d. d.

DISSERTAT10 THEOLOGICA,

QUID IN THEOLOGIA SYSTEMATICAPERFICIENDA PRJESTITERIT ORIGENES,

BREVITER EXPONENS,—»*ka35is ® i» issseso»—

quam

venia max. ven. ord. theol. ups.

P R iE S I D Ε

doct. ANDREA HULTÉN,S. THEOL. PROF. REG. ET ORD.

REG, AC AD. SCIENT. STOCKHOLM. MEMBRO ,

pro candidatura theologica

P. P.

JUSTUS G. BEXELL,PH. MAG. STIP. REG.,

SMOLANDUS.

in audit. eccles. die x junii mdcccxii.

horis a. m. solitis.

p. i.

UPS A L I iE,excudebant stekhawmar et palmblad.

f

JjfΛ Q. ΝΙΝΟ SJÖGREN^BEG· ORD. DE STELLA POL. MEMBR«

S. TH. DOCT. , ARCHIPR JEP. WEX»

GÖLL, CANCELLAR. ä, h. COMMERC, LITT. CONJUNCT. »

VI

L.AUDIBU S»

CLA

DE. SE. O

MER

U

OPERI. SI.

AISTIMOQUE·

d;

AUC

CAROL· Ρ. THUNSERREG. ORD. DE WASA EQU. AUR,

MED. DOCT., MED. ET BOT. PROF. UPS.

DOCTT. PLUR. S-O-CIETT. MEMBR.,

RIS.

AC. FAMA.

RIS.

PTIBIÉ.;

ITIS.

τ.

T. DECUS.

SOLATIUM.

D.

TOR.

DISSERTATIO THEOLOGICA,

QUID IN THEOLOGIA SYSTEMATICAPERFICIENDA PRiESTlTERIT ORIGENES,

BREV1TER EXPONENS.

Disciplinam, quae divina jesu christi, e Sacris Litterishauila tradit inftituta, Theoiogiäm Chriftianam vocamus.Ad haec Sumrni Do£toris praecepta ve) perspicienda vel a-liis proponenda erudita fubiidia fubtilioren que veritarumtracdandarum rationem requiri, Sacro Codice vel leviterinfpiciendo, colligere licet. Christus, divinae fuae doddrinaedccreta "audientiuin animis infmuaturus, docenrii irodo u-fus eft ad populärem vulgaremque fenfurn accomrr.odato,qui follicite adornatas definitiones ac demonüiationes nonadmittit; Unde, quae uno tradsra funr loeo, non i'atis in-telliges, niii cum 11s, qnae de eadem caufa alibi praecipi-untur, rite conferas. Ceterurn res cceleltes fub imagini-bus rerum humanarum a) haud raro propofuit, quarumfublimior fignificatus (ine accuratiori examine indagarinequit. Neque adparentes, quae int r plures facrarum lit«terarum locos occurrunr, repugnantiae fc)expediri posfunt,niii regulae artis in fubfidium vocentur. Unde, ut pluraomittantur argumenta, non utilem modo, (cd necesfariam

A es·

a) Mstt-h. XIII. 44 — 48· XXII. 2 — 14. Luc. XIV. 16 — 24.Matth. XXV. ι — 30. cet.

Sic, quod Num. XIV. τ 8 adfirmatur, Deut. XXIV. τ6 negarividetur. Quod nonirur Exod. XXX11. 12, 14., tollitui Num XXI1L19. i Sam, XV. 29.

) » (

esfe eruditam illam do&rinae Chriftianae rrs£latrdae viam,,re£te judicamus. Quam ob caufam inde a jesu Apotfolorum-qu2 a?vo non defuére} qui editis fcriptis tbeologicis nomi-na fua immortaluati conftCraverint. Quod Γι opera haecnon omnibus numeris abfolura exiftimaveris, id reneamus

oportet, hane rebus morralium pofitam esfe legem, ut,non fubiro ac confeftim, sed pederentim Sc per gradusad majorem contendant perfe&ionem. Primos inter civi¬tatis Chriftianae Scriprores ut ftella primae magmtudinisfulget Ortgenes. Hic,quod ante eurn tentaverat nen o cj,omnia religionis C.hrifTianae -capita ad formam a-rris revo-care voluisfe videtur d). Qiiod propoiirum ita fuccesfir,ut rnulti illum Theoiogiae Syftemancce primum faluten-tAu&orem ej. Nos, qui Grigenis in hane Theologiae par¬

terr»

c) Quid libris Herman, Dionyfii Corinthii, Theopkili Antioché-ni, Clementis Alexandrini, in hac parte prseftitum iit, vide Clerrm,Einleitung in die Religion und gerammte Theologie. Tüb. 1762. ιB. S. 8. fgd.

d) De aliis, inquit Origenes, dixére Apoftoli, quia fint. Quomodoautem & unde fint, profeéto fiicére, ut ftudioiiores quivis e pofterisfuis , qui amatores esfent fapientiae, exercitium habere posfent, in qnoingenii fui fruftum ofienderent. Hi fcilicet, qui dignos fe ad recipi-endam fapientiam praepararent. Origenis Opp. Omnia, Parifiis 1733a Carolo de la Rue edita, Tom. r, Praef. in Libr. it. ά$χ ρ 47. Etporro: Oportet igifur fundamentis veluri et elementis hujustnodi utiomnem , qui rupit feriem quandam & corpus ex omnium borum ratio-re perficere, ut manifeliis & necesfariis asfertionibus de fingulis qui-busque, quid in vero iit, rimetur, & unu.m. corpus efficiat exem-plis & affirmationibus vel iis, quas in Sacris Scripturis invenerit, velquas ex confequentiae ipfius indagine ac refti tenore repererit. ib. p. 49.

e) Primus etiam Origenes Summan» doftrinae fcripto & libriscomple&i & exponere conatus eil, quos ηtot κρχων, quafi religionisprineipia traderet. infcripßt. Georg Calixtus in adpar. Theol p.322. Origenes primus eii, qui Theologiae quoddam Syftema, cui ti=

tem merita exponere decrevimus, ubi de ejus vita paucapraemonuerimtis, &, quid per Theologicum Syftema in-telliganrus, definitum fuerit, ipfius hac in fe collocatam o·peram pro virili examinare conabimur.

§. i.

Patre Örigenes natus fEgyptio, magidris ufus eil dementeAlexandrino & Ammonio Sacca: Vi ris, per fe, nobilemque disci-pulum pariter claris. Patre Leonida ob devotam religionifidem necato, ita in litteris profecit Örigenes^ ut, annum vixagens decimum ödlavum, publicum Thcologitc tradendaemunus obti-neret Aiexandriae. Quae provincia per clarosdiidum viros fuerat* perilluftris. · in haliam , Graeciam at*'que Afiam religionis caufå plura fuscepit itinera. Ne·que eruditis folis, ied Imperatoribus quoque Romae no-men fuum virtute commendavit. f) Tandem Demetrii E-pifcopi invidia eo valuit, ut, exful fa£tus, Alexandriamrelinqueret. Varios jam fubiit. Nofler fonunae cafus , inquibus fingularem probitatem declaravit & conftantiam.bic apud antiquoSj Adamanrii g) fub cognomine, ob fir-

mum

tulus fuit ττίξΐ οίοχων, feu de principiis", adgresfus eft. Du Pin, Metb.Stud, Theol. Cap, ii p. 17 cfr Walch. Bibi. Patv. Jen. 1770, p.369. Tennemann, Gefell, der Phil, Leipz. igop, VII Th. S. 107.

f) Alexaudri Severi matrem religione imbuit Origenes: cumPhilippo litterarum commercio junftus fuit, fub quibus Iroperator-ibusres Chriftianorum mire floruére. Hssc & plura, quae Origeneni,*fpe-flant, fufius exponit Eufebius in Hift. Ecclef. Cahtabr. 1720. Lib« V/,Cap. 14'feqq.

g) Von feiner Arbeitfamkeit, Beharrlichkeit und Charakter fe ftig-keit erhielt er den Beinamen 'Κ$κμκντ*νός oder %<x.\xsvTttios, der Mannvon Diamant und Erz. Augufti, Dogm. Gefch. Leipz. J805.S. 40. ' ' ' '

) 4 C

mum, quem ubique fervavir, animum inclaruit famå. SubGallo, qui Decio, in Chriftianos defarvienri, fuccesferat,Tyri, aetatis anno fexageiimo nono, obiit diem h).

Difciplinas, quae rum colebantur, non leviter degu-ftavit. Graecis litreris, quibus non tam tinctusiuit, quamimbutus, linguiarem navavit operam. In libris Philofo·phorum, in primis vero Piatonis i), quem Sc magnumappellat virum k), adiiduus verfabatur. Neque philofophos,ejus cevo inclytos, feripta ad Origenis deferre Judicium pu-duit; Porphytius etiam, caufee Chriitianorum infenfisfimus,infignem ejus ac multifariam eruditionem exquiiitis tollitlaudibus.

Plura vei'O Theologica?, quå inftru&us erat, eruditio-nis monumenta auctoris ad pofteros extenderunt famam.Quid ejus in Sacra Crifi l) periequar labores, quorum

fru«

/z)vNatus?fuit Origenes a:o Chr. 185, Cathecheta Alexandrias 203, exfuJ231, obiit 254. cfr. Fahrun Bibl. EccJ. Hamburg. 1718. p. 126. Quiplura de Qrigene memoranda cupit» adeat Huetium. Hie in fuis O-rigenianis omnia , quse Noftrum fpe&ant.-ut omnes confitentur, uber-rime expofuit "Opus horum Origentanorum rta eil comparatum, utHuetii eruditionem & induftriam Jucnlenter oftendat, dogmata autemnon debita adeuratione interpretatur. Walch. !. c. p. 32.

ΐ)'Ω,ξΐγενϊΐ; συνην »iti τω Πλκτκνι. - - Τον μεταληπτικον των nxg Έλλ^σΐμντηριων γν&ς τροπον, - - - Euseb. 1. C. L. VI. C. 19.

k) Contra Celf. L. IV. p. 533. Fiatonew faepe honoris caufanominat : ad eur.dem iderntidem provocat: ejus decreta juxta SacrorumAuftorum eftata.collocat, ib. L. III. p. 489. Contra Ariftotelem alios-que ejus caufam agit, ib. L. II. p. 397.

i) Praeclare de Theologia Exegetica meritus eft Origenes opere»quo diverfas interpretationes junCtirn exhibens, ita per columnas dis-pofuit, ut omnes uno confpectu fefe ocuiis fubjicerent, & eo faeiliusinter fe comparandae esfent. Varia hujusmodi Volumina compofuit, at-que , in alia p!uri bus In alla paucioribus, interpxetatianibus translatis,

) s (

fru&us nohis periisfe, universus deplorat lirrerarius orbis?In Sacri Codicis libros conkripiit commentariosarque inopere, quod contra Celjum edidit, fingularem e-lucere eruditionis copiam, facile adparer. Quibus aliisqueicriptis tanta demurn viri fa£ta eilt au&orit&s, ut plureslibri fub ejus nomine, quo οι bi erudito fierent acceptiores,crebre fubrepferint. Sic, qui genuini fint, qui fuppofjti,m) nunc discernere, arduum er it opus: neque illi ιρίΐ, quigenuini aomofcuntur, omni corruptionis n) carent fuspicione.Jbx omnibus autem , quse confecit, fcriptis nullum noftram,

ex

orta Tant diverfa illorum nomina: Tetrapia, Hexapla , Oftapla. Tnteriiia, Tetrapia ita difpofuit, ut in prima columna exhiberet verfionemAquilce: fecundå Symmachi: tertiå Septuaginia interpretum: & quar-tå demura Theodotiontis. Periit hoc opus nec quidquam ad nos dela¬tum eft, nid fragmenta , ad quae colligenda doétisfimi viri contuléreoperam: Drußus, Flaminius Nobilius, cujus notas in varias leftio-nes verfionis Grsecae Srptuaginta Interpretum in PoU-glotta rctulit Wal-tonus , Barnhardus de Montfaucon, qui omnium, exfpe&ationem fu-peravit, cum ftudio ejus prodirent Hexaplorum Origenis, quae fuper-funt. Par. 1713 duob. Fol. Cfr. Walch. 1. c. p. 345.

*) Origenes fchrieb über alle Bücher der ganzen Bibel dreierleiAuslegungen: Scholia, oder kurze Noten, Toy.ns oder weitläufige kom-tnentarien , wo er alle feine kritifthe, geiftliche und weltliche Gele.hr-famkeit zur Erklärung anvendete , und Homilien, oritr Predigten andas Volk. Allein von dieffcn U\ uns fehr wenig aufbehalten. Lefs,Gefcb. der Religion. Gotting. 1786. S. 584·

m) Spurii habentur: Phiiofophumena, Commentarius in tria prio·ra Jobi capita, Scholia in jobi librum , Lamentum Origenis, Scholiain Orationem Dominicam, in Cantica Simonis, Zachariae & beatse vir-crinis , De Singufaritate Clericornm , Homilise in diverfa Matt ha:i locaaüaque Cfr. Walch, 1. c. p. 205. Nec dialogus de refta in Deumfide fufpiciqnis caret nota. Vid. OHg. Opp. 00. i. c. ρ. 8oo.

η) Celebris inter Rußnum ac Hiercnyn.um bac de causfa agjtabifuit quaeirio. Quorum ille liüiOs Adamantii corruptos esfe ait, negathic. Walch. 1. c. p. 232.

) 6 C

ex prsefenti inftituto, majori jure meretur attentionem,quam quod άςχων infcribitur, quo religionis rnembra,nativo propoiita ordine, in unutn, uti videtur, corpus,colligere voluit. Quo ίρΓο in opere prima Theologiae Sy-ftematicae initia reperire iibi viii funt plures.

Alexandriam antequam exful relinqueret, hofce vul-gavit libros. Saeculo demum quarto, interprete Rufino,latine vertebantur, Qui tamen multos locos aut fuppres-fit aut certe commutavit, ne i ηvid ia, Or igeni dudum con-flata, exardesceret acrior. Itaque Hieronymus, Rufino an-te arnicus, idemque Origenis admirator, aliam adornavir ver-fionem, ubi,quae excluferat Rufinus, cun£ta fideiiter reftituir.Scilicet id fecic, ut verae doctrinae addi&us, atque ab o-inη i partium ftudio videretur alienus. Tandem textusGrac-cus atque Hieronymi verfio periére, ut ad nos non niiifragmenta pervenerint, omnisque Origenis Dogmatica tra-£tatio in Rufini interpretatione, parum fideli, barbaroqueconfe£la fermone, nunc fuperfit o). Quattuor Nofter^e-ςι άξχων concinnavit Libros: Primus quidem de Deo &ianäa Triade: Secundus de mundo condito: Tertius delibero arbirrio ac peccato: Et quarrus denique de mundifine agit p). Haec fumma voluminis.

B Ubi-

o) Librorum hiilonam in ipta praefatione Operis, quod negt αρχ.infcribitur, uberrime expofuit laudatus de la Rue 1. c. p. 42.

p) Qui Libri, ex verfione Rufini, qui fcquuntur, continet locos.L. i Cap. i Prooemiuro. 2 de Deo. 3 de Chrifto. 4 de Spiritu Sanfto.5 de Diminutione feu Lapfu. 6 de Rationabilibus Natnris. 7 de Fine6 Confurnmatione. 8 de Corporeis &Tncorporeis. 9. de Angelis. L. 11.Cap. f Recapitulatio. 2 de Perpetuitate Corporeae Naturae. 3 de Ini-tio mundi & Caufis ejus. 4 Quod unus ef} Deus Legis, Propbetarnm& Domini Jefu Chrifti Pa,ter. 5 de Jufio & Botio. 6 de IncarnationeCbrifti. 7 de Spiritu Sanélo. 8 de Änima. 9 de Mundo, jo de Refur-re&iotie & Judicio, de Igne inferui & Pceuis ejus. 11 de Reprowisiio-

) 7 C

Ubicumque verfatus fuerit, faeculum', quo vixit,non ram feqtii, quam au&oritate praecedere eft vi-ius. Vix enim ullum ejus prodiit fcriptum, quin fum-mo exceprum ardore, optimo cuique fui injiceret ad-mirationem. Sed, quod femper fere claris accidit viris,nec defuére, qui, invidiå du£li, acerbisfimo eum per-querentur odio q). Famofi illi tumultus, qui in hiftoriaOrigeniani dicuntur, vivo adhuc Origene, initium habuére.Subinde cum defiisfenr, iafidiofa quies novas minitata efttempeftates, quse, per multa furentes faecula, haud paueosOrigenis defenfores trifti involvére ruinå. Sic iaeviit tur-ba, tandemque eo procesfit vehementiae,ut vix fepulcrumplacidam osfibus fervarer requiem r). Cum autem Noftricaufa, poft fata, in tantum vocaretur discrimen, ut e Pa-trurn numero, tamquam a vera fide alienus, profcribendusesfet, viri, iique fummi, s) ab ejus partibus fideliter ftan-

nibus, L. III Prsefatio Rufini Cap. i de libertate arbitrii. 2 de Con¬trarias Poteftatibus. 3 de triplici Sapientia. 4 de humanis Tentationibus»3 Quod Mundus a tempore coeperit. 6 de Confummatione mundi. L.IV. Cap. i Quod Scripturae divinitus fint infpiratae. 2 Quod mul-ti, male intelligentes lcripturas, & non intelligentes in haerefes declina-rint. 3. Anacephalteofis de Patre.Filio, & Spiritu Sanfto ac ceteris,quae fuperius diéla funt. Ceterum Photius, qui Graecum textum iplelegerat, cundos hosce locos Cod. VIII. recenset. Quare cunfta OrigenisCapita Rufinum certe transtulisfe, adparet. De la Rue, Praef. in 1.c. p. 42.

q) Der Stolz feines Zeitalters ift Origenes, den Unverwüftliche.- · Die vielen Gegner und die über seiner Rechtglaubigkeit und fei¬ner Scliriftftellerifchen Werth entftandenen Streitigkeiten bewiefennur die grosfe Wichtigkeit des Mannes. Augufti, 1. c. S. 39.

r) Imperator gfuftinianus, litibus Chriftianorum mire implicitus,caufae Origenis fuit inimicisfimus. Qui tandem, Origenis Scripta, ut>pote imis venenata medullis, anathemate damnavit. Cfr. Henke, Gefch.d. Chriftl. Kirche, Braunfeh. 1800 I Tb. S. 402.

s) Chriftianorum Herodotum, Eufebium loquor, Chryfoßomutn,yoce Demofthenea darum, Pmnphilum, Didymwn^ cet. In hoc certe

) s c

tes, nihil merito ipiius honori detrahi iuntpafeiu Si enimhominis ingenium, in quo pares pauci, aut do&rinam, quåeximius, aut induftriam, quå unus. aut, qu&e primo locoesfet ponenda, pietatem fpe&are placet, vix aliud tantum,in antiquiori Chriftiano orbe, invenies lumen.

§. 2.Ut autem ad inftitutum propius accedamus, atque, quid

in TheologiaSyftematica aNoftro praeftitum fir, clarius ad-pareat, Syftematis Theolgici t) tradere ideam a propofi-to haud erit alienum. Qua de re non eft, quod multisagamus. Ubi enim de do&rinis religionis Chriftianae inSyftema redigendis quaeritur, veritates, e Sacris Litteris hau-ftae, ita proponantur, oportet, ut neque mutilae nequeadditamentis corruptae, fummam, quam rei natura admittit,perfpicuitatem animosque convincendi vim obtineant.Sunt igitur ita inter fe comparandae, ut alteram altera con-firmet, illuftret, dilatet vel limiter.

Theologi igitur primum intereft, dogmata in toto il-lorum ambitu ita proponere, ut notio illorum, quae inSacris Litteris habetur, plena tradatur. Id quod duplici ab·folvitur negotio: alterum veritates fingulas e Sacris Litteris,rite explicatis, eruit: alterum e fingulis veritatibus, in u-num colleifcis, generalem dogmatis notionem abstrahendo

com·

tumultus Origeniani nobis funt memorabiles, quod defenfores Origemsplura, quibus caufatn ejus agerent, fcripta ediderint. Ceterqm euva -Huetioaddam: Quot fere fautores habuit Ariana haerefis vel oppugnatores, to-tidem propemodum doftrinam Origenis vel amplexi funt, vel deteAati.Walch. 1. c. p. 524.

i) Theologia SyAematica, uti^conftat, Theologiatn Dogmaticam»'Moralem & Symbolicam fub fe comprebeodit. Plank, Einleitung indie Theol. Wisfenfcb. Leipz 1795. 2 Th. S, 393.

) 9 (

componit. Illa operatio, quanta quanta ed,Exegefin fpe«&at: hasc Logicen uj.

Dein oportet Theologum religionis yecreta genuiriisfirmare Sacrarum Litterarum teftirnoniis. Qua in re iive κοί¬τα 'ξητον iive Kcctcc fiwvwotv y ut loquuntur Theologi, agat, idquidem in genere curandum ed, ne quid committat, quodianse Exegefi vel .Logicae repugnet v).

Sunt deniqueomnia religionis placita in unum redigen¬da corpus, eoque inter fe collocanda ordine, ut, qua1 an«tecedunr, fequer.tibus lucem afrundant, vel ut do&rinamdoclrina praeparet & iiluftrer.

Utrurn autem Adamantius ea praeftiterit, qua ad ejus«modi formandurn Sydema requiruntur , nec ne, ipfa, qua:iubfequitur2 Theologiae Origeniana expofitio docebit.

«

§. 3- ' : " ; ·/*'"'Nullam religionis praviam dedit notionem Noder,

nec quid hane interfit &Theologiam, x) vel leviter monet.Ipfam

«) Sic, ut exemplum adferatur, fi vitiofitas moralis, quse pec-catum dicitur, fit définienda, duas prsecipue oracniorum clasfes offert Ex-egefis: altera docet, jufto Numini displicere vftia Pf. XLV-8 cet. alteramoiiftrat, vitiofitatem ipfam, per fe peftiferam, veneni inftar, omne gi-gnere malorum genus Rom. VIII. 6 cet. Ad utramque clasfem eil

. attendendum, ne incaute mutiietur doftrina Biblica.v) In locis, qui probantes apellantur, deiigendis, difpiciendum eft,

an leftionibus impediantur variantibus, an anthropopaticas contineantideas , an per accommodationem fint explicandi, an temporarias propo-nant res, vel an fimiü quocumque modo iimitentur. Librorum quoqueDeuterocanonicorum ratio eft habenda cet. Cfr. Planck, f. c. S, 402.

a)Hasce duas notiones Scholae Alexandrinae ignotas non fuisfe pu¬tamus. Ita Clemens·, sn svasßttx π§χξχ huoy.tvri κχολχτοί Θιω, Idem-

yå) 10 (

Ipfam dernam religionis divinam originem non fat clareperfequitur. Cum autem Origenes ipfe, in iis locis, ubibrevius dogmaca pertraftat, od alios iuos libros,jJqui ube-riorem continent expiicationem, provocet, ad hunc locum,quos in libris contra Celfum hac de re iiatuerit, haud in-commode revocamus. Qute ramen ita agemus, ut fua Ο¬τιgeni reddidisfe videamur. Veram nobis religionis notiti-am ccelitus esfe concesfam conftanter adfirmar. Id quodvaticiniorum vi atque miraculorum z,) in primis urget.Tum ad fiirnmum, qui hac religioae intendebatur, refpi-cit fcopum a). Dein religionis veritatem δί in eo cerniputavit, quod do£tores etfi habuerit fimplicisiimos, tam ci¬to peragrarit terrarum b) crbem. Ad haec mire beneficaeft religio, veros enim fui cultores probiores efficit ac felicio-resc). Sic nunc externa nunc interna3 d) quibus religio Chri-

ftia-

que a γνωσιε χποΰειξις εσι £tx -κισεωί ΛΧξει\ημμενων ίαχνξχ xut βεβχιο:. Vi-detur igitur Tub vocibtis ευσεβ. & yvus. iatuisfe hsec difiin&io. Cfr Suic·Thef. Ecclef. in voc. yvtus & ευσεβ.

y) «. Κξχ. L. II, Cap. 10 p. lOO.ζ) εσι οιχειχ χποιΡειζιε τα λο-ya ^ειοτεξχ ττχρχ την κπο άιχλεχτιχη*

'ΕΧληνιχην. Ύχυτην την 3τειοτερχν AttosoXoj ονομάζει χττοίιι^ιν πνευμχτοΐ xouάυνχμεωε* πνευμχτοί μεν Λοt rus πξοφητειχί, ixxvxs ηισοποιησχι ίυνχμεω!οιχ txs τερχτιχε δυνχμειε. C. Celf. L. I ρ. 3-°·

α) ccXX^ εχν μεν ηιτευση tois Ευχγγε\ιοιε ο Κελκοΐ, οπα χχτηγορειν Xft-ζ-ιχνών οιετχι, χπιτη επι των συνιτχντων την εν Ίντσα $εοτητχ. φησομεν χυτω'5Ω ούτοι εν κχσι χτεεσει, χ.χι μη$ εγκχΚειν νόμιζε, η πιτευων ντχσι 5χυμχζε©εα λογον ενχν$§ωτιησοντχ, χχι ολον των χνϊτξωπων γενοί ωφελησχι βα\η$εντκ,c. Celf. ρ. 4*4·

6) h μη 3~$ιχ ^υνχμει νπτερεκυψε χχι χπεξχνεβη , ωs νιχησχι ολον χοσμσνχυτω επιβχΚη^εντχ. C. Celf. L. I. ρ. 3-3*

c) τχ χυτχ £ογμχτχ εισι cEXX;;cr< χχι tois χπο Χογα ημιν, «XX ατε τχχυτχ ίυνχτχι -ngos το υπχγχγεάχι χχι <Ίιχ$εινχι tus ψνχχε χχτχ τχυτχ. C·Celf. L. IV. ρ. 630.

«0 Ad hane quaeftionem espediendam plura argumenta, tam in¬terna* quam externa, uti conftat, adhiberi foleut. Quae quomodo fint ad-

) II (

ftiana imuniri folet, praefidia in fuum vertit ufum, quae fu-fius propofita multis firmat arguraentis. Alia, quae adfert,temporibus aptiora, pro loco tantummodo videntur vale-re. Ceterum haec in nullum digesiit ordinem , fed prou-ti tela poftularunt Adverfarii, funt adornata.

§· 4·Verirates religionis Chriftianae e Sacris Litteris esfehau-

riendas, cum nemo facile uegaverir, harum fides atque au-itoritas ante omnia demonftrentur, oportet > quae nifi con-iliterint, tota evertitur difciplina, Primus igitur PatrumOrigcnes de Sacrorum Librorum &εοπνευτκχ movit quaeftio-nem. Cui tarnen rei, rite tra£landae, plurima obiiiteruntimpedimenta. Neque enim ini'pirationis dedit notionem,neque eandem a revelatione diitinxisfe videtur, quo qui-dem commisfiim fuit, ut nunc de hac, nunc de illa pro-tniscue disferat. Neque id tandein incommodi filentioeft praetereundum, quod Librorum Ν. T. Canon e) ad-huc non fuerir conftitutus.

Pluribus argumentis /) hanc pertraftat rem, quorumtarnen unum tantum habere ponderis putar, ut, vel folum,

divi-

ornanda fubfidiisque munienda, ut fummus, qui exfpe&ari poteft, ob-tineatur rigor, & qualem hae methodi apologeticae ;ecentiori aevo indu-erint habitum, noftri non fuit dicere propofiti.

e) In quo conftituendo, & Librorum Ν. T. »vScvrm confirmanda,Origenis qui Patrum dicitur κ^ιτιχωτκτο!, fumma quoque cernunturmerita. Eufebius, 1. c. Cap. XXV. cfr. Lefs, ). c. S. 586. Quo tan¬dem omnis haec Origenis de Steomtvriet redeat quaeftio, cum ; de Homero &Piatont ita: ων xoct yi/ulus uxovffxvrts σνγκοίτχ τι^ιμιτ*. us xctXws Xtyopt-voit t 0 yxg ®ios uvtoU rxvret xtct icrec xecXuis XtXtxrut r(potvtgu<rt' C. CelfL. VI p. 631, per fe patet.

f) Origenis pro Stonvtvn«, argumenta hisce quattuor obfölvunturtnomentis: nullus vel legislator vel philofophus leges fuas ad exteras

) 12 (

divinitati S3crarum Litterarum confirmandie fufficeret. Haneenim quaeftionem numquam rire potuisfe dirimi ante chri-sti adventum, g) qui demum csremoniarurn V. T. fen-fum typicum ac vaticiniorum certum fignificatum aperue-rit, contendere non dubitat. Sic divinitas Sacrorum Li-brorum, obfeura antea, ipfo jesu adventu omnibusrefplenduit.

Ad hunc quoque locum quae de Sacrarum Litteraruminterpretandi ratione adfert, jam allegabirnus. Neque i-pfum allegorico fenfui rimis indulfisfe, h) non eft confi-rendum. Sollicite quidem litterarum proprium enodat fen-fumjin illos autem, qui in hocremanent fublimioris /) negli-

gen-

nationes propagare potuit, ut Mofes & Chriftus: Do&rina Chriftiana,paucis annis , maximis licet premerentur calamitatjbus ChrifHapi,ubique terrarum fuit annuntiata: Prophetiae eventqm habuere: Pro-phetiarum interna indoles & legis Mofaicae fpiritus adventu Chri-fti · respiendens. Illorura denique re tuo v,et dubia, qui in uno quo-que loco divinitatem Sacrarum Litterarum non ftatim percipiunt, argu¬menta, a rebus in natura obviis, & divinå illas gubernanti Providen¬tia defumtis η. L. IV. m i feqq. Quae methodqs, cum jufteexaminatur, non theopnueftiae, fed potius veritati religionis Chriftianaepro temporum ratione ftabiliendae infervjt. Quaestiopes autem de di-vinitate religionis &divinitate Sacrarum Litterarumquam maxime differunt.

g) AtxTtov, ότι το των ΐίξοφητμιων tv3~tov λόγων, κχι το πν\νμχτικοντα Μωθ"ίωί νομχ ελχμφιν, επι^ιμησμντο5 'Ιηρχ , hxgyy γα,ξ ituga.i'tiyμχτχ πεξίτχ åtoxvtvTxs iivxi tus itxXxixs γρχφοα irgo tt)s Ιπιοημιχι 'Ιησχ irxgxrrjffxi, iηχνυ hvxTM riv. cet. tyikoxxkix, Cantabr. 1658 ed. cfr, Augifti, 1,c. S. 177.

h) Alios inter locos, quos fibi omnino propriå ratione explicat Ori-genes, Joh II. 6 merito referimus. π. xg%. L. IV p. 169.

i) Triplicem in Sacris Litteris inesfe fenfum : litt^ralem , Moralem &Myfticum docuit Origenes. Quemadmodum in epiftolis ad Galatas & E-braeos Paulinis allegorica inducitur narratio, fic Origenes propofuit re.gulas, (Praef. de la Rue in 1. c. T. 11) fecundum quas fimilis fenfusex

> *3 (

gentes, invebitur mulris. Non tarnen gravia ipfi deFuére ar¬gumenta. Verba, inquit, leves funt idearum umbrae ac man·ca rerum figna, quae, cum res, feniibus obvias , prima-rie deiignent, non niii impröpriead res, extra orbem, fen-fibus i'ubje£lum, litas, transrerri posfunr. Res, quse indi-cantur, femper eaedem Tunt, verba pro cujusque linguaeratiooe conttanter mutantur, neque mani fono fapientemeludi oportet $ Uttera enim occidtt Jpiritns da t qitam k). So-lam illi, qui rudes ad Sacras Litreras accedunt, fe&anturlitreram, nec verum fenfum, niii qui rnyileria l) perfpe£tahabenr, confequi posfunt.

§. J.

aliis V. T. locis elici posfet. Quam late hane allegoricam explicatio-nem patere arbitratus fit, ex hisce cernitur: επαπ9§ηση tis 7cs§t τ tis τχΑωτ 5υγχτξομι%ιχ5 χχι των ίυο γυναικών'Αβ^αχμ, ^υβτι χ^ίΧφων γιγχμημ.$νων τω'ΐακωβ, και §υο Te τταιδιζχων Terexvwpevuv υφ' αυτχ , ovisv αΧλο φησιν, η μυ·ϊηζΐχ είναι TX'JTCCt υφ' ημών μη νοχμενα Fragm. et. βc. ]J/ IV. ρ· 166. BuCallegare lubet judicium , quod fert Planck de mcrilis Adamantii Lwi me»neuticis: Einige Anhänger und Verehrer des Origenes trieben diesshiernach noch weiter, und diess zog ihm in der Folge, da man ohne¬hin darauf ausgieng in den Schriften eines fo bewunderten Mannes Feh¬ler und Irrbümer zu finden, diess zog ihm den Vorwurf zu, als obereigentlich der Erfinder eder doch der grösfire Beförderer der allegofi-renden Erklärungsmethode gewefen wäre. Diefir Vorwurf ift aber ineinem hohen Grad ungerecht — . Origenes war es, der fei¬nem Zeitalrer die freilich auch oft mifsbrauchte Methode zeigte, dengrammatischen und hifiorifchen Sinn der Schrift mit.einem allegorifchenund typifch%0 zu verbinden. Dadurch machte er am fühibarften, dassman Sprachkentnisfe und hiftorifche Kentnisfe zu einer richtigen Exe-gefe in jedem Fall brauchte, und dadurch allein erwarb er fich um dieHermeneutik ein Verdien!!, das ihn zu dem Dank aller folgenden Jahr¬hunderte berechtigte. 1. e. 2 Th. S. 130.

k) Quse & fimilia in L. «·. ά§χ. IV7 & alibi repetit.I) Sive hic religionis veritates a communi hominum captu abftru-

liores , feu dilciplinam quandarn fecretiorem annuat, baud facile dixeris.efr Suic. Tnes, Eccl. in voc, μυγηριχ.. c. Gels. L. ι p. 324.