilE is#Ko< ko bVw s<Gˆw~krnw pVw Qww[ aNho<ny khw ik is#K gu{swihbwn ny bVy l<by-cOVy qQww KcI~ly rámo<-irvwjo< kI jgh iblkul swdy F<g sy, ijsmy<ivvwh-SwwdI ky ilE 'An<d kwrj' kI rámSwwiml hY, Swu} krvwXy[

Awj BI is#K asI AwSwX ky AnuswrApny ivvwh/SwwidXw< krqy hY< mgr askIrijátöySwn 'An<d mYirj E#t' ky ADwIn nhI<biØk 'ih<dU mYirj E#t' ky ADwIn hoqI hY jo

is#Ko< ky swQw SwryAwm Dw#kw hY[ jËQwydwrAvqwr is<G ny jordwr SwÑdo< my< mw<g krqyhuE khw ik ky<dR srkwr cl rhy s<sd-sZmy< 'is#K An<d mYirj E#t' ko pUxw~ ávq<Z}p sy lwgU krny kI ávIk÷iq dy ijssy is#KApny bÇcy-biÇcXo< ky ivvwh kI rijátöySwn'An<d mYirj E#t' ky ADwIn dj~ krvw sky<[

bXwn jwrI rKqy huE aNho<ny khw ikpVosI dySw pwikáqwn kI srkwr 2008 my<apro#q E#t my< s<SwoDwn krky pwikáqwn my<bsqy is#Ko< ky ivvwh 'An<d mYirj E#t1909 e~.' ky qhq dj~ krvwny kI ávIk÷iqdykr smUh s<swr ky is#Ko< kI pRSw<sw kmwskqI hY qo iPr Bwrq srkwr ko Eysw krnymy< #Xw kiTnwe~ hY? jËQwydwr Avqwr is<G nykhw ik iSwromixw gu: pR: kmytI s<swr Br kyis#Ko< kI BwvnwAo< kI qrjmwnI qQww nyq÷ËvkrqI hY[ iSwromixw gu: pR: kmytI ªwrw kI jwrhI es mw<g pr ky<dR srkwr g<BIrqw syivcwr kry qQww eskI Aor DXwn dykr eskIpUiq~ kry[ aNho<ny khw ik hmy< Bwrq kykwnUn m<ZI jnwb slmwn KuSwI~d ny XhBrosw idXw Qww ik jØd hI 'An<d mYirjE#t' lwgU kr idXw jwXygw[ ijqnI dyr s<sdmy< 'An<d mYirj E#t' ávIk÷q hokr kwnUnkI Sw#l my< lwgU nhI< ho jwqw aqnI dyris#K kOm kI Xh mw<g ADwUrI hY[

‰I Akwl q$q swihb pr pw<c is<G swihbwn ªwrws. prkwSw is<G bwdl ko 'PKR-E-kOm p<Qw rËn' sMmwn sy sMmwinq ikXw

‰I Am÷qsr : 5 ids<br[ mwnnIX s. prkwSw is<G bwdl, mu$Xm<ZI p<jwb ny ‰I

gurmiq zwn jnvrI 201248

i¤<tr v piÑlSwr s. dlmyG is<G ny goØfn AwPsyt ¤ys, gu{ªwrw rwmsr swihb, ‰I Am÷qsr syCpvw kr mwilk iSwromixw gu{ªwrw ¤b<Dwk kmytI ky ilE kwXw~lX, iSwromixw gu{ªwrw ¤b<Dwk kmytI,‰I Am÷qsr sy ¤kwiSwq ikXw[ pRkwiSwq krny kI iqiQw : 01-01-2012

ky<dR srkwr ivdySwI hvwe~ Af`fo< prdsqwr sMb<DwI is#Ko< ky hoqy Apmwn ky bwry my< s<jIdw nhI<

‰I Am÷qsr : 8 ids<br[ Alg-Alg dySwo<ky hvwe~ Af`fo< pr is#Ko< kI qlwSwI lyny kybhwny ankI dsqwr aqrvwkr ApmwinqikXy jwny pr iSwromixw gu: pR: kmytI kyADX@w jËQwydwr Avqwr is<G ny ky<dRIX srkwrko doˆwI Thrwqy huE khw ik srkwr is#Ko<kI smáXwAo< ky hl ky ilE burI qrh syAsPl rhI hY[ aNho<ny khw ik Awj is#KBwe~cwrw duinXw ky 161 dySwo< my< Apny-ApnykwmkwjI srokwro< ky kwrxw bsw huAw hYAOr ApnI mwq÷-BUim p<jwb my< Awnw-jwnwhr is#K kw lgw rhqw hY[ es kwrxw jbis#K Bwe~cwry ky log hvwe~ Af`fo< pr jwqy

hY< qo qlwSwI ky bhwny ankI dsqwr aqrvwkrankw Apmwn ikXw jwqw hY[

iSwroimxw gu: pR: kmytI ky ky<dRIX kwXw~lXsy jwrI Ek bXwn my< jËQwydwr Avqwr is<Gny khw ik hm ky<dR srkwr sy s<b<iDwq ke~m<iZXo< sy ke~ bwr imlkr aNhy< es msly kwkUtnIiqk áqr pr hl krny ky ilE khcuky hY<[ p<jwb ky s<sd sdáXo< ny BIpwil~Xwmy<t my< Xh mwmlw ke~ bwr aTwXw hY,pr<qu Bwrq srkwr is#K mslo< ky pRiqs<jIdw njr AwqI idKwe~ nhI< dy rhI[aNho<ny pRDwwnm<ZI sy jordwr mw<g kI vy esmsly ky pRiq SwIGR aicq kdm aTwXy<[

An<dpur swihb my< 8vy< AjUby ky }p my<ivl@wxw is#K eiqhws ko dSww~qw 'ivrwsq-E-Kwlsw'; lgBg ^Xwrh hjwr kI qwdwd my<is<G-is<GixwXo< Ev< bÇco< kI Swhwdq ko dSww~qI'Cotw GØlUGwrw SwhIdI Xwdgwr' kwhnUvwnC<b, gurdwspur; lgBg pY<qIs hjwr is#K-Swhwdqo< ko dSww~qI 'bVw GØlUGwrw SwhIdIXwdgwr' kuÎp {hIVw, mlrykotlw, ijlw s<g}rqQww mhwn is#K jrnYl bwbw b<dw is<Gbhwdur kI srih<d Pqh kI Xwdgwr 'Pqhbuj~' ky }p my< cpVicVI ky mYdwn my< bnwkrApny rwjsI jIvn ky Alwvw Dwwim~k jjbykw BI pRmwxw idXw hY[ esky Alwvw s.prkwSw is<G bwdl ny ApnI ij<dgI ky lgBg60 vˆw~ is#K kOm-dySw kI syvw krqy huEl<bw smX jyly< BI kwtI<[ enky Dwwim~k @wyZ

ky kwXo_ ko sMmuK rKqy huE pw<c q$qswihbwn ky jËQwydwr swihbwn ny ‰I Akwlq$q swihb pr huE Ek bVy smwroh kydOrwn mwnnIX mu$Xm<ZI p<jwb s. prkwSwis<G bwdl ko ivSwwl }p sy EkZ s<gq kyekt`T my< 'PKR-E-kOm p<Qw rËn' sMmwnidXw[

es Avsr pr p<jwb ky ap-mu$Xm<ZIs. suKbIr is<G bwdl, p<jwb kI smUcIAkwlI lIfriSwp, iSwromixw gu: pR: kmytI kyADX@w jËQwydwr Avqwr is<G qQww iSwromixw gu:pR: kmytI ky smUh sdáXgxw ky Alwvw smUhis#K jËQwyb<idXw< apiáQwq QwI<[ iSwromixw gu:pR: kmytI sicv s. dlmyG is<G qQww smUhátwP BI es kwX~Ÿm my< Swwiml Qww[