Introductie in risicomanagement

Een samenspel van mens en organisatie

Spoorboekje Risicomanagement

• Theorie– Veiligheidsijsberg– Oorzaak en gevolg– Kans x effect– Spanningsbol

• Praktijk– Toetsingskader– Projectportefeuille

• Value at Risk

• Samenhang van risico’s in portefeuille

– Begrotingsscenario’s

Spoorwegen en risico’s (1)

Spoorwegen en risico’s (2)

Bewuste risico’s

Economische risico’s

Goed onderhoud = preventie

Risicomanagement maakt gezond

Wat houdt risicomanagement in?

• Past u het toe?• Wat was de aanleiding?• Wat houdt u tegen?• Hoe wordt het toegepast?• Wat is het resultaat?

Aanleiding tot starten met risicomanagement

“Naarmate systemen in onze samenleving complexer worden en onderling meer met elkaar samenhangen, neemt de kwetsbaarheid en de kans op calamiteiten toe”

(C.H. Perrow in “Normal accidents”)

Relatie structurele risico's - calamiteitenrisico's

Calamiteit:1 of meerdere dodenCalamiteit:1 of meerdere doden

Incident met (ernstig)letsel/schadeIncident met (ernstig)letsel/schade

EHBO gevallenEHBO gevallen

Near missesNear misses

Onveiligehandelingen/situaties

Onveiligehandelingen/situaties

1

10

30

600

duizenden

Veiligheids-ijsbergVeiligheids-ijsberg

Risico’s

• Risicogedrag– Zit opgesloten in menselijk gedrag– En de cultuur van de organisatie

• Risico’s willen wij:– Vermijden– Beheersen– Afwentelen– Zelf dragen

• zeer geringe impactop de organisatie

• risico’s accepteren

• grote (financiële)consequenties

• risico’s verzekeren,

• continuïteit van deorganisatie wordtbedreigd

• risico’s elimineren,

• verstoring van deorganisatie, veelindirecte schade

• risico’s beheersen

gering grootEffect

Preventieve maatregelen

Structurele schaden

Rep

ressie

ve

maatre

gele

n C

ala

mite

iten

gering

Kans

groot

Risico = Kans x Effect

Oorzaak en gevolgketen

Gebeurtenis3

(oorzaak)

Gebeurtenis2

(probleem)

Gebeurtenis1

(symptoom)Schade

terug in de tijdtoen nu

Praktijksituatie

Oorzaken; complexheid

Onoplettendheid

Gedesoriënteerd

Gestruikeld Gebroken

pols

Etc..

Onvoldoende

onderhoud

Bezuinigingop

gemeente begroting

Slecht ter been

Klachten

Slordig aanzien

Gevolg

Continuüm van oorzaken

100 0C

27 0C

60 0C

100 0C

Maar risico is ook de mens!

“De mens, dat onberekenbare wezen: hij raast sigarettenrokend met 160 km per uur over de rijksweg en piekert over de sporen van pesticiden in de yoghurt bij zijn ontbijt. Hij laat zich tegen alle onheilen in het leven verzekeren, is tegenstander van kernenergie, maar zoekt als fervent alpinist in zijn vrije tijd verstrooiing aan een steile rotswand. Dit gedrag is, hoe absurd het ook klinkt, geheel menselijk.”

Prima pandje

Verschil in perceptie

Spanningsbol claims

productie-verlies

klachtenkwaliteits-verlies

verloop

auto-schade

negatieveenergie

arbeidsverzuim

ziekteverzuim

verloop

teveelkilometers

claims

overurenproductie-

verlies

schade

klachten

slechteplanningslechte

planning

stressstress

geenbetrokkenheidmedewerkers

geenbetrokkenheidmedewerkers

slechtecommunicatie

slechtecommunicatie

demotivatiedemotivatie

negatievenegatieve

energieenergie

oorzaakoorzaak

Spanningsbol

Soorten maatregelentechniek

gedrag

preventie repressierisico

Soorten maatregelentechniek

gedrag

Preventie(Stuurt op

kans)Repressie(Stuurt op

effect)

Brandgevaar

Ontvlambare bouwmaterialen

Brandblussers

Sprinkler

Cursus brandblussen

Training “good house keeping”

Risico´s vermijden Risico´s

verminderen Risico´s

overdragen Risico´s zelf dragen

BedrijfsprocesHunze ´s

Gewenste stabiliteit en voorspelbaarheid

Gewenste risico normen

Uitvoeren risicoanalyse / risicobeheersprogramma

Vaststellen van gewenste maatregelen

Risicobeheer in de praktijk

Risicobeheer• Inzicht in risico’s (complexiteit)

• Bewust zijn van risico’s (veranderingen)

• Nemen van adequate maatregelen (repressie, preventie)

• Vergroten van de voorspelbaarheid en zekerheid

• Schades zijn geen toeval, ze ontstaan door de wijze waarop een

bedrijf is georganiseeerd.

Samenvatting

• Ongewenste situaties (risico´s) bestaan al langere tijd in

een organisatie voordat ze leiden tot schades.

• Verschillende schades hebben gezamenlijke oorzaken,

schades zijn dus niet onafhankelijk van elkaar.

• De juiste beheersmaatregelen zijn een combinatie van

preventie/ repressie en techniek/gedrags gerichte maatregelen.

• Veranderingen zijn de drijvende kracht achter het ontstaan van risico´s.

De praktijk

Een goede risicobeschrijving geeft informatie over:

• het incident; dat wat mis kan gaan

• de plaats of activiteit

• oorzaken

• gevolgen

Gebruik van risicomanagement

• Vooraf bij besluitvorming• Vooraf bij begroting (MJB-scenario’s)

– 3 beleidsvarianten– Doorgerekend tegen 3 economische

scenario’s– Centraal Fonds scenario

• Achteraf bij projecten (VAR-methode)

Toetsingskader

• Wenselijkheid van een voorstel– Legitimatie – Meerwaarde

• Haalbaarheid van een voorstel– Capaciteit– Risico-inventarisatie

• Wenselijkheid en haalbaarheid bepalen of het project doorgang vindt

De methodiek1. Wat is de activiteit/plaats die wordt onderzocht

2. wat kan er mis gaan? (= incident)

3. wat zijn de reëel voorstelbare (ongewenste) gevolgen, als dit incident plaatsvindt? en: hoe ernstig vindt u die?

1 10niet ernstig zeer ernstig

4. hoe groot is de kans op dit incident met deze gevolgen?

1 = hele kleine kans 4 = gerede kans 2 = kleine kans 5 = grote kans 3 = matige kans

5. risico = kans x effect 1 < R < 50

De methodiek (vervolg)

6. Aan welke norm moet dit risico voldoen

7. Welke maatregelen zijn (extra) mogelijk om het risico te beperken

- preventief:- repressief:

8. Hoe groot is de risicoreductie per maatregel?(eventueel van combinaties)

R1 = K1 x E1

Risicoreductie =

9. Kosten-batenanalyse per maatregel of combinaties daarvan

R - R1 R

x 100%

Tabel voor de kansbepaling

K Kans Kwalitatief Per tijdeenheid

Per aantal acties

1 Hele kleine

Praktisch onmogelijk 30 jaar 1%

2 Kleine Denkbaar, maar zeer onwaarschijnlijk

10 jaar 5%

3 Matige Ongewoon, maar mogelijk 5 jaar 10%

4 Gerede Voorstelbaar 2 jaar 20%

5 grote Zeer goed mogelijk ½ jaar >30%

Tabel voor effectbepaling

Effect bij…… 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Letsel/ziekte Zonder verzuim Met verzuim Invaliditeit Dood

Materiële schade

Kleine schade Middelgrote schade

(zeer) grote schade

Calamiteit

Omzetverlies Klein Middelgroot Groot Zeer groot

Uitvalduur Kort Middellang Lang Zeer lang

Omvang claim Laag Middelgroot Groot Zeer groot

Reputatieverlies Klein Middelgroot Groot Zeer groot

Bovenstaande zaken vertaald naar financieel verlies.

0% – 7,5% van de investering.

10% – 20% van de

investering.

25% –45% van de investering.

>60% van de investering.

Tabel voor prioriteitstelling

Risicoprioriteit R> Noodzaak maatregelen

I 25 Zeer dringend

II 18 of E>6 Groot

III 9 Op redelijke termijn

IV 1 of K <2 aandacht

Projectinventarisatie

Projectnaam:Projectnummer:

Risicobenaming OmschrijvingKnelpunt, oorzaak, incident en gevolg

Kans Effect Totaal Klasse

1 Procedureel:

2. Milieu:

3. Afzet

4. Overig

Het gemiddelde risicofactor van de investeringsinitiatieven van Aramis is: Dit project heeft een risico van: Dit project kan beschouwd worden als meer of minder risicovol dan gemiddeld

Risicovolume per jaar

Projectrisico’s in samenhang

risico bepaling projecten april 2008

1

23

4

5

11

13

14 16

171819

2023 25

26

27

28

29

31

32

36

37

386

7

8

910

15

21

34

35

-

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 14,0 16,0 18,0 20,0

Milj

oe

ne

n

gem. risicogetal

gei

nve

stee

rd v

erm

og

en