ibn teymiyye kulliyati 1

7/31/2019 Ibn Teymiyye Kulliyati 1

1/439


2/439


3/439


4/439


5/439


6/439


7/439


8/439


9/439


10/439


11/439


12/439


13/439


14/439


15/439


16/439


17/439


18/439


19/439


20/439


21/439


22/439


23/439


24/439


25/439


26/439


27/439


28/439


29/439


30/439


31/439


32/439


33/439


34/439


35/439


36/439


37/439


38/439


39/439


40/439


41/439


42/439


43/439


44/439


45/439


46/439


47/439


48/439


49/439


50/439


51/439


52/439


53/439


54/439


55/439


56/439


57/439


58/439


59/439


60/439


61/439


62/439


63/439


64/439


65/439


66/439


67/439


68/439


69/439


70/439


71/439


72/439


73/439


74/439


75/439


76/439


77/439


78/439


79/439


80/439


81/439


82/439


83/439


84/439


85/439


86/439


87/439


88/439


89/439


90/439


91/439


92/439


93/439


94/439


95/439


96/439


97/439


98/439


99/439


100/439


101/439


102/439


103/439


104/439


105/439


106/439


107/439


108/439


109/439


110/439


111/439


112/439


113/439


114/439


115/439


116/439


117/439


118/439


119/439


120/439


121/439


122/439


123/439


124/439


125/439


126/439


127/439


128/439


129/439


130/439


131/439


132/439


133/439


134/439


135/439


136/439


137/439


138/439


139/439


140/439


141/439


142/439


143/439


144/439


145/439


146/439


147/439


148/439


149/439


150/439


151/439


152/439


153/439


154/439


155/439


156/439


157/439


158/439


159/439


160/439


161/439


162/439


163/439


164/439


165/439


166/439


167/439


168/439


169/439


170/439


171/439


172/439


173/439


174/439


175/439


176/439


177/439


178/439


179/439


180/439


181/439


182/439


183/439


184/439


185/439


186/439


187/439


188/439


189/439


190/439


191/439


192/439


193/439


194/439


195/439


196/439


197/439


198/439


199/439


200/439


201/439


202/439


203/439


204/439


205/439


206/439


207/439


208/439


209/439


210/439


211/439


212/439


213/439


214/439


215/439


216/439


217/439


218/439


219/439


220/439


221/439


222/439


223/439


224/439


225/439


226/439


227/439


228/439


229/439


230/439


231/439


232/439


233/439


234/439


235/439


236/439


237/439


238/439


239/439


240/439


241/439


242/439


243/439


244/439


245/439


246/439


247/439


248/439


249/439


250/439


251/439


252/439


253/439


254/439


255/439


256/439


257/439


258/439


259/439


260/439


261/439


262/439


263/439


264/439


265/439


266/439


267/439


268/439


269/439


270/439


271/439


272/439


273/439


274/439


275/439


276/439

Byle bir anlam tamasna ramen bu hikye yine de bz ynlerden mm Mlik'in bilinenmezhebine ters dmektedir.

indekiler Kabirlerden efaat stei

Kabre Ynelerek Dua Caiz Midir?

Muhalefet ynlerinden birisi, Halife Mansr'un:

"Kbleye ynelerek mi, yoksa Reslllah'a ynelip mi dua edeyim?" sorusuna mm Mlik'in:

"Hz. Peygamber senin ve ceddin dem'in vesilesi iken niin O'ndan yzn evireceksin?!" eklindecevap verdiinin nakledilmesiyle ilgilidir.

mm Mlik'ten, dier imamlardan ve sahabe ve tbin gibi seleften bilinen husus udur:

Dua eden kii, Hz. Peygamber'e selm verip de sonra kendisi iin dua etmek istedii zaman Hz.Peygamber'in Mescidinde dua ederken kbleye dner; kendisi iin dua ederken O'nun kabrineynelmez. Ama Reslllah'a selm verdii ve O'nun iin duada bulunduu zaman ancak O'nunkabrine ynelebilir. Mezhebindeki iki rivayetten birisine nazaran mm Mlik, imm afi, mm

Ahmed ve benzeri birok limin gr bu ekildedir.mm Eb Hanife'nin ashabna gre kii selm verirken dahi O'nun kabrine ynelemez.

Bz limler:

"Kii, Reslllah'n medfn bulunduu hcre-i sadeti sol tarafna alp bylece O'na selmvermelidir" demilerdir.

bn Vehb, mm Mlik'in bu grte olduunu nakletmektedir.

"Kii Reslllah'n hcresine srtn dnp yle selm vermelidir" diyenler de vardr ki, onlarn bugr mehurdur.


277/439

Ayrca mm Mlik, selm verirken Reslllah'n kabri banda uzun boylu durmay da dorugrmemektedir.

lyz, "el-Mebst" adl eserde mm Mlik'in yle dediini nakleder:

"Kiinin Reslllah'n kabri banda durup dua etmesini doru grmyorum; selm verip gemelidir."

Kad lyz, Nafi'den de unlar kaydeder:

"Belki yz kere, belki daha fazla bn mer'in Reslllah'n kabrine selm veriini grdm. O, kabregelir, "Selm Allah'n Resul zerine olsun, selm Eb Bekir'in zerine olsun, selm babamn zerineolsun" der ve hemen ayrlp giderdi. Elini Hz. Peygamber'in minberde oturduu yere koyup sonrayzne srd grlmtr".

O, bn Ebi Kusayt ve Ka'nebi'den naklen unlar da ekler:

"Reslllah'n ashab, mescid boaldnda kabrin karsnda, sa taraflarnda bulunan minberinortasna ellerini srer, sonra dua ederken kbleye ynelirlerdi".

Ve nihayet u bilgileri verir:

"Muvatta'da yer alan Yahya b . Yahya el-Leys 'nin rivayetine gre bn mer, Hz. Peygamber'in kabri banda durur, Reslllah'a, Eb Bekir'e ve mere salt ve selmda bulunurdu (Muvatta', Kasru's-Salt fi's-Sefer 68).

bn'l-Ksm ve Ka'neb:

"Eb Bekir ve mer'e dua ederdi" demilerdir.

bn Vehb'in rivayetine gre mm Mlik:

"O, - Ey Peygamber, Allah'n selm, rahmet ve bereketi senin zerine olsun - derdi" demitir.

Mebst'ta ise:

"bn mer, Eb Bekir ve mer'e selm verirdi" demektedir".

Eb'l-Veld el-Bc de unlar syler:

"bn mer hadisindeki birbirinden farkl rivayetlerden dolay bence, Hz. Peygamber iin "salt" lfzile, Eb Bekir ve mer iin ise "selm" lfz ile dua etmek gerekir".

te burada geen "dua" ifdesi, bn Vehb'in rivayetinde geen "dua" lfzn aklamaktadr.

(Eb'l-Veld Sleyman b. Halef el-Bc (474/1081) = Endlsl byk Mliki fakh ve hadsi.Genliinde muhtelif slm lkelerini dolaarak ilimle megul, olmu, sonra Endls'e dnp eitliyerlerde kad'lk yapm, Endls'te de vefat etmitir. Fkh ve hadste eserleri vardr (Zirikl, A'lmIII/ 125). )

mm Mlik, bn Vehb'e ait bir rivayette yle diyordu:"bn mer, Hz. Peygamber'e selm verip dua ettiinde, yz kbleye deil, kabre kar durur;


278/439

yaklap selm verir ve kabre elini srmezdi".

te bu, biraz nce akladmz gibi Hz. Peygamber'e selm ve salvat getirerek O'nun iin yaplanduadr.


Kabir Ziyareti ve ls

bn Habb'in (Eb Mervn Abdlmelik bn Habb (238/853) - Endlsl byk lim ve Mliki fakh.Tarih ve edebiyatta da byk bir vukufu vard. Matbu ve yazma birok eseri vardr. "el-Vdha" adlyazma eseri, Ktip elebi'ye gre Kur'n i'rbyla, Zirikl'ye gre ise fkhla ilgilidir (Bkz. Ktipelebi, Kef'z-Zunn ll /1966; Zirikl, 'lm lV/157). ) "el-Vdha" adl eserde kaydettii vedierlerinin belirttii zere mm Mlik'in ashabnn bu konuda zikrettii her "dua" lfz, hep bumnya gelmektedir.

bn Habb der ki:

"el-Mebst'ta mm Mlik'in u gr vardr:

"Medine halkndan mescide girip kan kimsenin Hz. Peygamber'in kabrinin banda durmasgerekmez. Ancak yabanclar bunu yapabilir",

"Bir yolculuktan gelen veya bir yolculua kan kimsenin Hz. Peygamber'in kabri banda durup O'nasalvat getirmesi, O'nun iin, Eb Bekir ve mer iin duada bulunmasnda bir mahzur yoktur."

mm Mlik'e:

"Medine halkndan bz kimseler bir yolculuktan gelmedikleri veya bir yolculua niyet etmediklerihalde gnde bir veya birka kez bunu yapyorlar. Belki de Cuma gnleri veya baka zamanlar, bir-ikidefa veya daha fazla gelip kabrin banda duruyor, selm veriyor ve bir sre dua ediyorlar' denmiti, o

yle cevap verdi:"lkemizdeki fkh limlerinden byle yaplabileceine dir birey duymadm; bunu terketmek daha


279/439

iyidir.

"Bu mmetin sonra gelenlerinin slh ve kurtuluu ancak ve ancak nce gelenlerini (selefini) slhedip kurtulua erdiren eylerle mmkndr."

Ben bu mmetin nce gelenlerinden (selefinden) ve efendilerinden byle yaptklarna dir hibir ey

bilmiyorum.u halde Reslllah'n kabri banda durmak bir yolculuktan gelen veya yolculua niyetlenenkimselerin dnda dierlerine mekruhtur."

bn'l-Ksm da yle diyordu:

"Medine halknn Medine'ye girerlerken ve karlarken Hz. Peygamber'in kabrine gelip selmverdiklerini grdm. te bu sebeple... u gre sahipti..." (Burada asl nshada siliklik vardr. )

Eb'l-Veld el-Bci yle bir deerlendirme yapar:

"mm Mlik, Medine halk ile yabanclar ayr tutmutur. nk yabanclar, Hz. Peygamber'inkabrini ziyaret amacyla gelmektedirler. Medine halk ise zten orada oturmakta olup, mescidegelileri kabri ziyaret ve selm vermek iin deildir.

Reslllah (sallallahu aleyhi ve sellem) Efendimiz yle buyurmulardr:

"Ey Allah'm, benim kabrimi, kendisine ibadet edilen bir put hline getirme" (Muvatta', Kasru's-Saltfi's-Sefer 85)

"Peygamberlerinin kabirlerini mescid edinen kimselere Allah'n gazab iddetlidir" (Muvatta', Kasru's-Salt fi's-Sefer 85.)

"Benim kabrime ikide bir gelip oray bayram yerine dndrmeyin" (Eb Dvd, Mensik 100)

Ahmed b. u'be 'nin kitabnda, Hz. Peygamber'in kabri yannda duran kimsenin oraya fazlayaklamamas, el srmemesi ve uzun sre, orada kalmamas gerektii ifde edilir.

"el-Utbiyye"-de (Bu eser, mm Mlik'in mezhebine ait mes'elelerle ilgili olup 254/868'-de vefat edenEndlsl fakh Muhammed b. Ahmed b. Abdilazz el-Utb .el-Kurtub tarafndan kaleme alnmtr (Ktip elebi, Kef'z-Zunn, stanbul 1971, 11/1124). ) ise mm Mlik:

"Ziyareti Mescid-i Nebev'ye girdiinde Hz. Peygamber'in kabrine selmdan nce Tahyyet'l-Mescid namaz klmaldr. Burada nafile klnacak en iyi yer, eski stunun yannda Hz. Peygamber'innamaz kld yerdir; farz namazlarda ise n saflara gemek daha faziletlidir. Yabanclarn nafileleriorada klmalar, bence evlerinde klmalarndan daha hayrldr" der.

te mm Mlik ve ashabnn bu szleri ile sahabeden naklettikleri, onlarn Hz. Peygamber'in kabrinesdece O'na selm vermek ve O'nun iin duada bulunmak zere yneldiklerini aka gstermektedir.

mm Mlik, selm ve dua srasnda kabrin yannda uzun sre durmay da doru grmemi, aynekilde Medine halknn mescide girip ktka kabre ynelmelerini de uygun bulmamtr.

mm Mlik'e gre Hz. Peygamber'i selmlama mhiyetinde olmak zere Medine'den bir yolculuakanlarla bir yolculuktan dnenler ve bir de yabanclar ancak gelip kabrin banda ksa bir sre


280/439

durabilirler.

Kii bizzat kendisi iin duada bulunmak istedii zaman, Hz. Peygamber'in Mescidinde, O'nunashabnn yapt gibi, ancak kbleye ynelerek dua edebilir. Reslllah'n kabri yannda, kabrednerek ashabn kendileri iin dua ettiklerine dir hibir rivayet yoktur. Hatt kabri bandaReslllah iin dua etmek zere uzun sre duru dah doru grlmemiken, kiinin kendisi iin dua

etmek zere bunu yapmas nasl kabul edilebilir?!Kabri banda, vefatndan sonra Reslllah'a dua etmek, O'ndan bir takm ihtiyalarn karlanmasnistemek ve efaatini talep etmek ise seleften hi kimsenin yapmad bir eydir.

Bilindii zere Hz. Peygamber'in kabri banda duaya durmak meru olsayd, elbette sahabe ve tbinorada durup dua ederdi.

Reslllah'n ztyla tevesslde bulunmak bu ekilde meru olmaynca vefatndan sonra O'ndanistemek ve O'na dua etmek nasl meru olabilir?!

te bu husus iaret etmektedir ki, yukardaki senedi kopuk hikyede geen:

"O'na ynel ve O'ndan efaat iste" sz, mm Mlik adna uydurulmu bir yalandr; onungrlerine, sahabe ve tbinun szleri ile dier limlerin nakledip mm Mlik'in ve ashabnn dauygulad sahabe ve tbinun uygulamalarna aykrdr.

nk sahabe ve tbindan hi kimse, kabre ynelip Hz. Peygamber'den efaat istemek:

"Ya Reslllah, bana efaat et veya benim iin dua et" demek, dnya ve din ilerinde uradilelerden O'na ikyet etmek, Hz. Peygamber'den veya grmedii melekler, peygamberler ve slihler gibi vefat eden dier zevattan kendisine efaati olmalarn talep etmek veya bunlara uradmusibetlerden ikyette bulunmak yle dursun, kendileri iin dua etmek zere bile kabreynelmemilerdir.

nk btn bunlar, hristiyanlarn, mriklerin ve durum itibariyle onlara benzeyen bu mmetin bid'atlarnn yaptklar eylerdir.

Ve yine btn bunlar, yakndakinin selmn duyup, uzaktaki ahsn selm da kendisine iletildii iinPeygamber Efendimize her ne kadar selm veriyorlardysa da, ne nce gelen Muhacirler ve Ensr ilehakkyla onlara tbi olanlarn yapt, ne de herhangi bir slm liminin emrettii bireydir.

Reslllah'a selm konusunda mm Ahmed ve bir baka zt, mm Ahmed'in ve Eb Dvd'un"ceyyid" (salam) bir senedle rivayet ettikleri Hayve b. urayh el-Msri hadisini delil olarak almlardr. Bu hadis yledir:

Eb Sahr, (Yezd b. Kusayt tarikyla) Eb Hreyre'den Hz. Peygamber'in yle buyurduunu rivayetetti:

"Bana selm veren hi kimse yoktur ki, Cenb- Hak bana ruhumu iade edip de, ben de onun selmnalmam olaym" (Eb Dvud, Mensik 100; bn Hanbel ll / 527)

Kabri banda Reslllah (sallallahu aleyhi ve sellem) Efendimize selm konusunda mctehid

imamlar bu hadisi esas almlardr. Reslllah'n kabrini ziyaretle ilgili dier btn hadsler ise"zayf" olup, herhangi bir din mes'elede delil tekil etmezler. Bu sebeple de "Sahih" ve "Snen"sahibi imamlar bu hadsleri rivayet etmemi, sdece Drakutn ve Bezzr gibi zayf hadslere yer


281/439

veren hadisiler rivayet etmilerdir.

Bu konudaki en salam hads, yalan bilinen ve "zayf" bir rv olan Abdullah b. mer el-Amr'nin uszleridir:

"Vefatmdan sonra beni ziyaret eden kimse, salmda, beni ziyaret etmi gibidir" (Acln, Kef'l-

Haf, Beyrut 1352 H. ll / 251)Burada da onun yalan besbellidir ve syledikleri slm'a zttr. nk O'nu salnda ziyaret edipO'na inanan kii, zellikle O'nun iin hicret edip gelen ve O'nunla beraber cihda katlanlardan iseO'nun ashbndandr.

Ve Buhri ve Mslim'in Sahh'lerinde kaydettikleri bir hadse gre Allah'n salt ve selm zerineolsun, O yle buyurmaktadr:

"Ashabma svmeyiniz. Nefsim kudret elinde olan Allah'a yemin ederim ki, sizden birisi Uhud dakadar altn tasadduk etse onlarn yapt bir 'mdd', hatt yarm mdd kadar hayrn derecesineulaamaz" (Buhr, Fedil'l-Ashb 5; Mslim, Fedil's-Sahbe 221, 222) (Mdd = Eskidenkullanlan bir lek olup, takriben 850 grama tekabl etmektedir.)

Sahabeden sonra gelen bir ahs, hac, cihd, be vakit namaz ve Reslllah'a salvat gibi farz olanamellerle sahabe derecesine ulaamazken, farz olmadnda mslmanlarn ittifak ettii ve hatt onuniin yolculukta bulunmak meru klnmayp bilkis yasaklanm olan bir amelle nasl ulaabilir?!

Yalnz iinde namaz klmak zere Mescid-i Nebev'ye ve Mescid-i Aks'ya gitmek mstehaptr; haciin Kabe'ye gitmek ise farzdr.

Herhangi bir ahs farz ve mstehab olan bu yolculuklar gerekletirse, salnda bu yolculuklaryapan ashbtan bir ahs derecesine ulaamayacana gre, yasaklanm bir yolculukla bu naslmmkn olabilir?!

limler, Hz. Peygamber'in veya dier bir peygamber ya da slih bir ztn kabrini gidip ziyaret etmek zere adakta bulunan bir kimsenin bu adan yerine getirmek zorunda olmadn ve hatt onun buyolculuu yapmasna engel olunaca hususunda ittifak etmilerdir.

Hz. Peygamber'in Mescid'ini veya Mescid-i Aks'y ziyaret etmeyi adayan bu kii hakknda mmfi 'ye ait iki fetva vardr.

Bu iki fetvadan daha tannm olan, bu nezrin yerine getirilmesinin gerekli olduu eklindedir. mmMlik ve mm Ahmed'in grleri de bu merkezdedir.

mm afii'nin ikinci fetvas ise: bu adan yerine getirilmesinin gerekli olmad tarznda olup, mmEb Hanfe'nin fetvas da byledir. nk onun uslnde, yalnzca eriatn farz olarak belirledii bir ey nezrolunduu zaman nn yerine getirilmesi gerekli olur.

Bu iki Mescid'e gelip ziyarette bulunmak ise eriatn belirledii bir fariza deildir. Dolaysyla buadan yerine getirilmesi, mm Eb Hanfe'ye gre gerekli deildir.

ounluk ise bu ada yerine getirmenin Allah iin bir tat olduunu ve Sahh-i Buhr'de Hz.

Peygamber'e ait yle bir hadsin bulunduunu ifde eder:"Kim Allah'a itaat etmek zere adakta bulunursa Allah'a bu itaatini yerine getirsin. Kim de Allah'a


282/439

isyan ihtiva eden bir nezirde bulunursa Allah'a isyan etmesin" (Buhr, Eymn 28, 31)

mdi, peygamberlerin ve slih kullarn kabirlerini ziyaret etmek zere nezrin ifs iin yolculuakmak, mezheb imamlarnn hibirine gre gerekli deildir. nk bu, herhangi bir tatiermemektedir. Peki bu durumda herhangi bir tat da iine almayan byle bir ii yapan kimse naslolur da Reslllah'n ashabndan birine denk olabilir?!

Bizzat mm Mlik, kiinin:

"Reslllah'n kabrini ziyaret ettim" demesini mekruh grm ve bunu vahim bir mes'ele telkkietmitir.

mm Mlik'in bu mtlasnn, kabir ziyaretini mekruh grmesinden ileri geldii sylenmi; ziyareteden, ziyaret edilenden daha faziletli olduu iin onun bu fikre sahip olduu da ifde edilmitir.Ancak her iki husus da Mliki fukahsna gre zayf kavillerdir.

Oysa ki bu konuda sahih olan husus, "kabir ziyareti" lfznn mcmel bir ifde olup bu ifdeninmulne irk trnden olan bid'at ziyaretlerin de girmesi sebebiyle mm Mlik'in byledavranddr.

Peygamberlerin ve dier m'minlerin kabirlerini ziyaret, daha nce de belirttiimiz gibi:

1 - "er' ziyaretler",

2 - "bid'at olan ziyaretler" olmak zere iki ksmdr.

er' ziyaretten, vefat ettii zaman bu zevattan birisi iin nasl namaz kasdedilip cenaze namazklmyorsa, aynen o ekilde onlara selm ve onlar iin dua kasdedilmektedir. te bu er' ziyarettir.

Bid'at olan ziyaret ise, kiinin kabirleri, aynen mriklerin ve bid'at ehlinin yapt gibi lyeyakarmak ve onlardan bir takm ihtiyalarn karlanmasn istemek zere veya bu zevattan herhangi birinin kabri banda yaplan duann, cami ve evlerde yaplan duadan daha stn olduuna, veyahutda bu kimselere yemin ederek Allah'tan talepte bulunmann ve onlar araclyla Allah'tan istemenin,duaya icabeti gerektiren meru bir husus olduuna inandndan dolay ziyaret etmesidir. Ve bu tr ziyaret bid'at olup yasaklanmtr.

Bylece "ziyaret" kelimesi hak ve btla ihtimali olan mcmel bir ifde olduu iin, "selm" gibikarkla mahal vermeyecek bir ifdenin kullanlmas tercih edilmitir.

Hi kimsenin de, vefatndan sonra Hz. Peygamberi veya kabrini ziyaret konusunda yaplan rivayetlerimm Mlik'in aleyhine delil olarak karmas mmkn deildir. nk bu rivayetlerin tamam"zayf", hatt "mevzu"dur. er'i ahkmda bunlardan hibirisi delil olamaz.

Hz. Peygamber'den sabit olan husus, yle buyurduudur:

"Evim ile minberim arasnda Cennet bahelerinden bir bahe vardr" (Buhr, Fadl's-Salt fi Mescid-i Mekke 5, Rikk 53; Tirmizl, Menkb 67)

Evet, bu hads Hz. Peygamber'den sahih olarak sabit olmutur. Yalnz bzlar hadsi mn ile rivayet

edip "kabrimle minberim arasnda..." demilerdir. (bn Hanbel Ill/64)Oysa ki Peygamber Efendimiz bu sz henz kabri yokken sylemitir. Bu nedenle de ashbtan hibir


283/439

kimse, vefat zerine Reslllah'n defnolunaca yer konusunda tartmaya giritikleri zaman byle bir hadsi delil olarak ileri srmemilerdir.

ayet ashb "kabrimle minberim arasnda..." eklinde bir rivayete sahip bulunsayd, bu hadis onlarntartt noktada nass olurdu.

Ama, anam-babam O'na feda olsun, Allah'n salt ve selm zerine olsun Reslllah Efendimiz,Hz.ie'nin odasnda, vefat ettii yere defnedildi.

Daha sonra Veld b. Abdilmelik'in halifelii dneminde mescid geniletilince Halfe Veld, Medinevalisi mer b. Abdilazz'e Reslllah'a ait hcrelerin alnp mescide ilve edilmesini emretti. Buhcreler dou ve kble istikmetlerinde bulunuyordu. Neticede bunlar mescide eklendi. te o zamanHz. ie'nin hcresi de mescid iine alnarak etraf yksek ve meyilli bir duvarla evrelendi.

Sahh-i Mslim'deki Eb Mersel el-anev hadsinde Peygamber Efendimiz buyurmaktadr:

"Kabirler zerine oturmaynz ve oraya ynelerek namaz klmaynz" (Mslim, Ceniz 97)

nk oraya doru klnan namaz, her ne kadar namaz klan kimse Allah iin namaz klmay kasdetse bile, bir noktada oras iin secde etmek gibidir. Ayn ekilde namaz klan kimse Allah iin namaz veAllah iin duay kasdetse bile kabirlerin mescid hline getirilmesi ve kabirlerin yanbanda namazklnmas yasaklanmtr. Binenaleyh yannda namaz klmak ve dua etmek zere peygamberlerin veslih kullarn kabirlerine ynelen kimse Allah ve Resulnn, yolunu tkad bizzat haram bireyeynelmi demektir. Yalnz yukarda getii zere kabirdekilere meru olan selm vermek byledeildir.

Sfyn es-Sevr, (Abdullah b. es-Sib - Zzn - Abdullah b. Mes'd tarkyla) Peygamber Efendimizinyle buyurduunu rivayet etmitir:

"Allah'n yeryznde dolaan melekleri vardr; onlar mmetimin selmlarn bana iletirler" (Nes,Sehv 46)

Bu hadisi Nes ile Sahh'inde Eb Hatim nakletmilerdir. Benzer bir hads de Eb Hreyre'denrivayet edilmitir. Bu hadsten anlaldna gre melekler, Hz. Peygamber'in kabrinden uzakta bulunan kiinin selmn O'na iletmektedirler.

Eb'l-E'as es-San'n'nin, Evs b. Evs'ten rivayet ettii mehur hadste Hz. Peygamber buyururlar:

"Her cuma gn bana ok ok salvat getirin. nk mmetimin getirdii salvat bana cuma gnarzedilir. mmetimin bana en ok salvat getireni, mertebece bana onlarn en ok yaknlk salayandr" (Acln, Kef'l-Haf l / 167)

mm Ahmed'in Msned'inde ise u hads mevcuttur:

urayh bize (Abdullah b. Nf' - bn Eb Zi'b - Makbr tarikyla) Eb Hreyre'den Hz. Peygamber'inyle buyurduunu nakletti :

"Benim, kabrimi (durmadan gelip gidilen) bayram yerine dndrmeyin; evlerinizi de kabir hlinegetirmeyin. Nerede olursanz olun bana salvat getirin. nk sizin getirdiiniz salvat bana iletilir"

(bn Hanbel ll/367; Eb Dvd, Mensik 100)Bu hadsi Eb Dvd da rivayet etmitir. Ayrca Kad lyz u rivayeti verir:


284/439

Ebbekr b. Eb eybe, Eb Hreyre'den Hz. Peygamber'in yle buyurduunu rivayet etti :

"Kabrimin yannda bana salvat getiren her kiiyi iitirim; uzaktayken salvat getiren herkese isemuttali klnrm" (Kad lyz, e-ifa bi-Ta'rfi Hukk'l-Mustafa, Msr 1950, ll/63-64)

Bu hadsi Muhammed b. Mervn es-Sdd de (A'me - Eb Slih - Eb Hreyre tarkyla) rivayetetmitir. Bu sened zincirindeki Sddi, kk Sddi olup sika (gvenilir) deildir; bu hads de A'me'inrivayet ettii hadislerden deildir.

Eb Ya'l el-Mevsl, Msned'inde (Musa b. Muhammed b. Hbbn - Ebbekr el-Hanef - Abdullah b. Nfi' - Ala b. Abdirrahmn tarkyla) Hasen b. Al'den Reslllah'n yle buyurduunu nakleder:

"Evlerinizde namaz klnz, oralar kabir hline getirmeyiniz. Benim odam da (gelegide) bayramyerine evirmeyiniz. Bana salt ve selm getiriniz. phesiz getirdiiniz salt ve selmlar banailetilir" (Acln, Kef'l-Haf ll/25 (Hads burada ksmen verilmitir).

Said b. Mansr, Snen'inde Abdullah b. Hasen b. Hasen b. Al b. Eb Tlib'in Hz. Peygamber'inkabrine sk sk gelip giden bir ahs grp ona yle dediini rivayet eder:

"Ey falanca, Peygamber Efendimiz phesiz:

"Benim kabrimi bayram yerine evirmeyiniz; nerede olursanz olunuz bana salvat getiriniz; mutlakagetirdiiniz salvat bana iletilir" buyurmutur.

Peygamber Efendimiz'e gre sen ve Endls'teki bir ahs arasnda hi fark yoktur".

Ayn mn Al b. el-Huseyn Zeynlbidn'den (Zeynlbidn'in babas - Al b. Eb Tlib tarkyla) derivayet edilmi, ayrca Eb Abdillah Muhammed b. el-Vhid el-Makdis el-Hfz da el-Hkim'inSahh'inden daha gvenilir olan Muhtar'nda bu hadsi kaydetmitir. Kad lyz, Hasen b. Ali'nin yledediini belirtir:

"Mescide girdiin zaman Hz. Peygambere selm ver. nk Peygamber Efendimiz:

"Benim evimi bayram yerine dndrmeyiniz; evlerinizi de kabir hline getirmeyiniz. Neredeolursanz olunuz bana salvat getiriniz. phesiz getirdiiniz salvat siz nerede olursanz olunuz banailetilir" buyurmutur".

mm Mlik ile Halfe Mansr arasnda getii belirtilen hikyeye tekrar dnecek olursak, buhikyeyi rten hususlardan biri de udur:

Rivayete gre mm Mlik:

"Hz. Peygamber, kyamet gnnde Allah'a senin ve ceddin dem'in vesilesi iken niin yzn O'ndanevirecekmisin?!" demi.

Bu sz, sdece kyamet gn insanlarn Hz. Peygamber'in efaatyla tevesslde bulunacaklarnadellet eder ki bu nokta, birok hadisin bulunmasndan dolay bir gerektir.

Fakat Ashb- Kirm'n Reslllah'n salnda O'nun duas ve efaatyla tevesslde bulunduklargibi insanlar da kyamet gnnde O'nun duas ve efaatyla tevessl ettiklerinde yaplan bu i Hz.Peygamber'in dua ve efaatini talep etmektir.


285/439

Bu duruma gre - eer sz konusu hikye doru ise -henz dnyada iken kabri banda Hz.Peygamber'den dua ve efaat istemek de aynen buna benzer.

Halbuki bilinen bireydir ki, Hz. Peygamber ne byle bireyi emretmi, ne de mmetine snnet olarak brakmtr.

Ne sahabe ve hakkyla onlara tbi olanlardan biri bunu yapm, ne de ister mm Mlik olsun, ister bir baka imm, slm ulemsndan herhangi biri bunu ho grmtr.

u halde ancak er' delilleri de, er' delilleri belli edecek olan ahkm da, bilmeyen chil birininsyleyebilecei byle bir sz, yce mertebesi, byk stnlk ve nderlii, snnete tbi olma, bid'atlar ve bid'atlar yerme konusundaki sonsuz arzusuna ramen mm Mlik'e nispet etmek naslcaiz olabilir?!

Bir bid'atdan bakas byle bireyi emreder veya meru grebilir mi?!

ayet byle bireyi nefyeden mm Mlik'e ait bir sz bulunmasayd bile onun bunlar sylemesininmmkn olmad yine de mutlaka bilinirdi.

Sonra ayn hikyede, gya mm Mlik:

"O'na doru ynel ve O'ndan efaat iste ki, Allah senin efaat isteini kabul etsin" demi.

Bu ibarede geen:

lfznn dildeki anlam, kyamet gnnde insanlarn O'ndan efaat istemeleri ve salnda Ashabn kendisinden efaat istemelerinde olduu gibi Hz. Peygamber'den efaat talepetmek demektir.

Ashabn, salnda Reslllah'tan efaat talep ettiklerine dir u hads Snen'lerde yer alr:

"Bir bedevi Hz. Peygamber'e:

"nsanlar kurakla mruz kaldlar; evld yl a kald, mal-mlk telef oldu. Bizim iin Allah'a duaet. Biz sana kar Allah'tan efaat diliyor, Allah'a kar senden efaat istiyoruz" dedi.

Bunlar duyunca Peygamber Efendimiz, ashabnn yzlerinden durumu vehmeti anlalacak

derecede:"Sbhnallah, fesbhnallah!" demeye balad ve arkasndan ilve etti:

"Yazklar olsun sana, ne sylediinin farknda msn? Allah'n n bundan ycedir. Hi phe yok kimahlktndan birine kar Allahtan efaat istenmez..." (Eb Dvd, Snnet 19).

Grlyor ki Hz. Peygamber, bedevinin "Sana kar Allah'tan efaat diliyoruz" szn reddetmitir.

Bilindii zere Allah'n adn anarak yaratlandan istekte bulunmak veya ona kar Allah'a yeminetmek reddedilmez. Ancak reddedilen husus, Cenb- Hakk'n bir yaratlan nezdinde efaati

olmasdr.te bu sebeple Peygamber Efendimiz bedevinin nceki szn takiben:


286/439

"Allah'a kar senden efaat istiyoruz" demesini reddetmemitir. phesiz Allah Resul efaatidir veefaati kabul edilendir.

- ayet hikye doru ise - onlar Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) Efendimizin efaatim talepetmek zere gelirlerdi. Bu sebeple hikyenin devamnda :

"Biz her rasul ancak Allahn izni ile kendisine itaat edilmesi iin gnderdik. Eer onlar kendilerinezulmettikleri zaman sana gelseler de Allahtan hemen balanma dileseler, rasul de onlar iin istifar etseydi Allah ziyadesiyle affedici ve esirgeyici bulurlard." (4 Nisa 64) diye balayan yetzikredilmitir.

Eer bu zevat iin, vefatndan sonra Hz. Peygamber'den efaat ve istifar talep etmeleri merugrlrse Hz. Peygamber onlarn isteklerine icabet ettiinde onlar iin istifarda bulunacak demektir.O'nun istifar ise, Cenb- Hakk'n onlar balamas iin dua ve efaat etmesi demektir.

Binenaleyh :lfz

Hz, Peygamber'in efatn talep etmek anlamna geldiine gre bu noktada:

"Hz. Peygamber'den efaat iste ki Cenb- Hak O'nun senin hakkndaki efaatini kabul etsin" demek lzmdr;

yle deilse :

"Allah O'nun hakknda senin efaat talebini kabul etsin" demek mmkn deildir. phesiz bu, bilinen bir sz;

Resl-i Ekrem Efendimizin, ashabnn ve dier limlerin kulland dildir. Bu kabilden olmak zere

yni:

"Falanca ahs filnca hakknda efaat etti ve onun hakkndaki efaati kabul edildi" denilir.

imdi burada, kendisine efaat arzedilen tarafndan efaati kabul edilen ahs, bizzat kendisindenefaat talep edilip de efaatkr olan kiidir; yoksa bakasndan kendisi iin efaatta bulunmasn talep

edip isteyen deil...Kesinlikle talepte bulunan bu ahs, efaati kabul olunan kii deildir. Hz. Muhammed (sallallahualeyhi ve sellem) de kendisinden efaat talep olunup da bu talep dolaysyla efaati kabul edilen deil, bizzat efaatkr olup da efaati kabul olunandr.

Bu sebeple O, dualarnda yle derdi:

"Ya Rabbi, beni efaati kl".

phesiz Cenb- Hak da O'nun efaatini kabul edecektir. Bylece O, Allah Tel'dan efaatini talep

eden kimselerin isteini yerine getirmesini deil, kendisinin efaatini kabul etmesini istemektedir.Btn bunlardan sonra mm Mlik'in:


287/439

"O'ndan efaat iste ki Allah senin efaat talebini kabul etsin" dediini nasl kabul edebiliriz?!


Kabri Banda Hz. Peygamberden efaat stenmesi

Ayrca Hz. Peygamber'in vefatndan sonra, kabri banda O'nun efaatini, duasn ve istifarnistemek, hibir slm limine gre meru deildir.

Byle bir eyi drt mezheb imm ve mezheblerin ilk fakhleri de belirtmemilerdir. Bunu sdece sonzamanlarda kan bz limler sylyor.

Bunlar bir de Utb 'den bir bedevinin Hz. Peygamber'in kabrine gelip yukarda kaydettiimiz Nisasresinin 64. yetini okuduuna hid olduu, sonra ryasnda Cenb- Hakk'n bu bedeviyi affettiinigrd eklindeki bir hikyeyi naklediyorlar.

Fakat byle bir rivayeti, szleriyle insanlara fetva verilen rehber mezheb mctehidlerinden hibirisizikretmemitir. Bu hikyeyi nakledenler ise destekleyici herhangi bir er' delil getirememilerdir.

(Eb Abdillh Muhammed b. Ahmed b. Abdilziz el-Utb (255/869) : Endls'l lim ve Mliki fakh.Mliki fkhna dir eserleri vardr. Endls'te vefat etmitir (Zirikl, A'lm V/307)

Eer kabri banda Reslllah'n duas, efaati ve istifarn talep etmek meru olsayd, phesizsahbe-i kiram ve hakkyla onlarn yolundan gidenler bunu dierlerinden daha iyi bilip daha ncetatbik ederlerdi ve slm ulems mutlaka byle bir eyi naklederdi.

mm Mlik'in u szleri ne kadar hotur:

"Bu mmetin sonunu, ancak ve ancak evvelini slh eden ey dzeltebilir... Bana bu mmetin evvelgelenlerinden ve rehberlerinden byle bir eyi yaptklarna dir hibir bilgi ulamad."

imdi bylesi bir imm, seleften hi kimsenin yapmad bir ey olduu halde, nasl olur da seleftenherhangi bir zttan nakledilmemi bir din ortaya koymaya kalkr ve mslmanlara - vefatlarndan


288/439

sonra- peygamberler ve slihlerden dua, efaat ve istifar talep etmelerini emredebilir?!


Terimler zerine Tahrifler

Yalnz hikyede geen bu lfz, "efaat" kelimesini "tevessl" mnsnda kullanan halktan biroununifdesine benziyor.

Avamdan bir ahs:

"Allah'm, falanca ve filnca ile sana tevesslde bulunuyoruz" demektir.

Halk, duasnda bir peygamber veya bir baka ztla tevesslde bulunan kimse iin, katiyetlekendisinden efaat istenilen kii ona dua edip efaatta bulunmad ve hatt bzan bu zt oradamevcut olmayp szn duymad ve efaatta bulunmad halde bunlar dnmeksizin:

"Ondan efaat talebinde bulundu (ama kasdedilen mn itibariyle ona tevesslde bulundu)" der.

Fakat bu, Peygamber Efendimizin, O'nun ashabnn ve slm limlerinin kulland bir ifde tarz

deildir; hatt Arap dilinde byle bir kullan yoktur.Besbellidir ki:

"efaat talep etmek" demektir;

"e-fi'" ise istekte bulunana efaat eden ve onun iin kendisinden istenilen, kendisine dua edilen vekendisine efaat arzolunandan talepte bulunan kimse anlamna gelir.

stekte bulunana efaat etmeyen, onun iin herhangi bir ihtiyacn yerine getirilmesi iin duada bulunmayan ve hatt bzan yaplan istekten de haberdr olmayan bir kimseden efaat talebine gelince:

Bu ne dil ynnden, ne de, sylediini bilen birisi asndan "efaat talebi" dir.


289/439

Evet bu, o zt ile istekte bulunmak ve dua etmektir; ama efaat talep etmek deildir.

Fakat bu insanlar - eriat deitirdikleri gibi - lgati da deitirince ifdelerini "istifa'" diye kullanp"efaat eden zt vesilesiyle istekte bulunma" y kasdettiler ve buna bal olarak da "istefe'a bihifeyefe'ake" demeye baladlar.

Bununla onlar:"Hz. Peygamber'le tevesslde bulun ki, Cenb- Hak O'nun vesilesiyle isteini yerine getirsin" demek istiyorlard.

te bu aklama kesin bir ekilde gstermektedir ki, bu hikyeyi, eriat da dili de bilmeyen bir chiluydurmutur ve bu ifdeler kesinlikle mm Mlik'e ait deildir.

Evet, bu rivayetin asl doru olabilir; mm Mlik aynen Hz. mer'in de yapt gibi Snnete tbiolmak zere Reslllah'n Mescidinde yksek perdeden konumay yasaklam bulunabilir ve yinemm Mlik, kendisine yakan bir ekilde, Cenb- Hakk'n emrettii Hz. Peygamber'e sayg, hrmetve benzeri hususlar emretmi olabilir.

Sahbe-i kiramn kendi aralarnda konutuklar ve Hz. Peygamber'in onlara hitap ettii dili (ifdetarzn) ve onlarn konumadaki detlerini bilmeyen kii kelimeleri asl mhiyetlerinden ister-istemezsaptrp tahrif eder.

nk insanlardan birou evresinin ifade biimi ve stlahlar ierisinde doar ve byr. Sonra buifdelerle Allah kelmnda, Reslllah'n veya ashabn szlerinde karlar ve bu kelimelerden,Cenb- Hakk'n, Cenb- Resl'n ve sahbe-i kiramn amaladklaryla evresindekilerin kasdettigianlamn ayn olduunu sanr; halbuki Allah'n, Resulnn ve sahabenin maksad bunun aksinedir.

Bu durum kelmclar, fkhlar, nahivciler, halk kitleleri ve dier eitli gruplar iin cereyan eden bir husustur. Baka bz gruplar ise peygamberlerin ve onlarn yolundan gidenlerin kullandklarkelimeleri kasden asl mnlarnn aksine, deiik bir mnya kaydrmakta, sonra da bu kelimeleri bizzat kendilerinin kasdettikleri mn ierisinde kullanp:

"Biz peygamberlerin sylediinin aynsn sylyoruz" demektedirler.

Bu husus, inkarc felsefeciler, smliyye mensuplar ve bunlara benzerlik arzeden ilhd derecesinevarm kelmc ve mutasavvflardan birounun szlerinde mevcuttur.

Mesel "muhdes", "mahlk" ve "masn" szlerini, kendisine gre kadm ve ezel olsa bile bir illete bal olarak zuhur eden eye dellet etmek zere ortaya koyan kimse byledir. Bu ahs kendisinegre ezel olan eyi "zat huds" diye isimlendirip arkasndan da:

"Biz lemin muhdes olduunu sylyoruz" demektedir ki, kasdetmek istedii de budur. (Bu konularngeni bir ekilde izah ve tenkidi, bizzat eyhu'l-slm bn Teymiye tarafndan Fetv'nn mstakil bir cildinde ele alnacaktr. ).

Malmdur ki bu ynyle "muhdes" lfz, hibir milletin kulland bir ifde tarz deildir. Onlara gremuhdes, sdece nce yok iken sonra var olan nesnedir.

Ayn ekilde bu kimseler "melike" kelimesini, kabul ettikleri akl, nefis ve nefsin kuvvetleri eklindeortaya koymakta; "cin" ve "eytan" kelimelerini de yine nefsin bz kuvvetleri tarznda ileriye srparkasndan da:


290/439

"Biz peygamberlerin haber verip insanlarn byk ounluunun varln kabul ettii melek, cin veeytanlarn mevcudiyetini ikrar ediyoruz" demektedirler.

Peygamberlerin ve bunlarn maksadn bilen herkes, mecbur olarak durumun hi de byle olmadnderhal anlar. Onlarn "ilk akl" ile ne kasdettiklerini rnek olarak verebiliriz.

Onlara gre "ilk akl" ezel ve ebed olarak lemlerin Rabbinden ayrlmaz olup, kendi dndaki her eyin yaratcsdr veya kendi dndaki her ey onun tavassutuyla vcut bulmutur.

Onlara gre "faal akl"a gelince; ay alt lemde bulunan her ey ondan vcut bulmutur.

Oysa ki kesin olarak bilinmektedir ki peygamberlerin tebli ettii dinde ne Allah'tan baka bir eyin,ne de ay alt lemde bulunanlarn kadm, ezel, ebed, sonsuz, snrsz, meleklerden olma bir Rabbikatiyetle mevcut deildir.

Malmdur ki Hz. Peygamber'den:

"Cenb- Hak akl yaratnn balangcnda..." tarznda nakledilen hadis (Acln, Kef'l-Haf l/236-237, 263) btldr, mevzudur. Kald ki, gerek olsa bile bu, hadsi ileriye srenlerin aleyhine bir deliltekil eder. nk bu ifdede geen "Evvel" kelimesi, burada zarf olup mefl- fih'tir. Buna gredevamyla beraber hads yledir:

"Cenb- Hak akl yaratnn balangcnda ona "yakla" dedi, o da yaklat. Sonra "uzakla" buyurdu, akl uzaklat. Bunu takiben Allah Tel:

"zzetim hakk iin, bana senden daha deerli gelen baka bir mahlk yaratmadm. Artk seninsebebinle muaheze edip, senin vesilenle mkfaat vereceim, sevap sana gre, ceza sana gredir." buyurdu.

Baka bir varyantta tamamen bu anlama uygun olmak zere:

"Cenb- Hak akl yaratnca..." (Acln, Kesf'l-Haf ll/148) eklinde rivayet edilmitir.

ayet bu hadis gerekten Hz. Peygamber'den nakledilmi olsayd bile, bundan, Cenb- Hakk'n onuyaratnn balangcnda akla hitap ettii, onun dierlerinden nce yaratld, sonradan yaratlanlarntamamnn deil, sdece mezkr drt hususun akl sebebiyle husule geldii anlalrd.

Mslmanlarn kulland dilde akl kelimesi, A-K-L kknden masdar olup bu kelime ile,"kendisiyle dnlen g" kasdedilir. Bilgiler ile faaliyetler de bu kuvvet ile ortaya kar. Bu kelimeile hibir dilde "kendi kendisine kim olan cevher" eklinde bir mn kasdedilmez; nk akl lfzierisinde byle bir mnnn elde edilmesi mmkn deildir.

Ayrca biz baka bir blmde bunlarn "sarih akl" asndan sylediklerinin arpkln,"mcerredt" ve "mfrakt" konularnda zikrettikleri eylerde ulaabildikleri seviyenin sdece,lmle bedenden ayrlan nefsin ispat ve kendisiyle kim mahlkttan nefsin soyutlannnispatlanmasndan ibaret olduunu ortaya komutuk. Evet onlarn bu konuda ispat ettikleri gereinen son noktas ite budur.

Yni demek istiyoruz ki, bu felsefecilerin yolundan gidenler, Allah ve Resulnn bir ok kelmntelffuz etmekte ve "el-Ktb el-Maznn bina" adl kitabn (Ktip elebi, Kef'z-Zunn II/1713'de bu kitabn ismini "el-Maznn bih al-ayri ehlih" eklinde vermi ve mm Gazzl'ye ait olduu


291/439

iddialarnn mevcudiyetini belirterek bunu tenkit etmi, ama asl mellifi belirlememitir) yazarnn vedierlerinin ifdelerinde grld gibi, bu lfzlardan Allah ve Resulnn deil, felsefecilerinkasdettii mnay murd etmektedirler.

Misl olarak ad-geen kitap yazarnn Kur'n'da geen:

"levh-i mahfzu", feleki nefis,"kalemi", ilk akl,

"melekt", "ceberut" ve "melek" lfzlarn nefis ve akldan ibaret varlklar,

"efaat" kelimesini, efaatta bulunan bzan farknda olmasa bile ondan efaat talep edene intikal eden bir "feyz" eklinde izah etmesini gsterebiliriz.

Ayr bir blmde zerinde genie durduumuz zere bu ahs, bu ve benzeri noktalarda bn Sina'nnyolunu takip etmitir.

Yine burada bizim demek istediimiz husus, Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) Efendimizinkulland ifde tarzn hi dnmeksizin bu tr bir kullanmda bulunan kiinin durumunu ortayakoymaktr.

Mesel "kadm = eski, nceye ait" kelimesini ele alalm.

Bu kelime kendisiyle Kur'n'n nazil olduu Reslllah'n dilinde, kendisinden nce bir ey mevcutolsa bile, "hadis = yeni, sonradan olan" kelimesinin zdddr.

Kur'n- Kerim'deki:

Ay'a gelince, biz onun iin de birtakm urak yerleri (bir yrnge) takdir ettik; sonunda o, eski bir hurma dal gibi dnd. (dner)" (36 Ysn 39) yeti ile;

Hz. Ysuf'un kardeleri ile olan kssasndan bahseden:

"Allah'a yemin ederiz ki sen hl eski yanllndasn, aknlndasn, dediler" (12 Ysuf 95) yet-i kerimesi ve Cenb- Hakk'n:

" (brahim) Dedi ki: "imdi, neye tapmakta olduklarnz grdnz m?"

"Hem siz, hem de eski atalarnz?" (26 uar 75-76) sz bu anlama iaret etmektedir.

Ama bu "kadm" kelimesi kelmclara gre, ezeli olan ya da kendisinin yokluu tarafndan sebkatolunmamsa (yni bizzat kendisinin mevcut olmay sz konusu deilse) kendisinden nce hi bir ey mevcut olmayan varlktan ibarettir.

"Kadm" kelimesi ile byle bir anlam kasdedilince kelmclar bu kelimeyi "mecaz" alannaekmilerdir.

Halbuki Kur'n dilinde "muhdes" kelimesi, Kur'n'da geen "kadim" lfznn kartdr.

Kur'n'da, hadislerde ve Arap dilinin vesir yerlerinde geen "kelime" lfz iin de ayn durum szkonusudur.


292/439

Buralarda "kelime" lfz ile, bir mna ifde eden tam cmle kasdedilmektedir.

Mesel Peygamber Efendimiz:

"ki kelime vardr ki, Rahman olan Allah'a ho, lisana kolay, mizanda ise ar gelir. Bu iki kelime:

"Sbhnallhi ve bihamdihi" ile "Sbhnallhil-azm" kelimeleridir " (Buhr, Tevhd 58, Eymn 19;Mslim, Deavt 31) ve:

"irlerin syledii kelimelerin en dorusu Lebid'in"

"'Dikkat edin, Allah'tan baka her ey btldr' kelimesidir"' (Lebid b. Raba b. el-mir (41/661) :Chiliye devrinin mehur irlerinden olup slm dnemine de erimi ve gelip Hz. Peygamberlegrmtr. Bu sebeple ashb arasnda saylr. Mslman olduktan sonra iiri brakmtr. Lebd'e aitiirler kk bir (Dvn) hlinde toplanp neredilmitir (Zirikl, A'lm V/240). ): (Buhr, Edeb 90;Mslim, iir 3, 6,) buyurur.

Cenb- Hak da:

"Bu konuda ne kendilerinin, ne de atalarnn hi bir bilgisi yoktur. Azlarndan kan sz ne (kadar da) byk. Onlar yalandan bakasn sylemiyorlar." (18 Kehf 5)

"(Ey Muhammed!) De ki: "Ey kitap ehli! Yalnz Allah'a ibadet etmemiz, O'na hibireyi ortak komamamz, Allah' brakp birbirimizi rabler edinmememiz zere bizimle sizin aranzda mterek bir kelimeye gelin." Eer yz evirirlerse; "Bizim mslman olduumuza ahid olun" deyin." (3 l-imrn 64) ve:

"Siz ona (peygambere) yardm etmezseniz, Allah ona yardm etmitir. Hani kfirler ikiden biri olarak onu (Mekke'den) karmlard; ikisi maarada olduklarnda arkadana yle diyordu: "Hznekaplma, elbette Allah bizimle beraberdir." Bylece Allah ona 'huzur ve gvenlik duygusunu'indirmiti, onu sizin grmediiniz ordularla desteklemi, kfre sapanlarn da kelimesini (kfr arlarn) alaltmt. Oysa Allah'n kelimesi ise, yce olandr. Allah stn ve gl olandr, hkmve hikmet sahibidir." (9 Tevbe 40) vb. buyurmaktadr.

Arap dilinde "kelm" lfz da sdece bu anlamda kullanlmtr.

Nahivciler, tek bana "isim", "fiil" ve "harf" i "kelime" diye isimlendirmekte ittifak etmiler,

arkasndan bir ksm:"Bzan "kelime" ile '"kelm", yni mna ifde eden tam bir cmle de kasdedilir" demitir.

Artk bu tr kullan det hline getiren kii, kulland anlamn tamamen Arap diline uygunolduunu da sanmaktadr.

"Zevi'l-erhm" lfz iin de ayn eyleri syleyebiliriz.

Kitb ve Snnette bu kelime ile ana-baba tarafndan akrabalar kasdedilir ve bu akrabalarn ierisine,ashb- feriz veya asabe'den olmadklar iin miras alamayanlara da mil olmakla beraber miras

alabilen asabe ve ashb- feriz de girer.Bilhare "zevi'l-erhm" kelimesi, fukahnn stlahnda bakalarna deil, sadece asabe ve ashb-


293/439

ferizden olmayan akrabaya isim olmutur.

Yalnzca bu kullan bilen kii artk Allah'n, Resulnn ve sahabenin szlerinde de bu kelimeninayn eyi ifde ettiini zanneder:

Buna benzer rnekleri oaltmak mmkndr.

"Tevessl", "istifa = efaat talebinde bulunmak" ve benzeri lfzlara da dinleri ve dillerindeReslllah'a ve ashabna hat isnd edenlerin hatlarn gerektirecek, Reslllah ve ashabnnifdelerinde yaplan tahrifler sirayet etmitir.

Oysa ki ilim, doruluu belirlenmi nakle ve gereklii sabit fikre muhtatr.

Selef-i slihnden ve limlerden yaplan bir nakil, bu nakildeki ifdelerin gerekten sylendiinin bilinmesine ve dellet ettii mnann anlalmasna muhtatr; ayn eylere Allah ve Resulndenyaplan nakiller de muhtatr.

Dolaysyla burada sz konusu edilen hikye iin de yaplmas gerekli ey ite budur.


er' Vesile

Kitb ve Snnet'te bulunan nasslar, bize Cenb- Hakk'n nerede bulunursak bulunalm Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) Efendimize salvat getirmemizi emrettii hususunda birbirini te'yitetmektedir ve bu noktada mslmanlar da ittifak iindedirler.

Ayrca sahih bir hadiste Peygamber Efendimiz iin, Allah'tan vesile, fazilet ve O'nu va'dettii makm- mahmd'a eritirmesini istemeye tevik olunmuuzdur.

Binenaleyh - nasl Hz. Peygamber'e salt ve selm getirmek bizim iin uyulmas gerekli bir esas

olarak konmusa, ayn ekilde -Allah Tel'dan istememiz emredilen bu vesile - salt ve selmgetirmenin O'nun iin bir hak olduu gibi - Hz. Peygamber iin bir haktr.


294/439

Cenb- Hakk'n, kendisine doru aramamz emrettii "vesile" ise tatta bulunmak suretiyle Allah'ayaknlk salamaktr ve bunun kapsamna Allah ve Resulnn emrettii her ey girer.

te bu vesileye bizim ulaabilmemiz ancak ve ancak kendisine man ve itaat etmek suretiyle Hz.Peygamber'in izinden gitmekle mmkn olur ki, buna tevessl herkese farzdr.

Kyamet gnnde insanlarn Hz. Peygamber'den kendilerine efaat etmesini isteyecekleri,Reslllah'n duasyla tevesslde bulunup da O'nun duas ve efaati sebebiyle Cenb- Hakk'ngzn tekrar at a'm sahb rneinde olduu zere sahabenin yamur duasnda ve dier isteklerinde O'nun efaatyla tevesslde bulunduklar gibi - Hz. Peygamber'in duas ve efaatylatevessle gelince; bu nc bir tr olup Cenb- Hakk'n Resulne kereminden dolay O'nun duas veefaatini kabul etmesi kablindendir.

Reslllah'n kendisi iin dua ve efaatta bulunduu kimse ile, efaat etmedii ahs elbette ayndurumda deildir.

Fakat bz kimseler, sahabenin Hz. Peygamberle tevesslnn, onlarn Reslllah'a yemin edipO'nunla istekte bulunduklar mnasna geldiini sanmlar ve byle bir eyin O'nun salnda vevefatndan sonra herkes iin mutlak olarak meru olduunu sanp bunun peygamberler ve melekler hakknda ve hatt slih kullarla, hakkatta slih bir zt olmasa bile salh sahibi olduu zannedilenkimseler hakknda bile caiz olduuna inanmlardr.

slm limlerince tedvin edilmi hadis alannda kendilerine itimat olunan eserlerin herhangi bir yerinde, ne Buhr ve Mslim'in Sahh'lerinde, ne Snen'lerde, ne de mm Ahmed ve dier zevatnMsned'leri gibi mutemet Msned'lerde bu konuda merf bir hads mevcut deildir.

Bu tr hadsler, ierisinde, bile bile hads uydurup nakletmeyen, ama bzan hadslerde hatya denrvilerin deil, fakat yalanclarn uydurduu yalan ve mevzu birok hadsin mevcut olduu bilinenkitablarda bulunur.

Kasden dua ve mevzu hads uyduranlarn zddna, bile bile yalan sylemeyen, ama hadslerde hatedebilenlere ait rivayetler Snen'lerde ve mm Ahmed ile benzeri limlerin Msned'lerinde yer almaktadr.

mm Ahmed, Msned'inde, kasden hads uyduranlarn hibirinden rivayette bulunmamtr.

Bu sebeple el-Hfz Eb'l-Al el-Hemedn ile stad Eb'l-Ferec bn'l-Cevz Msned'de mevzuhadsin bulunup bulunmad konusunda tartmlar; el-Hfz Eb'l-Al, Msned'de mevzu hads

olduunu kabul etmemi, Eb'I-Ferec ise bulunduunu ispat ederek Msned'de btl olduu bilinenhadslerin mevcut olduunu izah etmitir. Bizce bu iki gr arasnda eliki yoktur.

(el-Hfz Eb'l-Al Muhammed b. Sehl el-Attr el-Hemedn (569/1173): Byk bir muhaddis, iyi bir kraat, nahiv ve lgat limidir. Bu konularda eserleri vardr. (mer Rd Kehhle, Mu'cem'l-Mellifn, Beyrut 1957, X/58)

(Eb'l-Ferac Abdurrahmn b. Ali el-Cevz (597/1201) : Badad'da doup orada vefat etmi tarih vehads limi. Matbu ve yazma 300 kadar eseri bilinmektedir (Zirikl, A'lm III/316-317)

Eb'I-Ferec'in kulland stlahta "mevzu", herhangi bir hadsi nakleden kii onu bile bile uydurmasa,

ama hata etse bile bu hadsin geree uygun olmad hususunda bir delil mevcut olan rivayettir. Busebeple o, mevzu hadslerle ilgili eserinde bu kabilden birok hads zikretmitir.


295/439

Bir grup lim, zikrettii birok rivayet dolaysyla Eb'I-Ferec'e kar km ve bu rivayetlerin btlolduuna dair delilin mevcut olmadn belirterek, aksine bu rivayetlerden bir ksmnn gerek olduunu beyan etmilerdir. Fakat Eb'I-Ferec'in mevzu olarak zikrettii hadslerin byk,ounluunun gerekten mevzu olduu limlerin ittifakyla kabul edilmitir.

El-Hfz Eb'l-Al ve benzerleri ise "mevzu" tabiri ile, rivayet sahibinin bile bile uydurduu yalan ve

uydurma rivayeti kasdetmekte idiler ki, selef arasnda kasden yalan rivayet pek fazla deildi.


SAHABE VE TABUN'UN HADS RVAYETNDEK YER

GR

Fezail ve Menakba Ait haberler ve Baz Hadis Istlahlarahs Araclyla Dua Konusundaki Hadislerin DeeriBaz Hadis Mecmualar zerine DeerlendirmeSelefe Dayandrlan Haberler A'm Sahabi HadisiHz. Osman Dneminde Geen Bir OlayTabern Hadsinin Eletirisi

Snnet, Hz. Peygamberin badet Amacyla Yaptklarna Uymaktr Snnete Uymak ekl Bir Davran Deildir Sahabe tihadnn Caiz Olduu Hususlar Sahabe Sz Ne Zaman Delil Olur Sz Delil Olmayanlardan Yaplan Nakillerin Durumu

indekiler


296/439

GR

Sahabe ve Tabiun'un Hadis Rivayetindeki Yer

Sahabe arasnda - Allah'a krler olsun ki - Hz. Peygamber'e atfen yalan uyduran hi kimse bilinmemektedir.

Ayn ekilde onlar arasnda Hric'lerin, Rafz'lerin, Kaderiyye ve Mrcie'nin bid'atlar gibi mehur bid'atlara sahip olan herhangi bir ahs tannmamaktadr; Evet onlar arasnda bu frkalara mensup hikimse bilinmemektedir.

Yine ashb arasnda, kendisine Hzr (a.s.)'n geldiini iddia eden kimse kmamtr. nk Hz.Musa'nn ada olan Hzr, baka bir blmde izah ettiimiz gibi vefat etmitir.

Birok kimseye gelip grnen Hzr, ancak ve ancak ya insan suretine girmi bir cinn ya da yalanc bir insandr; "Ben Hzr'm" dediine gre bir melek olmas da caiz deildir. nk melekler yalansylemezler. Yalan sdece insanlar ve cinler syler.

ahsen ben, burada anlatmas uzun srecek "Ben Hzr'm" diye kendilerine cinlerin geldii bzkimseleri tanyorum. phesiz sahabe, zerlerinde byle bir teevvn cereyanna imkn brakmayacak tarzda bilgi sahibi idi.

Ayn ekilde ashb arasnda, sonradan gelen chil, bid ve benzeri biroklarna yapld gibi, cinlerinMekke'ye alp gtrd, vakfe yapmas iin Arafat'a kard herhangi bir zt yoktu; yine sahabeierisinde, muhtelif ksmlarda zerinde genie durduumuz gibi cinlerin insanlara ait mallar veyiyecekleri alp kendisine getirdii ve bunun keramet trnden bir ey olduunu sanan kimseler demevcut deildi.

Tbin nesline gelince; Mekke, Medine, am ve Basra'da bulunan tbin hakknda kasden yalan

syledikleri konusunda herhangi bireyden bahsedilemez.Yalnz ia'nn durumu byle olmayp iilerin yalan syledikleri bilinen bir husustur. ilerden sonramuhtelif frkalarn da yalan haberler uydurduklar bilinmektedir.

Hatya gelince; pek ok kimse hatdan salim olamaz. Hatt sahabe arasnda da, onlardan sonrakiler iinde de zaman zaman hat edenler olmutur.

te bu nedenle Buhr ve Mslim'in metinlerinin byk ounluu gerek olduu bilinenrivayetlerden teekkl etmise de, tasnif edilen "Sahh" hads mecmualarnda hatal olduu bilinenhadsler bulunmaktadr.

el-Hfz Eb'l-Al bu hadslerin hatal olduunu biliyordu. mm Ahmed'in bizzat kendisi de buhususu aklam ve rivayet sahibinin kasden yalan uydurduu hadislerin zddna tannp bilinsin diye


297/439

bu hatal rivayetleri naklettiini beyan etmitir.

Bu nedenle mm Ahmed Msned'ine, Eb Dvd ve Tirmizi gibi Snen sahiplerinin kendilerindennakilde bulunduu bir topluluun hadslerini almamtr.

Mesel, Kesr b. Abdillh b. Amr b. Avf el-Mzen'nin, babasndan, o da dedesinden tarzndaki sened

zincirinde yer alan ahslar bu toplulua dhildir. Geri Eb Dvd Snen'inde bu gruptan rivayette bulunmaktadr.

Ama mm Ahmed'in Msned'inde hads tahrci iin uygulad artlar, Eb Dvd'un Snen'indekiartlarndan daha iyidir.

indekiler Sahabe ve Tbin'un Hadis Rivayetindeki Yeri

Fezil ve Menkba Ait Haberler ve Baz Hadis Istlahlar

Maksadmz, bu konuda rivayet edilen hadslerin fezil'e veya iyi ve kt menkba dair haberleritoplayanlarn rivayet ettii, ayrca vakitlerin, ibadetlerin, peygamberlerin ve sahbe-i kiramn, eitli

blgelerin ve benzeri hususlarn faziletine dair kaleme alnan eserlerde de mevcut bulunan benzeri"arb", "mnker" ve hatt "mevzu" hadsler trnden olduunu belirtmektir.

uras bir gerektir ki, "fezil" ve "menkba" dair blmlerde sahih, hasen, zayf ve tamamen mevzuhadsler vardr.

er' konularda ise sahih ve hasen olmayan zayf hadslere gvenmek caiz deildir.

Yalnz Ahmed b. Hanbel ve dier bz limler fezil-i a'ml (amellerin faziletleri) konusunda, yalanolduu bilinmedii takdirde, gerekten sdr olduu bilinmeyen haberlerin rivayetini caizgrmlerdir.

Bu cevaz uradan kaynaklanmaktadr:


298/439

Bir amelin meru olduu er' bir delille bilinip bu amelin fazileti konusunda da yalan olduu malmolmayan bir hads rivayet edilince bu amele karlk bir ecrin gerekten verileceinin bildirilmesi caizolmutur.

Ancak limlerden hibir zt, zayf bir hadsle herhangi bireyin vcib, ya da mstehabklnabileceinin caiz olduunu sylememitir; byle bir iddiada bulunan phesiz icma ters dm

olur.Ayn ekilde herhangi bir eyin haram saylmasnn caiz oluu, ancak ve ancak er' bir delillemmkn olur.

Ama bu eyin haram olduu biliniyorsa ve bu ii ileyenin bana gelecek akbeti beyan eden bir hads rivayet olunup bu hadsin yalan olduu bilinmiyorsa, bu takdirde bu hadsi rivayet etmek caizdir.

"Terb" (hayrl ilere tevik) ve "terhib" (kt ilerden sakndrma) konusunda da yalan olduu bilinmeyen haberlerin rivayeti, durumu mehul olan bu hadsin dnda baka bir delille Cenb-Hakk'n bu ie tevikte bulunduu veya ondan sakndrdnn bilinmesi artyla, caizdir.

"sriliyyt" konusunda da ayn eyleri sylemek mmkndr:

Cenb- Hakk'n dinimizde emrettii ve yasaklad bilinen hususlarda yalan olduu malm olmayanisriliyytn terb ve terhb iin rivayet edilmesi caizdir.

Ama gerekten sylendii belli olmayan, srf isriliyyttan bir rivayetle bizim iin er' bir hkmntespit edilebileceini hibir alim syleyemez; mm Ahmed ve emsali dier limler de er' konularda bylesi rivayetlere gvenmezler.

mm Ahmed'in sahih ve hatt hasen bile olmayan zayf hadsleri delil olarak kullandn syleyenkimse, mm Ahmed hakknda hataya dmtr.

u kadar ki, Ahmed b. Hanbel'in ve ondan nceki ulemnn stlahnda hads:

1 - Sahih ve

2 - Zayf olmak zere iki ksma ayrlyordu.

Zayf hads de, delil olarak kullanlamayan:

1 - "metruk zayf" ve

2 - "hasen zayf" diye iki ksmdan meydana geliyordu.

Bir rnek olmak zere, kiinin hastalk dolaysyla zayflayp gcn kaybetmesinin, malndanteberruda bulunmasn engelleyecek tehlikeli bir hastalk ve tauna engel olmayacak hafif bir za'fiyetolmak zere iki ksma ayrldn syleyebiliriz.

Hadisi:

1 - "Sahih",2 - "Hasen" ve


299/439

3 - "Zayf" olmak zere ksma ayrd bilinen ilk ahs; el-Cmiu's-Sahh'inde bu taksimat getirenEb s et-Tirmiz'dir.

Tirmiz'ye gre "hasen hads", birden fazla rivayet senedine sahip, rvileri arasnda herhangi bir ynden sulanm kimse bulunmayan ve "az" olmayan hadstir.

Bu ve benzeri vasflar tayan hadisi mm Ahmed de "zayf" olarak isimlendirmekte, ama tadartlar sebebiyle delil olarak kullanmaktadr.

te bu sebeple Ahmed b. Hanbel, delil olarak kullanlabilen zayf hadse, Amr b. uayb , brahim el-Hecen ve benzerlerinin hadislerini misl olarak gstermitir.

Biz bu konuda ilgili blmde geni bilgi verdik.


ahs Araclyla Dua Konusundaki Hadislerin Deeri

zerinde durduumuz bu konuda -yni yaratlanlarn ahsyla duada bulunma konusunda - rivayetolunan hadsler son derece zayf, hatt mevzu hadslerdir.

slm limleri arasnda bu tr hadsleri delil olarak kullanan ve hadslere dayanan kimse yoktur.

Mesel Abdlmelik b. Harun b. Antera'nn, babasndan, onun da dedesinden naklen rivayet ettiihads byledir.

Bu hadse gre:

Ebbekir es-Sddk, Hz. Peygamber'e gelip yle demiti:Kur'-n' renip ezberliyorum, ama hafzamdan abucak siliniyor. Bunun zerine Reslllah


300/439

Efendimiz ona unlar syledi:

"O halde u duay oku:

"Allah'm, Peygamberin Muhammed, halilin brahim, srdan Musa, ruhun ve kelimen sa ile,Musa'ya inen Tevrat, sa'ya indirdiin ncil, Davud'a gnderdiin Zebur, Muhammed'e inzal

buyurduun Furkn, yolladn btn vahiyler ve vazettiin btn ahkm vesilesiyle sanayalvaryorum..."

Bu hadse Razn b. Muviye el-Abder, Cami' adl eserinde yer vermi, bn'l-Esr de Cmiu'l-Usl'denakletmi, fakat slm limlerinin eserlerinden ne una, ne buna nispet etmemitir.

Ancak bu hadisi bn's-Sinn ve Eb Nuaym gibi gnlk yaplacak ameller konusunda eser verenler rivayet etmitir.

Bu tr kitaplarda da mevzu birok hads mevcut olup ulemnn ittifakyla er'i mes'elelerde bunlaraistind etmek caiz deildir.

Mesel bu hadisi Eb'-eyh el-Isbehn, Kitb Fedi'l-A'ml'-da rivayet etmi olup bu -kitabtatamamen mevzu birok hadis vardr.

Bu hadsi Eb Musa el-Medn de (Abdlmelik b. Harun b. Antera -Zeyd b. el-Hubb tarkyla)rivayet etmi ve "muttasl" olmad halde:

"Bu, hasen bir hadistir" demitir.

Yine Eb Ms:

"Bu hadsi Mhriz b. Him da, Abdlmelik'ten, o babasndan, o da dedesinden, dedesi ise Ebbekir es-Sddk (r.a.)'ten naklen rivayet etmitir. Bu senedteki Abdlmelik, Rey ehrinden olup u kav(muteber) olan Abdlmelik deildir; babas ve dedesi sika rvilerdir" demektedir.

Ben de diyorum ki:

Abdlmelik b. Harun b. Antera, yalanclkla tannm birisidir. Onun hakknda Yahya b. Man:

"O, kezzbtr (ok yalancdr)" der;

es-Sa'd, onun deccl ve kezzb (ok yalanc, uydurucu) olduunu syler. Eb Hatim bn Hibbn,onun hadis uydurduunu belirtir. Nes, onun metruk (hadsinin alnmaz) olduunu ifade eder.

Buhr: "Hadisi mnkerdir" demekte;

Ahmed b. Hanbel: "Zayftr" hkmn vermektedir.

bn Ad:

"Abdlmelik'in yle hadsleri vardr ki, bu hadislerde hi kimse onun peinden gitmez" der.

Drakutni ise:"O da, babas da zayftrlar" demektedir.


301/439

Kitb'l-Medhal'de el-Hkim unlar syler:

"Abdlmelik b. Harun b. Antera, babasndan mevzu hadsler rivayet etmitir".

Eb'l-Ferec bn'l-Cevz, "el-Mevzt" adl kitabnda mevzu hadis nakledenleri sralarken ona da yer

vermitir.el-Hfz Eb Musa'nn bu 'hads hakknda "munkat'dr" sz de "ayet bu hadsi rivayet eden ricalsika olsayd bile senedi munkat'dr" anlamna gelmektedir.

Yukardaki duruma uygun olan dier hadsleri Abdlmelik, daha sonra zerinde duracamz gibi ehl-i kitabn Hz. Peygamber'in ztyla Allah'a tevessl ederek fetih dilemeleri konusunda rivayet etmi ve bu konuda mfessirlerin ve siyer limlerinin naklettiklerinin tamam ile Kur'n'n delletine tersdmtr. Bu sebeple de limler onun hakknda yle demilerdir:

"Kendisinden hads alnmayan "metruk" bir rv, ya kasden yalan syledii, ya da hafzas zayf olduu iin terk olunur. Abdlmelik'in ise ne birinci, ne de ikinci hususta gvenilir olmad akaortaya kmtr".

Buna benzer bir hadis, Abdurrahmn b. Zeyd b. Eslem'in, babasndan, onun da dedesinden, onun isemer b. el-Hattb'tan "merf" ve mer b. el-Hattb'n "mevkufu" olarak naklettii u hadstir:

"dem (a.s.) ma'siyeti iledii zaman:

"Ya Rabbi, bana mafiret edesin diye Muhammed hakk iin sana yalvaryorum" dedi. Cenb- Hak:

"Muhammed'i nasl tandn?" buyurdu. dem de:

"Sen beni elinle yaratp ruhundan bana frnce bam kaldrdm ve Ar'n stunlar zerinde"Allah'tan baka ibadete layk ilh yoktur; Muhammed Allah'n Resuldr" diye yazl olduunugrdm ve anladm ki sen isminle beraber ancak ve ancak mahlktn sana en sevgilisinin ismini beraber getirmisindir".

Bunun zerine Allah Tel:

"Doru syledin ey Adem, ayet Muhammed olmasayd, seni yaratmazdm" buyurdu".

Hadsi el-Hkim Mstedrek'inde, (Abdullah b. Mslim el-Fihr -smail b. Seleme tarkyla) mer b.el-Hattb'tan rivayet etmi ve:

"Bu hads, bu eserde Abdurrahmn'dan kaydettiim ilk hadstir" deyip ayrca hadsin "sahih"olduunu da belirtmitir.

Ayn hadsi stad Ebbekr el-crr, "Kitb'-era"snda (Abdullah b. smail b. Ebi Meryem -Abdurrahmn b. Zeyd b. Elem tarkyla) Hz.mer'e mevkuf olarak rivayet etmektedir. Yine el-crr, bu hadsi dier bir tarktan (Abdurrahmn b. Ebi'z-Zind - babas tarkyla ondan mevkuf olarak) rivayet etmi ve hadsi ylece vermitir:

Bize Harun b. Ysuf et-Tcir (Eb Mervn el-Osmn - Eb Osman b. Hlid - Abdurrahmn b. Ebi'z-Zind tarkyla) Abdurrahmn b. Ebi'z-Zind'n babasnn yle dediini nakletmiti:


302/439

"Cenb- Hakk'n, tevbesini kabul ettii cmleler arasnda dem (a.s.) yle dedi:

"Allah'm, Muhammed'in senin zerindeki hakk iin sana dua ediyorum". Allah Tel sordu:

"Muhammed'in kim olduunu nereden biliyorsun?" dem cevap verdi:

"Ya Rabbi, bam kaldrdm, senin Ar'nn zerinde "Allah'tan baka ibadete layk ilh yoktur;Muhammed Allah'n Resuldr" yazl olduunu grdm ve Muhammed'in senin mahlktnn enereflisi olduunu anladm."

Ben diyorum ki:

el-Hkim'in bu hadsi rivayet etmi olmasna kar klarak reddedilmitir.

stelik bizzat kendisi "Kitb'l-Medhal il-Ma'rifeti's-Sahh mine's-Sakim" (Sahh Hadsi SakmHaberden Ayrmaya Giri) adl eserinde unlar sylemektedir:

"Abdurrahmn b. Zeyd b. Elem, babasndan, zerinde dnen hads erbabnn gznden bizzatonun tarafndan uydurulduu kamayacak olan mevzu hadisler rivayet etmitir".

Ve yine diyorum ki:

Hads limlerinin ittifakyla Abdurrahmn b. Zeyd b. Elem, zayf bir rv olup ok ok hata yapan birisidir.

Ahmed b. Hanbel, Eb Zr'a, Eb Hatim, Nes, Drakutn ve dier hads otoriteleri onun zayf olduunu belirtmilerdir.

Eb Hatim bn Hibbn unlar syler:

"Abdurrahmn farknda olmakszn haberleri maklb hle getirir, altn stne evirirdi.Rivayetlerinde mrsel haberleri merf, mevkuflar msned gstermesi gibi durumlar o kadar oaldki, terkedilmeyi haketti".



303/439

Baz Hadis Mecmualar zerine Deerlendirme

el-Hkim'in bu ve benzeri hadsleri "sahih" olarak tavsif etmesi, hads limlerinin el-Hkim'i tenkitedip reddettikleri hususlardan birisidir.

Bu limler unlar sylerler:

"el-Hkim, hads konusunda vukufu olan zevata gre tamamen uydurma olduu halde bir takmhadsleri sahih saymaktadr."

Mesel o, muhtevasnda Mesih'in vas'sinden bahsedilen Zrayb b. Brsml hadsini sahih kabuletmektedir.

(Bu ismin zaptn, rical ve slm Tarihi ile ilgili kaynaklardan tespit edemedik. Bu sebeple muhtemelokunuu verdik.smin asl yazl: eklindedir.)

Oysa ki bu haber, ihtisas ehlinin ittifakyla yalan bir haberdir.

Nitekim bu hususu Beyhak, bnl-Cevz ve dier limler belirtmilerdir.

Ayn ekilde el-Hkim, Mstedrek'inde hads limlerince "mevzu" olduu halde birok hadisi sahihtelkki etmektedir; "mevkuf" bir haberi "merf" olarak gsterdii de olmutur.

Bu sebepten dolay, her ne kadar sahih olarak eserine ald hadslerin ounluu sahih ise de, hadslimleri bir hadsi deerlendirirken sdece el-Hkim'in sahih gstermesine itimat etmemilerdir.

Fakat sahih hadsleri derleyenler arasnda el-Hkim yine de, isabetli kararlar daha fazla olmakla beraber oka hata yapan "sika" bir hadsi mertebesini hizdir.

Eb Hatim bn Hibbn el-Bst'nin aksine, sahih hadsleri belirleyenler arasnda el-Hkim'den zayfyoktur. nk bn Hibbn'n bir hadsin sahih olduunu belirleme ls, el-Hkim'inkinden dahastn ve daha deerlidir.

Hadslerin sahihliini belirleyenler arasnda Tirmizi, Drakutn, bn Huzeyme, bn Mende ve benzerlerinin deerlendirmeleri de ayn ekilde el-Hkim'in deerlendirmesinden daha iyidir.

nk bu kimseler, her ne kadar aktardklar bz haberlerde ihtilf varsa da, bu konuda el-Hkim'dendaha fazla itinaldrlar.

Yalnz bunlardan hibirinin hadslerin sahihliini belirlemedeki deerlendirmesi, mm Mslim'indeerlendirme derecesine ulaamaz; mm Mslim'in deerlendirmeleri de mm Buhr 'nindeerlendirme derecesine eriemez.

phesiz Buhr'nin eseri, sahihler konusunda yazlan kitaplarn en kymetlisidir;

Buhride hadiste derin idrk kabiliyeti yannda, insanlar iinde hadse ve illetlerine en ziyde vukuf sahibi olandr.

Tirmiz, "ilel" konusunda ondan daha bilgili bir kimse grmediini ifade eder. "lel" konusundakivukufu sebebiyledir ki Buhr'nin deti, senedinde veya bz lfzlarnda ihtilf edilen bir hads


304/439

rivayet ettii zaman, kendisinin bu hadsi zikretmi olmasndan dolay bir hataya dlmesin diye, szkonusu hadsi mutlaka zerindeki ihtilfla beraber vermek suretiyle, zerinde durulan ihtilfzikretmek idi.

te bundan dolay sahih olarak deerlendirmelerinde Buhr'ye yaplan tenkitlerin pek ounda itirazedenin gr deil, Buhr'nin szleri tercih olunur.

Yalnz Mslim b. el-Haccc'n durumu byle deildir. nk tahrc ettii hayli hadis dolaysylakendisine itirazlar yaplmtr ve bu itirazlarda hakllk, ona kar kanlara aittir.

Mesel mm Mslim, "ksf" (gne tutulmas) hadsiyle ilgili olarak Hz. Peygamber'in iki rek'atnamaz kldn rivayet ettii gibi ve drt rek'at kldn da rivayet etmitir (Bkz. Mslim, Ksf 4,5,8,6,1,3,9,19)

Halbuki dorusu udur ki Hz. Peygamber o zaman sdece iki rek'at namaz klmtr; "ksf" namaznda hayatnda sdece bir sefer, olu brahim vefat ettii gn klmtr.

Bu hususu mm afii beyan etmi olup Buhr ve kendisinden yaplan iki rivayetten birisine greAhmed b. Hanbel de bu grtedirler.

Hz. Peygamber'in veya drt rek'at ksf namaz kldna dir hadslerde, O'nun bu namaz olubrahim vefat ettii gn kld tasrh olunmaktadr. brahm'in iki ayr gne tutulmas gnnde vefatettiinden veya Hz. Peygamber'in brahim adl iki olunun bulunduundan sz edilemeyecei deaktr. Bir de brahim'in ayn 10'unda vefat ettiini syleyen kimse elbette yalan sylemektedir.

Ayn ekilde mm Mslim:

"Allah Tel yeryzn cumartesi gn yaratt" (Mslim, Mnfikn 21) tarznda bir hads rivayeteder.

Bu hadis zerine Mslim'e ondan daha fazla vukuf sahibi olan Yahya b. Main, Buhr ve benzeri bzlimler itiraz etmi ve bu ifdenin yanl olup Hz. Peygamber'in sz olamayacan beyanetmilerdir.

Deliller de bu zevattan yanadr. nk Kitb, Snnet ve icm ile sabittir ki, Cenb- Hak yeri vegkleri alt gnde yaratmtr; en son yaratt varlk ise Hz. dem olup onun yaratl da cuma gncereyan etmitir.

Mslim'in rivayet ettii ve zerinde ihtilf olunan yukardaki hads ise Cenb- Hakk'n bu eyleriyedi gnde yaratm olmasn gerekli klmaktadr.

Sz konusu hadsin senedinden daha shhatli bir senedle yaratln pazar gn balad da rivayetedilmitir.

Yine bu kabilden olmak zere mm Mlik, Eb Sfyn'n mslman olduu zaman Hz.Peygamber'den kz mm Habibe ile evlenmesini, olu Muviye'yi de kendisine ktip yapmasntalep ettiini rivayet etmektedir ki bir grup hads otoritesi, onun bu hususta hataya dtn ifdeetmitir. (Bkz. Mslim, Fedil's-Sahabe 168)

Yalnz hemen belirtelim ki, Buhr ve Mslim'in Sahh'lerindeki rivayetlerin byk ounluu hadsulems arasnda ittifakla karlanm olup bu ulem Sahhayn'e hsn- kabul gstermi, Hz.Peygamber'in sylediini kesin bir ekilde bilerek bu rivayetler zerinde icm etmilerdir. Bu konuda


305/439

daha fazla malmatn yeri buras deildir.

Yukarda Hz. dem'le ilgili olarak zikrettiimiz hadsi bz mellifler senedsiz olarak ve baka bir takm ilvelerle daha deiik bir biimde de kaydetmilerdir.

Mesel Kad lyz yle bir nakle yer verir:

Eb Muhammed el-Mekk, Eb'l-Leys es-Semerkandi ve dier bzlar unu anlattlar:

"dem (a.s.) ma'siyetini iledii zaman:

"Allah'm, Muhammed hakk iin gnhm bala" - dier rivayette:

"Tevbemi kabul et" dedi. Bunun zerine Cenb- Hak sordu:

"Muhammed'i nereden tandn?" Adem de cevap verdi:

"Cennet'te her yerde "Allah'tan baka ibadete layk ilh yoktur; Muhammed, Allah'n Resuldr"yazl olduunu grdm"

Kad lyz dier rivayette:

"Muhammed benim kulum ve Reslmdr" cmlesinin getiini belirtir.

"Ve anladm ki Muhammed senin iin mahlktnn en deerlisidir".

"Bunun zerine Allah onun tevbesini kabul etti ve gnhn balad" (Kad lyz, if 1/104)

Mslmanlarn ittifakyla eriatn bylesi bir rivayet zerine bina edilmesi caiz olmad gibi, dinde bu rivayetler delil olarak da kullanlamaz.

nk bu haber Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem)'den gelen bir nakil bulunmad takdirdeshhati bilinemeyen isriliyyt ve benzeri trden bir haberdir.

ayet bu rivayeti Ka'b'l-Ahbr gibi, Vehb b. Mnebbih gibi veya ehl-i kitabtan yaratln balangcve nceki kavimlerin kssalarna dair haberleri nakleden bunlara mmasil birisi nakletmi olsayd bilemslmanlarn ittifakyla slm Dini'nde bylesi rivayetleri delil olarak kullanmak caiz olmazd.

(Eb shk Ka'b el-Ahbr b. Mti' el-Hmyer (32/652) = Chiliye dneminde Yemen blgesindeyahdlerin ileri gelen limlerindendi. Hz. Eb-bekir zamannda mslman olarak Medine'ye geldi.Ka'b'tan ashb ve dier zevat, gemi milletlere ait haberler almlardr. Bylece o, isriliyytn slmkltrne girmesine sebep olmutur. Kendisi de sahabeden rivayetlerde bulunmutur. Humus'ta vefatetmitir (Zirikl, A'lm V/228). )

(Eb Abdillh Vehb b. Mnebbih el-Ebnvi (114/732) - Eski milletlere ait kssalar ve isriliyyt ok iyi bilen, bunlardan ve kadm kitaplardan nakillerde bulunan bir tarihi. Tbindan saylmtr.San''da doup bym, bir ara bu ehrin idareciliini de yapmtr. Sonralar Kaderiyecilikle ithamolunmu, ama bu fikirden vazgemitir. Bu konuda bir kitab yazp sonra piman olduu da sylenir.Tarih konusunda yazd eserler vardr (Zirikl, A'lm VIII/125-126). )

Durum byle iken bu rivayetin sahibi ne slm ulemsnn gvenilir ahsiyetlerinden, ne de ehl-ikitabtan nakilde bulunmayp aksine mslmanlar yannda mecruh, zayf, hadisi delil olarak


306/439

kullanlamayan kimselerden nakil yaptna ve bylesi bir rivayeti aslnda tam zaptetmediini akaortaya koyacak tarzda bu nakilde tam bir karklk mevcut olduuna gre nasl olur da bu rivayetdelil olarak getirilebilir?!

Ne bylesi bir nakli, ne de benzerlerini rivayetlerine itimat olunan gvenilir slm limlerindenhibirisi yapmaz. Bu rivayet olsa olsa shk b. Bir ve benzerlerinin yaratln balangcna dair

haberleri ihtiva eden ve "Ktb'l-Mbtede'" denilen kitaplarda yaptklar nakiller trnden bir rivayettir.

Eer peygamberlerden gerekten bylesi rivayetler sdr olsayd, bunlar peygamberlerin eriatnadhil olmu olurlard ve bu takdirde de bu rivayetleri delil olarak kullanmak "Bizden ncekilerineriatlar bizim iin eriat mdr, deil midir?" problemine bal bir husus olurdu. Bu problemzerindeki ihtilf mehurdur.

Yalnz mctehid imamlar ve limlerin byk ounluu, bizim dinimiz aksini getirmedike ncekieriatlarn ahkmnn bizim iin de geerli olduunu kabul etmilerdir.

Ancak bu durum, onlarn bizden ncekilerin eriatndan olduu haberinin yukardaki kabilden bir rivayetle deil, ancak bizzat Peygamber Efendimiz'den geldii belli bir nakille veya nceki eriatsahiplerinden gelen bir tevatrle sabit olan hususlarda sz konusudur. Deilse yukardaki trden bir rivayeti mslmanlarn dini konusunda delil olarak kullanmak hibir mslman iin caiz deildir.

Mfessir Musa b. Abdirrahmn es-San'n'nin bn Abbs'dan senediyle "merf" olarak zikrettii uhads de bu kabildendir:

"Kim ezberledii Kur'n'n ve rendii muhtelif bilgilerin Cenb- Hak tarafndan zihnindemuhafaza edilmesini isterse aadaki u duay temiz bir kaba veya bir kda yazp zerine bal,za'feran (safran) ve yamur suyu dksn ve bir taraftan namazlarnn akabinde bu duay okurken bir taraftan da a karnna bu karm iip gn oru tutsun; iftarn da bununla yapsn. te o duayledir:

"Allah'm! Senin, hi kimseye ihtiyac olmayarak kimseden talepte bulunmayan ve yaptklarndanhesaba ekilmeyen, isteklerin kendisine arzolunduu Zt- Br olduunu anarak sana yalvaryor;Peygamberin Muhammed, hallin brahim, srdan Musa ve ruhun, kelimen, erefli kulun sa hakkiin sana yakaryorum..."

Musa b. Abdirrahmn hadsin devamn da vermektedir.

te bu Musa b. Abdirrahmn "kezzb = yalanc" lardandr.Eb Ahmed b. Ad, onun hakknda "hadsi mnkerdir" demektedir.

Eb Hatim bn Hibbn ise unlar syler:

"O, "deccl" olup yalan hads uydurur.

el-Kelbi ve Muktil'in szlerinden derledii tefsire dair bir kitab (Ata - bn Abbs tarikyla) aslolmad halde bn Cureyc'e isnad etmitir".

Yukardaki haberin bir benzeri - oru mes'elesi zikredilmeksizin - (Musa b. brahim el-Mervezi -Vek'- Ubeyde - ekk tarikyla)


307/439

bn Mes'd 'dan rivayet edilmektedir. Bu senedteki Musa b. brahim hakknda Yahya b. Main"kezzb'tr" demekte; Drakutn, onun "metruk" olduunu sylemektedir.

bn Hibbn unlar syler:

"Musa b. brahim, yaplan telkinlere hemen kaplan kanar akll bir ahmak idi. Bu sebeple

terkedilmeyi haketmitir".Ayn haber, (mer b. Abdilazz-Mchid b. Cebr - bn Mes'd tarznda) daha zayf bir tarkla darivayet, olunmutur.

Ayrca Eb'-eyh el-Isbahn de bu haberi Ahmed b. shk el-Cevheri'nin hadsi olarak ylecerivayet etmitir:

Bize Eb'l -E'as (Zheyr b. el-Al el-Utb - Ysuf b. Yezd tarikyla) Zhr 'den merf olarak uhadsi nakletmiti:

"rendiklerini ezberlemek isteyen kimse yedi gn oru tutsun ve yedinci gnn sonunda ucmlelerle iftar etsin..."

Ben diyorum ki:

Bu senedlerin tamam, kendileriyle hibir haberin sabit olamayaca berbat senedlerdir.

Bu hadsi "Eml "sinde Eb Musa el-Medni ve Eb Abdillh el-Makdis, benzerlerinin deti zereister sahh olsun, ister zayf farketmeksizin bir bb'ta yer alan nakiller ierisinde rivayet ederler.

Bu usl bilhare mteahhir muhaddisler de det edinmiler ve muhtelif vakitlerin, meknlarn,ahslarn ve ibadetlerin faziletlerine dir eser verenlerin deti vehile "fezil" konusundaki nakillerinkendisiyle yapld rivayetleri verip bu husustaki mes'liyeti nakledene brakmlardr.

Ayrca ayn hadsi Eb'-eyh el-Isbahn, ok rivayette bulunduu iin birok hadisi toplad"Fedil'l-A'ml" inde ve bir baka yerde nakletmektedir.

Bu eserde salam, sahih, hasen birok hads olduu gibi zayf, mevzu ve rk pek ok hadis de bulunmaktadr.

Hayseme b. Sleyman'n Fedil's-Sahbe konusunda,Eb Naym el-sbahn'nin mstakil bir

kitabnda ve Hlyet'l-Evliy'snn ba tarafnda Fedil'l-Hulef konusunda yaptklar rivayetler ileEb'l-Leys es-Semerkand'nin, Abdlazz el-Kinn'nin, Eb Ali b. el-Benn'nn ve benzeri stadlarn,Ebbekir el-Hatb'in, Eb'l-Fadl b. Nsr'n, Eb Musa el-Medn'nin, Eb'l-Ksm bn Askir'in, el-Hfz Abdlan'nin ve hadse vukfiyeti olan benzeri kiilerin rivayetleri de ayn durumdadr.

nk bunlar, ou vakit her zamanki detleri zere tasnif ettikleri eserlerde rivayet olunan her-eydelil olarak kullanlsn diye deil, ama bu bb'ta rivayet olunanlar bilinsin diye yaplan rivayetlerimutlak olarak naklederler.

Bu muhaddislerden bir ksm bzan hads zerinde deerlendirme yapp "arb", "mnker" ve "zayf"gibi fikir beyan eder, bzan da hibir ey sylemez.

Bu usl:


308/439

- Mlik b. Enes,

- u'be b. el-Haccc,

- Yahya b. Sad, el-Kattn,

- Abdurrahmn b. Mehdi,- Sfyn b. Uyeyne,

- Abdullah b. el-Mbrek,

- Vek' b. el-Cerrh,

- mm afi,

- Ahmed b. Hanbel,

- shk b. Rhye,

- Ali b. el-Medn,

- Buhri,

- Eb Zr'a,

- Eb Hatim,

- Eb Dvd,

- Muhammed b. Nasr el-Mervez,

- bn Huzeyme,

- bn'l-Mnzir,

- Dvd b. Ali,

- Muhammed b. Cerir et-Taber ve dierleri misli hadsi delil olarak kullanan ve hadis zerinedinlerini bina eden hads imamlarnn uslnn zddnadr.

phesiz ki, ahkm hadslere dayal olarak koyan bu zevat, hadsleri sahih ve zayflaryla tanyan vericalini birbirinde

ibn teymiyye kulliyati 1

Documents