In liefde is alles geoorloofd.

De wisselwerking tussen morele kwesties & de emotie

broederliefde in de televisieserie Prison Break

Door D.S. Kraan (302496)

302496dk@student.eur.nl

Erasmus Universiteit Rotterdam

Master thesis Media & Journalistiek

Media & Maatschappij

Faculteit der Historische en Kunstwetenschappen

Begeleidster: Mevr. Dr. A.F.M. Krijnen

Tweede lezer: Mevr. Dr. A.H. Kuppens

Augustus 2010

Voorwoord

Toen ik op 16 maart 2006 televisie zat te kijken en aan het zappen was, trok een

Amerikaanse serie mijn aandacht. Het bleek de allereerste aflevering te zijn van een serie die

ging over een man die zijn broer uit de gevangenis wilde bevrijden. Ik besloot om de

aflevering af te kijken om te beslissen of ik de volgende ook wilde zien. Van dit besluit heb ik

geen spijt gekregen, want deze serie blijkt een van beste series die ik gezien heb. Toen ik

moest kiezen welke serie ik wilde onderzoeken in relatie met moraal en emotie voor mijn

master thesis, was de keuze dan ook snel gemaakt. Deze thesis zou over Prison Break gaan.

Hoe ik moraal en emotie in Prison Break wilde bestuderen, wist ik nog niet. Om

inspiratie op te doen, heb ik de eerste paar afleveringen bekeken en wat mij opviel, was dat

veel gelogen werd. Dit bracht mij op ideeën en het resultaat leest u nu. Dat de personages in

de serie veel liegen, bleek overigens ook een van de uitkomsten van dit onderzoek.

Ik heb met plezier acht maanden aan dit onderzoek gewerkt en ik ben dan ook blij

met en trots op het resultaat. Mijn begeleidster Tonny Krijnen wil ik graag bedanken. Onze

tweewekelijkse gesprekken vond ik zeer nuttig, omdat haar kritische blik mij tot nadenken

heeft gezet over hoe ik deze thesis kon verbeteren. Ook mijn familie verdient een

dankwoord, omdat zij mij de mogelijkheid en tijd hebben gegeven om deze thesis te kunnen

schrijven.

Diana Kraan

Augustus 2010

I

Inhoud

1. Inleiding 1

2. Theorie 6

2.1 Postmodernisme & Prison Break 6

2.2 Prison Break als open tekst 12

2.3 Functie van het genre & de narratieve structuur 15

2.4 Moraal & emotie 17

2.5 Liefde & broederliefde 22

3. Methoden 27

3.1 Data 27

3.2 Kwalitatieve analyse 29

3.3 Onderzoeksobjecten: kenmerken van broederliefde 31

3.4 Onderzoeksobjecten: morele kwesties 33

4. Resultaten 36

4.1 Resultaten broederliefde 37

4.1.1 Kenmerken van broederliefde per groep 41

4.2 Resultaten morele kwesties 47

4.2.1 Morele kwesties per thema & oplossing 53

4.3 Resultaten combinatie broederliefde – morele kwesties 66

5. Conclusie 67

6. Discussie 69

7. Literatuur 72

II

8. Appendix 76

8.1 Tabellen 76

Tabel 4.1 76

Tabel 4.2 76

Tabel 4.3 77

Tabel 4.4 78

Tabel 4.5 78

Tabel 4.6 78

Tabel 4.7 79

8.2 Personagebeschrijvingen van Prison Break 81

III

1. Inleiding

Sinds 16 maart 2006 is Prison Break, een uit de Verenigde Staten afkomstige serie, te zien op

de Nederlandse televisie. De serie gaat over twee broers van wie de een (Lincoln) in de

dodencel zit en de ander (Michael) alles op alles zet om zijn broer daaruit te krijgen. De

liefde voor zijn broer is zelfs zo groot dat Michael zich vrijwillig laat opsluiten om Lincoln te

helpen ontsnappen. In de Verenigde Staten waren de eerste kritieken niet altijd lovend.

Volgens de The Washington Post (Shales, 2005), Daily News New York (Bianculli, 2005), The

Boston Herald (Perigard, 2005) en Chicago Daily Herald (Cox, 2005) zou de serie te

ongeloofwaardig, te absurd en te complex zijn. Om deze redenen verwachtten deze

recensenten dat Prison Break slechts maximaal dertien weken op de Amerikaanse televisie

te zien zou zijn. Het feit dat Michael toevallig architect is, toegang heeft tot de

bouwtekeningen van de gevangenis, die op zijn bovenlichaam heeft laten tatoeëren en dat

hij in dezelfde gevangenis terecht komt als zijn broer, wordt als belachelijk bestempeld.

Daarnaast zou de serie niet eng genoeg zijn voor een gevangenisserie en schrijft Shales

(2005) zelfs dat Prison Break een lijdensweg is om naar te kijken vanwege de grote

ongeloofwaardigheid. De oorzaak van de ongeloofwaardigheid is, volgens mij, de

broederliefde tussen Lincoln en Michael, want wie breekt vrijwillig de gevangenis in om

vervolgens samen met zijn berechte broer er weer uit te breken? Dat deze broederliefde

onvoorstelbare situaties teweegbrengt, is al reden genoeg om Prison Break nader te

bestuderen.

Ondanks de kritieken is deze serie toch een groot succes geworden, ook buiten de

Verenigde Staten en zijn er vier seizoenen van gemaakt. The New York Times (Aurthur, 2005;

Stanley, 2005), USA Today (Bianco, 2005), NRC Next (auteur onbekend, 2006) en

AD/Haagsche Courant (Langeslag, 2006) schrijven dat het succes mogelijk voortkomt uit de

originaliteit, de onvoorspelbaarheid en het puzzelachtige karakter van de serie, als ook de

meeslepende spanning van het verhaal en de goede acteurs. De absurditeit en originaliteit

van de verhaallijnen zijn juist een pluspunt volgens Stanley (2005), omdat kijkers

nieuwsgierig blijven naar wat in de volgende aflevering gaat gebeuren. Daarnaast speelt

Prison Break zich af in een echte gevangenis in Chicago en geeft de serie aandacht aan de

nog altijd bestaande scheiding tussen gekleurde en blanke mensen (Bianco, 2005; Stanley,

1

2005). De serie kenmerkt zich door aspecten van verschillende genres - van bloedstollende

spanning tot droge humor en van gewelddadige actie tot romantische onderonsjes - en zou

hiermee miljoenen kijkers trekken (Bianco, 2005; Bianculli, 2005; Kronke, 2005; Stanley,

2005). Breure (2006) schrijft dat het succes mogelijk gebaseerd is op de onconventionele

balans tussen goed en slecht waarbij de gevangenen helden zijn en de overheid corrupt is.

Een andere denkbare verklaring voor de populariteit van deze serie, die niet direct in de

recensies genoemd wordt, is het broederliefdesverhaal. De recensenten hebben Prison

Break origineel genoemd, maar niet vanwege het feit dat de serie een van de weinige

televisieprogramma’s is waarin broederliefde centraal staat. De serie werd genomineerd

voor onder andere The Golden Globes, Emmy Awards en Screen Actors Guild Awards en won

de People’s Choice Awards. Prison Break zou zelfs zo goed gemaakt zijn dat de serie in

dertien Amerikaanse gevangenissen niet uitgezonden mocht worden om rellen te

voorkomen en om te voorkomen dat gevangenen op ideeën zouden komen voor een

ontsnappingsplan (Breure, 2006; Langeslag, 2006).

Net als de bovengenoemde critici Prison Break op verschillende manieren beoordeeld

hebben, kijken ook kijkers op verschillende manieren naar de serie. Het is onwaarschijnlijk

dat Prison Break door iedereen op dezelfde manier zal worden geïnterpreteerd en dus is het

aannemelijk dat elke kijker een andere boodschap uit de serie haalt. De discussie over of

televisieprogramma’s iets met kijkers kunnen doen en wat, bestaat nog altijd. Sommige

wetenschappers beweren dat de televisie slechts voor ontspanning dient waarbij kijkers

tijdens het kijken niet na hoeven te denken en niets opsteken, zoals Adorno & Horkheimer

beargumenteerden (Van Nieuwstadt, 1987). Anderen zijn van mening dat de televisie wel

degelijk andere functies kan bevatten, zoals kijkers informeren en iets bijbrengen (Bratich,

2007; Fiske & Hartley, 2003; Meijer & Krijnen, 2007; Palmer, 2007; Van Poecke, 1994). Ik ga

ervan uit dat Prison Break de kijker vermaakt, ontspant, informeert of iets leert, maar mijn

aandacht gaat niet uit naar wat de serie precies bij de kijker teweeg brengt. Mijn doel is om

te weten te komen waar Prison Break om draait, omdat de inhoud van televisieprogramma’s

bepalen welke invloed een programma op de kijker heeft. Ik ben dus geïnteresseerd in

Prison Break zelf en niet zozeer in de invloed of in de kijkers van de serie.

Behalve kijkers vermaken, kan Prison Break hun dus iets leren. Het publiek ziet hoe

personages in televisieseries zich gedragen in bepaalde situaties, hoe zij handelen en

problemen oplossen. Reality-programma’s, bijvoorbeeld Extreme (Home) Make Over, Queer

2

Eye for the Straight Guy, 10 Jaar jonger in 10 dagen en Boer zoekt Vrouw, tonen kandidaten

die hun leven willen veranderen en verbeteren. Ook voor kijkers kunnen de nieuwe

levensstijlen die de deelnemers zouden moeten volgen, een voorbeeld zijn (Bratich, 2007;

Fiske & Hartley, 2003; Palmer, 2007; Van Poecke, 1994). In de postmoderne samenleving

heeft de televisie de vermakelijke, informatieve en opvoedkundige functies overgenomen

van de traditionele wereldbeelden, zoals religie, wetenschap, kunst en verenigingen. Volgens

Giddens (in Gauntlett, 2002) zijn deze wereldbeelden voorbeelden van ‘meta-narratieven’

die de maatschappij richting geven in het leven en die in de laatmoderne tijd dus betwijfeld

worden. In plaats van levensbeschouwingen vertelt de televisie, en Prison Break dus ook,

kijkers welke waarden en normen gelden in de samenleving die een richtlijn vormen tijdens

het leven. De televisie zou de kijker dus levenslessen aanleren (Wester & Weijers, 2006).

Volgens Meijer & Krijnen (2007) is het niet de vraag of populaire televisie moraal

bijbrengt, maar welke. Dit is echter niet vaak onderzocht, terwijl populaire fictionele

televisieseries veel bekeken worden, zo ook Prison Break. Representativiteit in ras (Entman,

1994; Gray, 2001; Tucker & Shah, 1992), geslacht (Moseley & Read, 2002; Tropp, 2006),

seksuele geaardheid (Battles & Hilton-Morrow, 2002) of een maatschappelijk verschijnsel als

kanker (Sharf & Freimuth, 1993) is des te vaker bestudeerd. Deze onderwerpen geven aan

hoe volgens programmamakers de samenleving eruitziet, niet hoe de maatschappij handelt

of zou moeten handelen. Doordat de ‘meta-narratieven’ een kleinere rol spelen in de

samenleving sinds de postmoderne tijd, hebben mensen onder andere de televisie nodig om

te leren hoe zich te gedragen en keuzes te maken in bepaalde situaties. Populaire fictionele

televisie draagt hieraan bij. In Prison Break doet Michael er alles aan om zijn broer vrij te

krijgen uit de gevangenis en stuit hij op probleemsituaties die opgelost moeten worden. De

manier waarop Michael problemen oplost, vertelt de kijker hoe deze zijn eigen problemen

kan oplossen. Wanneer Michael bijvoorbeeld kiest om te liegen om hiermee Lincoln te

beschermen, vertelt dit de kijker dat een leugentje om bestwil uit liefde niet per definitie

slecht hoeft te zijn. Prison Break speelt zich weliswaar af in een gevangenis, maar de

probleemsituaties zijn niet altijd gevangenis gerelateerd. Michael offert zijn leven op om

Lincoln te laten ontsnappen. Wanneer twee personen besluiten een (liefdes)relatie te

beginnen of te trouwen, zullen zij ook een deel van hun leven moeten opofferen voor de

ander. De kijker ziet dat het opofferen van je leven moedig, heldhaftig en zinvol is. Hoewel

3

Prison Break ver van het dagelijks leven af lijkt te staan, kunnen de morele kwesties en

oplossingen herkenbaar zijn en als voorbeeld dienen voor kijkers.

Moraal is in de psychologie en filosofie vaker onderwerp van onderzoek geweest dan

in de sociale wetenschappen. Filosofe Held (1993) heeft bijvoorbeeld onderzocht wat een

feministische moraliteit inhoudt. Zij gaat uit van een ‘morele ervaring’. Dit is het accepteren

of verwerpen van morele posities die wij als goede, slechte of (on)rechtvaardige morele

gevoelens ervaren. Zij beargumenteert dat emoties hierbij een grote rol spelen, omdat zij de

bouwstenen van de moraal zijn. Nussbaum (2004), eveneens filosofe, denkt hier ook zo over.

Zij ziet emoties als waardeoordelen die een basis vormen voor moreel handelen. Om de

moraal in Prison Break te kunnen bestuderen, moeten emoties dus ook erbij betrokken

worden. Aangezien de serie een broederliefdesverhaal is met morele kwesties als gevolg van

die liefde, richt ik mij op hoe de emotie liefde en moraal zich tot elkaar verhouden in Prison

Break. Juist omdat de wisselwerking tussen moraal en emotie in de sociale wetenschappen

nauwelijks is onderzocht en het een interessant onderzoeksonderwerp is, wil ik door middel

van deze thesis dit gat opvullen.

Ik ga ervan uit dat moraal en het uiten van emoties sociaal geconstrueerd worden,

omdat de reactie op gevoelens en het handelen in een bepaalde situatie aangeleerd worden

en niet natuurlijk zijn (Izard, 2007; Nussbaum, 2004; Turner, 2007). Doordat

televisieprogramma’s probleemsituaties en uitkomsten laten zien, dragen zij bij aan het

ontwikkelen van moraal. In deze thesis wordt de populaire televisieserie Prison Break

onderzocht op de aanwezigheid van en de relatie tussen moraal en emotie. Ik zal

beargumenteren dat in Prison Break broederliefde centraal staat en dat vanuit deze emotie

alle (im)morele handelingen voortvloeien. De onderzoeksvraag die ik zal beantwoorden, is:

Welke morele kwesties zijn gebaseerd op de broederliefde tussen Lincoln en Michael in het

eerste seizoen van de televisieserie Prison Break en hoe worden deze opgelost? Om deze

hoofdvraag te kunnen beantwoorden, stel ik twee deelvragen: 1) Hoe is in het eerste seizoen

van Prison Break de broederliefde tussen de personages Lincoln Burrows en Michael Scofield

verbeeld? en 2) Welke morele kwesties zijn het gevolg van deze broederliefde?

Door middel van narratieve analyse onderzoek ik welke morele kwesties als gevolg

van broederliefde voorkomen, hoe deze zijn ontstaan, wie erbij betrokken zijn en welke

belangen op het spel staan, hoe de kwestie wordt opgelost en hoe gereageerd wordt op de

oplossing. In het volgende hoofdstuk ga ik in op het postmoderne karakter van de

4

televisieserie Prison Break, de openheid van televisieteksten, welke rol het genre en het

verhaal spelen in de analyse, hoe moraal en liefde gedefinieerd worden en hoe

(broeder)liefde zich kenmerkt. Ik begin met het postmodernisme en televisie.

5

2. Theorie

In dit hoofdstuk beargumenteer ik dat Prison Break postmoderne elementen bevat

waardoor de serie open voor interpretatie is. In postmoderne televisieprogramma’s zijn

programmaonderdelen, genres, private & publieke onderwerpen en goed & slecht

vermengd, zodat de boodschap van programma’s niet meteen duidelijk is en de kijker zelf

moet interpreteren en vaststellen wat die boodschap inhoudt. Ik betoog dat Prison Break

een vermenging van de bovenstaande elementen toont en dat hierdoor niet één of één

juiste boodschap uitdragen wordt, maar meerdere. In hoeverre Prison Break

interpreteerbaar is, ligt aan de openheid van de serie. Deze openheid of polysemie hangt af

van het gebruik van onder andere ironie, metaforen, grappen, tegenstellingen en ‘excess’,

waarover ik in paragraaf 2.2 meer schrijf. Ook het genre en de narratieve structuur bepalen

of Prison Break op één of meerdere manieren geïnterpreteerd wordt. Bovendien is de

narratieve structuur van de serie belangrijk voor de manier waarop ik Prison Break

bestudeer, omdat de morele kwesties onderdelen zijn van verhaallijnen of zelf verhaallijnen

vormen. Wat ik onder moraal en morele kwesties versta, beschrijf ik in paragraaf 2.4. Ik sluit

het hoofdstuk af met een paragraaf over de definitie van liefde en broederliefde, zodat

duidelijk is op welke aspecten van de broederliefde tussen Lincoln en Michael in de serie ik

moet letten tijdens de analyse.

2.1 Postmodernisme & Prison Break

In deze thesis onderzoek ik morele kwesties in de televisieserie Prison Break. Voordat ik

begin met analyseren, moet duidelijk worden wat voor soort serie Prison Break is. In de

recensies werd geschreven dat Prison Break origineel en absurd is, zowel in positieve als

negatieve zin. De mix van genres en de ongebruikelijke verhoudingen tussen goed en slecht

zijn andere elementen die in recensies werden vermeld (Bianco, 2005; Bianculli, 2005;

Breure 2006; Kronke, 2005; Langeslag, 2006; Perigard, 2005; Shales, 2005; Stanley, 2005).

Kan Prison Break postmodern genoemd worden onder andere vanwege deze

beschrijvingen? Het betitelen van een serie als postmodern is echter bijzonder lastig. Hoewel

series als Ally McBeal en Buffy, the Vampire Slayer vaak als postmodern beschouwd worden

door wetenschappers, onder wie Owen (1999), Shugart et al. (2001) en Thompson (2003),

6

bestaat nog altijd discussie over deze benaming. Ik wil mij echter niet mengen in de discussie

of deze series wel of niet postmodern zijn en het is ook niet mijn doel om deze discussie op

te lossen. Waar ik mij wel op richt zijn enkele elementen van het postmodernisme die

toepasbaar zijn op Prison Break. Dit om aan te geven dat de serie open voor interpretatie is

en dat de serie meerdere boodschappen uitdraagt aan kijkers die zelf moeten kiezen welk

standpunt zij innemen. Maar eerst moet duidelijk worden hoe het postmodernisme

omschreven wordt. Een eenduidige definitie is nochtans moeilijk te geven, omdat het

verschillende processen zou inhouden. Zo is het postmodernisme een (kunst)stijl, maar ook

een beweging in de kunst en cultuur die rond de jaren 1960, 1970 en 1980 aan betekenis

won. Tevens kan het postmodernisme een specifieke filosofische manier die alle bestaande

filosofische redevoeringen betwijfelt en een bepaalde politieke stroming inhouden (Collins,

1992: 327). Wellicht kan het postmodernisme het best worden beschreven als een reactie

op het modernisme, aangezien postmodernisme letterlijk na het modernisme betekent.

Het modernisme is een periode waarin revolutionaire experimenten werden

uitgevoerd in de kunst- en cultuursector. Bestaande opvattingen werden kritisch opnieuw

bekeken en gedefinieerd en modernistische kunstenaars zochten naar een universele

waarheid die voor alles en iedereen zou moeten gelden (Hermes & Reesink, 2003: 119). Ook

de overheid probeerde algemeen geldende regels bij te brengen bij het volk. Via de

nationale televisie moesten kijkers worden vermaakt, geïnformeerd en opgevoed. Het

Nederlands televisielandschap was verdeeld in religieuze zuilen en politieke partijen die

leidden tot een differentiatie tussen groepen mensen. Tegelijkertijd moest de televisie deze

groepen mensen met elkaar verbinden en in contact brengen. Deze moderne televisie

noemt Van Poecke (1994: 3-6) paleo-televisie.

De tegenhanger van de moderne paleo-televisie is de postmoderne neo-televisie

waarbij de omroepen hun trouwe kijkers verliezen, doordat het publiek programma’s kiest

op basis van een eigen smaak en voorkeur. Door de introductie van commerciële televisie

heeft een verschuiving van producent naar consument plaatsgevonden, omdat commerciële

zenders zich aanpasten aan de wensen van het kijkerspubliek. De toename van omroepen en

programma’s leidde tot meer concurrentie, waardoor de producenten hun doelgroep

moesten vaststellen en programma’s gingen maken voor een bepaald soort publiek.

Bovendien werd de televisiesector steeds vaker als een business gezien waarin producenten

inkomsten konden genereren uit reclamespotjes. Doordat televisieproducenten de juiste

7

doelgroep konden bereiken, was dit gunstig voor reclamemakers die producten wilden

aanprijzen bij het juiste publiek (Van Poecke, 1994: 6-7). Met andere woorden, de

televisiesector werd steeds meer beïnvloed door de kijker waardoor de macht niet bij de

televisieproducenten, maar bij het publiek lag.

De ontwikkeling dat individuen meer macht krijgen, is een van de kenmerken van een

postmoderne samenleving. Individuen volgen geen traditionele richtlijnen die Giddens (in

Gauntlett, 2002: 95-96; Giddens, 1991: 5, 80-82) en Lyotard (Lyotard, 1984: 14-15 en 31-32;

in Page, 2001: 43) ‘meta-narratieven’ noemen. Zoals ik in de inleiding vermeld heb,

beargumenteren zij dat machtige wereldbeelden, zoals religie (Christendom/Marxisme),

wetenschap en kunst, die de wereld en sociale veranderingen verklaren, verworpen worden

door postmodernisten. Hierdoor wordt niet langer voorgeschreven hoe individuen zich

horen te gedragen. Zij hebben zelf de macht om hun leven en identiteit vorm te geven. Het

sleutelwoord in de laat moderne tijd, zoals Giddens het postmodernisme duidt, is keuze

(Giddens, 1991: 80-83). De televisie toont verschillende kanten van personen, levensstijlen,

(probleem)situaties en gebeurtenissen en zou de kijker kunnen helpen in zijn of haar

ontwikkelingsproces.

Net als paleo-televisie vermaakt, informeert en voedt neo-televisie kijkers op, alleen

nu door commerciële in plaats van publieke omroepen en programma’s. Niet alle

wetenschappers zijn ervan overtuigd dat de televisie waarden, normen en regels aan kijkers

kan leren. Volgens Baudrillard (1988: 207-219; in Hermes & Reesink, 2003: 123-124) geeft de

televisie te veel informatie aan kijkers waardoor zij weinig tot geen betekenis aan deze

informatie kunnen ontlenen. De televisie is volgens hem de ultieme verbeelding (en tevens

het dieptepunt) van de tekencultuur die in de huidige samenleving te herkennen is. Waar

Marx beargumenteert dat cultuur beïnvloed wordt door de economie, zo vindt Baudrillard

(1988, 207-219; in Hermes & Reesink, 2003) dat cultuur niet onderhevig is aan geld, maar

aan symbolen en tekens. Overal en altijd is het individu omringd door teksten,

pictogrammen en afbeeldingen die voortdurend geïnterpreteerd en gewaardeerd moeten

worden. Een teveel aan symbolen en tekens leidt volgens Baudrillard (1988, 207-219; in

Hermes & Reesink, 2003) tot een verlies van betekenis. Het individu krijgt zoveel informatie

binnen dat verwerkt moet worden, dat de hersenen dit niet meer aankunnen en dat

daardoor geen betekenis kan worden verschaft. De televisie zou dit proces alleen maar laten

toenemen. De reden dat kijkers zoveel zappen is, naar de mening van Baudrillard (in Hermes

8

& Reesink, 2003), dat de kijker geen betekenis kan geven aan het audiovisuele. Ik betwijfel

dit, omdat kijkers wel degelijk binnen een aantal seconden een programma kunnen

herkennen en duiden (Hermes & Reesink, 2003: 123-124; Page, 2001: 43). Een

televisieprogramma is gemaakt en gestructureerd door middel van herkenningspunten. Zo

zijn het genre, de inhoud en de vertelstructuur onderdelen van het herkennings- en

interpretatieproces die onderscheiden worden via symbolen (Hall, 1973). De functies van

deze symbolen laat Baudrillard (in Hermes & Reesink, 2003) buiten beschouwing, terwijl zij

juist de basis van het betekenis geven zijn. De negatieve opvatting van Baudrillard over de

televisie is niet geheel terecht, omdat symbolen niet tot een verlies van betekenis leiden,

maar betekenis toevoegen. Kijkers zijn mijns inziens vaardig genoeg symbolen te herkennen

en te duiden om vervolgens via een combinatie van symbolen televisieprogramma’s te

interpreteren.

Hoewel kijkers vrijwel direct herkennen naar welk programma zij kijken, is de

vervaging van de grenzen tussen genres, programmaonderdelen en publieksgroepen een

van de drie postmoderne elementen van neo-televisie. De andere twee zijn het open

karakter van televisieteksten en de afbrokkeling van de grenzen tussen openbaar en privé.

Waar bij paleo-televisie de genres, programmaonderdelen en publieksgroepen gescheiden

waren, is bij neo-televisie een continue programmastroom te ontdekken. Een programma is

niet uitsluitend vermakelijk, informatief of educatief, maar heeft alle drie in zich. Stijlen

worden met elkaar gemixt en nieuwe genres worden geboren. Dit is ook terug te zien in

Prison Break, want deze serie wordt in de recensies genoemd als dramaserie,

gevangenisserie, mysteriethriller, actieserie en het zou humor en romantiek bevatten

(Bianco, 2005; Bianculli, 2005; Kronke, 2005; Stanley, 2005). Prison Break is geen eenduidige

genrebenaming te geven wat deze serie postmodern maakt (Collins, 1992: 328; Hermes &

Reesink, 2003: 118-120; Van Poecke, 1994: 9-11). De kijkers van Prison Break zijn ook niet in

te delen in bepaalde groepen, omdat de serie een massapubliek heeft. Van het Nederlandse

kijkerspubliek van het eerste seizoen van Prison Break is 55% vrouwelijk en 45% mannelijk.

De leeftijd van deze kijkers is verdeeld in 13% 13-19 jarigen, 35% 20-34 jarigen, 34% 35-49

jarigen, 14% 50-64 jarigen en tot slot 4% 65-plussers. Het percentage kijkers met een hoge

sociale klasse ligt op 53, die van kijkers met een lage sociale klasse op 47 (SKO, 2006).

Het tweede postmoderne element van neo-televisie is dat producenten programma’s

maken die kijkers actief interpreteren. Er is geen absolute waarheid waar modernistische

9

denkers wel naar zoeken. Als gevolg van de vele tegenstrijdige invalshoeken krijgen kijkers

vrijheid hun eigen standpunt te kiezen en de werkelijkheid op hun eigen wijze te

interpreteren (Van Poecke, 1994: 19-20). Meerdere verhaallijnen waarin het verhaal verteld

wordt uit perspectief van verschillende personages zijn voorbeelden van de openheid van

Prison Break. In de zestiende aflevering van het eerste seizoen van de serie, Brother’s

Keeper, ziet de kijker bijvoorbeeld waarom de personages Lincoln, T-Bag, Sucre en C-Note in

de gevangenis zitten. Deze achtergrondverhalen kunnen het door de vorige afleveringen

gevormde beeld van de personages veranderen bij kijkers. In paragraaf 2.2 schrijf ik meer

over middelen die een tekst open kunnen maken.

Het derde postmoderne element van neo-televisie is dat grenzen tussen privé en

publiek afgebroken worden. Het televisiepersoneel en het publiek thuis vormen één

gemeenschap, omdat televisieprogramma’s gespreksonderwerpen uit het dagelijks leven

centraal stellen. Onderwerpen die bij het private domein horen, bijvoorbeeld liefde,

intimiteit, seks, de dood, familiebanden en emoties als angst, vreugde, verdriet, trouw en

verraad, worden nu ook aangetroffen in het publieke domein. Genres als talkshows, sitcoms

en soapseries bespreken alledaagse problemen waarbij de kijker interactief is in de vorm van

publiek in de studio of kijkers die thuis via de telefoon, sms of internet reageren. Kijkers

kunnen mee discussiëren en een eigen standpunt innemen vanwege de open structuur van

programma’s. Er is geen definitieve goede oplossing, argument of waarheid; de kijker zelf

bepaalt wat goed en slecht is en dit vereist zelfreflectie (Van Poecke, 1994: 11-18). Is dit

postmoderne aspect zichtbaar in Prison Break? Ja, want de ‘private’ onderwerpen

broederliefde, loyaliteit en de dood staan centraal in deze televisieserie. Uit Prison Break kan

ook niet de waarheid worden gehaald. Michael gaat bijvoorbeeld tegen het Amerikaanse

rechtssysteem in door Lincolns vonnis niet te accepteren, maar dit betekent nog niet dat het

rechtssysteem niet deugt. Volgens Page (2001: 46) moet een postmoderne dramaserie

meerdere ironische betekenissen bevatten die huidige zekerheden ondermijnen, zoals het

goede karakter van het Amerikaanse rechtssysteem, de overheid en de politie. Wij gaan

ervan uit dat dit rechtssysteem rechtvaardig is en werkt, maar in Prison Break wordt dit niet

als vanzelfsprekend ervaren. De overheid en de politie blijken Lincoln tegen te werken,

terwijl verwacht wordt dat zij de burger helpen. De ongebruikelijke balans tussen goed en

slecht in de serie volgens Breure (2006) bewijst dat de ‘goeden’ niet altijd de ‘goeden’ zijn.

Kijkers weten dat de politie burgers helpt, maar zodra zij meerdere keren in verschillende

10

programma’s zien dat agenten corrupt, gewelddadig en egoïstisch zijn, zal het beeld van de

politie anders geïnterpreteerd worden. Wie goed leek, blijkt slecht en andersom. In het

postmodernisme is niets nog vanzelfsprekend en wordt alles betwijfeld. De waarheid bestaat

niet meer en kan opeens een andere waarheid zijn.

Baudrillard (2001) ziet een probleem in deze bekritisering van de waarheid in relatie

tot de televisie. Volgens hem geeft de televisie namelijk nooit de waarheid weer, omdat wij

de realiteit niet kennen en nooit kunnen en zullen leren kennen. Sterker nog, voor

postmodernisten is de realiteit totaal niet interessant. Baudrillard (2001) spreekt dan ook

liever van een hyperrealiteit waarbij aspecten van een realiteit worden gebruikt in een

simulatie van deze realiteit. Kijkers hebben bijvoorbeeld een bepaald beeld van het

gevangenisleven: gevangenen slapen in cellen, dragen uniformen, mogen op vaste tijden

naar de binnenplaats, kaarten of sporten als tijdverdrijf en sommigen behoren tot de

werkploeg. Deze aspecten worden in Prison Break gebruikt, zodat de kijker een gevangenis

herkent. De producenten van de serie hebben het gevangenisleven geprobeerd na te

bootsen aan de hand van het beeld dat wij, de samenleving, van een gevangenis hebben. Zo

toont de televisie nooit de waarheid of realiteit, maar gedeeltes van een werkelijkheid die

kijkers ervaren als de werkelijkheid.

Kan Prison Break postmodern genoemd worden? Hoewel deze vraag zich moeilijk laat

beantwoorden, antwoord ik met ja. Prison Break is een postmoderne serie vanwege de

overlap aan genres, het massapubliek, de verschillende verhaallijnen die de serie ‘open’

maken, de absurditeit van deze verhaallijnen, het toepassen van ‘private’ onderwerpen als

liefde, dood en bepaalde emoties in de verhaallijnen en de ongebruikelijke relatie tussen

goed en slecht waardoor niet de waarheid wordt gedicteerd. De vermakelijke, informatieve

en opvoedkundige functies die bij paleo-televisie gescheiden zijn, zijn bij neo-televisie

gemengd in één programma. Kijkers gebruiken de televisie voor ontspanning, maar ook om

nieuwe richtlijnen te vormen, omdat traditionele wereldbeelden in het postmoderne

tijdperk genegeerd worden door postmodernisten. Alle televisieprogramma’s, van het

journaal tot spelshows en van talkshows tot dramaseries, tonen de kijker welke collectieve

regels, waarden en normen gelden. Hierdoor ontwikkelen kijkers een morele positie. Ook

Prison Break bevat morele kwesties die kijkers tot nadenken kunnen aanzetten over wat

goed en slecht en normaal en abnormaal is. Met andere woorden, televisieprogramma’s,

Prison Break incluis, kunnen iets teweegbrengen bij kijkers. Nu vastgesteld is dat Prison

11

Break postmodern genoemd mag worden, volgt de vraag of dit ook tot uiting komt in de

resultaten van de analyse. Het antwoord wordt in hoofdstuk 4.1, 4.2, 4.3 en 5 gegeven. In de

volgende paragraaf ga ik verder in op de openheid van televisieteksten wat in deze paragraaf

al kort genoemd werd als een van de postmoderne elementen.

2.2. Prison Break als open tekst

In de vorige paragraaf werd duidelijk dat televisieprogramma’s, en Prison Break dus ook, een

mate van openheid bezitten. In deze paragraaf leg ik uit hoe een tekst open kan zijn, omdat

de mate van openheid bepaalt op welke manieren teksten geanalyseerd kunnen worden.

Verhaallijnen die bijvoorbeeld door elkaar lopen, tegengestelde personages, gebeurtenissen

vanuit verschillende invalshoeken, de stijl en het genre van de serie, kunnen van invloed zijn

op de manier waarop ik Prison Break bestudeer. Hoe meer betekenis in een

televisieprogramma verscholen zit, op des te meer manieren kan het programma

geanalyseerd worden. In deze paragraaf gaat mijn aandacht niet uit naar een uitgebreide

studie van de openheid van Prison Break, wel naar welke middelen ingezet kunnen worden

om een serie opener te maken en hoe deze middelen het analyseren kunnen beïnvloeden.

Een ander woord voor openheid is polysemie dat Fiske (1986) en Hermes & Reesink

(2003: 38) duiden als veelbetekenendheid. Fiske (1986; 1987) beargumenteert dat alle

televisieprogramma’s open voor interpretatie zijn; het een alleen opener dan het ander. Dit

omdat producenten van televisieprogramma’s een zo groot mogelijk kijkerspubliek willen

bereiken en kijkers uit verschillende milieus komen waardoor het publiek niet homogeen is.

Om het programma toch voor iedereen betekenisvol te maken, is een veelheid aan

interpretatiemogelijkheden vereist. Volgens Eco (1979: 8, 39) kenmerkt een gesloten tekst

zich door het feit dat alleen de juiste boodschap geïnterpreteerd kan worden, omdat maar

één manier van interpreteren mogelijk is. Deze gesloten tekst noemt Barthes een ‘readerly

text’ (in Fiske, 1987: 94). Een ‘readerly text’ leest gemakkelijk en verschaft een enkelvoudige

betekenis. Indien in een tekst alternatieve betekenissen niet afgeschermd worden, niet tot

één bepaalde betekenis beperkt wordt en tegenstellingen te herkennen zijn, is de tekst open

voor meervoudige betekenissen (Eco, 1979). Barthes omschrijft dit soort tekst als een

‘writerly text’ (in Fiske, 1987: 94). Volgens Eco (1979) geldt: hoe meer interpretatievrijheid

bestaat en hoe actiever de lezer is, hoe opener een tekst is. Dit betekent dat gradaties van

interpretatievrijheid en dus openheid bestaan en dat een tekst niet uitsluitend open of

12

gesloten is. Met andere woorden, de openheid en geslotenheid van een tekst ligt aan het

meervoudig kunnen interpreteren van de tekst.

Hoe wordt een (televisie)tekst als Prison Break meer of minder interpreteerbaar,

ofwel meer of minder open of gesloten? Fiske (1987) heeft vijf elementen opgesteld die dit

kunnen ‘meten’, namelijk het gebruik van ironie, metaforen, grappen, tegenstellingen en

‘excess’. Ironie wordt gebruikt wanneer een persoon, object of situatie wordt omschreven,

terwijl iets anders bedoeld wordt (Fiske, 1987: 85-86). Het is een manier om spottend iets of

iemand uit te drukken. Bijvoorbeeld, wanneer in aflevering twee van Prison Break

gevangenen met elkaar praten, maar door moeten lopen, zegt een cipier: “Let’s break up

this party ladies”. De cipier heeft het over een gezellig feestje dat beëindigd moet worden en

dat de gevangenen vrouwen zijn, terwijl hij bedoelt dat de gevangenen door moeten lopen.

Het tweede middel om een tekst opener te maken is het gebruik van metaforen. Dit

stijlfiguur wordt gebruikt wanneer iets omschreven wordt door middel van termen die bij

iets anders horen (Fiske, 1987: 87). Een voorbeeld: in de eerste aflevering komt Michael voor

het eerst in aanraking met cipier Brad Bellick als hij de gevangenis binnenkomt. Michael

gebruikt vliegtuigtermen om te zeggen dat hij zich goed zal gedragen: “Just trying to fly low,

avoid the radar, boss. Do my time and get out”. Bellick reageert ook in vliegtuigtermen:

“There isn’t any flying under my radar”. Bellick bedoelt hiermee dat hij iedereen in de gaten

houdt. Op deze manier zijn de woorden ‘vliegen’ en ‘radar’ in een andere context gebruikt

om iets duidelijk te maken, namelijk hoe Michael zich zal gedragen en dat Bellick hierop

toeziet.

Ten derde maken grappen een tekst opener. Doordat twee contexten bij elkaar

worden gehaald, ontstaat een vreemde en humoristische betekenis (Fiske, 1987: 87). In

Prison Break wordt weinig gebruik gemaakt van grappen, omdat de serie geen uitgesproken

comedyserie is. Maar humor is wel aanwezig, omdat Michael soms droge en intelligente

humor gebruikt. Het gebruik van de vliegtuigtermen is hier een voorbeeld van. Een ander

voorbeeld is wanneer Michael voor het eerst bij dokter Sara komt en deze uitspraak doet:

“Be the change that you want to see in the world”. Sara zegt dat deze zin haar lijfspreuk was

tijdens haar studie en Michael reageert: “That was you? The whole time I was thinking it was

Gandhi”. Zowel Sara als Michael weten dat Gandhi de eerste was die deze zin uitgesproken

had, maar Michael grapt dat hij dit ten onrechte dacht en geeft Sara de eer.

13

Tegenstellingen, tegenstrijdigheden, verschillende perspectieven en invalshoeken zijn

het vierde middel. Hoe meer kanten van een persoon, object of gebeurtenis belicht worden,

hoe completer het beeld van die- of datgene wordt. Wanneer nieuwe informatie

beschikbaar is, zal een persoon, object of gebeurtenis anders omschreven worden (Fiske,

1987: 87-90). Zo wordt in de zestiende aflevering duidelijk dat dokter Sara verslaafd was aan

drugs, dat zij bij Narcotics Anonymous, een vereniging die verslaafden van hun verslaving

helpt af te komen, is aangesloten en dat Sara bij een van de bijeenkomsten cipier Bellick is

tegengekomen die haar aan haar huidige baan als dokter bij de gevangenis heeft geholpen.

De kijker weet nu dat Sara en Brad gevoelig zijn voor drugs, medicijnen en alcohol en hoe

Sara gevangenisdokter is geworden waardoor het beeld van deze personages verandert.

Tot slot is ‘excess’ een meetinstrument voor de openheid van teksten. Fiske (1987)

onderscheidt twee soorten ‘excess’, namelijk ‘excess’ als overdrijving en ‘excess’ van

betekenissen. Het overdrijven van emoties, gezichtsuitdrukkingen en lichaamstaal zijn

voorbeelden van het eerste soort dat veel voorkomt in soap- en dramaseries. In Prison Break

bijvoorbeeld staart Michael overdreven vaak, zodat de kijker weet dat Michael nadenkt over

het ontsnappingsplan voor Lincoln. Het tweede soort ‘excess’ heeft betrekking op het

veelvoud van betekenissen in televisieprogramma’s die onderhevig zijn aan een

interpretatiestrijd. Wanneer meerdere betekenissen uit een tekst gehaald kunnen worden, is

het lastig om de bedoelde betekenis op te vatten (Fiske, 1987: 90-93).

De vijf ‘meetinstrumenten’ die een tekst opener maken, zijn ironie, metaforen,

grappen, tegenstellingen en ‘excess’ en werken allemaal door middel van associatie. Tijdens

het associëren moeten kijkers zelf verbanden leggen en betekenis toekennen wat teksten

meer polysemisch maakt dan wanneer kijkers teksten begrijpen door middel van de logica

van oorzaak en gevolg (Fiske, 1987: 98-99). Een logische en gemakkelijk te begrijpen

volgorde betekent dat de tekst eenvoudig te interpreteren is en dus meer gesloten is.

Wanneer verschillende verhaallijnen door elkaar heen lopen, is de logica van oorzaak en

gevolg minder snel te herkennen. De kijker moet meer moeite doen om de tekst te

interpreteren en baseert zijn interpretatie op associaties. De manier waarop een verhaal

verteld wordt, beïnvloedt hoe het overkomt bij de kijker. De narratieve structuur wordt weer

bepaald door het genre. Daarom wijd ik in de volgende paragraaf meer aandacht aan het

genre en de structuur van het verhaal die de openheid van een tekst kunnen inperken.

14

2.3 De functie van het genre & de narratieve structuur

Het open karakter van televisieteksten leidt tot verschillende aandachtspunten waarop gelet

kan worden tijdens het analyseren. Ironie, metaforen, grappen, tegenstellingen en ‘excess’

kunnen een tekst opener maken. Het genre en de structuur van een verhaal kunnen een

tekst juist meer gesloten maken. In deze paragraaf beschrijf ik hoe het genre en de

narratieve structuur Prison Break meer of minder interpreteerbaar maken.

Zoals ik in paragraaf 2.1 geschreven heb, kan de televisieserie Prison Break niet onder

één bepaald genre geschaard worden. Een genre is een Frans woord voor soort. Iedere

categorie televisieprogramma’s kenmerkt zich door een formule van conventies, regels en

normen. Programma’s die dezelfde personage types, setting, iconografie, verhalende

structuur en stijl hebben, horen bij hetzelfde genre (Ang, 1982: 51; Neale, 2001: 1-3; Feuer,

1992: 138). Prison Break is een postmoderne serie deels vanwege de overlap van de genres

gevangenis-, actie-, drama-, mysteriethriller- en comedyserie. Omdat Prison Break niet onder

één bepaald genre valt, beperkt het genre de serie niet in zijn openheid.

Wat de serie wel meer gesloten maakt, is het feit of Prison Break een ‘series’ of een

‘serial’ is. Beide lijken sterk op elkaar, maar de verschillen veroorzaken een andere structuur

en vertelwijze wat de openheid beïnvloedt en een effect heeft op de manier van analyseren.

Een ‘series’ is een serie waarin kenmerken en settings in iedere aflevering herhaald worden,

maar waarin het verhaal in één aflevering verteld wordt. Voorbeelden van ‘series’ zijn CSI,

The A-team en Baantjer. Bij ‘serials’ wordt het verhaal uitgesmeerd over meerdere

afleveringen, zoals bij Lost, Gilmore Girls en Goede Tijden, Slechte Tijden. Een aflevering van

een ‘series’ eindigt met een slot van het verhaal, terwijl een aflevering van een ‘serial’

doorgaat op het verhaal van de vorige aflevering. ‘Serials’ kunnen worden opgesplitst in

twee soorten waarvan de een nooit eindigt, zoals soapseries, en de ander na een bepaald

aantal afleveringen, zoals Prison Break. Doordat ‘serials’ een doorlopend verhaal hebben,

eindigen deze afleveringen met een cliffhanger, zodat de kijker nieuwsgierig wordt naar de

volgende episode (Ang, 1982: 52-56; Creeber, 2001: 35-38; Hansen et al., 1998: 144; Kozloff,

1992: 90-91; Lacey, 2000: 28, 30-37). In Prison Break is dit ook het geval.

Een ander kenmerk van zowel ‘series’ als ‘serials’ is de verhalende structuur waarbij

afleveringen van ‘series’ duidelijk een begin (thesis/opening), midden (antithesis/conflict) en

eind (synthesis/uitkomst) hebben die per aflevering van ‘serials’ kunnen ontbreken (Ang,

1982: 52-56; Creeber, 2001: 35-38; Hansen et al., 1998: 144; Kozloff, 1992: 90-91; Lacey,

15

2000: 28, 30-37). Het begin van een verhaal is een evenwichtige situatie waarin het publiek

de hoofdpersonages leert kennen. Vervolgens ontstaat een probleem dat de evenwichtige

situatie verstoort. In het midden van het verhaal verergert dit probleem. Een zoektocht volgt

om het probleem op te lossen waarbij tegenslagen overwonnen moeten worden. Wanneer

de oplossing gevonden en toegepast is, eindigt het verhaal met rust en ontstaat een nieuwe

evenwichtige situatie. Het einde van een verhaal bevat vaak een ‘closure’ dat Hall (1973: 9)

beschrijft als een dominante betekenis, ook wel de moraal van het verhaal. Een bepaalde

boodschap of conclusie wordt meegegeven aan het publiek, zodat het verhaal als geheel op

een bepaalde manier wordt beschouwd. Verhalen worden gecreëerd door een aantal

handelingseenheden: een probleem, een keuzesituatie, een beslissing en een uitkomst met

mogelijk een boodschap. Dit proces wordt ook wel de narratieve cyclus of Todorov’s

‘equilibrium formula’ genoemd (Hansen et al., 1998: 144-147; Lacey, 2000: 31-32; Wester &

Weijers, 2006: 163-164).

In elke aflevering van Prison Break is deze cyclus herkenbaar. De hoofdverhaallijn van

Prison Break is het bevrijden van Lincoln uit de gevangenis en loopt over 22 afleveringen.

Wanneer het bedachte ontsnappingsplan uitgevoerd kan worden, is dit de evenwichtige

situatie. Zodra afgeweken moet worden, ontstaat een probleem- of keuzesituatie. Het

bedenken van oplossingen en het maken van keuzes hoort bij het midden van het verhaal

dat eindigt met een oplossing die het probleem laat verdwijnen. Zo ontstaat opnieuw de

situatie dat het bedachte of aangepaste plan ten uitvoer gebracht kan worden. In elke

aflevering is minimaal één probleem dat opgelost moet worden of een keuze die gemaakt

moet worden. Deze probleem- en keuzesituaties zijn de kleine verhaallijnen in de serie. Ik

bestudeer de situaties die als morele kwesties betiteld kunnen worden. Niet alle problemen

en keuzes zijn immers morele en dus onderzoek ik niet alle dilemma’s en vraagstukken. In

paragraaf 2.4 en 3.3 leg ik uit wat moraal is en welke aspecten vereist zijn om van een

morele kwestie te kunnen spreken.

Tijdens het bestuderen van de morele kwesties die in de afleveringen van Prison

Break voorbij komen, zijn de verhaallijnen en de structuur van het verhaal belangrijk. Omdat

Prison Break onder verschillende genres valt en naast een hoofdverhaallijn uit verschillende

kleine verhaallijnen bestaat, perken het genre en de narratieve structuur de openheid van

de serie niet al te veel in. In paragraaf 3.2 schrijf ik over het verhaal en het plot, twee

aspecten waarin de narratieve structuur verdeeld is en hoe deze mijn narratieve analyse

16

vorm geven. Zoals eerder geschreven, gebruik ik deze analysemethode om de broederliefde

tussen Lincoln en Michael en de morele kwesties te bestuderen. Het door Michael bedachte

bevrijdingsplan voor zijn broer Lincoln en de daarbij horende morele kwesties zijn gebaseerd

op de liefde tussen de twee broers. Liefde is dus het startpunt voor de handelingen van

Lincoln en Michael. Welke invloed hebben emoties, en liefde in het bijzonder, op probleem-

en keuzesituaties en hoe is dit herkenbaar in Prison Break? Welke rol speelt emotie in (het

ontwikkelen van) moraal? In de volgende paragraaf zal ik op deze vragen een antwoord

geven.

2.4 Moraal & emotie

Zoals ik in de inleiding van deze thesis heb geschreven, vinden Meijer & Krijnen (2007: 5-6)

dat televisieprogramma’s de kijker moraal bijbrengt. Volgens hen tonen

entertainmentprogramma’s algemene normen en waarden verpakt in een vermakelijk

omhulsel. Reality-programma’s, spelshows, (docu-)soaps en dramaseries zijn voorbeelden

van programma’s die heersende regels en opvattingen bevestigen en hervormen. Ook

Nussbaum (2004: 373) vindt dat televisie het voorstellings- en inlevingsvermogen en de

morele ontwikkeling van kijkers beïnvloedt. De morele kwesties die elke aflevering van

Prison Break bevat, zouden de moraal bij de kijker dus vormen en hervormen. Maar wat is

moraal, hoe wordt moraal geconstrueerd en wat is een morele kwestie?

In haar boek Feminist Morality heeft Held (1993) geprobeerd te verwoorden wat

moraal is. Volgens haar heeft de samenleving morele vraagstukken nodig om de juiste

keuzes te kunnen maken in het leven. Deze morele kwesties hebben betrekking op actuele

en feitelijke problemen en moeten in de praktijk worden ‘getest’. Held (1993: 23-28) schrijft

dan ook liever over morele ervaringen. Ik zal in deze thesis de term moreel denk- en

handelingsvermogen gebruiken wanneer ik verwijs naar moraal. Het ontwikkelen van een

moreel denk- en handelingsvermogen is immers het vormen van algemene normatieve

principes en het bepalen welke van deze regels toegepast moeten worden (Held, 1993: 22).

In dit ontwikkelingsproces moeten personen een balans vinden tussen algemeen geldende

normen en waarden en hun eigen oordelen en ervaringen. Dit impliceert dat het moreel

denk- en handelingsvermogen geen vaststaand gegeven is, maar constant in ontwikkeling is

en door iedereen op een andere manier ervaren wordt (Held, 1993: 28-30).

17

Een keuze om een algemeen geldende norm of waarde wel of niet toe te passen in

een probleem- of keuzesituatie is onderdeel van een morele kwestie. Hierbij kunnen

persoonlijke opvattingen de keuze beïnvloeden. De oplossing of keuze van een morele

kwestie resulteert in een handeling, omdat het moreel denk- en handelingsvermogen niet

alleen een gedachtegoed is over wat goed en slecht wordt bevonden, maar ook het

toepassen van regels en opvattingen (Held, 1993: 22). Zo komt Michael in Prison Break vaak

in de situatie waarin hij moet kiezen of hij zal liegen, zwijgen of de waarheid zal vertellen.

Wanneer Michael kiest om te liegen, is het daadwerkelijk liegen de handeling. De algemene

norm is dat liegen niet mag, maar wanneer iemand de ander in bescherming wil nemen, is

het soms beter om de waarheid te verzwijgen of te verdraaien. De keuze om te liegen lijkt

tegen de morele principes in te gaan, want de algemene regel is dat liegen verkeerd is. Maar

door voor het ‘slechte’ te kiezen, wordt de ander er beter van, omdat diegene beschermd

wordt. Wat is hier de juiste beslissing: liegen en de ander in bescherming nemen of de

waarheid vertellen met als gevolg dat de ander in gevaar komt? Dit morele vraagstuk is een

keuze die gemaakt moet worden tussen algemeen geaccepteerde (en ongeaccepteerde)

normen en waarden en persoonlijke oordelen en ervaringen met gevolgen voor de ander en

jezelf. Het ontwikkelen van een moreel denk- en handelingsvermogen is dus persoonlijk,

ondanks dat het gevormd wordt door collectieve normen, waarden, oordelen en

(gedrags)regels. Omdat morele vraagstukken door iedereen op een andere manier zouden

kunnen worden opgelost, is het moreel denk- en handelingsvermogen complex en open voor

discussie. Wat als goed of slecht bevonden wordt door de samenleving, hangt af van de

keuze die iemand maakt en waarop die keuze gebaseerd is.

Held (1993) heeft twee soorten invalshoeken beschreven die betrekking hebben op

het maken van keuzes. De eerste is het Kantiaans perspectief dat gegrond is op algemene,

abstracte en universele morele principes die rationeel gevolgd worden. Specifieke

problemen worden rationeel opgelost door algemene regels waarbij persoonlijke emoties en

verlangens kunnen worden weerstaan. De tweede benadering is het Utilitarisme. Ook bij dit

perspectief worden specifieke kwesties opgelost door gangbare geldende principes, maar nu

spelen persoonlijke belangen wel een rol van betekenis. Keuzes worden ook nu rationeel

gemaakt met de gedachte om zo veel mogelijk geluk voor iedereen te creëren. Wat als goed

of slecht wordt beoordeeld hangt af van de gevolgen van de keuze die betrekking hebben op

het geluk of ongeluk dat met de keuze gepaard gaat. Het doel is immers om iedereen zo

18

gelukkig mogelijk te maken waarbij ieders geluk even zwaar meetelt. Met andere woorden,

het Kantiaans perspectief berust volledig op de ratio en het Utilitarisme is een rationele

berekening van voor- en nadelen om aan zo veel mogelijk persoonlijke belangen van alle

betrokkenen te voldoen (Held, 1993:49-50; Prinz, 2007: 14; Rachels & Rachels, 2006: 90-

100).

Een keuze over hoe te handelen wordt pas moeilijk wanneer belangen op het spel

staan die tegen de algemene regels, normen en waarden in gaan. Vooral tegenstrijdige

belangen of gevolgen waarbij de een beter wordt van de uitkomst en de ander slechter,

maakt het nemen van een beslissing lastig (Held, 1993: 58; Prinz, 2007). Doordat

persoonlijke belangen, doelen, wensen en verlangens meewegen bij het maken van een

keuze die nadelig zijn voor een ander en die een morele beslissing in de weg kunnen staan, is

over de uitkomst van een morele kwestie altijd nagedacht en is deze dus nooit natuurlijk.

Een gevolg is dat oplossingen of keuzes verschillende reacties uitlokken. Zo wil in Prison

Break medegevangene Abruzzi van Michael weten waar Fibonacci is. Abruzzi is door

Fibonacci aangegeven bij de politie en wil wraak nemen op hem. Hij dreigt Michaels teen

eraf te knippen als Michael niet vertelt waar Fibonacci is. De keuze die Michael moet maken

is dat hij vertelt waar Fibonacci is en hiermee het ontsnappingsplan voor Lincoln in gevaar

brengt of dat hij niets vertelt en dat zijn teen eraf geknipt wordt, maar dat het

ontsnappingsplan blijft bestaan. Bij de eerste keuze wordt Abruzzi er beter van, omdat hij

dan zijn zin heeft gekregen en worden Michael en Lincoln er slechter van, omdat het

ontsnappingsplan niet volledig kan worden uitgevoerd. Michaels teen blijft dan overigens

wel bespaard. Bij de tweede keuze wordt Abruzzi er slechter van, omdat hij niet hoort wat

hij wil horen; wordt Michael er slechter van, omdat zijn teen eraf geknipt wordt; maar

worden Lincoln en Michael er beter van, omdat het ontsnappingsplan nog altijd uitgevoerd

kan worden. De keuze die Michael maakt, zal grotendeels afhangen van zijn persoonlijke

belangen die het zwaarst meewegen.

Een morele kwestie moet bovendien ervaren worden als een dilemma door degenen

die erbij betrokken zijn doordat tegenstrijdige belangen of negatieve gevolgen voor

personen herkenbaar zijn of twijfel bestaat over de te maken keuze of de toe te passen

oplossing. De uiteindelijke oplossing of keuze is niet vanzelfsprekend, omdat het moreel

denk- en handelingsvermogen gerelateerd is aan het oordeel over personen en situaties

naar aanleiding van wat wij denken dat goed of slecht is (Held, 1993: 23-24). Wat voor de

19

één een goede oplossing of keuze is, geldt voor de ander als een slechte of minder goede

uitkomst. Het dilemma houdt in dat de keuzemaker moet kiezen tussen wat goed en slecht

lijkt en waarbij diegene geneigd is voor het slechte te kiezen (Held, 1993). De celgenoot van

Michael, Sucre, wordt bijvoorbeeld bij het ontsnappingsplan betrokken, maar twijfelt of hij

dit wel wil. Hij weet dat ontsnappen uit een gevangenis immoreel is en dat ontsnappen voor

hem misschien niet de beste uitkomst is, terwijl voor Michael het bevrijden van Lincoln de

belangrijkste actie is.

De beslissing die uiteindelijk genomen wordt is behalve op de algemene moraal en

eigen ervaringen, gebaseerd op emoties. Volgens Izard (2007: 270), Nussbaum (2004: 119-

125) en Oatley & Jenkins (1996: 96) beïnvloeden emoties de besluitvorming, het vormen van

een oordeel en acties. Empathie, verontwaardiging en bezorgdheid kunnen cruciaal zijn in

het ontwikkelen van een moreel denk- en handelingsvermogen. Bevooroordeeldheid, haat,

wraak en egoïsme kunnen deze ontwikkeling schade toebrengen (Held, 1993: 29-31).

Volgens Oatley & Jenkins (1996: 96) en Prinz (2007: 21) kan moreel denken en handelen

tevens bepaalde emoties oproepen. Volgens hen veroorzaakt immoreel handelen een slecht

gevoel en leiden positieve acties tot een goed gevoel. Ook Nussbaum (2004) schrijft over

emoties als waardeoordelen. Zij is namelijk van mening dat emoties een oordeel bevatten

dat een richtlijn is voor een morele keuze (Nussbaum, 2004: 31-35).

Alle beslissingen en acties die Michael doet om zijn broer te laten ontsnappen zijn

deels gegrond op emotie. De broederliefde tussen Lincoln en Michael bijvoorbeeld

beïnvloedt morele keuzes en laten probleem- of keuzesituaties ontstaan. Ook het door

Michael bedachte ontsnappingsplan voor Lincoln heeft effect op het maken van morele

keuzes. Dit ontsnappingsplan is immers voortgekomen uit de broederliefde tussen Lincoln en

Michael. De emotie liefde toont aan dat Lincoln en Michael waarde aan elkaar hechten en

daarnaar handelen. Omdat Lincoln in de dodencel zit en Michael van zijn broer houdt en

hem wil helpen, heeft Michael een ontsnappingsplan bedacht. Met de bouwtekeningen op

zijn lichaam getatoeëerd laat Michael zich opsluiten in dezelfde gevangenis als waarin

Lincoln zit, zodat Michael Lincoln en zichzelf uit de gevangenis kan bevrijden. De morele

kwesties in Prison Break die ik zal bestuderen zijn dus problemen, keuzes of tegenslagen als

gevolg van de broederliefde of het ontsnappingsplan. Dit betekent dat een van de belangen

van de keuzemaker van een morele kwestie het bevrijden van Lincoln, het ontsnappingsplan

of het ontsnappen is.

20

Als emoties zo belangrijk zijn in het moreel denk- en handelingsvermogen, is de

volgende vraag waardoor emoties worden veroorzaakt. Ortony et al. (1988) definiëren

emoties als reacties die zijn gevormd door de mate van aantrekking of afkeer die iemand

heeft ten opzichte van de drie categorieën gebeurtenissen, acties of objecten, zoals

personen. Zij hebben emoties ingedeeld in deze drie categorieën waarop iemand kan

reageren. Blijdschap, rancune, leedvermaak, medelijden, tevredenheid, teleurstelling, hoop

en angst zijn reacties op gevolgen van gebeurtenissen. Trots, schaamte, bewondering en

verwijt horen bij de acties van personen en haat en liefde bij de personen zelf. Broederliefde

hoort dus volgens Ortony et al. (1988) bij Lincoln en Michael zelf en niet bij hun handelingen.

Andere emoties, zoals woede en angst, kunnen hebben geleid tot het door Michael

bedachte bevrijdingsplan voor Lincoln. Maar omdat deze emoties nooit zouden kunnen zijn

ontstaan zonder de broederliefde, beargumenteer ik dat broederliefde de belangrijkste

emotie is bij het oplossen van de ontstane problemen van het ontsnappingsplan en dat

onder andere woede en angst een kleinere rol spelen. Deze emoties dragen daarentegen wel

bij aan het motief om Lincoln te laten ontsnappen. Zo zijn emoties het startpunt om te

handelen (Izard, 2007; Oatley & Jenkins, 1996; Ortony et al., 1988).

Het ervaren en uiten van emoties wordt niet door iedereen op dezelfde wijze gedaan.

Emoties beleven en kenbaar maken is daarom niet universeel, maar cultureel-sociologisch

bepaald (Nussbaum, 2004: 128; Turner, 2007: 42). Hierdoor wordt het moreel denk- en

handelingsvermogen dat beïnvloed wordt door emoties, ook cultureel-sociologisch

ontwikkeld. De individuele achtergrond en sociale normen bepalen hoe iemand reageert.

Een van de eerste sociale handelingen die peuters leren, is het uiten van emoties en passend

reageren. Baby’s en peuters hebben wel al bepaalde ‘basisemoties’ waarmee zij later leren

omgaan (Nussbaum, 2004: 142, 169). Het feit dat baby’s emoties tonen voordat zij hebben

geleerd hoe deze te uiten, bewijst dat de mens met emoties wordt geboren. Emoties kunnen

daarom niet aangeleerd worden, het uiten ervan daarentegen wel (Izard, 2007: 272; Turner,

2007: 42). De manier waarop Michael reageert op het doodsvonnis van Lincoln onderbouwt

de stelling dat het uiten van emoties niet universeel is en dat personen anders dan anderen

kunnen reageren. Michael besluit zijn eigen leven op te offeren om die van zijn broer te

redden. Hij gaat vrijwillig de gevangenis in met een ontsnappingsplan wat in de realiteit

zelden of nooit voorkomt en dus hoogst ongebruikelijk is. Met andere woorden, deze

extreme reactie van Michael is absurd, abnormaal en dus afwijkend van de gangbare

21

reacties. Mede door Michaels buitensporige keuze kan Prison Break als absurd betiteld

worden, zoals enkele recensenten de serie hebben omschreven (Bianculli, 2005; Cox, 2005;

Perigard, 2005; Shales, 2005).

Moraal, of het moreel denk- en handelingsvermogen zoals ik moraal duid, is een

complex concept en is niet gemakkelijk uit te leggen. Toch is in deze paragraaf duidelijk

geworden dat een morele kwestie aan vijf eisen moet voldoen om als morele kwestie

betiteld te mogen worden. Ten eerste moet in een morele kwestie een keuze worden

gemaakt om een algemene regel, norm of waarde wel of niet toe te passen. Ten tweede

hangt deze keuze af van persoonlijke oordelen, ervaringen en emoties. Zo zijn de morele

kwesties in Prison Break gebaseerd op de broederliefde tussen Lincoln en Michael of op het

uit de broederliefde voortgekomen ontsnappingsplan. Ten derde wordt een morele kwestie

altijd als een dilemma ervaren, omdat een uitkomst voor de een gunstig en voor de ander

ongunstig is en mogelijk ten koste van iemand gaat. Ten vierde worden deze dilemma’s

veroorzaakt door tegenstrijdige belangen van de keuzemaker of van de betrokkenen.

Dilemma’s kunnen overigens ook ontstaan door twijfel over de keuze of oplossing. Ten vijfde

is de oplossing een weloverwogen beslissing in de vorm van een handeling.

Hoewel het ontwikkelen van een moreel denk- en handelingsvermogen beschouwd

kan worden als iets rationeels, zoals het Kantiaans perspectief en het Utilitarisme, zijn

sommige wetenschappers ervan overtuigd dat emoties het ontwikkelingsproces beïnvloeden

(Izard, 2007, Nussbaum, 2004; Oatley & Jenkins, 1996; Ortony et al., 1988; Prinz, 2007;

Turner, 2007). Ook ik ga mee in de theorie dat emoties het moreel denk- en

handelingsvermogen aantasten. Wanneer we aannemen dat het ervaren van emoties leidt

tot het uiten ervan, dat emoties keuzes beïnvloeden en een bepaald (im)moreel gedrag

veroorzaken, rijst de vraag welke effecten liefde, of specifieker broederliefde, heeft op de

keuze van bepaalde handelingen. Omdat in deze thesis morele kwesties bestudeerd worden

die gebaseerd zijn op de broederliefde tussen Lincoln en Michael, besteed ik de volgende

paragraaf aan de emoties liefde en broederliefde.

2.5 Liefde & broederliefde

In de vorige paragraaf beargumenteerde ik dat emoties keuzes beïnvloeden en dat het

moreel denk- en handelingsvermogen ontwikkeld wordt door middel van deze keuzes.

Zodoende kan de positieve en onschuldig lijkende emotie liefde beslissingen bepalen en

22

zowel moreel als immoreel gedrag veroorzaken. Het onvoorwaardelijk kiezen voor de liefde

is namelijk niet altijd juist en kan leiden tot verkeerde en algemeen onaanvaardbare

beslissingen. De volgende uitspraken die in de volksmond worden gebruikt, bewijzen

bijvoorbeeld dat uit liefde niet altijd positieve handelingen volgen en liefde soms (morele)

grenzen overschrijdt: ‘liefde maakt blind’, ‘in liefde (en oorlog) is alles geoorloofd’, ‘de liefde

kent vlek noch gebrek’, ‘liefde overwint alles’, ‘de maat van de liefde is liefde zonder maat’

en ‘iets met de mantel der liefde bedekken’. Kortom, liefde lijkt dan wel iets moois, maar kan

complexer en negatiever zijn dan in eerste instantie gedacht.

Enkele wetenschappers hebben onderzoek gedaan naar deze gecompliceerde

emotie. Dat liefde zich niet gemakkelijk laat omschrijven, wordt duidelijk uit het onderzoek

van Fehr & Russel (1991) die aan 84 studenten hebben gevraagd welke typen liefde bestaan.

Zij noemden 216 soorten liefde waarvan 123 soorten eenmaal genoemd werden en 93 twee

keer of meer. De typen liefde die het vaakst werden opgesomd zijn vriendschap (51 keer),

seksuele liefde (25 keer), ouderliefde (23 keer), broederliefde (22 keer), liefde tussen broers

en zussen (22 keer), moederliefde (20 keer), gepassioneerde liefde (19 keer), romantische

liefde (19 keer), familieliefde (18 keer) en kalverliefde (18 keer). Broederliefde staat dus in

de top vijf van de vaakst genoemde typen liefde door de 84 studenten. Des te opvallender is

het feit dat broederliefde niet vaak als centraal onderwerp van televisieseries lijkt voor te

komen, terwijl de soorten liefde die minder vaak werden genoemd, zoals romantische liefde

en familieliefde, wel vaak als hoofdthema te herkennen zijn. Volgens Frankfurt (2004) is

liefde waarde hechten aan, geven om iets of iemand en dat- of diegene belangrijk maken.

Liefde heeft altijd een object (een persoon, land of traditie) en is niet louter een losstaande

emotie, maar ook een relatie, omdat deze emotie niet kortstondig, maar lang kan duren en

omdat de liefde vergroot en verminderd kan worden. Bovendien geeft liefde de waarde

tussen twee of meerdere objecten aan. Waarvan of van wie iemand houdt, toont de smaak,

het karakter en/of het verlangen van de liefhebber aan (Frankfurt, 2004: 37-69; Nussbaum,

2004: 413).

Net als Fehr & Russel (1991) die veertig studenten gevraagd hebben naar de

kenmerken of gevolgen van liefde, hebben Nussbaum (2004) en Shaver et al. (1996) een lijst

van positieve en negatieve effecten van liefde opgesteld. Om een duidelijk overzicht van

deze kenmerken te creëren, deel ik de kenmerken in vier groepen in, namelijk

Communiceren, Helpen, Nabijheid en Geloof. Zo horen ‘het delen van problemen met

23

elkaar’, ‘over alles kunnen praten’, ‘eerlijk zijn’, ‘elkaar respecteren’ en ‘ruzie’ bij

Communiceren, omdat met deze kenmerken een boodschap wordt overgedragen.

Communiceren Lincoln en Michael in de afleveringen van Prison Break met elkaar, waarover

en hoe vaak? Gebeurt dit altijd in harmonie of hebben ze ook wel eens ruzie?

Bij de groep Helpen horen ‘bezorgd zijn om elkaar’, ‘voor elkaar willen zorgen’, ‘met

elkaar meeleven’ en ‘elkaar steunen’. Kortom, in welke mate zijn Lincoln en Michael bereid

elkaar te helpen?

Personen die van elkaar houden, willen ‘dichtbij elkaar in de buurt zijn’, willen ‘elkaar

aanraken’ of zelfs ‘bezitten’. Indien de soort liefde romantische, erotische of seksuele liefde

betreft, is ‘seks’ ook een gevolg. Is in de afleveringen te herkennen dat Lincoln en Michael bij

elkaar willen zijn, elkaar willen zien of aanraken of dat zij het verschrikkelijk vinden om

elkaar niet te zien of gescheiden te zijn van elkaar? Met andere woorden, zijn de kenmerken

van de groep Nabijheid te herkennen in Prison Break?

Onder de laatste groep Geloof vallen kenmerken als ‘elkaar vertrouwen’, ‘loyaal zijn

aan elkaar’ en ‘elkaar begrijpen’. Deze kenmerken hebben betrekking op de manier waarop

de ene persoon verbonden is met de ander en wat zij van elkaar vinden. Zijn Lincoln en

Michael trouw aan elkaar of is er sprake van rivaliteit? Vertrouwen zij elkaar volledig en

altijd? De emotie liefde typeert zich dus onder andere door verschillende positieve

kenmerken uit deze vier groepen (Fehr & Russel, 1991; Nussbaum, 2004: 413-416; Shaver et

al., 1996).

Zoals ik hierboven met de spreekwoorden benadrukt heb, leidt liefde niet altijd tot

positieve gedragingen, waarden of emoties. ‘Jaloezie’ en ‘eenzaamheid’ zijn twee aspecten

die in een liefdesrelatie kunnen voorkomen. Wanneer de liefde tussen twee personen

afneemt of de liefde voor een derde persoon toeneemt, is het mogelijk dat ‘conflict’,

‘verraad’, ‘pijn’ en ‘verdriet’ hieruit voortvloeien. ‘Van elkaar gescheiden zijn’ of ‘elkaar

verliezen’ zijn twee consequenties die zich voordoen als de liefde onderbroken wordt (Fehr

& Russel, 1991; Shaver et al., 1996). Deze negatieve kenmerken horen bij de groep Geloof,

omdat ook deze kenmerken aangeven hoe personen over elkaar denken en of zij bepaalde

gevoelens bij de ander oproepen.

Een ander kenmerk dat als negatief, maar ook als moedig ervaren wordt, is

‘opoffering’ (Shaver et al, 1996). Dat mensen hun leven opofferen voor de ander stamt uit de

tijd van de Middeleeuwen waarin jongemannen hun leven wijdden aan dat van hun

24

geliefden, hoe gevaarlijk en onbenullig dit ook kon zijn (Nussbaum, 1990: 150; Oatley &

Jenkins, 1996: 56). ‘Opoffering’ valt eveneens onder de groep Geloof, omdat door middel

van ‘opoffering’ duidelijk wordt wat de een voor de ander over heeft en hoe zeer zij in elkaar

geloven. Hoe ver zijn personen bereid te gaan voor elkaar, ook al gaat dit ten koste van

henzelf? Geven Lincoln en Michael alles op voor elkaar?

Omdat de broederliefde tussen Lincoln en Michael een type liefde is, zal

broederliefde dezelfde eigenschappen hebben als andere typen liefde. De hierboven

vermelde positieve en negatieve kenmerken zullen dus ook herkenbaar zijn in de liefde

tussen de twee broers. Floyd (1997) voegt echter nieuwe kenmerken toe als resultaat van

zijn onderzoek over broederrelaties. De relatie tussen twee broers bevat namelijk iets

paradoxaals. Aan de ene kant typeren een hechte band, onderlinge afhankelijkheid en steun

deze relatie. Aan de andere kant zijn competitie, rivaliteit en een gebrek aan intimiteit

beschrijvingen die wel bij een broederrelatie, maar niet bij liefde lijken te horen. Zo kan het

voorkomen dat broers niet van elkaar houden vanwege de bestaande rivaliteit en het

ontbreken van loyaliteit. De onderzochte broederrelaties heeft Floyd (1997) onderscheiden

in drie karakteristieken, namelijk ‘closeness’, ‘liking’ en ‘love’. ‘Closeness’ is de band die

broers met elkaar hebben, ‘liking’ is de houding ten opzichte van de ander wat betreft

bewondering en ‘love’ wat betreft het verlangen samen te zijn en de ander te helpen. Hoe

sterk deze drie componenten van toepassing zijn in een broederrelatie, hangt af van de vijf

kenmerken die Floyd (1997) heeft opgesteld: onderlinge afhankelijkheid, loyaliteit,

voorspelbaarheid, hoeveel en wat iemand van zichzelf laat zien. In welke mate komen deze

vijf kenmerken terug in de broederliefdesrelatie tussen Lincoln en Michael?

Om dit te achterhalen, voeg ik deze vijf kenmerken samen met de hierboven in

groepen ingedeelde vermelde kenmerken, omdat de betekenissen nagenoeg gelijk zijn. Zo

interpreteer ik onderlinge afhankelijkheid als ‘elkaar vertrouwen’, omdat hoe meer

vertrouwen bestaat, hoe hechter de onderlinge band is en hoe meer gebondenheid en

raakvlakken bestaan. Loyaliteit vat ik op als ‘loyaal zijn aan elkaar’. Voorspelbaarheid

interpreteer ik ook als vertrouwen, omdat handelingen voorspeld kunnen worden op basis

van vertrouwen. Als Lincoln bijvoorbeeld van Michael weet wat Michael zal doen of zeggen

of hoe Michael zal reageren, vertrouwt Lincoln op zijn kennis en op Michael dat Michael zal

handelen zoals Lincoln had verwacht en voorspeld. Hoeveel en wat iemand van zichzelf laat

25

zien voeg ik samen met ‘het delen van problemen’ en ‘over alles kunnen praten’, omdat

door middel van communiceren de een aan de ander toont wat hem bezighoudt.

Samengevat, ik zal in mijn analyse letten op welke van de hierboven genoemde

kenmerken van liefde en broederliefde in het bijzonder in de serie te herkennen zijn. Ook

gevolgen die ik niet in deze paragraaf beschreven heb, zal ik noteren om tot een antwoord

op de vraag te komen hoe de broederliefde tussen Lincoln en Michael in het eerste seizoen

van Prison Break verbeeld wordt. Nu bekend is dat Prison Break postmoderne elementen

bevat, dat Prison Break open is voor interpretatie, dat het genre en de narratieve structuur

invloed hebben op de openheid van een tekst en op de manier van analyseren, dat emoties

keuzes om te handelen beïnvloeden en daardoor een grote rol spelen in het ontwikkelen van

het moreel denk- en handelingsvermogen en dat de emotie liefde zowel moreel als

immoreel gedrag veroorzaakt, sluit ik dit hoofdstuk af. In het volgende hoofdstuk is te lezen

welke analysemethoden ik zal toepassen om een antwoord te verkrijgen op de

onderzoeksvraag en de twee deelvragen.

26

3. Methoden

In dit hoofdstuk leg ik uit dat ik voor mijn analyse gebruik zal maken van een kwalitatieve

analysemethode, namelijk inhoudsanalyse, een vorm van narratieve analyse. De redenen

hiervoor zijn dat mijn onderzoeksvraag een beschrijvend antwoord vereist, dat ik de

onderzoeksobjecten, de broederliefde en morele kwesties, bestudeer en interpreteer, dat ik

de inhoud van Prison Break analyseer en dat ik mij enkel op een aantal verhaallijnen richt en

niet op alles wat in de serie gebeurt. De in vier groepen ingedeelde kenmerken van liefde die

in paragraaf 2.5 vermeld zijn, zullen gebruikt worden tijdens het onderzoeken waaruit de

broederliefde tussen Lincoln en Michael bestaat. Tevens licht ik in paragraaf 3.4 toe dat

morele kwesties aan vijf eisen moeten voldoen wat ik zal testen met behulp van vijf

subvragen. Nadat de morele kwesties geïdentificeerd zijn, worden zij ingedeeld in thema’s

en oplossingen.

3.1 Data

De onderzoeksvraag van deze thesis is: Welke morele kwesties zijn gebaseerd op de

broederliefde tussen Lincoln en Michael in het eerste seizoen van de televisieserie Prison

Break en hoe worden deze opgelost? Deze vraag beantwoord ik door middel van twee

deelvragen, namelijk 1) Hoe is in het eerste seizoen van Prison Break de broederliefde tussen

de personages Lincoln Burrows en Michael Scofield verbeeld? en 2) Welke morele kwesties

zijn het gevolg van de broederliefde tussen Lincoln en Michael? De onderzoeksvraag en twee

deelvragen betreffen het eerste seizoen van de in de Verenigde Staten geproduceerde

televisieserie Prison Break. Het eerste seizoen bestaat uit 22 afleveringen die elk gemiddeld

42 minuten duren. De eerste en tweede aflevering van de serie zijn voor het eerst op de

Amerikaanse televisie uitgezonden door Fox op 29 augustus 2005. De laatste aflevering was

te zien op 15 mei 2006. Op de Nederlandse televisie is Prison Break voor het eerst

uitgezonden door RTL 5 op 16 maart 2006 en op 19 oktober 2006 eindigde het eerste

seizoen. Prison Break bestaat uit vier seizoenen en 79 afleveringen. De reden dat ik gekozen

heb alleen het eerste seizoen van de televisieserie te analyseren, is vanwege de afgeronde

verhaallijnen van het eerste seizoen. Indien ik meerdere seizoenen van Prison Break

analyseer, zou mijn onderzoeksvraag niet beter beantwoord kunnen worden dan wanneer ik

27

alleen het eerste seizoen onderzoek. Mijn hoofd- en deelvragen hebben namelijk betrekking

op de morele kwesties die gebaseerd zijn op de broederliefde tussen Lincoln en Michael

en/of op het door Michael bedachte ontsnappingsplan voor Lincoln. Het eerste seizoen

eindigt met de uitvoering van dit plan en dus met de ontsnapping van Lincoln, Michael,

Abruzzi, C-Note, Haywire, Sucre, T-Bag en Tweener uit de gevangenis Fox River. De

hoofdverhaallijn en kleine verhaallijnen van het eerste seizoen van Prison Break zijn met de

ontsnapping afgerond. De hoofdverhaallijn van het tweede seizoen gaat niet meer over het

ontsnappingsplan, maar over het vluchten voor de Amerikaanse autoriteiten. Daarom

analyseer ik enkel de afleveringen van het eerste seizoen van Prison Break.

Tijdens het analyseren maak ik gebruik van een dvd-box van de serie. De 22

afleveringen staan verdeeld op zes dvd’s. Elke aflevering is ingedeeld in twaalf scènes. Voor

iedere scène heb ik de tijdscodes genoteerd, zodat ik een fragment uit een aflevering

gemakkelijk kan raadplegen en terugvinden. Behalve met de afleveringen van de serie

bestudeer ik Prison Break ook met transcripten van de afleveringen. Door niet alleen de

afleveringen te bekijken, maar tevens de transcripten te lezen, kan ik de narratieve structuur

en de morele kwesties gemakkelijker herkennen. Deze transcripten heb ik overgenomen van

de website www.twiztv.com en zijn gemaakt door Anjali, Belinda, Jamie Rose Davies, Sienna

en Sophie, speciaal voor deze website. De transcripten bevatten dialogen, setting

beschrijvingen, actiescènes en camerabewegingen waarvan ik de dialogen het meest zal

gebruiken. De transcripten zijn overigens zonder toestemming, goedkeuring, autoriteit of

bijval van de eigenaar van alle producten van Prison Break, Touchstone Television, geplaatst

en daardoor is het reproduceren of distribueren van deze transcripten verboden. Ze mogen

niet voor commerciële doeleinden gebruikt worden. Voor entertainment of educatieve

doeleinden wordt een uitzondering gemaakt waardoor ze in mijn onderzoek wel benut

mogen worden.

Op welke manier kan ik de afleveringen van Prison Break het best analyseren om een

zo goed mogelijk antwoord te geven op de onderzoeksvraag en deelvragen? In de volgende

paragraaf beargumenteer ik dat kwalitatieve analyse de meest passende analysemethode is.

Door middel van narratieve analyse, om nog preciezer te zijn inhoudsanalyse, zal ik te weten

komen welke kenmerken van broederliefde voorkomen en welke morele kwesties getoond

worden. In paragraaf 3.3 en 3.4 schrijf ik over de manier waarop ik concreet te werk zal gaan

28

met betrekking tot het herkennen van kenmerken van de liefde tussen Lincoln en Michael en

met betrekking tot het vaststellen van probleem- of keuzesituaties als een morele kwestie.

3.2 Kwalitatieve analyse

Zoals ik in de vorige paragraaf al geschreven heb, beantwoord ik de onderzoeksvraag –

Welke morele kwesties zijn gebaseerd op de broederliefde tussen Lincoln en Michael in het

eerste seizoen van de televisieserie Prison Break en hoe worden deze opgelost? – door

middel van een kwalitatieve methode, namelijk inhoudsanalyse. De onderzoeksvraag vraagt

om een kwalitatieve analysemethode, omdat de vraag is op welke manier de broederliefde

tussen Lincoln en Michael tot uiting gebracht wordt en wat de morele kwesties inhouden. De

onderzoeksobjecten zijn deze broederliefde en morele kwesties waarvan ik verschillende

aspecten zal bestuderen om de onderzoeksobjecten betekenis te geven. Het antwoord op

mijn onderzoeksvraag zal dus veelal beschrijvend zijn. Dit is een kenmerk van kwalitatief

onderzoek, want bij dit soort onderzoek worden gedragingen, ervaringen en onderdelen van

onderzoeksobjecten beschreven, geïnterpreteerd en verklaard. Uitkomsten zijn veelal

beschrijvingen, typologieën en concepten. Om onderzoeksobjecten zo goed mogelijk te

begrijpen en te verklaren, worden vaak maar een aantal onderzoeksobjecten bestudeerd,

waarvan de context en verschillende aspecten worden onderzocht, omdat deze meer

betekenis geven aan het onderzoeksobject (’t Hart et al., 2006: 253 en 260-263). Ook ik zal

de onderzoeksobjecten onderzoeken op verschillende aspecten en deze definiëren aan de

hand van een aantal kenmerken. Deze kenmerken heb ik opgesteld uit de onderzoeken van

Fehr & Russel (1991), Floyd (1997), Held (1993), Izard (2007), Nussbaum (2004), Oatley &

Jenkins (1996), Ortony et al. (1988), Prinz (2007), Shaver et al. (1996) en Turner (2007) en zal

ik gebruiken als startpunt voor mijn analyse van Prison Break. Mogelijk helpen deze

kenmerken mij bij het herkennen van nieuwe kenmerken van broederliefde en morele

kwesties tijdens de analyse. Dit onderzoek is dus een exploratief onderzoek dat een kenmerk

van kwalitatief onderzoek is.

De soort kwalitatieve analyse die ik zal toepassen, is narratieve analyse. Deze soort

analyse wordt gebruikt bij het bestuderen van verhalen in zijn totaliteit of onderdelen van

verhalen op de vorm en inhoud. Met narratieve analyse worden structuren en verhaallijnen

van teksten geïdentificeerd, onderzocht en onthuld waarbij betekenissen uit de tekst

gehaald worden zonder dat de tekst zelf in betekenis verandert. Narratieve analyse gaat uit

29

van meervoudige interpretaties waarbij niet één interpretatie de juiste is. Ideologische

standpunten en boodschappen kunnen eveneens worden onderscheiden door middel van

narratieve analyse. Deze analysemethode concentreert zich uitsluitend op de tekst zonder

het proces waarin de tekst is geproduceerd in beschouwing te nemen. Met andere woorden,

de nadruk ligt op de betekenis van aspecten, structuren en verhaallijnen van een tekst die

worden onderzocht en geïnterpreteerd en niet op of en welke invloed de tekst heeft op het

publiek of welke boodschap het publiek uit de tekst haalt. Zoals eerder vermeld ben ik alleen

geïnteresseerd in de inhoud van Prison Break en niet in welke boodschap of invloed de serie

op het publiek heeft en hiermee is narratieve analyse dan ook een passende methode.

Omdat narratieve analyse een vorm van kwalitatieve analyse is, is interpretatie wederom het

sleutelwoord (Hansen et al., 1998: 131; Kozloff, 1992: 67-69; Lieblich et al., 1998: 2-10).

De reden dat ik van narratieve analyse gebruik zal maken, is dat ik de grote en kleine

verhaallijnen van Prison Break onderzoek. Zoals ik in paragraaf 2.3 vermeld heb, bevat een

verhaal een narratieve structuur die meestal bestaat uit een begin, midden en eind (Ang,

1982; Creeber, 2001; Hansen et al., 1998; Kozloff, 1992; Lacey, 2000). Het herkennen van

een begin, midden en eind van een verhaallijn zal het herkennen van kenmerken van

broederliefde en morele kwesties vergemakkelijken, omdat zij bij het midden van een

verhaallijn horen of zelf een aparte verhaallijn vormen. Alle morele keuzes die Michael en

andere personages maken die in relatie staan met de broederliefde tussen Lincoln en

Michael of met dit ontsnappingsplan, vallen dus onder het verhaal van het eerste seizoen

van Prison Break. Een logisch gevolg is dat ik het verhaal van Prison Break bestudeer door

middel van narratieve analyse om de onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden.

Naast een begin, midden en eind kan een verhaal opgesplitst worden in een ‘story’

en ‘plot’. Onder ‘story’, ook wel fabel of fabula genoemd, worden alle gebeurtenissen

verstaan die met elkaar verbonden worden en die een verhaal vormen. De ‘story’ is de

inhoud van het verhaal. Het ‘plot’, ook wel discours of sjužet genoemd, is de manier waarop

de inhoud (audiovisueel) verteld wordt. De manier waarop gebeurtenissen op volgorde

worden gezet, valt onder het ‘plot’ (Chatman, 1978: 19-20; Eco, 1979: 27; Hansen et al.

1998: 143; Kozloff, 1992; 69-85; Lacey, 2000: 14). Tijdens het analyseren zal ik mij

concentreren op de inhoud van het verhaal, namelijk de broederliefde tussen Lincoln en

Michael en de dilemma’s die Michael en de andere personages ervaren met betrekking tot

30

het ontsnappingsplan. De ‘story’ zal dus meer van belang zijn dan het ‘plot’ in mijn

onderzoek.

Om deze reden is inhoudsanalyse de meest geschikte methode. Met inhoudsanalyse,

ook wel de categorie-inhoud methode genoemd (Lieblich et al., 1998), wordt de inhoud,

ofwel de ‘story’, van gedeeltes van een verhaal onderzocht. Gedeeltes van verhalen kunnen

ook op de vorm, ofwel het ‘plot’, onderzocht worden. Dit heet de categorie-vorm methode.

Met de holistische-vorm methode wordt de vorm van het totale verhaal bestudeerd en

wanneer alles van een verhaal geanalyseerd wordt op de inhoud, heet dit de holistische-

inhoud methode (Lieblich et al., 1998). Inhoudsanalyse is de meest passende

analysemethode, omdat ik mij niet op de vorm richt, de manier waarop het verhaal verteld

wordt qua camerastandpunten, licht en geluid, maar op de inhoud, wat er verteld wordt.

Bovendien is niet alles in alle afleveringen van Prison Break interessant voor het

beantwoorden van de onderzoeksvraag. Ik zal immers niet alle verhaallijnen van Prison

Break onderzoeken, maar slechts de verhaallijnen die gaan over de broederliefde tussen

Lincoln en Michael en het ten uitvoer brengen van het ontsnappingsplan. Het gaat immers

alleen om de op broederliefde gebaseerde morele keuze- en probleemsituaties die opgelost

moeten worden en niet om alles wat in de episodes gebeurt.

Samengevat, doordat het antwoord op de onderzoeksvraag beschrijvend van aard is,

zal ik een kwalitatieve analysemethode toepassen. Narratieve analyse kan ik het best

gebruiken, omdat de kenmerken van broederliefde en de morele kwesties die ik zal

onderzoeken, onderdelen zijn van de grote en kleine verhaallijnen van Prison Break. Niet alle

verhaallijnen zijn interessant voor het beantwoorden van de onderzoeksvraag. Ik richt mij op

de inhoud van deze verhaallijnen, het begin, midden en eind, ofwel de ‘story’. Daarom zal ik

van inhoudsanalyse gebruikmaken. Hoe ik precies te werk zal gaan, leg ik in de volgende

paragrafen uit.

3.3 Onderzoeksobjecten: kenmerken van broederliefde

De eerste deelvraag richt zich op de broederliefdesrelatie tussen Lincoln en Michael. In

paragraaf 2.5 zijn een aantal kenmerken van liefde en broederliefde vermeld. Om te weten

te komen of deze kenmerken te onderscheiden zijn in de liefdesrelatie tussen de twee

broers, ligt de nadruk op de interactie tussen Lincoln en Michael en op de manier waarop

andere personages spreken over de relatie tussen de broers. Vier groepen zijn

31

onderscheiden waaronder de genoemde kenmerken uit paragraaf 2.5 zijn ingedeeld,

namelijk Communiceren, Helpen, Nabijheid en Geloof. Deze groepen zijn gecreëerd om

voorbeelden van kenmerken gemakkelijk te herkennen in de afleveringen van Prison Break

en onder een bepaalde noemer te plaatsen.

Behalve op de interactie tussen Lincoln en Michael ligt de nadruk ook op uitspraken

van andere personages over liefde en de relatie tussen de twee broers. De kenmerken die op

deze manier geïdentificeerd kunnen worden, zullen eveneens bij één van de vier groepen

ingedeeld worden. Naast de bovengenoemde kenmerken zal ik letten op kenmerken die niet

in paragraaf 2.5 beschreven zijn, maar die wel als voorbeelden van de broederliefdesrelatie

tussen Lincoln en Michael geïnterpreteerd kunnen worden. Wanneer alle afleveringen

geanalyseerd zijn en helder is welke kenmerken getoond worden in Prison Break, zullen ook

deze kenmerken bij één van de vier groepen en anders bij een nieuwe groep ondergebracht

worden als het desbetreffende kenmerk niet onder één van de vier groepen kan worden

geclassificeerd.

Tevens worden de herkende kenmerken ingedeeld in positieve en negatieve

kenmerken. Zodoende kan vastgesteld worden of Lincoln en Michael een positieve, neutrale

of negatieve band met elkaar hebben. Meer positieve dan negatieve kenmerken betekent

dat de twee broers een positieve relatie hebben en dat de liefde voor elkaar dus groot is.

Meer negatieve dan positieve kenmerken duidt op een negatieve verhouding en dus bestaat

dan weinig liefde voor elkaar. Hierbij moet echter een kanttekening geplaatst worden,

omdat de aard van de relatie tussen de broers vastgesteld wordt enkel op basis van

kenmerken die getoond worden in de afleveringen. Het is mogelijk dat bepaalde kenmerken

niet in de afleveringen herkenbaar zijn, maar toch gelden voor de broederliefdesrelatie. Het

is bijvoorbeeld bijzonder lastig om concrete voorbeelden te geven van kenmerken als

respect of eerlijkheid. Ik mag aannemen dat deze kenmerken aanwezig zijn in de

broederliefdesrelatie als blijkt dat de liefde groot is, maar het blijft een aanname. Indien

geen concreet voorbeeld van een kenmerk beschreven kan worden, telt deze dan ook niet

mee.

Kortom, de lijst van kenmerken in paragraaf 2.5 zal gebruikt worden bij het

identificeren van kenmerken van de broederliefde tussen Lincoln en Michael. Ik zal

vergelijken welke kenmerken wel of niet voorkomen in de afleveringen van het eerste

32

seizoen van Prison Break. Daarnaast zullen kenmerken die niet op de lijst staan, toegevoegd

worden als blijkt dat deze bij de broederliefdesrelatie tussen Lincoln en Michael horen.

3.4 Onderzoeksobjecten: morele kwesties

De tweede deelvraag richt zich op morele kwesties die gebaseerd zijn op de broederliefde

tussen Lincoln en Michael. In paragraaf 2.4 is beschreven wat een moreel denk- en

handelingsvermogen inhoudt en welke vijf aspecten vereist zijn om van een morele kwestie

te kunnen spreken. Elke morele kwestie wordt getest op deze vijf eisen door middel van vijf

subvragen. Met de eerste subvraag – Wat is de morele kwestie en welke keuze(s) moet(en)

worden gemaakt? – moet ten eerste duidelijk worden of een morele kwestie een probleem-

of keuzesituatie is waarbij de keuze ontstaat om een algemeen geldende regel, norm of

waarde wel of niet toe te passen. Met de tweede subvraag – Hoe is de morele kwestie

ontstaan? – wordt ten tweede getest of de probleem- of keuzesituatie ontstaan is vanuit de

broederliefde tussen Lincoln en Michael of vanuit het door Michael bedachte

ontsnappingsplan voor Lincoln. Met de derde subvraag – Wie zijn bij de morele kwestie

betrokken en welke belangen hebben zij? – wordt ten derde achterhaald welke belangen de

betrokkene(n) heeft (of hebben) en of deze belangen tegenstrijdig zijn waarbij de één er

beter en de ander er slechter van wordt. Leiden ten vierde deze tegenstrijdige belangen tot

het ervaren van een dilemma? Met de vierde subvraag – Hoe wordt de morele kwestie

opgelost? – moet ten vijfde helder worden of de uitkomst van het probleem of keuze

resulteert in een handeling. Ook met de vijfde subvraag – Hoe wordt gereageerd op de

oplossing of keuze? – wordt duidelijk of de uitkomst van de morele kwestie wel of niet

vanzelfsprekend is en dus of de keuzemaker de probleem- of keuzesituatie als een dilemma

beschouwd heeft. Als de keuze of oplossing wel logisch is, betekent dit dat de keuzemaker

geen dilemma heeft ervaren. Alleen als de uitkomst goed doordacht is, alle voor- en nadelen

zijn afgewogen en de uitkomst niet vanzelfsprekend is, kan de keuzemaker een dilemma

ervaren hebben.

Niet alle probleem- of keuzesituaties voldoen aan alle aspecten die vereist zijn om

van een morele kwestie te kunnen spreken. Deze mogen dan ook niet als morele kwestie

betiteld worden. Een gemis van de keuze om een algemene regel, norm of waarde wel of

niet toe te passen, het ontbreken van een verbinding met de broederliefde tussen Lincoln en

Michael of met het ontsnappingsplan, het niet ervaren van de keuze of het probleem als een

33

dilemma, de afwezigheid van tegenstrijdige belangen of als de probleem- of keuzesituatie

niet opgelost wordt door middel van een handeling, hebben geleid tot de keuze om een

probleem- of keuzesituatie niet als morele kwestie te beschouwen.

Wanneer na het testen van een probleem- of keuzesituatie op de vijf eisen door

middel van vijf subvragen nog altijd onduidelijk is of de desbetreffende situatie een morele

kwestie genoemd mag worden, moet de situatie nogmaals worden getest. De probleem- of

keuzesituatie moet immers aan alle vijf de eisen voldoen om beschouwd te mogen worden

als een morele kwestie. Tijdens een tweede testronde zal ik de probleem- of keuzesituatie

nalezen in de transcripten en opnieuw vaststellen. Indien na de tweede testronde de

conclusie is dat één of meerdere eisen toch ontbreken, wordt de situatie niet meegeteld als

morele kwestie. Als na de tweede testronde nog steeds twijfel bestaat of een situatie wel of

geen morele kwestie is, moet het fragment waarin de situatie wordt getoond, nogmaals

bekeken worden. Na deze derde testronde zal een beslissing genomen worden of de

desbetreffende situatie wel of geen morele kwestie is. Als dan nog steeds twijfelt heerst, zal

de probleem- of keuzesituatie niet als morele kwesties beschouwd worden, omdat geen

zekerheid bestaat of daadwerkelijk aan de vijf eisen voldaan is.

Elke morele kwestie uit de afleveringen van Prison Break, wordt gesorteerd op thema

en oplossing naar aanleiding van het karakter van de morele kwestie. De morele kwesties

worden beoordeeld en vergeleken op de aard van de keuze die de keuzemaker moet nemen

en op de uitkomst. Het thema is de soort algemene regel die wel of niet toegepast wordt

door de keuzemaker en de oplossing is de uitkomst van de morele kwestie. Als een morele

kwestie bijvoorbeeld draait om het wel of niet eerlijk zijn en de oplossing liegen is, wordt de

morele kwestie onder Eerlijkheid – liegen geplaatst. Eerlijkheid is het thema, liegen de

oplossing.

Het kan voorkomen dat een morele kwestie bij verschillende thema’s of oplossingen

passen. In een dergelijke situatie zal de morele kwestie onder het meest passende thema of

de meest passende oplossing geschaard worden met een notitie welk thema of oplossing

ook mogelijk is.

Indien een bepaalde morele kwestie meer dan één keer te herkennen is in de 22

afleveringen, moet deze situatie als één morele kwestie beschouwd worden en dus niet

dubbel geteld worden. Wanneer dezelfde keuzemaker dezelfde keuze krijgt voorgelegd

waarbij dezelfde personen en dezelfde belangen betrokken zijn en voor dezelfde uitkomst is

34

gekozen, moet de morele kwestie als één morele kwestie beoordeeld worden. Wanneer de

betrokkenen, belangen of uitkomst veranderen, geldt de keuzesituatie als een andere

morele kwestie.

Personages die betrokken kunnen zijn bij een morele kwestie zijn behalve de

hoofdpersonages Lincoln Burrows, gespeeld door Dominic Purcell, en Michael Scofield,

gespeeld door Wentworth Miller, medegevangenen Benjamin Miles “C-Note” Franklin

(Rockmond Dunbar), Charles “Haywire” Patoshik (Silas Weir Mitchell), Charles

Westmoreland (Muse Watson), David “Tweener” Apolskis (Lane Garrison), Fernando Sucre

(Amaury Nolasco), John Abruzzi (Peter Stormare), Manche Sanchez (Joseph Nunez) en

Theodore “T-Bag” Bagwell (Robert Knepper), gevangenisdokter Sara Tancredi (Sarah Wayne

Callies), gevangenisdirecteur Henry Pope (Stacy Keach), cipiers Brad Bellick (Wade Williams)

en Roy Geary (Matt DeCaro), vrouw van Michael Nika Volek (Holly Valance), Lincolns zoon

Lincoln “LJ” Burrows Junior (Marshall Allman), vriendin en advocaat van Lincoln en Michael

Veronica Donovan (Robin Tunney), vice-president van de Verenigde Staten Caroline

Reynolds (Patricia Wettig) en geheime agenten Danny Hale (Danny McCarthy) en Paul

Kellerman (Paul Adelstein). In de appendix is een uitgebreidere beschrijving van de

personages te vinden.

Tot slot, wanneer bekend is welke kenmerken de broederliefdesrelatie tussen Lincoln

en Michael bevat en welke morele kwesties voorkomen en hoe deze worden opgelost in de

22 afleveringen van Prison Break, blijft één vraag over: bestaat een verband tussen de

kenmerken van broederliefde en de morele kwesties? Om deze vraag te beantwoorden,

moeten de kenmerken en morele kwesties gecombineerd worden. Welke kenmerken komen

samen met morele kwesties in dezelfde aflevering voor? Zijn specifieke combinaties van

bepaalde kenmerken met morele kwesties van bepaalde thema’s of met bepaalde

oplossingen vaker te onderscheiden dan andere combinaties? Kortom, is een patroon van

specifieke kenmerken en specifieke morele kwesties te herkennen in Prison Break? In

paragraaf 4.3 wordt op deze vraag antwoord gegeven.

35

4. Resultaten

In dit hoofdstuk worden de resultaten van de twee deelvragen beschreven. In paragraaf 4.1

is te lezen dat in de afleveringen van Prison Break in totaal 82 kenmerken van broederliefde

te herkennen zijn, dat deze 82 zestien soorten kenmerken zijn en dat zij in vier groepen zijn

ingedeeld, namelijk Communiceren, Helpen, Nabijheid en Geloof. De kenmerken van de

groep Helpen komen het meest voor in de 22 afleveringen. Het kenmerk ‘bezorgd zijn om

elkaar’ is het vaakst te herkennen. In het derde gedeelte van de serie zijn het vaakst

kenmerken van broederliefde te onderscheiden. Wederom horen de meeste van deze

kenmerken bij de groep Helpen. Daarnaast zijn de geïdentificeerde kenmerken in positieve

en negatieve kenmerken ingedeeld waarbij meer positieve dan negatieve kenmerken

geïdentificeerd zijn.

In paragraaf 4.2 wordt een antwoord gegeven op de tweede deelvraag. De 22

afleveringen van de serie bevatten 39 morele kwesties die onder vijf thema’s verdeeld zijn

met veertien verschillende oplossingen. Deze zijn Eerlijkheid – de waarheid vertellen,

zwijgen, liegen en manipuleren, Geweld gebruiken – bedreigen, vechten, moorden en geen

geweld gebruiken, Medeplichtig worden – wel medeplichtig worden en niet medeplichtig

worden, Helpen – wel helpen en niet helpen en Stelen – wel stelen en niet stelen. Het meest

overheersende thema is Eerlijkheid met de oplossing liegen. In het vierde gedeelte zijn de

meeste morele kwesties te herkennen. Ook nu zijn de morele kwesties van het thema en

met de oplossing Eerlijkheid – liegen het vaakst onderscheiden. Van de 39 morele kwesties

zijn de hoofdpersonages Lincoln en Michael samen twintig keer de keuzemaker. In de

overige negentien gevallen zijn dit bijpersonages.

Tot slot laat paragraaf 4.3 zien dat geen verband bestaat tussen de kenmerken van

broederliefde en de morele kwesties. Alle morele kwesties zijn dan wel gebaseerd op de

broederliefde tussen Lincoln en Michael, maar niet op specifieke kenmerken. Bepaalde

combinaties van specifieke kenmerken en morele kwesties van bepaalde thema’s of met

bepaalde oplossingen zijn niet vaker in dezelfde afleveringen te herkennen dan andere

combinaties. Drie combinaties doen zich echter niet voor. Dit zijn morele kwesties van de

thema’s Geweld gebruiken en Medeplichtig worden met kenmerken van de groep Nabijheid

en morele kwesties van het thema Stelen met kenmerken van de groep Geloof.

36

4.1 Resultaten broederliefde

Hoe is in het eerste seizoen van Prison Break de broederliefde tussen de personages Lincoln

Burrows en Michael Scofield verbeeld? Dit is de eerste deelvraag die in deze paragraaf

beantwoord wordt. In de 22 afleveringen zijn zestien kenmerken geïdentificeerd waarvan er

elf in paragraaf 2.5 vermeld zijn. Deze elf kenmerken zijn ‘het delen van problemen (met

betrekking tot het ontsnappingsplan)’, ‘over alles kunnen praten (over andere onderwerpen

praten dan het ontsnappingsplan)’, ‘elkaar helpen’, ‘bezorgd zijn om elkaar’, ‘voor elkaar

zorgen’, ‘elkaar steunen’, ‘loyaal zijn aan elkaar’, ‘elkaar vertrouwen’, ‘dichtbij elkaar in de

buurt willen zijn’, ‘elkaar aanraken’ en ‘opoffering’ (Fehr & Russel, 1991; Nussbaum, 2004;

Shaver et al., 1996). Ook de vijf kenmerken die Floyd (1997) heeft opgesteld, zijn in de

broederliefdesrelatie tussen Lincoln en Michael te herkennen. Deze vijf kenmerken zijn

samengevoegd met de bovengenoemde kenmerken, zoals in paragraaf 2.5 is uitgelegd:

onderlinge afhankelijkheid is ‘elkaar vertrouwen’, loyaliteit is ‘loyaal zijn aan elkaar’,

voorspelbaarheid is ‘elkaar vertrouwen’, hoeveel en wat iemand van zichzelf laat zien zijn

‘het delen van problemen met betrekking tot het ontsnappingsplan’ en ‘over andere

onderwerpen praten dan het ontsnappingsplan’. Uit mijn analyse blijkt dat de

broederliefdesrelatie tussen Lincoln en Michael zich tevens laat omschrijven door middel van

vijf kenmerken die niet in paragraaf 2.5 geformuleerd zijn. Deze zijn ‘elkaar beschermen’,

‘letterlijk aangeven hoe groot de liefde is’, ‘elkaar geruststellen’, ‘elkaar verwaarlozen’ en

‘boos zijn op elkaar’.

In totaal zijn 82 kenmerken van broederliefde te onderscheiden in Prison Break. Het

kenmerk dat in alle afleveringen het vaakst voorkomt, is ‘bezorgd zijn om elkaar’, namelijk

elf keer (dertien procent). In tabel 4.1 staat een overzicht van het aantal keer dat een

bepaald kenmerk in Prison Break voorkomt in absolute en relatieve aantallen. Het is

opvallend dat 82 kenmerken van broederliefde herkend zijn in de serie, want Prison Break

wordt overwegend een actie-, mysteriethriller- of dramaserie genoemd (Bianco, 2005;

Bianculli, 2005; Kronke, 2005; Stanley, 2005). Dat uit de analyse blijkt dat zoveel en

verschillende kenmerken van broederliefde in Prison Break onderscheiden zijn, geeft aan dat

aan de serie geen bepaald genre toegedicht kan worden wat een postmodern element is (zie

paragrafen 2.1 en 2.2). De vervaging tussen privé en publiek als postmodern element van

neo-televisie (zie paragraaf 2.1) geldt ook voor deze serie, omdat de ‘private’ onderwerpen

37

familiebanden en de emotie liefde zo duidelijk in de serie aanwezig zijn, terwijl de televisie

als het publieke domein gezien wordt.

Tabel 4.1 Kenmerken van broederliefde per groep, in absolute en relatieve aantallen

Kenmerk GroepTotaal

Percentage

Helpen 37 45,1‘Bezorgdheid’ 11 13,4‘Helpen’ 9 11‘Zorgen voor elkaar’ 8 9,8‘Beschermen/opkomen’ 7 8,5‘Steunen’ 1 1,2‘Verwaarlozen’ 1 1,2

Communiceren 21 25,6

‘Problemen delen’ 8 9,8‘Over alles praten’ 6 7,3‘Letterlijk liefde aangeven’ 4 4,9‘Geruststellen’ 3 3,7

Nabijheid 12 14,6‘Nabijheid’ 8 9,8‘Aanraken’ 4 4,9

Geloof 12 14,6‘Opofferen’ 5 6,1‘Vertrouwen’ 4 4,9‘Loyaal zijn’ 2 2,4‘Boos zijn’ 1 1,2

Totaal 82 100

De zestien kenmerken zijn in vier groepen ingedeeld, namelijk Communiceren,

Helpen, Nabijheid en Geloof. De lijst van positieve en negatieve effecten van liefde die in

paragraaf 2.5 staat, had ik al in deze vier groepen verdeeld en is dus overgenomen. Ook de

vijf kenmerken die aan de lijst kenmerken van de broederliefde tussen Lincoln en Michael

toegevoegd zijn, zijn bij een van de vier groepen geschaard. De kenmerken van de groep

Helpen komen het vaakst voor, namelijk 37 keer (45 procent). Het feit dat Michael Lincoln

wil helpen bevrijden uit de gevangenis is de hoofdverhaallijn van de serie. Daarom is het niet

verwonderlijk dat de kenmerken uit de groep Helpen het vaakst voorkomen. Dat de

broederliefde tussen Lincoln en Michael zich niet laat typeren door middel van één, twee of

drie, maar zestien soorten kenmerken, toont aan dat Prison Break verschillende kanten van

broederliefde verbeeldt. Broederliefde kenmerkt zich volgens de makers van de serie dus

38

niet aan de hand van één of een juiste kenmerk, maar bestaat uit verschillende aspecten die

voor elke kijker een andere waarde hebben. Met andere woorden, Prison Break vertelt de

kijker niet waaruit broederliefde moet bestaan, maar waaruit broederliefde kan bestaan. De

absolute waarheid met betrekking tot het concept (broeder)liefde wordt niet gedicteerd wat

een van de postmoderne elementen is (zie paragraaf 2.1). In paragraaf 4.1.1 volgt een uitleg

over welke kenmerken bij welke groep horen onder andere door middel van voorbeelden.

Behalve dat de kenmerken per groep zijn ingedeeld, bestaat een onderscheid tussen

positieve en negatieve kenmerken. In de 22 afleveringen van Prison Break zijn vaker

positieve (75) dan negatieve (2) kenmerken herkend wat aangeeft dat de liefde tussen

Lincoln en Michael groot is. In paragraaf 2.5 zijn de genoemde kenmerken al onderverdeeld

in positieve en negatieve kenmerken. Onder de positieve kenmerken vallen ‘bezorgd zijn’,

‘elkaar helpen’, ‘problemen delen’, ‘zorgen voor elkaar’, ‘bij elkaar in de buurt willen zijn’,

‘problemen van andere onderwerpen bespreken’, ‘elkaar vertrouwen’, ‘elkaar aanraken’,

‘loyaal zijn aan elkaar’ en ‘elkaar steunen’ (Fehr & Russel, 1991; Nussbaum, 2004: 413-416;

Shaver et al., 1996). ‘Elkaar beschermen’, ‘letterlijk aangeven hoe groot de liefde is’ en

‘elkaar geruststellen’ zijn aan de lijst van positieve kenmerken toegevoegd. ‘Opoffering’ kan

als iets moois en moedigs en tegelijkertijd als iets vervelends en moeilijks ervaren worden.

Daarom hoort het kenmerk ‘opoffering’ bij de positieve noch bij de negatieve kenmerken.

Opoffering komt vijf keer voor. De genoemde negatieve kenmerken in paragraaf 2.5 zijn niet

herkend in Prison Break, maar ‘elkaar verwaarlozen’ en ‘boos zijn op elkaar’ wel. Deze zijn bij

de negatieve kenmerken gerekend. Ook nu is de conclusie dat Prison Break niet één

waarheid vertelt wat betreft liefde. Hoewel ‘maar’ twee negatieve kenmerken te herkennen

zijn, geeft de serie aan dat liefde niet altijd positief en iets moois is (zie paragraaf 2.5).

Uit de analyse bleek eveneens dat de afleveringen van Prison Break zijn te verdelen in

vier delen waarin de ‘story’ (zie paragraaf 3.2) verteld wordt. Deze vier delen hebben elk een

eigen verband met de kenmerken van broederliefde en, zoals later zal blijken, ook met de

morele kwesties. Het eerste deel betreft de afleveringen één tot en met vijf waarin de

verhaallijnen, waarvan het ontsnappingsplan de grootste verhaallijn is, en de personages

geïntroduceerd worden. Het tweede deel behelst de afleveringen zes tot en met elf waarin

alle belangrijke personages bekend zijn en nieuwe verhaallijnen beginnen. Het derde deel

bestaat uit de afleveringen twaalf tot en met zestien waarin het probleem dat de groep

potentiële ontsnappers uit één persoon te veel bestaat, wordt opgelost; waarin de

39

gevangenen willen ontsnappen, maar dit niet doorgaat; waarin Lincoln geëxecuteerd zou

worden; waarin Michael zijn ontsnappingsplan moet aanpassen; waarin teruggegaan wordt

in de tijd en waarin verklaringen worden gegeven waarom de potentiële ontsnappers in de

gevangenis zitten. Het vierde en laatste deel omvat de afleveringen zeventien tot en met 22

waarin Michael een nieuwe manier vindt om te ontsnappen en waarin de ontsnapping

daadwerkelijk plaatsvindt. In het derde deel zijn de kenmerken van broederliefde het vaakst

getoond, namelijk 36 keer. In tabel 4.2 is af te lezen hoeveel kenmerken per groep per deel

voorkomen.

Tabel 4.2 Kenmerken per groep per deel, in absolute aantallen

Deel HelpenCommuniceren

Nabijheid

Geloof

Totaal

1 10 9 4 3 262 5 4 3 2 143 17 5 5 4 364 5 3 0 3 11

Totaal 37 21 12 12 82

Deze verdeling van de kenmerken per groep per deel wordt geduid aan de hand van

de inhoud van de afleveringen. In paragrafen 2.3 en 3.2 is uitgelegd dat de narratieve

structuur belangrijk is voor mijn analyse (Ang, 1982; Creeber, 2001; Hansen et al., 1998;

Kozloff, 1992; Lacey, 2000). Dit werkt door in de resultaten, want deze worden verklaard

door middel van de verhaallijnen van Prison Break. Zo is de ‘story’ van de serie een

verklaring voor het feit dat het derde en eerste deel meer kenmerken van broederliefde

bevatten dan het tweede en vierde deel. Het derde en eerste deel gaan namelijk vaker over

de relatie tussen Lincoln en Michael dan het tweede en vierde deel die vaker draaien om het

uitvoeren van het ontsnappingsplan, het oplossen van problemen en de ontsnapping zelf

dan om de broederliefdesrelatie. Het hoge aantal kenmerken in het derde deel wordt

verklaard door de inhoud van de veertiende en zestiende aflevering die respectievelijk

dertien en acht kenmerken bevatten. In de veertiende aflevering zou Lincoln geëxecuteerd

worden wat op het allerlaatste moment toch niet doorging. Voordat de executie zou

plaatsvinden, zijn Lincoln en Michael vaak bij elkaar in de buurt geweest waardoor meer

interactie tussen hen is geweest dan in andere afleveringen. Aflevering zestien is een aparte

40

aflevering, omdat het verhaal teruggaat in de tijd en verteld wordt hoe Lincoln, Michael, C-

Note, Sara, Sucre en T-Bag in Fox River zijn beland. Hierbij is de relatie tussen Lincoln en

Michael een belangrijk aspect om uit te leggen waarom Michael Lincoln uit de gevangenis

wil bevrijden waardoor meer kenmerken dan in de andere episodes worden getoond. Dat

het eerste deel 26 kenmerken bevat, komt door de eerste en vijfde aflevering. In aflevering

één worden de verhaallijnen en relaties tussen personages geïntroduceerd waardoor ook de

nadruk ligt op de broederliefdesrelatie tussen Lincoln en Michael en deze aangegeven wordt

door middel van kenmerken. In episode vijf lijkt Michael overgeplaatst te worden naar een

andere gevangenis waardoor de kenmerken ‘dichtbij elkaar in buurt willen zijn’ en ‘helpen’

meerdere keren voorkomen. In het tweede en vierde deel is de broederliefdesrelatie nog

altijd belangrijk, maar is het uitvoeren van het ontsnappingsplan, het oplossen van

problemen en de ontsnapping zelf belangrijker.

De verdeling dat in het derde en eerste deel meer kenmerken voorkomen dan in het

tweede en vierde deel, is ook terug te zien in de verdeling van de kenmerken per groep. Van

de groepen Helpen, Nabijheid en Geloof komen de meeste kenmerken in het derde deel

voor, van de groep Communiceren in het eerste deel. Ook nu is het feit dat het eerste en

derde deel meer draaien om de relatie tussen Lincoln en Michael dan om het

ontsnappingsplan een verklaring voor deze verdeling.

4.1.1 Kenmerken van broederliefde per groep

Zoals hierboven al vermeld staat, zijn de zestien kenmerken in vier groepen verdeeld,

namelijk Communiceren, Helpen, Nabijheid en Geloof. Hieronder volgt een beschrijving van

welke groep welke kenmerken bevat en wordt deze indeling verduidelijkt door middel van

voorbeelden. In paragrafen 2.5 en 3.3 is uiteengezet waarom bepaalde kenmerken onder

een bepaalde groep vallen. Dit is echter nog niet bekend voor de vijf kenmerken – ‘elkaar

beschermen’, ‘letterlijk aangeven hoe groot de liefde is’, ‘elkaar geruststellen’, ‘elkaar

verwaarlozen’ en ‘boos zijn op elkaar’ – die niet in de lijst van positieve en negatieve

kenmerken staan uit paragraaf 2.5. In deze subparagraaf wordt dan ook toegelicht waarom

zij aparte kenmerken van de broederliefde tussen Lincoln en Michael zijn.

Helpen

41

De zes kenmerken die onder de groep Helpen vallen, zijn ‘bezorgd zijn’, ‘elkaar helpen’,

‘zorgen voor elkaar’, ‘elkaar beschermen’, ‘elkaar steunen’ en ‘elkaar verwaarlozen’. Deze

zes kenmerken impliceren dat iemand om de ander geeft en zich over de ander ontfermt of

juist niet. Wanneer personen elkaar verwaarlozen, gebeurt het tegenovergestelde. Personen

kijken dan niet naar elkaar om, ontfermen zich niet over elkaar en helpen elkaar dus niet.

‘Elkaar verwaarlozen’ is daarom een apart kenmerk dat aangeeft of personen elkaar wel of

niet (willen) helpen. ‘Elkaar beschermen’ is eveneens een apart kenmerk, omdat het niet

hetzelfde is als ‘elkaar helpen’, ‘zorgen voor elkaar’ of ‘elkaar steunen’. ‘Elkaar beschermen’

impliceert immers dat de een voor de ander opkomt. Bij ‘elkaar steunen’ komt de een niet

altijd voor de ander op en ‘voor elkaar zorgen’ houdt in dat de een voor de ander een goede

leefomstandigheid of -situatie regelt. ‘Elkaar beschermen’ is daarentegen een concrete

manier waarop de een de ander helpt.

Deze zes kenmerken komen samen 37 keer voor in Prison Break en daarmee komen

zij het vaakst voor. De broederliefdesrelatie tussen Lincoln en Michael bestaat dus

voornamelijk uit elkaar helpen. Dit is een verwachte conclusie, want de serie draait immers

om Michael die Lincoln helpt te bevrijden uit de gevangenis. Het ontsnappingsplan is de

grote verhaallijn, ofwel de grote ‘story’ (zie paragrafen 2.3 en 3.2), en dit uit zich ook in het

aantal kenmerken van broederliefde.

Van de 37 keer zijn ‘bezorgd zijn’ elf keer (dertien procent) herkend. Een voorbeeld

van dit kenmerk is wanneer Lincoln en Michael elkaar ontmoeten tijdens rellen in de

gevangenis en elkaar vragen hoe het met hen gaat.

‘Helpen’ komt negen keer (elf procent) voor. Wanneer Lincoln bijvoorbeeld onterecht

ter dood veroordeeld wordt, bedenkt Michael een ontsnappingsplan om zijn broer uit de

gevangenis te bevrijden waarbij Michael zich zelf vrijwillig laat opsluiten.

Prison Break bevat acht voorbeelden (tien procent) van het kenmerk ‘voor elkaar

zorgen’. Een hiervan is dat Michael aan Sara vertelt dat Lincoln vroeger voor Michael zorgde

toen hun vader hen verlaten had en hun moeder overleed. De paar jaar oudere Lincoln legde

elke avond een origami gevouwen kraanvogel op het nachtkastje van Michael als teken dat

hij voor Michael zorgt en op hem let. De kraanvogel staat symbool voor de zorg van naasten

en in verschillende afleveringen komt deze origami gevouwen kraanvogel terug.

‘Elkaar beschermen’ is zeven keer (negen procent) onderscheiden. Een duidelijk

voorbeeld is de situatie waarin Lincoln te weten komt dat Abruzzi Michaels teen heeft laten

42

afknippen. Lincoln reageert woedend en wil Abruzzi in elkaar slaan, maar Michael houdt

hem tegen. Vervolgens zegt Lincoln tegen Abruzzi dat als Abruzzi Michael opnieuw iets

aandoet, dat hij achter Abruzzi aangaat. Met andere woorden, Lincoln komt op voor zijn

broer en beschermt hem door Abruzzi te bedreigen.

‘Elkaar steunen’ doet zich eenmaal (één procent) voor. Dit is wanneer Lincoln aan

Michael vraagt of hij zich bij de executie wil neerleggen. Lincoln wil dat Michael hem geen

hoop meer geeft, zodat hij zich kan voorbereiden op wat komen gaat. Michael realiseert zich

dat het een moeilijk moment is voor zijn broer en steunt hem bij de voorbereiding, ook al

heeft Michael de hoop niet opgegeven.

‘Elkaar verwaarlozen’ is eveneens één keer (één procent) onderscheiden. Wanneer

Sara aan Lincoln vraagt of hij en Michael goed met elkaar kunnen opschieten, antwoordt

Lincoln dat hij Michael verwaarloosd heeft en dat dit hun relatie verzwakt heeft. Bovendien

vindt Lincoln dat hij Michael in de steek laat als hij geëxecuteerd wordt.

Communiceren

De vier kenmerken die bij de groep Communiceren horen, zijn ‘het delen van problemen met

betrekking tot het ontsnappingsplan’, ‘over andere onderwerpen dan het ontsnappingsplan

praten’, ‘letterlijk aangeven hoe groot de liefde is’ en ‘elkaar geruststellen’. Het uiten van

liefde bestaat behalve uit non-verbale handelingen uit verbale verrichtingen. Bij elk van deze

vier kenmerken wordt gesproken waarbij de nadruk ligt op het overbrengen van

boodschappen. Bij ‘het delen van problemen’ en ‘over andere onderwerpen dan het

ontsnappingsplan praten’ vertelt de één de ander wat hem bezighoudt, terwijl met ‘elkaar

geruststellen’ de ander de onrust van de een probeert te verminderen. ‘Elkaar geruststellen’

is een apart kenmerk, omdat de een de ander kalmeert waardoor de ander zich zekerder en

comfortabeler voelt. Bij ‘elkaar steunen’ of ‘het delen van problemen’ is dit niet altijd het

geval en daarom is ‘elkaar geruststellen’ een apart kenmerk. Bij ‘letterlijk aangeven hoe

groot de liefde is’ is de boodschap de liefde zelf. Het is een vorm van communiceren, omdat

de een aan de ander toont of en hoeveel hij of zij van de ander houdt. In de lijst van

kenmerken van liefde in paragraaf 2.5 staat niets vermeld over een kenmerk waarmee

letterlijk of expliciet de liefde aangeduid wordt. Daarom is dit kenmerk toegevoegd.

Deze vier kenmerken doen zich 21 keer (26 procent) voor. Naast elkaar helpen,

communiceren Lincoln en Michael dus vaak met elkaar. Omdat de twee broers zich niet

43

veelvuldig tegelijkertijd in dezelfde ruimte begeven, is het aantal kenmerken van deze groep

beperkt gebleven. Wederom is de ‘story’ (zie paragraaf 3.2) dus de verklaring voor het

mindere aantal kenmerken van de groep Communiceren dan die van de groep Helpen in

Prison Break.

In de 22 afleveringen zijn ‘het delen van problemen met betrekking tot het

ontsnappingsplan’ acht keer (tien procent) onderscheiden. Zo bespreekt Michael met Lincoln

dat de groep potentiële ontsnappers met één persoon te groot is. Er kunnen maar zes

personen ontsnappen zonder betrapt te worden, terwijl de groep zeven personen telt.

Zes keer (zeven procent) doet zich ‘over andere onderwerpen dan de ontsnapping

praten’ voor. Zo vertelt Lincoln Michael dat hij vindt dat hij een slechte vader voor LJ is

geweest. Hij zegt dat hij elk weekend als hij LJ op bezoek had, pannenkoeken met bosbessen

voor hem klaarmaakte en dat dit het enige fatsoenlijke is wat hij voor LJ heeft gedaan.

Vier keer (vijf procent) is uitgesproken dat Lincoln en Michael van elkaar houden.

Wanneer Veronica en Michael met elkaar praten tijdens een gevangenisbezoek, zegt

Veronica dat Lincoln en Michael de liefde voor elkaar op een rare manier uiten en dat zij net

zo veel van Lincoln hield zoals Michael deed. Michael reageert hierop dat de liefde voor

Lincoln namens Veronica misschien verleden tijd is, maar namens Michael nog altijd geldt.

Drie maal doet ‘elkaar geruststellen’ zich voor. Een voorbeeld van dit kenmerk is te

zien wanneer Michael in de isoleercel geplaatst wordt en geen vertrouwen meer heeft in zijn

ontsnappingsplan. Via het afvoerputje pept Lincoln Michael op en stelt hij Michael gerust dat

het ontsnappingsplan nog niet verloren is en dat ze nog steeds uit de gevangenis kunnen

breken.

Nabijheid

De twee kenmerken die bij de groep Nabijheid geplaatst zijn, zijn ‘dichtbij elkaar in de buurt

willen zijn’ en ‘elkaar aanraken’. In paragraaf 2.5 is duidelijk geworden dat wanneer

personen van elkaar houden, dat zij in elkaars nabijheid willen zijn. Hieronder vallen alle

situaties waarin aangetoond wordt dat Lincoln en Michael tegelijkertijd in dezelfde ruimte

willen zijn, elkaar willen zien of spreken, elkaar (willen) aanraken, omhelzen of kussen.

Samen zijn de twee kenmerken twaalf keer (vijftien procent) te herkennen. Dit

betekent dat de relatie tussen Lincoln en Michael zich minder vaak kenmerkt door de

kenmerken van de groep Nabijheid dan van de groepen Helpen en Communiceren. Een

44

verklaring hiervoor is dat Lincoln en Michael op een andere afdeling van de gevangenis zijn

opgesloten en dus niet bij elkaar in de buurt zijn. Om deze situatie te veranderen, heeft

Michael een aantal keer geprobeerd te regelen dat hij Lincoln mocht zien of spreken.

Bovendien kan het uitvoeren van het ontsnappingsplan geschieden zonder in elkaars

nabijheid te zijn. Elkaar zien, spreken of aanraken hebben dus niet de hoogste prioriteit voor

Lincoln en Michael en zijn hierdoor niet de belangrijkste kenmerken van de broederliefde in

het eerste seizoen van Prison Break.

‘Dichtbij elkaar in de buurt willen zijn’ is acht keer (tien procent) voorgekomen in de

22 afleveringen. Wanneer Michael overgeplaatst moet worden naar een andere gevangenis,

probeert Michael dit te voorkomen door Pope te vertellen dat hij in Fox River geplaatst wilde

worden om dicht in de buurt van Lincoln te kunnen zijn. Michael zegt dus letterlijk dat hij in

de nabijheid van zijn broer wil zijn.

‘Elkaar aanraken’ is vier keer (vijf procent) geïdentificeerd. Zo is te zien dat Lincoln en

Michael elkaar in de armen vallen als zij elkaar gevonden hebben tijdens de rellen. Ze

houden elkaar stevig en op een liefhebbende manier vast. Lincoln geeft Michael een klopje

op zijn rug en als zij aan elkaar vragen hoe het met hen gaat, houdt Lincoln Michael bij zijn zij

vast en Michael Lincoln bij zijn nek en schouders.

Geloof

De vier kenmerken die onder de groep Geloof geschaard zijn, zijn ‘opofferen’, ‘elkaar

vertrouwen’, ‘loyaal zijn aan elkaar’ en ‘boos zijn op elkaar’. Deze vier kenmerken betreffen

de sterkte van de relatie tussen twee personen. ‘Opofferen’ hoort bij deze groep, omdat de

één zijn leven pas opoffert voor de ander wanneer hij in de ander gelooft en het dus de

moeite waard vindt om iets op te geven. ‘Elkaar vertrouwen’ is synoniem voor elkaar

geloven, op elkaar rekenen en op elkaar afgaan. ‘Loyaal zijn aan elkaar’ impliceert dat twee

personen altijd in elkaar blijven geloven wat er ook gebeurt of onder welke omstandigheid

dan ook. Zonder geloof in de ander, oprechtheid of toewijding bestaat geen loyaliteit. ‘Boos

zijn op elkaar’ duidt aan dat de verwachting die de één van de ander had, niet is uitgekomen

en dat hiermee de opvatting over de ander verandert, zo niet verslechtert. ‘Boos zijn op

elkaar’ komt niet voor op de lijst van kenmerken van liefde in paragraaf 2.5, maar wel in de

afleveringen van Prison Break en daarom is dit kenmerk toegevoegd.

45

Uit de analyse blijkt dat deze vier kenmerken net als de kenmerken van de groep

Nabijheid twaalf keer (vijftien procent) herkend zijn. De broederliefdesrelatie tussen Lincoln

en Michael bestaat dus wel degelijk uit het hebben van geloof in elkaar, maar dit komt

minder vaak voor dan elkaar helpen en met elkaar communiceren. Dit is niet verwonderlijk,

omdat de hoofdverhaallijn gaat over het bevrijden van Lincoln door Michael. Het

ontsnappingsplan zou nooit bedacht zijn en uitgevoerd worden zonder geloof in elkaar. Deze

kenmerken hoeven niet extra getoond te worden, omdat het vanzelfsprekend is dat de

broers elkaar vertrouwen, trouw zijn aan elkaar en alles voor elkaar willen opgeven vanwege

het ontsnappingsplan.

Vijf keer (zes procent) is het kenmerk ‘opofferen’ voorgekomen. Het feit dat Michael

zich vrijwillig laat opsluiten in dezelfde gevangenis als Lincoln om hem daar uit te krijgen,

bewijst dat Michael alles opgeeft om dit doel te bereiken en van Lincoln houdt. Zo offert

Michael onder andere zijn leven als goedverdienende architect op en een leven zonder

strafblad, heeft hij zijn borst, buik, rug en armen laten tatoeëren, zijn teen laten afknippen

en in zijn bovenarm gesneden en dit vanwege zijn liefde voor Lincoln.

‘Elkaar vertrouwen’ komt vier keer (vijf procent) voor. Wanneer Lincoln bijvoorbeeld

een rozenkrans krijgt overhandigd van een geestelijke namens Michael, onderzoekt hij het

voorwerp. Hij vindt een pilletje en een papiertje met de tekst ‘eat 8.10’. Lincoln vertrouwt

Michael volledig en zonder te weten wat de gevolgen zijn als hij het pilletje inslikt, doet hij

wat Michael van hem vraagt.

‘Loyaal zijn aan elkaar’ is twee keer (twee procent) onderscheiden. Zo wil Lincoln van

het ontsnappingsplan afwijken door vroegtijdig te proberen te ontsnappen, omdat LJ

achtervolgd wordt door de Secret Serviceagenten Kellerman en Hale. Michael houdt Lincoln

tegen en vraagt of hij geduldig blijft en zich aan het ontsnappingsplan wil houden. Daarmee

vraagt Michael tegelijkertijd of Lincoln Michael en zijn bedachte ontsnappingsplan trouw wil

blijven. Uiteindelijk blijft Lincoln loyaal aan Michael.

Het laatste kenmerk is ‘boos zijn op elkaar’ dat eenmaal (één procent) geïdentificeerd

is. Michael is teleurgesteld in en boos op Lincoln, omdat Lincoln besloten had Terrence

Steadman te vermoorden. Ook al heeft Lincoln dit niet gedaan, is Michael toch boos, omdat

zijn beeld en verwachtingen van Lincoln niet klopte.

Samengevat, hoe is de broederliefde tussen Lincoln en Michael in het eerste seizoen

van de televisieserie Prison Break verbeeld? In de 22 afleveringen komen zestien soorten

46

kenmerken voor die samen 82 keer getoond zijn. Het kenmerk dat het vaakst voorkomt, is

‘bezorgd zijn om elkaar’. Deze zestien soorten kenmerken zijn verdeeld in de vier groepen

Communiceren, Helpen, Nabijheid en Geloof. De kenmerken van de groep Helpen komen het

vaakst voor. De vijf kenmerken onderlinge afhankelijkheid (‘elkaar vertrouwen’), loyaliteit

(‘loyaal zijn aan elkaar’), voorspelbaarheid (‘elkaar vertrouwen’), hoeveel en wat iemand van

zichzelf laat zien (‘het delen van problemen’ en ‘over andere onderwerpen praten’) die Floyd

(1997) heeft opgesteld, zijn alle vijf te onderscheiden in Prison Break. Dit betekent dat er

sprake is van een broederliefdesrelatie tussen Lincoln en Michael. Er zijn duidelijk meer

positieve dan negatieve kenmerken getoond waardoor de liefde tussen de twee broers groot

is. Van de vier delen waarin Prison Break verdeeld is om een ontwikkeling waar te nemen,

zijn in het derde gedeelte de meeste kenmerken te onderscheiden. Van de 22 afleveringen

komen de kenmerken het vaakst voor in de veertiende aflevering. Deze aantallen worden

verklaard door de ‘story’ van de afleveringen waarbij in de afleveringen van het derde deel

meer aandacht is geschonken aan de broederliefdesrelatie dan in de afleveringen van de

andere delen.

4.2 Resultaten morele kwesties

Welke morele kwesties zijn het gevolg van de broederliefde tussen Lincoln en Michael? Dit is

de tweede deelvraag die in deze paragraaf beantwoord wordt. Een morele kwestie moet aan

vijf eisen voldoen, zoals in paragraaf 2.4 staat vermeld. Deze zijn ten eerste het wel of niet

toepassen van een algemene regel, norm of waarde, ten tweede het bestaan van een

verband met de broederliefde tussen Lincoln en Michael of met het ontsnappingsplan, ten

derde het ervaren van een dilemma, ten vierde het bestaan van tegenstrijdige belangen en

ten vijfde de probleem- of keuzesituatie oplossen met een handeling (Held, 1993; Izard,

2007; Nussbaum, 2004; Oatley & Jenkins, 1996; Ortony et al., 1988; Prinz 2007; Turner,

2007). Het ervaren van een dilemma of twijfel over de te maken keuze is in Prison Break

overigens veelal non-verbaal verbeeld. Uit de analyse bleek dat de keuzemakers hun twijfels

niet expliciet uitspreken, maar deze tonen door middel van hun lichaamshouding en

handelingen. Dit betekent dat zowel op de dialogen als op de non-verbale acties gelet is.

Zoals in paragraaf 2.3 geschreven, bestaan verhalen meestal uit drie gedeeltes: een begin,

midden en eind (Ang, 1982: 52-56; Creeber, 2001: 35-38; Hansen et al., 1998: 144; Kozloff,

1992: 90-91; Lacey, 2000: 28, 30-37). Morele kwesties zijn de middelste gedeeltes van

47

verhaallijnen waarin problemen geprobeerd opgelost te worden of vormen zelf kleine

verhaallijnen. De ‘story’ is dus een belangrijk onderdeel geweest tijdens de analyse.

Uit het onderzoek blijkt dat 39 morele kwesties voorkomen in de 22 afleveringen van

het eerste seizoen van Prison Break die aan de vijf bovengenoemde eisen voldoen. Deze zijn

gesorteerd op thema en oplossing naar aanleiding van het karakter van de morele kwesties.

De vijf thema’s zijn Eerlijkheid, Geweld gebruiken, Medeplichtig worden, Helpen en Stelen.

De vier oplossingen van het thema Eerlijkheid zijn de waarheid vertellen, zwijgen, liegen en

manipuleren. Bedreigen, vechten, moorden en geen geweld gebruiken zijn de vier

oplossingen van het thema Geweld gebruiken. Onder Medeplichtig worden vallen de twee

oplossingen wel medeplichtig worden en niet medeplichtig worden. Het thema Helpen

bestaat eveneens uit twee oplossingen, namelijk wel helpen en niet helpen. De twee

oplossingen van Stelen zijn wel stelen en niet stelen. De meeste morele kwesties vallen

onder het thema Eerlijkheid, namelijk zeventien. De morele kwesties worden het vaakst

opgelost door te liegen, namelijk zeven keer. Hiermee komen morele kwesties van het

thema Eerlijkheid met de oplossing liegen het vaakst voor. Tabel 4.3 toont de verdeling van

het aantal morele kwesties per thema en oplossing en wie de keuzemakers zijn.

48

Tabel 4.3 Het aantal morele kwesties per thema en oplossing met de keuzemakers, in absolute aantallen

Thema Oplossing Aantal Aantal keren als keuzemakerEerlijkheid 17 Michael Sucre Manche Tweener Pope Michael en Sucre samen C-Note en T-Bag samen

Waarheid vertellen 5 3 0 1 0 1 0 0Zwijgen 4 2 1 0 0 0 1 0Liegen 7 5 0 0 1 1 0 0Manipuleren 1 0 0 0 0 0 0 1

Geweld gebruiken 7 Michael Lincoln Abruzzi C-NoteBedreigen 2 1 0 1 0Vechten 3 1 1 0 1Moorden 1 0 1 0 0Geen geweld gebruiken 1 0 0 1 0

Medeplichtig worden 6 Westmoreland Sucre Abruzzi SaraWel medeplichtig worden 4 1 1 1 1Niet medeplichtig worden 2 1 1 0 0

Helpen 5 Michael WestmorelandWel helpen 4 3 1Niet helpen 1 1 0

Stelen 4 Michael Tweener Manche NikaWel stelen 3 0 1 1 1Niet stelen 1 1 0 0 0

49

De hoofdpersonages Lincoln en Michael zijn twintig van de 39 keer (51 procent) de

keuzemaker waarvan eenmaal Michael samen met Sucre. In de overige negentien morele

kwesties (49 procent) zijn bijpersonages de keuzemaker. Slechts vier van de 39 keer (tien

procent) is de keuzemaker geen gevangene, want Pope is gevangenisdirecteur, Nika de

vrouw van Michael en Sara gevangenisarts. Twee van de 39 keer (vijf procent) is de

keuzemaker een vrouw, namelijk eenmaal Nika en eenmaal Sara. Deze cijfers zijn niet

verrassend, omdat de morele kwesties in relatie staan met de broederliefde of het door

Michael bedachte ontsnappingsplan. Het is dan ook niet vreemd dat Michael en Lincoln

samen het vaakst een morele keuze moeten maken, dat de potentiële ontsnappers bij

morele kwesties betrokken zijn en dat Pope, Nika en Sara minder vaak de keuzemakers zijn.

Wel opvallend is dat het thema Eerlijkheid het meest dominante thema van de 39

morele kwesties in de serie blijkt. Hoewel Prison Break overwegend als actie- en

gevangenisserie betiteld wordt (zie inleiding en paragrafen 2.1 en 2.3), zijn morele keuzes

wat betreft geweld gebruiken, medeplichtig worden en stelen minder vaak te herkennen dan

morele keuzes om wel of niet eerlijk te zijn. Met andere woorden, de morele kwesties in

Prison Break zijn niet altijd gevangenis gerelateerd, omdat net als in de serie personen in het

dagelijks leven moeten kiezen of zij de waarheid vertellen, zwijgen, liegen of manipuleren. Ik

heb geen gegevens over hoe vaak de kijkers van Prison Break deze keuzes moeten maken,

maar het feit blijft dat de morele kwesties in Prison Break als voorbeelden voor hen kunnen

dienen wat betreft deze vijf thema’s. De serie kan het moreel denk- en handelingsvermogen

van de kijker dus vormen en aanpassen, zoals in paragrafen 2.1 en 2.4 beschreven is (Bratich,

2007; Fiske & Hartley, 2003; Meijer & Krijnen, 2007; Palmer, 2007; Van Poecke, 1994;

Wester & Weijers, 2006). Bovendien is in paragraaf 2.4 duidelijk geworden dat het moreel

denk- en handelingsvermogen een mix is van algemene regels, normen en waarden en eigen

ervaringen en opvattingen. Het oplossen van morele kwesties is dus een vermenging van de

publieke en private opinie.

Dat de morele kwesties verschillende uitkomsten laten zien, bewijst dat de serie geen

absolute waarheid dicteert, zoals postmoderne series dit ook niet doen (zie paragrafen 2.1

en 2.2 (Page, 2001; Van Poecke, 1994)). Prison Break vertelt de kijker dat er geen één juiste

oplossing voor een morele keuze bestaat, maar dat deze situatieafhankelijk is waardoor

meerdere uitkomsten mogelijk zijn. Zo besluiten Sucre en Westmoreland de ene keer dat zij

niet en een andere keer dat zij wel medeplichtig willen worden aan het ontsnappingsplan en

50

kiest Michael de ene keer om te zwijgen als hij gevraagd wordt te vertellen waar Fibonacci is

en de andere keer om te liegen. Bepaalde morele kwesties worden herhaald in de serie met

andere oplossingen waardoor verschillende kanten en oplossingen van morele kwesties

belicht worden. Een gevolg hiervan is dat de morele kwesties onderworpen aan de situatie

op verscheidene manieren geïnterpreteerd kunnen worden. Dit betekent dat de openheid

(zie paragrafen 2.2 en 2.3 (Eco, 1979; Fiske, 1986, 1987)), van Prison Break vergroot wordt.

In paragraaf 4.2.1 worden de thema’s en oplossingen toegelicht door onder andere de

gegeven voorbeelden.

Uit de analyse bleek dat een narratieve ontwikkeling te onderscheiden is als Prison

Break in vier delen verdeeld is. Net als de kenmerken van broederliefde relateren de thema’s

en oplossingen van de morele kwesties aan de verhaallijnen van de serie (Ang, 1982;

Creeber, 2001; Hansen et al., 1998; Kozloff, 1992; Lacey, 2000). De meeste morele kwesties

komen voor in het vierde deel, namelijk dertien. In aflevering twintig zijn de meeste morele

kwesties per aflevering te onderscheiden, namelijk zes. Tabel 4.4 laat de verdeling van het

aantal morele kwesties per deel zien.

Tabel 4.4 Morele kwesties per thema per deel, in absolute aantallen

DeelEerlijkheid Geweld gebruiken

Medeplichtig worden

Helpen

Stelen

Totaal

1 6 1 3 1 0 112 2 1 2 3 1 93 1 3 0 1 1 64 8 2 1 0 2 13

Totaal 17 7 6 5 4 39

Dat in het vierde deel zich de meeste morele kwesties voordoen, komt doordat in dit

deel de spanning van het wel of niet slagen van het ontsnappingsplan vergroot wordt. Voor

de kijker is de serie extra spannend gemaakt door meer tegenslagen en problemen in de

afleveringen te verwerken. Het aantal morele kwesties neemt vanzelfsprekend door de

toename van probleem- of keuzesituaties eveneens toe.

In tabel 4.4 is af te lezen dat een ontwikkeling per thema per gedeelte is te

herkennen. Zo is de volgorde van de gedeeltes waarin de meeste morele kwesties herkend

kunnen worden, anders per thema. De morele kwesties van Medeplichtig worden komen het

vaakst voor in het eerste gedeelte, terwijl die van Helpen het vaakst te onderscheiden zijn in

51

het tweede gedeelte, die van Geweld gebruiken in het derde gedeelte en die van Eerlijkheid

en Stelen in het vierde gedeelte. Ook nu speelt de ‘story’ (zie paragraaf 3.2) de grootste rol

bij het verklaren van deze ontwikkeling. De verhaallijnen in het eerste deel gaan

voornamelijk over het introduceren van het ontsnappingsplan en van de personages. Wie

doen wel en niet mee met de ontsnapping? De verhaallijnen in het tweede deel draaien

vooral om het kunnen uitvoeren van het ontsnappingsplan waarbij alle hulp geboden is. In

het derde deel staan de executie van Lincoln en problemen met betrekking tot het

ontsnappingsplan centraal die opgelost worden door geweld te gebruiken. Een van de

dominante verhaallijnen van het vierde deel is dat de potentiële ontsnappers geen sleutel

van Sara’s kantoordeur bezitten en deze wel nodig hebben. Hierdoor is het aantal morele

kwesties van het thema Stelen hoog. Dat Eerlijkheid veelvuldig in het vierde gedeelte te

herkennen is, is vanwege het feit dat andere personen dan de potentiële ontsnappers over

het ontsnappingsplan te weten komen en hiernaar informeren en vanwege het feit dat de

probleem- en keuzesituaties door wel of niet eerlijk te zijn worden opgelost in plaats van

geweld te gebruiken, zoals in het derde deel.

Mijn onderzoek toont aan dat de 22 afleveringen van het eerste seizoen van Prison

Break 39 morele kwesties bevatten. Dit aantal zou groter zijn geweest als 22 probleem- of

keuzesituaties niet één of meerdere eisen misten. Van deze 22 twijfelgevallen zijn er

achttien die na een tweede testronde en vier die na een derde testronde toch niet in

aanmerking kwamen voor de titel morele kwestie. Vijf keer ontbrak één eis, veertien keer

twee eisen en drie keer drie eisen. Tabel 4.5 toont hoeveel keer een bepaalde eis ontbrak bij

de 22 twijfelgevallen.

Tabel 4.5 Het aantal keer dat een bepaalde eis ontbrak bij de 22 twijfelgevallen, in absolute aantallen

Ontbrekende eis AantalAlgemene regel 6Broederliefde 2Dilemma 15Tegenstrijdige belangen 19Handeling 0

Totaal 42

52

4.2.1 Morele kwesties per thema & oplossing

De probleem- en keuzesituaties die wel morele kwesties genoemd mogen worden, zijn

ingedeeld per thema en oplossing. Van de 39 morele kwesties zijn er vijf die bij meerdere

thema’s of oplossingen kunnen horen. In tabel 4.6 staan deze vijf morele kwesties opgesomd

met het thema en de oplossing waaronder zij geplaatst zijn en met het thema en de

oplossing waarbij ze ook hadden kunnen horen.

Tabel 4.6 Morele kwesties op gekozen thema en oplossing en op alternatief thema en oplossing

Gekozen thema Gekozen oplossing Alternatief thema Alternatieve oplossingEerlijkheid Zwijgen Helpen Wel helpenEerlijkheid Liegen Eerlijkheid ZwijgenStelen Wel stelen Helpen Wel helpenMedeplichtig worden Wel medeplichtig worden Helpen Wel helpenHelpen Wel helpen Medeplichtig worden Wel medeplichtig worden

Eerlijkheid

In de volgende alinea’s wordt de betekenis van elk thema en oplossing door middel van een

voorbeeld verduidelijkt. De gegevens over de morele kwesties van alle thema’s staan in tabel

4.3. Onder het thema Eerlijkheid vallen, zoals in de eerste alinea van deze paragraaf

geschreven, de meeste morele kwesties, namelijk zeventien (44 procent). Een morele

kwestie past bij het thema Eerlijkheid, wanneer de keuzemaker moet beslissen of hij of zij

wel of niet eerlijk antwoordt of handelt. Eerlijkheid is een moreel thema, omdat geacht

wordt dat iedereen eerlijk is, maar dit niet altijd vanzelfsprekend is. De waarheid vertellen is

niet altijd de beste oplossing of handeling, net als dat liegen niet per definitie slecht is. De

grens tussen goed en slecht is klein en wat iemand kiest, hangt af van de situatie en

persoonlijke belangen. Dit wordt verduidelijkt in de volgende vier voorbeelden.

Een voorbeeld van een morele kwestie dat past bij het thema Eerlijkheid – de

waarheid vertellen, gaat over Michael die moet kiezen of hij Sara de waarheid zal vertellen

over het ontsnappingsplan voor Lincoln. Michael wil via een raam van Sara’s kantoor in de

ziekenboeg ontsnappen. Om in Sara’s kantoor te komen, moeten de ontsnappers een sleutel

van de deur bezitten, omdat de deur altijd op slot wordt gedaan als alle medewerkers van de

ziekenboeg naar huis gaan. Het probleem is dat de ontsnappers geen sleutel bezitten. Een

van de oplossingen voor dit probleem is dat Michael Sara in vertrouwen neemt, haar inlicht

53

over zijn ontsnappingsplannen en vraagt of zij de deur niet op slot wil doen. Indien Michael

deze oplossing toepast, is hij eerlijk tegen Sara en is het probleem van de op slot zittende

deur opgelost. Maar tegelijkertijd wil Michael Sara niet betrekken in zijn

ontsnappingsplannen en in de problemen brengen. Bovendien neemt Michael een groot

risico, omdat Sara de deur misschien wel op slot doet, of erger, de medewerkers van de

gevangenis vertelt dat Michael onder andere met Lincoln uit de gevangenis wil breken. De

kans dat Sara het ontsnappingsplan geheim houdt en de deur open laat, lijkt kleiner dan de

kans dat Sara anderen informeert en/of de deur op slot doet. Toch besluit Michael Sara in te

lichten en te vragen of zij de deur niet op slot wil doen als zij vertrekt. Dit doet hij als volgt:

“I came here to tell you something. I'm getting my brother out of here. Tonight. And I

need your help. (…) I'm asking you to make a mistake. Not hurt anyone. Not steal

anything. Just ... forget to lock up. Leave the door unlocked when you leave tonight.

That's it. Please.” Aflevering twintig

In het voorbeeld van het thema Eerlijkheid – zwijgen is Michael eveneens de

keuzemaker. Abruzzi stelt hem de keuze: of Michael vertelt waar Fibonacci zich schuilhoudt

en Michael overkomt niets, of Michael zegt niets met als gevolg dat Michaels teen eraf

geknipt wordt met een tuinschaar. Michael heeft Abruzzi nodig voor zijn ontsnappingsplan,

omdat hij met een vliegtuigje wil ontsnappen vanaf een vliegveldje dat Abruzzi bezit. Om het

aantrekkelijk te maken voor Abruzzi om met het ontsnappingsplan mee te doen, heeft

Michael aan Abruzzi laten weten dat hij weet waar Fibonacci is. Abruzzi is door Fibonacci

verlinkt en zit dus door hem in de gevangenis en daarom wil hij wraak nemen op Fibonacci.

De belangen van Michael zijn het bevrijden van Lincoln door middel van het bedachte

ontsnappingsplan waarbij Abruzzi een vliegtuig moet regelen, het beschermen van Fibonacci

en het behouden van zijn eigen teen. Als Michael wel vertelt waar Fibonacci is, zal het

ontsnappingsplan niet volledig uitgevoerd kunnen worden, omdat Abruzzi dan geen

motivatie meer heeft om te ontsnappen. Als Michael niets vertelt, zal zijn teen afgeknipt

worden, maar is Fibonacci beschermd en het ontsnappingsplan gered. Wat beslist Michael

en voegt Abruzzi de daad bij het woord?

Abruzzi: “I’m going to count to three. One.”

54

Michael die zwaar ademt: “I give you that information I’m a dead man. You know it

and I know it.”

Abruzzi: “Two.”

Michael: “I’ll tell you the moment we’re outside those walls. Not a second before.”

Abruzzi: “Tell me now.”

Michael fluisterend: “Not gonna happen John.”

Abruzzi: “Hey. I’ll give you one last chance.”

Michael blijft zwijgen en Abruzzi gelooft zijn ogen niet. Daarop knikt Abruzzi naar de

man met de tuinschaar in zijn handen en zegt: “Three.” Aflevering twee

Abruzzi is gefrustreerd, omdat hij de informatie niet heeft gekregen van Michael ondanks de

bedreiging. Zijn plan heeft dus niet gewerkt. Michael schreeuwt het uit en huilt van de pijn,

maar vindt dat hij de juiste keuze heeft gemaakt. Dit wordt duidelijk wanneer Lincoln weet

wat er gebeurd is en zegt dat hij Abruzzi zal vermoorden en Michael hem hiervan weerhoudt

omwille van het ontsnappingsplan.

Het voorbeeld als verduidelijking voor het thema Eerlijkheid – liegen draait ook om

Michael die de keuze moet maken of hij de onschuldige Geary beschuldigt als dader van

Michaels brandwonden. Toen Michael gekleed in een cipieruniform op verkenning was voor

het ontsnappingsplan, moest hij zich verbergen voor een langslopende cipier. Michael moest

een stap achteruit zetten waardoor zijn schouderblad tegen een stomende buis aankwam en

verbrandde. Sara heeft Michael behandeld en heeft een stukje stof van een cipieruniform in

Michaels verbrande huid ontdekt. Omdat Michael niet wilde vertellen hoe hij aan zijn

brandwond kwam, is hij in de isoleercel geplaatst en later naar de psychiatrische afdeling

van de gevangenis verplaatst. Daar kan hij niet aan het ontsnappingsplan werken en dus wil

Michael terug naar zijn cel. Dit gebeurt alleen als Michael Pope vertelt hoe hij aan zijn

brandwond komt. Wanneer Michael de waarheid vertelt over het ontstaan van de

brandwond, zal dit Michael geen goed doen, omdat hij dan moet uitleggen hoe hij uit zijn cel

en aan een cipieruniform is gekomen. Wanneer Michael zwijgt, moet hij op de psychiatrische

afdeling blijven. Liegen lijkt dus de enige oplossing. Omdat Sara een stukje stof van een

cipieruniform ontdekt heeft, ligt het voor de hand om een cipier de schuld te geven. Als

Michael een willekeurig persoon de schuld geeft, liegt hij, maar is het plan gered. Die

willekeurige persoon wordt er alleen wel slechter van. Michael besluit toch te liegen en

beschuldigt Geary, omdat Geary corrupt is. Hierop onderzoekt Pope Geary’s kluisje en vindt

55

een cipieruniform met brandplekken aan de mouwen. Dit uniform met de brandplekken

heeft Manche, de neef van Sucre en medegevangene, gemaakt met een strijkbout en heeft

Westmoreland in het kluisje van Geary gelegd. Ook vindt Pope geld en het horloge van

Westmoreland die C-Note aan Geary heeft gegeven om Michaels cel te kunnen ‘kopen’ bij de

veiling. Geary wordt vervolgens ontslagen, Michael wordt naar zijn cel geplaatst en het

probleem is opgelost. Michael vindt het moeilijk om Geary onterecht te beschuldigen van

mishandeling, maar hij weet dat dit de enige oplossing is om het ontsnappingsplan te

beschermen. C-Note, Lincoln, Sucre, T-Bag en Westmoreland zijn blij dat het probleem op

deze manier wordt opgelost en dat het ontsnappingsplan geen gevaar meer loopt.

In het laatste voorbeeld van het thema Eerlijkheid met de oplossing manipuleren

spelen C-Note en T-Bag de hoofdpersonen. Zij moeten namelijk kiezen of zij vals spelen

tijdens het kaarten om geld. Deze keuzesituatie heeft betrekking op het probleem dat Geary

Michaels en Sucre’s cel wil veilen onder gevangenen. C-Note, T-Bag en Westmoreland willen

niet afwachten en proberen genoeg geld bij elkaar te krijgen om de cel te kunnen kopen. Een

van de manieren om aan geld te komen is het kaarten om geld. T-Bag stelt voor dat hij en C-

Note meedoen en het kaarten manipuleren en dus vals spelen. T-Bag legt aan C-Note uit wat

zijn plan is:

“Look, all you need to know is this - every time I deal, you bet big and never fold. See,

if I'm winning every time I deal, I end up with a Colombian necktie. You know what

I'm saying? But if you're the one raking in all the cash, well, I seriously doubt anyone

would ever think you and I are working together.” Aflevering achttien

T-Bag en C-Note zien echter wel een dilemma in deze oplossing. T-Bag zegt:

“[I]f Jesus over there catches you sleeving aces in the Kitchen Game...well, let's just

say there are lots of knives handy.” Aflevering achttien

Er bestaat dus risico op mislukking van T-Bags voorstel wat twijfel veroorzaakt. Aan de

andere kant, als T-Bags plan lukt en hij en C-Note genoeg geld bij elkaar gespeeld hebben,

kunnen zij de cel kopen en is het probleem opgelost. Ze kiezen ervoor om inderdaad vals te

spelen en zo winnen zij genoeg geld om de cel te kopen. T-Bag en C-Note zijn blij en

56

opgelucht dat hun plan gewerkt heeft. C-Note geeft Geary het geld en denkt dat hij de cel

heeft gekocht. Maar Geary zegt dat een ander hem een hoger bedrag heeft aangeboden en

geeft C-Note zijn geld niet terug. C-Note, T-Bag en Westmoreland zijn niet blij en beseffen

dat het vals spelen voor niets is geweest.

Geweld gebruiken

Geweld gebruiken is het thema waaronder zeven morele kwesties (achttien procent) vallen.

Morele kwesties zijn bij dit thema ondergebracht wanneer de keuzemaker moet kiezen of hij

of zij wel of geen geweld gebruikt of welke manier van geweld gebruiken hij of zij toepast.

Geweld gebruiken is een moreel thema, omdat, net als bij het thema Eerlijkheid, een

verwachting uitgaat van dit thema. De publieke opinie is dat geweld gebruiken onacceptabel

is, getuige het bestaan van taak- en gevangenisstraffen. Daders die dezelfde misdaad hebben

gepleegd, krijgen echter niet altijd dezelfde straf. Waarom? Omdat blijkbaar het gebruiken

van geweld per situatie anders wordt beoordeeld en gewaardeerd. Geweld gebruiken wordt

dus niet altijd per definitie absoluut slecht bevonden. Maar wanneer geldt dat geweld

gebruiken wel absoluut slecht is en wanneer minder slecht? Dit is een morele afweging die

door iedereen anders genomen wordt.

Hoewel Prison Break door de recensenten als actieserie betiteld is (zie inleiding en

paragrafen 2.1 en 2.3), gaan de meeste morele kwesties niet over geweld, maar over

eerlijkheid. Ik heb uitsluitend gelet op gewelddadige handelingen wat morele keuzes betreft

en dus niet op alle gewelddadige acties. Hierdoor kan de serie toch gewelddadiger zijn dan

uit mijn analyse blijkt.

Voor het thema Geweld gebruiken – bedreigen beschrijf ik de morele kwestie waarbij

Michael moet kiezen of hij gevangenisdirecteur Pope wel of niet bedreigt. Het moment om

te ontsnappen is aangebroken, maar Lincoln zit in een isoleercel waaruit Michael hem niet

kan bevrijden. Alleen Pope kan regelen dat Lincoln overgeplaatst wordt naar de ziekenboeg

en dus moet Michael Pope zover krijgen dat hij dit doet. De oplossing om dit voor elkaar te

krijgen is dat hij Pope moet bedreigen. Wanneer Michael Pope bedreigt, bestaat de kans dat

Pope regelt dat Lincoln inderdaad naar de ziekenboeg vervoerd wordt, maar tegelijkertijd

bestaat de kans dat Pope zich niet laat bedreigen of chanteren en dat Michael Pope

daadwerkelijk iets moet aandoen. Pope is echter altijd redelijk en goed voor Lincoln en

Michael geweest waardoor Pope dit lot niet zou verdienen. Bovendien wil Michael niemand

57

verwonden, want het zit in Michaels aard om iemand te helpen en geen kwaad te doen.

Michael ziet geen andere uitweg dan Pope te bedreigen. Wanneer Michael in Pope’s kantoor

is om het laatste stukje van de maquette van de Taj Mahal te plaatsen, trekt Michael een

mes en zegt hij dat hij die avond zal ontsnappen en dat Pope moet regelen dat Lincoln ook

meegaat. Als Pope niet meewerkt, zal Michael hem iets aandoen. Pope doet wat Michael

vraagt en geeft een cipier de opdracht Lincoln naar de ziekenboeg te begeleiden. Michael is

tevreden, want zijn oplossing heeft gewerkt.

Bij het thema Geweld gebruiken – vechten gebruik ik als voorbeeld de morele kwestie

waarbij C-Note moet kiezen of hij vecht met Trumpets die C-Note heeft betrapt tijdens het

overgieten van peroxide in plastic zakjes. Dat peroxide hebben de potentiële ontsnappers

nodig voor het bleken van hun blauwe gevangenispakken. De ontsnappingsroute loopt

namelijk via de psychiatrische afdeling waar alle gevangenen witte pakken dragen. C-Note is

degene die toegang heeft tot de keuken waar de flessen peroxide staan. Hij was bezig met

het overgieten van peroxide, toen Trumpets hem betrapte. C-Note moet in een paar

seconden beslissen hoe hij zal reageren. C-Note’s grootste belang is dat hij de keuken verlaat

met de zakjes peroxide, zodat de andere potentiële ontsnappers hun pakken kunnen bleken.

C-Note kan Trumpets uitschakelen door met hem te vechten. Alleen weet C-Note dan dat hij

problemen heeft met Trumpets die hem zal terugpakken. C-Note besluit dit risico te nemen

en gooit een zakje peroxide over Trumpets heen. Vervolgens slaat en schopt hij Trumpets,

spuugt hij op hem en loopt weg met een paar zakjes peroxide. C-Note heeft de zakjes

peroxide bij de andere potentiële ontsnappers afgeleverd, maar weet dat Trumpets hem in

elkaar zal slaan of vermoorden. Voor C-Note is het dus belangrijk om diezelfde avond nog te

ontsnappen.

Onder het thema Geweld gebruiken – moorden valt het maken van een keuze door

Lincoln om Terrence Steadman wel of niet te vermoorden. Omdat Lincoln van Michael houdt

en hem wilde laten studeren, heeft Lincoln 90.000 dollar geleend die hij probeert af te

lossen. Maar de schuld blijkt al afgelost door een man genaamd Bo. In ruil hiervoor wil Bo

dat Lincoln Terrence Steadman vermoordt voor hem waarop Lincoln reageert:

“I don't care who the guy is. I ain't killing no-one.”

58

Bo: “I must've missed the part where I gave you a choice. (…) He does bad things to

good people. Think of it as a $90,000 bullet. You start fresh, and you keep me from

finding out if there's someone in your life you will do something for.”

Aflevering zestien

Lincoln ervaart deze keuzesituatie als een dilemma, want hij weet dat als hij Terrence

Steadman inderdaad vermoordt dat hij van zijn geldschuld en Bo af is. Maar Lincoln wil

niemand vermoorden, want hij vindt dat dit slecht is. Als hij besluit Terrence Steadman niet

te vermoorden, zal Bo, zoals hierboven in het citaat aangegeven, personen van wie Lincoln

houdt iets aandoen. Lincoln weet niet wat hij moet doen en belt Michael op voor advies,

maar Michael drukt hem weg. Uiteindelijk besluit Lincoln dat hij Terrence Steadman gaat

vermoorden en loopt in een parkeergarage met een pistool af op een man in een auto. Maar

Lincoln ontdekt dat Terrence Steadman al dood is. Hij kijkt in de auto en rent naar zijn huis.

Wanneer Lincoln daar aankomt, is hij in de war. Hij beseft dat hij een verkeerde beslissing

heeft genomen, ook al heeft hij Terrence Steadman uiteindelijk niet zelf vermoord.

De laatste morele kwestie van dit thema valt onder Geweld gebruiken – geen geweld

gebruiken. Abruzzi moet kiezen of hij T-Bag geweld aan doet om zo te regelen dat T-Bag niet

meedoet met de ontsnapping. Michael heeft berekend dat de groep potentiële ontsnappers

te groot is. De groep wil dat T-Bag zich terugtrekt. Wanneer T-Bag met zijn handen

vastgebonden in een schuur staat met Abruzzi tegenover hem, is T-Bag bang dat Abruzzi

hem zal vermoorden. Hij smeekt Abruzzi om het niet te doen. Vervolgens ontstaat deze

dialoog:

T-Bag: “After all I've done, maybe I do deserve to die. Maybe I do. But you are no

better than me.”

Abruzzi: “But I can be. If I want. God has given me the chance to choose.”

T-Bag: “What?”

Abruzzi: “And maybe I should give you a chance as well.”

T-Bag: “You should. Anything, anything. Please. Please...please.”

Abruzzi: “Back out.”

T-Bag: “Of the escape?”

Abruzzi: “Or die.”

T-Bag: “I wouldn't...I wouldn't make it out there anyway. Not with my proclivities.”

59

Abruzzi: “I want you to give me your word. You hear me? I want you to give me your

word!”

T-Bag: “You got it. You got it, John. You got it. Come on, you got it.”

Abruzzi: “Swear.”

T-Bag: “I'm out! I swear! I swear to God! I swear...” Aflevering twaalf

Doordat T-Bag zegt dat Abruzzi geen beter mens is dan hij als Abruzzi hem vermoordt, begint

Abruzzi te twijfelen. Als hij T-Bag vermoordt of verwondt, zal T-Bag niet meedoen met de

ontsnapping en is het probleem opgelost, maar dan heeft T-Bag gelijk. Bovendien gaat

iemand verwonden of vermoorden tegen het Katholieke geloof in waarin Abruzzi gelooft. Als

Abruzzi geen geweld gebruikt tegen T-Bag, heeft T-Bag geen gelijk, want dan is Abruzzi wel

beter dan hij en doet hij niets wat tegen zijn geloof ingaat. Maar dan is Abruzzi niet van T-

Bag af. Abruzzi besluit T-Bag een kans te geven en laat hem beloven dat hij uit het

ontsnappingsplan stapt. Abruzzi vindt dat hij de juiste keuze heeft gemaakt en is dus

tevreden. Maar wanneer Abruzzi zich omdraait, haalt T-Bag een scheermesje tussen zijn

tanden vandaan en snijdt Abruzzi’s nek open. Abruzzi valt op de grond en T-Bag loopt weg.

Had Abruzzi toch anders moeten beslissen en handelen?

Medeplichtig worden

Het derde thema waaronder zes morele kwesties (vijftien procent) vallen is Medeplichtig

worden. De morele kwesties waarbij de keuze is om wel of niet betrokken te raken bij het

ontsnappingsplan of de ontsnapping, heb ik bij dit thema geplaatst. Medeplichtig worden is

een moreel onderwerp, omdat ook nu niet vaststaat of medeplichtig worden aan criminele

activiteiten goed of slecht is. Aan de ene kant is dit onacceptabel. Aan de andere kant,

wanneer iemand een ander hierdoor helpt, beschermt of redt en dus niet uit eigen belang

handelt, is het dan nog steeds onacceptabel? Het oordeel hierover zal door iedereen anders

geveld worden, omdat de motivatie van het medeplichtig worden bepalend is. Voor de een

is een bepaalde motivatie voldoende reden om de actie goed te keuren, terwijl de ander

dezelfde motivatie ongegrond vindt. Wie heeft gelijk; wiens oordeel is de juiste?

De situatie waarbij Sara kiest om wel medeplichtig te worden, is een voorbeeld van

Medeplichtig worden – wel medeplichtig worden. Toen Michael Sara had ingelicht over het

bevrijden van Lincoln, heeft Michael gevraagd of Sara de deur van haar kantoor in de

60

ziekenboeg niet op slot wilde doen als zij naar huis ging. Sara moet kiezen of zij Michael

helpt en hierdoor medeplichtig wordt of dat zij Michael niet helpt, niet medeplichtig wordt

en Pope, de cipiers of de medewerkers van de ziekenboeg over het ontsnappingsplan

vertelt. Sara twijfelt over wat zij moet doen. Aan de ene kant heeft zij gevoelens voor

Michael en wil zij hem graag helpen. Bovendien gelooft Sara dat Lincoln onschuldig is en dus

onterecht geëxecuteerd zal worden. Als Sara doet wat Michael haar gevraagd heeft, wordt

ze medeplichtig aan de ontsnapping en kan zij zelf in de problemen raken als ontdekt wordt

dat zij de deur niet op slot heeft gedaan. Als Sara de deur wel op slot doet, weet Sara zeker

dat zij niet, maar de groep potentiële ontsnappers wel in de problemen komt. Ze denkt lang

na over wat ze moet doen. Nadat Sara haar vader, de gouverneur die de executie kan

uitstellen of stop zetten, gevraagd heeft of hij alle informatie bekeken heeft en hij dit niet

heeft gedaan, is Sara zo boos dat ze besluit Michael te helpen. Ze gaat terug naar de

gevangenis en laat de deur open als ze weer vertrekt. Sara vindt dit een moeilijke beslissing,

omdat zij moet kiezen tussen een illegale actie en de liefde voor Michael. Ze koos voor

Michael, maar is niet gelukkig met de beslissing. Ze huilt en later vinden politieagenten haar

liggend op haar bank aan met lege potjes medicijnen. Sara heeft een overdosis morfine

ingenomen en lijkt dood.

Het voorbeeld van de morele kwestie van Medeplichtig worden – niet medeplichtig

worden gaat over Sucre die moet kiezen of hij mee wil doen aan het ontsnappingsplan en

dus medeplichtig wil worden. Omdat Michael een cel deelt met Sucre, is het van belang dat

Sucre meedoet. Als Sucre niet mee wil doen, heeft Michael een probleem, want dan kan

Michael zijn ontsnappingsplan niet uitvoeren en kan Sucre het in gevaar brengen. Sucre’s

belangen zijn tegenstrijdig. Aan de ene kant wil hij niets met het ontsnappingsplan te maken

hebben, omdat hij niet het risico wil lopen dat hij betrapt wordt en een langere straf

opgelegd krijgt. Aan de andere kant is het verleidelijk om wel mee te doen, omdat hij zo

eerder vrij is en naar zijn geliefde Maricruz kan. Bovendien helpt hij dan Michael en Lincoln.

Wanneer Sucre hoort dat Michael al begonnen was met het uitvoeren van het

ontsnappingsplan, reageert Sucre woedend. Michael was blijkbaar ervan uit gegaan dat

Sucre ook wilde ontsnappen. Sucre vindt dit onbegrijpelijk en beslist dat hij niets met de

ontsnapping te maken wil hebben. Michael is teleurgesteld en Sucre regelt uiteindelijk dat

hij overgeplaatst wordt naar een andere cel. In aflevering vier verandert Sucre echter van

61

gedachte en wil uiteindelijk toch mee doen, maar deze beslissing hoort bij een andere

morele kwestie die onder Medeplichtig worden – wel medeplichtig worden valt.

Helpen

Onder het thema Helpen vallen vijf van de 39 morele kwesties (dertien procent). Een morele

kwestie hoort bij dit thema wanneer de keuzemaker moet kiezen of hij of zij een ander wel

of niet helpt. Deze keuze kan ontstaan zijn doordat de hulpbehoevende de keuzemaker om

hulp vraagt, zoals Seth en Lincoln die Michael om hulp vragen en Michael die Westmoreland

om hulp vraagt, of doordat de keuzemaker weet dat hulp voor de ander noodzakelijk is,

zoals Michael die weet dat Tweener hulp nodig heeft. De reden dat Helpen een moreel

thema is, is vanwege dezelfde balans tussen goed en slecht die bij de andere morele thema’s

ook naar voren komt. De publieke opinie is dat helpen goed is. Mensen die zich hebben

ingezet voor de medemens worden veelal beloond met onderscheidingen en eervolle

vermeldingen. Maar niet iedereen helpt de medemens even vaak. Zijn deze mensen

hierdoor minder goed? Of anders geformuleerd, zijn personen die anderen weinig helpen

slechte mensen? Om dit te beoordelen is wederom de situatie en motivatie belangrijk die

door iedereen verschillend geïnterpreteerd wordt.

Een van de morele kwesties die bij Helpen – wel helpen hoort, gaat over Michael die

moet kiezen of hij Tweener wel of niet zal helpen. Michael ziet dat T-Bag zich met Tweener,

een nieuwe gevangene, bemoeit. Tweener is jong, machteloos en hulpeloos. Hoewel

Tweener Michael niet om hulp gevraagd heeft, maar het duidelijk is dat hij wel hulp nodig

heeft, legt Michael zichzelf de keuze op om Tweener wel of niet te helpen. Omdat Michael

Seth niet geholpen heeft met de zelfmoord van Seth als gevolg, voelt Michael zich schuldig.

In de volgende alinea schrijf ik meer over Michaels keuze om Seth niet te helpen. Net als

Tweener werd Seth geïntimideerd en onderdrukt door T-Bag. Michael wil Tweener helpen,

maar realiseert zich dat hij dan een risico neemt, omdat T-Bag van het ontsnappingsplan

afweet. Als Michael Tweener wel helpt, zal T-Bag zich tegen Michael keren en ontstaat het

gevaar dat T-Bag het ontsnappingsplan vertelt aan gevangenen of de cipiers. Lincoln zal dan

waarschijnlijk niet bevrijd kunnen worden en zal geëxecuteerd worden en Michael zal een

zwaardere straf krijgen. Als Michael Tweener niet helpt, weet hij zeker dat het

ontsnappingsplan niet in gevaar komt, maar weet hij ook dat T-Bag Tweener zal blijven

intimideren en dat Tweener net als Seth erg ongelukkig wordt en misschien ook een einde

62

aan zijn leven maakt. Michael ervaart dus een dilemma door zijn tegenstrijdige belangen.

Michael besluit risico te nemen en zegt:

Michael: “This ends right now.”

T-Bag: “Oh, you just screwed some major league pooch, Pretty. I'm gonna sing like a

whole tree full of birds now. Badge!”

Michael: “You wanna sing, then sing. But you know what I think? You don't have the

guts. You want out of here just as much as the rest of us.”

C.O.: “We got a problem here?”

T-Bag: “No. I, uh...I thought we were missing some tools here. My bad.”

C.O.: “Get back to work.”

Michael: “Now. You and I may be stuck together in this little dance, but I call the

shots. First shot, that kid out there? You don't touch him. Ever. Do we understand

each other?”

T-Bag: “We do.” Aflevering negen

T-Bag voelt zich vernederd door Michael, maar hij weet dat als hij mee wil doen met

Michaels ontsnappingsplan dat hij Michael te vriend moet houden. Tweener is blij en denkt

dat hij de situatie zelf heeft opgelost, omdat hij niets van Michaels hulp afweet. Michael is

tevreden, omdat T-Bag Tweener met rust laat en dat T-Bag niets heeft gezegd over het

ontsnappingsplan.

Bij Helpen – niet helpen hoort één morele kwestie. De keuzemaker is wederom

Michael die moet kiezen of hij Seth wel of niet zal helpen. Seth heeft Michael om hulp

gevraagd, omdat hij niet onder de macht van T-Bag uitkomt. Michaels dilemma is hetzelfde

als bij de keuzesituatie in de vorige alinea. Als Michael helpt, brengt hij het ontsnappingsplan

in gevaar, omdat T-Bag anderen erover kan inlichten. Als Michael niet helpt, behoudt Seth

zijn probleem en Michael zijn ontsnappingsplan. Michael besluit Seth niet te helpen, zodat T-

Bag het ontsnappingsplan niet verraadt. Michael had zich dus nog niet bedacht dat T-Bag

Michael misschien nooit zou verraden, omdat T-Bag zelf ook wil ontsnappen. Omdat Seth de

situatie niet langer aankon en niet geholpen werd door een ander, heeft hij zichzelf

opgehangen. Zoals ik in de vorige alinea al schreef, voelt Michael zich erg schuldig over het

feit dat hij Seth niet geholpen heeft en dat Seth hierdoor zelfmoord heeft gepleegd. Michael

heeft dan ook spijt van zijn beslissing en bespreekt dit met Lincoln:

63

Michael: “I could have done something.”

Lincoln: “No. T-Bag had his hooks in that kid, there was nothing you could have

done.”

Michael: “I could have told the Pope. He could've transferred the kid to ADSEG, he

would've been safe.”

Lincoln: “Go easy, Michael. You didn't even know him.”

Michael: “And that makes it okay? I turned my back on him because I didn't wanna

make waves. It was just...easier to look the other way. Keep the plan safe.”

Lincoln: “And you did.”

Michael: “But at what price? That's not how she raised us. A man's down, you give

him your hand. She'd roll over in her grave if she knew what I'd become.”

Lincoln: “She wouldn't. You've given me your hand, Michael. My son's out there with

a bull's eye on his back. Do whatever you gotta do to get us out of here. Please.”

Aflevering negen

Stelen

Het laatste thema is Stelen – wel stelen of niet stelen. Een morele kwestie valt onder dit

thema wanneer de keuzemaker gevraagd wordt om iets te stelen, zoals Tweener, Manche

en Nika die door Michael gevraagd worden, of wanneer de keuzemaker denkt dat stelen de

enige oplossing is voor een probleem en dus moet kiezen of hij of zij deze oplossing zal

toepassen, zoals Michael. Vier morele kwesties (tien procent) horen bij dit thema. Stelen

wordt door de samenleving beoordeeld als iets slechts. Daders worden toegesproken en

bestraft. Maar, is stelen om te overleven ook slecht? Is stelen om een ander te helpen, te

beschermen of te redden nog steeds slecht? De grens van of stelen acceptabel of

onacceptabel is, is niet altijd even duidelijk en ligt niet altijd op hetzelfde punt voor iedereen.

De grens is arbitrair en dus discutabel. Daarom is Stelen een moreel thema.

Ik gebruik de morele kwestie waarbij Tweener de keuzemaker is als voorbeeld voor

Stelen – wel stelen. Tweener moet kiezen of hij Michaels horloge van de pols van cipier

Geary wil jatten. Michael heeft dit horloge nodig om het te verbinden met een

opnamerecorder waarmee Michael te weten wil komen hoe lang cipiers ’s avonds erover

doen om buiten een rondje te lopen. Zo weet Michael hoe lang de potentiële ontsnappers

mogen doen om van Sara’s kantoor naar de gevangenismuur te komen zonder betrapt te

worden. Alleen heeft Geary het horloge uit de zak van Michaels persoonlijke bezittingen

64

gestolen. Tweeners belangen in deze keuze zijn dat hij niet betrapt wil worden, zodat hij niet

langer in de gevangenis moet blijven, maar ook wil Tweener graag bij de werkploeg horen,

zodat hij zijn tijd in de gevangenis gedeeltelijk nuttig besteedt. Michael belooft Tweener dat

hij nadenkt over of Tweener zich bij de werkploeg mag aansluiten. Tweener vindt dit

voldoende motivatie en kiest om het horloge te stelen. Tweener simuleert dat hij een toeval

heeft en wordt binnengebracht door onder andere Geary. Ongemerkt jat Tweener het

horloge. Michael is blij en opgelucht dat hij het horloge terugheeft en Tweener hoopt dat

Michael regelt dat hij werk krijgt bij de werkploeg, maar dit zal helaas voor Tweener nooit

gebeuren.

De morele kwestie die bij Stelen – niet stelen hoort, gaat over Michael die moet

kiezen of hij Sara’s sleutel van haar kantoordeur wel of niet zal stelen. Die sleutel is nodig om

te kunnen ontsnappen. Een van de oplossingen is dat Michael Sara’s sleutel steelt, zodat hij

de sleutel in zijn cel kan kopiëren en het bij zijn volgende bezoek aan Sara weer teruglegt.

Maar Michael twijfelt. Als hij de sleutel steelt, bestaat het risico dat Sara hem betrapt, maar

is de kans groot dat hij toegang heeft tot Sara’s kantoor tijdens het moment dat hij en de

overige potentiële ontsnappers uit de gevangenis breken. Het probleem van de op slot

zittende deur is dan opgelost. Maar Michael heeft gevoelens voor Sara en wil haar niet

bedriegen of gebruiken voor zijn ontsnappingsplan. Als hij Sara dus besteelt, zal Michael zich

rot voelen, omdat hij eerlijk en oprecht wil zijn naar Sara toe. Wanneer Michael de kans

krijgt om de sleutel uit Sara’s jaszak te pakken, besluit hij het niet te doen. In plaats daarvan

zoent hij Sara en als zij hem terugzoent, weet Michael dat hij de juiste beslissing heeft

genomen.

Samengevat, welke morele kwesties zijn het gevolg van de broederliefde tussen

Lincoln en Michael? Er zijn 39 morele kwesties die gebaseerd zijn op broederliefde die bij vijf

thema’s en veertien oplossingen passen. Het thema en de oplossing die het vaakst

voorkomen is Eerlijkheid – liegen. Het vierde deel van de serie bevat de meeste morele

kwesties. Van de 22 afleveringen geldt dit voor aflevering twintig. De verklaring hiervoor is

dat de verhaallijnen van het vierde gedeelte meer probleem- en keuzesituaties bevatten dan

in de andere gedeeltes en dat deze situaties door het wel of niet eerlijk zijn opgelost

worden. Van de 39 morele kwesties is Michael het vaakst de keuzemaker wat

vanzelfsprekend is, omdat Michael één van de twee hoofdpersonages is.

65

4.3 Combinatie kenmerken van broederliefde & morele kwesties

Nu vaststaat hoe de broederliefde tussen Lincoln en Michael zich kenmerkt en welke morele

kwesties de 22 afleveringen van het eerste seizoen van Prison Break bevatten, kunnen deze

twee antwoorden gecombineerd worden. Bestaat een verband tussen bepaalde kenmerken

en bepaalde morele kwesties? Komen deze altijd samen voor in dezelfde aflevering? Nee, er

zijn geen specifieke combinaties van bepaalde kenmerken en bepaalde morele kwesties te

onderscheiden. Een morele kwestie van een bepaald thema of oplossing is niet gebaseerd op

één bepaald kenmerk, maar kan aan verschillende soorten kenmerken gerelateerd zijn. Er

bestaan 31 combinaties van morele kwesties van het thema Eerlijkheid met kenmerken,

waarvan zeven combinaties tweemaal voorkomen. Morele kwesties van Geweld gebruiken

zijn twintig keer gecombineerd met kenmerken, waarvan er drie twee keer voorkomen. Er

bestaan zestien combinaties van morele kwesties van Medeplichtig worden met kenmerken,

waarvan er twee tweemaal te herkennen zijn. Voor de morele kwesties van Helpen geldt dat

zij achttien keer in combinatie staan met kenmerken, waarvan er vier twee keer voorkomen.

Zes morele kwesties van Stelen zijn gecombineerd met kenmerken, waarvan er één twee

keer te herkennen is. Er doen zich geen morele kwesties van het thema Geweld gebruiken in

combinatie met kenmerken van de groep Nabijheid in dezelfde aflevering voor. Dit geldt ook

voor twee andere combinaties, namelijk Medeplichtig worden met Nabijheid en Stelen met

Geloof. In tabel 4.7 in de appendix staat een overzicht van de combinaties van morele

kwesties per thema en oplossing met kenmerken en kenmerken per groep die in dezelfde

aflevering voorkomen. Het aantal staat voor hoe vaak een combinatie in eenzelfde aflevering

is te herkennen.

Dat er geen specifieke combinaties bestaan, is opvallend. Zoals uit paragrafen 2.4 en

2.5 blijkt, worden morele beslissingen genomen op basis van onder andere emoties (Izard,

2007; Nussbaum, 2004; Oatley & Jenkins, 1996). Uit deze beargumentering vloeit voort dat

bepaalde kenmerken van de emotie broederliefde uitkomsten van bepaalde morele kwesties

beïnvloeden. Het zou logisch zijn geweest dat ‘elkaar vertouwen’ tot eerlijkheid leidt of dat

door ‘elkaar willen helpen’ daadwerkelijk hulp aangeboden wordt. Dit is echter niet het

geval. Concluderend, de uitkomsten van de morele kwesties staan wel in relatie tot de

broederliefde tussen Lincoln en Michael, maar niet tot bepaalde kenmerken van deze

broederliefde.

66

5. Conclusie

Welke morele kwesties zijn gebaseerd op de broederliefde tussen Lincoln en Michael in het

eerste seizoen van de televisieserie Prison Break en hoe worden deze opgelost? Deze vraag

stond centraal in deze thesis. Uit de analyse blijkt dat de broederliefde tussen Lincoln en

Michael zich door zestien soorten kenmerken typeert die in totaal 82 keer voorkomen. Deze

zestien kenmerken zijn in de vier groepen Communiceren, Helpen, Nabijheid en Geloof

onderverdeeld. De kenmerken van de groep Helpen zijn het meest dominant in de 22

afleveringen van de serie. Ook blijkt dat 39 morele kwesties van vijf thema’s en met veertien

oplossingen in Prison Break te onderscheiden zijn. De meeste morele kwesties draaien om

de keuze om wel of niet eerlijk te zijn waarbij liegen de meest toegepaste oplossing is.

Bestaat een verband tussen de zestien specifieke kenmerken van broederliefde en de 39

morele kwesties van de vijf specifieke thema’s en met de veertien specifieke oplossingen?

Nee, er is geen patroon te ontdekken in de verdeling van de kenmerken en morele kwesties

per aflevering. Er is geen bepaalde morele kwestie die gebaseerd is op één bepaald kenmerk

van broederliefde. Alleen de morele kwesties met de thema’s Geweld gebruiken en

Medeplichtig worden komen niet in dezelfde aflevering voor met kenmerken uit de groep

Nabijheid. Dit geldt ook voor morele kwesties met het thema Stelen en kenmerken van de

groep Geloof.

Dat de afleveringen van Prison Break 39 morele kwesties bevatten is niet

verwonderlijk, omdat elk televisieprogramma morele vraagstukken toont. Dat de serie

zestien kenmerken van broederliefde bevat, is verrassender. De serie staat immers bekend

als actie- en gevangenisserie en niet als een serie waarin liefde een grote rol speelt. Toch

blijkt dat Prison Break voornamelijk gaat over de broederliefde tussen Lincoln en Michael.

Deze liefde heeft tenslotte geleid tot het door Michael bedachte ontsnappingsplan voor

Lincoln. Omdat de serie verschillende aspecten van genres toont (liefde, moraal, geweld,

actie, spanning, humor), is het niet vreemd dat de recensenten geen duidelijk genre konden

toedichten aan Prison Break. Des te opvallender is het feit dat ‘maar’ zeven van de 39

morele kwesties over geweld gebruiken gaan, terwijl de serie vaak als actieserie omschreven

wordt. Ook de conclusie dat bepaalde morele kwesties niet gebaseerd zijn op bepaalde

kenmerken van broederliefde is opmerkelijk, want dit was wel de verwachting. Het zou

67

vanzelfsprekend zijn dat een kenmerk als ‘zorgen voor elkaar’ leidt tot een morele keuze als

het aanbieden van hulp. Dit is echter niet het geval.

Uit dit onderzoek blijkt dat Prison Break een postmoderne serie genoemd mag

worden, omdat uit de resultaten blijkt dat de serie enkele postmoderne aspecten omvat. Zo

wordt geen absolute waarheid verteld in de serie. Broederliefde kan volgens de makers van

Prison Break niet op één manier worden omschreven, maar door zestien soorten

kenmerken. Morele kwesties worden niet op één manier opgelost, maar op veertien wijzen.

Sommige morele keuzes worden zelfs herhaald en anders opgelost, zoals het wel of niet

medeplichtig worden aan het ontsnappingsplan door Sucre en Westmoreland. Prison Break

geeft niet aan of een morele kwestie op een goede of slechte manier is opgelost. De kijker

kan hier zelf invulling aan geven. Met andere woorden, Prison Break is een ‘open’

televisieserie en dit is een typisch postmodern element. De serie is bovendien postmodern

vanwege de ‘private’ onderwerpen als (broeder)liefde en familiebanden die in de

afleveringen te herkennen zijn en morele kwesties die worden opgelost door middel van een

mix van publieke en persoonlijke opvattingen, ervaringen en emoties. De verschillende

verhaallijnen maken de serie ‘open’ voor interpretatie en spelen een rol in het verklaren van

de aantallen en soorten kenmerken van broederliefde en morele kwesties. Kortom, uit de

analyse blijkt dat het eerste seizoen van de televisieserie Prison Break wel degelijk

postmoderne elementen bevat.

68

6. Discussie

Met dit onderzoek is onderzocht hoe moraal en emotie met elkaar in relatie staan in de

televisieserie Prison Break. De serie gaat over twee broers die zo veel van elkaar houden dat

Michael Lincoln uit de gevangenis wil bevrijden. Tijdens deze bevrijdingsactie moeten

Lincoln, Michael en andere personages morele keuzes maken die in deze thesis morele

kwesties genoemd zijn. Ik heb beargumenteerd dat de emotie broederliefde zeer veel

invloed heeft op het ontstaan en oplossen van een morele kwestie ten eerste doordat

Michael zijn broer Lincoln uit liefde wil helpen ontsnappen en daarbij morele kwesties

ontstaan zijn en ten tweede doordat morele kwesties worden opgelost met één doel in

gedachte: voorkomen dat Lincoln geëxecuteerd wordt door hem uit de gevangenis te laten

ontsnappen. Hoe emotie een rol speelt in het maken van morele keuzes is dus onderzocht.

De serie Prison Break leent zich hier uitstekend voor, omdat in deze serie één soort emotie

centraal staat en dat is de liefde tussen de broers Lincoln en Michael.

In de sociale wetenschappen bestaan nog maar weinig onderzoeken over de

wisselwerking tussen emotie en moraal in televisieprogramma’s, zoals ik in de inleiding

geschreven heb. Dat televisieprogramma’s emoties tonen en veroorzaken is bekend en dat

zij aangeven wat normaal en abnormaal, geaccepteerd en ongeaccepteerd is, is ook bekend.

Maar hoe emoties en moraal in televisieprogramma’s aan elkaar gerelateerd zijn, was nog

relatief onbekend terrein. Ik heb door middel van dit onderzoek geprobeerd deze leemte op

te vullen. Over de onderwerpen emotie en moraal is in de psychologie en filosofie

daarentegen wel vaak geschreven, alleen niet in combinatie met elkaar. Onder andere Held

(1993), Izard (2007), Nussbaum (2004), Oatley & Jenkins (1996), Ortony et al. (1988) en Prinz

(2007) zijn de uitzonderingen die beargumenteren dat emotie en moraal met elkaar in

verband staan. Ik heb hun visie overgenomen en betoogd dat het moreel denk- en

handelingsvermogen, zoals moraal geduid is in deze thesis, gevormd wordt door algemene

regels, normen en waarden, eigen ervaringen en opvattingen en emoties. Emoties

beïnvloeden het moreel handelen, maar het moreel handelen roept op zijn beurt bepaalde

emoties op. Hierdoor ontstaat een wisselwerking tussen de twee thema’s.

Het is belangrijk om de relatie tussen emotie en moraal in televisieprogramma’s te

bestuderen, omdat, naast het feit dat het weinig eerder is onderzocht, de televisie iets

69

teweeg kan brengen bij kijkers doordat deze hen vermaakt, informeert en iets bijbrengt. In

de inleiding van deze thesis heb ik geschreven dat de televisie in het postmoderne tijdperk

traditionele wereldbeelden, zoals religie en wetenschap, heeft vervangen en de kijker vertelt

op welke manier hij of zij zou kunnen leven. Ik heb beargumenteerd dat Prison Break een

postmoderne serie genoemd mag worden, omdat ‘private’ onderwerpen, zoals familie,

liefde en de dood, geïntegreerd zijn in de (absurde) verhaallijnen, omdat de scheiding tussen

goed en slecht niet altijd duidelijk is en niets vanzelfsprekend of natuurlijk is en omdat de

waarheid niet wordt getoond waardoor kijkers zelf de mogelijkheid hebben vast te stellen

wie of wat goed of slecht is. De morele kwesties in Prison Break zouden kijkers kunnen

aanzetten tot nadenken over wat wel en niet aanvaardbaar is. Emoties spelen hierbij een

belangrijke rol, omdat moraal gevormd wordt door emoties en emoties oproept. Met andere

woorden, Prison Break is geschikt om kijkers te helpen met het ontwikkelen van het moreel

denk- en handelingsvermogen, omdat de serie laat zien hoe emotie effect heeft op het

vormen van een morele positie.

De morele kwesties die gebaseerd zijn op de broederliefde tussen Lincoln en Michael

zijn geanalyseerd door middel van kwalitatief onderzoek. De methode die is toegepast, is

een vorm van narratieve analyse, namelijk inhoudsanalyse. Deze analysemethode is geschikt

geweest, omdat uit de analyse blijkt hoe de broederliefde tussen Lincoln en Michael

verbeeld wordt in de serie, welke morele keuzes Lincoln, Michael en de overige personages

moeten maken, wat de relatie tussen de emotie broederliefde en de morele kwesties is, wie

bij de morele keuzes betrokken zijn, welke belangen zij hebben en hoe de morele kwesties

opgelost zijn. Het antwoord op de onderzoeksvraag is beschrijvend van aard wat past bij

kwalitatief onderzoek.

Toch kan de broederliefdesrelatie tussen Lincoln en Michael uit meer dan zestien

soorten kenmerken bestaan, doordat abstracte concepten, zoals respect en eerlijkheid, niet

concreet aangewezen konden worden. In dit onderzoek zijn alleen concrete voorbeelden van

kenmerken meegenomen in de resultaten en conclusies. Hierdoor blijkt uit dit onderzoek dat

in Prison Break de liefde tussen de twee broers uit zestien soorten kenmerken bestaat die in

totaal 82 keer voorkomen.

Tevens is uit dit onderzoek geen normatief standpunt af te leiden over de manier

waarop morele kwesties worden opgelost. Het antwoord op de onderzoeksvraag betrof

enkel een beschrijving van de kenmerken van broederliefde en de morele kwesties en geen

70

oordeel over of een bepaalde keuze of oplossing moreel of immoreel is. Net als ik, neemt de

serie Prison Break ook geen normatief standpunt in, omdat morele kwesties op verschillende

manieren zijn opgelost. Sommige morele kwesties komen zelfs meerdere keren voor met

een andere uitkomst. Uit de analyse blijkt dat één bepaalde dominante wijze van het

oplossen van morele kwesties of één morele kwestie in het bijzonder in de serie niet te

herkennen is.

Wat bovendien niet bekend is geworden uit dit onderzoek, is welke andere soorten

emoties dan broederliefde betrokken zijn bij de morele kwesties in het eerste seizoen van de

televisieserie Prison Break. Ik heb mij uitsluitend gericht op hoe de emotie broederliefde

invloed heeft op het ontstaan en oplossen van morele kwesties in de 22 afleveringen van de

serie. Om te concluderen of en in welke mate emoties als angst, woede, (wan)hoop,

verdriet, teleurstelling, verwijt, schaamte, bewondering en trots een uitwerking hebben op

het ontstaan en oplossen van morele keuzes in het eerste seizoen van Prison Break, of in

andere televisieseries of –programma’s, moet worden onderzocht in een ander onderzoek.

Wellicht is dit onderzoek dan een startpunt voor vervolgonderzoek.

71

7. Literatuur

Ang, I. 1982. Het geval Dallas: populaire kultuur, ideologie en plezier. Amsterdam: SUA.

Aurthur, K. 14 augustus 2005. Thirteen episodes to life. The New York Times: 23.

Battles, K. & Hilton-Morrow, W. 2002. Gay Characters in Conventional Spaces: Will and

Grace and the Situation Comedy Genre. Critical Studies in Media Communication 19

(1): 87-105.

Baudrillard, J. 1988. The Masses: The Implosion of the Social in the Media. In: Poster, M. Jean

Baudrillard. Selected Writings. Cambridge, Oxford: Polity Press, 207-219.

Baudrillard, J. 2001. The precession of simulacra. In: M.G. Durham & D. M. Kellner. Media

and cultural studies. Keyworks. Oxford: Blackwell.

Bianco, R. 29 augustus 2005. 'Prison Break' debut has lock on suspense. USA Today: 4.

Bianculli, D. 29 augustus 2005. ´Prison´ is no breakout hit. Daily News New York: 78.

Bratich, J.Z. 2007. Programming reality. Control societies, new subjects and the powers of

transformation. In: D. Heller (ed). Makeover television. Realities remodelled. London:

I.B. Taurus: 6-22.

Breure, B. 9 juni 2006. De foute cipiers van Prison Break. Het Parool: 13.

Chatman, S. 1978. Story and Discourse. Narrative Structure in Fiction and Film. Ithaca:

Cornell University Press.

Collins, J. 1992. Television and postmodernism. In: R. C. Allen (ed). Channels of discourse,

reassembled. London: Routledge: 327 – 353.

Cox, T. 25 augustus 2005. Gimme a 'Break': New Fox prison series thrills as it defies belief.

Chicago Daily Herald: 1.

Creeber, G. 2001. The Mini-Series. In: Creeber, G., Miller, T. & Tulloch, J. (ed). The television

genre book. London: British Film Institute, 35-38.

Eco, U. 1979. The role of the reader: Explorations in the semiotics of texts. Bloomington:

University of Indiana Press.

Entman, R. 1994. Representation and reality in the portrayal of blacks on network television

news. Journalism Quarterly 71 (3): 509-520.

Fehr, B. & Russel, J.A. 1991. The Concept of Love Viewed From a Prototype Perspective.

Journal of Personality and Social Psychology 60 (3): 425-438.

72

Feuer, J. 1992. Genre study and television. In: Allen, R.C. (ed). Channels of discourse,

reassembled. Second Edition.

Fiske, J. 1986. Television: Polysemy and popularity. Critical Studies in Mass Communication 3

(4): 391-408.

Fiske, J. 1987. Television culture. London, New York: Routledge.

Fiske, J. & Hartley, J. 2003. Reading Television. London, New York: Routledge.

Floyd, K. 1997. Brotherly love II: A Developmental Perspective on Liking, Love and Closeness

in the Fraternal Dyad. Journal of Family Psychology 11 (2): 196-209.

Frankfurt, H.G. 2004. The reasons of love. Princeton: Princeton University Press.

Gauntlett, D. 2002. Media, gender and identity. An introduction. New York: Routledge: 91-

113.

Giddens, A. 1991. Modernity and Self-Identity. Self and Society in the Late Modern Age.

Cambridge: Polity Press.

Gray, H. 2001. The Politics of representation in network television. In: Durham, M.G. &

Kellner, D.M. Media and cultural studies. Keyworks. Oxford: Blackwell.

Hall, S. 1973. Encoding and decoding in the television discourse. Paper for the Council of

Europe colloguy on ‘Training in the critical reading of televisual language’. Organized

by the Council of the Centre for Mass communication Research, University of

Leicester.

Hansen, A., Cottle, S., Negrine, R. & Newbold, C. 1998. Mass Communication Research

Methods. New York: New York University Press.

Hart, H.´t, Boeije, H. & Hoz, J. 2006. Onderzoeksmethoden. Amsterdam: Boom Onderwijs.

Held, V. 1993. Feminist morality. Transforming culture, society and politics. Chicago, London:

The University of Chicago Press.

Hermes, J. & Reesink, M. 2003. Inleiding televisiestudies. Amsterdam: Boom.

IMDb.com, Inc. 2010. Internet Movie Database over Prison Break,

http://www.imdb.com/title/tt0455275/, geraadpleegd op 27-1-2010.

Izard, C.E. 2007. Basic Emotions, Natural Kinds, Emotion Schemas, and a New Paradigm.

Psychological Science 2(3): 260-280.

Kozloff, S. 1992. Narrative theory and television. In: Allen, R.C. (ed). Channels of discourse,

reassembled. Second Edition.

73

Kronke, D. 29 augustus 2005. ´Prison Break´ is worth doing time. The Daily News of Los

Angelos: 11.

Lacey, N. 2000. Narrative and genre: key concepts in media studies. Basingstoke: MacMillan.

Langeslag, M. 30 maart 2006. ´Prison Break´ is huiveringwekkend. AD/Haagsche Courant: 37.

Lieblich, A., Tuval-Mashiach, R. & Zilber, T. 1998. Narrative research: reading analysis and

interpretation. Thousand Oaks: Sage Publications.

Lyotard, J-F. 1984. The Postmodern Condition: A Report on Knowledge. Manchester:

Manchester University Press.

Meijer, I.C. & Krijnen, T. 2007. De moraal van televisie: een empirisch onderzoek naar de

lessen van een populair medium. Tijdschrift voor Communicatiewetenschap 35 (1): 3-

22.

Moseley, R. & Read, J. 2002. ‘Having it Ally’. Popular television (post-)feminism. Feminist

Media Studies 2 (2): 231-249.

Neale, S. 2001. Studying Genre. In: Creeber, G., Miller, T. & Tulloch, J. (ed). The television

genre book. London: British Film Institute, 1-3.

Nieuwstadt, M. J. van 1987. Dialectiek van de Verlichting. SUN: Nijmegen. Hoofdstuk

Cultuurindustrie, 135-184. Oorspronkelijk van Adorno, T.W. & Horkheimer, M. 1944.

Dialektik der Aufklärung. Querido: Amsterdam.

NRC Next, auteur onbekend. 16 maart 2006. 7 reden om thuis te blijven: 33.

Nussbaum, M. C. 1990. Love’s knowledge. Essays on philosophy and literature. New York,

Oxford: Oxford University Press.

Nussbaum, M.C. 2004. Oplevingen van het denken. Over de menselijke emoties. Amsterdam:

Ambo. Vertaald door P. Adelaar. Oorspronkelijk: 2001. Upheavals of Thought. The

Intelligence of Emotions. Cambridge University Press.

Oatley, K. & Jenkins, J.M. 1996. Understanding Emotions. Cambridge: Blackwell Publishing.

Ortony, A., Clore, G.L., Collins, A. 1988. The cognitive structure of emotions. Cambridge:

Cambridge University Press.

Owen, S. 1999. Vampires, Postmodernity, and Postfeminism: Buffy, the Vampire Slayer.

Journal of Popular Film and Television 27 (2): 24-31.

Page, A. 2001.Post-modern Drama. In: Creeber, G., Miller, T. & Tulloch, J. (ed). The television

genre book. London: British Film Institute, 43-46.

Perigard, M.A. 28 augustus 2005. Tough `Break'; Lock up Fox's new prison drama and throw

74

away the key. The Boston Herald: 51.

Poecke, van, L. 1994. Mediacultuur en identiteitsconstitutie in het licht van de postmoderne

zwakke classificatie en framing. Deel 2: van paleo- naar neo-televisie. Communicatie

23 (3): 1-27.

Prinz, J.J. 2007. The emotional construction of morals. Oxford University Press.

Rachels, J. & Rachels, S. 2006. The Elements of Moral Philosophy. New York: The McGraw-

Hill.

Shales, T. 29 augustus 2005. 'Prison Break': Sharpen Up Those Spoons. The Washington Post:

1.

Sharf, B. F. & Freimuth, V.S. 1993. The Construction of Illness on Entertainment Television:

Coping With Cancer on thirtysomething. Health Communication 5 (3): 141-160.

Shaver, P.R., Morgan, H.J. & Wu, S. 1996. Is love a ‘basic’ emotion? Personal Relationships 3:

81-96.

Shugart, H. A., Waggoner, C. E. & Hallstein, D.L. O’Brien. 2001. Mediating thirdwave

feminism: appropriation as postmodern media practice. Critical Studies in Media

Communication 18 (2): 194-210. Stanley, A. 29 augustus 2005. Jailhouse Heroes Are Hard To Find. The New York Times: 1.

Stichting Kijkonderzoek Nederland (SKO). 2006. Kijkersprofiel Prison Break 2006.

Thompson, J. 2003. ‘Just a girl’ – Feminism, Postmodernism and Buffy, the Vampire Slayer.

Refractory: A journal of Entertainment Media 2.

Tropp, L. 2006. Faking a sonogram: Representations of motherhood on Sex and the City. The

Journal of Popular Culture 39 (5): 861-877.

Tucker, L.R. & Shah, H. 1992. Race and the transformation of culture. The making of the

television miniseries Roots. Critical Studies in Mass Communication 9: 325-336.

Turner, J. H. 2007. Human Emotions: a sociological theory. London: Routledge.

Twiz Tv. 2009. Website Twiz Tv, transcripten van de afleveringen van het eerste seizoen van

Prison Break, http://www.twiztv.com/scripts/prisonbreak/, geraadpleegd op 27-1-

2010.

Wester, F. & Weijers, A. 2006. Narratieve analyse en transcriptie; Culturele thema’s in de

sitcom. In: Wester, F. Inhoudsanalyse: theorie en praktijk. Deventer: Kluwer: 161-189.

Wikipedia. De vrije encyclopedie. 2010. Website Wikipedia over Prison Break,

http://nl.wikipedia.org/wiki/Prison_Break, geraadpleegd op 18-6-2010.

75

8. Appendix

8.1 Tabellen

Tabel 4.1 Kenmerken van broederliefde per groep, in absolute en relatieve aantallen

Kenmerk Groep Totaal PercentageHelpen 37 45,1

‘Bezorgdheid’ 11 13,4‘Helpen’ 9 11‘Zorgen voor elkaar’ 8 9,8‘Beschermen/opkomen’ 7 8,5‘Steunen’ 1 1,2‘Verwaarlozen’ 1 1,2

Communiceren 21 25,6‘Problemen delen’ 8 9,8‘Over alles praten’ 6 7,3‘Letterlijk liefde aangeven’ 4 4,9‘Geruststellen’ 3 3,7

Nabijheid 12 14,6‘Nabijheid’ 8 9,8‘Aanraken’ 4 4,9

Geloof 12 14,6‘Opofferen’ 5 6,1‘Vertrouwen’ 4 4,9‘Loyaal zijn’ 2 2,4‘Boos zijn’ 1 1,2

Totaal 82 100

Tabel 4.2 Kenmerken per groep per deel, in absolute aantallen

Deel HelpenCommuniceren

Nabijheid

Geloof

Totaal

1 10 9 4 3 262 5 4 3 2 143 17 5 5 4 364 5 3 0 3 11

Totaal 37 21 12 12 82

76

Tabel 4.3 Het aantal morele kwesties per thema en oplossing met de keuzemakers, in absolute aantallen

Thema Oplossing Aantal Aantal keren als keuzemakerEerlijkheid 17 Michael Sucre Manche Tweener Pope Michael en Sucre samen C-Note en T-Bag samen

Waarheid vertellen 5 3 0 1 0 1 0 0Zwijgen 4 2 1 0 0 0 1 0Liegen 7 5 0 0 1 1 0 0Manipuleren 1 0 0 0 0 0 0 1

Geweld gebruiken 7 Michael Lincoln Abruzzi C-NoteBedreigen 2 1 0 1 0Vechten 3 1 1 0 1Moorden 1 0 1 0 0Geen geweld gebruiken 1 0 0 1 0

Medeplichtig worden 6 Westmoreland Sucre Abruzzi SaraWel medeplichtig worden 4 1 1 1 1Niet medeplichtig worden 2 1 1 0 0

Helpen 5 Michael WestmorelandWel helpen 4 3 1Niet helpen 1 1 0

Stelen 4 Michael Tweener Manche NikaWel stelen 3 0 1 1 1Niet stelen 1 1 0 0 0

77

Tabel 4.4 Morele kwesties per thema per deel, in absolute aantallen

DeelEerlijkheid Geweld gebruiken

Medeplichtig worden

Helpen

Stelen

Totaal

1 6 1 3 1 0 112 2 1 2 3 1 93 1 3 0 1 1 64 8 2 1 0 2 13

Totaal 17 7 6 5 4 39

Tabel 4.5 Het aantal keer dat een bepaalde eis ontbrak bij de 22 twijfelgevallen, in absolute aantallen

Ontbrekende eis AantalAlgemene regel 6Broederliefde 2Tegenstrijdige belangen 19Dilemma 15Handeling 0

Totaal 42

Tabel 4.6 Morele kwesties op gekozen thema en oplossing en op alternatief thema en oplossing

Gekozen thema Gekozen oplossing Alternatief thema Alternatieve oplossingEerlijkheid Zwijgen Helpen Wel helpenEerlijkheid Liegen Eerlijkheid ZwijgenStelen Wel stelen Helpen Wel helpenMedeplichtig worden Wel medeplichtig worden Helpen Wel helpenHelpen Wel helpen Medeplichtig worden Wel medeplichtig worden

78

Tabel 4.7 Combinaties tussen morele kwesties en kenmerken in dezelfde aflevering, in absolute aantallen

Thema morele kwestie Oplossing morele kwestie Groep kenmerk Kenmerk

Aantal Aflevering

Eerlijkheid Waarheid vertellen Geloof ´Vertrouwen´ 2 5, 22Zwijgen Communiceren ´Problemen delen´ 2 2, 3Zwijgen Communiceren ´Letterlijk´ 2 2, 3Liegen Communiceren ´Problemen delen´ 2 2, 3Liegen Communiceren ´Letterlijk´ 2 2, 3Liegen Helpen ´Helpen´ 2 3, 21Liegen Geloof ´Opofferen´ 2 2, 20

Geweld gebruiken Vechten Communiceren ´Problemen delen´ 2 2, 12Vechten Helpen ´Zorgen´ 2 12, 20Vechten Geloof ´Opofferen´ 2 2, 20

Medeplichtig worden Wel medeplichtig worden Communiceren ´Problemen delen´ 2 3, 11Wel medeplichtig worden Helpen ´Beschermen´ 2 3, 11

Helpen Wel helpen Communiceren ´Praten´ 2 1, 16Wel helpen Helpen ´Bezorgdheid´ 2 1, 16Wel helpen Helpen ´Helpen´ 2 9, 16Wel helpen Geloof ´Opoffering´ 2 1, 16

Stelen Wel stelen Helpen ´Bezorgdheid´ 2 11, 15

Eerlijkheid Waarheid vertellen Communiceren ´Geruststellen´ 1 22Waarheid vertellen Helpen ´Helpen´ 1 5Waarheid vertellen Helpen ´Beschermen´ 1 5Waarheid vertellen Helpen ´Verwaarlozen´ 1 5Waarheid vertellen Helpen ´Zorgen´ 1 20Waarheid vertellen Nabijheid ´Nabijheid´ 1 5Waarheid vertellen Geloof ´Loyaliteit´ 1 22Waarheid vertellen Geloof ´Opofferen´ 1 20Zwijgen Helpen ´Helpen´ 1 3Zwijgen Helpen ´Beschermen´ 1 3Zwijgen Helpen ´Bezorgdheid´ 1 15Zwijgen Nabijheid ´Aanraken´ 1 15Zwijgen Geloof ´Opofferen´ 1 2Liegen Helpen ´Beschermen´ 1 3Liegen Helpen ´Bezorgdheid´ 1 7Liegen Helpen ´Zorgen´ 1 20Liegen Nabijheid ´Aanraken´ 1 7

Geweld gebruiken Bedreigen Helpen ´Zorgen´ 1 20Bedreigen Geloof ´Opofferen´ 1 20

79

Vechten Communiceren ´Letterlijk´ 1 2Vechten Helpen ´Beschermen´ 1 12Moorden Communiceren ´Praten´ 1 16Moorden Communiceren ´Geruststellen´ 1 16Moorden Helpen ´Bezorgdheid´ 1 16Moorden Helpen ´Zorgen´ 1 16Moorden Helpen ´Helpen´ 1 16Moorden Geloof ´Opofferen´ 1 16Moorden Geloof ´Boos zijn´ 1 16Geen geweld Communiceren ´Problemen delen´ 1 12Geen geweld Helpen ´Zorgen´ 1 12Geen geweld Helpen ´Beschermen´ 1 12

Medeplichtig worden Wel medeplichtig worden Communiceren ´Praten´ 1 11Wel medeplichtig worden Communiceren ´Letterlijk´ 1 3Wel medeplichtig worden Helpen ´Helpen´ 1 3Wel medeplichtig worden Helpen ´Bezorgdheid´ 1 11Wel medeplichtig worden Helpen ´Zorgen´ 1 20Wel medeplichtig worden Geloof ´Opofferen´ 1 8Niet medeplichtig worden Communiceren ´Problemen delen´ 1 3Niet medeplichtig worden Communiceren ´Letterlijk´ 1 3Niet medeplichtig worden Helpen ´Helpen´ 1 3Niet medeplichtig worden Helpen ´Beschermen´ 1 3Niet medeplichtig worden Geloof ´Vertrouwen´ 1 8Niet medeplichtig worden Geloof ´Loyaliteit´ 1 8

Helpen Wel helpen Communiceren ´Problemen delen´ 1 1Wel helpen Communiceren ´Letterlijk´ 1 1Wel helpen Communiceren ´Geruststellen´ 1 16Wel helpen Helpen ´Beschermen´ 1 1Wel helpen Helpen ´Zorgen´ 1 16Wel helpen Nabijheid ´Nabijheid´ 1 1Wel helpen Geloof ´Vertrouwen´ 1 8Wel helpen Geloof ´Loyaliteit´ 1 8Wel helpen Geloof ´Boos zijn´ 1 16Niet helpen Helpen ´Helpen´ 1 9

Stelen Wel stelen Communiceren ´Problemen delen´ 1 11Wel stelen Communiceren ´Praten´ 1 11Wel stelen Helpen ´Beschermen´ 1 11Wel stelen Nabijheid ´Aanraken´ 1 15

80

8.2 Personagebeschrijvingen

De Amerikaanse televisieserie draait om twee broers: Lincoln Burrows (Dominic Purcell) en

Michael Scofield (Wentworth Miller). Lincoln is ter dood veroordeeld, omdat hij de broer van

de vicepresident van de Verenigde Staten zou hebben doodgeschoten. Lincoln beweert dat

hij onschuldig is en dat iemand hem erin luist. Michael is bouwkundig ingenieur en gelooft

zijn broer in eerste instantie niet, totdat hij zelf op onderzoek uitgaat en ontdekt dat Lincoln

inderdaad gebruikt wordt door anderen. Michael probeert zijn broer eerst op legale wijzen

vrij te krijgen, maar nadat hij alle mogelijkheden geprobeerd heeft, besluit hij het heft in

eigen handen te nemen. Hij bestudeert de gevangenis waarin Lincoln zit en komt tot een

plan voor ontsnapping. Alle ruimtes, gangen, buizen, gevangenen, personeelsleden,

bouwkundige materialen en de omgeving van Fox River State Penitentiary, de gevangenis,

onderzoekt hij. Omdat Michael niet alle informatie van de gevangenis kan onthouden, heeft

hij de plattegrond op zijn bovenlichaam laten tatoeëren. Hij pleegt een bankoverval, laat zich

arresteren en berechten en komt in dezelfde gevangenis als Lincoln terecht. Michael breekt

dus vrijwillig in in Fox River om er vervolgens met zijn broer uit te breken.

Tijdens deze ontsnappingspoging komen Lincoln en Michael verschillende personen

tegen die hen helpen of tegenwerken. Onderstaande personages zijn belangrijk voor het

verhaal en kunnen betrokken zijn bij de onderzochte morele kwesties.

Fernando Sucre (Amaury Nolasco) is de celmaat van Michael. Sucre zit in de

gevangenis vanwege een overval op een drankwinkel, omdat hij geld nodig had om een

trouwring voor zijn geliefde Maricruz Delgado te kunnen kopen. Michael neemt Sucre in

vertrouwen over zijn ontsnappingsplannen, omdat hij vanuit hun cel wil ontsnappen. In de

loop der tijd worden Michael en Sucre vrienden.

John Abruzzi (Peter Stormare), Theodore “T-Bag” Bagwell (Robert Knepper), Charles

Westmoreland (Muse Watson), Benjamin Miles “C-Note” Franklin (Rockmond Dunbar),

David “Tweener” Apolskis (Lane Garrison), Manche Sanchez (Joseph Nunez) en Charles

“Haywire” Patoshik (Silas Weir Mitchell) zijn allen gevangenen die van de

ontsnappingsplannen afweten en hebben verschillende motieven om uit Fox River te

ontsnappen. Abruzzi is een maffialeider en wil wraak nemen op degene die hem verlinkt

heeft. T-Bag is een kinderverkrachter en –moordenaar die levenslang heeft. Westmoreland

heeft de Amerikaanse staat opgelicht en miljoenen dollars verstopt. Zijn dochter ligt op

sterven, maar hij mag haar niet bezoeken en doet mee aan de plannen van Michael in ruil

81

voor zijn geld. C-Note was militair in Irak. Hij gaf zijn collega-militairen aan vanwege het

martelen van gevangenen, maar werd ontslagen, omdat hij illegale producten smokkelde

voor het leger. Zijn vrouw en dochtertje denken dat hij in Irak zit, terwijl hij is opgepakt voor

smokkelen. Tweener is veroordeeld vanwege stelen. Zijn celmaat dwingt hem tot seksuele

handelingen en maakt zijn leven onaangenaam. Manche is de neef van Sucre en heeft Sucre

en Michael geholpen met het ontsnappingsplan waardoor hij ook mag meedoen. Tot slot is

Haywire een psychiatrisch patiënt die in Michaels tatoeages een plattegrond herkent en zo

over de ontsnappingsplannen te weten komt.

Sara Tancredi (Sarah Wayne Callies) is arts. Ze is verslaafd geweest aan morfine en is

via cipier Brad Bellick aan het werk als gevangenisdokter gekomen. Michael komt regelmatig

in de ziekenboeg, omdat een raam van Sara’s werkruimte cruciaal is voor de ontsnapping.

Waar Michael niet op gerekend had, is dat hij verliefd zou worden op Sara en dat zij ook

gevoelens voor hem krijgt.

Henry Pope (Stacy Keach) is de directeur van Fox River. Omdat Michael bouwkundig

ingenieur is, vraagt hij hem te helpen met het bouwen van de Taj Mahal als geschenk voor

zijn vrouw ter gelegenheid van hun trouwdag. Michael gebruikt Pope op zijn beurt om zijn

ontsnappingsroute te verkennen.

Brad Bellick (Wade Williams) is hoofd van alle cipiers, kent alle gevangenen en was

alcoholverslaafde. Hij sluit deals met gevangenen en houdt de gevangen en Michael in het

bijzonder nauwlettend in de gaten.

Roy Geary (Matt DeCaro) is een van de cipiers die geld en waardevolle spullen van

gevangenen aftroggelt.

Nika Volek (Holly Valance) en Michael zijn met elkaar getrouwd wegens zakelijke

overwegingen. Nika komt oorspronkelijk uit Praag en wil in de Verenigde Staten wonen. Met

dit huwelijk heeft zij een verblijfsvergunning gekregen. Michael is met Nika getrouwd, zodat

zij de persoon buiten de gevangenis is die Michael kan helpen door voorwerpen de

gevangenis binnen te smokkelen.

Veronica Donovan (Robin Tunney) kent de twee broers van kleins af aan. Ze heeft een

liefdesrelatie gehad met Lincoln en is advocaat van Lincoln en later van Michael. Ze gelooft

in de onschuld van Lincoln en probeert uit te vinden met advocaat voor Project Justice Nick

Savrinn (Frank Grillo) wie hem tegenwerkt.

82

Lincoln “LJ” Burrows Junior, (Marshall Allman) is de zoon van Lincoln en woont bij zijn

moeder Lisa Rix. Aanvankelijk geeft hij niet veel om zijn vader, maar na verloop van tijd is de

liefde voor zijn vader gegroeid en raakt hij ervan overtuigd dat Lincoln onterecht ter dood

veroordeeld is. Nadat zijn moeder en haar vriend vermoord worden, slaat LJ op de vlucht en

weet hij zeker dat zijn vader onschuldig is. Hij roept de hulp van Veronica in die hem

probeert te beschermen tegen de moordenaars van zijn moeder en haar vriend.

Caroline Reynolds (Patricia Wettig) is de vicepresident van de Verenigde Staten. Haar

broer Terrence Steadman zou vermoord zijn door Lincoln. De waarheid is echter dat Lincoln

erin geluisd wordt door haar en haar team en dat Terrence Steadman niet dood is, maar zich

in een huis in een afgelegen gebied schuil houdt.

Paul Kellerman (Paul Adelstein) en Danny Hale (Danny McCarthy) zijn in dienst van

vicepresident Reynolds. Zij hebben de moeder van LJ en haar vriend vermoord en willen LJ

en Veronica wegruimen.

83