hoofdstuk 25 - audesirk
TRANSCRIPT
![Page 1: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/1.jpg)
Animal Behavior
Hoofdstuk 25
2010/2011
![Page 2: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/2.jpg)
WAT IS GEDRAG?Deel 1
2
![Page 3: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/3.jpg)
Wat is gedrag?
• Gedrag
– alles wat een dier doet en hoe hij dat doet• response op een interne of externe prikkel
– aangeboren• “instinct”, erfelijk
• automatisch en consistent
– aangeleerd• mogelijkheid tot leren is erfelijk, maar het
gedrag ontwikkelt zich
• variabel en flexibel– verandert door ervaring en omgeving
3
![Page 4: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/4.jpg)
Waarom gedrag bestuderen?
• Evolutie…
– onderdeel van het fenotype
– onder invloed van natuurlijke selectie• leidt het tot grotere fitness?
• leidt het tot een grotere overlevingskans?
• leidt het tot een grotere kans op voorplanting?
4
![Page 5: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/5.jpg)
Welke vragen hebben we?
• Proximate oorzaken
– directe prikkels en mechanismen
– hoe en wat vragen
• Ultimate oorzaken
– hoe draagt gedrag bij aan overleving en voortplanting?• adaptieve waarde
– waarom vragen
5
1. Welke prikkel zet aan tot zang?2. Hoe zingt deze vogel?3. Waarom zingt deze vogel?
![Page 6: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/6.jpg)
Evolutionaire kijk…
• Adaptieve waarde?
– aangeboren gedrag• automatisch, staat vast
• ondanks verschillende omgevingen tonen alle individuen dit gedrag
• overleving in vroege jeugd, voortplanting
– aangeleerd gedrag• aangepast op basis van ervaring
• variabel, veranderlijk
• flexibel in een complexe en veranderende omgeving
6
![Page 7: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/7.jpg)
Gedragssystemen
• Reeksen van samenhangende handelingen met hetzelfde doel
• voortplantingsgedrag
• territoriumgedrag
• broedzorg
• Conflictgedrag
– inwendig conflict tussen gedragssystemen• ambivalent gedrag
• overspronggedrag
• omgericht gedrag
7
![Page 8: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/8.jpg)
HOE WORDT GEDRAG BEPAALD?Deel 2
8
![Page 9: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/9.jpg)
Aangeboren gedrag
• Instinct
– soortspecifiek en erfelijk vastgelegd gedragspatroon• ervaring en leren spelen geen rol
– gedrag treedt op in een vaste volgorde• start door sleutelprikkel
9
Proximate oorzaak: de rode buik van een mannelijke indringer vormt een sleutelprikkel die agressie oproept in een mannelijke stekelbaars.Ultimate oorzaak: Door andere mannetjes weg te jagen wordt de kans verminderd dat eieren in zijn nest bevrucht worden door een andere man.
![Page 10: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/10.jpg)
Instinct
10
![Page 11: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/11.jpg)
Supranormale prikkel
• Kunstmatig overdreven prikkel die een versterkte respons oproept
11
![Page 12: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/12.jpg)
Aangeboren & aangeleerd
• Inprenting
– leerproces gebonden aan eerste levensfase
– is niet meer af te leren
– kritische periode
12
Proximate oorzaak: tijdens een vroege kritische periode zien de jongen hun moeder wegzwemmen en horen haar roepenUltimate oorzaak: jonge ganzen die hun moeder volgen zullen gemiddeld meer zorg krijgen en meer gedrag van hun moeder overnemen. Hierdoor zullen deze ganzen een grotere kans op overleving hebben dan ganzen die hun moeder minder goed volgen.
![Page 13: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/13.jpg)
Aangeleerd gedrag
• Proefondervindelijk leren
– een prikkel of gedrag associëren met een consequentie• operante conditionering
– trial and error
– gedrag associëren met een beloning of straf
– bijvoorbeeld: leren wat je wel en niet kunt eten
• klassieke conditionering– Pavlov
– een neutrale prikkel associëren met een stimulerende prikkel
13
![Page 14: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/14.jpg)
Operante conditionering
• Skinner box
14
![Page 15: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/15.jpg)
Klassieke conditionering
• Ivan Pavlov
– leren reageren op een prikkel die oorspronkelijk dat gedrag niet opriep
15
![Page 16: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/16.jpg)
Gewenning
• Afname in reactie op prikkel
– afname bij herhaalde prikkel
– zorgt ervoor dat dieren geen aandacht schenken aan onbelangrijke prikkels• bijvoorbeeld: jonge vogels schrikken niet van ritselende
bladeren.
16
![Page 17: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/17.jpg)
Imitatie
• Leren nadoen van gedrag van soortgenoten
17
![Page 18: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/18.jpg)
Inzicht
• Combineren van verschillende ervaringen in een onbekende situatie
– Problemen oplossen
18
![Page 19: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/19.jpg)
SOCIAAL GEDRAGDeel 3
19
![Page 20: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/20.jpg)
Sociaal gedrag
• Interacties tussen individuen
– communicatie
– agonistisch gedrag
– dominantie
– coöperatie
– altruïsme
20
![Page 21: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/21.jpg)
Sociaal gedrag - communicatie
• Bijen
– vertellen locatie voedselbron door middel van een dans
21
![Page 22: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/22.jpg)
Sociaal gedrag - communicatie
• Feromonen
– chemisch signaal dat een reactie veroorzaakt bij andere individuen• alarmferomoon
• sexferomoon
22
![Page 23: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/23.jpg)
Sociaal gedrag - communicatie
23
• Feromonen
![Page 24: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/24.jpg)
Sociaal gedrag – agonistisch gedrag
• Symbolisch, vaak geen fysieke schade
– territoriumgedrag
– agressie tussen concurrenten
24
![Page 25: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/25.jpg)
Sociaal gedrag - dominantie
• Hiërarchie
– sociale rangorde in een groep
– ‘pikorde’
25
![Page 26: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/26.jpg)
Sociaal gedrag - coöperatie
• Gecoördineerd samenwerken
26
![Page 27: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/27.jpg)
Sociaal gedrag - altruïsme
• Jezelf opofferen voor een ander individu
27
![Page 28: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/28.jpg)
Altruïsme: Darwiniaanse paradox
• Hoe kan een gen dat codeert voor een altruïstisch kenmerk zich verspreiden in de populatie?
“…one special difficulty, which at firstappeared to me insuperable, and
actually fatal to my whole theory…”Darwin (1859, p. 236)
28
![Page 29: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/29.jpg)
Sociaal gedrag - altruïsme
• Meestal sprake van schijnbaar altruïsme
– gedrag is mutualistisch
– gedrag levert toekomstig voordeel op• reciprook mutualisme
– verwantenselectie• wanneer individuen verwanten
helpen dan kunnen ze indirectkopieën van hun eigen genen doorgeven
29
![Page 30: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/30.jpg)
Voorbeeld mutualisme
• Stokstaartje (Suricata suricatta)
• Het individu dat alarm slaat ziet de predator als eerste en vlucht als eerste (Clutton-Brock et al. 1999)
• Voordeel voor groepsgenoten is wellicht toeval
30
![Page 31: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/31.jpg)
Voorbeeld mutualisme
• Staartmees (Aegithalos caudatus)
• hulp bij het verzorgen van andermans jongen leidt tot meer ervaring, wellicht meer eigen succes
31
![Page 32: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/32.jpg)
Voorbeeld reciprook altruïsme
32de Waal 1989
![Page 33: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/33.jpg)
Voorbeeld reciprook altruïsme
33Hart & Hart 1992
![Page 34: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/34.jpg)
Verwantenselectie
34
“…I would lay down my life for 2 brothers or eight cousins…”J.B.S.Haldane (omstreeks 1930)
![Page 35: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/35.jpg)
ETHOLOGIEDeel 4
35
![Page 36: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/36.jpg)
Ethologie
Studie van diergedrag - Pioniers
36
Karl von Frisch (1886-1982) Niko Tinbergen (1907-1988) Konrad Lorenz (1903-1989)
![Page 37: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/37.jpg)
Ethogram & protocol
• Ethogram
– lijst gedragselementen door een dier• korte omschrijving van elk gedragselement
• bijbehorende afkorting, gebruikt in een protocol
• Protocol
– lijst opeenvolgend uitgevoerde gedragselementen door een dier• gedurende een beperkte periode
• gebruik afkortingen uit ethogram
37
![Page 38: Hoofdstuk 25 - Audesirk](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022052601/5596f33f1a28ab584b8b45c2/html5/thumbnails/38.jpg)
Einde