ikan untuk ketahanan pangan dan gizi...
TRANSCRIPT
2
PERMASALAHAN PENYEDIAAN
Mutu dan keamanan pangan ----- formalin, tambahan barang berbahaya, halal
Perishable, Musiman dan adanya perubahan iklim Disparitas sentra produksi dan sentra konsumen Konektivitas rantai pasok (problem routing dan
tersebar)
KONSUMSI IKAN
TAHUN 2030, TERJADI PENINGKTAN:
- PANGAN SEBESAR 50%
- ENERGI SEBESAR 45%
- AIR SEBESAR 30%
- 75% tinggal di
perkotaan
- lahan dan sumber
pangan menyusut
- pelaku pangan
berkurang
Pertambahan Populasi
5
KONSUMSI IKAN NASIONAL 2009 - 2014
Sumber: Susenas diolah oleh Ditjen P2HP – setara ikan utuh segar* Capaian Sementara
30.4832.25
33.8935.21
37.89
20
25
30
35
40
2010 2011 2012 2013 2014*
Perkembangan Capaian Konsumsi
2010-2014 (Kg/Kap)
ANGKA KONSUMSI IKAN
PER PROVINSI (2012)
10.00
20.00
30.00
40.00
50.00
MA
LUK
U
SULT
RA
KEP
RI
MA
LUK
U U
TA
RA
BA
BEL
KA
LTEN
G
SULB
AR
KA
LSEL
GO
RO
NTA
LO
SULU
T
PA
PU
A B
AR
AT
SULS
EL
NA
D
SULT
ENG
KA
LTIM
RIA
U
SUM
UT
SUM
SEL
PA
PU
A
IND
ON
ESIA
KA
LBA
R
JAM
BI
DK
I
SUM
BA
R
NTB
BA
NTE
N
BEN
GK
ULU
BA
LI
LAM
PU
NG
JATI
M
NTT
JAB
AR
JATE
NG
DIY
49.86
47.5146.9646.3745.7544.9744.7644.63
43.7343.0842.73
41.7741.6940.25
39.1838.04
35.5935.3134.58
33.8932.88
31.9431.3131.18
28.6728.3626.80
24.7524.4123.3523.1622.67
17.71
14.55
sebagian banyak Indonesia Bagian Timur
sebagian banyak Jawa
Penduduk 66 juta orang Penduduk
174 juta orang
(Sumber : Dit. PDN – Ditjen P2HP KKP, 2013)
POLA KONSUMSI PROTEIN
HEWANI DAN BUDAYA PANGAN
MASYARAKAT
Tingkat Partisipasi Menurut Propinsi (%)Propinsi Daging
ayam Daging
sapi Telur Ikan
segar Ikan
awetan Total ikan
Aceh 12,9 1,9 81,5 93,9 61,5 95,8
Sumut 24,4 1,6 72,0 81,8 82,9 95,5
Sumbar 35,6 12,7 78,0 84,8 70,4 93,3
Riau 44,0 4,1 84,4 88,0 81,1 96,4
Jambi 47,1 4,3 82,9 86,1 78,6 95,4
Sumsel 39,9 3,9 86,7 85,5 66,2 94,6
Bengkulu 39,1 5,0 74,8 84,4 58,0 93,3
Lampung 18,7 2,0 75,4 65,7 61,2 88,6
Babel 42,5 5,2 84,0 94,2 33,6 95,5
Kep. Riau 43,2 4,5 81,8 88,1 50,5 91,2
DKI 53,8 12,5 80,9 67,9 50,2 75,7
Jabar 48,5 6,0 85,2 52,8 70,2 85,4
Jateng 36,2 3,4 77,4 37,8 50,5 70,1
DIY 40,0 5,2 75,2 29,2 27,7 46,7
Jatim 38,0 12,0 78,7 58,2 57,0 82,2
Banten 47,5 4,9 84,1 79,5 69,3 92,0
Bali 58,5 2,0 78,8 41,7 57,2 78,3
NTB 25,9 12,1 70,3 77,1 46,7 89,7
NTT 11,8 4,6 32,2 66,3 31,4 77,2
Kalbar 36,0 3,2 79,9 88,6 71,0 96,1
Kalteng 56,8 2,2 80,8 92,0 59,9 95,8
Kalsel 41,0 2,7 85,3 93,3 58,6 95,1
Kaltim 40,8 3,4 80,8 92,3 39,9 93,8
Sulut 8,7 1,3 58,3 91,0 26,4 92,6
Sulteng 7,5 2,1 59,0 91,5 30,7 94,3
Sulsel 11,5 1,6 72,2 94,3 45,9 96,5
Sultra 5,0 1,6 55,7 95,7 24,4 96,7
Gorontalo 10,0 2,6 57,5 95,6 41,9 96,9
SulBar 9,4 1,0 54,3 90,4 63,2 97,3
Maluku 9,3 0,8 48,4 92,0 14,2 94,2
Malut 5,6 1,1 44,2 96,3 17,3 97,0
P. Barat 12,8 1,1 48,4 88,6 14,0 90,2
Papua 18,9 1,5 33,7 56,7 13,1 60,8
• Tingkat partisipasi terhadap Ikan menunjukkan prosentase populasi yang mengkonsumsi ikan
• Hampir semua provinsi (kecuali Jawa, Bali dan NTT), lebih dari 90 % populasi mengkonsumsi ikan.
Susenas 2012 diolah
Sumber : Susenas 2013 Diolah Dit.PDNKet: KIMJ : Konsumsi Ikan Dalam Makanan Jadi
(goreng,bakar, pepes, pindang, dsb)*) : Awet/Asin
10 JENIS IKAN TERTINGGI
PREFERENSI DI RUMAH TANGGA NASIONAL
TAHUN 2013
Jenis Ikan Persentase (%)
TTC 12.71
KIMJ 8.63
Kembung 6.91
Teri* 4.99
Bandeng 4.91
Mujair/Nila 4.90
Selar 3.47
Lele 3.30
Mas 2.59
Gabus 2.40
KANDUNGAN GIZI DAN MANFAAT IKAN
Mengapa Ikan Produk Strategis?
1. MEMPUNYAI KEUNGGULAN DIBANDINGKAN DENGAN SUMBER PROTEIN HEWANI LAINNYA
2. Dapat diterima semua agama3. Potensi produksi sangat besar, secara ekonomi kandungan lokal sangat
tinggi 4. Keragaman jenis sangat tinggi & tersedia sepanjang tahun5. Hemat energi6. Harganya sebagian lebih murah daripada harga protein hewani lainnya
Catatan: Ikan lebih mendapat perhatian dalam UU Pangan yangbaru
11
12
Protein ikan memberi kontribusi terbesar dalam
kelompok sumber protein hewani, sekitar 57,2%.
Pergeseran preferensi dari red meat kepada white
meat.
Kelengkapan komposisi asam amino dan
kemudahannya untuk dicerna tubuh.
Kandungan lemak, vitamin, dan mineral yang
sangat baik dan prospektif.
mudah dicerna dan diserap tubuh
keragaman yang tinggi baik dari segi: jenis,
bentuk, warna, rasa dan ukuran sehingga dapat
diproses lebih lanjut menjadi berbagai macam
produk olahan.
Keragaman harga dapat memenuhi semua
segmen kelas ekonomi.
Berperan penting dalam Gerakan Peningkatan
Gizi pada 1.000 Hari Pertama Kehidupan
(Gerakan 1.000 HPK)
Sumber: SUSENAS (Survey Sosial Ekonomi Nasional) – BPS, 2010
NILAI STRATEGIS DAN KONTRIBUSI IKAN DALAM KETAHANAN GIZI NASIONAL
» Protein berkualitas tinggi
(asam amino lysine daya cerna tinggi);
» Kandungan asam lemak omega 3 (DHA & EPA) tinggi;
» Vitamin A, D (larut dalam lemak & cenderung stabil);
» Mineral (Iodium, Selenium, Phospor, Besi, Calcium, Zinc, dll);
» Rendah kalori (cocok untuk DIET)
» Rendah lemak jenuh (HDL pada ikan lebih tinggi).
KANDUNGAN GIZI PADA IKAN
OMEGA 3
LEMAK ESENSIALPUFA (POLYUNSATURATED FATTY ACID)
BANYAK TERDAPAT PADA DAGING IKAN YANG BERWARNA MERAH
TUNA, SALMON, KEMBUNG, TONGKOL, TENGGIRI, BAWAL, LAYANG, LEMURU, CAKALANG, MAKAREL
MINYAK IKAN
BAHAN BAKUKANDUNGAN OMEGA 3 *
Seafood :
- Ikan
- Tiram
- Udang
- Lobster
>> 100
210
150
120
105
Daging Sapi 22
Daging Ayam 19
Daging Kambing 18
Daging Babi 0
•(Mg/100 Gr bagian dapat dimakan)Sumber: World Health & Seafood Congress, 2005
MANFAAT OMEGA 3
MENGURANGI RISIKO PENYAKIT
JANTUNG
MENGURANGI RISIKO STROKE
MENGURANGI RISIKO PENYAKIT DARAH TINGGI
MENGURANGI RISIKO ARHTRITIS (RADANG SENDI)
MENGURANGI RISIKO PENYAKIT
ALZHEIMER
MENGURANGI RISIKO DEPRESI
KOMPOSISI GIZI IKAN
Jenis Ikan
Kandungan Gizi per 100 gram
Kalori Protein (gr) Lemak (gr) Zat Besi (mg)
Ikan Salmon 116 19,9 3,45 0,77
Ikan Tenggiri 112 21,4 2,3 0,9
Ikan Tongkol 111 24 1 0,7
Ikan Kakap 111 24 1 0,7
Ikan Kembung 112 21,4 2,3 0,9
Ikan Bawal 84 18,2 0,7 0,4
Ikan Bandeng 84 14,8 2,3 0,3
Ikan Cue 74 13 2 0,3
Belut 112 21,4 2,3 0,9
Ikan Mas 130 18,3 5,8 1,3
Ikan Lele 84 14,8 2,3 0,3
Ikan Wader 84 14,8 2,3 0,3
Ikan Baung 123 15,1 5,5 1,3
Ikan Belida 80 14,7 1,4 0
Ikan Lais 161 11,9 11,5 0
Ikan Gabus 74 25,2 1,7 0,04
Ikan Seluang 361 10 3,2 4,7
Ikan Teri 77 16 1 0,05
Ikan Mujair 84 18,2 0,7 0,4
USFDA Dietary Guidelines 2005
“consume more fish to live longer, healthier and more active lives”
18
Jepang : Mandat Utama Fisheries Agency
“preserve Japan’s Fish-eating Culture”
PENYAKIT ABAD 21
• Kerusakan otak & gangguan mental, mengalahkan isu penyakit jantung & obesitas(Prof. M. Crawford, Director of the Institute of Brain Chemistry & Human Nutrition, University of North London pada World Seafood Congress, Dublin Sep 2007)
• Tahun 2004 (European Journal of Neurology Juni 2005)– 127 juta dari 466 juta penduduk Eropa mengalami
gangguan otak dan mental– Dana untuk pengobatan dan hilangnya produktivitas
mencapai €386 milyar.Solusi : perbanyak makan ikan / seafoods
19
20
UK Parliamentary Report recommends:
“Eat more fish to improve mental and physical
wellbeing”
INGGRIS
Media Release: 11 March 2008
IKAN YANG AMAN DIKONSUMSI
TIDAK TERCEMAR LOGAM BERAT (Hg, Pb, Cu)
SEGAR :• RUPA DAN WARNA IKAN
MASIH CERAH• TIDAK BERBAU AMIS• DAGING MASIH KENYAL• MATA JERNIH DAN MELOTOT,• INSANG MERAH• SIRIP MASIH LENTUR TIDAK
MUDAH PATAH• SISIK TIDAK MUDAH PATAH
PROGRAM KKP UNTUK MEMPERCEPAT
KETAHANAN PANGAN DAN GIZI
NASIONAL
Pendekatan Penyediaan
Pendekatan Permintaan
Pendekatan Kelembagaan
KEGIATAN STRATEGIS KKP MENDUKUNG
KETAHANAN PANGAN DAN GIZI NASIONAL
1. Pengembangan Promosipeningkatan konsumsi ikanMelalui Pengutan• Komunikasi• Informasi• Edukasi
2. Menginisiasi GERAKAN MEMASYARAKATKAN MAKAN IKAN (GEMARIKAN)
3. Branding ProdukPerikanan
4. Revitalisasi Pasar Ikan
1. Membentuk Forum Peningkatan KonsumsiIkan (FORIKAN) yang
2. MengembangkanKerjasama denganMITRA STRATEGIS (TP-PKK, Muslimat NU, Aisyiyah, Salimah, BMOIWI, KOWANI dll)
3. MengembangkanKerjasama Program ex : 1000 Hari PertamaKehidupan
1. Peningkatan Produksi
Ikan Nasional
2. Teknologi dan Sistem
Produksi (tangkap,
budidaya, pengolahan)
3. Diversifikasi produk hasil
perikanan bernilai
tambah
4. Sistem Logistik Ikan
Nasional (SLIN)
5. Pengembangan Sistem
rantai dingin
6. Sarana pemasaran hasil
perikanan
7. Pembinaan mutu dan
pengembangan sistem
jaminan mutu dan
keamanan pangan
8. dll
2015 2016 2017 2018 2019
Tangkap 6,219 6,491 6,779 7,079 7,393
Budidaya 7,300 8,528 10,313 12,010 13,492
Total 13,519 15,019 17,092 19,089 20,885
-
5,000
10,000
15,000
20,000
25,000
Sasaran Produksi Perikanan 2015-2019
(Ribu Ton)*
*Tidak termasuk rumput laut
1. Peningkatan Produksi
Pembenahan Tata Kelola
• Moratorium Perizinan Kapal Permen KP No 56 Tahun 2014
• Larangan Alih Muatan (Transhipment) Ikan di Laut Permen KP No 57 Tahun 2014
Meningkatkan Pasokan Ikan ke Pasar Lokal