Inleidend college

René ten BosHoogleraar ManagementwetenschappenRadboud Universiteit Nijmegen

{Slavoj Žižek

Het denkbeest uit LlubljanaCollege René ten Bos, 15-11-2011

Etherische, ontoegankelijke denker?

Man die met beide benen in de wereld staat?

{

Wie of wat is hij?SpraakmakendDraait gezond verstand op zijn kopHoudt van gore moppenErkent niet het verschil tussen ‘hoge’ en ‘lage’ cultuur.

1. Geboren in 1949 in Lubljana, Slovenië2. In 1981 gepromoveerd met proefschrift over

het Duitse idealisme3. Van 1981 tot 1985 studeert hij bij Jacques

Alain Milner4. In 1989 publicatie van The Sublime Object of

Ideology (door velen beschouwd als zijn beste boek)

5. Daarna: vele andere publicaties die steeds politieker worden

6. In die publicaties verklaart hij zich ook tot communist.

Enige gegevens

{

Maar naast dit alles is hij toch ook:

Bloedserieuze filosoof die zichzelf radicaal antikapitalistisch opstelt en zich tegelijkertijd kritisch verhoudt ten opzichte van de links-liberale elite (met al zijn verering voor Anders-zijn, différence, etc.).

{Jacques Lacan

Beïnvloed door:

{

Karl MarxVerder: Hegel, Descartes, Schelling, etc.

Ideologie – kritiek

* Bij Marx: vals bewustzijn: het op zodanige wijze geloven in onware ideeën dat ze bijdragen aan de instandhouding van de status quo * De filosofische taak is dan: de echte waarheid naar boven halen met als doel mensen op de tekortkomingen van de bestaandetoestand te wijzen.

Ideologie – kritiek

Zizek bekritiseert Marx’ ideologieconcept:

• Het veronderstelt dat iemand toegang heeft tot een speciale waarheid

• Mensen zijn niet zo naïef dat ze alleen maar verkeerde dingen geloven. Ze weten heus wel wat er mis is.

Dat wil niet zeggen dat we van die ideologie af zijn!

{

Ideologie-kritiek 3

1. Ideologie is hardnekkiger dan Marx denkt

2. De ander is altijd ideologisch; de eigen positie is dat per definitie nooit

3. Ideologie is zo succesvol dat men in onze liberaal-kapitalistische samenleving denkt dat ze verdwenen is.

Maggie Thatcher: There is no alternative!

Hier is een invloed van Peter Sloterdijk merkbaar. Cynisme als ‘verlicht verkeerd bewustzijn’.

Bij Marx weten mensen het niet, ook al doen ze het. Taak: verlicht ze!

Bij Zizek weten mensen het wel en doen ze het ook. Ze weigeren er wat aan te doen. Ze zijn cynisch.

Juist doordat mensen niet hoeven te handelen op basis van wat ze weten, maken zij zichzelf wijs dat ze vrij zijn, dat ze vrij denken

Dit is de belangrijkste oorzaak voor het feit dat er in onze samenleving zo’n grote afstand is tussen wat mensen denken en wat mensen doen

Mensen bedriegen zichzelf, maar blijven denken dat ze slim, beter, sophisticated, etc. zijn. Ze zijn fetishisten!

Fetisjisme??

Vergelijk deze twee uitspraken eens:

“Ik weet wel dat de hoge hakken van mijn partner niet echt belangrijk zijn en ook moeilijk lopen, maar ik hoop wel dat ze die hakken blijft dragen, want ik word daar opgewonden van.”

“Ik weet wel dat marktvrijheid tot grote onrechtvaardigheid in de wereld leidt, maar ik handel zo alsof ik dat niet weet. Ik hoef uiteindelijk niet te lijden onder die marktvrijheid.”

{Er zit een leegte achter deze woorden, maar die leegte durven we niet onder ogen te zien.

Tal van woorden functioneren fetisjistisch: vrijheid, democratie, ‘God’, ‘Allah’, mensenrechten, etc.

Nog een voorbeeld uit First as Tragedy, then as Farce: Alan Greenspan

“The subject to know”:

Iedereen weet dat niemand de wijsheid in pacht heeft, maar alles wat deze figuur ooit zei werd voor zoete koek aangenomen.

Nog een voorbeeld: dichter bij huis

Leers zegt: Mauro moet weg. Hij beroept zich op ‘integriteit van de beslissing’ en op ‘het uitputten van zijn discretionaire bevoegdheden’.

Volstrekte onzin, maar de politiek genereert hier onmiddellijk een consensus.

{

Politiek is dus in essentie symbolisch!

Politiek draait niet om de werkelijkheid, maar om schijn, nep, gedraai en leugens.Maar die nepwereld heeft wel, aldus Zizek, reële, materieel voelbare consequenties.

“Wat de wetenschap over de werkelijkheid zegt, interesseert me niet. Ik wil weten wat de burger vindt.” (Maar waarom weet hij beter dan u en ik wat de burger vindt?)

{

En reken maar dat Opstelten het geil vindt om dit te zeggen. Naast schijn speelt lust of jouissance ook een centrale rol in de politiek!

De essentie van de politiek is het apolitieke. Omdat die politiek vooral door mannen gemaakt wordt, gaat het dus steeds over vrouwen die niet uit de politiek komen. (VLNR Monica Levinsky, Noemi Letizia en Nafisattou Diallo.)

En denk niet dat dit alleen maar het scabreuze deel van de politiek betreft …

Behalve schijn en lust, is er ook nog het sublieme in de politiek. Het gaat daarbij om een ervaring die onze identiteit aan het wankelen brengt.

Het gaat om zulke grote dingen dat mensen ze niet uit kunnen leggen. Dit is wat Zizek in navolging Lacan ‘de werkelijke dingen’ noemt: ook al zijn ze schijn, ze brengen mensen wel in beweging.

Die eerder genoemde politieke concepten verwijzen naar sublieme objecten

God, vrijheid, koning, islam-gevaar, gelijkwaardigheid, redelijkheid, seks, etc.

Conclusies

Ideologieën: incorrecte beweringen over de politieke werkelijkheid die de werkelijkheid veranderen

Door zijn focus op schijn, lust en het sublieme laat Zizek voortdurend zien dat het fundament van de politiek in de laat-kapitalistische samenleving onecht is: welke onzin je ook beweert, je krijgt in die samenleving altijd wel mensen achter je.

{

“I secretely think reality exists so that we can speculate about it.”

Slot.