"inforex"#32: niye anliz xeyir vermir?

Azərbaycanda ilk və tək!

İn Forex 10 (32) / oktyabr, 2012

səh.11

Oktyabr ayı üçün proqnozlar

Niyə analiz xeyir vermir?

u,x ao ğ an cy laal rın xo iı ll aa s n er tu !J

Ekspert rəyləri .............................6

İşimoku analizi.............................52Kompleks texanaliz......................56

Dalğa analizi................................47

səh. 21

səh.14

Gündaxilistrategiyalar

Xəbərlərdə necəqazanmalı. Üç taktika

səh. 17

səh. 10

800000$ qazanan məktəbliTimoti Sayks: “Valideynlərim

əmin idilər ki, verdikləri

pulu itirəcəyəm”

səh

. 33

Böl və gir.Antipiramidinq

“Axır ki,

tutuzdurdum!..” Ruhdan düşməyən

treyderin əhvalatı

RSI ilə yeni “fokus”lar

səh. 8


30MÜNDƏR İCAT2

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

6-da………………………………..Meydan “buğa”larındır.

Oktyabr üçün ekspert proqnozları8-də.……………………………….800000$ qazanan məktəbli

Treyderlə müsahibə10-da………………………………Gündaxili strategiyalar11-də……………………………….Niyə analiz xeyir vermir?

Səbəbini bil və aradan qaldır14-də……………………………….“Axır ki, tutuzdurdum!..”

Ruhdan düşməyən treyderin əhvalatı17-də……………………………….Xəbərlərdə necə qazanmalı. Üç taktika21-də……….………………………Böl və gir. Antipiramidinq22-də………………………….……Mürrey səviyyələri. Fibo-nun ciddi rəqibi25-də………………………….……Opsion nədir və necə qazandırır28-də………………………….……“Bumeranq” strategiyası

30-da………….……………………Səhvlər və dərslər. Nə edib, nə götürdük?33-də…………..……………………RSI ilə yeni “fokus”lar.

Şlyapadan qazanc çıxacaq!37-də…………………………..……“W-M” patterni38-də..................................................COT hesabatlarından faydalana bilərikmi?41-də..................................................Stop-lossa elmi yanaşma 47-də..................................................Dalğa analizi52-də..................................................İşimoku” əsasında analiz56-da..................................................Kompleks texanaliz60-da..................................................Kitab rəfi

Oxuyacaqsınız:

Jurnalı forumda müzakirə et

http://inforex.az/forum_new/viewforum.php?f=23&sid=985eaf393f1d88c8f64b3370a69cca35


REDAKTORDAN Oxucuya

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

3


Bu sayımızdan sizləri Mür-reyin ticarət metodları ilə tanışetməyə başlayırıq. Bilirəm ki,Mürrey səviyyələri haqqındamaterialı oxuyanda çoxlarınızbir sualla maraqlanacaqsınız. Oda budur: bir halda ki, Fibonaççisəviyyələri var, daha Mürreysəviyyələri nəyə lazımdır? Özüdə bəzi hallarda az qala üst-üstədüşürlər. Axı bu, treyderiçaşdıra bilər...

Bu suala cavab verəndə bizçox maraqlı bir məsələninüstünə gəlmiş oluruq.

Məsələ bundadır ki, bazar

hamı üçün eynidir, amma ona

yanaşmalar fərqlənir.

Tutaq ki, qiymət hansısa zo-nada dəstək/müqavimətləüzləşib. Əgər Fibonaççisəviyyələrini qrafikə əlavəetsək, görəcəyik ki, həmin zo-nadan hansısa fibo-nisbət keçir.Mürrey səviyyələrini çəksək,eyni zonadan hansısa xəttinkeçdiyini görəcəyik. MA əlavəetsək, görəcəyik ki, qiymətorada hansısa MA-ya toxunub.İşimoku qursaq, məlum olacaqki, sistemin xəttlərindən biriqiymətə müqavimət göstərir.Bollincer zolaqları artırsaq, zo-lağın sərhədinin oradankeçdiyini görəcəyik. ElliotDalğalarını axtarsaq, məlumolacaq ki, hansısa dalğa oradasayımını başa çatdırıb... Birsözlə, müəyyən kiçik fərqlərləbütün analiz metodları eyni şeyigöstərəcəklər!

Elə isə sual çıxır: bu qədər

analiz metodu nəyə lazımdır?

Suala cavab verəcəyəm,amma əvvəlcə deyim ki, bu ef-fekti başqa şəkildə də müşahidə

etmək mümkündür. Məsələn,Elliotun Dalğa Analizindəki ko-rreksiyaların çoxu texanalizdə“bayraq”, “tikan”, “üçbucaq”,“baş və çiyinlər” fiqurları kimiməlumdur. Amma fikir verin ki,bəzi insanlar texanalizi rahat an-laya və qəbul edə bilirər, ammadalğa analizini yox. Hərçənd,bunlar eyni şeyi təsvir etsələrdə, ayrı-ayrı dillərdə edirlər. Hərdilin öz ifadə imkanları, öz ter-minləri var. Məsələn, həmin pat-ternlər haqqında Dalğa Analiziklassik texanalizdən daha çoxşey danışır. Amma yenə də hərşey səninlə danışan tərəfin dilinianlamaqla bağlıdır. Hərəyə özanladığı dil doğma gəlir. Adamvar ki, qrafikdə eyni sahəyəbaxanda “bayraq” görür, adamda var, “ikiqat ziqzaq”. Bazarbirdir, sadəcə, metodlar onuayrı-ayrı dillərdə təsvir edirlər.

Burada gəlib çıxırıq əsasməsələnin üstünə. Əsas məsələmetodun özündə deyil, sizin bumetodu nə qədər dərindən, de-tallı, ətraflı bilmənizdədir.Təsəvvür edin: iki musiqiçi var.Biri ancaq tütək çalır. Ammatütəyi əla bilir!! O birininqarşısında son model “Yamaha”sintezatoru, tam virtual studiyaproqramı ilə təmin olunmuşkompüter var... Amma o, bualətin imkanlarına bələd deyil.Kimin musiqisi daha gözəl alı-nacaq?

Məncə, cavab bəllidir.

Zövqlü və faydalı mütaliələr!

Tütək haqqında pritça

İlqar Vəliyev, Layihənin rəhbəri

Hər şey səninlə

danışan tərəfin dilini an-

lamaqla bağlıdır. Hərəyə

öz anladığı dil doğma

gəlir. Adam var ki,

qrafikdə eyni sahəyə

baxanda “bayraq” görür,

adam da var, “ikiqat

ziqzaq”. Bazar birdir,

sadəcə, metodlar onu

ayrı-ayrı dillərdə təsvir

edirlər.



REK LAM4

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844 Jurnalı forumda müzakirə et

Ona görə ki, bu cür şərtlər yalnız bizdədir:

C.Cabbarlı, 44, Caspian Plaza

10%

Noyabrın 2-nə kimi



P U L D Ü N YA S I Nələr olur

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

5

Son bir ayda dünya taxıl bazarında ciddibahalaşma müşahidə olunmaqdadır.Taxılın qiyməti qısa vaxtda müxtəlif re-

gionlarda 30 faizdən 50 faizədək qalxıb. Bu isə av-tomatik olaraq digər ərzaq növlərinə, xüsusilə ət vəət məhsullarının qiymətinə də təsirini göstərir.Artıq buğdanın bir tonunun qiyməti 250 dollarıkeçib, yaxın zamanlarda isə 300 dollara çata-cağıproqnozlaşdırlır.

Bunun əsas səbəbi taxılın becərildiyi ölkələrinbəzilərində quraqlıq, dəzilərində isə əksinə, güclüleysan yağışlar üzündən məhsuldarlığın aşağıdüşməsilə bağlıdır. Məsələn, əgər Rusiya ötən il 94milyon ton taxıl becərmişdisə, bu il artıq rəsmi pro-qnozlar 70 milyon tona qədər düşüb. Oxşar vəziyyətAmerika, Braziliya, Avstraliya və taxıl ixrac edəndigər ölkələrdə də müşahidə olunur. Qalan ölkələr –məsələn, Ukrayna,- taxıl ixracına məhdudiyyətqoyublar.

Bunu nəzərə alaraq, hələ avqust ayında BMT-ninƏrzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı xəbərdarlıq et-mişdi ki, qiymətlərin artımı nəticəsində 2007-2008-ci ildəki ərzaq böhranı təkrarlana bilər. Yada salaq ki,2008-ci ilin birinci yarısının axırlarına yaxın dünyabazarında taxılın qiyməti maksimim həddə - 1 tonu350-400 ABŞ dollarına çatmışdı.

Mərkəzi və Qərbi Afrikada bu böhran artıqbaşlayıb və on milyonlarla insana təsir edib. Amma

narahatlıq təkcə “Qara Qitə”də deyil – Tacikistanprezidenti Emoməli Rahmon xalqı 2 illik azuqə tə-darükü görməyə səsləyib.

İşi çətinləşdirən həm də budur ki, vəziyyətin beləolacağını əvvəlcədən proqnozlaşdırmaq mümkün ol-mamışdı. Məsələn, hələ mart ayında BMT-nin Ərzaqvə Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı bu il dünyada rekordhəcmdə buğda məhsulunun olacağını proqnozlaşdır-mışdı. FAO gözləyirdi ki, bu il dünyada 690 milyonton taxıl yığılacaq, bu da ötən ilin rekord göstəri-cisindən cəmi 1,4% az, son 5 ildəki orta göstəricidənisə çoxdur. Amma “sən saydığını say” məsəlindəolduğu kimi alındı.

Ümumdünya Ticarət Təşkilatı dünyaticarətinin artımı ilə bağlı proqnozlarınıazaldıb. Əgər aprel ayında ÜTT dünya

ticarətinin 3,7% artacağını proqnozlaşdırırdısa,indi bu təxminləri 2,5%-ə endirib.

Bu proqnozla dünya ticarətinin artım faizi son 20ilin orta göstəricisinin də aşağıdır. Halbuki, 2011-ciildə qlobal əmtəə ticarətinin artım tempi 6%-ə qədərqalxmışdı.

Qurum 2013 üçün artım proqnozlarını da 5,6%-dən 4,5%-ə endirib. ÜTT-nin sədri Paskal Lemibildirib ki, durğunluğun əsas səbəbi Avropadakı borcböhranıdır.

Lemi həmçinin ABŞ iqtisadiyyatının gö-zlənildiyindən daha zəif böyüdüyünü və Yaponiyaiqtisadiyyatının da xoşagələn durumda olmadığınıqeyd edib.

Hesabatda o da qeyd olunur ki, illərdir davamedən böhran hökumətlərin milli iqtisadiyyatlarını qo-rumaq üçün daha çox himayəçi tədbirlərə üz tutmağavadar edə bilər.


Taxıl kəskin bahalaşdı4 il əvvəlki böhran təkarlana bilər:

Dünya ticarəti azalır



TƏHL İ L6 Proqnoz

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Qafar İmanverdiyev:

1) Qısa və konkret desəm,

eur\usd cütlüyü bu ay 1.3493

nöqtəsinə toxunacaq və əks is-

tiqamətdə korreksiya edib,

1.3288-ə dəyib, yenidən tenden-

siyanı davam etdirərək, 1.3833-ə

qalxacaq. Bu haqda ayın

əvvəlində bir çox saytlarda və bir

çox səhifələrdə qeyd etdiyim

kimi, eur\usd cütlüyü artım

hərəkətini davam etdirəcək.

2) Bu barədə fikrim dəyişməz

qalir: eur\usd cütlüyünə diqqət ye-

tirin. Uğurlar!


Oktyabr ayı üçün ekspert proqnozları

Payızın gəlişi bazarlarda dönüşünbaşlanğıcı oldu. Major cütlüklərdəqiymət əks tərəfə döndü və yeni trend

təsdiqini tapdı. İndi əsas sual bu yeni is-tiqmətdə hərəkətin nə qədər davamlı ola-cağıdır. Beləliklə, payız kimlərin ağalığı iləkeçəcək – “buğa”ların, yoxsa “ayı”ların?

Biz daimi ekspertlərimizə yenə də iki ənənəvisualla müraciət etmişik:

1) Oktyabr ayında eur/usd cütlüyündən nə göz-ləyirsiniz?

2) Başqa hansı cütlüyə diqqət yetirməyi məsləhətgörərdiniz?

Bir cümlə ilə

Qafar İmanverdiyev:

- Eur\usd cütlüyü artım

hərəkətini davam etdirəcək.

Səbinə Məmmədqızı:

- Avro/dollar 1.3190

səviyyəsini yuxarıya qır-

mazsa, enişə meyillilik

saxlanılacaq.

Fərid Hüseynov:

- “Ayı”lar sanki pusquda

dayanıb, xırda bir siqnal gö-

zləyirlər.

Mavlet Baqiyev:

- Nzd/usd cütlüyündə həftə-

lik qrafikdə yaranmış

“üçbucaq” fiqurunun yarıl-

masını müşahidə edirik.

İlqar Vəliyev

- Uzunmüddətli perspek-

tivdə aud/cad-ın çox yaxşı

eniş potensialı var.

Meydan“buğa”larındır!..

8


İn Forex 10 (32) / oktyabr, 2012www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Səbinə Məmmədqızı:

1) Fikrimcə, avro/dollar 1.3190

səviyyəsini yuxarıya qırmazsa,

enişə meyillilik saxlanılacaq.

Hazırda bildiyimiz kimi, AMB

problemli ölkələrin qiymətli ka-

ğızlarını birbaşa almaqla, böhran-

dan yaranan problemləri həll et-

məyi planlaşdırır, bu isə öz

növbəsində, Avrozona liderləri

arasında fikir ayrılığına səbəb

olur.

Eniş üçün cütlük 1.2950 və

1.2860 səviyyələrindən aşağıda

möhkəmlənməlidir. Müqavimətlər

qeyd olunan 1.3190, həmçinin

1.3280 səviyyələrindən keçir.

2) Funt/dollar üçün əsas

müqavimət 1.6190 zonasındadır.

Bu səviyyəni yuxarıya qıra

bilməzsə, cütlük enişə meyilli

olacaq. Dəstəklər 1.61 və 1.6050

səviyyəsindədir.

Fərid Hüseynov:

1) Avro hazırkı beynəlxalq

vəziyyətinə müvafiq hərəkət

etmir. Amma qiymətin 1.3300 və

1.2700 arasında konsolidasiyasını

gözləmək olar. Buna görə də,

onun hərəkəti barədə proqnoz ver-

mək bir qədər çətindir. Amma

istənilən halda eniş ehtimallarının

artıma nəzərən çox olduğu şübhə-

sizdir. Ayılar sanki pusquda

dayanıb, xırda bir siqnalı gözləyir-

lər.

2) Usd/chf eniş üçün çox per-

spektivli görünür. Mən deyərdim,

heç olmasa 0.9000-ə qədər enə

biləcəyini düşünürəm.

Usd/cad pariteti yenidən test

edə bilər.

Mavlet Baqiyev:

1) Cütlük 1.2820-

dən yuxarıda konsoli-

dasiya olunur. Hazırda

1.3020-yə qədər qalx-

maq riski var. Ardınca

1.3170-ə, daha sonra

həmin maksimumu da

keçərsə, 1.3340-

1.3470-1,3700

səviyyələrinə qədər arta bilər.

Artım ssenarisinin baş tutmaya-

cağı təqdirdə isə avro/dollar

1,2820-dən aşağıya düşəcək. Əgər

korreksiya davamlı və dərin

olarsa, 1,2740-a və 1.2320

zonasındakı güclü dəstəyə gedib

çata bilər. Oradan isə güc

toplayıb, 1.3700-a qədər qalxması

mümkündür.

2) Alternativ kimi nzd/usd-ni

nəzərdən keçirməyi məsləhət

görərdim. Orada həftəlik qrafikdə

yaranmış üçbucaq fiqurunun yarıl-

masını müşahidə edirik.

İlqar Vəliyev

1) Avro hələ də “buğa” əhvalın-

dadır və yeni yüksəkliklərə hücum

etməyə hazırlaşır. Növbəti hədəf

kimi 1,33 görünür. Ancaq bundan

sonra korreksiya və ya dönüş

haqqında danışmaq olar.

2) Uzunmüddətli perspektivdə

aud/cad-ın çox yaxşı eniş poten-

sialı var. Eniş 0,96-ya və daha

aşağıya qədər davam edə bilər.

Digər alternativ kimi nzd/usd-yə

baxmağı məsləhət görürəm.

Həftəlik qrafikdə üçbucağın yarıl-

ması perspektivini görürük.


8

TƏHL İ L Proqnoz 7



MÜSAH İ B Ə8 Timoti Sayks

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Timoti Sayks “Amerikahedc fondu: mən 2 mil-yon dolları necə

qazandım” adlı kitabın müəlli-fidir. 2003-2006-cı illərdə “Barc-lays” bankının hazırladığı hedc-fond menecerlərinin reytinqinəbaşçılıq edirdi. “Uoll Stritdöyüşçüləri” sənədli serialınınqəhrəmanlarından biridir. Onunfikirlərinin azərbaycanlı treyder-lər üçün də maraqlı ola biləcəyininəzərə alaraq, bu müsahibəsinitəqdim edirik.

- Necə oldu ki, ticarətə gəldi-niz?

- Hələ 1999-cu ilin əvvəl-

lərində, mən orta məktəbdə oxu-

yanda fond bazarı sürətlə

böyüyürdü. Mən idmançı olmağı

arzulasam da, aldığım zədə buna

imkan verməyəcəkdi, ona görə də,

bütün diqqətimi fond bazarlarında

ticarətə yönəltdim. Valideynlərim

mənə idarə etmək üçün 12.000$

verdilər. Əmin idilər ki, mən on-

ları itirəcəyəm və bununla da dər-

simi alıb, yerimdə oturacağam.

Amma mən 2000-ci ilin əvvəl-

lərinə qədər həmin 12000$-ı

123000$-a, ilin sonunda isə

800000$-a çatdırdım. Orta məktəb

şagirdi üçün bu, ağlasığmaz bir

şey idi!

- Bunu necə edə bildin?- Kitabımda yazdığım kimi: lap

ucuz aksiyaları seçib, onlar vacib

qiymət səviyyələrini keçəndə,

alırdım.

- Ticarətdə ən çox xoşunagələn nədir?

- Daim dəyişən bazarlarda ef-

fektiv strategiya axtarışı. Mən

dəyişən bazar mühitinə uyğunlaş-

maq üçün strategiyamı bir neçə

dəfə dəyişmişəm.

- İtkilərə necə baxırsan vəsənin üçün dözülə biləcək itkihəddi hansıdır?


800000$qazananməktəbliTimoti Sayks: “Valideynlərim əmin

idilər ki, verdikləri pulu itirəcəyəm”

8



- Mənim riskə yanaşmam çox

sadədir: əgər bazarda hadisələr

mənim gözlədiyim kimi getmirsə,

əməliyyatı bağlayıram. Fərqi yox-

dur, bu zaman hesabımda kiçik

gəlir də ola bilər, kiçik itki də...

100% əmin olmadığım hərəkət

mod-

elində qalmağı

özümə rəva görə bilmərəm.

- Sizin strategiyanız daha çox

uzunmüddətli, yoxsa qısamüd-

dətli yanaşmalara əsaslanıb?

- Qısamüddətli. Uzun müddət

gözləməyə hövsələm çatmır.

- Ticarət gününüzü təsvir edə

bilərsinizmi?

- Mən hər gün ticarət

aparmıram. Aparanda isə əvvəlki

günün axşamından bazarı

izləməyə başlayıram. Bütün amil-

ləri – həm fundamental, həm

texniki,- nəzərdən keçirirəm.

Sonra formalaşan qrafik modelin

gücünü təhlil edirəm. Bazara

ancaq o vaxt girirəm ki, bu

vəziyyətdə bazardan kənarda qal-

maq düzgün olmazdı.

- Aktivi alarkən nəyə fikir

verirsiniz?

- Likvidliyə. Mən bilməliyəm

ki, ticarət apardığım bazar trey-

derləri özünə cəlb edir. Əks halda

necə gəlir götürə bilərəm?

Likvidliyin olmadığı

bazarlarda süni, saxta dalğalan-

malar çox olur.

- Hansı bazarlarda ticarət

aparmağa üstünlük verirsən?

- Əssən Nasdaq. Amma bəzən

АМЕХ, NYSE və ОТСВВ-də də

ticarət aparıram.

- Ən yaddaqalan əməliyyatın

hansı olub?

- 2000-ci ilin əvvəllərində

hesabımın 75%-ni bir əməliyyata

qoymuşdum. Həmin əməliyyatdan

123000$ qazandım və yataqxa-

nadakı bütün tələbələrə qonaqlıq

verdim.

- Yeni başlayan treyder

bazarda həqiqətən lazım infor-

masiyanı səs-küydən necə

fərqləndirə bilər?

- Həqiqətən də, bazarda səs-küy

həddindən artıq çoxdur. Treyder-

lərin çoxunu uduzduran da məhz

elə bu amildir. Araşdırmalar

göstərir ki, analitiklər adətən 30%

hallarda haqlı olurlar, fond

menecerləri 70% hallarda

S&P500 indeksindən qazanc

götürməyə qadir deyillər. Ona

görə də, heç kimə qulaq asmayın.

Bazar haqqında deyilənlər və

analizlər sizi ancaq çaşdıra bilər-

lər.

- Bazara texniki yanaşmanızı

necə səciyyələndirərdiniz?

- Hər şeyin əsasında

qiymətlərin vacib səviyyələri

keçməsi dayanır. Mən buna çox

ciddi diqqət yetirirəm. Mənim

üçün texniki analiz – yeganə real

analiz növüdür!

- Sizcə, yeni başlayan treyder-

lərin bazarlar və ticarət sistem-

ləri haqqında düşdükləri ən

yanlış fikirlər hansılardır?

- Demo dövründən sonra real

hesaba keçəndə onlar bir müddət

stabil qazanır, bundan həvəs-

lənərək, əməliyyatların həcmini

və kredit dəstəyini böyüdürlər.

Çünki qısa vaxtda böyük pullar

qazanmaq istəyirlər. Bu, ən ağır

səhvdir. Digər səhv isə ancaq

qazanc verən “sehrli” ticarət sis-

temləri axtarmalarıdır. Belə şeylər

olmur.

- Yeni başlayan treyderlərə

hansı məsləhəti verərdin?

- Mümkün qədər çox kitab oxu-

yun! Məlumatınızı mümkün qədər

çox artırın. Və heç vaxt unut-

mayın ki, uğurlu ticarət – real biz-

nesi idarə etməyə bənzəyir. Heç

vaxt tez varlanmağa can atmayın!

Onun əvəzinə biliklərinizi artır-

mağa çalışın.


Araşdırmalar göstərir ki, analitiklər

adətən 30% hallarda haqlı olurlar, fond

menecerləri 70% hallarda S&P500 indeksindən

qazanc götürməyə qadir deyillər.

8

MÜSAH İ B Ə Timoti Sayks 9



I NTRADAY10 Bil, et

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Cens Klever

Gündaxili strate-giyalar çox sadə olabilər. Daha doğrusu,

məhz belə də olmalıdırlar, çünkigündaxili strategiya nə qədərmürəkkəbdirsə, ondan istifadəedərək qazanmaq da bir o qədərçətindir. İntradey tereyderlərinəksəriyəti bir neçə məşhur vəsadə strategiya ilə işləyirlər.

Bəzi insanların mürəkkəbstrategiyalara üz tutmasıın səbəbibudur ki, onlar sadə strate-giyaların işləyə biləcəyinə inan-mırlar. Belə treyderlər“İnanmıran ki, belə asanlıqlaqazanmaq mümkün olsun”,-deyirlər.

Gündaxili ticarətə bir neçəəsas yanaşma var. Onlardan han-sıın daha yaxşı olması haqqındadanışmayacağıq. Sizin üçünhansı işləyirsə - yaxşı olan da elə

odur.Bəzi treyderlər gündaxili

ticarətdə texniki indikatorlardanistifadə etməyi xoşlamırlar.Onlar ancaq qiymət ekstremum-larından faydalanırlar. Bu, onlarabazardakı vəziyyət haqqındadaha aydın təsəvvür yaratmağaimkan verir.

İmpulslarda ticarət

İmpulslarda ticarət 1dəqiqədən 1 saata kimi davamedə bilər. Bu strategiya xəbər-lərin dərci zamanı yaranan anisıçrayışlı hərəkətləri yaxalamaqməqsədi güdür. Gündaxili trey-derlər ondan tez-tez istifadəedirlər.

Keçidlərdə ticarət

Bu yanaşma qiymət hansısavacib səviyyəni yarıb keçəndəbazara girməyi nəzərdə tutur.Keçidlər istənilən zaman perio-dunda ola bilər. Gündaxili trey-derlər arasında 5 və 15 dəqiqəlikqrafiklər daha populyardır.Əməliyyatın müddəti bir neçədəqiqədən günün sonuna qədərdavam edir.

Korreksiyalarda ticarət

Bu, keçidlərdə ticarətin ək-sidir. Əgər treyderkeçilmə/yarılma baş verən zamanbazara girə bilməyibsə, korrek-siyanı gözləyir və qiymətmüəyyən qədər geriləyəndənsonra əməliyyat açır. Bu, klassikgündaxili strategiyadır. Onun tət-biqi zamanı qısa “stop”lardan is-tifadə olunmalıdır. Əməliyyatadətən bir neçə saat davam edir.

Skalpinq

Skalpinq – “ultraqısa” günda-xili ticarət strategiyasıdır.Skalpinqdən istifadə edən trey-derlər qiymətin xırda dalğalan-malarını tutmağa çalışırlar. Biraz gəlir və ziyan olan kimi,dərhal bazardan çıxırlar.

Tövsiyə

Yaxşı olar ki, hər bir gündaxilitreyder bütün metodlarla eksperi-ment apararaq, özünə yarayanstrategiyanı tapsın. Eyni treyderyerinə və vəziyyətinə uyğunolaraq, bir neçə strategiyadan daistifadə edə bilər. Əsas odur ki,bu strategiyalar sadə və aydın ol-sunlar.


Gündaxili

strategiyalar



VA C İ B M Ə S Ə L Ə Bazarın ölçüləri

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

11

Mark Duqlas

Vaxt vardı, fundamen-

tal analiz ticarət

qərarları verməyin

yeganə düzgün yolu hesab

edilirdi. 80-ci illərin əvvəllərində

texniki analizdən ancaq kiçik bir

qrup treyder istifadə edir,

başqaları isə buna görə onları

dəli sayırdı. Hətta Uoll-Stritdə

belə, texniki analizə qeyri-ciddi

iş, hoqqabazlıq kimi yanaşırdılar.

İndi isə əlbətə ki, vəziyyətbaşqadır. Bütün təcrübəli treyder-lər öz sistemlərində texniki anal-izdən istifadə edirlər. Bəziakademik dairələri çıxmaqla, heçbir yerdə fundamental analizdənbazarın təhlilinin yeganə metodukimi istifadə olunmur. Niyə? Buanaliz növünə münasibətin bu cürdəyişməsinin səbəbi nədədir?

Cavab sadədir: pul! Çünkiancaq fundamental analizdən isti-fadə etməklə bazarda sabit gəlirgötürmək mümkün deyil!

Fundamental analiz konkretmaliyyə aktivinə təsir göstərənbütün amilləri nəzərə almağaçalışır. Fundamental analitik müx-təlif amilləri (faiz dərəcələri, ba-lans hesabatları, hətta havaşəraiti...) riyazi modellər əsasındatəhlil edərək, proqnoz verir ki,

qiymətin hara çat-acağını gözləməkolar. Amma bütünbu modellərin birciddi çatışmazlığıvar: onlar treyder-ləri amil kiminəzərə almırlar!Axı qiymətihərəkət etdirən ilknövbədə mücərrədamillər yox, insan-lardır! Hansısa modelinçərçivəsində verilən kifayət qədərməntiqli və əsaslı proqnoz, trey-derlərin ona inanmayacaqlarıtəqdirdə tamamilə mənasız olabilər. Qiyməti hərəkət etdirən isəməhz treyderlər kütləsidir! Həmintreyderlərin böyük əksəriyyəti isəfundamental amillərdən xəbər-sizdirlər.

Bundan başqa, treyderlərinemosiyaları çox vaxt heç bir mod-elin çərçivəsinə sığmır! Üstəlik,bazarı yuxarı və aşağı hərəkət et-dirən bu insanlar heç də həmişərasional formada davranmırlar.Nəticədə, fundamental analitikgöstərdiyi hədəfdə haqlı ola bilər,amma qiymətin həmin hədəfəgedən yolu o dərəcədə mürəkkəbvə qəliz olacaq ki, belə proqnozəsasında ticarət aparmaq praktikolaraq mümkün deyil.

Texanaliz

Texniki analiz kifayət qədər tar-ixə malik olsa da, 1980-ci illərinəvvəllərinə qədər treyderlərinçoxu onu ciddi qəbul etmirdi. Bəsonların fikrini dəyişən nə oldu?

Hər gün dünyanın bütünnöqtələrindən nəhəng həcmdətreyder kütləsi bazara girir. On-ların çoxu pul qazanmaq ümidiləeyni hərəkətləri təkrarlayırlar.Başqa sözlə desək, kütləvidavranış modeli formalaşdırırlar.Bu modellər müəyyənləşdiriləbilir və dövri olaraq təkrarlanırlar.Nəticədə texniki analiz kütləvipsixologiyanı müəyyənləşdiriləbilən qiymət modelləri şəklindəgöstərən metod kimi çıxış edir.Həmin modellər isə bazarın per-spektivilə bağlı aydın siqnallarverirlər.


Niyə analizxeyir vermir?

8



Sanki texanaliz qrafikin arxas-ında dayanan əsas amilə - kütləyənəzər salır.

Ona görə də, qiymətin hərəkə-tinin proqnozlaşdırılması üçüntexniki analiz daha yararlıdır,nəinki fundamental analiz. Çünkitexniki analiz treyderin diqqətinibazarda hazırda nəyin baş verməs-inə yönəldirsə, fundamental analizriyazi modellər çərçivəsində yolgöstərir. Nəticədə bəzən funda-mental analizin verdiyi proqnozlahazırkı reallıq arasında xeylizaman fərqi olur. Belə uzunmüd-dətli proqnozlarla ticarət aparmaqmənasızdır. Texanaliz isə hazırdabazarda formalaşan patternlərlə“işləyir”.

Mental analiz

Amma texanaliz belə yaxşı“işləyirsə”, onda niyə getdikcədaha çox treyder mental analizə -yəni özünün və öz psixologi-yasının analizinə diqqət ayırır? İlknövbədə ona görə ki, onlarınqazandıqları ilə gözlədikləri eyniolmur. Texniki analizin əsas“əmma”sı da elə burada gizlənib.Çünki treyder qrafikdə patternigörən kimi elə bilir ki, vəssalam,indi pul qazanacaq. Halbuki, pat-terni tanımaqla həmin patterndənpul qazanmaq ayrı-ayrışeylərdirlər.

Yada salın: nə qədər olub ki, sizqrafikə baxanda düşünmüsünüz:“Həəəəə... indi qiymət yuxarıyaqalxacaq”. Vaxt keçib və qiymətdoğrudan da sizin gözlədiyinizşəkildə qalxıb. Siz isə düzgünproqnoz verdiyiniz halda, vaxtın-da bazara girmədiyinizə, bu cürqazanmaq şansını itirdiyinizə görəpeşman olmusunuz.

Qiymətin hərəkətini proqno-zlaşdırmaqla bazara real giriş vəçıxış tamam ayrı-ayrı şeylərdir.Buna “psixoloji gep” də deməkolar. Bir çox treyderləri gözlədik-ləri və umduqları kimi qazanmağaqoymayan məhz bu “psixolojigep”lərdir. Həmin “psixolojigep”ləri bağlamaqla stabil qazan-maq mərhələsinə adlamaq olar.Bunu etmək mümkündür və bunuedən kifayət qədər insan var.

Yerdən baxanda Ay çox yaxıngörünür. Elə bilirsən ki, əlini uzat-san, çatacaq. Amma əslində Ayaçatmaq olduqca çətin vəmürəkkəbdir. Bunu yalnız bir neçəinsan bacarıb. Qrafiklər dəharadasa belədir. Adama elə gəlirki, bazarda dövr edən nəhənghəcmdə puldan bir qismini götür-mək çox asan olmalıdır və onlarınbir qismi artıq sənin cibindədir.Bir qrup treyder üçün həqiqətəndə belədir. Onlar elə rahatlıqlaqazanırlar ki, başqaları ağzınıayırıb heyran-heyran tamaşa edir.Niyə belə olur? Onların arasındakıfərq nədədir? Doğrudanmı stabilqazananlar daha ağıllıdırlar, dahaçox işləyirlər, daha yaxşı ticarətsisteminə malikdirlər, anadan-

gəlmə fitri istedadları var?...

Yox. Çünki treydinqdə davamlıitirənlərin arasında kifayət qədəryüksək savadlı və istedadlı insan-lar da var. Hələ bu azmış kimi,gözəl analitiklər çox vaxt həd-dindən artıq pis treyder olurlar.Ağıl və yaxşı analiz qabiliyyətiqazanmaq şansını artıra bilər,amma onlar həlledici amillər de-yillər. Elə isə bu həlledici amillərhansılardır?

Ən müxtəlif treyderlərlə ki-fayət qədər işləmiş bir şəxs kimideyə bilərəm ki, bu amillər sondərəcə spesifikdirlər. Əgər dahada konkret cavab vermək lazımgəlsə, belə deyə bilərəm: uğurlutreyderlər ayrı cür düşünürlər. On-larda məhz treyder təfəkkürü var.Bu, nə deməkdir?

Treyder təfəkkürü

Bizim hər birimizin başqaların-dan fərqlənən düşüncə tərzimizvar. Amma biz çox vaxt bunu an-lamırıq və təəcüblənirik ki, niyəözgələri bizi başa düşmür, bizimdüzgün saydığımız tərzdə hərəkəteləmir?


8 8

VA C İ B M Ə S Ə L Ə12 Bazarın ölçüləri



Uğurlu treyderlərə gəlincə,onlar özlərində elə bir düşüncətipini inkişaf etdirə biliblər ki,maliyyə bazarları kimi aqressivmühitdə intizamlı, soyuqqanlı,özlərinə əmin ola bilirlər.Nəticədə başqalarına mane olanqorxu və səhvlər onlar üçünəngələ çevrilmir.

Praktik olaraq bütün treyderlərbazarın texniki təhlilini öyrənirlər,amma onların çox az qismipsixologiyaya fikir verir. Əgərsizə əvvəldən treyderpsixologiyasını aşılayan təcrübəlivə müdrik ustadınız olmayıbsa, buqabiliyyəti özündə formalaşdır-maq son dərəcə vacib məsələdir.

Ticarət zamanı treyderintəfəkkürü ziddiyyətlərlə doluolduğundan, o, uğurlu treydinqiöyrənə bilmir.

Məsələn, belə bir məqamadiqqət yetirək. Treyder istənilənəməliyyatı açarkən riskə girmişolur. Amma bunu dərk edirmi,itirə biləcəyi ehtimalı ilərazılaşırmı? Yaxşı treyderlərnəinki razılaşırlar, hətta riski da-xilən qəbul edirlər. Bu isə ticarətinnəticəsinə çox güclü və ciddi müs-bət təsir göstərir. Çünki riski və

itkini daxilən qəbul edən treyderinziyanlı əməliyyatdan çıxması əslaçətin olmur. O, itkili əməliyyatıbağlayır və bu zaman nə kefipozulur, nə də işgüzar əhvalınıitirir. Əvvəlki kimi nizam-inti-zamla treydinqə davam edir.

Treydinq bizi belə bir paradok-sla üzləşdirir: necə ola bilər ki, bizhəm qeyri-müəyyənliklə, riskləqarşılaşaq, həm də soyuqqanlı,təmkinkli, intizamlı olaq? Məsələondadır ki, treyder təfəkkürünəmalik insanlar bunu bacarırlar. Vəözünüzdə treyder təfəkkürü for-malaşdırsanız, siz də bacara-caqsınız! Treyder düşüncə tərzi –ticarətdə uğurun açarıdır!

Uğurlu treyderlər qorxu hissikeçirmirlər. Çünki bilirlər ki, hərşey onların nəzarətindədir. İnsano vaxt qorxur ki, hadisələrənəzarət edə bilmədiyini hiss edir.Vurnuxur, məntiqsiz hərəkətlərəyol verir. Uğurlu treyderlər isə heçvaxt belə eləmirlər. Treydersəhvlərinin 95%-i ondan qay-naqlanır ki, siz pulunzun gö-zlərinizin önündəcə necə“buxarlandığını” görürsünüz.

Ümumiyyətlə, mən treyderləin4 əsas qorxusu kimi bunları qeydedərdim: Haqsız olmaq qorxusu,

pul itirmək qorxusu, yaxşı imkanıburaxmaq qorxusu, əməliyyatdanmümkün olduğundan daha azgəlir götürmək qorxusu. İş çətinədüşəndə bütün qorxularınız sizəqarşı işləyir və uğurlu ticarətaparmanıza mane olurlar. Qorxusizin bazarı obyektiv görmənizəəngəl törədir. Əl-qolunuzubağlayır. Gözünüzü tutur.Təfəkkürünüzü bloklayır – sizancaq qorxu haqqında düşünməkiqtidarında olursunuz. Ona görə,bildiyiniz şeyləri də səhv edir,sonradan “Lənət şeytana, axı mənbunu bilirdim!”,- deyə peşmanolursunuz.

Bəli, uğursuz treydinqin bütünproblemləri bizdədir, bizi prob-lemli edən isə qorxu hissidir.Bazarda heç bir problem yoxdur.Bazar bizə həmişə obyektiv infor-masiya verir, biz özümüz onutəhrif edirik. Təhrif etməmək üçünisə bilməliyik ki, bizimqavrayışımıza hansı amillər təsirgöstərirlər.

Heç bir analitik bazarı tam vədəqiq təhlil edə bilməz. Onuetmək üçün bazarın bütün işti-rakçılarının davranışlarını nəzərəalmaq lazımdır, bu da heç birhalda mümkün deyil. Ona görə dəbazarın acı reallığı belədir ki, heçbir əməliyyatın nəticəsi əvvəl-cədən məlum deyil. Treyderbununla barışmalıdır. Barış-mayanda ağır nəticələr meydanaçıxır. Bazarı daha yaxşı öyrən-məklə, öz analiz qabiliyyətinigücləndirmklə riskləri azaltmaqolar, amma tam ləğv etməkmümkün deyil. Burada əks əlaqəişləyir: nə vaxt sizin təfəkkürünüzriskləri qəbul etməyə hazır ola-caqsa, onda bazardan gələn infor-masiyanı daha obyektiv qəbuledəcəksiniz.


8

VA C İ B M Ə S Ə L Ə Bazarın ölçüləri 13



T R E Y D E R Ə H VA L AT I14 Başa gələnlər

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Siz adətən bu rubrikada

ancaq hesabını itirən, uduzan,

peşman olan treyderlərin əh-

valatlarını dərc edirsiniz.

Niyə belədir ki? Axı müsbət

əhvalata malik treyderlər də

yəqin ki, az deyil... Biri elə

mən.

Mən iyun ayında usd/jpy

cütlüyündə satış əməliyyatı

açmışdım. Amma cütlük

aşağıya getmədi və haradasa

10 gün yuxarıya meylli

kanalda hərəkət etdi. Mən

bağlamaq istəyirdim, amma

ümidim hələ qalırdı ki, eniş

bərpa olunacaq... Nəhayət,

cütlük beşinci dəfə yuxarıya

sıçrayanda mənim hövsələm

daraldı və əməliyyatı ziyanla

bağladım. İtirdim.

Satış əməliyyatını bağlayan

kimi elə həmin yerdəcə alış

əməliyyatı açdım.


“Bu dəfətutuzdurdum”

Oxucuların böyük marağına səbəb olan “treyder əh-

valatları” silsiləsindən növbəti məktubu sizə təqdim edirik.

Onun müəllifi iyun-avqust aylarında başına gələn hadisəni

danışır. Ənənəmizə sadiq qalaraq, treyderin adını

açıqlamırıq. Onun yazı tərzini və üslubunu isə müəyyən

redaktələrlə olduğu kimi saxlamışıq.

Treyder iki itkili əməliyyatdan sonra necə uğur qazanmasından danışır

8



Çünki qiymət artıq açıq-

aşkar yuxarıya gedirdi və mən

düşünürdüm ki, bu hərəkət

davamlı olmalıdır. Amma ol-

madı. Qiymət aşağıya getdi.

Mən gözlədim, yuxarıya ilk

sıçrayış olan kimi əməliyyatı

bağladım. Bu dəfə də itirdim,

amma az itirdim. Çünki kor-

reksiyanı gözləyib çıxmışdım.

Əlbəttə, korreksiya olmaya da

bilərdi, onda itkim çox alı-

nacaqdı, amma bu dəfə bəxtim

gətirdi.

İndi də alış əməliyyatını

bağladığım yerdəcə satdım.

Çünki qiymət aşağı gedirdi və

mən də bazarın ritmini tutmaq

istəyirdim. Bazar hara – mən

də ora...

Amma bu dəfə tutuzdurdum!

Qiymət mənə lazım olan tərəfə

getdi və mən həm əvvəlki iki

əməliyyatdakı itkimi qay-

tardım, həm də gəlir

götürdüm! Gözlədim,

trend qurtardı, qiymət üfüqi

hərəkət fazasına girdi və mən

tam aydın şəkildə başa

düşdüm ki, bazardan çıxmaq

vaxtıdır.

Mənim uğurum bunda idi ki,

itkili əməliyyatlardan vaxtında

çıxa bilmişdim. Ona görə də,

düz deyirlər: itkiləri böyütmək

lazım deyil. Siz itkinin sizin

axırınıza çıxmasına imkan ver-

məyin, qazanc özü gələcək.

Dəyəri oxucular! Əgər siz

də əhvalatınızı digər treyder-

lərlə bölüşmək istəyirsinizsə,

başınıza gələnləri yazıb,

redaksiyamıza göndərə

bilərsiniz: [email protected]


Ona görə də, düz deyirlər: itkiləri

böyütmək lazım deyil. Siz itkinin sizin

axırınıza çıxmasına imkan verməyin,

qazanc özü gələcək.

8

Azərbaycanda treyderlərüçün yeganə forum

T R E Y D E R Ə H VA L AT I Başa gələnlər 15

http://inforex.az/forum_new/






REK LAM16

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844 Jurnalı forumda müzakirə et

http://inforex.az/az/mobile_trading.php



MASTER -K L A S S İncə iş

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

17

Boris Şlossberq

Xəbərlərlə ticarət riskli

işdir, amma kifayət

qədər gəlirli ola bilər.

Bu məqalədə bazarda volatillik

yarananda risklərin idarə olun-

ması metodunu gözdən

keçirəcəyik.

Foreksdə pul qazanmağın müx-təlif yolları var və xəbərlərləticarət heç də onlardan ən sadəsideyil. Hündür bir körpüdən özünüsiğortalamaqla tullanmaq,ayaqyalın Amazon cəngəllik-lərində gəzmək, uşaqların bololduğu yerlərdə motosikl sürməkxəbərlərlə ticarətə ən yaxın analojiproseslərdir. Yüksək riskolduğuna görə bir çox treyderlərxəbərlərlə ticarəti qəbul etmirlər.

Amma heç şübhəsiz , foreksdəxəbərlərlə ticarət yaxşı pul gətirəbilər. Xəbərlər çıxmamışdan əvvəl

texniki analizlə işləyən bir çox in-vestorlar vacib xəbərlərin elan ol-unduğu vaxt gözlənilməzvolatillik və qiymət hərəkətindənnarahat olduqlarına görə,bazardan çıırlar. Çünki bu volatil-lik geniş yayılmış sistemlərləticarətdə müflisləşməyə səbəb olabilər.

Elə isə, bəs niyə digər treyder-lər xəbərlərlə ticarət aparırlar? Birdə deyirik: çünki burada yaxşı pulqazanmaq olar.

Şəkil 1-ə baxaq. Orada gbp/usdcütlüyünün 3 günlük H1 qrafikigöstərilib. Konsolidasiya dövr-

lərinin qiymət hərəkətləri ilə necəəvəz olunduğuna diqqət yetirin.Bu qiymət hərəkətləri daim yaiqtisadi, ya da siyasi xəbərlərləbağlıdır. Qısa desək, gündəlikqiymət hərəkəti əsasən xəbər-lərdən doğur.

Texniki analiz həvəskarları eti-raz edə bilərlər ki, qiymətlər tələbvə təklifin gücünə hərəkət edir.İlkin mərhələdə bu, həqiqətən,düzdür. Bazarda yeni informasiyayeni satış və alış dalğalarınınyaranmasına təhrik edir. Onlar daöz növbəsində tələb və təklifarasında nisbəti dəyişirlər.


Xəbərlərdənnecə

qazanmalı?

Şəkil 1

8

Xəbər

çıxır

Xəbər

çıxır

Xəbər

çıxır



Ümumilikdə bazarın iki əsasvəziyyətinə – trend və diapazondahərəkətinə bu və ya digər xəbər vəhadisəyə qısamüddətli reaksiyakimi baxıla bilər. Müəyyən is-tiqamətdə bazarı hərəkətə gətirənbir sıra xəbərlər trend for-malaşdırırlar. Qarışıq iqtisadixəbərlər isə diapazon yaradır ki,alıcılar və satıcılar təxminən eyniqiymət ətrafında fırlanırlar. Şəkil

1-də funt üçün ard-arda pozitiviqtisadi xəbərlərin çıxdığınıgörürük ki, bu da davamlı artımtrendinin formalaşmasına səbəbolur. Şəkil 2-də isə qiymət üfiqikanalda hərəkət edir, çünki xəbər-lər qarışıqdır.

Xəbərlərin

proqnozlaşdırılması

Qabaqlayıcı taktika böyük gəlirgətirə bilər, amma o, daha risk-lidir. Xəbərləri proqnozlaşdır-maqla deytreyder o vaxt qazanabilər ki, analizi düz olsun.Həmçinin xəbərin bazara təsiriniəvvəlcədən müəyyənləşdirə bilsin.Amma əgər treyder səvh etsə vəsəhv istiqamətdə əməliyyat açsa,böyük itkiyə məruz qalacaq.

Deytreyderlərə iki əsas qaydanıməsləhət görmək olar. Əvvəla,həmişə çox sıx stop-lossla ticarətaparmaq lazımdır. Bu, hesabınızıfaciəvi fəsadlardan qoruyacaq.Belə ki, itkili əməliyyat mümkünqədər tez bağlanmalıdır.

Adətən qabaqlayıcı strate-giyalardan istifadə edən treyderlərxəbərlərin çıxmağına 5-10 dəqiqəqalmış 20 punktluq

“stop”la pozisiyaaçırlar. Xəbərlərə bir neçə dəqiqəqalmış pozisiyanı açanda xəbərəqədərki volatillik ona təsir etmir.Bəzən bu, treyder üçün yaxşı qur-tarır (əgər xəbərə qədərki qiyməthərəkəti gözlənilən istiqamətdəbaş verirsə). Belə ki, spekulyant-lar tez-tez xəbərlərdən əvvəlbazarı aldadırlar. Ammapozisiyanın çox tez açılması xəbərelan olunana qədər “stop”u işə

sala bilər. Yaxşısı düz xəbər elanolunana qədər əməliyyat aç-maqdır.

Qabaqlayıcı strategiyalarınikinci əsas qaydası: əgər xəbəranalizini təsdiqləmədisə, dərhaləməliyyatı bağlamaq lazımdır.Yadda saxlayın: bu cür strate-giyalarda həlledici məqam sür-prizlərin proqnozlaşdırılmasıdır.Beləliklə, əgər xəbər gözləntiləritəsdiqləmirsə, əməliyyatı dərhalbağlamaq lazımdır. Bir çox trey-derlər oturub qiymətin onların is-tiqamətində gedib-getməyəcəyinigözləyirlər. Amma bu, sizə bahabaşa gələ bilər. Əksər hallardaqiymət əgər xəbərlərdən lazımiimpuls əldə etməyibsə, əksinizəgedəcək.

Xəbərləri və onların bazaratəsirini dəqiq proqnozlaşdırmaqmümkün deyil. Foreksdə deytrey-derlər o halda uğurlu hesab olunabilərlər ki, proqnozları

heç olmasa 50%halda düz çıxır. Məhz buna görədə itkiləri minimuma endirməklazımdır. Sistemin uğuru qeyri-bərabər riskdən və gəlirdənasılıdır. Biz 10 haldan 3-də düzproqnoz verə bilərik, amma ilkproqnozlaşdırmada güclü qiyməthərəkətləri səhv proqnozlaşdırmazamanı əldə edəcəyimiz xırda itk-ilərdən fərqli olaraq, böyük gəlirgətirə bilər.


Spekulyantlar

tez-tez xəbərlərdən

əvvəl bazarı aldadırlar.

Şəkil 2

8

8

MASTER -K L A S S18 İncə iş

Xəbər

çıxır

Xəbər

çıxır

Xəbər

çıxırXəbərçıxır



Məhz buna görə də bu strate-giya ilə uğur qazanmaq üçün kapi-talın idarə olunması çox vacibdir.

Xəbərdən sonra ticarət

Bazarın xəbərə reaksiyası iləticarət xəbərin proqnozu əsasındaticarət qədər riskli deyil. Ammagəlir üçün daha az potensiala ma-likdir. Burada treyder sadəcəxəbərləri izləyir və xəbər pro-qnozdan kəskin fərqləndiyitəqdirdə pozisiya açır. Bu min-valla, xəbəri səhv proqnoz-laşdıranda belə, treyder bazaradüz girə bilər.

Amma belə bir strategiyanın daöz riski var. Bazar üçün gö-zlənilməz xəbər dərc olunduqdansonra kəskin qiymət hərəkətimüşahidə olunsa da, kəskindalğalanma da baş verir. Treyderondan qaçan qiymətə çatmağaçalışır. Ona görə də, daim təpədəalmaq və dibdə

satmaq riski var.

Bu taktikanın əsasında dayananprinsip odur ki, “qiymət hərəkəti-nə davam edəcək”. Qiymət proq-nozlaşdırılmış istiqamətdə hərəkətetməlidir ki, ona reaksiya verəntreyder gəlir götürə bilsin. Ammaqiymətin əsas hərəkəti xəbər dərcolunan məqamda baş verdiyiüçün, tez-tez belə treyderə yalnız

xırda-xuruş qalır.

Reaksiya ilə ticarət aparan trey-derlər baron Rotşildin məsləhətinixatırlamalıdırlar. Ondan necə var-landığını soruşanda Rotşilddemişdi: “Mən həmişə gəliri tezgötürürdüm”.

Bu cür strategiyalardan istifadəzamanı da tez bir zamanda gəlirigötürmək lazımdır. Belə

vəziyyətlərdə treyderin əsasdüşməni tamah olur.

Hansı yaxşıdır?

Əgər proqnozla ticarət çoxvolatil, xəbərlər dərc olunandansonra isə ticarət imkanları məh-duddursa, belə riskli vəziyyətlərdəbunlardan yaxşı ticarət metoduvarmı? Bəli, belə bir metod var.Bu, Cessi Livermorun köməyi ilə

yaradılmış iki texnikanın kombi-nasiyasıdır.

Cessi Livermor məhşurspekulyantlardan biridir. O, “proq-nozlaşdırılma” yanaşmasınıntərəfdarı idi. Bütöv pozisiyanı aç-mamışdan əvvəl Livermor xırdaəməliyyatlar yerləşdirməkləbazarı test edirdi ki, analizinindəqiqliyini yoxlasın. Əgər birinciəməliyyat gəlir gətirirdisə, onda o,gəlirin piramidinqini həyata keçir-məklə pozisiyanın həcminiartırırdı.

Livermor itkili əməliyyatlarınyox, gəlirli əməliyyatlarınhəcmini artırırdı. Belə bir

yanaşma bir çox treyderlərin tak-tikalarının tam əksidir. AmmaLivermorun metodunu praktikadahəyata keçirmək çox çətindir.Çünki həmin metoda görə treyderuzunmüddətli planda gözlənilənböyük gəlirə görə qısamüddətligəlirlərdən imtina etməlidir. Adibir treyder üçün gəlirin necə itkiyəçevrildiyini izləməkdən pis heç nəyoxdur. Bu, Livermoruntexnikasında tez-tez baş verir.


Bazarın xəbərə reaksiyası ilə ticarət

xəbərin proqnozu əsasında ticarət qədər

riskli deyil. Amma gəlir üçün daha az

potensiala malikdir.

8 8

MASTER -K L A S S İncə iş 19



Məhz buna görə də bir çoxbazar iştirakçıları treydinqpeşəkarlarının məsləhətinin taməksinə edirlər: onlar itkilərin art-masına yol verir və gəliri tezgötürürlər.

Amma korreksiya zamanıgəlirli əməliyyatların itkiyəçevrilməsi halından xəbərlərləticarət zamanı özünü qorumaqolar - əgər xəbərlərlə proqnozarasındakı fərq kifayət qədərböyükdürsə! Təsəvvür edək ki,eur/usd 1.37 ətrafındadır və ABŞ-da uzunmüddətli istifa üçünnəzərdə tutulan malların sifarişlərixəbəri çıxmalıdır. Bazargöstəricinin 1% olacağını göz-ləyir. Deytreyder xəbərlə bağlı“buğa” proqnozu verir və xəbərəbir neçə dəqiqə qalmış eur/usd-nisatır. Göstərici proqnozdan dayuxarı, 2% olur. Cütlük dərhal1.3670-yə düşür. Gəlir 30 punktabərabərdir. Treyder əməliyyatınhəcmini artırır - bunu artıq “reak-siya” metodunun köməyi ilə edir.“Stop”u itkisiz vəziyyətə gətirirvə TP-ni 1.3655-ə qoyur.

Bir neçə dəqiqədən sonraxəbərlərin təsiri bütün bazarayayılır və eur/usd cütlüyü hədəfə

çatır. Əməliyyat üzrə ümumi gəlir60 punkt təşkil edir (45 punkt“proqnozlaşdırma” taktikasınagörə, 15 punkt “reaksiya” meto-duna görə). Niyə “reaksiyalı”metodu ilə bu qədər az gəlir əldəetdik? Əvvəldə qeyd olunduğukimi, qiymətin əsas hərəkətidemək olar ki, xəbər çıxan andadərhal baş verir, sonrakımərhələdə treyderin qazanmaqşansı nisbətən az idi. Amma həttabu vəziyyətdə belə, o, gəlirini 45punktdan 60-a çatdıra, yəni 33%artıra bildi.

Riskin gəlirə məntiqi nisbəti

Analiz düz olmayanda nə başverir? Mən deyərdim ki, bu,strategiyanın ən yaxşı cəhətidir.Əksər hallarda treyder xəbərbazara tam təsir etməyənə qədərpozisiyanı 5-10 punktluq itki iləbağlaya bilər. Amma təsəvvüredək ki, qiymətin hərəkəti çox anibaş verdi və 20 punktluq stop-lossişə düşdü. Bu, problem deyil. İtkiəvəlcədən minimumaendirilmişdi. Beləliklə, hadisələrinyaxşı cərəyan edəcəyi halda trey-der 60 punktluq gəlir əldə edəbilərdi. Əgər səhv etsə, itkisi 5-10punktu, ən pis halda 20 punktu aş-mayacaq.

Ümumilikdə bu, bizə yaxşıgəlir/itki nisbəti verir. Treyderəyalnız 10 haldan 3-də düzgünproqnozlar vermək lazımdır ki, işigəlirli olsun. Bu, spekulyant-larının çoxunun yol verə biləcək-ləri səhv sərhədidir. Amma bizəelə gəlir ki, realda çox az adam bumetoddan istifadə etməklə uğuranail ola biləcək. Çünki çoxlarıxırda olmasına baxmayaraq, ard-arda itkilərə dözə bilmir. Yaddasaxlayın: xəbər ticarəti çoxvolatildir. Əgər xəbərlərlə düzgünticarət aparsanız, qazanabilərsiniz. Amma bunun üçün 3əsas qaydanı bilmək lazımdır:

- Əgər xəbərlə proqnoz

arasında fərq yoxdursa, pozisiyanı

dərhal bağlayın;

- Proqnozunuz düz olduğu

təqdirdə qiymət sizin gözlədiyiniz

istiqamətdə 30 punkt getdisə,

ikinci əməliyyatı əlavə edin;

- Tamahkarlıq etməyin, gəliri

tez götürün, çünki hərəkətin

davam etmə potensialı məhdud-

dur.

Yeni yanşamanı yoxlayın

Bir çox qaydalar kimi, bu qay-daları da başa düşmək icra et-məkdən asandır. Hətta əgər sizonlara riayət etsəniz belə, heç dəhəmişə gəlir gətirməyəcək. Bəzənxəbərlər bazarlara təsir etmir,bəzən isə proqnozların əksinə təsiredir. Treydinqdə dəqiq proqnozvermək olmaz. Ona görə də,xəbərləri və volatilliyi inkaretmək əvəzinə, ticarət strate-giyalarınızda onlardan istifadə et-məyi yoxlayın.


8

MASTER -K L A S S20 İncə iş



ANT İ P İ R AM İD İNQ Money-management

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

21

Keti LinnBoris Şlossberq

Treyderlərin yol verdikləri ən ağırsəhvlərdən biri budur ki, onlar bazarındönəcəyinə ümid bəsləyərək, itkili

əməliyyata əlavələr edirlər. Nəticədə bazar əks is-tiqamətdə getdikcə onların itkiləri nəhəng miqyasaçatır. Sonda ya qat-qat böyük itki ilə, ya da stop-outla bazardan çıxmalı olurlar. Halbuki, ilkin sse-nariləri pozulanda əməliyyatı bağlasalar, qat-qataz itki ilə üzləşəcəkdilər.

Bunu bilirsinizmi, nə ilə müqayisə eləmək olar?Təsəvvür edin ki, gecə vaxtı naməlum yolda avto-mobil sürürsünüz və düzgün istiqamətdə getdiyinizədə əmin deyilsiniz. Bu halda iki variantdan biriniseçmək olar: ya kor-koranə getdiyiniz tərəfə getməlivə ümid etməlisiniz ki, istədiyiniz yerə çatacaqsınız.Ya da geri dönərək, yola çıxdığınız ilkin məntəqəyəqayıdıb, orada hər şeyi dəqiqləşdirməlisiniz.

Bu misal onu göstərir ki, naməlum istiqamətdəinadla getmək iki cür qurtara bilər. Amma məhz necəqurtaracağını əvvəlcədən bilmək mümkün deyil. Nəqədər uzağa getsəniz, dala qayıtmanız da o qədərçətin olacaq. İtkili əməliyyat da belədir. Onu vax-tında bağlamayanda geri dönmək getdikcə çətinləşir.

Əlbəttə, siz hətta naməlum istiqamətdə getsənizdə, gec-tez axtardığınız ünvana çata bilərsiniz.Amma xeyli dolanbac yollar fırlanmaq, benzinyandırmaq, palçığa batmaq, maşını xarab eləmək ba-hasına. Ola da bilər ki, benzininiz qurtarsın və yolda

qalasınız. Eynilə, itkili əməliyyatı açıq saxlayantreyder də öz tərəfinə qiymət hərəkəti ilə üzləşə bilər.Amma məlum deyil ki, üzləşəcəkmi, bunu göz-ləməyə kapitalı çatacaqmı (benzini qurtarmayacaqki)?

Ona görə də, bu qaydanı həmişə yadda axlamaqlazımdır:

ZİYANLI ƏMƏLİYYATIDAHA DA ZİYANLIYAÇEVİRMƏYİN!

Əgər əməliyyatın itki həcmi sizin ilkin nəzərdətutduğunuz limiti aşıbsa, belə ticarət düzgün sayılabilməz.

Amma elə bir strategiya da var ki, itkili əməliy-yata əlavə olunması sonda fayda verə bilir. Bu strate-giya “bölmə” adı ilə tanınır.

“Bölmə” strategiyasının mahiyyəti odur ki, itkiliəməliyyata əlavə edilməsi ilkin niyyətdə nəzədə tu-tulub. Ona görə də, əməliyyatın həcmi əvvəlcədənhissələrə bölünür.

Tutaq ki, sizin niyyətiniz bir standart lot(100.000$) həcmində əməliyyat açmaqdır. Amma sizdaha yaxşı orta qiymət əldə etmək məqsədilə bunuəvvəlcədən 10.000$-lıq hissələrə bölürsünüz. Sonraməsələn, ilkin olaraq 50.000$-lıq əməliyyataçırsınız. Hadisələr inkişaf etdikcə, qalan hissələri dəözünüzün lazım bildiyiniz şəkildə və yerlərdə bazaradaxil edirsiniz. Əməliyyatın bölünməsi də elə bunadeyilir.

Korreksiya zamanı bazara girən və onun nə qədərdərin olacağını bilməyən treyderlər adətən bu strate-giyadan istifadə edirlər. Bu zaman nəzərdə tutmaqlazımdır ki, qazanclı əməliyyata əlavə etməklə itkiliəməliyyata əlavə etmək ayrı-ayrı şeylərdir.


Böl və gir



TE XANAL İ Z22 Metod

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Mürrey səviyyələri

bütün dünyada

treyderlərin ən çox

işlətdikləri alətlərdən biridir.

Metodu T. Henning Murrey

özünün “Murrey Math Trading

System For All Markets”

kitabında təsvir edib. “Murrey

Math” sistemi əfsanəvi treyder

Uilyam Dilbert Qann-ın (W. D.

Gann) ideyaları əsasında

yaradılıb. Bütün adıçəkilən

kitab boyunca Mürrey tez-tez

Qanndan sitatlar gətirir.

Mürreyin fikrincə, Qann hərşeydən əvvəl, bazarın riyazi rit-mini müəyyənləşdirməklə işəbaşlayırdı. Bu ritm hər qrafik(hər bazar) üçün unikaldır.Riyazi ritmin müəyən edilməsibazarın dalğalanma diapazonun-dan başlayır.

Şəkl 1-ə baxaq. Biz həftəlikqrafik görürük. Qann qrafiklərihəftəlik miqyasdan təhlil etməyəbaşlayırdı. Ona görə, hələ ki bizdə belə edək, gələcəkdə gündax-ili treydinqin qaydalarını daöyrənəcəyik.

Diqqət edin ki, qiymət birneçə həftə “A” səviyyəsindənaşağıya enə bilmir və sondayuxarıya dönüş edir. Buvəziyyəti Qann “4-7 qaydası”

adlandırırdı. Əgər qiymət 4-7həftə (4-7 şam) ərzində səviyyəniyara bilmirsə, adətən dönüş başverir. Məsələn, şəkil 1-də qiymət

“A” zonasında səviyyəniyarmağa 5 həftə, “B” zonasındaisə 7 həftə cəhd göstərib. Bəzəndönüşdən sonra qiymət müəyyənməsafə qət edir və təzədən dönübqayıtdığı səviyyəyə tərəfgedərək, onu yenidən sınaqdankeçirir (A1 zonası).

Mürrey Qanndan sitat gətirir:“İstənilən əhəmiyyətli hərəkətinən yuxarı və ən aşağıqiymətlərini götürün. Ənböyükdən ən kiçiyi çıxaraq, dia-pazonu hesablayın. Daha sonradiapazonu 8 bərabər intervalabölün: 12.5%, 25% ... alınansəviyyələr dəstək/müqavimətzonaları olacaqlar”.

Gəlin, bunu öz qrafikimizdəeləyək. MetaTrader proqramında

bunun üçün Fibonaççi alətinigötürür, standart bölgüləri ləğvedir və Qannın 8 səviyəsini qu-ruruq (şəkil 2).

Qann iddia edir ki, bazar 25%səviyyəsini keçəndən sonranövbəti ən vacib səviyyə yolunyarısı, qravitasiya mərkəzi olan50%-dir.

Ondan sonra gələn növbətihədəf isə 5/8, yaxud 62.5%səviyyəsidir.

Növbəti vacib zona - ¾,yaxud 75%.

Əgər diapazon kifayət qədərgenişdirsə, onda 7/8, yaxud87.5% səviyyəsinə də diqqət ye-tirmək lazımır. Çox vaxt busəviyyə hərəkətin zirvəsi olur.


Mürrey səviyyələriBazarın riyazi ritmi:

Şəkil 1

8



Biz qrafikdə də görə bilirik ki,qiymət orta xətti (4/8) keçəndənsonra 5/8 səviyyəsində “dirənir”,onu da yaranda növbəti hədəfi7/8 səviyyəsi olur.

Burada diapazonu seçmək çoxvacibdir. Çünki diapazon düzgünseçilibsə, demək, bazarın ritmidə düzgün seçilib. Diapazonuseçərkən isə imkan daxilində “4-7 qaydası”ndan istifadə etməklazımdır. O halda qiymətin həttabu diapazondan kənardakıhərəkəti də onun ritminə tabeolacaq.

Yox, əgər “4-7 qaydası”nauyğun dönüş tapmaq olmursa,onda “adi” ekstremumlardan isti-fadə edə bilərsiniz.

Biz qrafikdə də görə bilirik ki,qiymət orta xətti (4/8) keçəndənsonra 5/8 səviyyəsində “dirənir”,onu da yaranda növbəti hədəfi7/8 səviyyəsi olur.

Burada diapazonu seçmək çoxvacibdir. Çünki diapazon düzgünseçilibsə, demək, bazarın ritmidə düzgün seçilib. Diapazonuseçərkən isə imkan daxilində “4-7 qaydası”ndan istifadə etməklazımdır. O halda qiymətin həttabu diapazondan kənardakıhərəkəti də onun ritminə tabeolacaq.

Yox, əgər “4-7 qaydası”nauyğun dönüş tapmaq olmursa,onda “adi” ekstremumlardan isti-fadə edə bilərsiniz.

Mürrey səviyyələri: ayrı-ayrısəviyyələrin fərqli möhkəmliyə(gücə) malik olması rənglərləgöstərilib.

Əgər qiymət 3/8 və 5/8səviyəllərini yarmağa cəhd edir,amma bunu bacarmırsa, ya 4-7gündən (şamdan), ya da 10-12gündən (şamdan) sonra dönüşedəcək.

Mürreyin statistikasına görə,bazar vaxtın 40%-ni 3/5 və 5/8xəttlərinin arasındakı diapazondakeçirməyə can atır.

Ümumilikdə, qiymətin Mürreysəviyyələri arasında sxematikhərəkəti belə olur:


Şəkil 2. MetaTrader-də Fibonaççi

aləti ilə Qann səviyyələrinin qurulması

Şəkil 3

TEXANAL İ Z Metod 23

8



(Ardı gələn saylarmızda)


Şəkil 4. Mürrey səviyyələri: ayrı-ayrı

səviyyələrin fərqli möhkəmliyə (gücə)

malik olması rənglərlə göstərilib

Şəkil 5. Mürrey səviyyələri arasında

qiymətin sxematik hərəkəti – sxem 1

Şəkil 6. Mürrey səviyyələri arasında

qiymətin sxematik hərəkəti – sxem 1

Gəlin, birlikdə baxaq

TEXANAL İ Z24 Metod

http://inforex.az/az/cinema.php



AKT İ V Fond bazarı

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

25

Səbinə Məmmədqızı

Opsion- müəyyən ak-

tivin müəyyən vaxtda

və müəyyən qiymətlə

alışını və satışını həyata keçir-

məyə hüquq verən müqavi-

lədir.Aktivin alış hüququ op-

sionu alan investora aiddir (Ona

həmçinin opsionu saxlayan -

holder, seller də deyirlər). Uyğun

olaraq, satış hüququ da opsionu

satan investora aiddir (seller,

writer).

Opsionun qiyməti müəyyən ak-tivin gələcəkdə alış və satışınıhəyata keçirmək hüququ üçünödənilən məbləğdir. Opsionözlüyündə törəmə əməliyyatdır.Onu adətən baza əmtəəsinintörəməsi də adlandırırlar. Opsio-nun alıcısı hüququ alır, satıcı isəsatır; başqa sözlə, alıcı (satıcı)bunu tələb etdiyi halda bu alışı(satışı) həyata keçirir.

İki cür opsion mövcuddur - putvə call. Call - baza məhsulunu op-sion müqaviləsində göstərilmişqiymətdə almaq, Put -satmaqdır.Opsionun həyata keçirlib-keçir-ilməməsi spot bazarda qiymətdənasılıdır. Məsələn, tutaq ki, avi-aşirkət neftin 70 qiyməti üçün op-sionu alıb, amma ekspirasiyazamanı neftin qiyməti 60 olub. Buhalda opsionu həyata keçirməyin

mənası yoxdur. Çünki aviaşirkətqiymətin 70-dən yuxarı gedəcəyihal üçün opsionun qiymətiniödəmişdi, opsionun satıcısı isə buməbləği əldə edir; amma əgərqiymət 200 olubsa, aviaşirkət op-sionun həyata keçirilməsini tələbedəcək, bu halda isə opsionunsatıcısı külli miqdarda pulitirəcək.

Opsionun mahiyyətini başadüşmək üçün daha bir misalanəzər salaq. Məsələn, fikir-ləşirsiniz ki, qiymət qalxacaq.RTS indeksinin 2000 qiymətiüçün müqaviləni alırsınız ,müəyyən müddətdən sonrabaxırsınız: əgər gözlədiyiniz başverməyibsə və qiymət 1800olubsa, onda bu opsionu ləğvedirsiniz. Əgər əksinə ,qiymət4000 olubsa, onda dediyimqiymətdə almaq imkanı əldəedirsiniz.

Yuxarıda artıq qeyd etdik ki,opsion 2 cür olur: Coll vəPut.Əgər qalxış üçün almısınızsa,sizin opsionunuz Call -dur, əgərsatış üçün almısınızsa, Put.

Bayaqkı misala qayıdaq. Sizfikirləşirsiniz ki, qiymət qalxacaqvə RTS indeksini gələcəkdə,amma qiymət 2000-dən yuxarıolacağı halda almaq istəyirsiniz.Bunun üçün siz Call opsionunurazılaşdırılmış 2000 qiymətində 3

aylıq müddət üçün alırsınız. Əgər3 aydan sonra qiymət 3000 ola-caqsa, o zaman siz opsionu həyatakeçirirsiniz. Amma əgər qiymət1500 olacaqsa, onda bu opsionuləğv edir və heç nə itirmirsiniz.Bu, opsion strategiyasını başadüşmək üçün 1-ci pillədir.

Davam edək.Başa düşməyəçalışaq ki, burada gəlir nədədir?

Aldığınız Call opsionu sizəhansısa məbləğə başa gəlir? SizRTS və ya digər aktivi müəyyənqiymətdə almaq hüququnu verənmüqaviləni hansısa qiymətəalırsınız. Sonra əgər bu hüquqdanistifadə etməsəniz, ödədiyinizpulu itirirsiniz. Alternativ variantolaraq belə edə bilərsiniz:


Opsion nədir vənecə qazandırır

8



Bütün pullara indeksi birbaşaalır və gözləyirsiniz. Bu haldaindeks qalxarsa siz gəlir əldəedirsiniz, düşərsə itki iləüzləşirsiniz. Belə vəziyyətdəsizdə həm gəlirin, həm dəitkinin həcmi qeyri-müəyyəndir.Opsionda isə itkinin həcmiəvvəldən məlum olur. Bu, op-sionu almaq üçün ödədiyinizməblğdir, amma siz həmin ak-tivi birbaşa alarkən əldəedəcəyiniz gəlirin də həcmiqeyri-məhdud olur.

Kİmsə deyə bilər ki,aktivi bir-başa alaraq, itki üçün stop təyinedər və bununla da itki dəəvvəldən məlum olar. Ammabelə olan halda “stop” işədüşəndən sonra siz əməliyyatsızqalacaqsınız. Opsionda isəhəmin müddət başa çatana qədərmüqaviləniz qüvvədə qalacaq,qiymət milyon dəfə aşağı vəyuxarı gedə bilər, siz hər bir

halda bazarda qalırsınız, bu,sizdə özünə əminlik yaradır,bundan başqa, opsionun qiymətio qədər də baha deyil. Beləliklə,az riskli strategiya yaranır.

İndi isə opsionun parametr-lərinə baxaq:

- Opsionun qiyməti - onunüçün ödənilən məbləğ;

- Həyata keçirilmə müddəti

– bu, bizim hərəkətin nə qədərvaxt ərzində baş verəcəyinihesab etdiyimiz vaxtdır;

- Həyata keçirilmə qiyməti –bu, nəzərdə tutduğumuz qiymət-dir;

- Aktiv – bizim əməliyyatetmək istədiyimiz indeks, ak-tivdir;

- Tipi - Call və Put

Opsionun həyata keçməqiymətini adətən “strayk” ad-landırırlar. Məsələn, siz RTSindeksini (aktiv) Call opsionunu(tip) 2300 (strayk) ilə 10 mart2013-cü ildə həyata keçiriləcəyinəzərdə tutulan, 50 punkt dəy-işmə ilə alırsınız.

Ümid edək ki, bura qədər hərşey aydındır.

İndi isə Put opsionuna keçək.Put özlüyündə Call-a əksliktəşkil edir. Əgər qiymətin aşağı

düşəcəyini gö-zləyiriksə, ondasizin opsion Putolacaq. Hesabedək ki, RTS in-deksi 2000qiymətindədir.SizPut opsionunu al-maqla indeksi2000 qiyməti iləgələcəkdəmüəyyən vaxtdasatmaq hüququnualırsınız. Əgər

qiymət qalxırsa, siz bu satışhüququndan istifadə etmirsinizvə bu müqaviləni almaq üçünödədiyiniz məbləği itirisiniz.

Opsiondan istifadənin dahaxeyirli olduğunu göstərən birmisala da baxaq. Tutaq ki, siz iri

həcmli aksiyalara malik olan in-vestorsunuz. Bazarda vəziyyətmürəkkəbdir və hər şey korrek-siya olacağını göstərir. Sizin birneçə alternativ variantınız var:1) Siz kağızların satışı üçünkomissiyanı ödəyərək, səhmlərisatırsınız və bununla dabazardan çıxırsınız, 2) Siz buqiymətli kağızları fyuçerslə sa-taraq, kapitalın bir hisəsiniitirirsiniz, 3) Siz sadəcə Put op-sionları alırsınız.

Göstərilən hər bir konkret halüçün ayrıca qərar verməklazımdır. Put opsionlarınalışının üstünlüyü bundadırki,kapitalın böyük hissəsinibunu almaq üçün ayırmaq lazımgəlmir, bazarda kəskin hərkətbaş verərsə, əlavə pullar yatır-mağa ehtiyac qalmır, həm dəəks hərəkət baş verərsə, siz yal-nız opsionu almaq üçünödədiyiniz məbləği itirirsiniz.

Daha bir nümunə: Hesab edəkki,siz “Qazprom”un aksiyalarınamaliksiniz.Ciddi korreksiya ola-cağını hesab edirsiniz və birneçə alternativ variantınız var.Səhmləri satmaq olar, amma sizbazardan çıxmaq istəmirsiniz.Siz fyuçers müqaviləsi ilə səhm-ləri sata və ya Put opsionunuala bilərsiniz.

Tutaq ki, siz opsionlardanqorxaraq, fyüçerslə satırsınız,amma korreksiya ehtimalı özünüdoğrultmur və “Qazprom”unsəhmlərinin qiyməti dayan-madan qalxır. Nəticədə sizgəlirdən mərhumolursunuz.Amma Put opsionunualmaqla siz yalnız opsionualmaq üçün ödədiyiniz məbləğiitirəcəkdiniz. Bundan başqa, Putopsionu sizi qiymətin kəskinenişindən qoruyacaqdı.


8

AKT İ V26 Fond bazarı



REK LAM

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

27




S İ S T EM28 Ticarət

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Bir sıra hallarda valyu-

talar bazarda konkret

istiqaməti olmayan

kiçik dalğalanma hərəkətləri et-

məklə kifayətlənirlər. Bəs trendin

olmadığı bu hallarda bazara gir-

mək və gəlir götürməyə çalışmaq

mümkündürmü?

Xüsusilə də Amerika sessiyasıqurtarandan sonra və Asiya ses-siyası başlamazdan əvvəl bazardaticarətin həcmi son dərəcə kiçikolur. Bu dövrdə bazarda əsasənAvstraliya və Yeni Zelandiyanıntreyderləri olurlar ki, onlar daticarət həcmlərinə ciddi təsirgöstərməyə qadir deyillər.Nəticədə qiymət istiqamətsizhərəkət edir, dəstək/müqavimətsəviyyələrini yarmağı bacarmır.Yaranda belə, bu, çox etibarsızolur.

Ona etibar yoxdur!

Yadda saxlamaq lazımdır:ticarətin bütün formalarındasəviyyələrin keçilməsi o zamanetibarlı olur ki, bazarda böyükhəcm olan zaman baş tutsunlar.Çünki bazara böyük pullarla girəniştirakçılar tutduqları mövqeninməsuliyyətini dərk edirlər. Onagörə də, bazarda həcm az olarkənbaş tutan keçilmələrə inanmaq

olmaz. Onlar saxta keçidlərdirlər.

Bəs saxta keçidlərdən istifadəedərək qazanmaq mümkündürmü?Bəli, belə bir strategiya yaratmaqolar!

Bu halda orderlər ancaq bazarınzəif olan vaxtında – ЕТ 17:00-dansonra qoyulmalıdır. Səbəbini sizartıq bilirsiniz. Bu, Qrinviç vaxtıilə 22:00 edir (Bakı vaxtı ilə02:00). Yay vaxtında isə bir saatəvvələ çəkilə bilər.

Bizim təsvir etdiyimiz “Bume-ranq” strategiyasında eur/usdcütlüyündən istifadə olunur.Spredi az olduğu üçün qısamüd-dətli treyderlər – skalperlər ən çox

bu cütlüyə meyl edirlər (İnForexşirkətində bu cütlüyün spredi cəmi1 punktdur). Çünki əgər bizqısamüddətli strategiyadan isti-fadə ediriksə, hər bir punkt vacib-dir. İri spredlər skalpinqstrategiyalarını faydasız halagətirə bilərlər.

Setap

Strategiya bazara eyni tərzdəiki girişdən ibarətdir: sell-orderqiymətin üstündə, buy-order isəaltında yerləşdirilir. Sell-orderinməqsədi yuxarıya saxtakeçid/yarılma zamanı satmaq,buy-orderin məqsədi isə aşağıyasaxta keçid/yarılma zamanı al-maqdır.


“Bumeranq”strategiyası

Gecə yatmayan treyderlər üçün:

Bazarın zəif olduğu saatlardan necə gəlir götürmək olar

Şəkil 1

8



Bütün hallarda strategiya buideyaya əsaslanır ki, həmin saat-larda qiymətin istənilən is-tiqamətdə hərəkəti davamlıolmayacaq, çünki arxasındalazımi həcm dayanmır. Axı adihallarda bazarı hərəkət etdirənməhz həcmdir (orderlər çoxluğu).Deməli, həmin hərəkətin ardıncageriyə qayıtma – korreksiyagəlməlidir. Bizim strategiyamızınməqsədi də məhz onları tutmaqdır.

Saat 17:00 ЕТ-də (Bakı vaxtıilə gecə saat 2) yaranan şamınaçılış qiymətindən 15 punktyuxarıda satış, 15 punkt aşağıdaisə alış orderi yerləşdirin. Bupunktlar ancaq eur/usd cütlüyüüçün keçərlidirlər. Başqa cütlük-lərdə spred fərqli olduğundan, or-derlərin məsafəsi də fərqliolmalıdır.

Orderlərdən biri işə düşəndədigəri ləğv edilir. Əgər iki saatərzində orderlərin heç biri işədüşməsə, ikisi də ləğv olunur.Çünki Bakı vaxtı ilə gecə 4-dən(19:00 ЕТ) sonra Asiyabazarlarında ticarətin aktivliyiartır, həcm və valotillik çoxalır.“Bumeranq” strategiyası isə məhzhəcmin və valotilliyin olmadığıbazarlar üçün nəzərdə tutulub.Bazarda həcm artanda keçidinsaxta yox, real olmaq şansı var(çünki arxasında real həcm, realpul kütləsi dayanır).

Amma həmin vaxt bazarlar

nadir hallarda istiqamətlihərəkətlər edirlər, ona görə də,bizim strategiyanın işləmə şansıçox yüksəkdir.

“Stop”lar və take-profitlərbazara giriş qiymətindən 15 punktaralıda qoyulurlar.

Şəkil 1-dəki 5 dəqiqəlik şam-lardan ibarət qrafikə baxın. Saat17:00 ЕТ-də (Bakı vaxtı ilə gecəsaat 2-də) şam 1.3810 qiymətindəaçılıb. Dərhal 2 order qoyulub:1.3795-də alış (stop - 1.3780) və1.3825-də satış (stop - 1.3840).

İki şamdan sonra qiymət1.3789-a enib, nəticədə buy-orderişə düşüb (1.3795). Bu zamantreyder satış orderini ləğv edir.

Ardınca qiymət 1.3819-a qədərqalxıb və nəticədə 1.3810-dəqoyulmuş teyk-profit işə düşüb.

Əməliyyat 35 dəqiqəçəkib.

Digər bir nümunə şəkil2-də göstərilib. Saat17:00 ЕТ-də (Bakı vaxtıilə gecə saat 2-də) şam1.3487 qiymətində açılıb.Dərhal 2 order qoyulub:1.3472-də alış (stop -

1.3457) və 1.3502-də satış (stop -1.3517).

Bir saatdan da az vaxtda qiymət1.3471-ə qədər enib, nəticədəbuy-order işə düşüb (1.3795) ,sell-order isə ləğv olunub.

Ardınca qiymət 1.3489-a qədərqalxıb və nəticədə 15 punkt ara-lıda qoyulmuş teyk-profit işədüşüb.

Digər bir nümunə şəkil 2-də

göstərilib. Saat 17:00 ЕТ-də (Bakıvaxtı ilə gecə saat 2-də) şam1.3487 qiymətində açılıb. Dərhal2 order qoyulub: 1.3472-də alış(stop - 1.3457) və 1.3502-də satış(stop - 1.3517).

Bir saatdan da az vaxtda qiymət1.3471-ə qədər enib, nəticədəbuy-order işə düşüb (1.3795) ,sell-order isə ləğv olunub.

Ardınca qiymət 1.3489-a qədərqalxıb və nəticədə 15 punkt ar-alıda qoyulmuş teyk-profit işədüşüb.

Göründüyü kimi, “Bumeranq”– bazara tez giriş və tez çıxış üçünnəzərdə tutulmuş strategiyadır.Gəliri az da olsa, etibarlılığı bunukompensasiya edə bilir.


Şəkil 2

8

S İ S T EM Ticarət 29



B İ L , E T M Ə !30 Təcrübə

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Raul Lopes

Treyderlərin çoxu düz-gün sistem tapmaqüçün aylarını, illərini

sərf edir. Amma sistemi tapmaqsadəcə, işin bir hissəsidir. Mənidüzgün başa düşün, sizə uyğunticarət sisteminizin olması çoxvacibdir, amma ticarət qərar-larınıza və digər məsələlərə təsiredə biləcək psixoloji baryerləridərk etmək də lazımdır.

Treydinq kurslarının bir çoxuticarətin bu vacib aspektini yad-dan çıxarırlar. Amma həqiqət dəodur ki, bu işdə uğur qazanmaqüçün ticarətin bütün aspektləriarasında tarazlığı qorumalısınız.

Ticarət zamanı uğursuzəməliyyat açarkən ağlınıza ilkolaraq nə gəlir? Bəlkə belə:“Yəqin ki sistemimə nə isə olub”

və ya “Bilirdim ki, bu əməliyyatı

açmamalı idim”. Hərçənd,məsələyə dərindən yanaşmalıyıqki, səhvimizi anlaya bilək və onamüvafiq tədbirlər görək.

Digər bazarlar kimi, foreks

haqqında da söhbət gedəndə yal-nız 5% treyderlərin məqsədinəçatdığı yada salınır. Son dərəcəmaraqlıdır ki, məqsədinə çatan5%-lə digər treyderlər arasındaçox xırda fərq var. Həmin 5% dəeyni səhvlərdən keçib. Səhvlərbizə təcrübə, çox mühüm dərsverir. Düşünün: hər səhv bu və yadigər məsələ üzərində yenidəndaha dərindən işləmək, nəyisəgələn dəfə daha yaxşı etmək şan-sıdır. Ola bilsin ki, belə bir şanssizə bir daha təqdim olunmaya-caq. Nəticədə bu kiçik fərq HƏD-SİZ BÖYÜK bir fərqə çevrilir.

Ticarətdə səhvlər

Bir çoxlarımız ticarət səhvlərinibu və ya digər əməliyyatınnəticəsi ilə bağlayır. Ammahəqiqət ondan ibarətdir ki, səhv

bu və ya digər qaydayariayət etməməyinnəticəsidir. Sisteminizinqaydasına riayət olun-mayanda səhvə yol ve-rilir, qaydaya riayətedərək pul itirəndə yox.

Məsələn, belə birssenariyə nəzər salaq:

Birinci ssenari. Sis-

tem əməliyyat açmağa siqnal verir

Siqnal qəbul olunub vəəməliyyat potensial gəlirligörünür.

Əməliyyatın nəticəsi: gəlirəldə olundu.

Əldə edilən təcrübə: Sisteminsiqnallarını izləmək yaxşıdır, əgərbu siqnalları izləsəm, onda uğurmənim tərəfimdə olacaq. Trey-derin sistemə etibarı artır.

Burada səhv yoxdur.

İkinci variantda da səhv yoxdur.Siz əməliyyat açdınız və puluduzdunuz.

Əldə edilən təcrübə: hərəməliyyatda gəlir əldə etməkolmaz, itkili əməliyyat biznesi-mizin bir hissəsidir, həmişə gəlirəldə etmək mümkün deyil. Həttaəməliyyat uğursuz olsa belə, trey-der özü və sistemi ilə fəxreləməyə davam edir. Sisteməetibarı qalır. Burada səhv yoxdur.

Siqnal qəbul olunmayıb, ammaəməliyyat gəlirli ola bilərdi.

Əməliyyatın nəticəsi: neytral. Əldə edilən təcrübə: Treyderə

elə gəlir ki, daim uğursuzəməliyyatlar açır, ona görə də,gəlirli olanlarını buraxır.


Səhvlər

və dərslər

8



Özünə əminlik azalır. Buraxılmış səhv: sistem siqnal

verəndə pozisiyanı açmaqlazımdır. Siz bunu etmədiniz.

Siqnal qəbul edilmədi,əməliyyat uğursuz çıxdı.

Əməliyyatın nəticəsi: neytral. Əldə edilən təcrübə: Treyder

düşünür ki, “mən sistemimdənyaxşıyam”. Hətta əgər bu fikirdüşünülməmişdirsə belə, treyderindi hər siqnalı ətraflı götür-qoyeləyəcək. Beləliklə, treyder siste-mindən daha fərasətli olmağaçalışacaq. Bu səhv çox dəhşətlinəticələrə gətirib çıxarda bilər.Treyderin özünə olan inamılovğalıqa çevrilir.

Buraxılmış səhv: sisteminverdiyi siqnalı qəbul etmədiniz.

İkinci ssenari. Sisteməməliyyat açmağa siqnal vermir

Pozisiya açılmır.

Əməliyyatın nəticəsi: Neytral. Əldə edilmiş təcrübə: Nizam-

intizamın təlimi. Biz o zamanəməliyyat açmalıyıq ki, sistemuğurun bizə tərəf olduğuna siqnalversin. Treyderin özünə və sistem-inə inamı artır.

Buraxılmış səhvlər: Hər şeydüz edilib.

Pozisiya verilir. Əməliyyatgəlirli olur.

Əməliyyatın nəticəsi: Müsbət,

gəlir əldə olunub. Əldə edilmiş təcrübə: Bu səhv

treyderə, onun sistemə inamına vəgələcək treyder karyerasına çoxpis təsir göstərə bilər. Treyderdüşünə bilər ki, ona sistem lazımdeyil, özü hər şeyi daha yaxşıbilir. Bundan sonra o ancaq özfikrinə əsaslanaraq

ticarətapara bilər. Sistemə inamtamamilə sıfıra endi. Treyderinözünə əminliyi lovğalığa çevrilir.

Buraxılmış səhv: sistem siqnalvermədən pozisiya açmaq.

Pozisiya açılır. Əməliyyat uğur-suz alınır.

Pozisiyanın nəticəsi: Mənfi,pul itirildi.

Əldə edilmiş təcrübə: Treyderstrategiya barədə düşünməyəbaşlayır. Növbəti dəfə siqnal ol-madan pozisiya verməzdən əvvəl

ikiqat fikirləşəcək. O, belədüşünəcək: “Bazara sistem siqnalverəndə girmək yaxşıdır, yalnız ozaman böyük ehtimalla əməliyyatgəlir verə bilər”. Sistemə inamartır.

Buraxılmış səhv: Sistem siqnalverməyərkən pozisiya açılmışdı.

Gördüyümüz kimi, əməliyyat-ların nəticələri və səhvlər arasındademək olar ki, korrellyasiya yox-dur. Daha faciəli nəticə o olar ki,əməliyyat verilir və gəlirləbağlanır. Bu da treyder karye-rasının sonunun başlanğıcı olabilər. Yuxarıda qeyd etdiyimizkimi ticarətdə səhvlər yalnız sis-temin qaydalarına riayət olunma-ması ilə əlaqədardır.

Bütün bu səhvlər sisteminpozisiyanın açılışına verdiyi siq-nallarla birbaşa əlaqəlidir, bu,həmçinin sistemin qaydalarınamüvafiq pozisiyanın bağlan-masına da aiddir. Həmçinin ticarətplanına riayət olunması ilə dəbağlı səhvlər var. Məsələn, sizqaydaya riayət etməməkləpozisiyaya böyük məbləğlə riskedirsiniz.


Buraxdığınız hər bir səhvin

təbiətini dərk etməklə özünüzdə

yeni istedadlar kəşf edəcəksiniz.

8 8

B İ L , E T M Ə ! Təcrübə 31



Başqa səhvlər də ola bilər.

Ticarət planı hazırlamaqlasəhvlərin çoxundan yan keçməkolar. Ticarət planı bazara giriş vəçıxış kriteriyalarını, kapitalınidarə olunması qaydalarını – birəməliyyatda nə qədər risk edəbiləcəyimizi və bazarın bir çoxdigər aspektlərini özündə cəm-

ləyir. İkincisi lazımi nizam-inti-zam sahibi olmasınız ki,hazırlanmış plana riayət edəbiləsiniz. Biz ticarət zamanı planıhazırlamamışıq, ona görə də, heçbir psixoloji baryerlə qarşılaş-mamışıq. Beləliklə, yeganə edəbiləcəyimiz maraqlarımıza uyğunqərarlar verməklə planımıza riayətedə bilərik. Uzunmüddətli per-spektivdə bu qərarlar yaxşınəticələr verəcək. Ayrı-ayrı hadis-ələrə və əməliyyatlara görə nara-hat olmağına dəyməz. Tez birzamanda gəlir gətirə biləcək sis-temdən kənar əməliyyatları axtar-mağına dəyməz, onlar sizin ticarətkaryeranıza faciəvi təsir bağışlayabilər.

Səhvlərlə necə bacarmalı?

Səhvlərlə mübarizədə bir çox

yollar var. Gəlin, bizim zənni-mizcə ən yaxşı işləyənini gözdənkeçirək.

Birinci addım.Dünyagörüşünün dəyişilməsi

Hər səhv təcrübə yaradır. Hərbirində qiymətli nə isə var. Çalışınsəhvlərə pozitiv nöqteyi nəzərdənyanaşın. Deyinməyin yerinə öz-özünüzə deyin: “Hə, mən səhv

etdim, nə başverib? Nənəticəyəgəlmək olar?”

İkinciaddım. Bu-raxılmışsəhvlərimüəyyən-ləşdirin

Səhvi tapın,onun başvermə

səbəbini, təbiətini analiz etməyəçalışın. Əgər siz onun təbiətinianaliz edə bilsəniz, həmin səhvibir daha təkrar etməməyə köməkolacaq. Tez-tez cavabı göz-ləmədiyiniz yerdə tapacaqsınız.Nümunə üçün sistemin qay-dalarına riayət etməyən treyderigötürək. Buna səbəb onun uduz-maqdan qorxması ola bilər. Ondaniyə o, qorxur? Ola bilsin ki, trey-der ona uyğun olmayan sistemdənistifadə edir, ona görə də hər siq-nalı izləmək onun üçün çətindir.Bu vəziyyətdə gördüyünüz kimisəhvin səbəbləri üzdə deyil.Səhvin həqiqi səbəblərini tapmaqüçün səy göstərmək lazımdır.

Üçüncü addım. Səhvinnəticələrini qiymətləndirin

Konkret bir səhvin yaxşı və pis

nəticələrini sadalayın. Yaxşı nəticəodur ki, səhvdən sonra təcrübəqazanıb ticarətdə təkmilləşməyəkömək edir. Buna nəyi nümunəgətirə bilərik? Əgər siz sistemiizləmirsinizsə, vaxt keçdikcə sizona olan inamı itirəcəksiniz,nəticədə düzgün əməliyyatlaraəhəmiyyət verməyib, lazımsızpozisiyalar açacaqsınız.

Dördüncü addım.Tədbir görün

Düzgün tədbir görmək – bu, so-nuncu və daha vacib addımdır.Öyrənmək üçün bazara münasibə-tinizi dəyişməlisiniz. Əmin olunki, səhvlər sizə həqiqəti göstərir.Hər konkret səhvə görə tədbir gör-məklə xırda-xırda ticarətdə uğurəldə etmiş olursunuz. Əgər nü-munəmizə qayıtsaq, sisteminyenidən qiymətləndirilməsisəhvlərlə mübarizədə sonuncuaddım olar. Treyder özünü rahathiss etdiyi sistemi tapmalıdır ki,gələcəkdə sistemin verdiyi siqnal-larla işləyərkən problem yaran-masın.

Əgər siz başa düşsəniz ki, bu vəya digər əməliyyatın uğurusəhvlərlə heç bir ümumi cəhətəmalik deyil, buraxdığınız hər birsəhvin təbiətini dərk etməkləözünüzdə yeni istedadlar kəşfedəcəksiniz. Nəticədə bu, sizətreydinq karyerasına uğurlu yolaçmağınıza kömək olacaq və bu-raxılmış səhvləri düzəltməyiöyrənəcəksiniz.

Əlbəttə, bu, uzun prosesdir,təkrarlanan səhvlərə qalibgəlməyə, daim onlarla mübarizəaparmağa və onlar üzərindəişləməyə sizə çox vaxt lazımgələcək. Amma məhz bu, ticarə-tinizin gələcəyini müəyyən-ləşdirəcək.


8

B İ L , E T M Ə !32 Təcrübə



LABORATOR İ YA Ossillyatorlar

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

33

Nisbi Güc İndeksi (RSI) – kifayət qədərməşhur alətdir. Treyderlər ondan ifratalış və satış zonalarını müəyyən-

ləşdirmək üçün istifadə edirlər. Amma bu indika-tordan istifadənin digər yolları da var ki, adətəntexniki analiz dərsliklərində bu barədə heç nə de-yilmir.

Şəkil 1-də eur/usd-nin 1 saatlıq qrafiki, ona əlavəolunmuş 28 periodlu EMA indikatoru və 14 periodluRSI ossillyatorunu görürük. Fikir verin ki, hər dəfəRSI özünün orta xəttini (50) keçəndə (A, B, C, Dnöqtələri), qiymət qrafiki də 28 periodlu EMA-nıkəsib keçir. İndikatorun bu xüsusiyyəti bizə imkanverir ki, onun bir sıra yeni tətbiq formalarını datapaq.

Nəzəriyyəyə görə, RSI indikatoru 70/80

səviyyəsindən yuxarıda olanda ifrat alış, 30/20-dənaşağıda olanda isə ifrat satışdan xəbər verir. Ammabu prinsip trend zamanı işləmir. Trend zamanı bazaristiqamətli hərəkətinə davam etsə də, indikatordavamlı olaraq ifrat alış/satış göstərir.

“Elastik” səviyyələr

RSI-ın hərəkət diapazonu bazardakı prosesləribaşa düşməyə imkan yaradır. Qiymət diapazondahərəkət edəndə ossillyator sabit şəkildə standartyuxarı və aşağı səviyyələrin arasında dalğalanacaq.Amma trend zamanı həmin səviyyələrə yenidənbaxılmalıdır. Məsələn, artım trendində 40 səviyyəsiartıq ifrat satış zonası sayıla bilər. Eniş trendi zamanıisə 60 səviyyəsini ifrat alış zonası hesab etmək olar.

Təsəvvür edək ki, 14 periodlu RSI 60-danyuxarıya qalxıb. Bazarda artım trendi var. Və nəqədər ki, RSI 40-dan yuxarıdadır, artım trendiqüvvədə sayılacaq. Bu halda 3 yanaşmadan biriniseçmək olar.

Birinci yanaşma

Belə düşünmək olar ki, əgər artım trendi zamanıossillyator yuxarıya qalxmağa başlayırsa, demək,qiymətin qalxışı sürətlənməlidir. Amma təəssüf ki,bu məntiq heç də hər dəfə özünü doğrultmur, bəzənossillyatorun artımı qiymətin anoloji hərəkəti iləmüşayiət olunmur (şəkil 2).


RSI ilə yeni“fokus”lar

Bu indikatorun fərqli tətbiq üsulları

treyderə çox kömək edə bilər

Şəkil 1 8



İkinci yanaşma

Ossillyarotun zirvələrindən çəkilən trend xəttimüəyyənləşdirməyə imkan verir ki, bazar artım tren-dini bərpa etməyə hazırdırmı? Məsələn, RSI 60səviyyəsindən yuxarıda zirvə formalaşdırmaqla,qiymətin artmaq istədiyi haqda siqnal verib, ammaqiymət aşağıya gedib. İndikator ikinci, daha aşağızirvəni formalaşdırıb. Bundan sonra iki zirvədəntrend xətti çəkilib. İndikatorun bu xətti kəsibkeçməsi qiymətin artımına dair siqnal sayılacaq(şəkil 3).

Üçüncü yanaşma

Bu halda isə indikator yuxarıya dönüş edərkənbazara girmək üçün imkan axtaracağıq. Əgər artımtremdi zamanı RSI 50 və 40 səviyyələrinin arasındaifrat satış vəziyyətindəykən yuxarıya dönüb, özünün

trend xəttini kəsirsə, bu, almaq üçün yaxşı siqnaldır.Ossillyatorun belə davranışı qiymət momentumununartmağa başlamasından xəbər verir. Belə məqamdabazara girmək daha böyük potensial gəlir vəd edir(şəkil 4).

Satış siqnalı əldə etmək üçün isə bu patternlərinəksinə tətbiq olunmaları lazımdır. Yəni qiymət eniştrendində olmalı, osillyator 40-dan aşağıya düşməlivə 60-dan yuxarı qalxmağı bacarmamalıdır.

Birinci və ikinci texniknın satış variantı üçün mi-sallar şəkil 5-də göstərilib.

Şəkil 6-da üçüncü strategiyaya əsasən satış siq-nalının əldə olunmasına nümunə görürsünüz. Os-sillyator 60 səviyyəsinə çatandan sonra yuxarıyaqalxıb, sonra yenidən aşağıya dönüş edərək, özününtrend xəttini yarıb.


Şəkil 2. Ossillyatorun artımı heç də hər dəfəqiymətin anoloji hərəkəti ilə müşayiət olunmur

Şəkil 3. RSI ossillyatorunun trend xəttləri

Şəkil 4. . İndikatorun daha böyükpotensial gəlir vəd edən davranışı

Şəkil 5

8

8

LABORATOR İ YA34 Ossillyatorlar



Diapazon

Əgər RSI 40 və 60 səviyyələri arasındadalğalanırsa, demək, bazarda üfiqi hərəkət var.Amma əsas məsələ odur ki, bu diapazon hansı xarak-terə malikdir? Məsələn, əgər ossillyator 60səviyyəsindən yuxarıda zirvə formalaşdırandansonra 40-60 aralığında hərəkət edirsə, demək, üfiqihərəkət “buğa” xarakterlidir. Yox, əgər ossillyatorunsonuncu ekstremumu 40-dan aşağıda olubsa, demək,ossillyator “ayı” xarakterlidir (şəkil 7).

Peşəkar treyderlər ossillyatorun dumanlı, dolaşıqeyhamlarını cəld və aydın şərh etməyi bacarır vəbuna əsasən də ticarət aparırlar. Bir qədər məşq et-dikdən sonra hər bir treyder özündə bu qabiliyəti for-malaşdıra bilər. O halda indikatorun sizə nə deməkistədiyini daha tez, asan və aydın başa düşəcəksiniz.


Şəkil 6 Şəkil 7. RSI diapazonun hansı xarakterə malik olmasını göstərir.8

Facebook-da bizə qoşulun

LABORATOR İ YA Ossillyatorlar 35

http://www.facebook.com/pages/Inforexaz/103717423006873?ref=ts

http://www.facebook.com/pages/Inforexaz/103717423006873?ref=ts



REK LAM

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

36


http://inforex.az/forum_new/viewtopic.php?f=1&t=1524&p=104448#p104448



PATTERNOLOG İYA Model

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

37

Şəkil 1-dəki patternə baxın. “A” nöqtəsində

biz lokal zirvə görürük – qiymət ora

çatanda dönüb və “B” nöqtəsinə qədər

düşüb. Orada yenə də dönüb, amma bu dəfə “A”-

ya qədər qalxa bilməyib və “C” nöqtəsində

dayanıb. Daha sonra isə yenidən aşağıya is-

tiqamətlənərək, “B” ilə eyni səviyyədə olan “D”

nöqtəsinə çatıb. “D”-dən sonra yenə qalxıb – “E”

nöqtəsinə.

İlk baxışdan düşünmək olardı ki, bazar klasik tex-analizdəki “ikiqat dib” fiqurunu formalaşdırıb vəalmaq üçün siqnal verir. Amma “üçlük qaydası”(patternin digər adı belədir) ayrı şey deyir. İndi biz“A” nöqtəsindən aşağıda ikinci aralıq zirvənin for-malaşmasını gözləməliyik. Həmin zirvə yaranandansonra bazar W hərfinə bənzəyən formasiya əmələgətirir. Bu W-nin sağ “ayağı” soldakından qısadır.Əgər “E” nöqtəsindən sonra qiymət enməyəbaşlayırsa, demək, satmaq üçün imkan axarmaqlazımdır.Digər şəkildə isə biz “üçlük” qaydasının alışsiqnalı verən variantını görürük. Burada W yox,onun əksi olan M hərfinə bənzəyən pattern yaranır.

Bəs əməliyata girmək üçün optimal nöqtəni necətapmaq olar? “Stop”ları harada qoymaq lazımdır?

İkinci sualın cavabı kimi “A” nöqtəsini göstərməkolar. Hədəfi isə “Endryüs Çəngəli” alətinin köməyilətəyin edə bilərik – şəkil 3-də olduğu kimi. (Jur-nalımızın keçmiş saylarında bu alət barədə çoxyazılıb). Xatırladaq ki, bu alətin medianı (orta xətti)qiymətin əsas hədəfi sayılır.


W-M patterni

Şəkil 1. W patterni

Şəkil 2. M patterni

Şəkil 3



METOD38 Analiz

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

“Commitments of Tra-

ders” hesabatında göstə-

rilən məlumatlar bazar-

da gəlir əldə etmək üçün yaxşı

imkanlar yaradır.

Cümə günü, günün ikinci

yarısı. Həftə sona çatır və treyder-

lərin çoxu qarşıdan gələn istirahət

günləri barədə düşünürlər. Amma

bu, öz işində Commitments of

Traders (COT) hesabatından isti-

fadə edən investor və analitiklərə

aid deyil. Bu adamlar üçün cümə

günü, 15:30 vacib qərarlar ver-

mək vaxtıdır. Məhz bu vaxt xam-

mal fyuçersləri ilə ticarət üzrə

komisiya (CFTC) həftəlik COT

hesabatını dərc edir.

Bu, fyuçers və opsionlara

yatırılan trilyonlarla dolların qızıl-

dan tutmuş benzinə, xam neft və

dondurulmuş apelsin şirəsi kon-

sentratına qədər 100-dən çox

bazarda bölüşdürülməsi barədə

məlumatlara əsaslanan vacib bir

hesabatdır. COT hesabatları 1924-

ci ildən bəri (kənd təsərrüfatı

nazirliyi ilk dəfə taxıl bazarında

hedcləmə və spekulyasiyalar

barədə məruzə ilə çıxış etdi) müx-

təlif variantlarda mövcuddur.

1995-ci ilə qədər bu məlumatlar

yalnız ödənişli abonenetlərə açıq

idi və yalnız bu vaxtdan CFTC

azad elektron formada həftəlik

icmal dərc etməyə başladı.

COT fanatlarının dili ilə desək,

bazarların gurlayan dalğalarında

bu hesabat dünyada aparıcı in-

vestisiya firmalarının, hedc fond-

ların, resurs istehsalçılarının öz

pulları ilə nə etmək istədikləri

barədə təsəvvür oyadır. Bu infor-

masiya həqiqətən çox faydalı ola

bilər.

Məruzə Çikaqo və Nyu-York

əmtəə birjası da daxil olmaqla, 9

müxtəlif birjada hər resursa görə

treyderlərin nə qədər kontrakta

sahib olduğunu göstərir. Amma

real investisiya və

ya ticarət

qərarları verərkən bu məlumatlar-

dan və rəqəmlərdən necə dəqiq is-

tifadə etmək lazım olduğu tam

aydın deyil.

COT məruzəsi çox dəyərli alət-

dir və ticarət qərarlarınıza müsbət

təsir bağışlaya bilər.

“Ağıllı” və “Ağılsız”

investorlar

Hesabatın mahiyyətini anlamaq

üçün ilk addım ora daxil olan

məlumatları

qruplara

bölməkdir. Dəqiq desək, 3 növ in-

vestorun pozisiyasından söhbət

gedir. Əvvəla, kommersiya trey-

derləri, xammal hedcerləri, qızıl

hasilatı və ya neft şirkətləri.


COT hesabatlarındanfaydalana bilərikmi?

1995-ci ilə qədər bu

məlumatlar yalnız ödənişli

abonenetlərə açıq idi

8



Bu bazar iştirakçıları “ağıllı”

investorlar kimi tanınırlar. Belə ki,

bazar yuxarı və ya aşağı dönəndə

onlar tez-tez düzgün proqnoz

verirlər. Onlar alış əməliyyatlarını

saxlayanda bu, o deməkdir ki,

korreksiya ola bilər.

Nəhayət, üçüncü növ investor

da var. Bunlar fərdi investorlardır-

lar. Kiçik ticarətçilər kimi tanınır-

lar. Biz xırda operatorlarıq ki, çox

vaxt nə etdiyimizi bilmirik və

mühüm informasiyaya sahib deyi-

lik.

Nə edək?

Bu məlumatlardan faydalı bir

informasiya əldə etmək üçün siz

bazardakı hər qrupun pozisiyasını

müqayisə etməlisiniz. Bəs ticarət

qərarları verərkən bu müqay-

isələrdən necə istifadə etmək

lazımdır? Xəbər başlıqlarında

kommersantların və ya iri

spekulyantların qızıl və neft

pozisiyalarını necə artırdıqlarını

oxuyuruq, amma bu dəyişikliklər

əhəmiyyətli qiymət hərəkətinə

səbəb olmur. Bu informasiyaya

əsasən proqnoz vermək olmaz.

Məlumatlar maraqlı görünürür,

amma heç də aydın deyil

ki,

onlardan necə istifadə etmək olar -

xüsusən də qısamüddətli ticarətdə.

COT məruzələrindən isti-

fadənin bir neçə metodu var.

Gəlin, onlarla tanış olaq.

Həftəlik hərəkətlər

Bu yanaşmadan daha çox

maliyyə analitikasında istifadə ol-

unur, amma demək olar ki

heç vaxt real ticatət aparan trey-

derlər tərəfindən istifadə edilmir.

Məsələn, hesabatda belə bir

məlumat yer ala bilər ki, bir

həftəyə kommersiya investorları

britaniya funtuna olan kontrakt-

larının sayını 5000-dən 10000-ə

qaldırdılar. Bu, funtun “buğa”

meylliyindən xəbər verir.

Lehinə: Bu yanaşma çox

sadədir və böyük analitik savad

tələb etmir. Jurnalist olsa idiniz, o

sizə çox faydalı olardı.

Əleyhinə: Əgər hər şey belə

asan olsa idi... Təəssüf, bu metod

işləmir. Araşdırmalar göstərdi ki,

COT məlumatlarının həftəlik də-

yişiklikləri və ardınca davam

edən qiymət hərəkətləri arasında

korrellyasiya demək olar ki, yox-

dur.

Trendlərin identifikasiyası

Qrafikləri analiz etmək

xoşunuza gəlir? COT məlumatları


Biz xırda operatorlarıq ki, çox

vaxt nə etdiyimizi bilmirik və

mühüm informasiyaya sahib deyilik.

8 8

METOD Analiz 39

Şəkil 1



Microsoft Excell-ə yükləmək

(təlimatlar CFTC.gov saytında

ətraflı göstərilib) və hər bir trey-

der qrupu üçün qrafik tərtib etmək

asandır. Əgər bunu etsəniz, bir

neçə maraqlı pattern görəcəksiniz.

Pozisiyada qalmaq adətən

qiymət qrafikindəki kimi trend

xətti yaradır. Bu trend xəttindən

necə istifadə etmək olar? Əgər siz

trend xətti çəkməklə artım və ya

eniş trendinin formalaşdığını

müəyyənləşdirdinizsə, xəttin

kəsilməyini gözləyin. Bu, tez-tez

qrafikdə trendin dəyişməyinə

gətirib çıxardır.

Başqa yanaşma: Pozisiyanın

saxlanıldığı tarixi ektremal

səviyyələrə baxın. Qiymət

qrafikindəki kimi çoxillik maksi-

mum mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Çünki aktivin gücünü göstərir.

Lehinə: COT qrafikləri

bazardakı ümumi mənzərə barədə

təsəvvür oyada bilər. Əleyhinə:

Bəzən dəqiq trend xəttini tapmaq

çətindir. Pozisiyanın saxlanılması

ziqzaqvari patternlərin formalaş-

masına sürükləyir. Ondan savayı,

bu metoda başqa analiz formaları

– fundamental və texniki indika-

torlar- əlavə etmək lazımdır ki,

alış və satış vaxtlarını müəyyən

edək.

Ekstremumlar

Bəzi analitiklər maraqların eks-

tremumlara yönəldiyi nöqtələrdə

diqqətlərini cəmləyirlər. Onlar

iddia edirlər ki, bu, maraqlı infor-

masiyadır. Bu analitiklər əsasən

kommersiya pozisiyalarını analiz

edirlər. Əgər “ağıllı” investorlar

pozisiyaların həcminə görə çoxil-

lik maksimum təyin ediblərsə,

analitiklər iddia edirlər ki, bu, alış

üçün yaxşı vaxtdır. Əksinə, kom-

mersiya pozisiyalarının tarixi min-

imumunda satmağı məsləhət

görürlər.

Lehinə: Bu yanaşma treyder-

lərə COT məlumatlarının həftəlik

hərəkətlərini inkar etməyə və

uzunmüddətli tendensiyalara

diqqəti yönəltməyə kömək edir.

Elə görünür ki, bu yanaşma

işləyir. Əgər COT qrafiklərində

qiymət qrafiklərinin maksimum

və minimumlarını birləşdirsək,

onda bu yanaşma ifrat alış və satış

səviyyələrini effektiv müəyyən-

ləşdirməyə kömək edəcək.

Əleyhinə: Treyderlər bəzən

əhəmiyyətli qiymət dəyişikliyi ol-

madan həftələrlə və ya aylarla

həddindən artıq çox pozisiya

toplayırlar. Bu problem bəzi

texniki analiz alətlərinə də xasdır.

Siz də daxil olmaqla, bu metodun

tərəfdarları əmin oldular ki, trend

dəyişmədən bazar uzun müddətə

ifrat alış və ya satış vəziyyətində

qala bilər. Ekstremumun

müəyyənləşdirilməsi çətin ola

bilər. Bəziləri hesab edir ki, ek-

stremum kimi yalnız yeni tarixi

maksimum və ya minimum hesab

oluna bilər. Hərçənd bu metod

bazarda mümkün dönüşlər barədə

tez-tez faydalı məlumatlar verir.

Onu digər alətlərlə kombinasiya

etmək lazımdır.

Şəkil 1. COT məruzələrinin

tədqiqi əsasında pozisiyaların nə

vaxt ekstremal “buğa və ya ayı

həcmlərinə çatdığını göstərir. Bu

qrafikdə “ağılsız investorların” və

ya iri fyuçers və Russell 2000 op-

sionları üzrə spekulyantlarının

pozisiyaları göstərilir, dəqiq

desək, onların ümumi açıq

pozisyalara nəzərən müəyyən faizi

əks olunur. Tünd mavi xətt təmiz

pozisiyaları, açıq mavi xətt ek-

stremal “ayı” həcmlərini göstərir

(23 WMA-dan 2 standartlıq uzaq-

laşma ekstremal hesab olunur).

Hər iki qrafikdə oxlar alış və satış

nöqtələrini göstərir.


8

METOD40 Analiz



ELM Riyazi formul

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

41

Tomas Stridsman

Stop lossu ideal yer-ləşdirmək yolu yoxdur,amma mümkün metod-

ları yaxşılaşdırmağın yolları var.Bu unikal yanaşma daim dəyişənbazara uyğunlaşa bilən dinamikstrukturda impuls və volatilliyinreal qiymətləndirilməsinin kom-binasiyasından ibarətdir.

İllər keçdikcə stop losssəviyyəsinin təyin olunmasında azya çox standart vasitələr hazır-lanıb və bu metodları asanlıqlatəkmilləşdirmək olar. Siz sadəcə,onları tərkib hissələrə ayır-malısınız.

Əvvəla “risk” termininə aydın-lıq gətirək. Bizim ticarətdə riskpis və ya yaxşı olacağından asılıolmayaraq, əməliyyatın gələcəknəticəsinə qeyri-əminlikdir. Riskəbu cür təyinatın verilməsimüəyyən zaman kəsiyində

qiymətin sapması ilə əlaqədardır,yəni qiymət nə qədər oynayırsa,əməliyyatın bu hərəkətlərdə yaxşıvə ya pis olacağından asılı olma-yaraq, risk o qədər yüksəkdir.

Təsəvvür edək ki, əməliyyatverildiyi andan 24 saat sonra2000$ məbləğində gəlir əldəedəcəyinizə 100% əminolduğunuz pozisiya açmaqimkanınız var. Belə bir əməliyyathər hansı bir riskə malikdir? Yox.

Bəs onda yuxarıdakı 2000$gəlir gətirə biləcək əməliyyatı nəedək? Belə bir imkan hər hansıriskə malikdirmi? Yox, çünki

dəqiq bilirsiniz ki, nə baş verəcəkvə bu əməliyyatı buraxa dabilərsiniz. 2000$ gəlir götürəbiləcəyiniz nümunələri müqayisəedin, amma onu da nəzərə alın ki,nəticə -3000$+3000$ arası olacaq.Bu vəziyyətdə 3000$ gəlir əldəedib-etməyəcəyinizdən asılıolaraq, risk altına girməyinizəgörə qeyi-əminlik yaranır.

Risk = İmkan

Şəkil 1 və 2 bu məntiqi əks et-dirir.


Stop-Lossaelmi yanaşma

Riyaziyyatı yaxşı bilənlər üçün:

Şəkil 1. Risk yoxdur

8



Şəkil 1-də göstərilmişbazarda ticarət apararkənsiz bir perioddan digərinəkimi nə baş verəcəyinibildiyinizə görə risk et-mirsiniz.

Nə baş verəcəyinibildiyimizə görə, bubazardakı treydinq heç birriskə malik deyil. Əksinə,şəkil 2-dəki bazarda isəistənilən iki punktarasında nə baş verəcəyinibilmədiyinizə görə riskedirsiniz.

Bu bazarda alışəməliyyatından əldə etdiyimizgəlir şəkil 1-dəkinə identik olardı,amma bu ticarətdəki riskgələcəkdə nə baş verəcəyinibilmədiyimizə görədir. Amma bubazar şəkil 1-dəkinə nəzərən dahaçox gəlir vəd edir.

Bundan savayı, “müəyyənvaxt” kimi anlayışlara da sadiqqalmaq çətindir, belə ki, qiymətistənilən vaxt sizin əksinizə gedəbilər və yaxşı olardı, gələcəkdəböyük itkinin yerinə indidən xırdaitki ilə kifayətlənəsiniz.

Deyildiyi kimi, şəkil 2 əlavəimkanları əks etdirir, ona görə ki,nüfuzlu treyderlər volatillikbarədə informasiyadan öz xeyr-lərinə istifadə edərək, əlavəpozisiya aça bilərlər. Yəni bazaraşağı düşəndə gəlirli alış əməliyy-atları vermək və ya qısamüddətliartımlarda satmaq olar. Bununlada şəkil 1-də mümkün olmayantəcrübəyə əsaslanaraq, əlavəmüdafiə yaratmaq olar.

Amma onu da qeyd edək ki, birnöqtədən digər nöqtəyə qiymətin

dəyişməsi (Şəkil 2-dəki kimi)riskin artması anlamına gəlmir;bazar ticarət üçün şəkil 1-dəkikimi asan ola bilər.

Bunun niyə baş verdiyini anla-maq üçün standart bir qrafikinqiymət barına baxaq. Əgər hər barüçün ölçülmüş nöqtələr arasındabütün volatillik eyni olsa idi, üfiqibazar şəkil 3A-nı xatırladar, trendbazarı isə Şəkil 3B-yə oxşayardı.

Orta səviyyəli treyderə 10dəqiqə vaxt lazım olardı ki, Şəkil3B-dəki bazarın necə işlədiyinibaşa düşsün və orada itkisizticarət aparsın. Bu, hətta maksi-mumlar və minimumlar arasındakıməsafədən asılı olmadan vəistənilən bir bar üçün qiymət mak-simumları və minimumları barədəbiliyə malik olmadan da ola bir-lərdi.

Müvafiq olaraq həm risk, həmdə imkan üçün təkcə ölçülmüşnöqtələr arasında geniş yayılmışqiymət dəyişikləri formasındabazarın dəyişkənliyi tələb olun-mur, həmçinin volatilliyin özü dədaim dəyişməli və proqno-

zlaşdırma üçün çətin olmalıdır.Buna nümunə Şəkil 4 və 5-də

göstərilib. Hətta bazar özünü adiqiymət bağlanışı, amma dəyişənmaksimum və minimumlarlaŞəkil 4-dəki kimi göstərsə idi, siztəsadüfi itkilər olmadan onunlaticarət apara bilməzdiniz.

Nəhayət ondan da pisi, əgərbazar özünü Şəkil 5-dəki kimiaparırsa, ümumiyyətlə onunlagəlirli ticarət apara bilməyəcəyik.

Qrafikdə qeyd olunmuş dövrüçün alqı-satqı müdafiə strate-giyası Şəkil 1, 2 və 3B-dəkikimidir.

Problemin həlli

Bir qayda olaraq, treyderlər təh-lükəli bazarda itirə biləcəkləriməbləği azaltmağa çalışırlar.Bununla da çıxış üçün optimalstop-loss nöqtəsini hesablayırlar.


Şəkil 2. Yüksək gəlir potensialına malik riskli ticarət

8 8

ELM42 Riyazi formul



Treyderlər adətən stop-lossnöqtəsini hesablayarkən buna beləbir izahat verirlər ki, qiymət nəqədər ki bu səviyyəyə çatmayıb,pozisiyanın gəlirli olmaq şansıvar, amma bu səviyyə kəsilənkimi vəziyyət daha da pisləşəcəkvə ona görə də, əməliyyat dərhalbağlanmalıdır.

Bu növ stop-losslar adətən girişnöqtəsindən olan məsafənin faizləhesablanmasıdır.

Alış üçün:Cx=Ce*(1-Frac)Burada:Cx = çıxış qiyməti = stop-loss

səviyyəsiCe = giriş qiymətiFrac = pay = faiz /100Məsələn, siz 50 səviyyəsindən

yuxarıya doğru əməliyyataçırsınızsa və aşağıyadoğru 2%-lik riskə yolverirsinizsə:

Cx (stop qiyməti) =50*(1-0.02) = 50*0.98 =49

Bu formulu faizlərlə(PA) göstərsək, belə alınar:

PA = (1-Cx/Ce)*100

Treylinq stop üçün girişqiymətini cari əməliyyatdadəf edilmiş ən yüksək gəlirsəviyyəsi ilə əvəz etməkolar.

Bu formul sadəcə ikinöqtədəki qiyməti müqay-isə edir. Ona görə də, sizstop-lossu hesablamaqüçün bu formuldan istifadəedəndə, düşünürsünüz ki,impuls heç olmasa yaxıngələcəkdə çox güman,dəyişməz qalacaq. Onagörə də stop-lossun bu cürhesablanması şəkil 1-dəkibazarlara uyğundur, yənitəsadüfi trend dəyişiklik-ləri ilə uzunmüddətli peri-odlarda daha dayanıqlıdır.

Bu tip stop-formullarıhəm adi dəyişən impulsu,həm də şəkil 2-dəgöstərilən istiqamətlibazarlarda işləməyəcək.Bu tip bazarlarda bizdiqqət yetirməliyik: 1)

nəticələrin dispersiyasına (yəni birperioddan digərinə kimi qiymətdəyişikliyinə) və 2) müəyyənhəcmdə mümkün qiymət dəyişik-liyinə.

Bunun üçün biz standart uza-qlaşmanın (StD) dəyişkənliyinihesablayacağıq. Bununla daqiymət dəyişməsinin maksimu-munu tapacağıq.


Şəkil 3. Ard-arda barın volatilliyi. Əgər hər bar üçün ölçülmüş nöqtələrarasında volatillik eyni olsa idi, yuxarıdakı qrafik üfiqi

bazarı, aşağıdakı qrafik trendli bazarı xatırladardı

8

8

ELM Riyazi formul 43



Daha sonra biz beləgüman edəcəyik ki, bir pe-rioddan digərinə qiymətdəyişikliyi normal pay-landığı halda 1 StDözündə qiymət hərəkətinin68%-ni cəmləməlidir,16%-i isə (32%-lik tərkibhissənin yarısı) daha pisolacaq.

Məsələn, əgər bizəməliyyat açsaq və düşün-sək ki, bütün qiyməthərəkətlərinin 84%-i(68+16) 4%-dən aşağıdüşməyəcək və digərlərinəisə 3.5% lazım gələcək,onda biz bu hərəkətiəməliyyatdan çıxış siqnalı kimiqəbul edəcəyik. Ona görə ki, bu,trendin dəyişdiyi anlamına gəlirvə əgər əməliyyatı dərhal bağla-masaq, daha çox itirəcəyik.

Açıq aməliyyat zamanı gö-zlənilən orta qiymət dəyişməsi iləStD-in kombinasiyası belə birstop-loss formulu verir:

Cx=Ce*(1+Mom-StD*Mult)

Burada:Ce = giriş qiymətiStD = paylarla əks olunmuş

standart sapma = faizlərin miqdarı/100

Mom = əməliyyat istiqamətindəgözlənilən müsbət impuls

Mult = sapmanın standartvurğusu

Bu tip stop-loss hesablanmasışəkil 2-dəki bazarlara daha çoxuyğundur.

Gözlənilən impulsla bir çoxbazarlarda volatilliyi müqayisə et-məklə siz hansı alətlə ticarətaparacağınız mexanizmi yaradabilərsiniz. Ümumilikdə impulsa

nəzərən dəyişkənlik nə qədər çox-dursa, belə bazarda ticarət üçünbir o qədər təcrübə tələb olunur,amma onun gəlir imkanları dayaxşıdır.

Beləliklə, impulsu dəyişkənliyəbölməklə siz bazarları gəlirliyinəvə rentabelliyinə görəqiymətləndirə, Sonra da sizə dahamünasib bazarlarda ticarət aparabilərsiniz.

Dəyişkənlikdən istifadədə çatış-mazlıq ondan ibarətdir ki,ölçülmüş nöqtələr arasında qiyməthərəkəti diqqətə alınmır, daha dapisi odur ki, qeyri-müəyyən şək-ildə güman olunur ki, orada ümu-miyyətlə, qiymət hərəkəti yoxdur.Nəticədə bir çox treyderlərvolatilliyin hesablanmasını bir pe-rioddan digərin perioda olanölçülmüş nöqtələr (məsələn,qiymət barları) arasındakı qiyməthərəkətini daha yaxşı təsvir edənədəyişməyə üstünlük verirlər. Buhəqiqi diapazon adlandırılanhesablama (TR) ölçülmüş ikinöqtə arasında ən yüksək və ən

aşağı qiymətlər arasındakıməsafəni ölçür:

TR = (Max(C-1 ,H) - Min(C-1,L)) / C

Burada:C-1 = ölçülmüş axırıncı

nöqtədən əvvəlki bağlanış qiymətiL = sonuncu və sonuncudan

əvvəlki period üçün minimumqiymət

H = sonuncu və sonuncudanəvvəlki period üçün maksimumqiymət

C = sonuncu nöqtədə bağlanışqiyməti

Müəyyən period üçün həqiqidiapazonun ortaq məxrəcə gətir-ilməsi nöcbəti stop-loss hesablan-masına gətirib çıxardır:

Cx=Ce*(1-ATR*Mult) Burada:ATR = orta həqiqi diapazon

Mult = ATR funksiyalarında Cevə Cx arasındakı məsafə dəyişik-liyinin vurğusu


Şəkil 4. Tapmacanın bir hissəsi

8 8

ELM44 Riyazi formul



Dövrbədövr TR və ya ATR-imüqayisə etməklə həmin dövrüçün bazarın nə qədər “səs-küylü”və ya istiqamətli olduğunu görməkolar. Buna növbəti formulla nailolunur:

Səs-küy = TR/(C-C-1)Əldə edilən kəmiyyət nə qədər

böyükdürsə, impulsa nəzərən bar-lar bir o qədər genişdir, bir o qədərdə bazarda ticarət aparmaq çətin-ləşəcək. Amma artırılmış TR və yaATR-i müəyyən dövr üçün volatil-liyin yerinə istifadə etsək vəgüman etsək ki, TR və ATR uzunmüddətə dəyişməz qalacaq, trey-derlər növbəti ciddi səhvə yolverir: onlar volatilliyi kökləməkistəyir və bu minvalla riski də kök-ləmiş olurlar. ATR-dən və vurğu-dan istifadə etməklə treyderlərfaktiki olaraq güman edirlər ki,real bazarlar özlərini Şəkil 3A və3B-dəki kimi aparırlar.

Hərəkətə gətirək

İndi ən yaxşısı dinamik kompo-nent əlavə etməkdir. Belə ki biz

artıq bu necə olmalı olduğunugöstərmişik: standart sapma. Yal-nız bu halda biz onu əvvəldə dövr-lər keçdikcə qiymət dəyişikliyinətətbiq etdiyimiz kimi TR və yaATR-ə tətbiq etməklə gözlənilənimpulsu tamamlayacağıq.

Bununla belə, biz, demək olarki, sona çatmışıq; etiraf edirik ki,dəyişkənlik daim hərəkətdə ol-malıdır və onu əvvəlcədən proqno-zlaşdırmaq çətindir. Yeni formul:

Cx=Ce*(1-(ATR-StD(TR))*Mult)

Əgər StD (TR) çox az və ya 0-abərabər olsa, formula daha çoxŞəkil 3B-dəki bazara uyğungələcək. Digər tərəfdən, əgər TR,ATR və StD (TR) böyük diapa-zondadırlarsa, formul elə qurulurki, Şəkil 4-dəki bazara uyğungəlsin.

TR və ATR kəmiyyətləri nəqədər bir-birindən uzaqdılarsa,StD (TR) bir o qədər böyükdür və“stop” da genişdir (ekstremalvəziyyətlər üçün daha geniş yervermək üçün). Vurğu 0.5 ol-

malıdır, belə ki, orta hesablayalnız diapazonun yarısı vəistənilən period üçün qiyməthərəkəti gözlənilən əməliyyatistiqamətinin əksinə olacaq.

Nəhayət, biz artıq bütünformulları birləşdirə bilərikki, şəkil 5-dəki bazara mü-vafiq stop loss funksiyasıqura bilərik:

Cx=Ce*(1+Mom-StD)*(1-(ATR-StD(TR))*0.5)

Bu formulun diqqətmərkəzinə daxildir:

1. Bazarın cari impulsu(Mom)

2. Bir nöqtədən digərnöqtəyə olan qiymət dəyişikliyinindispersiyası (StD)

3. Ölçülmüş nöqtələr arasındadiapazon (ATR)

4. Bu diapazonun dispersiyası(StD (TR))

Stop-loss formullarının çoxuyuxarıdakı punktlarının birininəzərə alır; ya 1, ya 2, ya da 2 (yada 1 və 2, 1 və 3-ü kombinasiyaedir). Nadir hallarda 1,2 və 3-übirləşdirən stop loss funksiyasınarast gələcəksiniz, amma indiyəqədər 4-cü punkt nəzərdən keçir-ilməyib (heç olmasa məqalələrdəvə ya mümkün kommersiya strate-giyalarında).

Ümumilikdə formul çoxvari-antlı reqressiya tənliyindən asılıdəyişən stop-loss yaradır:

Cx+1=C+ß1Mom-ß2StD-ß3ATR-ß4StD(TR)

Burada:C = sonuncu nöqtədə qiymətß1, ß2, ß3 və ß4 = stop loss

səviyyəsinə hər komponentin necətəsir edəcəyini müəyyən edənvuran (bəktestlə müəyyən olunur).


Şəkil 5. Real bazarın çağırışı

8

ELM Riyazi formul 45


İn Forex 10 (32) / oktyabr, 2012 www.inforex.az(012) 4375323, 4367844 Jurnalı forumda müzakirə et

“İn Forex”intəhlil və

proqnozlarbürosu

“İn Forex”intəhlil və

proqnozlarbürosu

46



T E X A N A L İ Z Dalğa analizi

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

47

Eur/usdweekly

Avro/dollar cütlüyü üçün nəzərdə tutulan ssenari reallaşmaqdadır. Bu ssenariyə görə cütlük (B) İntermedi-ate korreksiya dalğasında hərəkətштш başa vurub. Korreksiya W-X-Y-XX-Z Minor üçqat ziqzaq struktu-runa malikdir. Onun sonuncu Z Minor dalğası yekunlaşandan sonra yuxarıya doğru (C) İntermediate dalğasıbaşlayıb. Qiymət kanaldan çıxıb və indi yuxarıya doğru ortamüddətli hərəkət gözləyirik.


Elliot Dalğalarının AnaliziŞərti işarələr:

>A - «A» dalğası hələ davamedir

…A - “A” dalğasının başlaya-

cağı gözlənilir

- Müqavimət səviyyəsiyarılsa, qiymət yuxarıya hərəkətedəcək

- Dəstək səviyyəsi yarılsa,

qiymət aşağıya hərəkət edəcək

Conformative - Bu səviyyəkeçiləndə ssenari təsdiqlənəcək

Critical - Bu səviyyə keçiləndəssenari qüvvədən düşəcək

Vüsal Məmmədovun təqdimatında



Eur/usddaily

Cütlük yuxarıya doğru 5 dalğalı klassik impuls formalaşdırmaqdadır. Bu da həmçinin o deməkdir ki, artımhərəkətinin davamı gələcək. Hazırda 1-ci impulsun sonuncu – 5-ci dalğasını gözləyirik.

h4

Klassik 5 dalğalı impulsun sonuncu – 5-ci dalğasının inkişafını müşahidə edirik. Ondan sonra korreksiya,korreksiya bitəndən sonra isə artım hərəkətinin davamı proqnozlaşdırılır.


T E X A N A L İ Z48 Dalğa analizi



Gbp/usdweekly

Axır ki, funt/dollarda dalğa mənzərəsi aydınlaşdı. Yaranan üçbucaq B Minor dalğası imiş. Artıq qiymət

üçbucaqdan çıxıb – deməli, B Minor korreksiyası da bitib. Yuxarıya doğru ortamüddətli trend gözləyirik.

daily

Yuxarıya doğru hərəkətin ilk impulsu tamamlanmaq üzrədir. Bundan sonra korreksiya gələcək, həmin kor-reksiya vaxtı üçbucağın üst sərhədini yuxarıdan test edən qiymət “dincələndən” sonra artım hərəkətinədavam edəcək.


T E X A N A L İ Z Dalğa analizi 49



Usd/chfweekly

İstisna deyil ki, dollar/frank ziqzaq formalı korreksiya formalaşdırıb. Bu halda əvvəlki ssenari qüvvədən

düşəcək və biz eniş ssenarisinə baxmalı olacağıq.

daily

Bu zaman periodundakı vəziyyətə baxsaq, eniş ssenarisinin daha real olduğunu görərik. Güman ki, A-B-CMinor ziqzaqı artıq formalaşıb və indi qiymət “ayı”ların ixtiyarına keçmək üzrədir. Aşağıya doğru trendin

ilk impulsu yaranmaqdadır.


T E X A N A L İ Z50 Dalğa analizi



Usd/jpyweekly

Dalğa mənzərəsi yavaş-yavaş aydınlaşmağa başlayır. “Ayı”lar sifətlərini göstərirlər. İstisna deyil ki,

qiymət aşağıya doğru C Minor dalğasını yaratmaqdadır.

dailyBu qrafikdə yuxarı perioddakı ssenarinin təsdiqinə baxırıq. Aşağıya doğru (i) minuette və (ii) minuette

dalğaları formalaşıb. Demək, enişin davamını gözləyirik. Amma kritik xətt keçilərsə, ssenari qüvvədən

düşəcək.


T E X A N A L İ Z Dalğa analizi 51



“ I C H I M O K U ”52 Made in Japan

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

EURUSD

WEEKLY

Xəttlər müxtəlif istiqamətlərə

yönəliblər, amma artıq “qızıl

xaç” var. Buluda qədər (1,3315)

artım gözləyirik. “Stop”ları

kəsişmə nöqtəsinin altında qoyu-

ruq - 1,2660.

DAILY

Qiymət Kijun-Sendən itələnib və yuxarıya doğru gedir. Yeni maksimum gözləyirik. Hədəflər yuxarıdadır.


“İşimoku” Qrafik Sistemi əsasında təhlil

“Payız gəldi”,-deyə pıçıldayır küləkpəncərəmin arxasında

Matsuo Base



GBPUSD

WEEKLY

Funt “bulud”u yuxarıya doğru yarıb və indi aprel maksimumunu keçməyə çalışır. Kijun xəttinin üfiqi

vəziyyətini nəzərə alsaq, məsləhət görərdim ki, ancaq bu xətt yuxarıya dönəndən sonra alasınız. Hələlik isə

bazardan kənarda qalmaq məsləhətdir.

DAILY

Qiymət Kijun və Tenkan-sen xəttlərinin arasındadır. Tenkandan yuxarıda bağlanmaq alış siqnalı sayılacaq.

“Stop”ları Kijundan aşağıda qoyuruq - 1,6033. Hədəf - 1,6250.


“ I C H I M O K U ” Made in Japan 53



USDCHF

WEEKLY

Xəttlər kəsişmək üçün bir-birinə yaxınlaşırlar Hədəf – “bulud”dur (0,9116). Stopları 0,9550-dən yuxarıda

qoyuruq.

DAILY

Qiymət yeni minimumlara can atır. Hədəf kimi 0,9116-nı görürük, “stop”ları Kijunun arxasında yer-

ləşdiririk - 0,9430.


“ I C H I M O K U ”54 Made in Japan



USDJPY

WEEKLY

Qiymət 77,00-a çatmağa bir az qalmış geriyə döndü. Mən bazardan kənarda qalmağı məsləhət görərdim.

Aqressiv treyderlərə isə 79,40/90 ətrafında satmaq tövsiyə edilə bilər, “stop”lar “bulud”dan yuxrıda qoyulur

- 80,70.

DAILY

Kijun xətti “ölü xaç”dan sonra üfiqi vəziyyət alıb. Hər iki xətt aşağıya doğru yarılandan sonra 77.00-ni

hədəf götürərək satmaq olar. “Stop”ları 79,00-dan yuxarıda qoyuruq.


“ I C H I M O K U ” Made in Japan 55



T Ə H L İ L56 Texniki baxış

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Eur/usd

Eur/usd bütün neqativ hallara baxmayaraq, artım nümayiş etdirməyə çalışır. Amma atalar da yaxşı deyib:“Sən saydığını say, gör Draqe nə sayır”.

Qiymət hazırda mən deyərdim, 1.3300-1.3200 müqavimət baryeri və 1.2700-1.2800 dəstək baryeriarasında konsolidasiyadadır. İlin sonu “buğa”ların əhvalını poza bilər. Amma onu da deyim ki, əgər enişəstart verilsə, onun qarşısını almaq çətinləşəcək. Ona görə də, rəsmilər buna Draqenin dililə desək, “nəyin ba-hasına olursa-olsun”, yol verməməyə çalışırlar.


Kompleks texanaliz Fərid Hüseynov təqdim edir:

Xülasə:

Sən saydığını say, gör Draqe nə sayır...

8



Gbp/usd

Gbp/usd çoxşaxəli dəstək “pilləkəninə” doğru irəliləyir. Bu dəstək səviyyələrindən ən vacibləri 1.59 və1.58 ətraflarında yerləşir. Əgər cütlük bu baryerdən impuls ala bilsə, ortamüddətli perspektiv üçün 1.6500-əqalxa bilər. Yox, eniş davam etsə, onda 1.5500-ə qədər düşə bilər.


Xülasə:

Cütlüyü çoxpilləli dəstək gözləyir

8 8

T Ə H L İ L Texniki baxış 57



Usd/chf

Usd/chf cütlüyü ortamüddətli perspektivdə 0.8850-ə qədər düşə bilər. Hazırda eniş üçün çox yaxşı siqnalyaranıb. İlk hədəf kimi 0.9000-i seçmək olar. Artım barədə 0.9450 müqavimət səviyyəsinin kəsilməsindənsonra qərar vermək olar.


Xülasə:

Eniş üçün çox yaxşı siqnal yaranıb

8 8

T Ə H L İ L58 Texniki baxış



Usd/jpy

Usd/jpy 78.00-77.50 dəstək səviyyəsi ətrafındadır. Qiymətin 80.00, 81.00 səviyyələrini test etmə ehtimalıvar. Amma trend enişdir. 81.00-in kəsilməyi enişin zəifləməsindən xəbər verir.


Xülasə:

81.00-in kəsilməyi enişinzəifləməsindən xəbər verir.

8

T Ə H L İ L Texniki baxış 59



K İ TA B R Ə F İ Nə oxumalı?

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

60


Bir çox treyderlər

d e y t r e y d i n q

haqqında düzgün

məlumata malik deyillər. Əs-

lində deytreydinq ciddi

hazırlıq və intizam tələb edən

məsuliyyətli işdir. Luis

Borselinonun “Deytreydinq

kursu” kitabı treyderi həm

deytreydinqin texnikası, həm

də bu zaman lazım olan

nizam-intizamla tanış etmək

üçün yazılıb.

Kitabın müəllifi LuisBorselino özü mahir trey-derdir. O, S&P fyüçersləri iləiyirmi illik ticarət təcrübəsinioxucuyla bölüşür. Bu təcrübədünyanın ən aktivbazarlarında duruş gəturməkvə qazanmaq üçün son dərəcəfaydalıdır.

Kitabda intizama çoxböyük yer ayrılıb. ÇünkiBorselinoya görə, hətta ən

yüksək səviyyəli texnikianaliz belə, ancaq intizamlabirləşəndə lazımlı nəticəniverə bilər. Bundan başqa,texniki biliklər mütləq düzgünpsixoloji hazırlıqla da müşa-yiət olunmalıdır.

Luis Borselino

“Deytreydinq kursu”

“İn Forex”in qiyməti:1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

...Sizin başınızdakı fikirlərticarətinizin son dərəcə vacibhissəsidir. Ona görə də,ticarətin 10 vacib qaydasınıhəmişə nəzərdə saxla-malısınız. Əgər bunu etsəniz,düzgün cığırda qalacaq vəgec-tez Treyder Cənnətinəçatacaqsınız. Əks halda siziTreyder Cəhənnəmi gözləyir. Qayda 1. Pul xətrinə yox,uğur qazanmaq xətrinəticarət aparın. Sizin məqsədi-niz keyfiyyətlə həyata keçir-ilmiş əməliyyat olmalıdır.Biz hamımız bacarığımızınbəhrəsini pul şəklində gör-mək istəyirik. Amma bu,məqsəd olmalı deyil. Uğurunözü məqsəd olmalıdır.

Qayda 2. Siz ağlınızı,emosiyalarınızı vəbədəninizi nəzarətdə saxla-malısınız. Bunsuz ən gözəltexniki analizin də heç birxeyri olmayacaq. Riskə qarşıancaq intizamla mübarizəaparmaq olar. Yaddasaxlayın: nizamlı treyder bugün nəyin baş verməsindənasılı olmayaraq, sabah ticarə-tini davam etdirə biləcək. Qayda 3. Özünüzü tanıyın.Siz risklə üzləşəndə özünüzünecə aparırsınız? Hansıriskin yükünü çəkməyəqadirsiniz? Və hara qədər?..”

Kitabdan parça:

Luis Borselino

“Deytreydinqkursundan

çalışmalar”Bu kitab “Deytreydinq kursu”nun məntiqidavamıdır. Siz əgər birinci kitabı oxu-musunuzsa, biliklərinizi yoxlayabilərsiniz. Şagirdlərin dərsi necə başadüşdüklərini yoxlamaq üçün çalışma həlletdikləri kimi. Buradakı suallar və çalış-malar sizə hazırlıq səviyyənizi əyani şə-kildə göstərəcək. Bu məqsədlə kitabdaxeyli test sualları da var. Məsələn:

Çalışma 3.4

1. Qiymət 200 günlük Dəyişən OrtaGöstəriciyə toxunanda və onu keçəndə nəbaş verir?

2. Bu düzdürmü ki, əgər siz deytreydin-qlə məşğulsunuzsa, 200 günlük DəyişənOrta Göstərici sizin strategiyanız üçünçox ləng ola bilər?A. BəliB. Xeyr

3. Düzdürmü ki, siz öz strategiyanızdaüçdən çox MA-dan istifadə et-məməlisiniz?A. BəliB. Xeyr

4. Düzgün MA-ları təcrübə yolu iləseçmək lazımdırmı? A. BəliB. XeyrKitabda deytreydinqin digər aspektləri ilədə praktika nəzərdə tutulub. O cümlədən,bura risklərə nəzarət və kapitalın qorun-ması da daxildir.


"inforex"#32: niye anliz xeyir vermir?

Documents