ﻢﻴ ﺣﺮﻟا ﻦﻤﺣﺮﻟا ﷲا ﻢﺴﺑﺮ =ﻬﻄﻣ ﻴﺴﻧ ﺖﻳﺎﺳ...

كتابخانة سايت نسيم مطهر www.nasimemotahar.com.لطفاً نواقص احتمالي و خطاهاي تايپي را اطالع دهيد

ميبسم اهللا الرحمن الرح

كتاب جلد اول داستان راستان


١١...................................................................................................................................مقدمه ٢٧..................................................................................................تيجمع ةحلق دو و اكرم رسول. 1

٢٩..............................................................................................................خواست كمك كه مردي ٣٣.........................................................................................................................دعا خواهش 3 ٣٤....................................................................................................................شتر زانوي بستن 4 ٣٦..........................................................................................................................حج همسفر 5 ٣٨.................................................................................................................جمعي دسته غذاي 6 ٤٠........................................................................................................رفت مي حج به كه اي قافله 7 ٤٣....................................................................................................................كتابي و مسلمان 8 ٤٦.....................................................................................................................خليفه ركاب در 9

٤٨..........................................................................................................مسيحي مرد و باقر امام 10 ٥٠..............................................................................................................اكرم رسول و اعرابي 11 ٥٤.........................................................................................................حسين امام و شامي مرد 12 ٥٧..........................................................................................................خواست اندرز كه مردي 13 ٦٠............................................................................................................ ع علي زره و مسيحي 14 ٦٢.................................................................................................متصوفه از گروهي و صادق امام 15 ٨٤.......................................................................................................................عاصم و علي 16 ٨٨...............................................................................................................ثروتمند و مستمند 17 ٩١.......................................................................................................................عابر و بازاري 18 ٩٤...................................................................................................................راهزنان و غزالي 19 ٩٧..........................................................................................................مسكويه ابن و سينا ابن 20 ٩٩......................................................................................................................زاهد نصيحت 21 ١٠٣....................................................................................................................خليفه بزم در 22 ١٠٨..........................................................................................................................عيد نماز 23 ١١٥.............................................................................................................مادر دعاي به گوش 24 ١١٧.................................................................................................................قاضي محضر در 25 ١١٩..................................................................................................................منا سرزمين در 26 ١٢٢......................................................................................................................برداران وزنه 27 ١٢٤.....................................................................................................................مسلمان تازه 28 ١٢٩.....................................................................................................................خليفه سفره 29 ١٣٢.................................................................................................................همسايه شكايت 30 ١٣٤.....................................................................................................................خرما درخت 31 ١٣٧.................................................................................................................سلمه ام خانه در 32 ١٣٩.........................................................................................................................سياه بازار 33 ١٤٣....................................................................................................................قافله امانده و 34 ١٤٧........................................................................................................................كفش بند 35


١٤٩...................................................................................................................فرزدق و هشام 36 ١٥٤............................................................................................................................بزنطي 37 ١٥٨...............................................................................................................علي مهمان عقيل 38 ١٦٤................................................................................................................وحشتناك خواب 39 ١٦٦...............................................................................................................ساعده بني ظله در 40 ١٦٩.......................................................................................................................يهود سالم 41 ١٧١..................................................................................................................ابوذر به اي نامه 42 ١٧٤......................................................................................................................نامعين مزد 43 ١٧٧...............................................................................................................آزاد؟ يا است بنده 44 ١٨٠........................................................................................................................ميقات در 45 ١٨٤...........................................................................................................................نخل بار 46 ١٨٦..........................................................................................................................كار عرق 47 ١٨٨..........................................................................................................شد بريده كه دوستيي 48 ١٩١.......................................................................................................................دشنام يك 49 ١٩٧.....................................................................................................................زبان شمشير 50 ١٩٩.........................................................................................................................همكار دو 51 ٢٠٣...................................................................................................................شرابخواره منع 52 ٢٠٦...................................................................................................................ليفهخ پيراهن 53

٢٠٨....................................................................................................................حال آشفته جوان ٢١١.................................................................................................................حبشه مهاجران 55 ٢٢٢...................................................................................................................آفتاب و كارگر 56 ٢٢٤.......................................................................................................................نو همسايه 57 ٢٢٦....................................................................................................................سخن آخرين 58 ٢٢٨.............................................................................................................................نسيبه 59 ٢٣٣..................................................................................................................مسيح خواهش 60 ٢٣٥.............................................................................................................صحرا از هيزم جمع 61 ٢٣٧..................................................................................................................سفره در شراب 62 ٢٣٩.....................................................................................................................قرآن استماع 63 ٢٤١......................................................................................................................عوام شهرت 64 ٢٤٦................................................................................................داد نيرو ابوطالب به كه سخني 65 ٢٥٠.............................................................................................................بزرگسال دانشجوي 66 ٢٥٤.......................................................................................................................گياهشناس 67 ٢٥٩............................................................................................................................سخنور 68 ٢٦٢.................................................................................................................طائف سفر ثمره 69 ٢٦٨................................................................................................................صحابي ابواسحق 70 ٢٧١..........................................................................................................حقيقت جستجوي در 71


٢٧٦.....................................................................................................................يقين جوياي 72 ٢٨٢.........................................................................................بود دوش به آبش مشك كه اي تشنه 73 ٢٨٨.....................................................................................................................افتاده به لگد 74 ٢٩٢.....................................................................................................................ناشناس مرد 75


مقدمه از يك هر به ، بودم داستانها اين چاپ يا نگارش و تنظيم و آوري جمع مشغول كه مدتي در

يكعده بر تملمش دارم تأليف دست در كتابي گفتم مي و كردم مي برخورد كه رفقا زباني با كرده استخراج سير و تواريخ ياكتب احاديث كتب از كه واقعي، سودمند داستانهاي

و تحسين همه بگيرد، قرار عموم دسترس در تا دهم، مي نگارش اينچنين سبكي و ساده آن از بعضيها. دانستند مي مفيد كاري جوان طبقه براي باالخص را اين و كردند مي تمجيد را نشده،اين انجام كار اين احاديث و اخبار سودمند داستانهاي به نسبت تاكنون هك جهت نوع يك

١١


.بود خالي تاكنون كتاب اين جاي :گفتند مي و كردند مي تلقي ابتكار در بيان لباس به را اجتماعي و اخالقي حقايق متن مستقيما كه سودمند، كتابهاي البته را آن نويسنده، قلم و فكر كه داستان لباس در را دگيزن حقايق كه كتبي يا اند، آورده

يا اند، كرده مجسم ندارد حقيقتي و است پرداخته و ساخته

اند بوده بزرگ شخصيت چند يا يك زندگي تاريخ نقل مقام در آخر تا اول از كه سيرت كتب منظور به مؤلف كه است برنخورده كتابي به تاكنون نويسنده ولي است، بيرون شماره از

حديث و تاريخ كتب از سودمند، داستانهايي عمومي اخالق تهذيب و ارشاد و هدايت به نسبت است، شده كار اين هم اگر. باشد داده قرار عموم دسترس در و كرده استخراج

.است نگرفته صورت احاديث و اخبار داستانهاي نبوده من وابتكار نشده شروع من از نباشد، خواه و باشد ابتكاري فكر يك خواه فكر اين

از كه انتشار شركت تحريريه هيئت جلسات از يكي در. است

١٢


يكي دارد، را هيئت عضويتĤن افتخار نيز اينجانب و شود، مي تشكيل فضال و اساتيد يكعده به نه ولي يابد، نگارش تربيتي و اخالقي كتابي است خوب كه كرد پيشنهاد محترم اعضاء از

بلكه خيالي و جعلي داستانهاي نه هم آن .داستان و ورتحكايتبص بلكه بيان صورت شرح(تراجم و تواريخ كتب يا احاديث و اخبار كتب در كه واقعي، و حقيقي داستانهاي

.است شده ضبط) احوال ساير از بيش كه اينست دارد اينجانب كه سهمي. شد واقع هيئت قبول مورد پيشنهاد اين

را وظيفه اين كه كردم تعهد وقت همان و آمد، پسنديده و لمقبو نظرم در فكر اين اعضاء .است تعهد آن و پيشنهاد آن مولود فرماييد مي مشاهده اكنون كه اثري. دهم انجام شده داده نشان درپاورقي كتاب، چاپ قيد با احيانا و صفحه قيد با داستانها مدارك و ماخذ

، شده ذكر پاورقي در مأخذ يك از بيش كه هست گاه و

١٣


قرائن و وجودداشته، زيادي و كم نقلها در كه بوده اين براي مأخذ يك از بيش ذكر غالبا نداشته داستان همه نقل به عنايتي ناقل آنكه يا افتاده، چيزي كدام هر از كه داده مي نشان .است هنگارند و تجاوزنشده، گشته نقل كه مأخذي متن حدود از داستاني هيچ نگارش و بيان در عين در ولي. است نكرده كم آن از چيزي يا نيفزوده داستان اصل بر چيزي خود خيال از

قرائن كه حدودي در شده سعي بلكه نيست، اللفظي تحت ساده ترجمه يك كتاب اين حال بر چيزي آنكه بدون است، بشري هاي روحيه و طبيعت ومقتضاي كند، مي داللت امارات و

.شود داده پرورش داستاني هر گردد، افزوده داستان متن بيان طرز و دارد، فرق آمده مأخذ در آنچه با داستان گردش خط و شروع نقطه غالبا اينكه با

خواننده اگر است، يافته پرورش دراينجا داستان حدودي تا بعالوه است، متفاوت و مختلف عمل به طوري تصرفات اين بيند مي كند، مراجعه مأخذ به

١٤


و تر مطبوع را داستان فقط نداده، تبديلي و تغيير هيچگونه داستان، قيقتح در كه آمده .است كرده تر شنيدني

متن در آنكه مگر نشده، داده توضيحي هيچگونه داستان نتيجه لحاظ از كتاب اين در داستان روي كه عنواني حتي و. است كرده مي بيان را نتيجه كه بوده اي جمله داستان گذاشته

اين البته. نباشد داستان نتيجه به اشاره كه باشد عنواني االمكان، حتي شده، سمعي شده .بگذاريم خودخواننده عهده به را گيري نتيجه ايم خواسته كه بوده جهت بدان تفكر به وادار را او هم و بردارد خواننده دوش از را كردن فكر زحمت هم بايد نوشته و كتاب در فكر شود، برداشته خواننده ازدوش بايد كه فكري آن. دبرانگيز را او فكري قوه و كند

كوشش داده مي اجازه فرصت و وقت كه حدي تا نظر اين از است، عبارات و ها جمله معني خواننده عهده به بايد كه فكري آن اما و. باشد ومفهوم روان عبارات كه شده

١٥


فكر از و نكند فكر آن بارهدر خواننده خود تا چيزي هر است، درنتيجه فكر شود گذاشته عملش ودر كند نمي نفوذ دلش در و گردد نمي آميخته روحش با نيفزايد، آن بر خودچيزي

همانا بيفزايد، برمطلب تواند مي خودش از خواننده كه فكري آن البته. بخشد نمي اثر .گرفت توان مي مقدمات از طبيعي طور به كه است اي نتيجه داستان قهرمان و شده گرفته حديث كتب از داستانها اين اكثر بود، ابن اول از كه طور همان كتب از نيست، داستانها گونه اين منحصربه البته ولي است، دين بزرگ پيشوايان از يكي شخصيتها ساير و علماء از داستانهايي و شده استفاده هم سير و تواريخ و تراجم و رجال و نشده تعصب و جمود اعمال نيز قسمت اين در. است وآموزنده سودمند كه شده آورده يا اسالمي، شخصيتهاي ساير از داستانهايي احيانا نيافته، اختصاص شيعه رجال به تنها

مسلمان غير برجسته شخصيتهاي از داستانهايي

١٦


.فرمود خواهيد مالحظه چنانكه است، شده آورده بر و رو راست كه هستند كساني داستانها اين قهرمانان غالب اينكه اعتبار به را كتاب اين نام

راستان داستان اند، شده ناميده صديقين كريم قرآن زبان در و باشند مي مستقيم صراط افرادي داستانها اينگونه خوانندگان و طالبان معموال كه هم جهت آن از البته. ايم گذاشته اين آنهاست،ما خاطر به و اآنه براي كتاب اين و بردارند، گام راست خواهند مي كه هستند .بدانيم راستان داستان توانيم مي را داستانها كه است قضايايي بلكه نيست، خيال و وهم ساخته داستانها اين چون اينها، همه از گذشته

كمال با كتب آن در حقيقي قضاياي بوده عنايت كه كتبي متون در و شده واقع دنيا در از است، راست داستانهاي داستانها واين شده ضبط ،شود ضبط امانت و راستي و صداقت

.دهيم قرار كتاب اين نام جزء در را راستي ماده كه بود مناسب رو اين

١٧


باشد، سودمندي اجتماعي و اخالقي راهنماي تواند مي عمال آنكه بر عالوه داستانها اين

تعليمات روح و يقتحق به رهگذر اين از خواننده و هست، نيز اسالمي تعليمات روح معرف اندازه مقياسها اين با را خود جامعه و يامحيط را، خود تواند مي و شود مي آشنا اسالمي را خود طبقات، همه و كند، مي زندگي آن در او كه اي جامعه در ببيند و بگيرد

چه زنند، مي سينه به نيز را اسالم سنگ طبقات آن از بعضي احيانا و دانند، مي مسلمان .است مجري و معمول اسالم حقيقت و معني از زهاندا نگارش اين از منظور ولي ، عوام براي هم و است استفاده قابل خواص براي هم داستانها اين در خضوعي و انصاف و عدالت به ميلي كه طبقاتند اين تنها زيرا است، عوام استفاده تنها با را خود حاضرند شوند مواجه حقي سخن با اگر و است، موجود درآنها حقيقت و حق برابر .دهند تطبيق آن

طبقات بين ديواري كه نيست ممكن دارد، تأثير يكديگر در اجتماع طبقات فساد و صالح كشيده

١٨


معموال ولي بماند، بهره يابي مصون ديگر طبقه صالح يا فساد سرايت از اي طبقه و شود و تنبه و عوام از عكس بر صالح و. كند مي سرايت عوام به و شود مي شروع خواص از فساد

به ازباال فساد عادش يعني آورد، مي صالح به را خواص اجبارا و شود مي آنهاآغاز بيداري .كند مي سرايت باال به پايين از صالح و ريزد مي پايين عاليه درتعليمات - السالم عليه - علي اميرالمؤمنين بينيم مي كه است اصل همين روي راه به و صالح به نسبت كند، مي تقسيم خاصه و عامه طبقه دو به را مردم آنكه از بعد خود، .دهد مي قرار توجه مورد را مردم عامه تنها و كند، مي ونوميدي يأس اظهار خاصه آمدن

والي براي :نويسد مي داشته مرقوم نخعي، اشتر مالك نام به كه حكومتي دستور در متنفرتر سختي، هنگام در تر كمك كم تي،سس هنگام در تر خرج پر هيچكس

١٩


خاصه از شدائد در تر طاقت كم ناپذيرتر، عذر تر، ناسپاس تر، پرتوقع انصاف، و عدالت از .نيست پس باشند، مي عامه دشمن بر پيروزي مايه و مسلمين مركزي نقطه و دين استوانه همانا .باشد معطوف طبقه اين به همواره تو توجه كاراصالحي يك فكر در وقت هر كه اصالح طرفداران عده يك از است غلطي فكر اين مجسم نظرشان در مرتفع هاي قله آن و گيرند، مي نظر در را صنف هر زعماء افتند، مي .كنند شروع منيع ارتفاعات آن از خواهند مي و شود مي

نظرها در و هشد آغاز رفيع هاي قله آن ناحيه از كه كارهايي معموال كه داده نشان تجربه و تظاهر جنبه باشد، داشته اصالحي اثر و حقيقت كه مقدار آن از بيش نمايد، مي مفيد

.دارد عوام نظر جلب و تبليغات

٢٠


اين چاپ يا نگارش مشغول كه مدتي در كه، كنم نظر صرف توانم مي نيز نكته اين ذكر از اينكه از كتاب، اين نديسودم به اعتراف و تحسين ضمن دوستان از بعضي بودم، داستانها

ام، پرداخته اينكار به و گذاشته كنار موقتا را خود والزمتر مهمتر آنها عقيده به كارهاي من، در را مهم علمي تأليف چندين چرا كه نمودند مي مالمتم و كردند تأسفمي اظهار ضيپيشنهادبع حتي ام، پرداخته اي ساده كار چنين به و ام گذاشته يكسو به مختلف هاي رشته من! نكن منتشر خودت نام به الاقل پس اي كشيده را كار اين زحمت كه حاال كه كردند دارد؟ عيبي چه مگر چرا؟ گفتم اين باشد، فلسفه اصول همان رديف در بايد الاقل شود مي منتشر تو نام به كه اثري گفتند

بزرگي مقياس شد ممعلو چيست؟ وبزرگي كوچكي مقياس گفتم. است كوچك تو براي كار و بزرگي و اهميت به كاري و است، آن سادگي و مشكلي آقايان اين نظر در كار كوچكي و

كه كاري هر و است بزرگ است مشكل كه كاري هر كارندارند، نتيجه كوچكي

٢١


. كوچك است ساده نام آن از اينجا در من بود، مي نفر چند يا نفر يك به مربوط تفكر طرز اين و منطق اين اگر از بزرگ انحراف يك و اجتماعي بيماري يك جز كه - تفكر طرز اين متأسفانه بردم، نمي

را زبانها چه كرده، پيدا شيوع زياد ما اجتماع در- نيست ديگري چيز اسالمي عاليه تعليمات است؟ نيفكنده اي گوشه به و نشكسته كه را قلمها چه و نبسته منطق اين كه ومذهبي ديني كتب مخصوصا و مفيد كتب لحاظ از امروز ما هك است دليل همين به

وقت صرف بيشتر يا سال ده است حاضر فضلي مدعي هر فقيريم، اندازه از بيش سودمند، كمال با و كند تأليف كتابي علمي، اثر يك عنوان به و ببافد هم به بسر يا و رطب يك و كند

اي فائده مفيد اجتماع حال به ذره يك آنكه بدون بنويسد، كتاب آن پشت را خود نام افتخار شأن كسر و است ساده اينكه جرم به فقط مفيد، كتاب يك ازتأليف اما. باشد

است،خودداري

٢٢


زائد كه چيزهايي شودو نمي نوشته است الزم و بايسته آنچه كه است همين نتيجه. كند مي خوب چه.گردد مي تأليف و چاپ يكديگر سر پشت است بيمصرف و

:طوسي الدين نصير خواجه گفته است نشناختني تمام ها بشناخته است باختني ام برده آنچه كه افسوس است برداشتني آنچه هر ام بگذاشته بگذاشت بايد آنچه هر ام برداشته اجتماعي بيماري يك متذكر مرا شما پيشنهاد اين :گفتم آقايان آن جواب در االمر عاقبه پيشنهاد اين از كتاب درمقدمه بلكه كنم، نمي نظر صرف خود صميمت از تنها نه و كرده، .برد خواهم نام اجتماعي بيماري يك عنوان به شما كتابهاي دانندكه مي خود شأن كسر اي عده كه طور همان حتما كه افتادم فكر اين به بعد

دخو شأن كسر بودكه خواهند هم اي عده كنند، تأليف - باشد مفيد چند هر - ساده دستورها كه دانند مي

٢٣


!!ببندند كار به كنند مي درك ساده كتابهاي از كه حكمتهايي و مقدس كتاب آن داستانهاي از كريم قرآن حرمت و حشمت رعايت براي كتاب اين در

و چاپ مستقل قرآن قصص كه هستيم و بوده معتقد. نداديم قرار داستانها اين جزء چيزي گرفته صورت فارسي زبان در اخيرا و عربي زبان در مكرر كار ناي خوشبختانه و شود، منتشر .است

كه كتابي اولين است،زيرا كتاب اين تأليف اصل ايم، كرده مجيد قرآن از ما كه اي استفاده عاليه تعليمات جزء بشري اجتماع تربيت و راهنمايي و هدايت منظور به را راستان داستان

.است كريم قرآن داده قرار خود و بودم، كرده تهيه داستان يكصد جلد اين براي من. است داستان 75 بر مشتمل جلد، ينا

مشتمل كدام هر نيز كتاب اين مجلدات ساير داشتم ميل

٢٤


تحريريه هيئت محترم اعضاء خصوصا دوستان عقيده ديدم ولي باشد، داستان بريكصد نوع طرفي از و كند، يم بزرگ را كتاب حجم داستان صد كه است اين بر انتشار شركت پنجم و هفتاد داستان به لهذا شد، ناياب وقت اين در شد مي چاپ آن با كتاب كه كاغذي

.كرديم ختم را جلد اين دو فقط و دارد، مثبت جنبه داستانها، اين اتفاق به قريب اكثريت كه بگويم هم را مطلب اين نشان با كه آموخت، لقمان كه است ادبي نوع از يعني دارد، منفي جنبه كه است داستان سه

و دشنام يك داستان مثل شود، مي حاصل تذكر و تنبه اخالقي، ضعف نقطه يك دادن آن تناسب به شد بريده كه يي دوستي داستان دنبال به كه زبان شمشير داستان را همه و رابردارم آنها خواستم بعد نگاشتم، را داستانها اين توجه بدون اول. آمده داستان

در مدتي كنند، مي راهنمايي مثبت طريق از كه دهم قرار داستانهايي نوع از و نواخت يك باقي و نكنم حذف كه گرفتم تصميم عاقبت ماندم، باقي ترديد حال

٢٥


جلدهاي براي تا بخواهم، داستانها نوع درجاين در را خوانندگان نظر مقدمه در و بگذارم گونه هر. دانم مي نيازمند انتقاد و راهنمايي به ار خود.شود گرفته قطعي تصميم بعدي مورد وامتنان تشكر كمال با برسد محترم خوانندگان طرف از كه اصالحي و انتقادي نظر

.نماييم مي مسألت توفيق و سعادت خداوند از. گرفت خواهد قرار استفاده و توجه شمسي، هجري 1339 ماه تير 19 - تهران

1380 الحرام محرم 15 مطابقمطهر يمرتض ي

٢٦


تيجمع ةحلق دو و اكرم رسول. 1 اجتماع دو به چشمش شد) 1نهيمد مسجد(مسجد وارد آله و هيعل اهللا يصل اكرم رسول كه افتاد

مسلمانان همان ي و اجتماعيني ديتهاي مرکز جنب و جوش و فعالضۀ نماز نبود، بلکهي فري اداينه در صدر اسالم تنها برايمسجد مد ١

ئدر ي کردند، و مردم از هر خبر مهميرد مردم را به حضور در مسجد دعوت مي صورت بگي شد اجتماعيهر وقت الزم م. مسجد بودت ي و فعالي مکه بودند از هر گونه آزادمسلمانان تا در. شدي شد در انجا به مردم اعالم مي گرفته ميم جدي شدند و هر تصميآنجا آگاه م خود را آزادانه ينيمات دي توانستند تعلي خود را آزادانه انجام دهند و نه مي توانستند اعمال و فرائض مذهبي محروم بودند، نه مياجتماعثرب بود و بعدها به نام ي«ش از عربستان نفوذ کرد که ناميگري که اسالم در نقطه حساس دين وضع ادامه داشت تا وقتيا. رنديفرا گ

که آنها با آن حضرت بستند، يمانيشنهاد مردم آن شهر و طبق عهد و پيغمبر اکرم بنا به پيپ. غمبر معروف شدي شهر پيعني» ينه النبيمد«ن ياول. قت آغاز شدن ويز از ايت مسلمانان ني فعاليآزاد. ن شهر هجرت کردنديجًا به ايز تدرير مسلمانان نيسا. ن شهر هجرت فرموديبه ان مسجد را ياران و اصحاب اي را در نظر گرفت و با کمک ينين بود که زمين شهر کردف اي که رسول اکرم بعد از مهاجرت به ايکار

.در آنجا ساخت

٢٧


.بودند يكار گرم سر داده ليتشك يا حلقه يا دسته هر و بود شده ليتشك دسته دو از گرفتن ادي و دادن ادي و تيترب و ميتعل به گريد دسته و ذكر و عبادت مشغول دسته كي

.بودند سرگرم .شد خرسند و مسرور آنها دنيد از و ديگذران نظر از را دسته دو هر خير رب و كننديم كين كار دسته دو هر نيا«:فرمود و كرد رو بودند همراهش كه يكسان به ، ام شده فرستاده داناكردن و تعليم براي من لكن :كرد اضافه اي جمله آنگاه »ندسعادت و

حلقه در و رفت، داشتند اشتغال تعلم و كارتعليم به كه دسته همان طرف به خودش پس .نشست آنها

٢٨


خواست كمك كه مردي مرارتي پر و تلخ روزهاي چه كه افتاد مي يادش به انديشيد، مي خويش پرمشقت گذشته به را معصومش ودكانك و زن روزانه قوت نبود قادر حتي كه روزهايي گذاشته، سر پشت را

سه در كه - جمله يك فقط - كوتاه جمله يك چگونه كه كرد مي فكر خود با. نمايد فراهم و او و كرد، عوض را زندگانيش مسير و داد نيرو روحش به نواخت، را گوشش پرده نوبت

.داد نجات بودند آن گرفتار كه نكبتي و ازفقر را اش خانواده حس كه روز دريك. بود شده چيره براو تنگدستي و فقر. ودب اكرم رسول صحابه از يكي او

پيشنهادزنش و مشورت با رسيده، استخوانش به كارد ديگر كرد

٢٩


و برود، گرفت تصميم نيت همين با.كند مالي استمداد حضرت آن از و دهد، شرح اكرم رسول براي را خود وضع :خورد گوشش به اكرم رسول بانازز جمله اين بگويد را خود حاجت آنكه از قبل ولي رفت،

دست و بورزد نيازي بي كسي اگر ولي كنيم، مي اوكمك به ما بخواهد كمكي ما از هركس به و نگفت، چيزي روز آن .كند مي نياز بي را او خداوند درازنكند، مخلوقي پيش حاجت روبرو بود افكنده سايه اش خانه بر همچنان كه فقر مهيب هيوالي با باز. برگشت خويش خانه جمله همان هم روز آن شد، حاضر اكرم رسول مجلس به نيت همان به ديگر روز ناچار شد، كسي اگر ولي كنيم، مي كمك او به ما بخواهد كمكي ما از هركس :شنيد اكرم رسول از را را او خداوند بورزد نيازي بي و. برگشت خويش خانه به بگويد، را خود حاجت اينكه بدون نيز دفعه اين .كند مي نياز بي

به بار سومين براي ديد، مي وناتوان بيچاره و ضعيف فقر چنگال در همچنان را خود چون حركت به اكرم رسول لبهاي هم رفت،باز اكرم رسول مجلس به نيت همان

٣٠


را جمله همان - بخشيد مي اطمينان روح به و قوت دل به كه - آهنگ همان با و آمد، .كرد تكرار كه كرد حس.كرد احساس خود قلب در بيشتري اطمينان شنيد، را جمله آن كه ربا اين

قدمهاي با شد خارج كه وقتي. است يافته جمله همين در را خويش مشكل كليد مساعدت و كمك دنبال به هرگز ديگر كه كرد مي فكر خود با. رفت مي راه مطمئنتري

به خودم وجود در كه استعدادي وونير از و كنم مي تكيه خدا به. رفت نخواهم بندگان گيرم مي پيش كه كاري در مرا كه خواهم اومي واز كنم، مي استفاده شده گذاشته وديعت به است؟ ساخته كاري چه من از كه كرد فكر خودش با.سازد نياز بي مرا و گرداند موفق و دكن جمع هيزمي و صحرا به برود كه هست ساخته او از قدر عجالةاين رسيد نظرش. وفروخت كرد جمع هيزمي رفت، صحرا به و كرد عاريه اي تيشه و رفت. وبفروشد بياورد از توانست تدريجا تا داد، ادامه اينكار به ديگر روزهاي. چشيد را خويش دسترنج حاصل لذت

حيوان و تيشه خود براي پول همين

٣١


.بخرد را كار لوازم ساير و و رسيد او به اكرم رسول روزي.شد غالماني و سرمايه حبصا تا داد ادامه خود كار به هم باز

اگر ولي دهيم، مي كمك او به ما بخواهد ماكمكي از هركس نگفتم، :فرمود كنان تبسم )1( كند مي نياز بي را او خداوند بورزد نيازي بي

:پاورقي.

.قنع ماده البحار، سفينة و .القناعة باب - 139 صفحه ،2 ج كافي، اصول 1.

٣٢


3 دعا خواهش

:گفت و آمد ع صادق امام حضور به اضطراب، و باهيجان شخصي .تنگدستم و فقير خيلي كه بدهد، رزقي وسعت من به خداوند تا بفرماييد دعايي من درباره

.كنم نمي دعا هرگز:امام !كنيد؟ نمي دعا چرا را روزي كه كرده امر خداوند است، كرده معين اينكار براي راهي خداوند اينكه براي به را روزي دعا با و بنشيني، خود خانه در خواهي مي تو اما. نماييد طلب و كنيد، جويي پي

)1(!بكشاني خود خانه

:پاورقي 1. 529. صفحه ،2 ج بهادر، امير چاپ وسائل،

٣٣


بستن 4 شتر زانوي

. بود گشته پديد مركبها در و سواران در خستگي آثار. بود رفته راه ساعت چندين قافله قافله همراه كه نيز اكرم رسول. آمد فرود قافله بود، آبي آنجا كه رسيدند منزلي به همينكه

به را خود كه بودند فكر در همه چيز، همه از قبل. شد پياده و خوابانيد را خويش شتر بود، .كنند فراهم را نماز مقدمات و برسانند آب

مقداري آنكه از بعد ولي شد، روان بود آب كه سو آن به شد، پياده آنكه از بعد اكرم رسول با ياران و اصحاب. بازگشت خويش مركب طرف به بگويد، سخني احدي با آنكه بدون رفت، فرمان خواهد مي و است نپسنديده آمدن فرود براي را اينجا آيا گفتند مي باخود تعجب

٣٤


برايت را كار اين كه ندادي فرمان مارا چرا! خدا رسول اي :شد بلند اطراف از فريادها خدمت اين انجام براي افتخار كمال با كه ما برگشتي؟ و دادي زحمت خودت به و بكنيم، .بوديم آماده

اتكا بديگران و نخواهيد، كمك خود كارهاي در ديگران از هرگز :فرمود آنها جواب در ).1( باشد مسواك چوب قطعه يك براي ولو نكنيد،

:پاورقي

69. صفحه قمي، محمد البصر كحل. »سواك من بقضمة لو و غيره من احدكم يستعن ال 1

٣٥


حج همسفر 5

صادق امام براي را همراهانش و خودش مسافرت سرگذشت برگشته، حج سفر از مردي بزرگواري مرد چه كه، ستود مي بسيار را خويش همسفران از يكي مخصوصا كرد، مي تعريف

.بوديم مفتخر شريفي مرد همچو معيت به ما بود، اي گوشه به فورا او آمديم مي فرود منزلي در ههمينك بود، عبادت و طاعت مشغول يكسره

.شد مي مشغول خويش عبادت و طاعت به و كرد، مي پهن را خويش سجاده و رفت، مي البته -كرد؟ مي تيمار را او حيوان كه و داد؟ مي انجام را او كارهاي كسي چه پس :امام

كارهاي به فقط او. بود ما با كارها اين افتخار

٣٦


.نداشت كارها اين به كاري و بود مشغول خويش مقدس بنابر - .ايد بوده برتر او از شما همه اين

٣٧


جمعي دسته غذاي 6

نهادند، زمين بر را بارها و آمدند، فرود مركبها از ياران و اصحاب و اكرم رسول همينكه .كنند آماده و ذبح را گوسفندي غذا براي كه شد براين جمعيت تصميم يكي .بامن آن پوست كندن :ديگري .من با گوسفند بريدن سر :فتگ اصحاب از .بامن آن گوشت پختن :سومي

.بامن صحرا از هيزم كردن جمع :اكرم رسول ...:چهارمي افتخار كمال با خودمان ما بنشينيد، راحت و نكشيد زحمت شما اهللا رسول يا :جمعيت

.كنيم مي را اينكارها همه

٣٨


ميان در را اش بنده دارد نمي دوست خداوند ولي كنيد، مي اشم كه دانم مي :اكرم رسول ).1(باشد شده قائل امتيازي ديگران به نسبت خود براي كه، ببيند متمايز وضعي با يارانش

به سپس )2(آورد و كرد جمع صحرا از خاشاك و خار الزم مقدار و. رفت صحرا طرف

:پاورقي .»اصحابه بين زامتمي يراه ان عبده من يكره اهللا ان 1. 68. صفحه البصر، كحل 2.

٣٩


قافله 7 رفت مي حج به كه اي

و توقف روزي چند رسيد مدينه به همينكه داشت، مكه آهنگ كه مسلمانان از اي قافله .افتاد راه به مكه مقصد به مدينه از بعد و كرد، استراحت

آشنا آنها با كه شدند مصادف يمرد با قافله اهل منازل، از يكي در مدينه، و مكه راه بين در صالحين سيماي كه شد آنها درميان شخصي متوجه آنها، با صحبت ضمن در مرد آن. بود

در بود، قافله اهل حوائج و كارها به رسيدگي و خدمت مشغول نشاط و چابكي با و داشت، شغولم كه را شخصي اين :پرسيد قافله اهل از تعجب كمال با. شناخت را او اول لحظه

.شناسيد؟ مي شماست كارهاي انجام و خدمت

٤٠


و متقي و صالح مردي. شد ملحق ما قافله به مدينه در مرد اين شناسيم، نمي را او نه، مايل خودش او ولي دهد، انجام كاري ما براي كه ايم نكرده تقاضا او از ما. است پرهيزگار

.بدهد ككم آنها به و كند شركت ديگران كارهاي در كه است حاضر هرگز نبوديد، گستاخ طور اين شناختيد مي اگر شناسيد، نمي كه است معلوم كند رسيدگي شما كارهاي به خادم يك مانند شديد نمي

مگر- كيست؟ شخص اين .است العابدين زين الحسين بن علي اين،-

به آنگاه. ببوسند را امام پاي و دست معذرت براي خواستند و پاخاستند به آشفته جمعيت ما ناخواسته خداي بود ممكن! كرديد؟ ما با شما كه بود كاري چه اين :گفتند گله عنوان

.بشويم بزرگ گناهي مرتكب و بكنيم، شما به نسبت جسارتي با گاهي زيرا كردم، انتخاب همسفري براي شناختيد نمي مرا كه شمارا عمدا من :امام

خدا رسول خاطر به آنها كنم، مي مسافرت شناسند مي مرا كه كساني

٤١


از بشوم، خدمتي و كار دار عهده من كه گذارند نمي كنند، مي مهرباني و عطوفت من به زياد خودداري هم خودم معرفي از و شناسند نمي مرا كه كنم انتخاب همسفراني مايلم اينرو ).1(شوم نائل رفقا خدمت سعادت به بتوانم تا كنم مي

:پاورقي كه هست هايي جمله بحار، 27 صفحه در و ،21 صفحه كمپاني، چاپ ،11 دجل بحار، 1.

ما :فرمود كه هست روايتي در و ،»مثله اعطي ال ما اهللا برسول آخذ ان اكره«:فرمايد مي امام .»قط اهللا رسول من بقرابتي اكلت

٤٢


كتابي و مسلمان 8 اسالمي وسيع كشور قلمرو تمام در. بود اسالمي حكومت ثقل مركز كوفه شهر ايام، آن در صادر فرماني چه كه، بود دوخته شهر آن به چشمها شامات، قسمت استثناء به روز، آن .گيرد مي تصميمي چه و كند مي) زردشتي يا مسيحي يا يهودي(كتابي ديگري و مسلمان يكي نفر، دو شهر اين خارج در

به مسلمان كه شد معلوم .دندپرسي را يكديگر مقصد. كردند برخورد هم به راه در روزي توافق. برود كه دارد نظر در را ديگري جاي نزديكي، درهمان كتابي مرد آن و رود، مي كوفه مصاحبت بايكديگر و باشند باهم است يكي راهشان مسافرت از مقداري در چون كه كردند .كنند

٤٣


راهي دو سر هب. شد طي مختلف مذاكرات و صحبتها ضمن در صميميت، با مشترك، راه راه كه طرف آن از مسلمانش رفيق كه كرد مشاهده تعجب كمال با كتابي مرد رسيدند،

.آمد رفت مي او كه طرف اين از و نرفت، بود كوفه بروم؟ كوفه به خواهم مي من نگفتي تو مگر :پرسيد

.چرا - .است يكي آن كه كوفه راه آئي؟ مي طرف اين از چرا پس - راه يك در نفر دو هرگاه فرمود ما پيغمبر. كنم مشايعت تورا مقداري خواهم مي دانم، مي -

. كردي پيدا من بر حقي تو اكنون. كنند مي پيدا بريكديگر حقي كنند، مصاحبت بايكديگر و. كنم مشايعت را تو قدمي چند خواهم مي داري من گردن به كه حق اين خاطر به من

.رفت خواهم خودم راه به بعد البته سرعت باين و كرد، پيدا مردم ميان در قدرتي و نفوذ چنين اين كه شما پيغمبر اوه، -

جهان در دينش

٤٤


.بوده اش كريمه اخالق همين واسطه به حتما شد، رائج اين شد، معلوم برايش كه رسيد، درجه منتها به هنگام اين در كتابي مرد تحسين و تعجب مسلمان مرد همين كه نكشيد طولي. بوده ع ابيطالب ابن علي وقت خليفه مسلمانش، رفيق ).1( گرفت قرار - السالم عليه - علي اصحاب فداكار و مؤمن افراد شمار در و شد،

:پاورقي

670. صفحه السفر، في الصاحب حق و الصحابة حسن باب ،2 ج كافي، اصول 1.

٤٥


9 خليفه ركاب در

مردمش كه شد انبار شهر وارد آمد، مي فهكو سوي به كه هنگامي - السالم عليه - علي .بودند ايراني

كند، مي عبور آنها شهر از محبوبشان خليفه كه بودند خرسند ايراني كشاورزان و كدخدايان) ع(علي مركب جلو در آنها افتاد، راه به علي مركب كه هنگامي شتافتند، استقبالش به

كه است كاري چه اين يد،دو مي چرا :سيدپر و طلبيد را آنها علي. دويدن به كردند شروع .كنيد؟ مي

اين. كنيم مي خود احترام مورد افراد و امرا به نسبت ما كه است احترام نوعي يك اين - .است بوده معمول ما ميان در كه است ادبي نوع يك و سنت

٤٦


اين از ميشهه. كشاند مي شقاوت به آخرت در و اندازد، مي رنج به دنيا در شمارا اينكار -

به اي فايده چه كارها اين بعالوه. كنيد خودداري كند مي خوار و پست را شما كه كارها گونه )1(دارد؟ افراد آن حال

:پاورقي

37. شماره قصار، كلمات البالغه، نهج 1.

٤٧


10 مسيحي مرد و باقر امام

آن به. شكافنده ييعن باقر .است باقر لقبش ، ع الحسين بن علي بن محمد باقر، امام .دانشها شكافنده يعني گفتند، مي العلوم باقر حضرت يعني - بقر كلمه به كرد تصحيف را باقر كلمه استهزاء، و سخريه صورت به مسيحي، مردي

نشان ناراحتي خود از آنكه بدون امام گاوي تو يعني بقر انت :گفت حضرت آن به - گاو :مسيحي .باقرم من نيستم بقر من نه، :گفت سادگي لكما با كند، عصبانيت اظهار و بدهد

.بود آشپز كه هستي زني پسر تو شغلش - .شود نمي محسوب ننگي و عار بود، اين

٤٨


.بود زبان بد و شرم بي و سياه مادرت - گناهش از و بيامرزد را او خداوند است، راست دهي مي مادرم به كه نسبتها اين اگر -

.بستي افترا و دروغ كه بگذرد تو گناه از ،است دروغ اگر و. بگذرد دين از خارج مرد يك آزار موجبات گونه همه بود قادر كه مردي از حلم، همه اين مشاهده به را او و نمايد، ايجاد مسيحي مرد روحيه در انقالبي كه بود كافي آورد، فراهم را اسالم .بكشاند اسالم سوي ).1(شد مسلمان بعدا مسيحي مرد

پ :اورقي

83. صفحه باقر، امام حاالت ،11 جلد االنوار، بحار 1.

٤٩


11 اكرم رسول و اعرابي

و سيم خدا رسول از مگر تا آمد، مسجد به يكسره و شد مدينه وارد وحشي، و بياباني عربي حاجت. بود خود ياران و اصحاب انبوه ميان در اكرم رسول كه شد وارد هنگامي. بگيرد زري

.خواست عطائي و كرد ظهارا را خويش و درشت سخن بعالوه شمرد، كم را آن و نشد قانع او ولي داد، او به چيزي اكرم رسول

.كرد جسارت خدا رسول به نسبت و آورد، زبان بر ناهمواري ولي برسانند، او به آزاري كه بود نمانده چيزي و شدند، خشم در سخت ياران و اصحاب .شد مانع خدا رسول اعرابي ضمنا كرد، كمك او به ديگر مقداري و برد، خانه به خود با را اعرابي بعدا كرما رسول

نزديك از

٥٠


ندارد، شباهت ديده تاكنون كه حكامي و رؤسا وضع به اكرم رسول وضع كه كرد مشاهده .نشده جمع آنجا در اي خواسته و زر و

او به اكرم رسول وقت اين در. اندر زبان بر آميز تشكر اي كلمه و كرد رضايت اظهار اعرابي ياران و اصحاب خشم موجب كه، راندي برزبان ناهمواري و درشت سخن ديروز تو :فرمود

جمله اين من حضور در اكنون ولي برسد، گزندي تو به آنها ناحيه از ترسم مي من. شد من و خشم تا بگويي جمعيت حضور در را جمله همين است ممكن آيا گفتي، را آميز تشكر

.ندارد مانعي :گفت اعرابي برود؟ بين از دارند، تو به نسبت آنان كه ناراحتي جمعيت به رو اكرم رسول بودند، جمع همه كه حالي در آمد، مسجد به اعرابي ديگر روز :گفت اعرابي است؟ چنين آيا شده راضي ما از كه دارد مي اظهار مرد اين :فرمود و كرد

ياران و اصحاب. كرد تكرار بود گفته خلوت در كه آميز تشكر جمله همان و است چنين .خنديدند خدا رسول

٥١


همان مثل افراد، گونه اين و من مثل :فرمود و كرد، جمعيت به رو خدا رسول هنگام اين در

كمك شتر صاحب به اينكه خيال به مردم كرد، مي فرار و بود رميده شترش كه است مردي صاحب. شد تر فراري و كرد رم بيشتر شتر آن. دويدند شتر دنبال به و ند،كرد فرياد بدهند من باشد، نداشته كاري من شتر به كسي كنم مي خواهش گفت، و زد بانگ را مردم شتر

.كنم رام را خويش شتر راه چه از كه دانم مي بهتر خودم جلو از آرام رامآ و برداشت علف مشت يك و رفت بازداشت، تعقيب از را مردم همينكه

را علف كه حالي در تدريجا بدود، و بكشد فريادي و بزند اي نعره آنكه بدون آمد، بيرون شتر .شد روان و گرفت دست در را خويش شتر مهار سهولت باكمال بعد. آمد جلو داد مي نشان

شده هكشت شما دست به بدبخت اعرابي اين حتما بودم، گذاشته آزاد را شما من ديروز اگر دخالت مانع ولي - پرستي بت و كفر حال در بود، شده كشته بدي حال چه در و - بود ماليمت و نرمي با خودم و شدم، شما

٥٢


).1(كردم رام را او

:پاورقي 70. صفحه البصر، كحل 1.

٥٣


حسين امام و شامي مرد 12

كه مردي به افتاد چشمش. آمد مدينه به ديگر مقصد يا حج قصد به شام، اهل از شخصي بن حسين :شد گفته كيست؟ مرد اين :پرسيد. شد جلب توجهش. بود نشسته كناري در

كرده رسوخ روحش در كه) 1(عجيبي تبليغاتي سوابق .است ابيطالب بن علي

:پاورقي او به اسالم در را شام حكومت و امارت كه كسي اول. شد فتح عمر خالفت زمان در شام. 1

اين حكومت او از بعد. مرد و كرد حكومت سال دو يزيد. بود ابوسفيان بن يزيد دادند، در تمام سال بيست معاويه. شد اگذار و ابوسفيان، بن معاويه يزيد، برادر به نعمت پر استان نصب و عزل حكام بزود زود كه عمر زمان در حتي كرد، حكومت اقتدار و نفوذ كمال با آنجا داشته دست در را نقطه يك حكومت سال چند كه شد نمي داده اجازه كسي به و شدند مي

مزاحمش كسي و ماند ثابت خويش حكومت مقر در معاويه كند، گرم را خود جاي و باشد >.افتاد خالفت خيال به بعدها كه كرد محكم را خود جاي قدري به. نشد

٥٤


دشنام و سب تواند يم آنچه اهللا الي قربة و آيد جوش به خشمش ديگ كه شد موجب بود، امام گشود، را خود دل عقده و گفت خواست چه هر همينكه. بنمايد علي بن حسين نثار

كرد، او به عطوفت و مهر از پر نگاهي كند، ناراحتي اظهار و بگيرد خشم آنكه بدون حسين و خلق حسن بر مبني - قرآن از آيه چند آنكه از پس و

:پاورقي آرزوي به -آورد وجود به كه خونيني هاي صحنه از بعد - كومتح سال بيست از پس >

قلمرو قسمتهاي ساير و شام بر مسلمين خليفه عنوان به ديگر سال بيست و رسيد، خود .كرد حكومت روز آن اسالمي وسيع كشور

دست زير در گشودند، اسالمي جهان به چشم كه روزي اولين از شام مردم جهات، اين به در. داشتند خصومت هاشميان با قديم از امويها دانيم مي همچنانكه و. شدند بزرگ امويان آل در و شد قويتر و شديدتر هاشميان با امويان خصومت اسالم، ظهور با و اسالم دوران سپردند، دل به و شنيدند را اسالم نام كه اول از شام مردم بنابراين،. كرد پيدا تمركز علي

از را علي آل دشمني امويها سوء تبليغات روي و. سپردند دل به نيز را علي آل دشمني . بود معروف آنها از خوي و خلق اين كه بود اين. شمردند مي دين اركان

٥٥


عفو تو به كمك و خدمت نوع هر براي ما :فرمود او به كرد قرائت - اغماض و

:داد جواب شامي؟ اهل از آيا :پرسيد او از آنگاه. ايم آماده .دانم مي را آن چشمه سر و دارم سابقه خوي و خلق اين با من :فرمود .يآر دهيم، كمك تو به حاضريم داري احتياجي اگر غريبي، ما شهر در تو :فرمود آن از پس

پول تو به حاضريم بپوشانيم، را تو حاضريم. كنيم پذيرايي تو از خود خانه در حاضريم .بدهيم

با كرد نمي گمان هرگز و كند، برخورد شديدي العمل سعك با بود منتظر كه شامي مرد :گفت كه شد منقلب چنان شود، روبرو اغماضي و گذشت همچو يك چنين اين و رفتم، مي فرو زمين به من و شد مي شكافته زمين وقت آن در داشتم آرزو

كسي زمين روي همه در من، براي ساعت آن تا. كردم نمي گستاخي نسنجيده و نشناخته پدرش و او از من نزد كسي ، عكس بر ساعت آن از و نبود، مبغوضتر پدرش و حسين از

).2( نيست محبوبتر

:پاورقي 4صفحه قمي، محدث المصدور نفثة 2

٥٦


خواست اندرز كه مردي 13

نصيحتي و پندي حضرت آن از. رسيد اكرم رسول حضور به و آمد مدينه به باديه از مردي .نفرمود چيزي اين از بيش و مگير خشم :فرمود باو كرما رسول. كرد تقاضا

كه يافت اطالع رسيد، خود قبيله ميان به كه وقتي اتفاقا. برگشت خويش قبيله به مرد آن مال به دستبردي او قوم جوانان كه قرار اين از آمده، پيش مهمي حادثه او نبودن در

باريك جاهاي به كار تدريجا و اند، كرده ثلم به معامله نيز آنها و اند، زده ديگر اي قبيله شنيدن. كارزارند و جنگ آماده و اند، كرده آرائي صف يكديگر مقابل در قبيله دو و رسيده،

آور، هيجان خبر اين

٥٧


را خويش سالح فورا. برانگيخت را او خشم .شد همكاري آماده و ملحق خود قوم صف به و پوشيد و خواست

و ديده چيزها چه و رفته مدينه به كه آمد يادش به افتاد، فكرش به گذشته بين، اين در فرموده، او به حضرت آن و است، كرده تقاضا پندي خدا رسول از كه آمد يادش به شنيده،

من موجبي چه به و شدم، تهييج من چرا كه رفت فرو انديشه در .بگيرد را خود خشم جلو بر من جهت بي چرا ام؟ كرده شدن كشته و كشتن مهياي را خود اكنون و ، پوشيدم سالح

به را كوتاه جمله آن كه است آن وقت االن كرد فكر خود با! ام؟ شده خشمناك و افروخته .بندم كار منظور اگر چيست؟ براي ستيزه اين :گفت و خواند پيش را مخالف صف زعماي و آمد جلو

خودم شخصي مال از حاضرم من ،اند كرده ما نادان جوانان كه است تجاوز آن غرامت را يكديگر خون و بيفتيم يكديگر جان به چيزي همچو براي ما كه ندارد علت. اداكنم گذشت به مقرون و عاقالنه سخنان كه مقابل طرف .بريزيم

٥٨


. نيستيم كمتر تو از هم ما :گفتند و شد تحريك شان مردانگي و غيرت شنيدند، را مرد اين .كنيم مي نظر صرف خود ادعاي اصل از ما است چنين كه حاال ).1(بازگشتند خود قبيله ميان به صف دو هر

:پاورقي 404. صفحه ،2 جلد كافي، اصول 1.

٥٩


ع علي زره و مسيحي 14 در چندي از پس. شد گم حضرت آن زره كوفه، در - السالم عليه - علي خالفت زمان در

زره اين :كه كرد دعوي اقامه و برد، قاضي محضر هب را او علي. پيداشد مسيحي مرد نزديك مرد اين نزد در را آن اكنون و. ام بخشيده كسي به نه و ام فروخته را آن نه است، من آن از

:گفت او گويي؟ مي چه تو كرد، اظهار را خود ادعاي خليفه :گفت مسيحي به قاضي .ام يافته مكنم(كنم نمي تكذيب را خالفت مقام گفته حال عين در و است، من خود مال زره اين

)باشد كرده اشتباه خليفه است است تو بر عليهذا است، منكر شخص اين و هستي مدعي تو :گفت و علي به كرد رو قاضي

بر شاهد كه

٦٠


.بياوري خود مدعاي من ولي بياورم، شاهد من كه بايست مي اكنون گويد، مي راست قاضي :فرمود و خنديد علي

.رمندا شاهد را زره هم او و كرد، حكم مسيحي نفع به ندارد، شاهد مدعي كه اصل اين روي قاضي

.شد روان و برداشت گامي چند آنكه از پس است، كي مال زره كه دانست مي بهتر خود كه مسيحي مرد ولي

رفتارهاي نوع از رفتار و حكومت طرز اين :گفت برگشت، و شد مرتعش وجدانش پيمود .است علي از زره كه كرد اقرار و ،انبياست حكومت نوع از يست،ن عادي بشر

جنگ در علي پرچم زير در ايمان و شوق با و شده، مسلمان ديدند را او نكشيد طولي ).1(جنگد مي نهروان

:پاورقي

صفحه تبريز، چاپ ،9 جلد بحار، نيز 63 صفحه االنسانية، العدالة صوت علي االمام 1. .)اختالفي با(598

٦١


15 متصوفه از گروهي و صادق امام

امام بر زيست، مي مدينه در كه) 1(ثوري سفيان

:پاورقي را خود كه آمدند وجود به مسلمين ميان در اي دسته هجري، دوم قرن اوايل حدود در 1.

به هم را ديگران و داشتند زندگي در خاصي روش دسته اين. ناميدند مي صوفي و زاهد مدعي. است همين هم دين راه كه كردند مي وانمود چنين و. كردند مي دعوت روش همان غذاي يا بپوشد، خوب جامه نبايد مؤمن آدم جست، دوري بايد دنيا نعمتهاي از كه بودند

را مواهب اين احيانا ديدند، مي كه را ديگران اينها. بنشيند عالي مسكن در يا بخورد، مطبوع از دور و دنيا اهل را آنان و. كردند مي مالمت و تحقير سخت دهند، مي قرار استفاده مورد در مسلك و روش اين.بود تفكر طرز همين روي صادق امام بر سفيان ايراد. خواندند مي خدا

بيش و كم مسلك اين دنيا جاي همه در بلكه هند، در و يونان در. داشت سابقه جهان >.دادند ديني رنگ آن به و شد پيدا هم مسلمين ميان در داشته، وجود

٦٢


٦٣


ميان كه نازكي پرده مانند لطيف بسيار و سپيد اي جامعه ديد را امام. شد وارد صادق عنوان به. است پوشيده - سازد مي جدا هم از را دو آن و است آن پوست و مرغ تخم سفيده آلوده دنيا زيورهاي به را خود بايست نمي تو. نيست تو سزاوار جامه اين :گفت اعتراض دور دنيا از را وخود باشي داشته تقوي و بورزي زهد كه رود مي انتظار تو از سازي،

.نگهداري. است مفيد تو آخرت و دنيا براي از كه كن گوش خوب بگويم، تو به سخني خواهم مي :امام راستي اگر

:پاورقي<

گفت توان مي و كرد، پيدا عجيبي نفوذ و يافت ادامه بعد نسلهاي در مسلك اين و روش اين اصول نشمردن محترم مستقيمش اثر كه آمد، وجود به مسلمين ميان در مخصوصي مكتب .شد اسالمي كشورهاي تأخر و انحطاط اش ثمره و بود، كارها در قيدي ال و زندگي اند شده ناميده صوفي نام به رسما كه طبقاتي ميان در تنها فلسفه، اين و مكتب اين نفوذ

ساير ميان در - دنيا ترك و تقوي و زهد نام به - مخصوص تفكر طرز اين شيوع نبوده، كنند مي و كرده قلمداد صوفي ضد را خود احيانا كه اسالمي، مذهبي گروههاي و طبقات اند، شده ناميده صوفي كه كساني تمام گفت توان مي هم و. است نبوده صوفيه از كمتر .اند نبوده تفكر طرز اين داراي بيماري يك كرد، تلقي اجتماعي بيماري نوع يك بايد را تفكر طرز اين كه نيست شك

اين و كرد، مبارزه بيماري بااين بايد و. گردد مي اجتماع روحي فلج موجب كه خطرناك مبارزه يك هيچ شود، مي و شده نام اين به كه هايي مبارزه متأسفانه. برد بين از را تفكر طرز

است، اشخاص و افراد و الفاظ و اسماء با مبارزه. نيست تفكر طرز اين با عنيي بيماري اين با تصوف، با كنندگان مبارزه كه هست بسا و دنيوي مناسب ربودن براي مبارزه احيانا و

به آنكه يا. باشند مي بيماري آن شيوع عامل و هستند مبتال بيشتر بيماري آن به خودشان شاهكار كه لطيف و عالي افكار سلسله يك كنندگان، مبارزه درك قصور و جهل علت

>مبارزه. گيرد مي قرار حمله مورد رسد، مي آنها به كسي كمتر دست و است انسانيت

٦٤


تو براي من سخن داني، نمي موضوع اين درباره را اسالم دين نظر حقيقت و اي كرده اشتباه حقايق و بگذاري بدعتي اسالم در كه است اين منظورت اگر اما. بود خواهد سودمند بسيار

. داد نخواهد سودي تو به سخنان اين و. است ديگري مطلب سازي، وارونه و منحرف را پيش زمان، آن در را حضرت آن صحابه و خدا رسول فقيرانه و ساده وضع تو است ممكن روز تا مسلمين همه براي اي وظيفه و تكليف نوع يك كه كني فكر و سازي مجسم خود من اما. كنند زندگي فقيرانه هميشه و دهند، قرار نمونه را وضع آن عين كه هست امتقي

آن بر تنگدستي و سختي و فقر كه بود محيطي و زماني در خدا رسول كه بگويم تو به .بودند محروم زندگي اوليه لوازم داشتن از مردم عموم. بود مستولي

. بود روزگار آن عمومي وضع به مربوط حضرت آن صحابه و اكرم رسول زندگي خاص وضع موهبتهاي از برداري بهره شرائط و شد، فراهم زندگي وسائل روزگاري و عصري در اگر ولي نه صالحانند، و نيكان نعمتها آن از بردن بهره براي مردم سزاوارترين گشت، موجود الهي

:پاورقي

در متن، حديث در كه باشد تفكر زطر آن و بيماري آن با مبارزه صورت به بايد تصوف با > هر طرف از و باشد جاكه هر در شود، مبارزه آن با بايد آمده،). ع(صادق امام بيان ضمن

.شود خوانده كه نام هر به شود، ابراز كه جمعيت كه تفكر، طرز اين رد در است بياني جامعترين داستان اين در امام بيان حال، هر به

و محفوظ حديث كتب در جامع، بيان اين خوشبختانه و كرده، پيدا عظيمي شيوع متأسفانه .است مانده مضبوط

٦٥


.كافران نه مسلمانانند بدكاران، و فاسقان و نعمتها از كه بيني مي اينكه عين در من قسم خدا به! شمردي؟ عيب من در را چيز چه تو

كه زماني از كنم، مي استفاده الهي موهبتهاي اگر كه هستم مراقب آنكه مگر گذرد نمي من بر روزي و شب ام، رسيده بلوغ و رشد حد به

.برسانم موردش به را آن فورا شود پيدا مالم در حقي به و رفت، بيرون خورده شكست و سرافكنده بدهد، را امام منطق جواب نتوانست سفيان جمعي دسته كه تندگرف تصميم آنها گفت، را جرا ما و پيوست، خود مسلكان هم و ياران دالئل خوب نتوانست ما رفيق :گفتند و آمدند اتفاق به جمعي .كنند مباحثه امام با و بيايند

.سازيم محكوم را تو خود روشن داليل با ايم آمده ما اكنون كند، ذكر را خودش .كنيد بيان چيست؟ شما دليلهاي :امام

.است قرآن از ما دليلهاي :جمعيت .شنيدنم آماده كنيد بيان قرآن؟ از هترب دليلي چه :امام

٦٦


ايم كرده اتخاذ كه مسلكي درستي و خودمان مدعاي بر دليل را قرآن از آيه دو ما :جمعيت

اين را صحابه از گروهي جا يك كريم قرآن در خداوند. است كافي را ما همين و آوريم، مي طور

خويش بر را ديگران حمتند،ز و تنگدستي در خودشان اينكه عين در :كند مي ستايش )1(رستگاران آنهايند بمانند، محفوظ بخل صفت از كه كساني. دارند مي مقدم

يتيم و فقير به را آن دارند، عالقه و احتياج بغذا اينكه عين در :گويد مي قرآن ديگر جاي در ).2(.خورانند مي اسير و

سخنان به و بود نشسته مجلس حاشيه در كه نفر يك رسيد، اينجا به سخنشان همينكه به هم خودتان شما كه است اين ام فهميده تاكنون من آنچه :گفت داد مي گوش آنها

مال به را مردم تا ايد داده قرار وسيله را حرفها اين شما نداريد، عقيده خود سخنان

:پاورقي صدورهم في يجدون ال و ، اليهم هاجر من يحبون قبلهم، من االيمان و الدار تبوؤ الذين و. 1

فاولئك نفسه شح يوق من و خصاصة، بهم كان ولو انفسهم علي يؤثرون و اوتوا، مما حاجة ).9 آيه حشر، سوره(»المفلحون هم. 2 ).8 آيه دهر سوره( اسيرا و يتيما و مسكينا حبه علي الطعام يطعمون و

٦٧


ديده عمال لهذا شويد، مند بهره آنها عوض شما و بدهند شما به تا كنيد، عالقه بي خودشان .باشيد داشته پرهيز و احتراز خوب غذاهاي از شما كه نشده

اول :فرمود و كرد جمعيت به رو بعد. ندارد فائده اينها كنيد، رها را حرفها اين عجالة :امام

را قرآن منسوخ و ناسخ و متشابه و محكم كنيد، مي استدالل قرآن به كه شما آيا بگوييد !نه؟ يا دهيد، يم تميز

از صحيحي اطالع اينكه بدون كه، شد گمراه راه همين از شد گمراه كه امت اين از هركس .كرد تمسك آن به باشد داشته قرآن

.نه كامال ولي داريم، زمينه اين در اطالعاتي الجمله في البته :جمعيت و اطالع است، آنقر آيات مثل هم پيغمبر احاديث. است همين از هم شما بدبختي :امام

.دارد الزم كامل شناسايي. ندارد داللت الهي نعمتهاي از استفاده حرمت بر آيات اين :خوانديد قرآن از كه آياتي اما را قومي. است ايثار و بخشش و گذشت به مربوط آيات اين

٦٨


بر كه را مالي و داشتند مقدم خودشان بر را ديگران معيني وقت در كه كند مي ستايش نشده مرتكب خالفي و گناهي دادند نمي هم اگر و دادند، ديگران به بود حالل ودشانخ

نكرده هم نهي وقت آن در البته و كنند، چنين بايد كه بود نكرده امر آنان به خداوند. بودند به و گذاشتند مضيقه و تنگدستي در خودرا احسان، و عاطفه حكم به آنان نكنند، كه بود

تطبيق شما مدعاي با آيات اين پس. داد خواهد پاداش آنان به خداوند .دادند ديگران و خودشان مال اينكه بر نماييد، مي مالمت و كنيد مي منع را مردم شما زيرا كند، نمي

.كنند استفاده داشته ارزاني آنها به خداوند كه نعمتهائي از جامعي و كامل دستور زمينه اين در بعد ولي كردند، بخشش و بذل طور آن روز آن آنها

ناسخ رسيد بعد كه دستور اين البته و. كرد معين را كار اين حدود رسيد، خداوند طرف .عمل آن تابع نه باشيم دستور اين تابع بايد ما آنهاست، عمل

واسطه به و مؤمنين حال اصالح براي خداوند

٦٩


آنچه و بگذارد، يقهمض در را خود عائله و خود شخص، كه كرد نهي خويش، خاص رحمت پيران و خردساالن و ضعيفان شخص، عائله ميان در زيرا بخشد، ديگران به دارد كف در

اختيار در كه ناني گرده من كه شود بنا اگر. ندارند تحمل طاقت كه شوند مي پيدا فرتوت) ص(ماكر رسول لهذا. شد خواهند تلف هستم آنها دار عهده كه من عائله كنم، انفاق دارم

را آنها انفاق قصد و دارد دينار چند يا نان، قرص چند يا خرما دانه چند كه كسي :فرمود و زن و خودش دوم درجه در و كند، انفاق بايد خود مادر و پدر بر اول درجه در دارد،

و خيرات چهارم درجه در و مؤمنش، برادران و خويشاوندان سوم درجه در و فرزندش، و مرده انصار از مردي شنيد كه وقتي خدا رسول. آنهاست همه از بعد ميچهار اين .مبرات

:فرمود است داده خدا راه در را خود مختصر دارايي او و مانده، باقي او از صغيري كودكان او. كنند دفن مسلمين قبرستان در را او گذاشتم نمي بوديد، داده اطالع من به قبال اگر

!باشد از در مردم پيش دستشان هك گذارد مي باقي كودكاني

٧٠


از خود انفاقات در هميشه :است فرموده خدا رسول كه كرد نقل من براي باقر امام پدرم« كه نزديكي، ترتيب به كنيد، شروع خود عائله ».است مقدمتر است نزديكتر كه هر

كه آنجا كند، مي نهي شما مسلك و روش از مجيد، قرآن نص در اينها، برهمه عالوه :فرمايد مي

راه روي، كند نه و كنند مي روي تند نه بخشش و انفاق مقام در كه هستند كساني متقين ).1(.گيرند مي پيش را ميانه و اعتدال

كه طور همان ، بخشش و بذل در روي تند و اسراف از كند مي نهي قرآن از زيادي آيات در كرده تعيين را روي ميانه و وسط حد كار اين براي قرآن كند، مي نهي خست و بخل از

دست آنگاه بماند، دست تهي خودش و بخشد، ديگران به دارد چه هر انسان اينكه نه است، خداوند. بده روزي من به خدايا كه بردارد دعا به

:پاورقي ).67 آيه فرقان، سوره (قواما ذلك بين كان و يقتروا لم و يسرفوا لم انفقوا اذا الذين. 1

٧١


چند دعاي خداوند :فرمود اكرم پيغمبر زيرا كند، نمي مستجاب هرگز را دعايي چنين اين .كند نمي مستجاب را دسته .بخواهد خود مادر و پدر براي بدي خداوند از كه كسي -الف مال او و باشد، نگرفته سندي و گواه و شاهد طرف، از داده قرض به را مالش كه كسي -ب البته. خواهد مي چاره خداوند از برداشته دعا به دست شخص اين حاال. است خورده را

مال و برده، بين از را چاره راه خودش دست به او زيرا شود، نمي مستجاب آدم اين دعاي .است داده او به گواه و سند بدون را خويش

شخص خود دست در كار اين چاره زيرا بخواهد، را زنش شر دفع خداوند از كه كسي - ج .كند فسخ باطالق را ازدواج عقد ، است ناراحت زن اين دست از واقعا اگر تواند مي او است،

روزي خداوند از و گذاشته، دست روي دست و نشسته خود خانه در كه آدمي - د :گويد مي جاهل كار طمع بنده اين جواب در خداوند خواهد، مي

٧٢


اينست نه مگر! ام؟ كرده باز تو رايب را جنبش و حركت راه من كه اينست نه مگر! من بنده ام داده عقل و گوش و چشم و پا و دست تو به! ام؟ داده تو به صحيح جوارح و اعضاء من كه و نمايي حركت و كني فكر و بشنوي و ببيني كه

به نعمتها اين شكر. بوده كار در مقصودي و هدف اينها همه خلقت در! كني؟ بلند دست كه ام كرده تمام را حجت خودم و تو بين من بنابراين. واداري كار به را اينها تو كه اينست

دوش بار و كني، اطاعت جنبش و سعي به راجع مرا دستور و برداري، گام طلب راه در اگر و داد، خواهم وافر روزي تو به بود، سازگار من كلي مشيت با اگر البته. نباشي ديگران

وظيفه كرده را خود سعي تو البته نكرد، پيدا عهتوس تو زندگي مصالحي و علل به هم .بود خواهي معذور و اي داده انجام را خويش

از را آنها زياد بخششهاي و بذل با او و داده فراوان ثروت و مال او به خداوند كه كسي - ه او جواب در خداوند بده، روزي من به خدايا كه برداشته دعا به دست بعد و است، برده بين

:گويد يم

٧٣


كه بودم نداده دستور من مگر !نكردي؟ روي ميانه چرا ندادم؟ فراوان روزي تو به من مگر !كرد؟ روي ميانه بايد بخشش در

من مگر بودم؟ نكرده نهي بيحساب بخششهاي و بذل از رحم قطع مستلزم كه بخواهد چيزي خداوند از و كند، دعا رحم قطع درباره كه كسي-و

).كند دعا موضوعي درباره بخواهد كرده رحم قطع كه كسي يا(است، زيرا آموخت، را بخشش روش و طرز خويش پيغمبر به مخصوصا كريم قرآن در خداوند

فقرا مصرف به را آنها خواست مي او و بود، پيغمبر پيش طال مبلغي كه شد واقع داستاني را طالها تمام يكروز در ذاله بماند، اش خانه در پول آن يكشب حتي نداشت ميل و برساند،

پيغمبر خواست، مي كمك پيغمبر از بااصرار و شد پيدا سائلي ديگر بامداد. داد آن و اين به .شد غمناك و ناراحت خيلي اينرو از بدهد، سائل به كه نداشت دست در چيزي هم

قرآن آيه كه بود اينجا

٧٤


تمام نه و ببند خود گردن به را خود دستهاي نه :كه آمد آيه داد، را كار دستور و شد، نازل مورد و بماني تهيدست بعد كه باش داشته گشاده

مالمت ).1( شوي واقع فقرا تأييد را احاديث اين مضمون هم قرآن آيات رسيده، پيغمبر از كه احاديثي است اينها .دارند نايما قرآن آيات مضمون به قرآنند به مؤمن و قرآن اهل كه كساني البته و كند، مي شود انفاق مالم پنجم يك گفت بكن، وصيتي مالت به راجع شد گفته مرگ هنگام ابوبكر به .نيست كم پنجم يك و باشد، ورثه به متعلق باقي و

تا موت مرض در دارد حق مريض آنكه حال و كرد، وصيت خويش مال پنجم يك به ابوبكر به كند، استفاده خود حق تمام از اينست بهتر دانست مي اگر و. كند وصيت هم سوم يك .كرد مي وصيت سوم يك

:پاورقي

سوره( محسورا ملوما فتقعد البسط كل تبسطها ال و عنقك الي مغلولة يدك تجعل ال و .1 ).29 آيه اسراء،

٧٥


همين هم آنها روش و سيره شناسيد، مي زهد و تقوي و فضل به شما كه را ابوذر و سلمان .گفتم كه بود طور

مخارج سال يك اندازه به گرفت، مي المال بيت از را خويش ساالنه نصيب كه وقتي سلمان

تقوي و زهد اينهمه با تو :گفتند او به. كرد مي ذخيره - برساند ديگر سال به را او كه - خود در او نرسي؟ سال آخر به و بميري فردا يا امروز همين شايد هستي؟ سال ذخيره فكر در

فرض يك. دانيد مي صحيح را مردن فرض فقط شما چرا نمردم، هم شايد :گفت جواب اي دارم، حوائجي و دارم خرج بمانم زنده اگر و بمانم، زنده اينكه آن و دارد وجود هم ديگر نداشته زندگي وسيله كافي مقدار به اگر انسان نفس كه غافليد نكته اين از شما نادانها دست از حق راه در را خود نيروي و نشاط و كند، مي وتاهيك و كندي حق اطاعت در باشد، .گيرد مي آرام شد فراهم وسيله كافي قدر به كه همينقدر و دهد، مي داشت گوسفند چند و شتر چند وي ابوذر، اما و

٧٦


يا ديد، مي گوشت خوردن به خود در ميلي اگر احيانا و كرد، مي استفاده آنها شير از كه اگر و. كرد مي استفاده آنها گوشت از ديد، مي محتاج را ديگران يا رسيد، مي برايش مهماني

.كرد مي منظور سهمي ديگران برابر نيز خودش براي بدهد، ديگران به خواست مي گاه هيچ. دانيد مي همه كه گفت چيزها آنان درباره پيغمبر بود؟ زاهدتر اينها از كسي چه شما كه راهي اين از و ندادند، دست از تقوي و زهد نام به را خود دارايي تمام اشخاص اين

در را خود عائله و خود و كنند نظر صرف دارند چه هر از مردم كه كنيد مي پيشنهاد امروز .نرفتند بگذارند سختي

اخطار اند كرده نقل خدا رسول از اجدادش و پدر از پدرم كه را حديث اين رسما شما به من :فرمود خدا رسول كنم، مي

قطعه قطعه مقراض با بدنش اگر كه كند، مي پيدا مؤمن كه است حالي چيزها عجيبترين باز شود داده او به غرب و شرق ملك هم اگر و بود، خواهد سعادت و خير برايش بشود .است سعادت و خير برايش

٧٧


روح از ناشي مؤمن خير باشد؟ تهيدست و فقير حتما كه نيست اين گرو در مؤمن خير شود، واقع نيازي بي و ثروت يا تهيدستي و فقر از حالي هر در زيرا است، او عقيده و ايمان را وظيفه آن و دارد اي وظيفه حال اين در داند مي

گيرد، مي بخود مؤمن كه است حالتي چيزها عجيبترين كه اينست. دهد مي انجام بخوبي .شود مي سعادت و خير برايش سستيها و سختي و پيشامدها همه كه

نمي ؟ بيفزايم برآن يا است كافي گفتم شما براي امروز كه مقدار همين دانم بود اين جهاد قانون بود، كم مسلمانان عده كه هنگام آن اسالم، صدر در كه دانيد مي هيچ و گناه كرد نمي ايستادگي اگر و كند، ايستادگي كافر نفر ده برابر در مسلمان نفر يك كه

و لطف به خداوند شد، پيدا بيشتري امكانات كه بعد ولي شد، مي محسوب تخلف و جرم مسلمان فرد هر كه داد تغيير نحو اين به را قانون اين و داد، بزرگي تخفيف خود رحمت .بيشتر نه كند ايستادگي كافر دو برابر در فقط كه است موظف

٧٨


يكي كنيد فرض :كنم مي سؤال مياسال قضائي محاكم و قضا قانون به راجع مطلبي شما از نفقه كه كند مي حكم قاضي و است، بين در او زن نفقه موضوع و هست محكمه در شما از

آورد مي عذر آيا كند؟ مي چه اينجا در. بدهي بايد را زنت عقيده به آيا! است؟ موجه عذر اين آيا! ام؟ كرده اعراض دنيا متاع از و هستم زاهد بنده كه

ظلم كه آن يا است عدالت و حق مطابق بدهي، را زنت خرج بايد اينكه به قاضي حكم شما همه به و ايد، گفته واضح دروغ يك است، ناحق و ظلم حكم اين بگوييد اگر است؟ جور و

است، صحيح قاضي حكم بگوييد اگر و ايد، كرده ستم و جور ناروا تهمت اين با اسالم اهل .است باطل شما روش و طريقه كه داريد ولقب و. است باطل شما عذر پس

غير يا واجب انفاقهاي سلسله يك موارد آن در مسلمان كه هست مواردي :ديگر مطلب اعراض زهد معناي كنيم فرض اگر حاال دهد، مي كفاره يا زكات مثال دهد، مي انجام واجب

واهدلخ مطابق مردم همه كنيم فرض و است، زندگي مايحتاجهاي و زندگي از

٧٩


صدقات و كفارات تكليف پس روگرداندند، آن يحتاج ما و زندگي از و شدند، زاهد شما و گاو و شتر و گوسفند و نقره و طال به كه - واجب زكاتهاي تكليف شود؟ مي چه واجبه تعلق غيره و كشمش و خرما دگيزن تهيدستان كه شده فرض صدقات اين كه اينست نه مگر شود؟ مي چه - گيرد مي

و دين هدف كه رساند مي خود اين! شوند مند بهره زندگي مواهب از و كنند، پيدا بهتري مقصود اگر و. است آن از شدن مند بهره و زندگي مواهب به رسيدن مقررات اين از مقصود

جهان اين متاع از بشر كه بود اين ديني تربيت اعالي حد و بود، بودن فقير دين هدف و عالي هدف آن به فقرا پس كند، زندگي بيچارگي و مسكنت و فقر در و كند اعراض خارج خود سعادتمندانه و خوش حال از تا داد چيزي آنان به بايست نمي و اند رسيده .بپذيرند نبايد سعادتند در غرق چون نيز آنان و .نشوند نگاه كف در را مالي كسي كه نيست شايسته گوييد مي شما كه است اين حقيقت اگر اساسا ديگر و ببخشد، را همه رسد مي دستش به چه هر بايد دارد،

٨٠


.ماند نمي باقي زكات براي محلي بد سوي به وايد، گرفته پيش را اكيخطرن و زشت طريقه بسيار شما كه شد معلوم پس

رويد مي كه راهي. كنيد مي دعوت را مردم مسلكي از و قرآن از نداشتن اطالع و قرآن به تجهال از ناشي خوانيد، مي آن به هم را ديگر مردم و

باشد، تشكيك قابل كه نيست احاديثي اينها. است پيغمبر احاديث از و پيغمبر سنت اگر را پيغمبر معتبر احاديث شما ولي. دهد مي گواهي آنها صحت به قرآن كه است احاديثي

معاني در شما. تاس ديگري ناداني خود اين و كنيد، مي رد نيايد در درست شما روش با. كنيد نمي تدبر شود مي استفاده آن از كه انگيزي شگفت و لطيف هاي نكته و قرآن آيات .دهيد نمي تشخيص را نهي و امر. دانيد نمي را متشابه و محكم و منسوخ و ناسخ بين فرق

كه كرد مسألت را ملكي خداوند از كه، بدهيد داود بن سليمان قصه به راجع مرا جواب باالتر كسي ايبر

٨١


. خواست نمي حق جز سليمان البته. اوداد به ملكي چنان هم خداوند) 1(نباشد ميسر آن از چنين چرا كه نگرفت عيب سليمان بر را اين مؤمني فرد هيچ نه و قرآن در خداوند نه

همچنين و. بود سليمان از قبل كه پيغمبر داود است همچنين. خواسته دنيا در را ملكي هم من كه بده من به را داري خزانه: گويد مي رسما پادشاه به كه يوسف داستان است ). 2(كار داناي هم و امينم از و شد، سپرده او به يمن حدود تا مصر كشورداري امور كه رسيد جايي به كارش بعد

. دگشتن برمي و خريدند مي آذوقه و آمدند مي - آمد پيش كه قحطي اثر در - اكناف و اطراف عيب يوسف بر را كار اين قرآن در خداوند نه و كرد ناحق عمل به ميل يوسف نه البته و

نيز خدا و. داشت مي دوست را خدا كه بود اي بنده كه ذوالقرنين قصه است همچنين. گرفت جهان مغرب و مشرق مالك و گرفت قرار اختيارش در جهان اسباب. داشت مي دوست را او

.شد

:پاورقي .1 )35 آيه ص، سوره(، بعدي من الحد ينبغي ال ملكا لي هب و

. 2 )55 آيه يوسف، سوره.(»عليم حفيظ اني االرض خزائن علي اجعلني قال

٨٢


از. كنيد متأدب اسالم واقعي آداب به را خود و برداريد دست ناصواب راه اين از! گروه اي كه مسائلي در. نتراشيد ستورد خود پيش از و نكنيد، تجاوز كرده نهي و امر خدا آنچه از را مسائل آن علم نكنيد، مداخله دانيد نمي

از را حالل و متشابه از را محكم و منسوخ از را ناسخ كه باشيد صدد در بخواهيد، اهلش كنيد رها را جهالت. است دورتر ناداني از و آسانتر و بهتر شما براي اين. شناسيد باز حرام از باالتر فرمود خداوند. دارد كمي طرفداران كه دانش بخالف است، ادزي جهالت طرفدار كه ).1(است دانشمندي دانشي صاحب هر

:پاورقي تحف .1 71. - 65 صفحه المعيشه، باب ،5 جلد كافي، و ،354 - 348 صفحه العقول،

٨٣


علي و عاصم١٦

كه ايامي خالل در .شد بصره شهر وارد) 1(جمل جنگ خاتمه از بعد - السالم عليه - علي مرد اين. رفت حارثي زياد بن عالء نام به يارانش، از يكي عيادت به روزي بود، بصره در

علي. داشت وسيعي و مجلل خانه

:پاورقي و يكطرف از – السالم عليه - علي اميرالمؤمنين بين بصره نزديكي در جمل جنگ 1.

كه شد ناميده جمل جنگ مناسبت اين به شد واقع ديگر طرف از زبير و طلحه و عايشه). شتر يعني عربي در جمل( كرد مي رهبري را سپاه بود شتر بر سوار كه حالي در عايشه

- السالم عليه - علي بر خالفت استقرار از بعد فاصله، بال زبير و طلحه و عايشه را جنگ اين به شد، نمي ئلقا اشراف طبقات براي امتيازي كه حضرت آن عادالنه سيرت ديدن و

.شد - السالم عليه - علي سپاه با پيروزي و. پاكردند

٨٤


چه به وسعت، اين به خانه اين :گفت او به ديد، وسعت و عظمت آن با را خانه آن همينكه اگر ولي! محتاجتري؟ آخرت در وسيعي خانه به كه صورتي در خورد، مي دنيا در تو كار

آخرت وسيع خانه به رسيدن براي اي وسيله را دنيا وسيع خانه همين كه تواني مي بخواهي مسلمانان حقوق نمايي، رحم صله كني، پذيرايي مهمان از خانه اين در اينكه به دهي، قرار حقوق نمودن آشكار و ساختن زنده وسيله را خانه اين كني، آشكار و ظاهر خانه اين در را

.نمايي خارج ديفر استفاده و شخصي مطامع انحصار از و قراردهي، ).1(دارم شكايت تو پيش عاصم برادرم از من المؤمنين، امير يا :عالء

شكايتي چه- داري؟

:پاورقي نقل) بيروت چاپ(19 صفحه ،3 جلد البالغه نهج شرح در الحديد ابي ابن را داستان اين .1

بعد و مواطني در ندك مي معرفي را ربيع و. زياد بن عالء نه زياد بن ربيع نام به ولي كند، مي .يعرفه غيري لعل و اعرفه فال الرضي ذكره الذي زياد بن العالء اما و :ميگويد

٨٥


را كس همه و چيز همه شده منزوي و گير گوشه پوشيده، كهنه جامه شده، دنيا تارك - .كرده رها

!كنيد حاضر را او - شيطان خود، جان دشمن اي :دفرمو و كرد رو او به ع علي. آوردند و كردند احضار را عاصم كه كني مي خيال تو آيا نكردي؟ رحم خويش فرزند و زن به چرا است، ربوده را تو عقل

از تو اينكه از شود، مي ناراضي ساخته روا و حالل تو براي را دنيا پاكيزه نعمتهاي كه خدايي .هستي اين از كوچكتر خدا نزد در تو ببري؟ بهره آنها

سختي خود به كه هم تو هستي، من مثل كه هم خودت تو لمؤمنين،اميرا يا :عاصم لذيذ غذاي و پوشي نمي نرم جامه كه هم تو گيري، مي سخت خود بر زندگي در و دهي مي تو كه روم مي راه همان از و كني، مي تو كه كنم مي را كار همان من بنابراين خوري، نمي .روي مي

پيشوايي لباس در من نداري، تو كه دارم سمتي من دارم، فرق تو با من كني، مي اشتباه - حكومتم، و

٨٦


.است ديگري وظيفه پيشوا و حاكم وظيفه زندگي مقياس را خود ملت طبقات ضعيفترين كه كرده فرض عادل پيشوايان بر خداوند. كنند مي زندگي مردم تهيدستترين كه كنند زندگي طوري آن و. دهند قرار خود شخصي

تو و دارم اي وظيفه من بنابراين نكند، اثر طبقه آن به تهيدستي و فقر يسخت تا ).1(اي وظيفه

:پاورقي

207 خطبه البالغه، نهج .1

٨٧


ثروتمند و مستمند 17

حلقه حضرتش گرداگرد ياران. بود نشسته خود مجلس در معمول، طبق ص اكرم رسول .دبودن گرفته ميان در انگشتر نگين مانند را او زده سنت طبق و. رسيد در از - بود پوشي ژنده فقير مرد كه - مسلمانان از يكي بين اين در

هر ببيند بايد شود مي مجلسي وارد كه همين هست، مقامي هر در كس هر كه - اسالمي من شأن اينكه عنوان به را مخصوص نقطه يك و بنشيند، همانجا هست خالي جاي كجا

خالي جايي اي نقطه در شد، متوجه اطراف به مرد آن - گيردن نظر در كند مي اقتضا چنين ثروتمندي و متعين مرد پهلوي قضا از. نشست آنجا و رفت يافت،

٨٨


كرد جمع را خود هاي جامه ثروتمند مرد. گرفت قرار :گفت و كرد رو او به بود او رفتار مراقب كه اكرم رسول كشيد، كناري به را خودش و

!بچسبد؟ بتو او فقر زا چيزي كه ترسيدي !اهللا رسول يا نه -

- كند؟ سرايت او به تو ثروت از چيزي كه ترسيدي !اهللا رسول يا نه -

- شود؟ آلوده و كثيف هايت جامه كه ترسيدي !اهللا رسول يا نه - كشيدي؟ كناري به را خودت و كردي تهي پهلو چرا پس - به و خطا اين جبران به اكنون. كردم خطا و شدم مرتكب اشتباهي كه كنم مي اعتراف -

اش درباره كه خود مسلمان برادر اين به را خودم دارايي از نيمي حاضرم گناه اين كفاره ببخشم؟ شدم اشتباهي مرتكب

.بپذيرم نيستم حاضر من ولي :پوش ژنده مرد :جمعيت

چرا؟ بايك و بگيرد، غرور هم مرا روزي ترسم مي چون -

٨٩


).1(كرد من با شخص اين امروز كه بكنم رفتاري آنچنان خود انمسلم برادر

:پاورقي .260 صفحه المسلمين، فقراء فضل باب ،2 جلد كافي، اصول 1.

٩٠


عابر و بازاري 18

و داشت، خورده آفتاب اي چهره و رزيده و اندامي كه قامت، بلند و استخوان درشت مردي بود، دريده را چشمش گوشه و گذاشته اش هرهچ بر يادگاري جنگ ميدان خوردهاي و زد

دكانش در بازاري مردي ديگر طرف از. گذشت مي كوفه بازار از محكم و مطمئن باقدمهاي پرت مرد آن طرف به زباله مشتي كند، فراهم را رفقا خنده موجب آنكه براي او. بود نشسته

و محكم قدمهاي با طور همان كند،ب التفاتي و بياورد ابرو به خم اينكه بدون عابر مرد. كرد هيچ :گفت او به بازاري مرد رفقاي از يكي شد دور همينكه. داد ادامه خود راه به مطمئن عابر مرد اين كه شناختي

٩١


!بود؟ كه كردي اهانت او به تو كه كنند، مي عبور ما چشم جلو از روز هر كه ديگر، عابر هزارها مثل بود عابري! نشناختم نه، -

بود؟ كه شخص اين مگر .بود نخعي، اشتر مالك معروف، سپهساالر و فرمانده همان عابر اين! نشناختي؟! عجب - نامش و شود، مي آب بيمش از شير دل كه مالكي همين! بود؟ اشتر مالك مرد اين! عجب -

اندازد؟ مي دشمنان براندام لرزه .بود خودش مالك بلي - سخت مرا كه داد خواهد دستور االن كردم، كه بود كاري چه اين! من حال به اي و اي -

از مگر تا كنم مي والتماس گيرم مي را دامنش و دوم مي حاال همين. كنند مجازات و تنبيه مسجد طرف به را خود راه او ديد. شد روان اشتر مالك دنبال به .كند نظر صرف من تقصير

. داد سالم را نمازش تا شد منتظر. ايستاد زنما به ديد رفت، مسجد به دنبالش به. كرد كج همان من :گفت و كرد، معرفي را خود به ال و تضرع با و رفت

٩٢


كه هستم كسي .نمودم جسارت تو به و كردم ناداني نادان خيلي تو فهميدم زيرا تو، خاطر به مگر نيامدم، مسجد به قسم خدا به من ولي :مالك

.رساني مي آزار ممرد به جهت بي گمراهي، و جاهل و راست راه به را تو هدايت خداوند از و كنم، دعا تو درباره آمدم. سوخت حالت به دلم

)1(.نداشتم تو درباره اي كرده گمان تو كه قصدي طور آن من نه،. بخواهم

:پاورقي سفينة 1. .ورام مجموعه از نقل ، شتر ماده البحار،

٩٣


19 راهزنان و غزالي

در). مشهد نزديكي در است اي قريه طوس(بود طوس اهل اسالمي، شهير دانشمند غزالي، دار و بود ناحيه آن اعظم سواد و مركز نيشابور هجري، پنجم قرن حدود در يعني وقت، آن

نيشابور به خواندن درس و تحصيل براي نواحي آن در علم طالب. شد مي محسوب العلم فضال و اساتيد محضر از سالها و آمد، گرگان و ورنيشاب به معمول طبق نيز غزالي. آمدند مي و نشود، فراموش معلوماتش كه آن براي و. نمود فضل كسب زياد ولع و حرص با

را ها جزوه آن .كرد مي جزوه و نوشت مي مرتب را آنها نرود، دستش از چيده كه هايي خوشه جان مثل بود، زحمتش سالها محصول كه

٩٤


.داشت مي دوست شيرين با و پيچيد، اي بره تو در كرده مرتب را ها جزوه. شد وطن به بازگشت عازم سالها، از بعد

.شد روانه وطن طرف به قافله و مال آنچه و گرفتند، را قافله جلو دزدان. خورد بر راهزن و دزد عده يك با قافله قضا از

كه همين. رسيد غزالي اثاث و غزالي به نوبت .كردند جمع يكي يكي شد، مي يافت خواسته از غير :گفت و كرد، زاري و التماس به شروع غزالي رفت، بره تو آن طرف به دزدان دست .واگذاريد من به را يكي اين و ببريد دارم چه هر اين،

كردند، باز را بسته .است قيمتي گران متاع بسته اين داخل در حتما كه كردند خيال دزدها .دندندي چيزي شده سياه كاغذ مشتي جز

خورد؟ مي درد چه به و چيست اينها :گفتند .خورد مي من درد به ولي خورد، نمي شما درد به هست چه هر :گفت غزالي

خورد؟ مي تو درد چه به -

٩٥


.است من تحصيل سال چند ثمره اينها رهد به علم تحصيل راه در زحمتم سالها و شود، مي تباه معلوماتم بگيريد، من از را اينها اگر .رود مي

اينجاست؟ در كه است همين تو معلومات راستي - .بلي - خود حال به فكري برو نيست، علم آن باشد، دزديدن قابل و بقچه توي جايش كه علمي -

.بكن فقط روز آن تا كه او. داد غزالي هوشيار و مستعد روحيه به تكاني عاميانه، ساده گفته اين كه افتاد فكر در آن از بعد كند، ضبط دفاتر در و بشنود اداست از وار طوطي كه كرد مي فكر

تحقيق و كند، فكر بيشتر و دهد، پرورش تفكر با را خود دماغ و مغز تا و كند كوشش .بسپارد خود ذهن دفتر در را مفيد مطالب و نمايد، دزد يك زبان از شد، من فكري زندگي راهنماي كه را، پندها بهترين من :گويد مي غزالي ).1(شنيدم راهزن

:پاورقي

116. صفحه نامه، غزالي 1.

٩٦


20 مسكويه ابن و سينا ابن

و گرفت، فرا را خود زمان علوم كه بود، نرسيده سال بيست سن به هنوز سينا، بن ابوعلي مجلس به روزي. شد عصر آمد سر خود زمان ديني و رياضي و طبيعي و الهي علوم در

به را گردويي غرور كمال با. شد حاضر ، زمان آن معروف نشمنددا مسكويه، بن ابوعلي درس :گفت و افكند مسكويه ابن جلو

.كن تعيين را اين سطح مساحت طهارش كتاب( بود نوشته تربيت و اخالق علم در كه كتاب، يك از هايي جزوه مسكويه ابن

من تا كن حاصال را خود اخالق نخست تو :گفت و گذاشت سينا ابن جلو به ،)االعراق تو كنم، تعيين را گردو سطح مساحت

٩٧


.گردو اين سطح مساحت تعيين به من از محتاجتري خود اخالق اصالح به قرار عمر همه در او اخالقي راهنماي جمله اين و شد، شرمسار گفتار اين از بوعلي ).1(گرفت

:پاورقي

211. صفحه اسالم در عقلي علوم تاريخ 1.

٩٨


نصيحت 21 دزاه

به مدينه اطراف مزارع و باغها و مدينه بر آفتاب. بود كرده شدت تابستان هواي گرمي و عباد و زهاد از را خود كه منكدر بن محمد نام به مردي حال اين در تابيد، مي شدت و فربه مرد به چشمش ناگهان آمد، مدينه بيرون نواحي به تصادفا - دانست مي دنيا تارك

خود مزارع به رسيدگي و سركشي براي وقت، اين در بود معلوم كه تاداف اندامي درشت معلوم و هستند اطرافش كه نفر چند كمك به خستگي و فربهي واسطه به و آمده، بيرون .رود مي راه هستند، او خود كارهاي و كس است

هواي اين در كه كيست مرد اين :انديشيد خود با

٩٩


هساخت مشغول دنيا به را خود گرم مرد اين است؟) باقر امام(الحسين بن علي بن محمد مرد اين! عجب شد، نزديكتر! است؟ باز روش اين از را او و بكنم نصيحتي شد الزم! كند؟ مي جويي پي را دنيا چرا ديگر شريف،

.دارم .داد سالم جواب ريزان عرق و زنان نفس باقر امام. داد سالم و آمد نزديك

و وقتي چنين در هم آن بيايد، بيرون دنيا طلب در شما مثل شريفي مرد است سزاوار آيا - !.بشويد؟ فراوان رنج متحمل بايد حتما كه فربه اندام اين با خصوصا گرمايي، چنين در مرگ االن همين شايد ميرد؟ مي وقت چه كه داند مي كي دارد؟ خبر مرگ از كسي چه

شما براي وضعي چه رسد، فرا شما مرگ حالي همچو در نخواسته خداي اگر. رسيد شما اين در فربه تن اين با و برويد، دنيا دنبال كه نيست شما شايسته! آمد؟ خواهد پديد

.نيست شما شايسته خير، خير،. بشويد زحمت و رنج متحمل مقدار اين گرم، روزهاي

١٠٠


گرا :گفت و كرد تكيه ديوار به و برداشت خود كسان دوش از را دستها باقر امام ام، رفته دنيا از وظيفه انجام و عبادت حال در بميرم، من و برسد حال همين در من مرگ و ذكر به منحصر عبادت كه اي كرده خيال تو. خداست بندگي و طاعت عين كار، اين زيرا به حاجت دست بايد نكشم، زحمت و نكنم كار اگر دارم، خرج و زندگي من. دعاست و نماز

ناكس و كس از را خود احتياج كه روم مي رزق طلب در من. كنم دراز وت امثال و تو سوي و خالفكاري و معصيت حال در كه باشم ترسان مرگ فرارسيدن از بايد وقتي. كنم سلب مرا كه هستم، حق امر اطاعت حال در كه، حالي چنين در نه باشم، الهي فرمان از تخلف .كنم تحصيل خودم را خود رزق و نباشم، ديگران دوش بار كرده موظف. كنم نصيحت را ديگري كه كردم خيال خود پيش من بودم، كرده اشتباهي عجب :زاهد

را غلطي روش و ام، بوده اشتباه در خودم كه شدم متوجه اكنون

١٠١


).1( ام داشته نصيحت به كاملي احتياج و ام پيموده مي

:پاورقي .82 صفحه باقر، امام تحاال ،11 جلد كمپاني، چاپ االنوار، بحار 1.

١٠٢


22 خليفه بزم در

و بود، بيمناك) ع(هادي امام به مردم معنوي توجه از عباسي، جبار و سفاك خليفه متوكل، سعايت. برد مي رنج كنند اطاعت را او فرمان بودند حاضر خاطر طيب به مردم اينكه از

داشته انقالب قصد باطنا) هادي امام(محمد بن علي است ممكن گفتند او به هم كنندگان پيدا اش خانه در باشد مطلب بر دال كه هايي نامه الاقل يا و اسلحه نيست بعيد و باشد، همه و گذشته شب از نيمي آنكه از بعد سابقه، بدون و خبر بي شب يك متوكل لهذا. شود

و اندژخيم از اي عده بود، كرده استراحت خويش بستر در هركسي و رفته خواب به چشمها خانه به فرستاد را خود اطرافيان

١٠٣


هم را امام خود و كنند تفتيش را اش خانه كه امام، مشغول داده تشكيل بزمي كه گرفت حالي در را تصميم اين متوكل. نمايند حاضر

را او رفتند، خودش سراغ به اول و شدند، امام خانه وارد سرزده مأمورين. بود ميگساري ريزه سنگ و ريگ برروي كرده، جمع را اطاق فرش و كرده خلوت را اطاقي كه ديدند از شدند، اطاقها ساير وارد. است مشغول پروردگار ذات با نياز و راز و خدا ذكر به نشسته به را امام خود كه كردند قناعت مقدار همين به ناچار. نيافتند چيزي خواستند مي آنچه

.ببرند متوكل حضور دستور. بود ميگساري مشغول نشسته بزم مجلس صدر در متوكل شد، دوار امام كه وقتي به بود دستش در كه شرابي جام متوكل. نشست امام. بنشيند خودش پهلوي امام كه داد :فرمود و كرد امتناع امام. كرد تعارف امام

.بدار معاف مرا نشده، من گوشت و خون داخل شراب هرگز كه قسم خدا به متوكل با و بخوان شعر پس :گفت بعد رد،ك قبول

١٠٤


.ده رونق را ما محفل آبدار غزليات و نغز اشعار خواندن .دارم حفظ گذشتگان اشعار از كمتر و نيستم، شعر اهل من :فرمود .بخواني شعر بايد حتما نيست، اي چاره :گفت متوكل

:اينست مضمونش كه) 1(اشعاري خواندن به كرد شروع امام آنها و بودند آنها اطراف در مسلح مردان همواره و كردند، منزلگاه خود براي ار بلند هاي قله گزند از را آنها و بگيرد را مرگ جلو نتوانست آنها از هيچيك ولي كردند، مي نگهباني را

.بدارد محفوظ روزگار آن داخل از و منيع، هاي قله آن دامن از االمر آخر

:پاورقي

1 . القلل تنفعهم فلم الرجال غلب تحرسهم لاالجبا قلل علي باتوا

نزلوا ما يابئس حفرا اسكنوا و معاقلهم عن عز بعد لوا استنز و والحلل التيجان و االساور اين دفنهم بعد من صارخ ناداهم

اكلل و االستار تضرب دونها من منعمة كانت التي الوجوه اين تنتقل الدود اعليه الوجوه تلك سائلهم حين عنهم القبر فافصح

اكلوا قد االكل بعد اليوم فاصبحوا شربوا ما و دهرا اكلوا ما طال قد

١٠٥


بدبختي چه با و شدند، كشيده پايين قبر گودالهاي داخل به مستحكم و محكم حصنهاي .آمدند فرود گودالها آن به و تاجها نآ و زينتها آن رفت كجا :كه زد بانگ آنها به و كرد فرياد منادي حال اين در

جاللها؟ و شكوه و ها هيمنه هاي پرده پس در نخوت، و ناز روي از هميشه كه نعمتها پرورده هاي چهره آن رفت كجا

داشت؟ مي نگاه مخفي مردم انظار از را خود الوان، كرمهاي جوالنگاه االمر عاقبت پرورده نعمت هاي چهره آن. ساخت رسوا را آنها عاقبت قبر

!كنند مي حركت آنها برروي كه شد زمين كه همانها امروز ولي بلعيدند، را چيز همه و آشاميدند و خوردند را دنيا درازي زمان

!اند شده واقع زمين حشرات و زمين مأكول بودند، چيزها همه خورنده خود آنجمله از و حاضرين روح اعماق تا كه آهنگي با و مخصوص باطنين امام صداي كرد نفوذ متوكل

١٠٦


را شراب جام متوكل. پريد ميگساران سر از شراب نشئه. رسانيد پايان به را اشعار اين .شد جاري باران مثل اشكهايش و كوفت زمين به محكم

لو و را، غفلت و غرور غبار توانست حقيقت نور و ريخت، درهم بزم مجلس آن ترتيب اين به ).1(بزدايد قساوت پر قلب يك از كوتاه، مدتي براي

:پاورقي

149. ص هادي، امام احوال ،2 ج االنوار، بحار. 1

١٠٧


عيد نماز 23

و داد شكست را امين محمد برادرش آنكه از پس عباسي، تدبير با و باهوش خليفه مأمون، در هنوز شد، واقع نفوذش و سيطره تحت روز آن خالفت وسيع منطقه تمام و برد، بين از

نوشت، مدينه در) ع(رضا امام به اي نامه كه برد، مي سر به) بود روز آن خراسان جزء كه(مرو مرو به رفتن از داليلي به و آورد عذرهايي رضا حضرت. كرد احضار مرو به را حضرت آن و

بر كه آنجا تا ، نوشت يكديگر سر پشت هايي نامه. نبود بردار دست مأمون. خواست معذرت .ستني بردار دست خليفه كه شد روشن امام مأمون آمد، مرو به و كرد حركت مدينه از رضا امام

١٠٨


را خالفت امر و بيا كه كرد پيشنهاد مطلب اين كه دانست مي و بود خوانده اول از را مأمون ضمير كه رضا امام. بگير عهده به

.نرفت پيشنهاد اين بار زير نحو هيچ به دارد، سياسي جنبه صددرصد و امتناع ديگر طرف از و اصرار طرف يك از كرد، پيدا ادامه جريان اين ماه دو مدت را عهد واليت موضوع شود، نمي پذيرفته پيشنهاد اين ديد كه مأمون االمر آخر.انكار

داشته تشريفاتي جنبه صرفا كه كرد قبول شرط اين با امام را پيشنهاد اين. كرد پيشنهاد مأمون. نكند دخالت كاري هيچ در و ،نگيرد عهده به را كاري هيچ مسئوليت امام و باشد، .پذيرفت هم

امام نام به داد دستور و كرد بخشنامه شهرها به. گرفت بيعت امر اين بر مردم از مأمون .خواندند خطبه امام نام به منابر در و زدند، سكه شما عيد اين در :كه كرد خواهش و امام پيش فرستاد مأمون) قربان عيد(رسيد عيدي روز

اطمينان مردم براي تا بخوانيد، مردم با را عيد نماز و برويد

١٠٩


كار هيچ در كه بوده اين بر ما پيمان :كه داد پيغام امام. شود پيدا كار اين در بيشتري .خواهم مي معذرت كار اين از بنابراين نكنم، دخالت رسمي كامال عهد واليت موضوع تا برويد شما كه است اين در مصلحت فرستاد، جواب مأمون است بهتر بداري معاف مرا :فرمود امام االمر آخر كه كرد تأكيد و اصرار قدر آن. شود تثبيت

بن علي و خدا رسول كه كرد خواهم ادا را فريضيه اين طور همان من بروم، بايد حتما اگر و .اند كرده مي ادا ابيطالب .كن عمل خواهي مي طور هر است، تو خود با اختيار :گفت مأمون كه عادتي و معمول طبق مردم، ساير و اشراف و اعيان طبقات و سپاه سران عيد، روز بامداد

و زين براسبهاي آراسته را خود و پوشيدند فاخر لباسهاي بودند، كرده پيدا خلفا زمان در در نيز مردم ساير. شدند حاضر عيد نماز در شركت براي امام، خانه در پشت كرده، يراق كه، بودند عهد واليت مقام جاللت با موكب منتظر و كردند، آماده را خود معابر و اه كوچه

ركابش در

١١٠


حركت زيادي عده حتي بروند، مصلي به كرده مشاهده نزديك از را امام موكب شوكت و عظمت تا بودند آمده بامها پشت در زن و مرد

.شود مي ظاهر همايوني بموك و باز امام خانه در كي كه بودند منتظر همه و. كنند شرط اين با بود، گرفته پيمان مأمون از قبال كه طور همان رضا، حضرت ديگر، طرف از

و خدا رسول كه كند اجرا را مراسم طور آن كه، كند شركت عيد نماز در بود شده حاضر غسل صبح اول لهذا كردند، عمل خلفا بعدها كه طور آن نه كردند، مي اجرا مرتضي علي

را ديگر سر يك و انداخت سينه جلو را دستار سر يك برسربست، سپيدي دستار و رد،ك اين هم شما گفت خود كسان به و زد، باال را جامه دامن كرد، برهنه را پاها شانه، دو ميان بيرون خانه از كسانش اتفاق به. داشت آهنين سر كه گرفت دست در عصايي. بكنيد طور :گفت بلند صداي با روز، اين در ،اسالمي سنت طبق و آمد،

.اكبر اهللا اكبر، اهللا هماهنگ هيجان و باشور جمعيت چنان و شدند، آواز هم ذكر اين گفتن به او با جمعيت گفتند، تكبير

١١١


در جلو اي لحظه رسيد، مي گوش به جمله اين ديوار، و در و آسمان و زمين از گويي كه :گفت بلند ايصد با را ذكر اين و كرد توقف خانه

هللا الحمد االنعام، بهيمة من رزقنا ما علي اكبر اهللا هدانا، ما علي اكبر اهللا اكبر، اهللا اكبر، اهللا .»ابالنا ما علي همه كه حالي در كردند، مي تكرار را جمله اين يكديگر هماهنگ بلند صداي با مردم تمام سران. بود شده تهييج شدت به احساساتشان و ريختند، مي اشك و گريستند، مي شدت به

خيال داشتند، پا به چكمه و بودند سوار براسبها آمده رسمي لباس با كه افسران و سپاه بيرون اسب بر سوار و فاخر لباسهاي و سلطنتي تشريفات با عهد، واليت مقام كردند مي

چنان آن د،ديدن خدا به توجه و پياده و ساده وضع آن در را امام كه همين. آمد خواهد با و كردند، بلند تكبير به را صدا ريزان اشك كه گرفتند قرار خود احساسات تأثير تحت بيدرنگ و افكندند، زير به مركبها از را خود شتاب

١١٢


.آوردند در پا از را ها چكمه باز كردن آن معطل نشود، يافت تا بند چكمه ها را پاره كند و براي ي مييهر كس چاقو

. دانستيگران خوشبخت تر ميدخود را از جان و شور و نوا يكپارچه احساسات و هيه شد، يضجه و گرد كه شهر مرو پر از ي نكشيطول گفت و ير ميستاد و چهار بار تكبي اي داشت، ميكه بر مامام رضا بعد از هر ده گام . شدوه معنا و جلوه و شك. كردنديعت ميجان او را مشايو هه ي بلند و با گريت با صدايجمع كه -ي مظاهر مادي ها و شكوههاخته بود كه جلوهيقت چنان احساسات مردم را بر انگيحق

ت با حرارت و شور به يصفوف جمع. از خاطرها محو شد-دندي كشيمردم انتظار آن را م . كردي حركت ميطرف مصل

دا كند و ي پن وضع ادامهيگر ايقه ديكاش به او گفتند اگر چند دقيد نزديخبر به مامون رسش يفوراً فرستاد پ. ديمامون بر خود لرز. برسد، خطر انقالب هستي به مصلي بن موسيعل

امام. بخوريد صدمه و بشويد ناراحت است ممكن زيراد يحضرت و تقاضا كرد كه برگرد و پوشيد و خواست را خود جامه و كفش

١١٣


).1(بداريد معذورم كار اين از گفتم اول كه من :فرمود و كرد، مراجعت

:پاورقي 39. صفحه رضا، حضرت حاالت ،12 جلد االنوار، بحار 1.

١١٤


مادر دعاي به گوش 24 بود كرده قبله طرف به رو اطاق از اي گوشه در كه - مادرش كلمات به اش همه شب، آن در تحت بود، جمعه شب كه شب، آن در را مادر قعود و قيام و سجود و ركوع. داد مي گوش -

و مردان درباره همه اين كه مادرش ببيند بود مراقب بود، كودك هنوز اينكه با. داشت نظر از يك هر براي بزرگ خداي از و برد مي نام را يك يك و كند، مي خير دعاي مسلمان زنان چيزي چه خداوند از خود شخص براي خواهد، مي بركت و خير و رحمت و سعادت آنها

.كند؟ مي مسألت و. بود ع مرضيه صديقه مادرش، كار مراقب و نخوابيد، صبح تا را شب نآ حسن امام اش همه

١١٥


خود درباره مادرش ببيند كه بود منتظر و شد صبح شب خواهد؟ مي سعادتي و خير چه خود براي خداوند از و كند، مي دعا چگونه

مادرش كه نشنيد كلمه يك حتي حسن، امام و. گذشت ديگران درباره دعا و عبادت به درباره تو كردم، گوش چه هر من چرا! جان مادر :گفت مادر به صبح. كند دعا خود براي

:داد جواب مهربان مادر نكردي؟ دعا كلمه يك خودت درباره و كردي خير دعاي ديگران ).1(خود خانه بعد همسايه، اول! عزيزم پسرك

:پاورقي

.25 صفحه ،10 جلد االنوار، بحار الدار ثم الجار بني يا. 10

١١٦


25 قاضي محضر در

.كرد تسليم الخطاب، بن عمر وقت، مقتدر خليفه به را خود شكايت شاكي بود، شده شكايت او از كه كسي. شود طرح دعوا و شوند حاضر بايد دعوا طرفين

قضا مسند در خودش و خواست را طرف دو هر عمر. بود) ع(ابيطالب بن علي اميرالمؤمنين در تساوي اصل و بنشينند يكديگر پهلوي بايد دعوا طرف دو اسالمي، ستورد طبق. نشست معيني نقطه در كرد امر و خواند، نام به را مدعي خليفه. بماند محفوظ دادگاه مقابل

قرار خودت مدعي پهلوي اباالحسن يا :گفت و علي به روكرد بعد. بايستد قاضي روبروي و درهم يعل چهره جمله، اين شنيدن به .بگيرد

١١٧


.شد پيدا اش قيافه در ناراحتي آثار بايستي؟ خويش مخاصمه طرف پهلوي نداري ميل علي، يا :گفت خليفه ناراحتي عكس، بر ، بايستم خود دعواي طرف پهلوي بايد كه نبود اين از من ناراحتي :علي كنيه به و بردي نام احترام با مرا زيرا نكردي، مراعات را عدالت كامال تو كه بود اين از من

و تأثر علت. خواندي عادي نام همان به مرا طرف اما ، الحسن ياابا گفتي و كردي خطاب ).1(بود اين من ناراحتي

:پاورقي

ابن البالغه نهج شرح به شود رجوع و ،49 صفحه االنسانية، العدالة صوت علي االمام 1. 185. ص ،4 ج بيروت، چاپ الحديد، ابي

١١٨


26 منا ينسرزم در

از گروهي و) ع(صادق امام. بودند جمع منا سرزمين در بودند، رفته حج به كه مردمي .خوردند مي بود، جلوشان در كه انگوري از نشسته اي نقطه در اي لحظه ياران، سائل. بدهد سائل به خواست و برداشت انگور مقداري امام. خواست كمك و شد پيدا سائلي و شد مأيوس سائل .ندارم پولي است، خير : گفت امام .بدهيد پول من به :گفت و نكرد قبول .رفت امام) 1( بدهيد را انگور همان پس :گفت و شد پشيمان رفت كه قدم چند از بعد سائل .نداد او به هم را انگور آن و است خير :فرمود

١١٩


كمك و شد پيدا ديگري سائل نكشيد طولي :گفت و گرفت را انگور سائل. داد و برداشت نگورا خوشه يك هم او براي امام. خواست توقف به امر را او جمله اين باشنيدن امام .رساند روزي من به كه را عالميان خداوند سپاس

شكر را خدا دوم بار براي سائل. داد او به و كرد انگور از پر را مشت دو هر سپس و داد، .كرد :فرمود و كرد رو بود آنجا كه كسانش از يكي هب سپس نرو و بايست :گفت او به هم باز امام

سائل به امام امر به بود، درهم بيست حدود در كرد، جستجو او هست؟ همراهت پول چقدر براي منحصرا سپاس :گفت و گشود پروردگار شكر به زبان بار سومين براي سائل. داد

.نيست تو براي شريكي و تويي منعم خدايا خداست، سائل اينجا در .داد سائل به و كند تن از را خويش جامه جمله، اين يدنشن از بعد امام ديگر آن از بعد امام. گفت امام خود به نسبت آميز تشكر اي جمله و كرد عوض را خود لحن

.رفت او و نداد او به چيزي

١٢٠


سائل اگر كه كرديم استنباط چنين ما :گفتند بودند نشسته آنجا در كه اصحاب و ياران چون ولي كرد، مي كمك او به امام هم باز داد، مي ادامه خداوند سپاس و شكر به نانهمچ ادامه كمك ديگر، كرد، سپاسگزاري و تمجيد امام خود از و داد تغيير را خود لحن ).1(نيافت

:پاورقي

116. ص صادق، امام حاالت ،11 ج االنوار، بحار .1

١٢١


27 برداران وزنه

كه بود آنجا بزرگي سنگ. بودند برداري وزنه مسابقه و آزمايي زور سرگرم مسلمان جوانان خود توانايي قدر به را آن كس هر و رفت، مي شمار به جوانان مردانگي و قوت مقياس :پرسيد و رسيد اكرم رسول هنگام اين در. داد مي حركت

مي چه كنيد؟ - .است زورمندتر و قويتر ما زا كداميك ببينيم خواهيم مي. كنيم مي آزمايي زور داريم

ميل - است؟ ونيرومندتر قويتر همه از كسي چه بگويم من كه داريد داور خدا رسول كه بهتر اين از چه البته، -

مسابقه

١٢٢


باشد .بدهد او را افتخار نشان و قهرمان عنوان به را كداميك اكرم رسول كه بودند، نگران و منتظر همه جمعيت افراد

خدا رسول االن كردند، مي فكر خود پيش يك هر كه بودند اي عده كرد؟ اهدخو معرفي .كرد خواهد معرفي مسابقه قهرمان عنوان به و گرفت خواهد را او دست و آمد خوشش چيزي يك از اگر كه است كس آن نيرومندتر و قويتر همه از :اكرم رسول

آلوده زشتي به و نسازد خارج نسانيتا و حق مدار از را او چيز آن به عالقه شد، آن مجذوب برخويشتن تسلط شد، پيدا روحش در خشم از موجي و شد عصباني موردي در اگر و. نكند

صاحب اگر و. نياورد برزبان دشنام يا دروغ اي كلمه و نگويد حقيقت جز كند، حفظ را استحقاق كه نيميزا از زياده شد، برداشته جلويش از رادعها و مانعها و گشت نفوذ و قدرت ).1(نكند درازي دست دارد

:پاورقي

469. صفحه ،2 جلد وسائل، 1.

١٢٣


مسلمان تازه 28 سخن اسالم به راجع هم با گاهي بود، نصراني ديگري و مسلمان يكي كه همسايه، دو كه كرد تعريف و توصيف اسالم از قدر آن بود متديني و عابد مرد كه مسلمان. گفتند مي

.كرد اسالم قبول و شد، متمايل اسالم به صرانيشن همسايه كوبند، مي را اش خانه در ديد مسلمان تازه نصراني كه بود سحر هنگام رسيد، فرا شب

:پرسيد نگران و متحير كيستي؟ - همسايه همان كرد، معرفي را خودش و شخصم فالن من :شد بلند صدا در پشت از

بود مسلمانش

١٢٤


به كه .بود كرده حاصل تشرف الماس به او دست - داري؟ كار چه شب وقت اين در

.نماز براي مسجد برويم كه بپوش را ات جامه و بگير وضو زود - روانه مسلمانش رفيق دنبال به و گرفت، وضو خويش عمر در بار اولين براي مسلمان تازه

خواندند نماز قدر آن بود، شب نافله موقع. بود باقي خيلي صبح طلوع تا هنوز. شد مسجد .رسيد صبح نماز موقع و دميد سپيده تا

.شد روشن كامال هوا كه بودند تعقيب و دعا مشغول و خواندند را صبح نماز :گفت رفيقش منزلش، به برود كه كرد حركت مسلمان تازه

روي؟ مي كجا - .منداري كاري ديگر خوانديم كه را صبح فريضه ام، خانه به برگردم خواهم مي - .كند طلوع خورشيد تا بخوان را نماز تعقيب و كن صبر كمي مدت - .خوب بسيار -

تا كرد خدا ذكر قدر آن و نشست مسلمان تازه

١٢٥


مشغول فعال :گفت و داد او به قرآني مسلمانش رفيق برود، كه برخاست. دميد خورشيد كن، روزه نيت وزامر كه كنم مي توصيه من و بيايد، باال خورشيد تا باش قرآن تالوت دارد؟ فضيلت و ثواب چقدر روزه داني نمي مسجد در را ظهر نماز نمانده، ظهر به چيزي كن صبر :گفت. شد ظهر نزديك كم كم

نماز فضيلت وقت كه كشد نمي طولي كن صبر :گفت او به. شد خوانده ظهر نماز .بخوان از چيزي :گفت عصر نماز خواندن از بعد .بخوانيم فضيلتش وقت در هم را آن رسد، مي عصر حركت مغرب نماز از بعد مسلمان تازه. رسيد مغرب نماز وقت تا داشت نگاه را او نمانده روز عشاء نماز آن و نمانده باقي بيشتر نماز يك :گفت مسلمانش رفيق. كند افطار برود كه كرد رسيد،) فضيلت قتو(عشاء نماز وقت گذشته، شب از ساعت يك حدود در تا كن صبر است

شد خوانده هم عشاء نماز و .رفت و كرد حركت مسلمان تازه.

شنيد را در صداي باز كه بود سحر هنگام دوم شب

١٢٦


مي كه :پرسيد كوبند، كيست؟

زود هستم، ات همسايه شخص فالن من - .برويم مسجد به هم اتفاق به كه بپوش را ات جامه و بگير وضو

بيكارتري آدم يك برو. كردم استعفا دين اين از برگشتم، مسجد از كه ديشب همان من - آدمي من. بگذراند مسجد در بتواند را خود وقت و باشد، نداشته كاري كه كن پيدا من از

.بروم روزي كسب و كار دنبال بايد عيالمندم، و فقير اين به :رمودف كرد، نقل خود ياران و اصحاب براي را حكايت اين اينكه از بعد صادق امام

بيرون اسالم از خودش بود كرده اسالم وارد كه را اي بيچاره سختگير، عابد مرد آن ترتيب، و اندازه نگيريد، تنگ مردم بر كه باشيد حقيقت اين متوجه هميشه شما بنابراين. كرد

ندي به متمايل مردم كه كنيد كاري توانيد مي تا بگيريد، نظر در را مردم توانايي و طاقت بر اموي سياست روش كه دانيد نمي آيا نشوند، فراري و شوند

١٢٧


به و معاشرت حسن و مدارا و نرمي بر ما روشو راه ولي است، شدت و عنف و سختگيري )1( دلهاست آوردن دست

:پاورقي

1. 9. حديث و 3 حديث ، المؤمنين علي الرفق استحباب باب ،494 صفحه ،2 جلد وسائل،

١٢٨


29 خليفه سفره

. بود معروف تقوي و علم به - هجري دوم قرن معروف فقهاي از - نخعي عبداهللا بن شريك كند، واگذار او به را قضا منصب كه داشت فراوان عالقه عباسي خليفه منصور بن مهدي بار اين زير دارد نگاه دور ظلم دستگاه از را خود آنكه براي عبداهللا، بن شريك ولي به تا دهد قرار خود فرزندان خصوصي معلم را شريك كه بود مند القهع خليفه نيز. رفت نمي و آزاد زندگي همان به و كرد نمي قبول نيز را كار اين شريك بياموزد، حديث علم آنها

.بود قانع داشت كه اي فقيرانه هعهد يا كني، قبول را كار سه اين از يكي امروز بايد :گفت او به و طلبيد را او خليفه روزي

منصب دار

١٢٩


ما با نهار امروز همين آنكه يا كني، قبول مرا فرزندان تربيت و تعليم كار يا بشوي، قضا بنشيني ما سفره برسر و باشي

كار، سه اين از البته است، اضطرار و اجبار كه حاال گفت، و كرد فكري خود با شريك .است آسانتر من بر سومي. كن تهيه شريك براي را غذاها لذيذترين امروز كه ددا دستور مطبخ مدير به ضمنا خليفه

.آوردند سفره سر و كردند تهيه عسل و نبات به آميخته استخوان مغز از رنگ رنگا غذاهاي خوانساالر ،.خورد كامل اشتهاي با بود، نديده و نخورده غذايي همچو وقت آن تا كه شريك .ديد نخواهد رستگاري روي مرد ينا ديگر كه قسم بخدا :گفت خليفه گوش بيخ آهسته را قضا منصب هم و شده خليفه فرزندان تعليم دار عهده هم شريك ديدند كه نكشيد طولي .شد معين نيز مقرري المال بيت از برايش و كرده قبول شد، حرفش حقوق پرداخت بامتصدي روزي

١٣٠


كني؟ مي اجتسم قدر اين كه اي نفروخته ما به گندم كه تو :گفت او به متصدي ).1( ام فروخته را خود دين من ام، فروخته شما به بهتر گندم از چيزي :گفت شريك

:پاورقي

1. .عباسي مهدي حاالت ،2 جلد مسعودي، الذهب مروج

١٣١


همسايه شكايت 30

من از و كند مي اذيت مرا كه، كرد، شكايت اش همسايه از و اكرم، رسول حضور آمد شخصي .هكرد آسايش سلب را خود روش بلكه نينداز، راه ات همسايه عليه صدا و سر و كن تحمل :فرمود اكرم رسول .دهد تغيير .كن تحمل :فرمود اكرم رسول نيز دفعه اين. كرد شكايت و آمد مرتبه دو چندي از بعد بر خويش روش از دست من، همسايه اين اهللا رسول يا :گفت و آمد بار سومين براي .سازد مي فراهم را ام خانواده و من ناراحتي موجبات طور مانه و دارد، نمي

١٣٢


بيرون را خودت اثاث و اسباب برو رسيد، كه جمعه روز :فرمود او به اكرم رسول دفعه اين كه پرسيد خواهند تو از مردم بگذار، بينند مي و روند مي و آيند مي كه مردم راه سر و بياور، .بگو مردم همه به را او شكايت و بد، همسايه دست از وبگ است؟ ريخته اينجا اثاثت چرا

دستور هميشه براي پيغمبر كرد، مي خيال كه موذي همسايه. كرد را كار همين شاكي بيايد، ميان به حقوق از دفاع و ظلم دفع پاي كه آنجا دانست نمي دهد، مي بردباري و تحمل .نيست قائل متجاوز براي احترامي و حيثيت اسالم

خود اثاث مرد، آن كه كرد خواهش و افتاد التماس به يافت، اطالع موضوع از همينكه هذال همسايه آزار موجبات نحو هيچ به ديگر كه شد متعهد وقت همان در و. منزل به برگرداند را

).1(نسازد فراهم را خود

:پاورقي 668. صفحه ، الجوار حق باب ،2 جلد كافي، اصول 1.

١٣٣


31 خرما درخت

مرد مسكوني خانه. داشت انصار از يكي باغ در خرما درخت اصله يك جندب، بن هسمر گاهي سمره. بود باغ در دم همان بردند، مي سر به جا آن در اش بچه و زن كه انصاري

حق اسالم، قانون طبق البته و. چيد مي خرما آن از يا گرفت، مي خبر خود نخله از و آمد مي .كند رسيدگي خود درخت به و نمايد، آمد و رفت خانه آن در كه داشت خانه داخل سرزده و اعتنا بي بگيرد، خبر خود درخت از برود خواست مي كه وقت هر سمره .كرد مي چراني چشم ضمنا و شد مي

وقت هر كه كرد خواهش او از صاحبخانه

١٣٤


او. نشود وارد سرزده شود، داخل خواهد مي خانه داخل سرزده مرد اين :گفت و كرد شكايت اكرم رسول به صاحبخانه ناچار. نكرد قبول مطلع قبال من خانواده تا نشود، وارد سرزده و اطالع بدون بگوييد، او به شما شود، مي من

.كنند حفظ او چراني چشم از را خود و باشند نبدو تو گويد مي ،دارد شكايت تو از فالني :فرمود او به و خواست را سمره اكرم، رسول بعد. ندارد دوست او كه بيني مي حالي در را او خانواده قهرا و شوي، مي او خانه وارد اطالع

.نكرد تمكين سمره نشو داخل اجازه و اطالع بدون و بگير، اجازه اين از حاضر هم باز برد باال را قيمت اكرم رسول. نشد حاضر سمره بفروش را درخت پس :فرمود درختي تو براي بهشت در بكني، را كار اين اگر :فرمود. نشد اضرح هم باز برد باالتر. نشد

صرف خودم درخت از نه كه بود كرده كفش يك به را پاها. نشد تسليم هم باز .بود خواهد .بگيرم اجازه باغ صاحب از باغ به ورود هنگام حاضرم نه و ، كنم مي نظر

١٣٥


مردي تو :فرمود اكرم رسول وقت اين در بعد). 1( ندارد وجود گرفتن تنگ و رساندن زيان اسالم دين در و ختگيري،س و رسان زيان .سمره جلو بينداز و آور در زمين از را خرما درخت برو فرمود و انصاري مرد به كرد رو

كه جا هر را، درختت برو حاال :فرمود سمره به اكرم رسول آنگاه. كردند را كار اين و رفتند )2(.بكار خواهد مي دلت

پ :اورقي 1. .ضرار ال و ضرر ال و مضار رجل انك

و 1 حديث ،329 صفحه بالمسلم، االضرار جواز عدم باب الشفعة كتاب ،3 جلد وسائل، 2. 4. و 3

١٣٦


32 سلمه ام خانه در و شد بيدار سلمه ام كه بود شب هاي نيمه. بود سلمه ام خانه در اكرم رسول را، شب آن

زنانه حسادت آمده؟ پيش چه كه شد نگران. نيست بستر در اكرم رسول كه گشت متوجه اكرم رسول كه ديد. پرداخت جستجو به و كرد حركت جا از. كند تحقيق تا كرد وادار را او :گويد مي و ريزد مي اشك كرده بلند آسمان به دست ايستاده، تاريك اي گوشه در و دشمنان شماتت مورد مرا اخداي نگير، من از اي داده من به كه خوبي چيزهاي خدايا

خدايا برنگردان، اي داده نجات آنها از مرا كه بديهايي سوي به مرا خدايا نده، قرار حاسدان يك اندازه به هيچگاه مرا

١٣٧


برهم چشم .وامگذار خودم به هم زدن و نشست اي گوشه در رفت انداخت، سلمه ام اندام بر لرزه حالت، آن با ها جمله اين شنيدن

:پرسيد او از و آمد اكرم رسول كه شد شديد قدري به سلمه ام گريه. گريستن به كرد روعش كني؟ مي گريه چرا . ترساني خداوند از چنين اين داري، خدا نزد كه منزلت و مقام آن با تو! نكنم؟ گريه چرا - .من مثل حال به واي پس وانگذارد، لحظه يك خودت به را تو كه خواهي مي او از به لحظه يك پيغمبر يونس باشم، جمع خاطر و نباشم نگران توانم مي چطور! سلمه ام اي -

).1( آمد آنچه سرش به آمد و شد واگذاشته خود

:پاورقي .سننه و سيره و اخالقه مكارم باب ،6 جلد بحار، 1.

١٣٨


33 سياه بازار

طريق از كه افتاد فكر به امام. بود شده زياد حضرت آن زندگي هزينه و صادق امام عائله سرمايه دينار هزار. بدهد را خانه مخارج جواب تا آورد دست به عايداتي تجارت و كسب و بگير را دينار هزار اين :فرمود - داشت نام مصادف كه – خويش غالم به و كرد فراهم .باش مصر به مسافرت و تجارت آماده

كارواني با و خريد، شد مي حمل مصر به عموالم كه متاعي نوع از پول آن با و رفت مصادف .كرد حركت مصر طرف به بودند، كرده حمل متاع نوع همان از همه كه تجار از

از ديگري قافله رسيدند، مصر نزديك همينكه

١٣٩


آنها به بود، شده خارج مصر از كه تجار متاعي اخيرا كه دش معلوم گفتگوها ضمن پرسيدند، يكديگر از را احوال و اوضاع. خورد بر صاحبان. است شده كمياب و كرده پيدا خوبي بازار كنند مي حمل رفقايش و مصادف كه

مورد كه بود چيزهايي از متاع آن اتفاقا و شدند، خوشحال بسيار خود نيك بخت از متاع .كنند خريداري را آن هست قيمت هر به بودند ناچار مردم و بود، عموم احتياج سودي به كه شدند همعهد يكديگر با بخش، مسرت خبر اين شنيدن از بعد متاع، صاحبان

.نفروشند درصد صد از كمتر باهم كه عهدي طبق. بودند يافته اطالع كه بود طور همان مطلب. شدند مصر وارد و رفتند تمام آنها خود براي كه قيمتي برابر دو از كمتر به و آوردند وجود به سياه بازار بودند بسته .نفروختند بود شده

امام حضور به خوشحال و خوشوقت. برگشت مدينه به خالص سود دينار هزار با مصادف، امام جلو داشت دينار هزار كدام هر كه كيسه دو و رفت، صادق

١٤٠


:پرسيد امام. گذاشت - ديگري و داديد، من به شما كه است اي سرمايه كيسه دو اين از يكي :گفت چيست؟ اينها .آمده دست به كه است خالصي سود - است سرمايه اصل ساويم كه ببريد؟ سود قدر اين توانستيد شما كه شد چطور ببينم بگو است، زيادي سود :امام

آنجا در ما التجاره مال كه يافتيم، اطالع مصر نزديك در كه است قرار اين از قضيه - كار همين و نفروشيم، خالص دسو صد در صد از كمتر به كه شديم قسم هم شده، كمياب

.كرديم را بازار مسلمان مردمي ميان در كه خورديد قسم ،!كرديد كاري همچو شما! اهللا سبحان -

! نفروشيد سرمايه اصل مساوي خالص سود از كمتر به كه خورديد قسم كنيد، درست سياه .خواهم نمي هرگز من را سودي و تجارت همچو نه،

دست ديگر يكي آن به و من سرمايه اين :فرمود و برداشت، را سهكي دو از يكي امام سپس .ندارم كاري آن به من :فرمود و نزد

١٤١


:فرمود آنگاه ).1( است آسانتر حالل كسب از زدن شمشير! مصادف اي

:پاورقي 121. صفحه ،11 جلد االنوار، بحار .الحالل طلب من اهون السيوف همجالد مصادف يا 1.

١٤٢


افلهق امانده و 34 كمك و كرد مي استغاثه كه رسيد مي گوش به جواني صداي دور، از شب، تاريكي در و بود، مانده عقب قافله از الغرش و ضعيف شتر. گفت مي جان مادر جان مادر و طلبيد مي

ناچار. نتوانست دهد حركت را شتر كرد كار هر. بود خوابيده خستگي كمال از سرانجام در و همه از بعد معموال كه اكرم رسول بين، اين در. كرد مي ناله و ودب ايستاده شتر باالسر و تنها باشد شده جدا قافله از ناتواني و ضعيف احيانا اگر كه - كرد مي حركت قافله دنبال

:پرسيد رسيد نزديك همينكه شنيد، را جوان ناله صداي دور از - نماند كار مدد بي .هستي؟ كي

١٤٣


جابرم من - .سرگرداني؟ و عطلم چرا - .مانده راه از شترم اينكه علت به فقط اهللا رسول يا - داري؟ همراه عصا - .بلي - من به بده -

بعد خوابانيد، را او سپس و داد، حركت را شتر عصا آن كمك به و گرفت را عصا اكرم رسول .شو سوار :گفت جابر به و ساخت، ركاب را دستش

در پيغمبر. كرد مي حركت تندتر جابر، شتر هنگام اين در. افتادند راه باهم و شد، سوار جابر بار پنج و بيست مجموعا ديد شمرد، جابر .داد مي قرار مالطفت مورد را جابر دائما راه بين .كرد آمرزش طلب او براي .؟ مانده باقي فرزند چند عبداهللا پدرت از :پرسيد جابر از راه بين در

هفت - .منم كه پسر يك و دختر - مانده؟ باقي پدرت از هم قرضي آيا

بلي -

١٤٤


مرا شد خرما چيدن موقع همينكه و بگذار، قراري آنها با برگشتي، مدينه به وقتي پس - .كن خبر

.خوب بسيار - اي؟ گرفته زن - .بلي -

كي با - كردي؟ ازدواج .مدينه زنان بيوه از يكي كس، فالن دختر زن، فالن با - باشد؟ تو همبازي كه نگرفتي يزهدوش چرا - بگيرم، تجربه بي و جوان زن نخواستم داشتم تجربه بي و جوان خواهر چند اهللا، رسول يا -

.كنم انتخاب همسري به را زني عاقله ديدم مصلحت خريدي؟ چند را شتر اين. كردي كاري خوب بسيار - .طال وقيه پنج به - .بگير را پولش بيا آمدي كه دينهم به باشد، ما مال قيمت همين به -

رسول بدهد، تحويل كه آورد را شتر جابر. كردند مراجعت مدينه به و رسيد آخر به سفر آن بالل به اكرم

١٤٥


پدرش قرضهاي تا ديگر، وقيه سه بعالوه بده، جابر به شتر پول بابت طال وقيه پنج :فرمود .باشد خودش مال هم شترش بدهد، را عبداهللا

بستي؟ قرارداد باطلبكاران :پرسيد جابر از بعد، .اهللا رسول يا نه -

- هست؟ قرضهايش به وافي مانده پدرت از آنچه آيا .اهللا رسول يا نه - .كن خبر را ما خرما چيدن موقع پس -

تسويه را طلبكاران حساب و آمد پيامبر. كرد خبر را خدا رسول رسيد، خرما چيدن موقع ).1(گذاشت باقي كافي اندازه به نيز جابر خانواده براي و. كرد

:پاورقي

.سننه و سيره و اخالقه مكارم باب ،6 جلد بحار، 1.

١٤٦


كفش بند 35

خويشاوندان از يكي خانه به تسليت براي اصحاب از بعضي با ه السالميلع صادق امام بند پا هب كفش كه طوري به شد، پاره) ع(صادق امام كفش بند راه بين در رفتند، مي .افتاد راه به برهنه پاي و گرفت دست به را كفش امام. شد نمي درآورد، پا از را خويش كفش فورا - بود حضرت آن صحابه بزرگان از كه - يعفور ابي ابن با امام كه امام به بدهد را بند آن تا امام، طرف به كرد دراز را خود دست و باز، را كفش بند

.كند طي را راه برهنه ايپ با خودش و برود كفش عبداهللا از را خويش روي خشمناك، حالت با امام

١٤٧


:فرمود و بپذيرد را آن نشد حاضر وجه هيچ به و برگرداند، اولي سختي آن تحمل به همه از شخص آن خود آيد، پيش كسي براي سختي يك اگر

).1( بشود رنج حملمت ديگري و بيايد پيش يكنفر براي اي حادثه كه ندارد معنا. است

:پاورقي 117. صفحه ،11 جلد االنوار، بحار 1.

١٤٨


فرزدق و هشام 36

قرن اول دهه يعني - روزگار آن و داشت، عهدي واليت مقام آنكه با عبدالملك، بن هشام خواست چه هر بود، رسيده خود قدرت اوج به اموي حكومت كه بود اوقاتي از - هجري دوم ميسر كند لمس را آن خود دست با و برساند االسود حجر به را خود كعبه، طواف از بعد ذكر كه سخن يكنوع بودند، پوشيده بود احرام جامه كه ساده جامه يكنوع همه مردم :نشد بودند غرق خود پاك احساسات در چنان. كردند مي عمل يكنوع داشتند، زبان به بود خدا و افراد .بينديشند او اجتماعي مقام و هشام دنيايي شخصيت درباره توانستند نمي كه

آورده خود با شام از او كه اشخاصي

١٤٩


حفظ را او حشمت و حرمت تا بود كرد چه هر هشام .رسيدند مي نظر به ناچيز حج عمل معنوي وعظمت ابهت مقابل در كنند، زدحاموا كثرت علت به كند، لمس را آن حج، آداب طبق و برساند، االسود حجر به را خود آن باالي از او گذاشتند كرسي برايش بلندي جاي در برگشت،و ناچار. نشد ميسر مردم

. گرفتند را دورش بودند آمده همراهش كه شامياني. پرداخت جمعيت تماشاي به كرسي، .پرداختند جمعيت ازدحام پر منظره تماشاي به نيز آنها ساده جامه يك همه مانند نيز او. پرهيزكاران سيماي در شد ظاهر مردي ميان، اين در

دور به و رفت اول. بود نمودار اش چهره بر خدا بندگي و عبادت آثار. نداشت تن به بيشتر. آمد االسود حجر طرف به مطمئن، قدمهايي و آرام اي قيافه با بعد. كرد طواف كعبه

حجر به را خود او و دادند، كوچه فورا ديدند را او همينكه بود، كه ازدحامي باهمه جمعيت قبال و ديدند، را منظره اين كه شاميان. ساخت نزديك االسود

١٥٠


طمطراق و اهميت آن با عهد واليت مقام كه بودند ديده در غرق و شد خيره چشمهاشان كند، نزديك االسود حجر به را خود كه بود نشده موفق كامال آنكه با هشام ؟ تكيس شخص اين :پرسيد هشام خود از آنها از يكي. گشتند تعجب

و زد ناشناسي به را خود است، العابدين زين الحسين بن علي شخص، اين كه شناخت مي خون شمشيرش از كه هشام ترس از بود، كسي چه هنگام اين در شناسم نمي :گفت معروف غالب بن همام وقت، همين در ولي. كند؟ معرفي را او داده خود به جرأت چكيد، مي مخصوصش هنر و شغل و كار واسطه به آنكه با عرب، تواناي و زبردست شاعر ، دقفرز به

وجدانش چنان كند، حفظ را هشام حشمت و حرمت بايست مي ديگر كس هر از بيش معرفي به و شناسم مي را او من لكن :گفت فورا كه آمد جوش به احساساتش و شد تحريك

عرب ادبيات شاهكارهاي از كه - غرا اي قصيده ايستاده بلندي برروي نكرد، قناعت ساده مثل شاعر روح كه هيجان، از پر حساس مواقع در فقط و است،

١٥١


.كرد انشاء و سرود بالبديهه. شود ابداع سخني چنان تواند مي بزند موج دريا :گفت چنين اشعارش ضمن در او كعبه اين د،شناسن مي را او بطحا سرزمين هاي سنگريزه تمام كه است كسي شخص اين .شناسند مي را او حرم خارج زمين و حرم زمين شناسد، مي را

.مشهور پاكيزه پاك پرهيزكار آن است اين خداست، بندگان بهترين فرزند اين فرضا، نفر، يك تو اگر رساند، نمي او به زياني شناسم، نمي را او گويي مي تو كه اين

)1(...شناسند مي را او عجم و عرب نشناسي، و گرفت، آتش غضب و خشم از بيان، اين و منطق، اين و قصيده، اين شنيدن از هشام خودش و كردند، قطع المال بيت از را فرزدق مستمري داد دستور

:پاورقي

1 .

الحرام و الحل و يعرفه البيت و وطأته البطحاء تعرف الذي هذا العلم الطاهر النقي التقي هذا كلهم اهللا عباد خير ابن هذا العجم و انكرت من تعرف العرب بضائره هذا من قولك ليس و

١٥٢


- حوادث اين به اهميتي هيچ فرزدق ولي. كردند زندانيمدينه و مكه بين »عسفان«در را و حقوق قطع به نه نداد، - بود آمده پيش برايش عقيده اظهار در شجاعت نتيجه در كه

هجو از آبدار اشعار انشاء با نيز زندان همان در و. شدن انيزند به نه و داد اهميت مستمري .كرد نمي خودداري هشام انتقاد و

زندان به - بود شده بسته آمدش در راه كه - فرزدق براي پول مبلغي) ع(الحسين بن علي ايمان، و عقيده راه در فقط را قصيده آن من :گفت و كرد امتناع آن قبول از فرزدق. فرستاد

بن علي دوم بار .دارم دريافت پولي آن مقابل در ندارم ميل و كردم، انشاء خدا رايب و و نيت از خودش خداوند :كه او به داد پيغام و فرستاد، فرزدق براي را پول آن الحسين،

اين اگر تو داد، خواهد نيك پاداش قصدت و نيت همان مطابق را تو و است، آگاه تو قصد كه داد قسم را فرزدق و .رساند نمي زيان خدا نزد در تو پاداش و اجر به بپذيري را كمك ).1(پذيرفت هم فرزدق .بپذيرد را كمك آن حتما

:پاورقي

36. صفحه ،11 جلد بحار، .1

١٥٣


بزنطي 37

باالخره بود، خويش عصر دانشمندان و علما از خود كه بزنطي، نصر ابي بن محمد بن احمد و كرد كه سؤاالتي و شد، بدل و رد) ع(رضا امام و او بين كه يزياد هاي مراسله از بعد

در دارم ميل من :گفت امام به روزي. شد رضا حضرت امامت به معتقد شنيد، كه جوابهايي توليد اشكالي حكومت دستگاه نظر از من آمد و رفت و نيست كار در مانعي كه مواقعي

.كنم تفادهاس حضورا و بيايم شما خانه به شخصا كند، نمي خود پيش را بزنطي و فرستاد، را خود شخصي مركب) ع(رضا امام وقت، آخر روز، يك

. خواند

١٥٤


خويش مشكالت بزنطي مرتبا. گذشت علمي جوابهاي و سؤال به شب هاي نيمه تا شب آن را

باليد، مي خود به بود شده نصيبش كه موقعيت اين از بزنطي. داد مي جواب امام و پرسيد مي .نميگنجيد پوست در خوشحالي از و

:فرمود و كرد طلب را خدمتكار امام. شد خواب موقع و گذشت شب استراحت تا بگستران بزنطي براي بياور، خوابم مي آن در خودم كه مرا شخصي بستر همان .كند دل در. آمد در پرواز به خيالش مرغ. افتاد مؤثر بزنطي در اندازه از بيش محبت، اظهار اين

امام كه منم اين. نيست خوشبختر و سعادتمندتر من از كسي دنيا در االن گفت، مي باخود نيمي امام كه منم اين. آورد خود منزل به مرا آن با و فرستاد، برايم را خود شخصي مركب

چون كه منم اين اينها همه بعالوه. داد مرا سؤاالت پاسخ و نشست، من با تنها را شب از چه پس. بگسترانند من براي را او شخصي بستر كه داد دستور امام رسيد، خوابم موقع من از دنيا در كسي

١٥٥


بود؟ خواهد خوشبختتر و سعادتمندتر بزنطي و بود، خوش خياالت اين سرگرم

زمين به را دستها كه حالي در) ع(رضا امام ناگهان ديد، مي خودش پاي زير را مافيها و دنيا داد قرار مخاطب را بزنطي ، احمد يا جمله با بود، رفتن و برخاستن آماده و بود، كرده عمود

:فرمود آنگاه كرد، پاره را او خياالت رشته و نده، قرار برديگران خويش مباهات و فخر مايه آمد، پيش تو براي امشب كه را آنچه هرگز

. شد مريض بود، - السالم عليه - ابيطالب بن علي ياران اكابر از كه صوحان، بن صعصعة زيرا روي از را خويش دست كرد، مالطفت و محبت او به بسيار و رفت او عيادت به علي

را او برود، و كند حركت جا از خواست همينكه ولي گذاشت، صعصعه پيشاني بر مهرباني بر ليلد اينها ، نده قرار خود مباهات و فخر مايه هرگز را امور اين :فرمود و داد قرار مخاطب من متوجه كه اي وظيفه و تكليف خاطر به را اينها تمام من. شود نمي تو براي از چيزي را امور گونه اين كسي نبايد هرگز و دادم، انجام است

١٥٦


)1( كند فرض خود براي كمالي بر دليل

:پاورقي 14. صفحه ،12 جلد بحار، 1.

١٥٧


علي مهمان عقيل 38

آن خانه به مهمان عنوان به السالم عليه علي اميرالمؤمنين شبرادر خالفت زمان در عقيل، كه كرد اشاره علي، بن حسن خويش، مهتر فرزند به علي. شد وارد كوفه، در حضرت،

به خود شخصي مال از ردا يك و پيراهن يك حسن امام. كن هديه عمويت به اي جامه روي عقيل و علي. بود گرم هوا و رسيد فرا شب. كرد اهداء و تعارف عقيل خويش عموي

مهمان را خود كه عقيل. رسيد شام صرف موقع. بودند گفتگو مشغول نشسته داراالماره بام سفره وي، انتظار خالف بر ولي داشت، رنگيني سفره انتظار طبعا ديد، مي خالفت دربار :پرسيد تعجب كمال با. شد آورده اي فقيرانه و ساده بسيار

١٥٨


است؟ نهمي هست هرچه غذا سپاس و كنم مي شكر بسيار نعمتها اين بر را خدا كه من نيست؟ خدا نعمت اين مگر :علي

.گويم مي قرض بار زير و مقروضم من شوم، مرخص و بگويم زودتر را خويش حاجت بايد پس :عقيل كمك برادرت به خواهي مي مقدار هر و كنند ادا مرا قرض زودتر هرچه فرما دستور ام، مانده

.برگردم خويش خانه به كرده كم را زحمت تا بكن، نيك مقروضي؟ چقدر - .درهم هزار صد - را تو قرضهاي كه ندارم قدر اين كه جان برادر متأسفم! زياد چقدر! درهم هزار صد اوه، -

تو به و دارم مي بر خودم شخصي سهم از. برسد حقوق پرداخت موقع كن صبر ولي بدهم، خودم عائله كه بود اين نه اگر آورد، خواهم جا به را برادري و ساتموا شرط و دهم، مي

.گذاشتم نمي خود براي چيزي و دادم، مي تو به را خودم سهم تمام. دارند خرج برسد؟ حقوق پرداخت وقت تا كنم صبر! چي؟

١٥٩


پرداخت موقع تا كن صبر گويي مي من به و است، تو دست در كشور خزانه و المال بيت و خزانه از تواني مي بخواهي اندازه هر تو! بدهم بتو خودم سهم از و برسد، ها هسهمي تمام مگر بعالوه كني، مي حواله حقوق پرداخت موقع رسيدن به مرا چرا برداري، المال بيت

از دردي چه بدهي، من به را خودت حقوق تمام فرضا است؟ چقدر المال بيت از تو حقوق كند؟ مي دوا من تو و من به ربطي چه ندارد، يا دارد پول دولت خزانه كنم، مي تعجب تو پيشنهاد از من

برادر تو كه است راست. مسلمين افراد ساير مثل هستيم فردي كدام هر هم تو و من! دارد؟ خودم مال از اما كنم، مساعدت و كمك تو به خودم مال از امكان حدود تا بايد من و مني .نمسلمي المال بيت از نه

از بده اجازه كه كرد، مي سماجت و اصرار مختلف زبانهاي با عقيل و داشت ادامه مباحثه .بروم خود كار نبالد من تا بدهند، من به كافي، پول المال بيت جا آن از بازاريها و تجار پول صندوقهاي. بود مشرف كوفه بازار به بودند نشسته كه آنجا در. شد مي ديده

١٦٠


و داري اصرار بازهم اگر :فرمود عقيل به علي كرد، مي سماجت و اصرار عقيل كه بين اين را خويش دين تمام تواني مي كني عمل اگر كنم، مي تو به پيشنهادي پذيري، نمي مرا سخن

.باشي داشته هم آن از بيش و بپردازي چه بكنم؟ كار

برو اينجا از ،نماند بازار در كسي و شد خلوت همينكه. است صندوقهايي پايين اين در !بردار خواهد مي دلت چه هر و بشكن، را صندوقها اين و پايين

كيست؟ مال صندوقها پيشنهاد من به! عجب ريزند مي جا آن در را خود نقدينه اموال است، كسبه مردم اين مال دست به زحمت هزار به كه اي بيچاره مردم مال و بشكنم را مردم صندوق كه كني مي

تو پس بروم؟ و بردارم اند، رفته و كرده توكل خدا به و ريخته صندوقها اين در و آورده اين مگر كنم؟ باز تو براي را مسلمين المال بيت صندوق كه كني مي پيشنهاد من به چطور مال

١٦١


هاي خانه در بيخيال و راحت خود، كه است مردمي به متعلق هم اين كيست؟ به متعلق .بپذير را پيشنهاد اين داري ميل اگر كنم، مي ديگري يشنهادپ اكنون. اند خفته خويش - پيشنهادي؟ چه ديگر

نزديكي اين در دارم، مي بر خودرا شمشير نيز من بردار، را خويش شمشير حاضري اگر - شبانه هستند، بزرگي ثروتمندان و عمده بازرگانان جا آن در است، حيره قديم شهر كوفه،

.آوريم مي كرده بلند كالني ثروت و زنيم، مي شبيخون آنها از يكي بر و رويم، مي نفري دو المال بيت از گويم مي من. زني مي را حرفها اين تو كه ام نيامده دزدي براي من! جان برادر - را خود قروض من تا بدهند، من به پولي بده اجازه است، تو اختيار در كه، كشور خزانه و

بدهم يعني مسلمان، نفر هزار صدها مال اينكه از است بهتر بدزديم، را نفر كي مال اگر اتفاقا -

با نفر يك مال ربودن كه شد چطور. بدزديم را مسلمين، همه مال

١٦٢


شمشير نيست؟ دزدي مردم عموم مال ربودن ولي است، دزدي زور با و كند، حمله كسي به كسي اينكه به است منحصر فقط دزدي كه اي كرده خيال تو من به االن تو كه است همين دزدي اقسام شنيعترين بياورد، بيرون چنگالش از را او لما

)1( كني؟ مي پيشنهاد

:پاورقي 613. صفحه تبريز، چاپ ،9 جلد االنوار، بحار 1.

١٦٣


39 وحشتناك خواب

به وحشتناكي تعبيرهاي لحظه هر. بود انداخته وحشت به سخت را او بود ديده كه خوابي .ام ديده خوابي :گفت و صادق امام حضور به آمد هراسان. رسيد مي نظرش

سوار چوبين اسب يك بر چوبين، آدم يك يا چوبين، شبح يك اينكه مثل ديدم خواب مشاهده از من. دهد مي حركت فضا در را شمشير آن و دارد، دست در شمشيري و است،

.بگوييد مرا خواب اين تعبير اشم خواهم مي اكنون و افتادم، وحشت به نهايت بي آن دارد، مالي كه است معيني شخص يك حتما :امام

١٦٤


كه خدايي از. بربايي چنگش از را او مال شده وسيله هر به كه فكري اين در تو و شو منصرف خويش تصميم از و بترس ميراند، مي را تو و آفريده را تو كنم مي اعتراف. اي آورده دست به آن معدن از را علم و هستي، تو حقيقي عالم كه حقا -

پول به احتياج چون و دارد، اي مزرعه همسايگانم از يكي بود، من سر در فكري همچو كه روزها اين من. ندارد ديگري مشتري من از غير فعال و بفروشد، خواهد مي كرده پيدا چنگش از را مزرعه نآ اندكي پول با و كنم، استفاده او احتياج از كه فكرم اين در اش همه

).1(بياورم بيرون

:پاورقي 1. 582. صفحه ،2 جلد وسايل،

١٦٥


40 ساعده بني ظله در

تاريكي از خويش، كسان همه از بيخبر و تنها صادق امام. مرطوب و باراني هوا و بود شب. شد روانه ساعده بني ظله طرف به و آمد بيرون خانه از كرده، استفاده كوچه خلوت و شب

امام منزل خرج ناظر ضمنا و بود، امام نزديك ياران و اصحاب از كه خنيس بن معلي قضا از تنها تاريكي اين در را امام گفت، خود پيش. شد خانه از امام شدن بيرون متوجه بود، هم

امام دنبال به آهسته ديد، مي تاريكي درآن را امام شبح فقط كه فاصله قدم چند با. نگذارم .شد روان

دوش از چيزي اينكه مثل شد، متوجه ناگهان رفت، مي امام دنبال به آهسته كه طور همين به امام

١٦٦


ما به را اين خدايا :فرمود كه شنيد را امام صداي آهسته و ريخت، زمين روي و افتاد زمين .برگردان

:ودفرم و شناخت را او معلي صداي از امام. كرد سالم و رفت جلو معلي وقت اين در هستي؟ معلي تو .هستم معلي بلي -

ديد افتاد، زمين به كه بود چيز چه كه ببيند كرد دقت داد، را امام جواب آنكه از بعد .است ريخته زمين روي در نان مقداري

جمع زمين روي از را نانها تدريجا معلي .بده من به و كن جمع زمين روي از را اينها:امام به را آن توانست مي سختي به يكنفر كه بود نان از بزرگي انبان. داد امام دست به و كرد

.بگيرم دوش به من را اين بده اجازه :معلي .بكشد دوش دو و كشيد دوش به را نانها امام .سزاوارترم تو از كار اين به خودم نيست، الزم خير، :امام

ضعفا و اءفقر مجمع آنجا. رسيدند ساعده بني ظله به تا افتادند، راه نفري

١٦٧


و بودند خواب همه. بردند مي سر به آنجا در نداشتند، ماوائي و خانه خود از كه كساني. بود گذاشت، فرد فرد جامه زير در تا، دو تا دو و يكي يكي را، نانها امام. نبود بيدار هم يكنفر

.شد برگشتن عازم و نكرد، فروگذار را واحدي هستند؟ امامت به معتقد و اند شيعه آوردي نان برايشان شب دل اين در تو كه اينها :معلي

).1(آوردم مي هم نمك بودند امامت به معتقد اگر نيستند، امامت به معتقد اينها نه، -

:پاورقي بهادر، امير چاپ ،2 جلد وسائل، ،110 صفحه كمپاني، چاپ ،11 جلد االنوار، بحار 1.

49. صفحه

١٦٨


41 يهود سالم

. شد وارد يهودي مردي كه بود نشسته اكرم، رسول حضور در اكرم، لرسو همسر عايشه كه نكشيد طولي. شما بر مرگ يعني عليكم السام :گفت عليكم سالم جاي به رود و هنگام نيست، تصادف كه بود معلوم. عليكم السام گفت سالم جاي به هم او شد، وارد ديگر يكي بر فرياد و شد خشمناك سخت عايشه. دهند آزار را اكرم رسول زبان، با كه است اي نقشه ....و شما خود بر مرگ :كه آورد

ترين زشت و بدترين گردد مجسم اگر ناسزا مگو، ناسزا عايشه، اي :فرمود اكرم رسول آن شود، گذاشته چه هر روي بردباري و ماليمت و نرمي. دارد را صورتها

١٦٩


آن ييباي و زي برداشته شود از قشنگيزي چ هري دهد و از روينت مي زو كند مي زيبا را ؟ين شدي و خشمگيچرا عصب. كاهديمچه سالم ي به جاي شرمينها با كمال وقاحت و بيا رسول اهللا كه اي يني بيمگر نم«:شهيعا »ند؟ي گويم )1(. بودين قدر كافيهم) بر خود شما(» كميعل« : چرا، من هم در جواب گفتم-

:پاورقي 1. 212. صفحه ،2 دجل وسائل،

١٧٠


نامه 42 ابوذر به اي

وسيله به شخصي. بود آمده دور راه از. خواند و كرد باز را آن رسيد ابوذر دست به اي نامه چقدر كه شناخت مي را ابوذر كه بود كساني از او. بود كرده جامعي اندرز تقاضاي او از نامه و داده، مي قرار عنايت مورد ار او قدر چه اكرم رسول و بوده، اكرم رسول توجه مورد

.است آموخته مي حكمت او به خويش پرمعناي و بلند باسخنان او مردم همه از بيش كه كس آن با :كوتاه جمله يك نوشت، جمله يك فقط پاسخ در ابوذر

.فرستاد طرف براي و بست را نامه .مكن دشمني و بدي داري، مي دوست را

١٧١


باز را رابوذ نامه آنكه از بعد شخص آن آن با چيست؟ مقصود چه؟ يعني گفت، خود با. نياورد در سر آن از چيزي خواند، و كرد از اينكه چه؟ يعني نكن، دشمني و بدي داري مي رادوست او مردم همه از بيش كه كس هم آن - باشد داشته محبوبي آدمي، كه است ممكن مگر است، واضحات توضيح قبيل

هستي و جان و مال است، سهل كند نمي كه بدي !بكند؟ بدي او با و محبوبها عزيزترين .كند مي فدا و ريزد مي او پاي در را خود

گوينده داشت، دور نظر از نبايد را جمله گوينده شخصيت كه انديشيد باخود ديگر طرف از زا بايد نيست اي چاره دارد، حكيمانه عقلي و است امت لقمان ابوذر،. است ابوذر جمله اين

.خواست توضيح و نوشت ابوذر به اي نامه مجددا .بخواهم توضيح خودش خودت همان تو نزد در افراد عزيزترين و محبوبترين از مقصودم :نوشت جواب در ابوذر

.داري مي دوست بيشتر مردم همه از را خودت تو. نيست ديگري شخص مقصودم. هستي با گفتم اينكه

١٧٢


هر داني نمي مگر. نكن رفتار خصمانه خودت با يعني ن،نك دشمني عزيزانت محبوبترين و شود مي وارد برخودش اش صدمه مستقيما شود، مي مرتكب انسان كه گناهي و خالف ).1( گيرد مي را خودش دامن ضررش

:پاورقي

.ديلمي ارشاد 1.

١٧٣


نامعين مزد 43 بودند، رفته بيرون باهم كاري دنبال به) ع(رضا امام و جعفري جعفر بن سليمان را روز آن

او به الرضا موسي بن علي برود، خويش منزل به خواست سليمان و شد آفتاب غروب باش ما با امشب و ما خانه به بيا :فرمود .رفتند خانه به امام اتفاق به و كرد اطاعت افتاد بيگانه نفر يك به امام چشم ضمنا. بودند گلكاري مشغول كه ديد را خود غالمان امام، كيست؟ اين:پرسيد بود، گلكاري مشغول آنان با هم او كه

.كند كمك ما با تا ايم گرفته اجير امروز ما را اين :غالمان

١٧٤


تعيين برايش مزد چقدر خوب بسيار - ايد؟ كرده

.كرد خواهيم راضي را او و داد خواهيم باالخره چيزي يك - را آنها تازيانه با تا غالمان طرف به آورد رو و آمد پديد رضا امام در خشم و ناراحتي آثار

كني؟ مي ناراحت را خودت چرا :كرد عرض و آمد جلو جعفري سليمان. كند تأديب نكنيد، معين را آن مزد و نكنيد طي را كاري تا كه ام داده دستور مكرر من :فرمود امام

اگر. بكشيد كار او از عدب كنيد تعيين را طرف مزد و اجرت اول نگماريد، بكار را كسي هرگز او البته. بدهيد او به عالوه چيزي توانيد مي هم، كار آخر كنيد، معين را كار اجرت و مزد متشكر و ممنون شما از دهيد، مي او به شده معين كه اي اندازه از بيش شما ببيند كه هم به فقط هم اگر. شود مي محكمتر او و شما بين عالقه و دارد، مي دوست را شما و شود، مي

اگر ولي. بود نخواهد ناراضي شما از شخص كنيد اكتفا ايد، گذاشته قرار كه اندازه، همان كار آخر بگماريد، كار به را كسي و نكنيد مزد تعيين

١٧٥


او به كه هراندازه كمتر مزدش از شما پندارد مي بلكه ايد، كرده محبت او به شما كه برد نمي بازگمان بدهيد

).1(ايد ادهد او به


١٧٦


آزاد؟ يا است بنده 44

حدس توانست مي گذشت، مي خانه آن نزديك از كه هركس. بود بلند آواز و ساز صداي كه بود مي جام و بود پهن ميگساري و عشرت بساط خبرهاست؟ چه خانه درون در كه بزند

دست در را ها خاكروبه و زده جاروب را خانه درون خدمتكار كنيزك. شد مي نوشيده پياپي آثار كه مردي لحظه همين در. بريزد كناري در را آنها تا بود، آمده بيرون خانه از گرفته از كرد، مي حكايت طوالني هاي سجده از پيشانيش و بود، نمايان اش چهره از زياد عبادت

:پرسيد كنيزك آن از گذشت، مي آنجا صاحب آزاد؟ يا است بنده خانه اين

١٧٧


.آزاد- را خويش خداوندگار و مالك و صاحب پرواي بود مي بنده اگر است، آزاد كه است معلوم -

.كرد نمي پهن را بساط اين و داشت مي زيادتري مكث كنيزك كه شد موجب مرد، آن و كنيزك بين سخنان، اين شدن بدل و رد آمدي؟ دير قدر اين چرا:پرسيد اربابش برگشت، خانه به كه هنگامي. بكند خانه بيرون در

چنان و گذشت، مي هيئت و وضع چنين با مردي :گفت و كرد تعريف را ماجرا كنيزك .دادم پاسخي چنين من و كرد، پرسشي بود مي بنده اگر(جمله آن مخصوصا برد، فرو انديشه در لحظه چند را او ماجرا اين شنيدن

به و جست جا از اختيار بي. نشست قلبش بر تير مثل) كرد مي واپر خود اختيار صاحب از را خود تا دويد. رفت سخن گوينده دنبال به برهنه پاي با. نداد پوشيدن كفش مهلت خود . رساند نبود) ع(جعفر بن موسي حضرت هفتم امام جز كه سخن صاحب به

١٧٨


پاي با كه روز آن افتخار به ديگر و شد، نائل توبه شرف به حضرت آن دست به بن حارث بن بشر به روز آن تا كه او. نكرد پا به كفش بود، آمده نائل توبه شرف به برهنه

بشر به و يافت، برهنه پا يعني الحافي لقب بعد، به آن از بود، معروف مروزي عبدالرحمن هگردگنا ديگر ماند، وفادار خويش پيمان به بود زنده تا. گشت مشهور و معروف حافي مردان سلك در بعد، به آن از بود، عياشان و زادگان اشراف سلك در روز آن تا. نگشت

).1(آمد در خداپرست و پرهيزكار

:پاورقي عالمه از نقل به ،153 صفحه ، الحافي عنوان ذيل ،2 جلد قمي، محدث االلقاب و الكني 1. .الكرامة منهاج در

١٧٩


45 ميقات در

بن مالك درسالي ،)1(مدينه معروف فقيه انس،

:پاورقي جماعت و سنت اهل چهارگانه امامهاي از يكي عامر، ابي بن مالك بن انس بن مالك 1.

. ابوحنيفه عصر با است مقارن وي عصر. است او به منسوب مالكي معروف مذهب و است، .شافعي شاگرد حنبل بن احمد و بود مالك شاگرد شافعي مكتب زيرا رفت، مي شمار به ابوحنيفه فقهي مكتب بلمقا نقطه مالك، فقهي مكتب

بر متكي بيشتر كه مالك، فقهي مكتب خالف بر بود، قياس و رأي بر متكي بيشتر ابوحنيفه صفحه ،3 جلد(االعيان وفيات در خلكان ابن نقل مطابق حال، عين در. بود حديث و سنت خويش رأي به موارد برخي در هاينك از و گريست، مي سخت مردن نزديكي در مالك) 286 و بودم، نداده فتوا رأي به ايكاش :گفت مي بود، وحشتناك و نگران است داده فتوا

١٨٠


:پاورقي .باشم آزاد گناهان آن تبعه از و بخورم اي تازيانه فتواها آن از يك هر جاي به راضيم

محضكه عبداهللا بن محمد بيعت بود معتقد كه شده شمرده مطلب اين مالك، مفاخر از از مالك. نيست صحيح بوده برزور مبني چون العباس بني بيعت و است، صحيح شد شهيد .نمود نمي پروا العباس بني سطوت از و كرد نمي امتناع خويش عقيده اين اظهار تازيانه منصور، و سفاح عموي عباسي، سليمان بن جعفر دستور به كه شد سبب امر همين و شهرت و احترام مالك كه شد سبب خوردن، تازيانه همين اتفاقا و. زدند وي به سختي

285. صفحه ،3 جلد االعيان، وفيات به شود رجوع - كند پيدا زيادتري محبوبيت كه بود كساني از و كرد، مي آمد و رفت زياد صادق امام محضر به بود، مدينه در چون مالك

كتابهاي از) 109 صفحه 11 جلد(بحار لنق مطابق و. اند كرده روايت حديث حضرت آن از امام رفت، مي صادق امام محضر به مالك كه هنگامي صدوق، امالي و الشرايع علل و خصال

مورد اينكه از مالك و دارم مي دوست را تو من :فرمود مي او به گاه و فرمود مي محبت او به) 3 صفحه( الصادق االمام بكتا نقل به مالك. گشت مي شاد سخت گرفت، مي قرار امام تفقد يا نماز حال در هميشه را او داشتم، شد و آمد صادق امام حضور به مدتي من :گفت مي چشمي عبادت و تقوي و علم در محمد بن جعفر از فاضلتر. ديدم مي قرآن تالوت يا روزه

- بحار نقل به كه است مالك هم و. است نكرده خطور قلبي به و نشنيده گوشي و نديده بسيار و ترسيد مي خدا از كه بود زهاد و عباد بزرگان از او :گويد مي صادق امام درباره .بود فيض پر مجلسش. بود معاشرت خوش و مجلس خوش. دانست مي حديث

.كرد مي تغيير صورتش رنگ شنيد، مي كه را خدا رسول نام

١٨١


تلبيهو احرام لباس پوشيدن هنگام و رسيدند ميقات به. بود) ع(صادق امام همراه حج، سفر به را ذكر اين معمول طبق ديگران - رسيد لبيك اللهم لبيك معروف ذكر يعني - گفتن است، منقلب امام حال ديد شد، صادق امام متوجه انس بن مالك. گفتند و آوردند زبان

لويشگ در صدا و دهد مي دست امام به هيجاني آورد، برزبان را ذكر اين خواهد مي همينكه از اختيار بي خواهد مي كه دهد مي دست از را خويش اعصاب كنترل چنان و شكند، مي

.بيفتد زمين به مركب .بگوييد را ذكر اين هست هرطور نيست، اي چاره اهللا، رسول يابن :گفت و آمد جلو مالك :فرمود امام

١٨٢


لبيك بگويم؟ كلبي كه بدهم جرئت خود به و بورزم جسارت چگونه! عامر ابي پسر اي كنم، مي اجابت سرعت كمال با خواني مي آنچه به مرا تو خدايا كه است اين معناي به گفتن

را خود و كنم، گستاخي طور اين خود خداي با اطميناني چه با. خدمتم به آماده همواره و كنم كار چه وقت آن لبيك ال :شود گفته جوابم در اگر كنم؟ معرفي خدمت به آماده بنده

)1.(

:پاورقي 109. صفحه ،11 جلد االنوار، بحار .1

١٨٣


نخل بار 46

كه باغستانها و صحرا طرف به معمول، طبق و بود، آمده بيرون خانه از ع طالب ابي بن علي يا :پرسيد شخصي. داشت همراه نيز باري ضمنا رفت، مي بود آشنا آنجاها در كردن كار با

داري؟ همراه چيز چه علي :علي .اهللا انشاء خرما، درخت

!خرما؟ درخت هاي هسته تمام ديدند ديگران و او مدتي از بعد كه، شد زايل وقتي شخص آن تعجب

درخت يك هر آينده در داشت آرزو و كند، كشت كه برد مي همراه علي روز آن كه خرمايي يك صورت به شود، تناوري خرماي

١٨٤


.شد؟ درختي كدام هر و سبز ها هسته آن تمام و آمد در نخلستان

:پاورقي .1 599. صفحه ،9 جلد بحار و ،531 صفحه ،2 جلد وسائل،

١٨٥


47 كار عرق

. بود زمين اصالح و كار مشغول بود، خودش شخص به متعلق كه زميني در كاظم، امام در بطائني، حمزه ابي بن علي .بود ساخته جاري بدنش تمام از را امام عرق زياد، فعاليت

:كرد عرض و رسيد توق اين گذاري؟ نمي ديگران عهده به را كار اين چرا گردم، قربانت

چه مثال .اند كرده مي كارها اين از همواره بهتر من از افراد بگذارم؟ ديگران عهده به چرا كساني؟ سنن از زمين در فعاليت و كار اساسا. اجدادم و پدران همه و اميرالمؤمنين و خدا رسول

پيغمبران

١٨٦


).1(است خداوند شايسته بندگان و پيغمبران اوصياي و

:پاورقي .531 صفحه ،2 جلد وسائل، و ،266 صفحه ،11 جلد االنوار، بحار 1.

١٨٧


شد بريده كه دوستيي 48

مالزم هميشه كه رفيق دو آن و شود، بريده دوستي آن كه برد نمي گمان كسي شايد نام به كه اندازه آن از بيش را، آنها از يكي ممرد. شوند جدا هم از روزي بودند، يكديگر خواستند مي كه وقتي معموال. شناختند مي رفيقش و دوست نام به بشناسند خودش اصلي

:گفتند مي و نداشتند اصليش نام به توجه كنند، ياد او از ...رفيق

يكديگر با يشههم مثل كه روز آن در ولي بود، شده معروف صادق امام رفيق نام به او آري كه، كرد مي گمان كسي آيا شدند، كفشدوزها بازار داخل هم با و بودند،

١٨٨


پيش !شود؟ بريده هميشه براي دوستيشان رشته بيايند، بيرون بازار از آنها آنكه از سياه غالم. شدند كفشدوزها بازار داخل باهم و بود، امام همراه هميشه مانند او روز آن در

به ناگهان بازار، وسط در. كرد مي حركت سرش پشت از و بود، او با روز نآ در هم پوستش برگرداند، عقب به را سر مرتبه دو ديگر، قدم چند از بعد. نديد را غالم كرد، نگاه سر پشت

گرم سر كه - غالم از هم هنوز كرد، نگاه سر پشت به بار سومين. نديد را غالم هم باز سر كه چهارم مرتبه براي. نبود خبري - بود افتاده دور خود بابار از و شده اطراف تماشاي

:گفت وي به خشم با ديد، را غالم برگرداند، عقب به را خود .بودي؟ كجا! فالن مادر

و كرد بلند را خود دست تعجب، عالمت به صادق امام شد، خارج دهانش از جمله اين تا :فرمود و زد خويش پيشاني به محكم

خيال من! دهي؟ مي ناروا كار نسبت مادرش به دهي؟ مي دشنام مادرش به! اهللا سبحان كردم مي

١٨٩


تو .ندارد وجود تقوايي و ورع تو، در شد معلومم. پرهيزگاري و تقوا با مردي خودت. است سند اهل از هم مادرش و است سندي اصال غالم اين اهللا، رسول ياابن -

تهمت او به من كه نبوده مسلمان زن يك غالم اين رماد. نيستند مسلمان آنها كه داني مي .باشم زده ناروا

طبق وقتي. دارند ازدواج امر در قانوني و سنتي قومي هر. بوده كه بوده كافر مادرش - محسوب زنازاده فرزندانشان و نيست، زنا عملشان كنند، رفتار قانون و سنت همان .شوند نمي .شو دور من از ديگر :مودفر او به بيان اين از بعد امام كامل جدايي آنها بين مرگ تا برود، راه او با صادق امام كه نديد كسي ديگر آن، از بعد

).1(انداخت

:پاورقي 1. 477. صفحه ،2 جلد وسائل، و ،324 صفحه ، البذاء باب :2 جلد كافي،

١٩٠


دشنام يك 49

در را خود ارباب اسب افسار ني،ايرا معروف نويسنده و دانشمند مقفع، بن عبداهللا غالم تا بود، نشسته بصره، فرماندار مهلبي، معاويه بن سفيان خانه در بيرون و داشت دست .برگردد خود خانه به شده اسب سوار و بيايد، بيرون داده انجام را خويش كار اربابش فرماندار پيش او از بعد كه - ديگر افراد نيامد، بيرون مقفع ابن و انجاميد، طول به انتظار جستجو به غالم كم كم. نشد خبري مقفع ابن از ولي رفتند، و برگشتند همه - بودند رفته

پاي سرا به نگاهي از پس يا كرد، مي اطالعي بي اظهار يا پرسيد، مي كس هر از. پرداخت

١٩١


.رفت مي و انداخت مي باال را ها شانه بگويد، سخني آنكه بدون اسب، آن و غالم عبداهللا بن علي پسران - سليمان و عيسي به را خود مأيوس، و نگران غالم، و گذشت توق آنها كاتب و دبير مقفع ابن كه دوانيقي منصور - وقت مقتدر خليفه عموهاي و عباس بن .كرد نقل را ماجرا و رساند بود،

مترجمي و ناتوا اي نويسنده و دانشمند دبيري كه مقفع بن عبداهللا به سليمان، و عيسي .كردند مي حمايت او از و بودند، مند عالقه بود دست چيره از. بود زبان بد و جسور و متهور مردي طبعا و بود، گرم پشت آنها حمايت به نيز مقفع ابن

مقام عموي كه سليمان، و عيسي حمايت. كرد نمي دريغ ديگران درباره زبان با زدن نيش .بود كرده گستاختر و رترجسو را مقفع ابن بودند، خالفت موضوع منكر اساسا او. خواستند معاويه بن سفيان از را مقفع بن عبداهللا سليمان، و عيسي

روز چون ولي است نيامده من خانه به مقفع ابن :گفت و شد

١٩٢


شهود و شده، فرماندار خانه داخل مقفع ابن كه بودند ديده همه روشن، .ودنب انكار جاي ديگر دادند، شهادت

. مقفع ابن مثل دانشمندي و معروف شخصيت هم آن. بود نفس قتل پاي. نبود كوچكي كار طرف از خليفه عموهاي و ، طرف يك از بصره فرماندار از بود عبارت هم منازعه طرفين همه و شهود، و دعوا طرفين. شد كشيده بغداد در خليفه دربار به مطلب قهرا. ديگر

شهادت از بعد. دادند شهادت شهود و شد مطرح دعوا تند،رف منصور حضور به مطلعين اتهام به االن را سفيان كه ندارد مانعي من براي :گفت خويش عموهاي به منصور شهود، زنده مقفع ابن اگر كه شود مي دار عهده نفر دو شما از كداميك ولي بكشم، مقفع ابن قتل سالم و زنده - بود سرش پشت كه دري به دكر اشاره - ايندر از سفيان كشتن از بعد و بود بكشم؟ سفيان قصاص به را او شد، وارد

ابن كه مبادا خودگفتند، پيش و درماندند، حيرتزده سؤال اين جواب در سليمان و، عيسي زنده مقفع

١٩٣


نظر صرف خود دعواي از ناچار. باشد فرستاده خليفه نزد سالم و زنده را او سفيان و باشد، كم. نشد شنيده و ديده خبري و اثري مقفع ابن از ديگر و گذشت، مدتها. رفتند و كردند

.شد مي فراموش داشت هم اش خاطره كم سفيان خويش، زبان با همواره مقفع ابن كه شد معلوم افتاد، آسياب از آبها كه مدتها از بعد گفته مادر نامدش وي، به جمعيت، حضور در روز، يك حتي. است زده مي نيش را معاويه بن

و عيسي ترس از ولي بگيرد، را مقفع ابن زبان انتقام تا بوده كمين در هميشه سفيان. است :افتد مي اتفاق اي حادثه آنكه تا است، كرده نمي جرئت خليفه عموهاي سليمان، نوشته منصور، ديگر عموي علي، بن عبداهللا براي اي نامه امان شد، قرار كه بود اين حادثه

- بود برادرانش دبير - كه مقفع ابن از علي، بن عبداهللا. كند امضاء را آن منصور و دشو آن در نوشت و كرد تنظيم را آن هم مقفع ابن. بنويسد را نامه امان آن كه كرد درخواست

تعبيرات بود، برده نام كه شرايطي ضمن نامه، امان

١٩٤


سفاك خليفه منصور، به نسبت اي گستاخانه و زننده چه :پرسيد. شد ناراحت و متغير سخت رسيد، منصور دست به نامه وقتي. بود كرده عباسي، او عليه را احساسات همان نيز منصور ، مقفع ابن :شد گفته است؟ كرده تنظيم را اين كسي .بود كرده پيدا بصره فرماندار معاويه بن سفيان قبال كه كرد پيدا

گشت، مي فرصت درپي سفيان. كن تنبيه را مقفع ابن كه، نوشت سفيان به محرمانه منصور در بيرون را مركبش و غالم و رفت، سفيان خانه به حاجتي براي مقفع ابن روزي آنكه تا

بودند، نشسته اتاقي در دژخيمانش و غالمان از اي عده و سفيان شد، وارد كه وقتي. گذاشت كه زبانهايي زخم افتاد، مقفع ابن به سفيان چشم همينكه. بود مشتعل آنجا در هم تنوري و تنوري، همان مانند كينه و خشم از اندرونش و مجسم نظرش در بود، شنيده او از روز آن تا مادر دشنام من به روز آن هست يادت :گفت و او به كرد رو. شد مشتعل بود، جلوش در كه

در و نبخشيد، فايده معذرتخواهي. است انتقام وقت حاال دادي؟

١٩٥


بدترين به همانجا ).1(برد بين از را مقفع ابن صورتي

:پاورقي 1. 389 صفحه ،4 جلد بيروت، چاپ البالغه، نهج بر الحديد ابي ابن شرح

١٩٦


شمشير 50 زبان

عباسي، دوره سراي مديحه و گو هجو معروف شاعر الرومي، ابن به معروف عباس، بن علي عبيداهللا، بن قاسم نام به ، عباسي المعتضد زير و مجلس در هجري، سوم قرن نيمه در

. بود مغرور خويش زبان شمشير و بيان و منطق قدرت به هميشه او. بود سرگرم و نشسته و ناراحتي ولي بود، نگران و ترسيد مي خيلي الرومي ابن زبان زخم از عبيداهللا، بن قاسم دليها بد همه - با الرومي بنا كه كرد مي رفتار طوري عكس بر. كرد نمي ظاهر را خود خشم

پرهيز او با معاشرت از - زد مي بد فال چيزي هر به و داشت كه احتياطهايي و وسواسها و غذاي در تا داد دستور محرمانه قاسم. كرد نمي

١٩٧


برخاست جا از فورا. شد متوجه خورد، آنكه از بعد الرومي ابن. كردند داخل زهر الرومي ابن :گفت قاسم. برود كه روي؟ مي كجا

كه همانجا به - .فرستادي مرا .برسان مادرم و پدر به مرا سالم پس -

من - .روم نمي جهنم راه از باالخره. نبخشيد فائده ها معالجه ولي پرداخت، معالجه به و رفت خويش خانه به الرومي ابن ).1(آمد در پاي از خويش زبان شمشير با

:پاورقي 44. صفحه ،3 خلكان،جلد ابن تاريخ و ،400 صفحه 2 جلد قمي، محدث المنتهي تتمة .1

١٩٨


51 همكار دو

اعجاب مورد ، اباضي يزيد بن عبداهللا و الحكم بن هشام صادقانه همكاري و صميميت و صفا و امين دوهمكار و خوب شريك دو المثل ضرب نفر، دو اين. بود شده كوفه مردم همه

خرازي جنس. داشتند خرازي مغازه يك يكديگر، شركت به دو اين. بودند شده صميمي .نداد رخ اي مشاجره و اختالف آنها ميان بودند تازنده. فروختند مي و آوردند مي

و خاص اعجاب موجب بيشتر و شود، مردم عموم زبانزد موضوع اين شد موجب كه چيزي قرار مخالف كامال قطب دو در مذهبي عقيده لحاظ از نفر، دو اين كه بود اين گردد، عام

علماء از هشام زيرا. داشتند

١٩٩


معتقد و ،)ع(صادق جعفر امام خاص اصحاب و ياران و اماميه شيعه سرشناس متكلمين و از دفاع پاي كه آنجا .بود) 1(اباضيه علماء از يزيد بن عبداهللا ولي. بود بيت اهل امامت به

نفر، دو اين بود، مذهب و عقيده

:پاورقي صفين حادثه در نخست دانيم مي چنانكه خوارج. خوارجند ششگانه فرق از يكي ضيهابا .1

آن بر و شدند ياغي كه بودند - السالم عليه - علي اصحاب از جمعي آنها و شدند پيدا ديگر طرف از و كردند مي كار عقيده مبناي بر طرفي از چون دسته اين. شوريدند حضرت شدند پيدا مسلمين ميان در كه بودند جمعيتهايي اكترينخطرن از بودند، متعصب و جاهل

.بودند وقت حكومتهاي مزاحم هميشه و مسلمين ساير غالبا و داشتند، اتفاق عثمان و - السالم عليه - علي از تبري در عموما خوارج

را مسلمين ديگر با ازدواج دانستند، مي مشرك و كافر نبودند متفق آنها با عقيده در كه را ولي دانستند، مي مباح را آنها مال و خون اساسا و دادند نمي ارث آنها به و دانستند نمي جايز صحيح را آنان شهادت حتي و ازدواج بودند، ماليمتر خوارج فرق ساير از اباضيه فرقه .شمردند مي محترم نيز را آنها خون و مال و دانستند، مي

خروج ي امو خلفاي عهد اواخر در كه اباض، بن عبداهللا نام به است مردي اباضيه رئيس .212 و صفحه 172 مصر، صفحه چاپ ،1 جلد شهرستاني، نحل و ملل به شود رجوع. كرد

٢٠٠


ساير در را مذهبي تعصب بودند توانستهآنها ولي داشتند، قرار مخالف كامال جبهه دو در به را معامله و كسب و تتجار و شركت كار متانت كمال با و ندهند، دخالت زندگي شئون .برسانند پايان

و آمدند، مي مغازه همان به هشام شاگردان و شيعيان كه افتاد مي اتفاق بسيار اينكه عجيبتر خالف بر سخناني شنيدن از عبداهللا و. آموخت مي آنها به را تشيع مسائل و اصول هشام هشام چشم جلو در و آمدند، مي اباضيه نيز، .داد نمي نشان ناراحتي خود، مذهبي عقيده

هشام و گرفتند، مي فرا بود تشيع مذهب عليه غالبا كه را خودشان مذهبي تعليمات .داد نمي نشان ناراحتي

خوب مرا تو. همكاريم و صميمي دوست يكديگر با تو و من :گفت هشام به عبداهللا روز يك من به را فاطمه دخترت و بپذيري، خودت دامادي به مرا كه دارم ميل من. شناسي مي

.كني تزويج به عبداهللا .است مؤمنه فاطمه :اينكه آن و گفت جمله يك فقط عبداهللا، جواب در هشام

ديگر و كرد، سكوت جواب اين شنيدن

٢٠١


سخني .نياورد ميان به موضوع اين از. يافت ادامه هم باز آنها همكاري. كند ايجاد خللي آنها دوستي در نتوانست نيز حادثه اين ).1(سازد دور هم از را آنها و بيندازد، جدايي دوست دو اين بين توانست كه بود مرگ تنها

:پاورقي

. 1 .عبدالعزيز بن عمر احوال ذيل ،174 صفحه ،2 جلد مصر، چاپ مسعودي، الذهب مروج

٢٠٢


شرابخواره منع 52 . دادند مي چيزي آن زا هركس به و بودند، كرده باز را المال بيت صندوق منصور، دستور به

كسي چون ولي بود، آمده المال بيت از سهمي دريافت براي كه بود كساني از يكي شقراني، اعتبار به را شقراني. بگيرد خود براي سهمي تا كرد نمي پيدا اي وسيله شناخت، نمي را او

آزادي هم نيشقرا قهرا و بود، كرده آزاد را او خدا رسول و بوده برده اجدادش از يكي اينكه نوبه به اين و. خدا رسول شده آزاد يعني گفتند مي اهللا رسول مولي برد، مي ارث هب او از را

خاندان به وابسته را خود نظر اين از و. شد مي محسوب شقراني براي انتسابي و افتخار خود .دانست مي رسالت

٢٠٣


نگران شقراني چشمهاي كه بين اين در رفت ديد، را)ع( صادق امام بگيرد، المال بيت از خودش براي سهمي ات بود اي وسيله و آشنا با و گرفته شقراني براي سهمي كه نكشيد طولي و رفت امام. گفت را خويش حاجت و جلو وي به را جمله اين آميز مالطفت بالحني داد، شقراني دست به را آن همينكه. آورد خود را تو و داري، ما با كه انتسابي واسطه به تو از ولي است، خوب كسي هر از خوب كار :گفت

از ولي است، بد هركس از بد كار و. است زيباتر و خوبتر دانند، مي رسالت خاندان به وابسته است قبيحتر و زشتتر انتساب همين خاطر به تو .گذشت و فرمود را جمله اين صادق امام.

از و. است آگاه ،او شرابخواري يعني او، سر از امام كه دانست جمله اين شنيدن با شقراني را او ،محبت ضمن در و كرد، محبت او به است، شرابخوار او دانست مي اينكه با امام اينكه

پيش خيلي نمود، عيبش متوجه

٢٠٤


).1(كرد مالمت را خود و گشت شرمسار خويش وجدان

:پاورقي .زمخشري االبرار يعرب از نقل به ،76 صفحه قمي، محدث البهيه االنوار 1.

٢٠٥


53 خليفه پيراهن

در. بود سخنراني مشغول منبر باالي روزي خويش، خالفت زمان در عبدالعزيز، بن عمر دست گاه به گاه خليفه ديدند مي بودند، منبر پاي كه مردمي وي، گفتن سخن خالل گانشنوند و حضار تعجب موجب حركت اين. دهد مي حركت را خويش پيراهن و برد مي متوجه خليفه دست گفتن سخن خالل در چرا :پرسيدند مي خود از همه و شد، مي

دهد؟ مي حركت را آن و شود مي پيراهنش رعايت براي خليفه، كه شد معلوم تحقيق از پس. رسيد آخر به و شد تمام مجلس

در وي پيشينيان و اسالف كه كاريهايي افراط جبران و مسلمين المال بيت

٢٠٦


پيراهن شسته، را آن چون و ندارد، بيشتر پيراهن يك اند، كرده المال بيت اسراف و تبذير را آن اكنون و. است پوشيده را پيراهن فاصله بال ناچار بپوشد، كه است نداشته ديگري ).1(بشود خشك زودتر تا دهد مي حركت

:پاورقي

از شريعتي، تقي محمد يآقا قلم به) كارل آلكسيس تأليف( نيايش كتاب ترجمه مقدمه .1 .انتشار شركت نشريات

٢٠٧


حال آشفته جوان كامالً افراد و بود شده روشن گريد هوا.خواند مردم با مسجد در اكرم رسول را صبح نماز به عادي غير حالش كه افتاد جواني به اكرم رسول چشم نيب نيا در. شدند يم داده زيتم

حركت طرف آن و طرف اين به دائما و تادايس نمي تنش روي آزاد سرش. رسيد مي نظر رفته، فرو سر كاسه در چشمهايش شده، زرد رنگش ديد كرد، جوان چهره به نگاهي كرد مي

:پرسيد او از. است شده الغر و باريك اندامش - حالي؟ چه در - .اهللا رسول يا يقينم حال در

نشان را آن حقيقت كه دارد آثاري يقيني هر -

٢٠٨


مي چيست؟ تو يقين اثر و المتع دهد، گرفته من چشم از را خواب شبها در داده، قرار درد قرين مرا كه است همان من يقين -

به و روگردانده فيها ما و دنيا تمام از ديگر. رسانم مي پايان به تشنگي با من را روزها و است همچنين و حساب، موقف در را پروردگار عرش كه است اين مثل. ام كرده رو ديگر سوي آن

در را دوزخيان و نعيم در را بهشتيان كه است اين مثل. بينم مي را خالئق جميع حشر در االن همين جهنم آتش لهيب صداي كه است اين مثل. كنم مي مشاهده اليم عذاب .است انداخته طنين گوشم :فرمود و كرد مردم به رو اكرم رسول

جوان آن به رو بعد . است كرده روشن ايمان نور به را او قلب خداوند كه است اي بنده اين كن دعا اهللا، رسول يا :كرد عرض جوان. نگهدار خود براي را نيكو حالت اين :فرمود و كرد

.فرمايد نصيبم را حق راه در شهادت و جهاد خداوند جهادي كه نكشيد طولي. كرد دعا اكرم رسول

٢٠٩


شد، شهيد جنگ آن در كه نفري دهمين. كرد شركت جهاد آن در جوان آن و آمد، پيش ).1(بود جوان همان

:پاورقي

1. .53 صفحه ، اليقين و االيمان حقيقه باب :2 جلد كافي،

٢١٠


حبشه مهاجران ٥٥

سختگيريهاي و فشارها. شد مي افزوده مكه در مسلمين عده بر ماه، به ماه و سال به سال بلكه برگرداند، اسالم از بودند گرويده اسالم به كه را افرادي نتوانست تنها نه مكيان،

مردم افزون روز هجوم. بگيرد اسالم سوي به زن و مرد از را مردم هجوم جلو بود نتوانسته و سماجت و اصرار و اسالم، از مسلمانان نخوردن سر و نشدن دلسرد بعد و اسالم سوي به

و عصبي را قريش بيشتر گشتند نمي بر اي وسيله هيچ با كه آنان چسبيدن محكم بر كار .افزودند مي مسلمين اذيت و آزار و عمل شدت بر روز به روز و كرد، مي خشمگين صبر همچنان و شد تنگ مسلمين

٢١١


به كند، كوتاه مسلمانان سر از را قريش دست موقتا اينكه براي اكرم، رسول. كردند مي چون فرمود،. كنند مهاجرت حبشه سوي به و شوند خارج مكه از :كرد پيشنهاد مسلمانان سر به او جوار در مدتي توانيد مي است، دادگستري و عادل مرد حبشه فعلي فرمانرواي

.سازد فراهم همه براي فرجي متعال خداي بعد تا بريد، و كردند مي زندگي آسوده و راحت آنجا در. كردند هجرت حبشه به مسلمانان از زيادي عده

دهند انجام آزادانه توانستند نمي نحو هيچ به مكه در كه را خويش هبيمذ فرائض و اعمال .دادند مي انجام آزادانه آنجا در

مبادا اينكه ترس از شدند، مطلع آنها آسايش و حبشه به مسلمانان رفتن از همينكه قريش كه كشيدند نقشه و كردند شورا خود ميان در شود، تشكيل آنجا در اسالم براي كانوني

اين براي. بگيرند نظر تحت هميشه مثل و برگردانند مكه به را مسلمانان تا كنند ريكا خود ميان از زيرك و شايسته مرد دو منظور،

٢١٢


پادشاه نجاشي براي زيادي هداياي آنها همراه و كردند، انتخاب در سخنانشان كه نجاشي، اطرافيان و شخصيتها و سران براي ديگري زياد هداياي و حبشه، به اول حبشه، به ورود از بعد كه، دادند دستور نفر دو اين به. فرستادند بود مؤثر پادشاه از جمعي :بگوييد آنها به و بدهيد، را آنها هداياي و برويد نجاشي اطرافيان و رؤسا سراغ

و ندا نشده وارد نيز شما دين به و اند، برگشته ما دين از اخيرا ما نادان و تجربه بي جوانان شما از كه اند فرستاده شما پيش را ما ما، قوم بزرگان و اكابر. شما كشور به اند آمده حاال

كنيم مي خواهش نماييد تسليم ما به و كنيد بيرون خود كشور از را اينها كنيم، خواهش .كنيد تأييد را ما نظر شما شود، مي مطرح نجاشي حضور در مطلب اين وقتي

اي هديه يك هر به و كردند، مالقات را شخصيتها و بزرگان يك يك قريش، فرستادگان .كنند تأييد را آنان نظر پادشاه حضور در كه گرفتند قول آنها همه از و دادند، هداياي و رفتند، نجاشي خود حضور به سپس

٢١٣


و كردند، تقديم را خود ونفيس عالي .داشتند بيان را خويش حاجت همه گفتند، سخن قريش نمايندگان نفع به همه مجلس، ناننشي حاشيه قبلي، قرار طبق .شود داده قريش نمايندگان به آنها تسليم و مسلمانان اخراج دستور فورا كه دادند نظر من كشور به خود سرزمين از مردمي :گفت. نشد نظر و فكر اين تسليم نجاشي خود ولي صادر آنها عليه غيابي حكم نديده، و نكرده تحقيق من كه نيست صحيح اين اند، آورده پناه چه ببينم تا بشنوم، را سخنشان و كنم احضار را آنها است الزم. بدهم اخراج دستور و كنم، بكنم؟ بايد

پريد، قريش نمايندگان صورت از رنگ شد، خارج نجاشي دهان از آخر جمله اين كه وقتي با نجاشي شدن رو به رو همان ند،ترسيد مي آن از كه چيزي زيرا. گرفت طپيدن قلبشان و

نشوند، روبرو نجاشي با و بمانند حبشه در مسلمانان دادند مي ترجيح آنان. بود مسلمانان جديد كيش اين كه، است اين نه مگر چون

٢١٤


مفتون كه هركس و دارد، كالم و سخن از دارد چه هر از گويد، مي مدمح كه است خصوصي به سخنان سلسله يك شنيدن از شده، دين اين

نهفته سخنان آن در آميز سحر اي جاذبه كه است اين نه مگر شده؟ وحي من به خدا جانب دارند، حفظ شان همه كه سخنان همان از و آمدند، مسلمانان شايد داند؟ مي كه حاال است؟

و كرد مي مكه مجالس در كه كرد را اثر همان نيز مجلس اين در و خواندند، مجلس اين در كه را عده اين داد دستور نجاشي. است گذشته كار از كار كرد، بايد چه ولي. كند مي .بياورند وي حضور به معين موقع در اند، آورده پناه حبشه كشور به گويند مي

و رجال هاي خانه به آمدشان و رفت و آنان هاي هديه و قريش نمايندگان آمدن از مسلمانان البته و. بودند آگاه كامال حبشه، به آمدن از منظورشان و ،نجاشي دربار نشينان حاشيه .شوند برگردانده مكه به شوند مجبور و شود كارگر آنها نقشه مبادا كه بودند نگران بسيار كرد، احضار را آنان و آمده نجاشي مأمور كه وقتي

٢١٥


لسمج آن در كه كردند شورا و شدند جمع. آمده سرشان باالي تا خطر كه دانستند وضع يعني نگويند، چيزي حقيقت جز كه، شد متفق همه نظرها و رأيها بگويند؟ چه

دعوت روح و اسالم دستورهاي و اسالم حقيقت بعد و كنند، تعريف جاهليت در را خودشان .نگويند واقع برخالف كلمه يك و نكنند كتمان را چيزي هيچ. كنند تشريح را اسالمي

اطراف در تحقيق موضوع چون نيز، طرف آن از. شدند وارد مجلس به تصميم و فكر اين با وقت آن رسمي مذهب علماء از اي عده كه داد دستور نجاشي بود، مطرح جديد دين يك

تشريفات با ها اسقف از زيادي عده. باشند حاضر مجلس در بود، مسيح مذهب كه، حبشه .كردند شركت مخصوصي

مخصوص جاي در يك هر نيز دولتي مقامات. دش گذاشته مقدس كتاب يك كدام، هر جلو داده، يكديگر دست به دست مذهبي تشريفات و سلطنتي تشريفات. گرفتند قرار خود و بود، نشسته مجلس صدر در نجاشي خود. بود داده مجلس به خاصي جالل و شكوه

كدام، هر ديگران

٢١٦


مقابل در اختيار بي يا بيننده هر. بودند گرفته قرار خود جاي در درجات، ترتيب به .شد مي خاضع تشريفات و عظمت همه آن

خشت را خود و بود، داده آنان به خاصي متانت و وقار اسالم به اعتقاد و ايمان كه مسلمانان با مجلس آن وارد وقار و آرامش و باطمأنينه ديدند، مي پاي اختر هفت تارك بر و سر زير

وارد ديگري از پس يكي او، دنبال به سايرين و وجل در ابيطالب، بن جعفر. شدند عظمت .شدند رعايت اينكه، همه از باالتر. ندارند شكوه و جالل همه آن به توجهي هيچ اينكه مثل ولي زدن بوسه خاك به و خاكساري اظهار كه سلطنت، مقام به نسبت را زمان معمول ادب

.كردند سالم و شدند وارد. نكردند است، جواب فورا آنها اما گرفت، قرار اعتراض مورد شد، مي تلقي اهانتي منزله به كه جريان اين

غير مقابل در دهد نمي اجازه ما به ايم، آورده پناه اينجا به آن خاطر به كه ما دين :دادند .كنيم خاكساري اظهار يگانه خداي

٢١٧


و هيبت و ، انداخت دلها در رعبي عمل، آن توجيه در سخن، اين شنيدن و عمل آن ديدن كه داد، مسلمانان به عجيبي شخصيت و عظمت

عظمتها ساير .گرفت قرار الشعاع تحت همه مجلس جاللهاي و است ديني چه شما، جديد دين اين :پرسيد شد، آنها از بازپرسي دار عهده شخصا نجاشي

ما؟ دين با هم و است متمايز شما خود قبلي دين با هم كه - علي اميرالمؤمنين بزرگتر برادر ابيطالب بن جعفر با حبشه، در مسلمانان زعامت و رياست .باشد سؤاالت جوابده و توضيحات دار عهده او، كه بود براين قرار و بود - السالم عليه مردار پرستيديم، مي بت برديم، مي سر به ناداني در كه بوديم مردمي ما :گفت جعفر كرديم، مي بدي همسايگان به كرديم، مي مرح قطع شديم، مي فحشاء مرتكب خورديم، مي

پيغمبري خداوند كه برديم مي سر به حالتي چنين در خوردند، مي را ما ضعفاي ما اقوياي و توحيد به را ما او. شناسيم مي كامال را او پاكدامني و نسب كه فرمود مبعوث ما سوي به

٢١٨


به داد فرمان را ما. بازداشت هاچوب و سنگها و بتها پرستش از و خواند، يكتا خداي عبادت گفتار، در راستي

ارتكاب از كرد نهي را ما. نفوس احترام و همسايگي، خوش و رحم، صله و امانت، اداء و داد فرمان را ما. پاكدامن زنان ساختن متهم و يتيم، مال خوردن و باطل، سخن و فحشاء،

....و روزه و اتزك و نماز به و خدا براي عبادت در نگرفتن شريك به پيروي شمرديم بر كه دستورها اين از و كرديم، تصديق را او و آورديم، ايمان او به هم ما

رها را دستورها اين كه، پيچيدند ما به و دادند قرار تعرض مورد را ما ما، قوم ولي كرديم، بت هب برگرديم باز داشتيم، سابق در كه وضعي همان و پرستي بت به برگرديم و كنيم

تحت و كردند عذاب را ما كرديم، امتناع چون و. داشتيم كه پستيها همان و پرستي كه اميدواريم و آمديم، شما كشور به و كرديم رها را آنجا ما كه بود اين. دادند قرار شكنجه

.باشيم امن قرين اينجا در وحي گويد يم شما پيغمبر كه كلماتي آن از :گفت نجاشي رسيد، اينجا به كه جعفر سخن از و است

٢١٩


هستي؟ حفظ چيزي آمده، او سوي به ديگر جهان .بلي جعفر

نجاشي .بخوان مقداري هم پادشاه خود و بودند مذهب مسيحي همه كه مجلس، وضع گرفتن نظر در با جعفر از مجلس و بودند، گذاشته جلو را انجيل مقدس كتاب همه ها اسقف و بود، مسيحي شخصا

يحيي و عيسي و مريم به مربوط كه را مريم مباركه سوره زد، مي موج مسيحيت احساسات نواخت يك هاي خاتمه و كوتاه هاي فاصله كه را، سوره آن آيات و كرد، آغاز زكرياست و

با خواست ضمنا جعفر. خواند استحكام و طمأنينه با آورد، مي پديد مخصوصي آهنگ آنها، بيان مسيحيان براي مريم و عيسي درباره را قرآن صحيح و معتدل منطق آيات اين خواندن

كند، مي تقديس درجه منتها به را مريم و عيسي اينكه عين در قرآن كه بفهماند و كند، .دارد مي نگاه دور الوهيت حريم از را آنها

.شد جاري ها برگونه همه اشكها گرفت، خود به عجيبي وضع مجلس

٢٢٠


عيسي سخنان و سخنان اين همينهاست، گفته يسيع آنچه حقيقت خدا به :گفت نجاشي .است ريشه ازيك خودشان به هم را آنها هداياي كارتان، دنبال برويد :گفت و قريش نمايندگان به كرد رو بعد .كرد رد

بر دور از اكرم رسول. رفت دنيا از هجري نهم سال در و شد، مسلمان رسما بعدا نجاشي ).1(خواند نماز اش جنازه

:رقيپاو البالغه، نهج بر الحديد ابي ابن شرح و ،338 - 321 صفحات ،1 جلد هشام، ابن سيره 1.

.هجرت از قبل وقايع التواريخ ناسخ و 177. - 175 ص بيروت، چاپ ،4 جلد

٢٢١


56 آفتاب و كارگر

سرگرم خويش بوستان در و داشت، دست در بيل و برتن، كارگري زبر جامه) ع(صادق امام .بود گرفته عرق را پايش سرا كه بود كرده فعاليت نچنا. بود خود پيش. كرد مشاهده رنج و تعب آن در را امام و شد، وارد شيباني و ابوعمر حال، اين در

است اين شده كار اين متصدي و گرفته دست به بيل شخصا امام اينكه علت شايد گفت، :كرد عرض و آمد جلو شده، كار به دست خودش ناچاري روي از و نبوده، ديگر كسي كه .دهم مي انجام من بدهيد، من به را بيل اين مرد كه دارم دوست اساسا من نه، :فرمود امام

٢٢٢


).1(.بخورد آفتاب و بكشد رنج روزي تحصيل براي

:پاورقي. صفحه ،11 جلد االنوار، بحار. »المعيشة طلب في الشمس بحر الرجل يتأذي ان احب اني 1

120

٢٢٣


نو همسايه ٥٧

متوجه تازه شد، منتقل آنجا به و خريد، مدينه محالت از يكي در جديدي خانه انصاري مرد .شده وي نصيب ناهمواري همسايه كه شد و ام خريده اي خانه قبيله، فالن ميان محله، فالن در :كرد عرض و آمد اكرم رسول حضور به تنها نه كه است شخصي من يگانهمسا نزديكترين متأسفانه ام، شده منتقل آنجا به

كه ندارم اطمينان. نيستم امان در نيز شرش از نيست، سعادت و خير من براي وجودش .نسازد فراهم مرا آزار و زيان موجبات است بوده مقداد - اند گفته كه را ديگر شخصي و ابوذر سلمان، علي، :نفر چهار اكرم رسول

مأمور -

٢٢٤


جدمس در بلند صداي با كرد، نباشند امان در او آزار از همسايگانش كس هر كه كنند ابالغ مرد از و زن از مردم عموم به

.ندارد ايمان و كرد اشاره طرف چهار به خود دست با اكرم، رسول بعد. شد تكرار نوبت سه در اعالم اين

).1( شوند مي محسوب همسايه خانه چهل تا طرف هر از :فرمود

:پاورقي 1. 666. صفحه ، الجوار حق باب :2 جلد كافي،

٢٢٥


سخن آخرين 58 به او به گفتن تسليت براي كه - ابوبصير به ، ع كاظم امام مادر حميده، ام چشم تا

ابوبصير. شد جاري اشكهايش افتاد - بود آمده صادق امام بزرگوارش شوهر وفات مناسبت احتضار ساعت در تو :گفت بصيرابو به ايستاد حميده ام گريه كه همين. گريست لختي نيز .افتاد اتفاق عجيبي قضيه ، نبودي حاضر امام

عمر آخر دقايق امام بود، امام زندگي آخر لحظات :گفت اي؟ قضيه چه :پرسيد ابوبصير .بود افتاده هم روي پلكها. كرد مي طي خودرا مرا خويشاوندان راداف جميع االن همين :فرمود و برداشت، هم روي از را پلكها امام ناگهان در. بود عجيبي مطلب .كنيد حاضر

٢٢٦


از كسي. كرديم جمع را همه و كرديم همت هم ما. بود داده دستوري همچو امام وقت اين امام كه آماده و منتظر همه. باشد نشده حاضر آنجا كه نماند باقي امام نزديكان و خويشان

.ويد؟بگ چه و بكند چه خواهد مي حساس، لحظه اين در :فرمود داده قرار مخاطب را جمعيت ديد، حاضر را همه همينكه امام،

كه كساني نصيب هرگز ما شفاعت ).1(شد نخواهد شمارند مي سبك را نماز


٢٢٧


نسيبه 59

) شد مي هخواند عماره ام عماره، پسرش نام به كه(كعب دختر نسيبه شانه روي كه اثري و دختران باالخص و زنان. كرد مي حكايت گذشته در بزرگي جراحت يك از بود، مانده باقي كه وقتي بودند، كوچك وقت آن در يا بودند، نكرده درك را خدا رسول عصر كه جواني زنان را هولناكي ماجراي او از زيادي كنجكاوي با شدند، مي نسيبه سرشانه گودي متوجه احيانا

انگيز حيرت داستان داشتند ميل همه. پرسيدند مي بود شده اش شانه زخم به منجر كه .بشنوند خودش زبان از احد صحنه در را نسيبه

نمي فكر هيچ نسيبه شوهر با احد صحنه در كه، كرد

٢٢٨


يكديگر بدوش دوش فرزندش دو و آنكه براي بود، كشيده دوش به را آبي مشك فقط او. كنند دفاع خدا رسول از و بجنگند،

همراه و كرده تهيه پارچه از نوار مقداري نيز. برساند آب مجروحين به جنگ ميدان در خود براي روز، آن در كار، دو اين از بيش او. ببندد را مجروحين زخمهاي تا بود آورده .كرد نمي بيني پيش

نداشتند، هم كافي يزاتتجه و نبودند زياد عدد، لحاظ از آنكه با مبارزه، آغاز در مسلمانان طولي ولي كرد، خالي جا و گذاشت فرار به پا دشمن. دادند دشمن به عظيمي شكست كردند، خويش وظيفه انجام در عينين تل نگهبانان از عده يك در كه غفلتي اثر در نكشيد رسول دور از مسلمانان از زيادي عده و شد عوض وضع زد، شبيخون سر پشت از دشمن .شدند كندهپرا اكرم

دست به شمشير و گذاشت زمين به را آب مشك ديد، نحو اين به را وضع همينكه نسيبه سپر. كمان و تير از گاهي و كرد مي استفاده شمشير از گاهي. گرفت

٢٢٩


كرد مي فرار كه را مردي فرياد دشمن سپاهيان از يكي كه شد متوجه وقت يك. داد قرار استفاده مورد و برداشت نيز كجاست؟ محمد خود كجاست؟ محمد خود :كشد مي

روي زره دو مرد آن چون و. كرد وارد براو ضربت چندين و رساند او به را خود فورا نسيبه شانه روي محكمي ضربت او ولي نكرد، تأثير او در چندان نسيبه ضربات بود، پوشيده هم

از خون شد متوجه كههمين خدا رسول كرد، مي مداوا سال يك تا كه زد، نسيبه بيدفاع را مادرت زخم زود :فرمود و زد صدا را نسيبه پسران از يكي كند، مي فوران نسيبه شانه .شد زار كار مشغول نسيبه هم باز و بست را مادر زخم وي ببند شكل به كه هايي پارچه فورا برداشته، زخم پسرانش از يكي شد، متوجه نسيبه بين، اين در رسول. بست را پسرش زخم و آورد در بود، آورده خود با مجروحين يبند زخم براي نوار نسيبه همينكه. داشت چهره در لبخندي زن اين شهامت مشاهده از و كرد، مي تماشا اكرم زود فرزندم:گفت او به بست را فرزند زخم

٢٣٠


اكرم، رسول كه، بود نسيبه دهان به سخن اين هنوز باش جنگيدن مهياي و كن حركت آن به شيرنر مثل نسيبه .بود همين پسرت ضارب :فرمود و داد نشان نسيبه به را شخصي

:فرمود اكرم رسول. افتاد زمين روي به كه نواخت او پاي ساق به شمشيري و برد حمله مرد .ساخت روشن را تو چشم و بخشيد ظفر تو به كه شكر خدارا گرفتي، را خويش انتقام خوب كه بود برداشته بسياري جراحات نسيبه مجروح، اي عده و شدند شهيد مسلمانان از اي عده وضع از اطمينان براي اكرم رسول احد، واقعه از بعد رفت نمي ماندنش زنده به زيادي اميد

.كرد حركت لشكر ستون. كنند حركت االسد حمراء طرف به داد دستور بالفاصله دشمن، او به حركت اجازه سنگين زخمهاي يول كند، حركت حال همان به خواست نيز نسيبه كه بود نشده خود خانه داخل هنوز برگشت، االسد حمراء از اكرم رسول همينكه. نداد

اين از خدا رسول. دادند را او سالمتي خبر. فرستاد نسيبه احوالپرسي براي را شخصي

٢٣١


خبر ).1(شد مسرور و خوشحال

:پاورقي 1. .واقدي مغازي از نقل 570 - 568 صفحات ،3 جلد الحديد، ابي ابن شرح

٢٣٢


60 مسيح خواهش

آن دهيد مي قول اگر دارم، حاجتي و خواهش من :گفت حواريين به - السالم عليه - عيسي .كنيم مي اطاعت كني امر چه هر :گفتند حواريين .بگويم آوريد بر را

ناراحتي احساس خود در حواريين. شست را آنها يكايك پاهاي و كرد حركت جا از عيسي پاي عيسي و. شدند تسليم بپذيرند، را عيسي خواهش بودند داده قول چون ولي كردند، مي اين شايسته هستي، ما معلم تو :گفتند حواريين رسيد، انجام به كار همينكه. شست را همه .را ما پاي تو نه شستيم مي را تو پاي ما كه بود

٢٣٣


عيسي سزاوارتر مردم همه از كه بفهمانم شما به ينكها براي كردم را كار اين :فرمود و باشم، كرده تواضع تا كردم را كار اين. است عالم بگيرد عهده به را مردم خدمت اينكه به

و راه شويد، مي مردم ارشاد و تعليم دار عهده كه من از بعد و گيريد، فرا را تواضع درس شما كند مي رشد تواضع زمينه در حكمت اساسا .دهيد قرار خلق خدمت و تواضع را خود روش

سخت زمين در نه رويد مي دشت نرم مين ز در گياه كه گونه همان تكبر، زمينه در نه ).1( كوهستان

:پاورقي 1. 457. صفحه 2 جلد وسائل،

٢٣٤


صحرا از هيزم جمع 61

بي و خالي نيسرزمي در اصحابش با مسافرتها از دريكي - آله و عليه اهللا صلي - اكرم رسول يا :كردند عرض كنيد جمع هيزم :فرمود داشتند، احتياج آتش و هيزم به آمدند، فرود علف

عين در :فرمود شود نمي ديده مي هيز است، خالي چقدر سرزمين اين ببينيد، اهللا رسول زمين بروي دقت با شدند، صحرا روانه اصحاب .كند جمع تواند مي هراندازه هركس حال ذره ذره توانست هراندازه هركس. برميداشتند ديدند مي كوچكي شاخه اگر و كردند مي نگاه ريختند، هم روي بودند كرده جمع چه هر افراد همه همينكه. آورد خود با و كرد جمع .شد جمع هيزم زيادي مقدار

٢٣٥


است، كوچك هيزمهاي همين مثل هم كوچك گناهان :فرمود اكرم رسول وقت اين در شما كه طور همان دارد، اي كننده تعقيب و جوينده چيزي هر ولي آيد، نمي نظر به ابتدا

و شود، مي احصا و جمع هم شما گناهان شد، جمع هيزم قدر اين كرديد تعقيب و جستيد است شده جمع عظيمي انبوه آمد، نمي چشم به كه خرد گناهان همان از بينيد مي روز يك

)1.(

:پاورقي 1. 462. صفحه ،2 جلد وسائل،

٢٣٦


62 سفره در شراب

عراق به مدينه از را صادق امام مختلف هاي بهانه به يكبار، چندي هر دوانيقي، منصور مانع حجاز به بازگشت از را امام زيادي مدت گاهي. داد مي قرار نظر تحت و طلبيد، مي را خود پسر منصور سپاه سران از يكي. بود عراق در امام كه اوقات، اين از يكي در. شد مي

همه رجال و اشراف و اعيان. داد مفصلي وليمه و كرد دعوت را زيادي عده كرد، ختنه .بودند حاضر

و شد حاضر سفره. بود صادق امام بودند، شده دعوت وليمه آن در كه كساني جمله از آب مدعوين از يكي بين، اين در. شدند خوردن غذا مشغول و نشستند سفره سر مدعوين دستش به شراب از قدحي آب بهانه به. خواست

٢٣٧


به كه قدح .دادند. رفت بيرون و كرد حركت سفره سر از كاره نيمه صادق امام فورا شد، داده او دست

سر بر هركس :است فرموده خدا رسول فرمود. برنگشت برگردانند، مجددا را امام خواستند )1(.است او بر اخد لعنت است شراب آنجا در كه بنشيند اي سفره

:پاورقي

115. صفحه ،11 جلد االنوار، بحار 1.

٢٣٨


قرآن استماع 63

نازل قرآن از چه هر كه بود كساني از يعني بود، وحي نويسندگان از يكي مسعود ابن .كرد نمي فروگذار چيزي و كرد مي ضبط و نوشت مي مرتب شد، مي مسعود ابن. كنم گوش من تا وانبخ قرآن مقداري :فرمود او به اكرم رسول روز، يك

توجه و دقت با اكرم رسول و خواند مي او آمد، نساء مباركه سوره گشود، را خويش مصحف :41 آيه به تارسيد كرد، مي گوش

آن باشد چگونه يعني »شهيدا هؤالء علي بك جئنا و بشهيد امة كل من جئنا اذا فكيف« ابن كه همين. بياوريم گواه امت اين براي ار تو و بياوريم، گواهي امتي هر از كه وقت

اكرم رسول چشمهاي كرد، قرائت را آيه اين مسعود

٢٣٩


).1( است كافي ديگر :فرمود و شد اشك پراز

:پاورقي 79. صفحه قمي، محدث البصر، كحل 1.

٢٤٠


64 عوام شهرت

و قدس به او شهرت و شد، مي برده بسيار شخصي نام عوام، مردم ميان در كه بود چندي. گفتند مي او بزرگواري و بزرگي از سخن مردم، عامه جا همه. بود پيچيده ديانت و تقوي به او به نسبت الناس عوام اخالص و ارادت و مرد آن از سخن صادق، امام محضر در مكرر حد اين تا كه را بزرگوار مرد آن ديگران، چشم از دور كه افتاد فكر به امام. آمد مي ميان او نزد ناشناس، طور به روز، يك. ببيند نزديك از شده واقع مردم توده ارادت و عالقه مورد. اند كرده پا به او اطراف در غوغايي بودند عوام طبقه از همه كه وي ارادتمندان ديد رفت، ناظر كند، معرفي و بنماياند را خود آنكه بدون امام

٢٤١


جريان آنكه تا. بود وي فريبانه عوام ژستهاي و اطوارها كرد، جلب را امام نظر كه چيزي اولين. بود تا شد روان او دنبال به آهسته امام. گرفت پيش را راهي تنهايي به و شد جدا مردم از او

اعمالي نوع چه از مرد اين توجه مورد و جالب اعمال و كند، مي چه و رود، مي كجا ببيند است؟ اين كه كرد مشاهده تعجب كمال با امام. ايستاد يينانوا دكان جلو مرد آن كه نكشيد طولي جامه زير در و برداشت نان عدد دو آهسته ديد، غافل را دكان صاحب چشم كه همين مرد،

نان پول و است خريداري منظورش شايد گفت، خود با امام. افتاد راه و كرد مخفي خويش چشم كه همين چرا پس بود طور اين اگر كرد، فكر بعد ولي. داد خواهد بعدا يا داده قبال را

.افتاد راه و كرد بلند را نانها ديد دور را بيچاره نانواي مقابل در ديد، كه بود نانوايي دكان جريان فكر در هنوز و كرد، تعقيب را مرد آن امام باز

دور را فروش ميوه چشم تا و كرد، درنگ مقداري هم آنجا ايستاد، فروشي ميوه يك بساط زير و برداشت انار عدد دو ديد،

٢٤٢


كرد پنهان خود جامه آن ديد كه رسيد درجه منتهي به وقت آن امام تعجب. شد افزوده امام تعجب بر. افتاد راه و

امام وقت اين در افتاد، راه و داد او به را انارها و نانها و مريض، نفر يك سراغ به رفت مرد را جريان تمام ديدم تو از عجيبي كار امروز من :داشت اظهار و رساند مرد آن به را خود

.خواست توضيح او از و كرد بازگو برايش محمدي؟ بن جعفر تو كنم مي خيال :گفت و كرد امام قيافه به نگاهي او

بلي .محمدم بن جعفر من زدي، حدس درست اندازه اين كه افسوس اما باشي، مي نسب شرافت داراي و خدايي رسول فرزند تو البته

.ناداني و جاهل جهالتي چه ديدي؟ من از

را ساده حساب يك كه شود مي معلوم است، جهالت منتهاي از كني مي كه پرسشي همين جاء من :فرموده قرآن در خداوند كه داني نمي مگر كني، درك تواني نمي دين كار در

كار هر امثالها عشر فله بالحسنة

٢٤٣


پاداش برابر ده نيكي »مثلها اال يجزي فال بالسيئة جاء من و :فرموده قرآن باز. دارد خطا دو دزديدم نان دو من پس حساب اين روي. دارد كيفر برابر يك فقط بد كار هر

آن از اما شد، خطا چهار مجموعا شد ديگر خطاي دو دزديدم هم انار دو شد، محسوب دارم، حسنه ده آنها از كدام هر برابر در دادم، خدا راه در را انار دو آن و نان دو آن طرف

.شود مي من نصيب حسنه چهل مجموعا از را چهار چون اينكه آن و. كند مي روشن را مطلب نتيجه ساده خيلي حساب يك اينجا در

و. دارم خالص حسنه شش و سي من بنابراين. ماند مي باقي شش و سي كنيم، تفريق چهل .عاجزي آن درك از تو مگفت كه اي ساده حساب آن است اين

را قرآن آيه. كني مي حساب طور اين خود خيال به كه توئي جاهل بدهد، مرگ را تو خدا را پرهيزگاران عمل فقط خدا المتقين من اهللا يتقبل انما :فرمايد مي كه اي نشنيده مگر به تو ،كند واقف اشتباهت به را تو كه است كافي ساده بسيار حساب يك حاال. پذيرد مي مال چون و شدي، مرتكب گناه چهار خودت اقرار

٢٤٤


مردم از يك هر عدد به بلكه نداري، اي حسنه تنها نه دادي ديگران به احسان و صدقه نام به را

و شد، اضافه تو اولي گناه چهار بر ديگر گناه چهار پس. شدي مرتكب ديگري گناه آنها .ريندا هم اي حسنه هيچ. شد گناه هشت مجموعا

را او بود، شده خيره امام صورت به او زده بهت چشمان كه حالي در و كرد، را بيان اين امام .برگشت و كرد رها و تفسيرها اينگونه :فرمود كرد، نقل دوستان براي را داستان اين وقتي صادق امام

را رانديگ و شوند گمراه اي عده كه شود مي سبب ديني امور در زشت و جاهالنه توجيههاي ).1( سازند گمراه هم

:پاورقي 1. 57. صفحه ،2 جلد وسائل،

٢٤٥


داد نيرو ابوطالب به كه سخني 65

قريش مقابل در عجيبي، سرسختي با بدهد پيشامدها به اهميتي آنكه بدون اكرم، رسول اهانت و تحقير از. كرد مي طي داشت كه هدفهايي سوي به را خويش راه و كرد، مي مقاومت

اجداد و پدران به دادن ضاللت و گمراهي نسبت و پرستان بت عقل خواندن كوتاه و بتها به از و گذاشتند ميان در ابوطالب با را مطلب آمدند، تنگ به قريش اكابر. كرد نمي دريغ آنها از مستقيما قريش بگذارد آنكه يا بگيرد، را اش برادرزاده جلو شخصا يا كردند خواهش او

باال تدريجا كار تا كرد، ساكت را قريش بود طور هر نرم بازبان ابوطالب. آيند نبيرو او جلو تحمل قابل ديگر قريشيان براي و گرفت،

٢٤٦


و بانگراني رسيدند، مي هم به كه نفر دو هر و بود، ص محمد از سخن اي خانه هر در. نبود او پيروان به گروه گروه يا و يكي يكي كنار و گوشه از اينكه و را او رفتار و سخنان ناراحتي،

.كردند مي ذكر شوند مي ملحق. شود كوتاه غائله اين بايد هست طور هر كه شدند القول متفق همه. نبود معطلي جاي

و جديتر مرتبه اين و كنند، صحبت موضوع اين در ابوطالب با ديگر بار گرفتند تصميم .بگويند سخن او با مصممتر

ات برادرزاده جلو كه كرديم خواهش تو از ما :گفتند و آمدند ابوطالب نزد قريش اكابر و رؤسا ميان در تو با را مطلب آنكه از قبل تو احترام و مردي پير خاطر به ما نگرفتي، و بگيري را

و بگيرد عيب ما خدايان بر او كه كرد نخواهيم تحمل ديگر ولي نشديم، او متعرض بگذاريم اتمام براي دفعه اين. بدهد گمراهي و ضاللت نسبت ما درانپ به و بخندد ما عقلهاي بر

و احترام رعايت اين از بيش ديگر ما نگيري را ات برادرزاده جلو اگر ايم، آمده حجت او و تو با و كنيم، نمي را تو پيرمردي

٢٤٧


.درآيد پا از طرف يك تا شويم ميجنگ وارد دو هر سخنان همچو روز آن تا وقت هيچ. كرد ناراحت بسي را ابوطالب صريح، اولتيماتوم اين

را قريش با مبارزه و مقاومت تاب ابوطالب كه بود معلوم. بود نشنيده قريش از درشتي و فاميل همه و اش برادرزاده و خودش بكشد، خطرناك جاي به كار شود بنا اگر و. ندارد

.شد خواهند تباه بستگانش كه حاال :گفت و گذاشت ميان در او با را موضوع و ستادفر اكرم رسول نزد كسي كه بود اين .هستيم خطر در دو هر تو و من كه كن سكوت كشيده، اينجا به كار

ابوطالب جواب در كرده، تأثير ابوطالب در قريش اولتيماتوم كرد احساس اكرم رسول :فرمود برد، ابوطالب ياد از را قريش سخنان همه كه گفت اي جمله

چپ دست در را ماه و من راست دست در را خورشيد اگر كه، بگويم قدر مينه! عموجان دين خداوند تا داشت، برنخواهم هرگز بردارم خود فعاليت و دعوت از دست كه بگذارند، من .بگذارم كار اين سر بر جان خودم آنكه يا كند، آشكار را خود

٢٤٨


بيشتر قدمي چند .كرد كتحر ابوطالب پيش از و ريخت، اشكهايش و گفت را اينجمله :گفت ابوطالب. برگشت ابوطالب دستور به كه بود نرفته

آخرين تا قسم خدا به كن، عمل داني مي خودت كه هرطور پس است، طور اين كه حاال ).1(كرد خواهم دفاع تو از نفس

:پاورقي

.1 265. صفحه ،1 جلد هشام، ابن سيره

٢٤٩


66 بزرگسال دانشجوي

قفلي با ظريف بسيار دواتي دقت و مهارت با توانست بود، گر صنعت و لزكارف مردي سكاكي، هنر از تحسين و تشويق گونه همه انتظار. باشد پادشاه به تقديم اليق كه بسازد ظريفتر

كه طوري همان ابتدا در. كرد عرضه پادشاه به را آن آرزو و اميد هزاران با. داشت خود سكاكي زندگي راه و فكر كه آمد پيش اي حادثه اما گرفت، ارقر توجه مورد رفت مي انتظار

.كرد عوض بكلي را خويش، خياالت گرم سر هم سكاكي و بود، صنعت آن تماشاي مشغول شاه كه حالي در

شد، وارد او كه همين. شود مي وارد - فقيهي يا اديب عالمي - دادند خبر

٢٥٠


از يكباره را هنرش و صنعت و سكاكي كه، شد آن با گفتگوي وپذيرايي سرگرم چنان شاه .آورد وجود به سكاكي روح در عميق تحولي منظره اين مشاهده .برد ياد

آرزوها و اميدها همه آن و شود، نمي بايست مي كه تقديري و تشويق كار اين از كه دانست فكر بكند؟ چه حاال. بگيرد آرام بتواند كه نبود آن سكاكي پرواز بلند روح ولي. است موقع بي به بايد. رفتند ديگران كه برود راه همان از و كردند ديگران كه بكند را كاري همان كرد

چند هر. كند جستجو راه آن در را گمشده آرزوهاي و اميدها و برود كتاب و درس دنبال از و شدن همدرس نورس طفالن با كرده، طي را جواني دوره كه مرد عاقل يك براي

بگيرند آب از وقت هر را ماهي نيست، اي چاره ولي نيست، آساني كار كردن، شروع مقدمات .است تازه و ذوق هيچگونه خود در كرد، خواندن درس به شروع كه وقتي اينكه، بدتر همه از

كارهاي به او ساله چندين اشتغال هم شايد. نديد كار اين به نسبت استعدادي

٢٥١


خاموش نه و سن گذشتن نه ولي بود، كرده جامد را او ادبي و علمي ذوق صنعتي و فني فراوان جديت با. دارد باز بود گرفته كه تصميمي از را او نتوانست هيچكدام استعداد، شدن

:افتاد اتفاقي اينكه تا شد، كار مشغول اين استاد عقيده :كرد تعليم او به را مسأله اين آموخت، مي شافعي فقه او به كه آموزگاري

تكرار خود پيش بار ها ده را جمله اين سكاكي .شود مي پاك دباغي با سگ پوست كه ستا بدهد، پس را درس خواست كه همين ولي برآيد، عهده از خوب امتحان جلسه در تا كرد .شود مي پاك دباغي با استاد پوست كه است اين سگ عقيده :كرد بيان طور اين

درس هوس سر، پيرانه كه، بزرگسال مرد اين كه شد ثابت همه بر. شد بلند حضار خنده به سر بماند، شهر در و مدرسه در نتوانست ديگر سكاكي. رسد نمي جايي به كرده خواندن شد متوجه رسيد، كوهي دامنه به قضا از. بود شده تنگ او بر پهناور جهان. گذاشت صحرا

اي صخره روي آب قطره قطره بلنديي از كه

٢٥٢


فكري و انديشيد اي لحظه. استكرده سوراخ را صخره مداوم، ريزش اثر در و چكد، مي اين از باشد مستعد غير اندازه هر من دل: گفت خود با كرد، عبور مغزش از برق مانند قدر آن و برگشت. بماند اثر بي كار پشت و مداومت نيست ممكن. نيست سختتر سنگ

از يكي عاقبت. شد زنده ذوقش و باز استعدادش تا داد خرج به كار پشت و فعاليت ).1(گشت ادبيات نظير كم دانشمندان

:پاورقي

747. صفحه سعيد، سيد حاج چاپ الجنات، روضات 1.

٢٥٣


شناس گياه 67

به كه كردند اتفاق باهم همه، نوميدي، و يأس كمال با مدرسه، در دولينه شارل معلمين را فرزندش پيشرفت انتظار بيجهت كنند نصيحت و پيشنهاد بود كشيش يكنفر كه پدرش

او در استعدادي و فهم گونه هيچ زيرا باشد، نداشته خواندن درس و تحصيل كار در آن دنبال به و كند پيدا فرزندش براي مناسبي دستي كار يك است بهتر. شود نمي مشاهده

.بفرستد كار براي را وي تأثر، و نوميدي ههم با فرزند، به فراوان عالقه روي ، لينه مادر و پدر ولي

فقط نداشتند بضاعتي چون اما. كردند روانه دانشگاه به طب علم آموزش

٢٥٤


نيكوكار مرد يك كمك وترحم اگر و پرداختند، او تحصيل دوران خرج براي اندكي مبلغ بر لينه .آورد مي در پا از را او تنگدستي و فقر نبود، بود شده آشنا لينه با دانشگاه باغ در كه

به. نداشت اي عالقه بودند فرستاده آن دنبال به را او كه اي رشته به مادر، و پدر ميل خالف از را خصلت اين و داشت مي دوست را گياهها كودكي از او. بود مند عالقه گياهشناسي رشته نهلي كه وقت همان از و. بود پوشيده زيبا نباتات از پدرش باغ. بود برده ارث به پدرش كند مي فرياد و گريه او وقت هر كه بود كرده عادت مادرش كرد، مي طي را كودكي دوران .گيرد آرام تا دهد دستش به گلي به فرانسوي گياهشناس يك نوشته كرد، مي تحصيل طب دانشگاه در كه اوقاتي خالل در

روز مسائل از كيي اوقات آن در كند، تعمق گياهها اسرار در شد مند عالقه و افتاد، دستش لينه. بود ونباتات گياهها صحيح بندي طبقه طرز بود، گياهشناس دانشمندان توجه مورد كه

بسيار كه كند ابتكار گياهان تأنيث و تذكير برمبناي خاصي بندي طبقه نوع يك شد موفق

٢٥٥


همان در كه شد موجب ساخت، منتشر زمينه اين در وي كه كتابي. گرفت قرار توجه مورد آن استعداد شد معلوم كه اي رشته در وي براي كرد، مي تحصيل آنجا در كه دانشگاهي

جامعه كار اين كه شد مانع ديگران حسادت ولي كنند، پا و دست مقامي دارد، را رشته را موفقيت لذت كه بود بار اولين شد، سرمست خود موفقيت از لينه .بپوشد عمل كرد، پا و دست علمي مأموريت يك خود براي و نداد، ياهميت پيشامد اين به لذا چشيد، مي يك سفر اسباب از. گرديد طبيعت در مطالعه و تحقيق براي طوالني سفر يك آماده و

به پياده و تنها و برداشت، كاغذ مقداري و بين ذره يك و زير لباسهاي مختصري و دان جامه با و كرد، طي شنيدني و عجيب مشكالت مواجهه با را راه كيلومتر هزار هفت وي. افتاد راه

بعد سال سه يعني ،1735 سال در و نمود، مراجعت مطالعات و معلومات از بزرگي غنيمت دست به ناپايدار كارهاي جز سوئد، خويش، وطن در كرد مالحظه چون جريان، آن از

رفت، هامبورك به آيد، نمي

٢٥٦


دست به سفر اين دركه را خود هاي گنجينه از يكي ها، موزه از يكي بازديد هنگام آنجا در و بود آبي مار يك آن و. داد نشان موزه رئيس به بود، مفتخر بسيار آن وجود به و بود آورده

از محل قاضي. بودند راسو مانندسر بلكه سرمار شبيه فقط نه سرها اين. داشت سر هفت كه باز لينه. كنند اخراج را او تا ددا امر شد، خشمگين سخت شوم و نحس كننده بازديد اين و گذرانيد، طب علم در را خود دكتراي رساله راه طي و داد، ادامه خودرا مسافرتهاي هم

اين. برساند چاپ به ليدن در راه بين در طبيعت دستگاه نام به را خود كتاب توانست حتي باغ كه كرد پيشنهاد او به آمستردام ثروتمندان از يكي و وجودآورد به شهرتي او براي كتاب خود خسته پاي به اي لحظه شد موفق طريق اين به و كند اداره را او بيمانند و زيبا

در كرده بازديد نيز را فرانسه كشور توانست خود نيكوكار حامي لطف از و. بدهد استراحت عالقه و غربت درد سرانجام. شود مشغول آنجا گياهان انواع آوري جمع به مودون جنگلهاي

اين وطن. بازگشت خودش كشور سوئد به و گرفت، را او وطن به

٢٥٧


روز يك كه - وي به بود او اراده و پشتكار و نبوغ الزمه كه افتخاراتيو دانست را قدرش بار ).1(كرد عطا - بودند خواسته را عذرش مدرسه معلمين

:پاورقي

383. - 382 صفحه يرروسو، پي علوم تاريخ .1

٢٥٨


رسخنو 68

در و متولد سال يك در ارسطو با كه قديم، يونان معروف سياستمدار و خطيب دموستنس، سخنراني ايراد براي بلوغ نزديك سالهاي و تميز و رشد آغاز از اند، گذشته در سال يك

در بتواند آنكه براي نه و باشد، خوبي اخالق معلم و واعظ آنكه براي نه ولي شد، مي آماده محاكم در آنكه براي نه و كند، ايراد نطق اجتماعي و سياسي سخنرانيهاي و مهم مجامع و پدرش وصي كه كساني عليه اينكه خاطر به فقط بلكه باشد، خوبي مدافع وكيل قضايي

خورده بود مانده ارث به پدرش از كه هنگفتي ثروت و بودند، كودكي در خودش سرپرست .كند دعوي اقامه محكمه در بودند،

٢٥٩


شد، ورزيده سخنوري در اما نيامد، دستش به چيزي پدر مال از. بود كار اين مشغول مدتي پسند مورد او سخنوري چندان امر آغاز در. براند سخن عمومي مجامع در كه شد آن بر و

و كوتاه و لهجه و آواز به مربوط طبيعي هاي جنبه از چه سخنرانيش در عيبهايي نشد، واقع كمك به ولي شد مي ديده تعبير و انشاء به مربوط فني هاي جنبه از هچ و نفس، بلندي. برد بين از را معايب آن همه عظيم، مجاهدت و بلند همت با و دوستان ترغيب و تشويق براي. شد خطابه تمرين مشغول آنجا در تنها و ساخت مهيا خود براي زميني زير اي خانه

كه اين براي. خواند مي شعر بلند آواز به و گرفت مي دهان در ريگ خود لهجه اصالح در. خواند مي نفس يك را طوالني هاي منظومه يا دويد، مي باال به رو بگيرد قوت نفسش

اصالح را خود اطوار و ژستها و ببيند آئينه در را خود قيافه تا گفت، مي سخن آئينه برابر ادامه ممارست و تمرين به قدر آن. كند

٢٦٠


).1(گشت جهان سخنوران بزرگترين از يكي تا داد

:پاورقي 1. .6 و 5 صفحه ،2 جلد فروغي، علي محمد مرحوم تأليف سخنوري، آيين

٢٦١


طائف سفر ثمره 69

دو هر روز چند فاصله به حضرت، آن مهربان همسر خديجه و اكرم، رسول عموي ابوطالب بيرون در را خويش مدافع و بانپشتي بهترين اكرم رسول ترتيب، اين به و. رفتند دنيا از

يعني خانه، داخل در را خويش انيس و دلداري مايه بهترين و ابوطالب، يعني خانه، گران اكرم رسول بر كه نسبت همان به ابوطالب وفات .داد دست از كمي فاصله در خديجه،

روزي چند ابوطالب وفات از هنوز. كرد بازتر اكرم رسول آزار در را قريش دست شد، تمام خالي سرش روي به خاكرو از پر ظرفي كوچه، از اكرم رسول عبور هنگام كه بود نگذشته .برگشت خانه به آلود خاك. كردند

٢٦٢


سرو و دويد جلو )عليها اهللا سالم فاطمه، دخترانش، كوچكترين(حضرت آن دختران از يكي! دختركم :فرمود ريزد، مي اشك عزيزش دختر كه ديد اكرم رسول. داد شستشو را پدر موي .است او مدافع خداوند نيست، تنها تو پدر نخور، غصه و نكن گريه شهر به ثقيف، قبيله ارشاد و دعوت عزم به و شد خارج مكه از تنها جريان، اين از بعد

تفرجگاه ضمنا كه مكه، جنوب در ، طائف نعمت و پرناز و هوا و آب خوش و معروف شهر آن مردم. رفت نمي زيادي انتظار طائف مردم از .شد رهسپار بود، نيز مكه ثروتمندان

از و زيستند، مي كعبه مجاورت در كه داشتند را مكيان روحيه همان نيز نعمت و ناز پر خود به كه نبود كسي اكرم رسول ولي .بردند مي سر به مرفهي زندگي در بتها سر صدقه و صاحبدل يك دل ربودن براي او ينديشدب مشكالت درباره و بدهد، راه نوميدي و يأس .شود روبرو دشواريها بزرگترين با بود حاضر مستعد، عنصر يك جذب را سخناني همان طائف مردم از. شد طائف وارد

٢٦٣


تو خدا كه نبود دنيا در ديگر كس هيچ :گفت يكي. بود شنيده مكه اهل از قبال كه شنيد .باشي خدا پيغمبر تو اگر باشم دزديده را بهكع جامه من :گفت ديگري !كرد؟ مبعوث را

.سخنان قبيل اين از و شوم سخن هم تو با كلمه يك نيستم حاضر من اصال :گفت سومي افرادي كنار و گوشه در مبادا اينكه ترس از بلكه. نپذيرفتند را حضرت آن دعوت تنها نه

تحريك را اوباش و اراذل يكعده و بچه يكعده بدهند، گوش او سخنان به و شوند پيدا بدرقه را او پراكندن سنگ و دشنام با هم آنها. كنند اخراج طائف از را حضرت آن تا كردند و شد، دور طائف از فراوان جراحتهاي و دشواريها و ها سختي ميان در اكرم رسول. كردند تمندانثرو از نفر دو - شيبه و عتبه به متعلق كه رساند طائف خارج در باغي به را خود

احوال ناظر و شاهد دور از نفر دو آن. بودند آنجا در هم خودشان اتفاقا و ،- بود قريشبچه ها و اراذل و اوباش طائف .كردند مي شادي پيشامد اين از خود دل در و بودند

رسول اكرم. برگشتند

٢٦٤


بود، او تنها . كند استراحتيبه نشست تا دمي انگور، دور از عتبه و شيه شاخه هايدر سا :از كرد و گفتي ني بياز به خداي نيرو. خودشيبود و خدا

ه مردم را به تو ي خودم و بسته شدن راه چاره و استهزاء و سخريا ضعف و ناتوانيخدا، دستان و خوار شمرده شدگانر ي زي خدايي تو!ن مهرباناني مهربانتريا. كنميت ميشكا كه يا دشمني كه به من اخم كند، يگانه ايب؟ به ي گذاري من، مرا به كه وا مي خداييتو

د، نه از آن راه است كه من مستحق يا اگر آنچه بر من رسيخدا؟ ياو را بر من تفوق داده اعتر يت بر من وسيدان سالمت و عافي ميول ندارم، ي، باكيبوده ام و تو بر من خشم گرفته ا

ا و آخرت با آن ين شده و كار دنها با آن روشيكي برم به نور ذات تو كه تاريپناه م. استا عذاب خودت را بر من نازل ي يش بر من بفرستينكه خشم خويده است از ايراست گرد

و تغييري و گردشي هيچ. شوي خوشنود من از رسد خشنودم تا تويمن بدانچه م. يگردان .تو وسيله به و تو از مگر نيست جهان در نيرويي هيچ

٢٦٥


و قرابت مالحظه به بودند، خوشحال خدا رسول شكست از اينكه عين در شيبه و عتبه يك تا دادند دستور بود همراهشان كه را خود مسيحي غالم عداس خويشاوندي، حس نشسته انگور هاي شاخه سايه زير در دور آن در كه مردي آن جلو ببرد و پركند انگور طبق

.برگردد زود و بگذارد، آنكه از قبل و كرد، دراز دست اكرم رسول !بخور :گفت و گذاشت و آورد را انگورها عداس

.راند زبان بر را اهللا بسم مباركه كلمه بگذارد، بدهان را انگور دانه نگاهي. شنيد مي را آن كه بود مرتبه اولين. بود نخورده عداس گوش به روز آن تا كلمه اين

اين نيست، منطقه اين مردم معمول جمله اين :گفت و انداخت اكرم رسول چهره به عميق بود؟ اي جمله چه

داري؟ ديني چه و كجايي؟ اهل! عداس :اكرم رسول هستم نصراني و نينوايم اهل اصال من - متي؟ بن يونس خدا صالح بنده شهر اهل نينوا، اهل -

٢٦٦


خود در داني؟ مي را متي بن يونس اسم كجا از مردم اين ميان در و جا اين در تو! عجب -

.بداند را يونس پدر متي اسم كه شد نمي پيدا نفر ده بودم آنجا من كه وقتي نينوا . خدايم پيغمبر نيز من بود، خدا پيغمبر او است، من برادر يونس -

دلشان. است گفتگو مشغول كه است معلوم و ايستاده همچنان عداس ديدند شيبه و عتبه وقت يك. داشتند بيم چيزي هر از شبي اكرم رسول با اشخاص گفتگوي از زيرا ريخت، فرو

:گفت ديگري به يكي. بوسد مي را خدا رسول پاي و دست و سر و افتاده عداس كه ديدند ).1( !كرد خراب را بيچاره غالم ديدي

:پاورقي

.1 421. - 419 صفحه ،1 جلد هشام، ابن سيره

٢٦٧


70 صحابي ابواسحق

دربار در مدتي. است هجري چهارم رنق معروف نويسندگان و فضالء از صابي ابواسحق داراي ابواسحق. بود مستوفي )بويه آل از(بختيار عزالدوله دربار در مدتي و عباسي خليفه عزالدوله. نيستند معتقد نبوت اصل به ولي دارند، ايمان توحيد اصل به كه بود صابي كيش ميسر اما كند، اختيار اسالم كه كند راضي را ابواسحق بتواند بلكه كرد فراوان سعي بختيار حفظ زياد كريم قرآن از و گرفت، مي روزه مسلمانان احترام به رمضان ماه در ابواسحق. نشد

.كرد مي اقتباس زياد قرآن از خويش هاي نوشته و ها نامه در. داشت و شاعر اديب و نويسنده و فاضل مردي ابواسحق،

٢٦٨


ابو اسحق در . ق بودندي دوست و رف-دب بود كه نابغه فضل و ا-يف رضيد شريبود و با س سرود كه يه ويمرث در ي عاليده اي قصيد مرتضيا رفت و سي از دني هجر384حدود سال

:ن استيمضمون سه شعر آن ا چگونه شمع يديا دي تابوت حركت دادند؟ و آي چوبهاي را رويتي چه شخصيديا ديآ«

محفل خاموش شد؟ آورد و سطح آن يجان ميا را به هيخته بود دريا ري به درن كوهيخت كه اگر اي فرو ريكوه

. ساختيرا كف آلود م ي كوههاي تواند روي كردم كه خاك ميرد باور نميمن قبل از آنكه خاك، تو را در بر گ

)1(».م را بپوشانديعظ

يپاورق ياء الناديف خبا ضيت كيارا االعواديت من حملوا عليارا. 1

جبل هو من ثقله متتابع االزباد يبحر اعتد الي لو خر في

٢٦٩


كه تو مثل كسي كه، دادند قرار شماتت و مالمتد را مورد ي از كوته نظران سيبعدها بعض بود، اديان و شرايع منكر كه را، مذهب صابي مردي كه نبود شايسته است پيغمبر ذريه .كند تأسف اظهار او مردن از و بگويد مرثيه مرثيه را فضيلت و علم حقيقت در گفتم، مرثيه را او فضلش و لمع خاطر به من :گفت سيد ).2( ام گفته

:پاورقي

االطواد علي تعلو الثري ان الثري في حطك قبل اعلم كنت ما< ،2 جلد قمي، محدث االلقاب و الكني و ،36 صفحه ،1 جلد خلكان، ابن االعيان وفيات .1

.»الصابي«عنوان ذيل 365 صفحه

٢٧٠


حقيقت جستجوي در ٧١

طي. گذاشت نمي آرام را بصري عنوان يقين، سرچشمه به رسيدن و حقيقت سوداي به را خود. بود محدثين و فقها مجمع و اسالم انتشار مركز كه آمد مدينه به و كرد مسافتها .رساند مدينه، معروف فقيه و محدث انس، بن مالك محضر

بصري عنوان .شد مي ضبط و روايت خدا سولر از احاديثي معمول طبق مالك، محضر در و احاديث عبارتهاي ضبط و كردن بدست دست و نقل به مالك شاگردان ساير رديف در نيز تا بود سرگرم اند، كرده روايت را احاديث آن كه كساني نام يعني آنها، سند سپردن ذهن به

اين به را خود دروني عطش بتواند بلكه

٢٧١


.فرونشاند وسيله .نبود مدينه در ع صادق امام مدت آن در

همان به هم چندي شد عازم بصري عنوان برگشت، مدينه به حضرت آن كه چندي از پس .كند شاگردي امام محضر در بوده، مالك شاگرد كه ترتيبي

من :فرمود او به روزي كرد پرهيز او از كند تيزتر را او شوق آتش اينكه منظور به امام ولي و نگيرد را ما وقت دارم، روز شبانه ساعات در اورادي و اذكار بعالوه هستم، گرفتاري آدم

اين .برو همانجا هم حاال رفتي مي مالك درس مجلس به قبال كه طور همان. نباش مزاحم بدش خودش از. آمد فرود بصري عنوان مغز بر پتكي مثل بود، رد جواب صريحا كه ها جمله از. راند نمي خود از مرا ديد مي قابليتي و استعدادي و نوري من در اگر گفت خود با آمد،

خويش خانه به اندوه و غم هزاران با بعد و داد سالمي و شد پيغمبر مسجد داخل دلتنگي .رفت

روي و خواند نماز ركعت دو پيغمبر، بروضه رفت يكسره و آمد بيرون خانه از روز آن فرداي درگاه به دل

٢٧٢


:گفت و كرد الهي مهربان من با را محمد بن جعفر دل كه خواهم مي تو از هستي دلها همه مالك كه تو اياخد

را تو راست راه كه برساني، بهره من به او علم از و دهي، قرار او عنايت مورد مرا و كني، .كنم پيدا ساعت. برگشت خودش خانه به مستقيما برود، جايي به اينكه بدون دعا و نماز اين از بعد

به. شود مي افزوده صادق امام به نسبت محبتش و عالقه بر كه كرد مي احساس ساعتب محبوس خانه كنج در را او فراوان رنج .برد مي رنج بيشتر خويش مهجوري از جهت همين رسما امام يكطرف از نبود، اي چاره. آمد نمي بيرون خانه از نماز فريضه اداي براي جز. كرد هيجان به چنان درونيش عشق و ميل ديگر طرف از و نشو، من مزاحم ديگر بود گفته او به

باال محنت و رنج. يافت نمي خود براي بيشتر محبوب يك و مطلوب يك جز كه بود آمده در به پوشيده جامه و كفش كند، صبر اين از بيش نتوانست ديگر. شد طاق طاقتش. گرفت .ي؟دار كار چه :پرسيد آمد، خادم. رفت امام خانه

٢٧٣


.كنم عرض امام به سالمي خواستم مي فقط هيچ، - - .است نماز مشغول امام شد، خانه داخل عنوان .بفرماييد اهللا بسم :گفت و آمد خادم همان كه نكشيد طولي

و كرد، رد باو دعا يك اضافه به را سالم جواب امام. كرد سالم افتاد، امام به كه چشمش چيست؟ ات كنيه :پرسيد سپس

.عبداهللا بوا - .فرمايد عنايت توفيق تو به و كند حفظ تو براي را كنيه اين خداوند -

مالقات اين از اي بهره هيچ اگر گفت خود با داد، او به انبساطي و بهجت دعا اين شنيدن :فرمود امام بعد. است كافي مرا نبرم دعا همين جز

خواهي؟ مي چه و داري؟ كاري چه خوب اميدوارم. سازد مند بهره تو علم از مرا و كند مهربان من به را تو دل كه ام خواسته خدا از -

.فرمايد مستجاب مرا دعاي خداوند

٢٧٤


نزد شد و آمد و زدن در آن درو اين و آمد و رفت با يقين نور و خدا معرفت اباعبداهللا، اي - درسي علم اين دهد،ب تو به را نور اين تواند نمي ديگري شود، نمي تحصيل فرد آن و فرد اين

وارد بنده آن دل در كند هدايت را اي بنده بخواهد خدا هرگاه كه است نوري نيست، روح باطن از را وبندگي عبوديت حقيقت خواهاني، را نوري و معرفت چنين اگر. كند مي

او بخواه خداوند از بخواه، عمل راه از را علم كن، پيدا خودت در و كن، جستجو خودت )1(...كند مي القا تو دل به خودش

:پاورقي

17. حديث ،224 ص ،1 ج بحار، نيز ، البصري كلمه ذيل ،2 جلد االلقاب، و الكني 1.

٢٧٥


72 يقين جوياي روشن ستاره دو مثل نيشابور، نظاميه و بغداد نظاميه سلجوقي، عظيم كشور همه در عظيم دانشگاه دو اين از يكي به بيشتر بينش، جويندگان و علم طالبان. درخشيدند مي

- 450 سالهاي حدود در نيشابور، نظاميه تدريس بزرگ كرسي و رياست. آوردند مي هجوم در جدي جوان دانشجوي نفر صدها. بود جويني الحرمين امام ابوالمعالي عهده به ،478 شاگردان همه ميان در. كردند مي حفظ و نوشتند مي و شدند مي حاضر وي تدريس حوزه

نما انگشت كرده توجه جلب همه از بيش استعداد با و پرشور جوان نفر سه الحرمين ماما :بودند شده

.بن احمد كياهراسي، طوسي، غزالي محمد

٢٧٦


محمد .خوافي غزالي :كه گشت مي دهان به دهان و گوش به گوش نفر سه اين درباره الحرمين امام سخن نيز نفر سه اين از سوزان است آتشي وافيخ درنده، است شيري كيا مواج، است دريايي آن نيشابور علميه حوزه چراغ و چشم رو اين از. نمود مي تر برازنده و مبرزتر غزالي محمد .بود غزالي محمد روز، اي همپايه و عدل خود براي ديگر كه غزالي. كرد وفات هجري 478 سال در الحرمين امام كه كرد طوسي الملك نظام خواجه سلجوقي، دانشمند وزير خدمت آهنگ شناخت، نمي

در. گرفت قرار محبت و احترام مورد نيز آنجا در. بود دانش و فضل ارباب مجمع محضرش خالي بغداد ظاميه ن رياست كرسي ضمنا! شد پيروز اقران همه بر مناظرات و مباحثات

جاي. برآيد آنجا تدريس عهده از بتواند كه كشيد مي را لياقت با استادي انتظار و بود، شده. شد نمي پيدا بود رسيده خراسان از تازه كه جوان نابغه اين از يقتر ال شخصيتي نبود، ترديد

قمري، هجري 484 سال در

٢٧٧


.زد تكيه نظاميه دانشگاه رياست بركرسي و شد،بغداد وارد تمام جالل و شكوه با غزالي .رسيد بدان غزالي كه بود همان روز آن روحاني و علمي مقامات عاليترين سياسي بزرگ مسائل در. رفت مي شمار به دين مرجع عاليترين و زمان دانشمند بزرگترين

احترام وي براي باهللا، المستظهر او از بعد و باهللا، المقتدر وقت، خليفه. كرد مي مداخله روز مقتدر و دانشمند روزي و سلجوقي، ملكشاه ايران بزرگ پادشاه همچنين. بودند قائل زيادي

مرعي را احترام كمال و ورزيدند مي ارادت او به نسبت طوسي، الملك نظام خواجه وي باقي او مثل براي مقامي ديگر و بود رسيده خود ترقيات اوج نقطه به غزالي داشتند، مي

روحاني و علمي سيادت برعرش كه حال همان در ولي باشد، نكرده احراز كه بود نمانده و كم كه اي شعله وي روح درون از خوردند، مي را او مقام غبطه ديگران و بود كرده لوسج

و جاه و مقام و هستي خرمن كه كشيد زبانه زد مي سوسو وي عمر دوران همه در بيش .سوخت يكباره را وي جالل

٢٧٨


و آرامش او از كه يافت مي خود در را مرموز احساسيخويش تحصيل دوران همه در غزالي مجال افتخار و شهرت و نام كسب و اقران بر تفوق حس ولي خواست، مي اطمينان و يقين رسيد خود دنيايي ترقيات اوج نقطه به همينكه. داد نمي حس اين به زيادي فعاليت و بروز

بروي مطلب اين .گشت آغاز وي جويي حقيقت و كنجكاوي حس فعاليت شد، اشباع و و كنجكاو روح كند، مي ملزم و اقناع را ديگران كه وي التاستدال و جدلها كه شد روشن سير. نيست كافي استدالل و بحث و تعلم و تعليم كه دانست. كند نمي اقناع را او خود تشنه

نان، نام از و مستي شراب، نام از گفت خود با. است الزم تقوي و مجاهدت و سلوك و نيز سعادت و حقيقت درباره گفتگو و بحث از. شود نمي پيدا بهبود دوا، نام از و سيري و جاه حب با اين و شد، خالص حقيقت براي بايد. شود نمي پيدا اطمينان و يقين و آرامش .نيست سازگار مقام و شهرت

آن از كسي او خداي و او خود جز كه بود دردي. شد پيدا وي درون در عجيبي كشمكش شش. نبود آگاه

٢٧٩


خوراك و خواب كه كرد شدت قدري به و يافت، دوام جانكاهيصورت به كشمكش اين ماه .نبود بحث و تدريس به قادر ديگر. ماند باز گفتار از زبانش. شد سلب وي از

روحي بيماري كردند، معاينه اطبا. شد پيدا اختالل اش هاضمه جهاز در و شد بيمار از. نبود دادرسي قيقتح و خدا جز. بود شده بسته طرف هر از چاره راه. دادند تشخيص

.برهاند كشمكش اين از و كند مدد را او كه خواست خدا ديگر طرف از و كرد، مي فعاليت شدت به مرموز حس آن طرف يك از نبود، آساني كار

يك آنكه تا. نمود مي دشوار محبوبيت و احترام و عظمت و جالل همه آن از پوشيدن چشم مقام و جاه از گرفت تصميم. شد ساقط نظرش از هاجالل و جاه تمام كه كرد احساس وقت رفت، بيرون بغداد از مكه سفر بهانه به و نكرد اظهار مردم ممانعت ترس از. بپوشد چشم به را خود راه برگشتند، همه كنندگان مشايعت و شد دور بغداد از مقداري همينكه ولي

درونيش سير مزاحم و ناسدنش را او كسي آنكه براي برگرداند، المقدس بيت و شام سوي جامه در نشود،

٢٨٠


يعني خواست، مي كه را آنچه تا داد، ادامه قدر آن را انفس و آفاق سير. آمد در درويشان ).1(كشيد طول وي رياضت و خلوت و تفكر مدت سال ده. كرد پيدا دروني، آرامش و يقين

:پاورقي

- 351 صفحه ،5 جلد خلكان، ابن ريختا و ،)غزالي اعترافات(الضالل من المقذ ترجمه 1. .نامه غزالي و ،352

٢٨١


بود دوش به آبش مشك كه اي تشنه 73

آورده ستوه به را مدينه اهل گراني و سالي خشك. كرد مي بيداد گرما و بود تابستان اواخر به اكرم رسول كه بكشند راحتي نفس خواستند مي تازه مردم. خرمابود چيدن فصل. بود

طرف از شرقي شمال جانب از مسلمين اينكه به مشعر - وحشتناكي هايخبر موجب گذشته خشكسالي يك از مردم. داد عمومي بسيج فرمان - هستند تهديد مورد روميها آن از بعد سايه و ميوه كردن رها. كنند استفاده تازه هاي ميوه از خواستند مي و بودند

آساني كار گرفتن، پيش را شام به مدينه از در راه و كشنده، گرماي آن در و خشكسالي كامال منافقين كارشكني براي زمينه. نبود

٢٨٢


.شد فراهم مانع نتوانست هيچكدام منافقان، كارشكنيهاي نه و خشكسالي آن نه و گرما آن نه ولي

روميان احتمالي حمله با مقابله براي نفري هزار سي سپاه يك كردن حركت و آمدن فراهم .بشود. نبود كافي بحد آذوقه و مركب. باريد مي آتش برسرشان آفتاب و گرفتند پيش را صحرا راه

ايمانان سست از بعضي. نبود دشمن خطر از كمتر گرما شدت و وسيله و آذوقه كمبود خطر پيش را مدينه راه و برگشت مالك بن كعب نام به مردي ناگهان. شدند پشيمان راه بين در

كنيد، ولش فرمود برگشت مالك بن كعب اهللا، رسول يا :گفتند خدا رسول به اصحاب. گرفت خداوند نيست اگر و گرداند، برخواهد شما به را او زودي به خداوند باشد خيري او در اگر .است كرده آسوده او شر از را شما

اكرم رسول .برگشت نيز ربيع بن مرارش اهللا، رسول يا :گفتند اصحاب كه نكشيد طولي به را او زودي به خداوند باشد خيري او در اگر كنيد، ولش فرمود

٢٨٣


مي بر شما .استكرده آسوده او شر از را شما خداوند نباشد اگر و گرداند، اكرم رسول .برگشت هم اميه بن هالل اهللا، رسول يا :گفتند اصحاب باز كه نگذشت مدتي .كرد ارتكر بود گفته نفر دو آن مورد در كه را جمله همان

كه كرد كوشش هرچه ابوذر .ماند باز رفتن از آمد، مي قافله همراه كه ابوذر، شتر بين اين در كشيده، عقب هم ابوذر كه شدند متوجه اصحاب ناگهان. نشد ميسر برساند قافله به را خود

رگ كنيد، ولش :فرمود خونسردي با اكرم رسول هم باز برگشت ابوذرهم اهللا، رسول يا :گفتند از را شما خدا نيست او در خيري اگر و سازد، مي ملحق شما به را او خدا باشد خيري او در .است كرده آسوده او شر

از . ش فشار آورد كه او را به قافله برساند، ممكن نشدابوذر هر چه كوشش كرد و به شتر يت بر سر ابوذر م آفتاب به شد.اده به راه افتادياده شد و بارها را به دوش گرفت و پيشتر پ

دن به ي جز رسياد برده بود و هدفيخودش را از . زدي له له مياز تشنگ. ديتاب

٢٨٤


آسمان از اي گوشه در رفت، مي كه طور همان. شناخت نمياران ي و ملحق شدن به غمبريپ كج طرف آن به را خود راه. است آمده باراني سمت آن در كه نمود مي چنين و ديد ابري .كرد آن از اندكي. بود شده جمع جا آن در باران آب كمي مقدار كه كرد برخورد سنگي به

را آب اين است بهتر رسيد خاطرش به زيرا كرد، نظر صرف آن كامل آشاميدن از و چشيد كه باشد نداشته آبي و باشد تشنه حضرت آن نكند برسانم، پيغمبر به و ببرم باخود

دوش به داشت كه بارهايي ساير با و ريخت داشت اههمر كه مشكي در آبهارا. بياشامد به چشمش دور از تا. گذاشت مي پا زير را زمين بلنديهاي و پستيها سوزان جگري با كشيد، .افزود خود سرعت به و طپيد خوشحالي از قلبش افتاد، مسلمين سپاه سياهي

آنها سوي به كه فتادا سياهي يك به چشمش دور از اسالم سپاهيان از يكي نيز طرف آن از .آمد مي پيش

اينكه مثل اهللا رسول يا :كرد عرض اكرم رسول به

٢٨٥


.آيد مي ما طرف به دور از مردي .باشد ابوذر است خوب چه :اكرم رسول .است ابوذر است، خودش خدا به :كرد فرياد مردي رسيد، نزديكتر سياهي محشور تنها ميرد مي تنها كند، مي زيست تنها بيامرزد، را ابوذر خداوند :اكرم رسول

.شود مي زمين به و گرفت او پشت از را اثاث كرد، استقبال را ابوذر اكرم رسول

.افتاد زمين به بيحال تشنگي و خستگي از ابوذر گذاشت، .است تشنه خيلي كه بدهيد ابوذر به و كنيد حاضر آب :اكرم رسول .هست من همراه آب :ابوذر

!نياشاميدي؟ و داشتي همراه آب - اندكي. است گوارايي و سرد آب ديدم خوردم بر سنگي به قربانت، به ومادرم پدر آري -

آن از خدا رسول حبيبم تا آشامم نمي آن از گفتم خود با چشيدم،

٢٨٦


).1( بياشامد

:پاورقي .شريعتي علي) اضافات با(ترجمه السحار، جودش عبدالحميد تأليف غفاري، ابوذر 1.

٢٨٧


به لگد 74 افتاده

از هجري 86 سال در استبدادي، حكومت سال يك و بيست از بعد مروان، بن عبدالملك مردم نارضاييهاي از آنكه براي وليد. شد او جانشين وليد پسرش وي از بعد. رفت دنيا

. بنمايد تعديلي مردم با رفتار و معامله طرز و خالفت دستگاه روش در كه شد آن بر بكاهد، مركز و مسلمين مقدس شهر دو از يكي كه - مدينه مردم رضايت جلب مقام در صامخصو بن هشام رو اين از. - آمد بر بود حديث و فقه اهل و پيغمبر صحابه باقيماندگان و تابعين

و بود كرده ستمها و بود مدينه حاكم قبال كه را، عبدالملك زن پدر مخزومي اسماعيل كار از كردند، مي را وي سقوط آرزوي همواره مردم

٢٨٨


.كرد بركنار مسيب، بن سعيد. بود كرده بيداد مدينه اهل به توهين و ستم در اسماعيل، بن هشام

بود زده تازيانه شصت بيعت، از امتناع خاطر به را مدينه اهل احترام مورد و معروف محدث به. بود گردانده ينهمد دور تا دور كرده، سوارش برشتري پوشانده، بروي درشت اي جامه و

الحسين بن علي امام علويين، سرور و مهتر مخصوصا و السالم عليه علي خاندان .بود كرده رفتاري بدر ديگران از بيش ،)ع(العابدين زين كه را خود جوان عموي پسر عبدالعزيز، بن عمر او، جاي به و ساخت معزول را هشام وليد شدن باز براي عمر. داد قرار مدينه حاكم بود، عروفم انصاف و نيت حسن به مردم ميان در

هر و دارند، نگاه حكم مروان خانه جلو را اسماعيل بن هشام داد دستور مردم، دل عقده مردم. بگيرد را خود دل داد و كند، تالفي و بيايد شنيده يا ديده بدي هشام از كه كس نثار كه بود ننفري و لعن و ناسزا و دشنام آمدند، مي دسته دسته

٢٨٩


.شد مي اسماعيل بن هشام كمكي اگر :فرمود او به كرده ترحم او حال بر و كرد همه، از بيش اسماعيل، بن هشام خود

.حاضرم است ساخته من از بعد را او به شماتت نيز مدينه مردم جريان، اين از

٢٩٠


)1(كردند موقوف.

:پاورقي

االمام و - ،111 صفحه ،1 جلد الصادق، االمام و ،27 و 17 صفحه 11 جلد، االنوار، بحار 1. 92. صفحه وجداني، حسين ترجمه االهل، سيد عبدالعزيز تأليف - العابدين زين

٢٩١


ناشناس مرد 75 . رفت مي اش خانه سوي به زنان نفس نفس و بود، كشيده بدوش را آب مشك بيچاره، زن

كودكان. كشيد بدوش خودش و تگرف او از را مشك و برخورد او به ناشناس مردي معصوم كودكان. شد باز خانه در. بودند مادر آمدن منتظر دوخته در به چشم زن، خردسال

به مادرشان عوض به را آب مشك و آمد، خانه به مادرشان همراه ناشناسي مرد ديدند معلوم خوب :پرسيد زن از و گذاشت زمين به را مشك ناشناس مرد. است گرفته دوش

اي؟ مانده بيكس كه شده چطور كني، مي آبكشي خودت كه نداري مردي كه تاس يكي به را او ابيطالب بن علي. بود سرباز شوهرم -

٢٩٢


.خردسال طفل چند و منم اكنون. شد كشته آنجا در و فرستاد مرزها از يول رفت، و كرد خداحافظي و انداخت زير به را سر. نزد حرفي اين از بيش ناشناس مرد. بخوابد راحت نتوانست را شب. رفت نمي بيرون هايش بچه و زن آن فكر از آني روز آن در

به يكسره و ريخت آن در خرما، آرد و گوشت از آذوقه مقداري و برداشت زنبيلي، زود صبح .زد در و رفت ديروزي خانه طرف

كيستي؟ ها بچه براي ذا مقداري حاال آوردم، را آب مشك كه، هستم ديروزي خداي بنده همان -

.ام آورده .كند كم خودش خدا هم ابيطالب بن علي و ما بين و شود، راضي تو از خدا - اگر باشم، كرده وابي خواهد مي دلم :گفت بعد شد خانه داخل مردناشناس و بازگشت در

.بگيرم عهده به من را طفال نگهداري يا نان، پختن و كردن خمير بدهي، اجازه و كنم خمير توانم مي بهتر من ولي خوب، ياربس -

٢٩٣


.شوم فارغ نان پختن از من تا دار، نگاه ا ها بچه تو بپزم، نان كباب بود، ورده خود كه گوشت، مقداري فورا ناشناس مرد. كردن خمير دنبال رفت زن :تگذاش مي اي لقمه كه كدام هر هان به. خورانيد ها بچه به خود بادست خرما، با و كرد .است رده كوتاهي شما كار در اگر كن، حالل را ابيطالب بن علي! فرزندم :گفت مي

.كن آتش را تنور همان خدا بنده :زد صدا زن. شد آماده خمير نزديك را ويش چهره كشيد، زبانه آتش هاي شعله. كرد آتش را تنور و رفت ناشناس مرد كار در كه كس آن كيفر است ين بچش، را آتش حرارت :گفت مي خود با و آورد آتش

خانه آن به همسايگان از زني كه بود حال همين ر .كند مي كوتاهي زنان بيوه و يتيمان كه را مرد اين حالت، به واي :گفت خانه صاحب زن به. شناخت ا ناشناس مرد و سركشيد،

بن علي اميرالمؤمنين اين! شناسي؟ نمي اي گرفته مك

٢٩٤


.است ابيطالب معذرت تو از ن من، براي از شرمساري و خجلت هزار اي :گفت و آمد جلو چارهبي زن .خواهم مي

).1(كردم كوتاهي تو كار در كه خواهم، مي معذرت تو از من نه، -

:پاورقي 597. صفحه ،103 باب ،7 جلد االنوار، بحار 1.

٢٩٥


٢٩٦

ﻢﻴ ﺣﺮﻟا ﻦﻤﺣﺮﻟا ﷲا ﻢﺴﺑﺮ =ﻬﻄﻣ ﻴﺴﻧ ﺖﻳﺎﺳ...

Documents