INNOVASIYA

i.e.n. Arzu Doğru qızı Hüseynova

Strategiya, təşkilat və innovasiya

Məzmun

• Əsas anlayışlar • Innovasiya prosesi sxemi • Innovasiya potensialı • Milli innovasiya sistemi

Əsas anlayışlar

İnkişaf etmiş dövlətlərdə də rəqabətqabiliyyətliliyin əsas amili innovasiyadır (innovasiya-yeni elmi biliklərin, məhsulların, texnologiyaların, xidmətlərin, avadanlıqların, kadrların ixtisaslaşdırılması, istehsalatın təşkilidir).

«innovasiya» latın dilində «novatio» - «yenilənmə»(və ya «dəyişmə»), və «in» əlavəsi isə latın dilindən tərcümədən «istiqamətdə» mənasında işlənilir Onda «Innovatio» — «dəyişikliklər istiqamətində» tərcümə edilir.

İnnovasiya – intellektual fəaliyyətin hər hansı yeni obyekt (sistem, texnologiya, avadanlıq, mal, xidmət və s.) şəklində, yaxud əvvəlki analoqlarından tamamilə fərqli obyekt şəklində son məhsuludur (elmi-texniki tədqiqatlar, elmi-texniki kəşflər və ixtiralar, elmi ideyalar). İnnovasiya (yenilik, innovasiya məhsulu) - layihənin hazırlanmasında (planlaşdırmada), istifadəsində keyfiyyət üstünlüklərinə malik olan yeni məhsul, xidmət və texnologiyalar və ya yeni təşkilati-iqtisadi forma şəklində ifadə olunan, əvvəlki məhsul və ya təşkilati-iqtisadi formalarla müqayisədə əlavə iqtisadi (xərclərə qənaət və ya əlavə gəlir) və ya ictimai mənfəəti təmin edən innovasiya fəaliyyətinin nəticəsidir. İnnovasiya daha yüksək elmi-texniki səviyyə ilə, yəni əvvəlki illərlə müqayisədə məhsul və xidmətlərin yeni istehlakçı keyfiyyətlərilə səciyyələnir. «İnnovasiya» anlayışı həm istehsalatda, həm də təşkilati, maliyyə, elmi-texniki, tədris və s. sahələrdə bütün yeniliklərə aid edilir. O, yeni məhsul, yaxud xidmətlərə, onların istehsal üsullarına aid edilir. İnnovasiya anlayışı «yeni texnika» anlayışından daha genişdir, çünki sonuncu yalnız istehsalatda istifadə olunan əmək alətləri, yeni materiallar, reagentlər və digər mexanizm və alətlərə aiddir.

İnnovasiya - yeniləşdirmə prosesinin son məhsulu kimi istehlak bazarına çıxarılan yeni, yaxud mükəmməlləşdirilmiş məhsul və ya praktikada istifadə olunan yeni və mükəmməlləşdirilmiş texnoloji prosesdir.

İnnovasiya 4 tipi: Məhsul, proses, marketinq və təşkilatı; Məhsul innovasiyası - yeni və ya təkmilləşmiş məhsul (xidmət) Bura texniki xüsusiyyətlərin , komponentlərin, materialların, proqram təminatının və ya digər funksional xüsusiyyətlərin təkmilləşməsi aid edilir; Proses innovasiyası - yeni və ya təkmilləşmiş istehsal və ya təchizat metodu. Bura avadanlıq və ya proqram təminatı metodlarında dəyişiklik də daxildir. Marketinq innovasiyası - yeni marketinqin üsulları (məhsulun bazara çıxarılması).Bura məhsulun dizaynının və ya qablaşdırılması, irəliləyişi və ya qiymət qoymada dəyişikliklər aiddir ; Təşkilati innovasiya -sahibkarlıq təcrübəsindən yeni iş yerlərinin və ya xarici əlaqələrin təşkilinin yeni təşkilatı üsulu;

İnnovasiya dövrü - yeni tələbatın müəyyən edilməsi və ideyanın (konsepsiya) yaranmasından onun praktiki həyata keçməsinə (tətbiqi) və vahid təsərrüfat subyekti və ya möhkəm təsərrüfat əlaqələri ilə birləşən təşkilatlar məcmusu sərhədlərində bazarda satış və innovasiya infrastrukturunu daim yeniləşdirən innovasiya məhsulunun ardıcıl yaradılmasının dövrü təkrarlanan prosesidir.

İnnovasiya fəaliyyəti – insan kollektivinin yeni elmi biliklər, ideyalar, kəşflər və ixtiralar, həmçinin mövcud və sınanmış elmi texnologiya, sistem və avadanlıqların istifadəsi və tətbiqi əsasında innovasiyaların tam həcmdə ictimai təcrübə realizəsinə yönəldilmiş sistemli fəaliyyət növüdür.

İnnovasiya fəaliyyəti obyekti – innovasiya fəaliyyəti dövründə yaradılan və ya təkmilləşdirilən mülkiyyət kompleksi, texnoloji, istehsalat və təşkilat qərarlarıdır.

Milli innovasiya sistemi (MİS) - innovasiya fəaliyyəti formalaşan iqtisadi mexanizmlər əsasında həyata keçirən dövlət və qeyri-dövlət subyektlərinin qarşılıqlı təsirini inkişaf etdirən elementlər və ya obyektlər məcmusudur.

İnnovasiya prosesi – elmi biliklərin, elmi ideyaların, kəşflər və ixtiraların innovasiyaya (yeniliklərə) çevrilməsinin bütün dövrünü əhatə edən prosesdir. İnnovasiya prosesinin əsasında innovasiyaların yaranması üçün vacib olan yeni elmi biliklərin əldə edilməsi və nisbətən ümumi qanunauyğunluqların aşkar edilməsinə yönəldilmiş fundamental tədqiqatlardan başlayan yeniliklərin yaranması və öyrənilməsi prosesi durur. İnnovasiya prosesi elmi proseslərin innovasiya yaradılarkən istifadə olunmağa yararlı nəticələrin alınmasına istiqa-mətlənmiş müxtəlif mərhələlərinin toplusundan ibarət ola bilər

İnnovasiya infrastrukturu – qarşılıqlı əlaqəli, bir-birini tamamlayan sistem və onların müvafiq olaraq innovasiya fəaliyyətini səmərəli həyata keçirmək və yenilikləri realizə etmək üçün vacib olan təşkilati və idarəedici altsistemlərin məcmusundan ibarətdir.

Maliyyə Kadr İnformasiya Satış Konsaltinq İstehsal-texnoloji

İnnovasiya infrastrukturu

İnnovasiya infrastrukturunun tərkibi

- sənaye parkları, - texnoparklar, - aqroparklar, - sənaye məhəllələri və s.

Mad

di-t

exni

ki re

surs

lar

İnfo

rmas

iya

resu

rsla

rı

Mal

iyyə

resu

rsla

rı

İnsa

n re

surs

ları

Dövl

ət d

əstə

yi re

surs

ları

İnfr

astr

uktu

r res

ursla

rı Sistemin iqtisadi fəaliyyətinin

səmərəliliyinin artımı

Nəticə tərkib hissəsi

Resurs tərkib

hissəsi

İnnovasiya potensialının strukturu

Daxili tərkib hissə

İnnovasiya potensialı

İstənilən ölkənin innovasiya potensialının vəziyyətini yalnız innovasiya fəaliyyətinin elmi-texniki və istehsal fəaliyyəti ilə qırılmaz vəhdətdə baxıldığı halda düzgün qiymətləndirmək olar. Elm, innovasiya və istehsal vahid üzvi bir sistemdir.

ELM İSTEHSAL İNNOVASİYA

Elmi potensial

İstehsal potensialı

İnnovasiya potensialı

Ölkə iqtisadiyyatının artımının sabit yüksək templərinin təminatı

Şək.4. “Elm-innovasiya-istehsal“ sistemi

Mikrosəviyyə

Mezosəviyyə

Makrosəviyyə

Şək. 5. Milli innovasiya potensialının səviyyələri

ÖLKƏNİN İNNOVASİYA POTENSİALI

REGİONUN İNNOVASİYA POTENSİALI

SAHƏNİN İNNOVASİYA POTENSİALI

MÜƏSSİSƏNİN İNNOVASİYA POTENSİALI

İNSANIN İNNOVASİYA POTENSİALI

MÜƏSSİSƏNİN İNNOVASİYA POTENSİALI

İnno

vasi

yaya

dö

vlət

dəi

stəy

i

İste

hsal

sist

emin

in

fəal

iyyə

tinin

sə

mər

əlili

yi

Mad

di

resu

rsla

r

İnfo

rmas

iya

resu

rsla

rı

Mal

iyyə

re

surs

ları

Əql

i re

surs

lar

Şək. 1.11. Müəssisənin infrastruktur sisteminin innovasiya

potensialının strukturu

İNNOVASİYANIN REALLAŞDIRILMASININ İNFRASTRUKTUR TƏMİNATI

Müəssisənin innovasiya potensialının resurs tərkib hissəsi

Milli innovasiya sistemi

Milli innovasiya sistemi fəaliyyət göstərmək üçün müəyyən struktura malik olmalıdır, başqa sözlə qarşılıqlı əlaqəli blokların məcmusundan ibarət olmalıdır. Bütün milli innovasiya sistemlərinin tərkibində mütləq 5 aşağıdakı blok vardır : •kreativ blok – bilik yaradan blok; •texnologiyaların transferi bloku; •maliyyə bloku; •istehsal bloku; •kadr hazırlığı bloku.

Nəsil Dövr İnnovasiya prosesi modeli

I 1940-1960 “Texnoloji təkan” modeli

II 1960-1970 “Tələbin çağırışı”modeli

III 1970-1980 Uyğunlaşmış model, zəncirvari model

IV 1980-1990 Birləşmiş (inteqrə edilmiş) model

V 1990-2000 Sistem və şəbəkə modeli

İnnovasiya prosesləri modellərinin təkamülü

“Tələbin çağırışı” modeli

Tədqiqatlar Təcrübi konstruktor

işləri İstehsalat Marketinq və

məhsulun satışı

“Texnoloji təkan” modeli

Yeni texnologiya

İdeyaların generasiyası

Yeni tələblər

ETTKİ İstehsalat Marketinq Satış

Uyğunlaşmış model

Tədqiqat

Bilik

Mümkün olan bazar

Satış Təcrübə nümunəsi

və ya sınaq

Layihə və ya modelin

işlənməsi

İstehsalat

Zəncirvari model

İnteqrə edilmiş model

Model Xarakteristika Ölkələr Ənənəvi Tam innovasiya dövrünün modeli – innovasiya ideyasının

formalaşmasından hazır məhsulun istehsalına qədər innovasiya sistemi strukturunun bütün komponentlərini əhatə edir; fundamental və tətbiqi elm, ETTKİ, təcrübi nümunənin hazırlanması, istehsalı, maliyyə mexanizmi, kadr hazırlığı

ABŞ, İngiltərə, Almaniya, Fransa, İtaliya [252] İsveç, Niderland, İsveçrə, Finlandiya [252]

Şərqiasiya Bu modeldə innovasiya dövründə fundamental və bir qədər tətbiqi elm komponenti yoxdur. Bu model “ənənəvi inteqrasiya modeli” ölkələrindən götürülmüş yüksək texnoloji məhsulun ixracına istiqamətlənmişdir

Yaponiya [256; 257]

Alternativ Bu model kənd təsərrüfatı iqtisadiyyatında böyük olmayan ölkələrdə istifadə edilir. Bu modeldə innovasiya dövründə fundamental və tətbiqi elm bloku, yüksək texnoloji komponent yoxdur. Bu ölkələrin innovasiya siyasəti yüksək texnologiyaların alınması və yayılmasına, kadr hazırlığına, yüngül sənayeyə, kreativ sənaye inkişa-fına yönəlir

Tayland, Türkiyə, Çili, İordaniya, Portuqaliya [232]

İnnovasiya inkişafının baza modelləri

Azərbaycanda Milli innovasiy

sisteminin sistemli inkişafın

istiqamətləri və problemləri

Problermlər • MİS-in müxtəlif

elementlərinin qarşılıqlı asıllıq mexanizmləri tam işləmirlər

• innovasiya inkişafında əsas olan sənədlər, qanunlar qəbul edilməmişdir

• innovasiya infrastrukturunun hüquqi bazasının formalaşma üzrə iş sona kimi yerinə yetirilməmişdir

• regional səviyyədə innovasiya potensialının möhkəmləndirilməsi məsələləri həll olunmamış qalmışdır

DÖVLƏT DƏSTƏYI MEXANIZMLƏRI

Texnoparkın yaradılması və fəaliyyəti üçün dövlət dəstəyi tədbirləri

Həyat dövrü mərhələləri İdarəetmə səviyyələri

Yaradılması İnkişafı Stabillik Durğunluq

Respublika Normativ-hüquqi bazanın təkminləşməsi (Texnopark iştirakçılarına kirayə hüququ ilə istehsal sahələrinin ayrılması). Texnoparkın həyat

dövrü mərhələlərində özəl-dövlət əməkdaşılğının forma və şərtlərinin normativ müəyyən edilməsi. Texnoparkların inkişaf proqramının işlənməsi. Sahə inkişafının elmi-texniki siyasətinin

işlənməsi. Dövlət büdcəsindən parkların infrastrukturunun inkişafının və binaların tikilməsinin dəstəklənməsi (dəstəklənmə yolları: vergi güzəştlərinin, güzəştli kreditlərin verilməsi, birbaşa

subsidiyalar və s.) Yüksək texnoloji məhsulların istehsalının inkişafı üzrə fundamental və tətbiqi ETTKİ-nin inkişafı

Bəzi kredit xərclərinin faizlərinin dövlət büdcəsindən ödənilməsi üzrə

qanunvericiliyin işlənməsi; a) məhsul və materiallar

b) texnoloji avadanlıq və ona ehtiyat hissələri

Texnopark müəssisələrinin innovasiya və

investisya fəaliyyətinin

stimullaşdırması üzrə qanunverici

tədbirlərin işlənməsi və təkminləşməsi

Stimullaşma xüsusiyyətli vergi rejiminin qəbul edilməsi

(ETTKİ inkişafı). Avadanlığın lizinqi üzrə güzəştli

maliyyələşmə. Yeni istehsalın təşkili üzrə dövlət dəstəyi

tədbirlərinin işlənməsi. ETTKİ dövlət subsidiyalarının və müqavilələrinin təqdim

edilməsi.

Region Texnoparklara verilən xidmətlər üzrə məlumat bazalarının yaradılması. Səhmlərin əvəzinə girov götürməyən xüsusi

ixtisaslaşdırılmış maliyyə müəssisələrinin açılması. Texnoparkda innovasiya proseslərinin məqsədyönlü dəstəklənməsi. Kiçik

müəssisələrə ödənişsiz istehsal sahələrinin verilməsi, hüquqi və maliyyə məsləhətlərinin verilməsi. Texnoparkların gələcək inkişafını nəzərə alaraq innovasiya mərkəzlərinin (texnoloji mərkəz, biznes-

inkubator, texnopark və s.), mühəndis və nəqliyyat infrastrukturunun, yaşayış binalarının tikintisinin və s. inkişafına

dəstək. Texnoparklara məlumat-reklam dəstəyi. Ayrıca götürülmüş müəssisə bazasında texnoparkların elmi-metedoloji və normativ

bazasının işlənməsi.

Yeni məhsula sifarişin formalaşması. Texnoparkların inkişafına büdcədən

məqsədli kreditlərin ayrılması. Büdcədən məqsədli kreditlərin

ödənişlərinin bəzi hissələrinin büdcə hesabına bağlanması. Texnopark

iştirakçıları arasında stimullaşdırma tədbirlərinin həyata keçməsi

(konfransların,seminar və s. təşkili) Texnoparklar üçün kadrların hazırlanması və ixtisasların

artırılması.

Əmlak vergisinə, gəlir vergisinə, kommunal

ödənişlərə güzəşt məqsədli dövlət proqramlarının

monitorinqi, texnoparkların

layihələrinin daxil edilməsi

Texnoparkların ixtisaslaşdırılması sahələr

üzrə məqsədyönümlü inkişaf proqramı. Güzəştli şərtlərlə

kreditlərin verilməsi. Yeni növ yüksək texnoloji, innovasiya

məhsulunun işlənməsi və mənimsənilməsi üzrə

subsidiyaların verilməsi.Vencur investisiyası

İnnovasiya infrastrukturunun dövlət tərəfindən əlaqələndirilməsi üzrə təkliflər

qanunvericilik

Vahid qeydiyyat

Təklif

Əlaqələndirmə

Azərbaycan Respublikasında innovasiya infrastrukturunun bütün subyektlərinə (sənaye parkları, texnoparklar, aqroparklar, sənaye məhəllələri və s.) dövlət dəstəyinin və güzəştlərərin şamil edilməsi üçün məqsədəuyğundur:

bu SUBYEKTLƏR HAQQINDA ÜMÜMI DÖVLƏT QANUNVERICILIYININ VƏ INNOVASIYA FƏALIYYƏTI ILƏ MƏŞĞUL OLAN SUBYEKTLƏRI ƏLAQƏLƏNDIRƏN QURUMUN

bütün subyektlərinin fəaliyyət sahəsinə, yerləşməsinə və tərkibinə, istiqamətinə, eləcə də digər məsələlərə dair MƏRKƏZLƏŞMIŞ QEYDIYYATININ VƏ MONITORINQININ APARILMASINA,

onlar haqqında məlumatların daim yeniləməsinə, müəyyən edilmiş hallarda və qaydada dövlət və yerli özünü idarəetmə orqanlarını, habelə fiziki şəxsləri həmin məlumatlarla təmin etmək, innovasiya infrastrukturu subyektləri üzrə informasiya sistemlərini aparan dövlət orqanlarının qarşılıqlı fəaliyyətinin səmərəliliyini artırmaq üçün VAHID DÖVLƏT REYESTRININ DƏ YARADILMASI

DIQQƏTINIZƏ GÖRƏ SAĞ OLUN

Arzu Doğru qızı Hüseynova e_mail: eim09@rambler.ru