I.Ν.S. S. T.DISSERTATIO THEOLOGICA,

de

ANTIQUITATERELIGIONIS

CHRISTIANE,QUAM,

CUM CONSENS. MAX. VENER. FAC. THEOL.IN REGIA ACADEMIA UPSALIENSI,

prtesideVIRO MAX. REFER. ATQUE CELÉBERRIMO

DnoDoctNICOLAOWALLERIO,

S. S. Theol. PROFESSORE Reg. Ord. et Kaisen«Reg. Scient. Acad. Stockh. MEMBR.PUELICO EXAMINI MODESTE SUB?ICIT

Stipendiarius Nesselianusandreas wisell,

FIERDHUNDRENSIS.IN AUDIT0R10 GUSTAVIANO D. XIV. JUNIL

Anni MDCCLX.Η. A. M. S.

ϋ Ρ S A L I iE.

VIROAdmodum Reverendo atque Fraclarißlino ,

DnMag ZACHARIASWESTBECK,

PASTORI in Leuffta Or. longe meritiffimo, & adja-centis Diftri&us PRiEPOSlTO adcuratiffimo ,

nec non MEMBR. Acad. Scient. Svec.VIRO

Flurmmn Reverendo & Frceclarjffimo

Dn. Mag. ANDREALEUFSTADIO,

PASTORlin Lilkyrcka & Boglofa optimemerko.VIRO

Fluri?num Reverendo i? Clarißi?no

Dn. Mag. JO HANN INETZ EL,

V. D. COMMINISTRO in Lcuffta Orient.Dexterrimo.

PATRON IS ac FAU

Ob ifinummera in fe collata beneficia, Vobis,cunque , ut venerabtincbe mentis pignusftro perenni flore ac profperitate, X,ot°> ®

Adwod. Kever, Fracl, cz Clarijf.• cultor

ANDREAS

VIROAirnodum Reverendoatque

dn. mag. johanniwiman,

PASTORI in Wekholm , KongsHusby & Tors-vi longc meritiffimo, & adjacentis Diftri&us

PRiEPOSITO adcuratiffimo.VIRO

Plurimum Reverendo i? Praclarijflmo

Dn. Mag. ρ ε τ r oBÄCKMAN,

PASTORI in Wilberga opcime merit®.VIRO

Vluri?num Reverendo & Dottijfimo

dn. ε r i c oUTTER,

bV. D. COMMINISTRO in Lilkyrcka Boglofa

Laudatiffimo.TORIBUS MAGNIS,Patroni & Promotores, pagellas hafce > quales-cum ardentiflimo aeque ac (incero, pro Vé-care aufus eft,NOMINUM VESTRORUMhumiühnusWISELL.

# DannemannenÄrlige och Välflrflåndige

ERIC LARSSON,e Samt

Ärliga och Dygdefamma HuflruMARGARETA LARS Dotter *

MINE HULDASTE FORÅLDRAR,r/Jt tilfkrifva fina ärbeten Them, fom på något^ Jätt bidragit til ens lycka och haft fig omhjertat ens fortkomfl, dr en plägfed, fom ifrånåldre tider varit brukelig ; dels, at thermed vifaet tackfamt finne etnot bevifta valgjårningar; delsupvåcka hos fina Wälgjörare innerlig fägnad öfverfina, ehuru ringa, framfteg. Huru flor-ordfak hartå icke Jag, vid thetta tiIfalle, för thet Allmännaådagalägga then ärkänfla, fo?n i mitt inre liggerfor otaliga vålgjårningar af K. Föräldrarna migbevifia, Hvilka jag, näß Gud, har at tacka foralt, och Hvilkas högfla ändamål altid varit, atgjöra fina barn godt? Mig fattas ord, när jagtänker på, huru K. Föräldrarna flrefvat för ?nittväl, och huru Förfynen, när The ej mer för?nådt,vifadtfin hjelprika hand. Uptagen ?nine K. För¬äldrar, min välmening, Jåfotn flytande af et vörd¬nadsfullt bröft, fom ej mer kan åfladkomma, än flti¬digt anropa Mmagten, Han ville, på then in¬brytande åldren, flyrka K. Föräldrarnas krafter, atThe tilmin och K. Sy[könens, fynnerligen the omyn-digas,hjerteliga hugnad, må ännu räkna många ochfålla dagar, och fidflfamlas i the trognas antal. Såön-(kar innerligen, under thetjag til dödsftunden är,

MINE HULDASTE FÖRÄLDRARSlyddtgfie Son

ANDERS WI5ELL*

A X&i si*

§. La multorum mortalium eft ma¬litia, ea adverfus DEum, apri-mo protoplaftorum peccatocontra&a, & Diaboli perpetu-is inftigationibus au£ta, inimi-citia, ut nunquam deiiftat fove-

_ re, & difleminare fententiasreffce rationi, & Scripturae Sacra maxime advcr-fas. Videns vero fe, aperta vi, omnem licet ad-hibeat nifum, non tamen poiTe funditus evertereEccleiiam Chriftianam, cui ne portse quidem infer-ni, id eft, Diabolus, cum omni potentia ac furo-re, unquam pravalebunt, ut Salvator San&iifimuspromittit Matth. XVI: 18. clandeftina uti ccepitarte, quo peftiferiim obtineat finem & contra fti-mulum calcitret , A£L IX: 5. Reb'gionis ergoChriftianx astatem nunc extra fuos extendit cancel-los, fingendo, eam mundo efle cosevam, nunc c-am nimis anguftis includit limitibus, dicendo, ejus

A 3 orl·

originem ηόη, nifi a tempore Salvatoris pctendamefle. Sibi & aliis perfvadere ftudet, religionamGhriftianam non difierre a naturali, fed novam tan-tum efle hujus repetitionem, a Chrifto & ejus Apo-ftolis fa&am : Paulum ergo cum Evangelifiis pii-gnare fontniät, quafi hi ifatuerent, hominem fal-varioperibus legis, quod foli fidei adfcribit ille:Hocautem ponit, ut aliam in Veteri, aliam in Novo Te-ftamento obtinuifle religionem infcrat, indeque,quum eadem omnium hominum, poft lapfum, &merit & fit corrupta indoles, concludat religionemChriftianam non nobis magis, quam Patribus in V.T., efle ad falutem neceflariam. Hane utramquefententiam falfiflimam efle, perDEI gratiam demon-ftrare conabimur, paucis hifcepagellis de Antiqui-tate Religionis Chriftianae a&uri. Tu vero, L. B.?ut conatui faveas noftro, ea, quapareft, venera-tione & obfervantia rogamus.

§; H.Docet hiftoria ereationis, DEum T. O. M., poil*

quam ccelum & terram, & omnes, quxin eis iunt,creaturas , produxerat, poftremo, & quidem ulti¬mo ereationis die, creafle primos homines, quibusbenedixit, ut crefcerent & replerent terram. Gen.1:7. Hi, quemadmodurn fecundum ipfius DEI i-maginem, quse imprimis confiftebat in intelle&usperfe&ione & voluntatis fan&itate ac re&itudine,creati erant, ideoque longe antecellebant omnesres in terra creatas, a DEÖ conftituti funt, qui inuniverfam terram, & in omnes, quae in ea erant,

crea-

❖ ) 7 C Jje

Creafcufas, five in aere, five in mari, five dcniqucin continenti vitam degentes, dominarentur. Hocipfam dominium, a DEO benigniffimoconceiliim,non primi parentes modo; verum etiam pofteri eo-rum, iiin ftatu iiitegritatis perftitiftent, libere cx-ercuifTent. Id quod ex Gen. cap. I: 28. iatis fil-perque colligitur. Hinc abunde conftat, ftatumeorum in his terris, quantum in entia finita cade-re pofTet, fuiffe feliciiiimum.

$.111.Hic vero non erat finis creationis hominum,

ut perpetuo permanerent in terra, & hac tempo-rali aeternum fruerentur felicitate; quin potius crea-ti erant ad fruitionem vitse aeterno, quod a po-fteriori fatis fuperque demonftratur; nam fi poftlapfum omnibus in Salvatorem credentibus in re-gnum ccelorum intrare licet ac aeternum vivere,quamvis mors naturalis , tanquam ftipendium pec-cati, intercedat; multo magis hominibus integrishac aeterna vita ac beatitudine frui, transa&o heic,ex Divina voluntate, certo temporis intervallo, li·citum fuiflet. Sequitur ergo, eos olim transferen¬dos fuifle in ftatum gloriae. Haec vero träns-latio, ex juftitia Divina, nullo negotio fieri potuis-fet, niii antea LegiDivinae obedientiam praftitiftentexa&iffimam. Eaquc ratione non modo juftitiseDivinae fatisfäcere, fed etiam fibi ipfis acquirere ju-ftitiam debebant, vi cujus fh unionem cum juftis-fimo entc pervenirc poflcnt. Hinc requirebatur,ut in exploratorio ponerentur primi parentes ftatu,

quo

# ) 8 C ❖

quo occafionem haberent, fuum DEO declarandiobfequium. Plantavit itaque hortum, quem com-miiithomini, ut eum coleret. Sicut autem lex mo¬ralis, quae di&itat officia, quae DEO, {ibimet ipiis& aliis prasftare debent, hominum cordibus in ipfacreatione, a DEO infcripta fuit, unde etiam, hobttfyyyjv, naturalis audit: quia cum ipfa hominis na¬tura incipit; ita complacuit DEO, Legem pofitivamin Paradifo, illis praefcribere, de non comedendofrutlu arboris fcientiae boni & mali, quam in me-dio horto plantaverat. Huic legi, tum naturaii,tum pofkivae, non alieno opere; fed propriis viri¬bus , a DEO, fupremo Ente ac Domino, ex äffefatisfacere obligabatur homo , excellentiffimis a,DEO donis creatus, quibus, fi voluiilet, legema DEO praefcriptam plene implere potuiffet.

$. iv.Hinc abunde colligitur, Religionem Paradiiia-

cam, iive viam, quam primi parentes, in Paradi¬fo, habuere, obtinendae falutis aeternae, fuiffe le¬galem & conftitiiTe in perfecta obedientia legi Di-Vinae exhibenda, &cultuDEI, ex vivida agnitio-lie fummarum DEI perfe&ionum refukante, pro¬priis viribus praeftando. Unde etiam liquet, in-tegris hominibus ignotum fuifTe Salvatorem, non u-ti eft fecunda perfona Divinitatis 5 nam haee cogni-tio fuit eis, iine dubio, neceflaria: quia cultusDEIverus & perfe&us, fupponit veram & perfe&amde DEO & perfe&ionibus Ipfius cognitionem, quaeperle&a non fuiflet, ii eis ignota fuiifet S.S. Tri-

ni-

& ) ρ { ^

nitas; (ed ignotam illis fiiiiTe fecundam fTi Dm·nitate Perfonam, ut Mediatorem DEum inter &bomines, qui Rederatore opus non .habuifléilt, iiin ila tu integritatis permaniiffent. Si ergo nu$-1quam peccauet homo, nec unquam pnomiiius fuis-iet Mediator, Sc coniequenter nunquam in carneniveni (ißt.

$. V,Cum autem primi parentes, propria culpa Sc

•diaboli iniligatione abuterentur voluntate fua Ii-cbera Sc comederent de arbore vetita, & hoc fuopeceato graviffimo reos fe ipfos facerent irse Divi*nxtemporalis & interna! mortis ac damnatianis-qua, utpote amiiia imagine Divina, fe ipfos nullonegotio liberare poßent; impoßjbile eis fuit, perreligionem Paradißacam, pervenirc ad faluteni.DEus vero οΜτι?μών non pailiis eil, in hae fua mi-feria aeternum permanere mortale?; fed erexiteosper prirnum Evangelium, de benedi&o illo Semi-ne mulieris, in temporis plenitudine venturo, accaput ferpentis eontrituro. Gen. Ill: ι Id eil: Sc-cunda perfona Divinitatis, Filius DE!, aßlimerethumanam naturam, Sc in ea perficeret opus redem-tionis, Sc a&ive & paflive fatisfaciendo pro Omni¬bus omnium fiominum peccatis ; adeo utferpens , i. e., diabolus, quij in forma ferpentisfeduxit primos frommes, non poßet in eos ampli-us exercere ßevitiam ac furorem, ü modo vera fi»de adfpicerent ferpentem illumasneum, mundi Re-dcmtorem, Jefum Chriilum, qui propterea mani-

# ) ΙΟ ( #-feftatus eft, ut opera diaboli diflolveret i. Joh. III:§.

§. VI.Hinc nemo non videt ReligionemGhriftianam,

per quam folam, poft lapfum, Talus seterna obti-neri poteft, non ulterius, quam a reftitutione perpromiiiionem Salvatoris, Tuos arceftere debere na-tales. Ut vero haec veritas clarior evadat , ad u-trumque ordinem falutis, ante feil. & poft lapfum,paulo adcuratius adtendamus. Via, in ftatu inte-gritatis, perveniendi ad falutem, erat impletio to-tius legis (§. III.), cujus fumma hsec eft : DiligeDEum fuper omnia, & proximum tuum ficut te i-pfum , cum hac promiffione: Si hoc feceris^ vives.In ftatu vero corrupto, via eaqucunica eft Chriftus.Joh. XIV : 6. Ante lapfum , ex affe implenda.erat lex, idque propriis viribus, quibus homogau-debat, & quidem perfe&is, ad finem propofitumobtinendum (§.III.); fed poft lapfum, non modonullas habet vires , fed etiam totus quantus pec-cati eft mancipium. Rom VI: 17. & nihil, nift pce-nas meretur. Ante lapfum, ne quidem opus e-rat cognitione Salvatoris (§. IV.); poft lapfum ve¬ro prorfus nulla, fine Chrifto , eft Talus. A£t. IV:12. Nemo ergo non ex hoc videt ftultitiam eo-rum, qui, cum Tindalio, Naturaliftarum acutiift-,mo, ftatuunt, Religionem Chriftianam coaevames-fe mundo. Nemo non, primo quafi adfpe&u, per-fpicit, utramque Religionem, Paradiiiacam nempe

Chriftianam , longe diverfam a fe invicem eile,qua viam & fundamentum perveniendi ad falutem

seter-;

φ 1) ii C ^

aeternam, & confequenter hanc' nulio negotio co-aevam ehe mundo.

§. VII.Reflat, ut, ut eadem brevitate refutemus

eorum opinionem , qui opinantur originemreligionis Chridianae non, nid ab ipfo baiva-toris SanTidimi ädventu & inearnationis temporepetendam eiTe. Quam inepte etiam hiipii fcntiant,nemo, niii plane igharüs viae ialutis , non in·telligit. Videtur quidem, fatcor, diverfitas quse-dam eiTe Vetus Teil, inter & Novum qua circum-ftantias & accidentia, vid. Benz. Repet. Theo!. Art.XV. Qu. III. ·, coniiderantes vero ipfa eflentialia ,

hanc nubem facile difcutiemus. Attendamus ergoad fequentia momenta; 1:0 Fundamentum merito-rium unicum, aequein Veteri ac novo Ted., Chri-dum; 2:0 Fundamentum, a parte hominum, in-ftrumentale in utroque Tedamento, fidem.

1:0 Fundamentum falutis idque unicum edChri--ftus aeque in Veteri ac in Novo Tedamento; quiaveteres fideles crediderunt in Meiham venturum,multis modis in eorum ritibus & facrificiis adum-bratum, vi primi Evangelii promiffhm, & fsepiusveteribus fan£tis repetitum, e. g., Abrabamo, Gen.XII: 3.ITaaco, cap.XXVI:4., Jaccbo,ibm.XXVIII:i4.imo, poft Fatriarcharum tempora, per os ornniumFrophetarum , Taepenumero pra?diäum. Id quodin Novo Ted. impletum cd. confr. AT. III: rg.

2:0 Fundamentum, a parte hominum, eil utro-bique fides in eundem Salvatorem; nam eadem &

B 2 de.

Φ D *4 { $

de, qua falvantur Novi Teil. homines, eadem t*tiam ialvati funt fideles Yeteris Teil. Clariifimumhujus rei exemplum h&bemus in Abrahame, cujushdes-ei imputata eil in juilitiam. Gen. XV: 6. Undeetiam Paulus, de juilificatione hominis coram DEOatque in Vet. ac Novo Teil., diferte agens , prooflendendahac veritate,adfert praecipue exemplumAbraham!, dicendo: Έτίςευσε τ£> Θεν, ^ έλoylpSq■jävrf εϊζ δικΜοσύνψ. Rom. IV: 3. Quare etiarn Pa¬rens omnium ftdelium appellatur. Conir. ν. 1 i.GaLIII. 7. g. Et poil egregiam hujus veritatis demon-ilrationem ex Vet. Teil, dieit ad hnem capitis: Hocvero fcriptum eil caufla non ejus(Abraharm)folum,quod imputatum ipii Ted & noilri(per eandemhdem in Novo Teil, falvandorum), quibus imputa-bitur, credentibus in Eum, qui excitavit JEfuraChriilum a mortuis. v. 23,24. Pneterea, quid 0-pus fuiflet, DEurru, ila tim in Paradifo, erigere la-pfos homines, per Evangelium de adventu Meiiite,niii Is fuiflet fundamentum falutisaeque in Vet. acNovo Teil., & confequenter, niii eiTet eadem Re¬ligio? Cur fanfti Veteris Teil., ex imo peQrore, de-iiderafTent , fore, ut San&iflimum illud Se¬men, a DEO promiiiiim, ex ipforum lumbis nafee-retur, quo ipii fuis oculis viderent Salvatorem in-carnatum, quem antea , vi promiflionis Divina:,fidei oculo apprehenderant, niii fides, seque tunc, at-que nunc temporis, fuiflet unicum inilrumentum or-ganieqm, f.λ^τττ<κσν, utloqunturTheologi, apar¬te hominis ?

§. Vitt

, ) *5 c &vin.

Ex: hifce:breviffimis conftaty eandem; Religio-nemifuifTe. in;Vet;. & Novo*Teil., nempe Chriftia-bam... Gum vero?adhuc; aliquid dubii, haereat in; his-ee; vocabulis :: Chrifiianus^ Chriftiana. Religio ; ut«pote,, quaepriiis; nom imufu fuerihty quam in pri¬mitiva.Ecelefia;NovhT., EäcLem;Heiavalet; refpon«·fio, ac. dedimus antecedénte :: eft fcill. differen-da in. denommationey non;vero> in; ipfa re., Prse-terea novimus,, hoc: nomen maxime.fundatum; efTe;in ScriptisVeterisTéfbqua: genuiiiam, ac.propriam€gni fica tionem>: Naminötiflimum: efty Salvatorernuin· Vot. . Teib. facpenumero) appellari,Meffram> un-Stum quia; vere: eflettilley quem: un&ii Reges,, Sa-cerdotes & Prcph:etaHnVe.t;.Teft.repr2efentar.ent,VidiOam.IX: 2 5; 26».EEEXIr.iv-PF.II:;2;,'&e: Hinc,ob conveniendam exaftiftimamy vocatur. fepiftime·ίήιΝονΟ) Tbfcyyfflt&iy K. e;.Uh£3:us,, a.r;^^%, ύη-goy undeChriftianus,Chriftiana Religio;Gonf. Joh..I: 41. c; IV: 25;. Ädeo;ut vehemeiiterrerirent,qui ab>his vocabulis,, utpote: recentioribus.·„ probare; co--nantur„ Antiquitäten! Religionis Chriftianae non,,nifi i ad 1 tempora praedicati, poft adfcenfiöncm.Chrir-ftL in; ccelos > Evangelii, eile;extendéndkm;.

§y IX..Sic.·penfilm;noftrurnad finemperdiiximus,, &

demonftravimns ReligionemiChriftianam neque.co- -sevam fuifte mundo ,, neque; a; tempore Salvatoris.petendaimeftey fed avreftitutione in Påradiioperprimum.Evangeliura.. EiTent:quidemmulta de:no- -B 3, bilit

'jjfc J ϊ'4;Γ &Bili hoc dieenda argumento;- fed tum mftltutrratiötum temporis ac Chartas anguftiavela.contraherejuhent.

DEus Τ,Ο.Mi.,. qui ipfe in Faradifoierexitho.*tnines lapfos, lastiiiima illa-· annunciatione. Salvatorris 3 per quem unicum Mediatorem & Veteris &Novi Teil, homines liberarentur, deinde vero%o*

%υμζξως >^πΰλντ00πΜς ad patres per prophetas, ac;denique, noviffimis hifce temporibus*., per ipfunvFilium locutus ehq nuliuimaliud* nomemfub ccelcr(neque in. Vetr. neque inNovoTeil.) hominibus da*tum. eile*. per quod oporteat nos falvari, niii perBomeni Jehl Chrifti Nazareni r vera fide appre*henfum,Ebr.I.r, 2. A3::IV: 12. ib. X:43.confirmet·veritatem hanc in cordibus noftris de Religionis,ψχζτη nos profitemur; Ghriflianas antiquitate & fuf«Äcientia & dernum, ejus opej aeternam nobis.

largiatur falütem!SOLI DEO GLORIAw.