israel kurd magazine no 11

1 www.israelkurd.comApril 2010 - No 11

نرخ: 2000 دینار

مانگنامه یه کی سیاسییه گرینگی به په یوه ندی کورد و ئیسرائیل ده دات

خاوه ن ئیمتیاز:داود باغستانی

سه رنووسه ر:مه ولوود ئافه ند

+964 750 405 [email protected]

هاوکارانی ئه م ژماره یه :دینۆ دانیال/ئیسرائیل

به شیر سه بری بۆتانی/ئیسرائیلئازاد میران هاوار بازیان

بارزان ئیبراهیمرێکه وت ئیسماعیل ئیبراهیم

یاسین که ریمناسر قادرپوور

سه‌ری‌هه‌موو‌مانگێک‌گۆڤاری‌ئیسرائیل-کورد‌بخوێنه‌وه‌

دیزاینه ر:شێرکۆ ئومێد

ماڵپه ڕ:www.israelkurd.com

ئیمه یل:[email protected]

ئه وانه ی له کوردستاندا به بێ پێناسی گۆڤاری ئیسرائیل-کورد کار بکه ن، هیچ

په یوه ندییه کیان به ئێمه وه نییه .

516

26

39 34

2April 2010 - No 11www.israelkurd.com

ئیسرائیل-کورد

مێژووی ئیسرائیل نموونەیەكی باش و گونجاوە بۆ كورد و واڵتەكەی. جوولەكەكان بێ ماڵ و ئاوارە بوون، سەرەڕای ئەوەی لە الیەن خەڵك و تەنانەت دەسەاڵتە ڕەگەزپەرستەكانیشەوە

چەوساونەتەوە.

ئەوان ڕێگەی خۆپاراستن و سەرفرازییان دۆزییەوە و ماڵ و دیرۆكی پڕ لە شانازیی خۆیان بەدڵ گرفتیان و كێشە چەندان و نا بنیات نوێیان ئیسرائیلێكی ئەوان كردەوە، بەسەر

وەرگرت تەنیا بۆ ئەوەی ئازاد بژین.

مافە دابینكردنی هەوڵی زیاتر تا دەدات هانمان ئیسرائیل سەربەخۆییی یادی هاوشێوەن، ڕابردوویاندا ڕووداوەكانی لە واڵتە و گەلە دوو ئەو بدەین. نەتەوەیییەكانمان لە داهاتووشدا خاوەن یەك چارەنووسن، واتە كورد دوژمنی هاوبەشیان هەیە و تەنانەت شانازە ئەگەر بتوانێ وەك ئیسرائیل و جوولەكە واڵتە داگیركراوەكە و نەتەوە چەوساوەكەی

دەرباز بكات.

ئێمە ئەو ڕۆژە بەدەرفەت دەزانین تا لەبارەی چۆنیەتیی رزگاركردنی گەل و نیشتمانێكی وەك جوولەكە و ئیسرائیل ڕامان بكەین، لە كاتێكدا هەموو دنیا، ئاین و واڵتانی تر دژیان

وەستانەوە، بەاڵم لە دەستخستنی ئازادی بەردەوام بوون.

ئەو دەستكەوتە بۆ ئیسرائیل و جوولەكە هەرزان و سانا نەبوو، هەر لە سەرەتاوە كەوتنە بەر هێرشی عەرەبەكان و لە الیەن چەند واڵتێكی ترەوە ڕەخنەیان لێ گیرا، بەاڵم گرینگ بەرهەڤـ جوولەكە گەلی و ئیسرائیل واڵتی بۆ نوێ قۆناخێكی توانیان ئەوان بوو ئەوە

بكەن.

دەزگای ئیسرائیل-كورد18ی ئەپریل/نیسان 2010

ئیسرائیل نموونەیەك بۆ كوردڕاگەیەنراو


پێكەوە ژیانی كوردەجوولەكە و كوردە مسوڵمانەكانی گوندی )خەتێ( بووكە ڕازاوەكەی كوردستان

ئا: بەختیار محەمەد ئەمین دواوەیی

ژیانی ئەو تاكە ماڵە جوولەكەیە لەگەڵ زیاتر لە سەد ماڵەكانی تری مسوڵمان نیشانەی رێزگالتن لە یەكتری و هێمنی و ئاسایش و

پێكەوە ژیانێكی خۆش بوو

ێ(خەت

ی )وند

گ


ناوچەی باخەكانی و ئاو پڕ گوندە لە یەكێكە خەتێ گوندی خۆشناوەتی و باشووری كوردستان، لە سااڵنی )1950(ی زاینیدا لەو لە )100( ماڵی مسوڵمان زیاتر و تەنیا یەك ماڵی جوولەكە گوندە ئەو ژیانی بوو، )شەمولە( ناوی جوولەكەكە ماڵە خاوەن دەژیان، تاكە ماڵە جوولەكەیە لەگەڵ زیاتر لە سەد ماڵەكانی تری مسوڵمان نیشانەی رێزگالتن لە یەكتری و هێمنی و ئاسایش و پێكەوە ژیانێكی

خۆش بوو. )سابیر قادر حەمە عەلی( یەكێكە لە كوردە مسوڵمانە بەتەمەنەكانی گوندی خەتێ گوتی: ئەو كاتەی ماڵی شەمولەی جوولەكە لەم گوندە جوولەكە شەمولەی ماڵی بووم، ساڵیدا )15( تەمەنی لە من بوو، گەنجی كوڕێكی جوولەكەیە پیاوە ئەو بوو، )ناوكۆمێ( گەڕەكی لە بوو، )مریەم( ناوی هەبوو كچێكی بوو، )ئیسحاق( ناوی هەبوو كاری جۆاڵیییان ئەو جوولەكانە نەماوە، لەیادم ژنەكەی ناوی بەاڵم بۆ بەكرێ دەچنین یان )كر( خۆیاندا،واتە ماڵەكەی لەناو دەكرد مسوڵمانەكان، بەهۆی ئەوەی كە لەبری كارەكەیان ڕاستەوخۆ پارەیان بەقەرز پارەیان زۆرجار بوون، زۆر پارەیەكی خاوەنی وەردەگــرت، دەدایە مسوڵمانەكان، هەروەها ئەو كاتەی مسوڵمانەكان ئاهەنگێكیان دەهێنا قاچاخیان و قاپ ئەوان ماڵی لە دەچــوون زۆرجــار دەگێڕا بۆئاهەنگەكە،ئەو ماڵە جوولەكەیە مریشك و كەڵەبابی زۆریان هەبوو، ڕۆژێك بەردێكم لە مریشكێكی ئەوان دا و مردارم كرد، باوكم لە جیاتی مریشكەكە پارەی بۆ بردن، بەاڵم شەمولە پارەی وەرنەگرت و گوتی:

چۆن پارەت لێوەر دەگرم سەد مریشك بە قوربانی تۆ بێ. لە وەرزی بەهار ئەوكاتەی ئاژەڵدارانی مسوڵمان مەڕ و مااڵتیان بۆ جوولەكەكانی و جوولەكەیە ماڵە ئەو كوێستان، دەبردنە لەوەڕاندن ئاژەڵە خــاوەن یاخۆ دەكڕین بەرخیان و كیسك تر شوێنەكانی

دەكردن خزمەتیان ئەوانیش دەكــردن، پێشكێشیان مسوڵمانەكان بەجلوبەرگی ئاینی جوولەكە پیاوی )مالم( ئینجا دەبوون قەڵەو تا یاخۆ پەلەور تیژەكەی بەكێردە و دەهات تر شوێنێكی لە كوردی كیسك و بەرخی بۆ ئەكوشتنەوە و هەندێك جار شەو و ڕۆژێك لەو

ماڵە جوولەكەیە ئەمایەوە.)مام سابیر و كاك خەلیل خەتی( گوتیان: یەكێك لە كوڕە گەنجە مسوڵمانەكانی گوندی خەتێ پێیان دەگوت )فەقێ(، گەنجێكی پۆشتە كوڕە ئەو بۆ كچی )مریەم(ی جوولەكە شەموولەی بوو، بەتوانا و گەنجە بردە ماڵەوە و پێشكێشی كرد، تا بۆی ببێتە هێز و پشت و

پەنا، بەاڵم فەقێ بەوپەڕی ڕێز كچەكەی بۆ شەمولە ناردەوە.لە الیەنی هونەرییەوە لەم گوندەدا پیاوێكی گەنجی مسوڵمان ناوی )خدرێ حەمەد خۆرانی( بوو، ئەم پیاوە مسوڵمانە گاوانی گوند بوو و شمشاڵ ژەنێكی زۆر بەتواناش بوو. هەركاتێ ویستبای چێڵەكانی دەوری لە مانگاكان و دەژەنــی بەسۆزی شمشاڵێكی بكاتەوە كۆ نێوەندی لە هەڵپەڕكێكانیشدا كاتی لە لەوەی جگە دەبوونەوە، كۆ هەڵپەڕكێكە شمشاڵی دەژەنی و هەڵپەڕكێكەی زۆر بە جۆش و خۆش

دەكرد. ئەو گوندە تەنیا یەك گۆڕی جوولەكەی لێیە، بەپێی گوتەی )مام سابیر( ئەم گۆڕە باپیر یاخۆ باوكی شەمولەی جوولەكەیە و دەكەوێتە نێوان گوندی )بێڕۆ و خەتێ( لە داوێنی خوێندنگەی خەتێ و نێزیك

گۆڕستانی مسوڵمانان.ئەم ماڵە جوولەكەیە لە سااڵنی )1950( لە كاتی شەو لەم گوندە بەیەكجاری و ڕۆیشتن سەڵتی بە خۆیان تەنیا و كرد كۆچیان

گوندەكەیان جێ هێشت، بەاڵم لە مێژوودا هەر ماونەوە.

خاوەنی پارەیەكی زۆر بوون، زۆرجار پارەیان بەقەرز دەدایە مسوڵمانەكان

ئەم ماڵە جوولەكەیە لە سااڵنی )1950( لە كاتی شەو لەم گوندە كۆچیان كرد و تەنیا

خۆیان بە سەڵتی ڕۆیشتن


خواستی جوولەكە تەنیا ژیان و ئارامییەهەڤپەیڤینەک لەگەڵ خاتوونێکــی کــوردی جـــوولەكە لە

ئورشەلیم – ئیسرائیلهه ڤپه یڤین: ئازاد میران/ئیسرائیل

دوور نییە چارەکی ئورشەلیم کورد بن ! چەندان گەڕەک و شەقاممان بە ناوی

ڕووبارەکانی کوردستان کردووە

تەکسییەکمان ئورشەلیم لە 2009 ئایار/مایۆی مانگی شارەزای چونکە کوردی، بازاڕێکی بمانباتە تا گرت ئەو شارە نەبووین و نەماندەزانی لە کوێ کورد هەن! کە سواری ئۆتۆمۆبێلەكە بووین، کابرای شوفێر کوردی مەخنێ ( ــازاڕی ب گەیشتینە تاکوو ــوو، دەرچ زاخــۆ یەهوودا( ماوەیەکی خۆشمان بە کوردی بەسەر برد و ئێمەی لە بازاڕی کوردان دابەزاند، لەوێ خواردنگەیەکی بە کوردیمان فرەوینی و بینی کوردیمان خنجیالنەی یاپراخ لە وێ کرد. دواتر هەڤپەیڤینێکمان لەگەڵ خاتوون

) میخــال زاکای( خاوەنی خواردنگەهەکە ساز کرد.

‘’

ئەمە گەورەترین خەونی منە کە زاخۆ ببینم

وداه ه

ێ یه خن

مڕی

ازاه ب

ی لورد

ی کانه

تخێش

ی چوه ن

/خایم

شه لئۆر

ی ورد

، کای

زاکل

خامی


ئیسرائیل-كورد: ئێمە کوردی کەرکووکین و هاتووینەتە ئیسرائیلی جوان و دڵگیر و بێکەس، بۆ گەشت و دیتنی کـــوردانــی ئیسرائیل. میخال: بەخێر بێن بەسەرچاوان هاتن، چاو و دڵـمان پێتان گەش

بووەوە، بۆنی کوردستانتان لێ دێت.

ئیسرائیل-كورد: دەتوانی خۆت بناسێنیت؟میخال: من ناوم ) میخال زاکای(یە، لێرە لە ئورشەلیم دەژیم و دایک

و باوكم خەڵکی )زاخــۆ(ن.

ئیسرائیل-كورد: لە ئۆرشەلیم چەند کورد هەن؟ ! بن ئورشەلیم کورد نییە چارەکی زۆرین، دوور ئووو گەلێ میخال: کردووە، کوردستان ڕووبارەکانی ناوی بە شەقاممان و گەڕەک چەندان وەک ) دێگل واتە دیجلە( وگەڕەکی )کەتەمۆن(کە من لەوێ لەدایک بوومە و هەر لەوێ گەورە بووم و ئیستەش لە گەڕەکی )ئەمۆنۆ نەسیف(م، ئەو

گەڕەکەش کوردن، هەر ئەم بازاڕەی ئێرە زۆربەی دووکانەکان کوردن.

دەفرۆشن، کـــوردی خواردنی ئێوە دەبینم وەک ئیسرائیل-كورد: ئەمانە لە کێ فێربوویە و ناویان چییە؟

میخال: ئەم چێشتانە لە نەنکم فێر بوومە، منیش منداڵەکانم فێر بامیە، کوبەی وەک جۆریەوە زۆر بە کوببە و یاپراخ وەک دەکەم، کوبەی سپی، ساوار، شفتە، مریشک، باینجانی سوورکراوە وزۆری تر.

ئیسرائیل-كورد:ئێمە لە باشووری کوردستان، بەو کفتە بچووکانەی کە قیمەی لەگەل تێکەل کراوە پێی دەلێین کفتەی جوولەکان.میخال: ڕاست دەفەرمووی، نەنکمیش ئەوەی پێم گوتووە.

تا ئیستەش ساڵی جارێک یادی نەورۆز بە بەرگی کوردی و مۆسیقای

کوردی دەکەینەوە ‘یم

شه لئۆر

ا-ود

ه هێ ی

ه خنی م

ازاڕب

’


ئەویش خۆ دانەنا، ماستاوتان بۆ ئەوە باشە ئیسرائیل-كورد: کوردییە؟

میخال: لە ئایینی جوو لەگەڵ گۆشت، هەر شتێک لە شیر دروست کرابێ، نایخۆین و حەرامە.

ئیسرائیل-كورد:ئەی ئەم دەفتەرە بچووکە چیە لەسەر هەموو مێزێک داتان ناوە؟ لەوە ناچێ مێنیـــوو بێ و منیش زمانی هیبروو نازنم؟

میخال: ئەمە سوپاسنامەیە، پاش نانخواردن دەیخوێنینەوە و وەک شوکرانە بۆ بەرەکەت و سوپاسکردنی خودایە.

ئیسرائیل-كورد: ئایا کوردستانت دیوە؟میخال: ئەمە گەورەترین خەونی منە کە زاخۆ ببینم، کەسوکاریشم تا ئێستە نەچوونەتە زاخۆ، بەاڵم خەریکن بچن. ئێمەش بانگی هەموو کەسێک دەکەین بێنە ئیسرائیل و ئەم واڵتە ببینن، بەتایبەتی چاومان خۆش خەڵکمان گشت ئێمە بدەن، سەرمان و بێن کوردەکان لێیە هەموومان نییە، گرینگ بێ ئاینێك هەر کورد، بەتایبەتی و دەوێ

مرۆڤین.

ئیسرائیل-كورد: چۆن کوردایەتیی خۆتان دەپارێزن؟میخال: تا ئیستەش ساڵی جارێک یادی نەورۆز بە بەرگی کوردی و مۆسیقای کوردی دەکەینەوە، هەموو کوردانی ئیسرائیل 30-40 هەزار ڕۆژ کوردی گۆڤەندی و گۆرانی بە دەبینینەوە کۆ شووێن یەک لە

دەکەینەوە.بۆ زەماوەندیش هەر بە هەمان شێوە.

ئیسرائیل-كورد: مادام ئەوەندە کوردێکی مــەردن، منیش ئەم ئااڵی ڕووی میخال دوو کانەکەت، مێزی سەر بۆ دەدەمــێ کـــوردستانت گەشایەوە و گوتی »تکایە ئەگەر ئااڵیەکی تریشت هەیە بمدەیە بۆ

نەنکم، زۆر خۆشحاڵ دەبێ«.

ئیسرائیل-كورد: بەڵێ، فەرموو دانەیەکی تریش بۆ نەنکت.میخال: زۆر سوپاس، منیش - سی دییەکی محەمەد عارفی جزیریت

بە دیاری پێشکێش دەکەم.

ئیسرائیل-كورد: بەڕای ئێوە کوردی عێراق کە ئەو ئازادییەیان نییە ئیوەدا لەگەڵ پێوەندی گیانی و بکەن پێوەندیی ئیسرائیل لەگەڵ

زیندوو بکەنەوە، چی بکەن باشە؟میخال: ئەوە نییە تۆ هاتووی و پێوەندیمان لەگەڵدا دەکەیت؟ ئەگەر لە رۆژنامە و مێدیا نییە ڕێگە نەتوانن، خۆ هیچ هێزێک بەفەرمیش لەڕێگەی مۆسیقا دەتوانین ئێوە و ئێمە بگرێ تاکەکەس ئازادیی و ئیتر پاشان هەموو شتێ نووسینەوە دەست پێ بکەین، و هونەر و

دەکەوێتە بەر )ئەمری واقع(.

ئیسرائیل-كورد: چی ترت هەیە بهیڵێیت؟کوردستانی زەفتکراوەکانی پارچە هەموو ڕزگاریی هیوای میخال: مەزن، پشت بە خودا ئێوەش وەک ئێمە خاکی خۆتان ئازاد دەکەن، بەاڵم گرینگ ئەوەیە یەک بگرن و یەکڕا بن. ئیتر بەڵکوو جاری داهاتوو

لە کوردستان یەکتری ببینینەوە

2009

ل ائی

سر ئی

یمشه ل

ئۆری/

وردی ک

خالمی

ی گه

ردنخوا

ه ن( ل

یرا م

زادئا

بەفەرمیش نەتوانن، خۆ هیچ هێزێک نییە ڕێگە لە رۆژنامە و مێدیا و ئازادیی تاکەکەس

’بگرێ ’‘


‘’باوک و دایکم خەڵکی ئەڵمانیان لە دەست )هیتلەر( دەربازیان

بوو

ئیسرائیل-كورد: سەرەتا با لە ژیانی خۆتەوە دەست پێ بكەین؟عودێد نۆیمان: من لە ئیسرائیل لە دایک بووم، لە ساڵی

باکووری لە ناشی( من )رەمــات کیبوچی لە 1945ئیسرائیل.کە جاری یەکەم باوک و دایکم دایان مەزراند، دەست )هیتلەر( لە ئەڵمانیان دایکم خەڵکی و باوک دەربازیان بوو، دەرچووانی کارەساتی )هۆلۆکۆستن( لە ساڵی 1941 گەیشتنە ئیسرائیل، ئەوکات بەریتانییەکان نایاسایی بەڕێگەی چونکە ــوون، ب ــدا دەســەاڵت لە هاتبوون بۆ ئیسرائیل. ماوەی ساڵێک لە بەندینخانەی ئازاد دواییدا لە و ئیسرائیل لە دەبن بەریتانییەكان

و باوکم و دایک گــەورەم، کوڕی من دەکرێن. برایەکی تریشم هەیە، خوێندنی سەرەتایی

وئامادەییم هەر لە )کیبوچ( تەواو کرد، تا خزمەتی سەربازیم هات و ماوەی مامەوە، ســوپــادا لە ـــاڵ )25(ستا ئەفسەری بەشی بــۆ ــووم چئەلوف( )تــات پلەی گەیشتمە بەشی لە ژەنــەراڵ، پلەی یانی ئیسرائیل( هەواڵگری)مۆسادی کارم کردووە، لە ساڵی )1963(

دا چووم بۆ خزمەتی سەربازی و لە ساڵی 1986 دا تەواو بووم. لە کاتی خزمەتم لە سوپا و مۆساددا بەشی لە تەلئەبیب زانــکــۆی لە مێژوو پسپۆریم وەرگرت لە مێژووی وباکووری ــاوەڕاســت ن ــی رۆژهــەاڵتلە ساڵی )1980(دا،کاتێك ئەفریقیا

جوولەكە ناهەقییەكانی ئەڵمانیا لەبیر ناكاتهه ڤپه یڤینێک لەگەڵ ژه نه ڕاڵی خانه نشینکراوی مۆساد، د. عودێد نۆیمان پسپۆری بواری میژووی

رۆژهەاڵتی ناوەڕاست و باکووری ئەفریقیا لە کۆلێژی )عێمک عزرائیل( لە باکووری ئیسرائیل


’

تەواو بووم لە خزمەتی سەربازیم وەک ژەنەڕاڵیک بە خۆم و ماڵ و منداڵم چووین بۆ ئەمەریکا و خوێندنم لە ماستەر و دکتۆراکەم هەر لە زانکۆی لۆسانجلێس لە بەشی لێكۆڵینەوە لەسەر رۆژهەاڵتی ناوەڕاست و ئەفریقیا لە ساڵی 1993دا تەواوکرد، هەر لەوێ من کاتێك تەواوم کرد، مامۆستا بووم لە دوو زانکۆ لە ئەمەریکا بۆ ماوەی 3 ساڵ، زانکۆی )ئۆکسیدەنتڵ( هەر لەم زانکۆیەدا )باراک ئۆباما( خوێندوویەتی، بەاڵم ئیسرائیل، بۆ گەڕامەوە من دا 1996 ساڵی لە نەبوو. من کاتی ماوەی 10 ساڵ لە ئەمەریکا بووم و رەگەزنامەی ئەمەریکاییم وەرگرت، لە بوو مامۆستا خێزانەکەم و بەڕەسمی بووم لەوێ ماوەیەی ئەو رەگەزنامەی دوو ئێستە من ئەمەریكا، لە یەهودییەکان قوتابخانەی ئیسرائیلی و ئەمەریکاییم هەیە، نامەوێ رەگەزنامەی ئه ڵمانی وەڕگرم، چونکە دایکوباوکم لە دەستی نازییەکان رایان کردووە، زۆر زەحمەتیان چێشتووە، نامەوێ هەڵگری رەگەزنامەیەک بم كە پێی دڵخۆش نەبم، هەقی خۆشمە کە وەریگرم بەاڵم بەهیچ جۆریک من نامەوێ با پیرۆزی خۆیان بێت. من ماوەی 10 ساڵە لێرەم و سەرۆکی بەشی رۆژهەاڵتی ناوەڕاستم و پێش ساڵیک من وازم لە سەرۆکی بەش هێنا، بۆ 2ساڵی تر من خانەنشین دەبم، ماوەیەکی زۆرکارم کردووە لە سوپادا لە وانە گوتنەوە زۆر هیالک بووم و بەسە هیزم تێدا نەماوە دەبێ ماوەیەکیش

بحەسێمەوە.

ئیسرائیل -کورد: ئێوە وەک مامۆستایەک لەم کۆلیجە چ وانە یەک دەڵێیتەوە،ئایا وانەکانت تایبەتین بە دەوڵە تیکی تایبەت لە رۆژهەالتی

ناوەڕاست یاخۆ بەگشتی وانەی خۆت ئامادە دەکەی بۆ قوتابیان؟ عودێد نۆیمان: من ئەو ماوەیەی لەم کۆلیجە کار دەکەم بە دەیان کۆرسم گوتووتەوە لەسەر دەوڵەتانی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست بە گشتی و قوتابییانم لە هەموو نەتەوەکانی ئیسرائیل لە الم دەخوێنن، کەسیان پسپۆرییان وەرنەگرتووە لە سەرکورد یاخۆ عێراق بە تایبەتی ئەوان واڵتانە لەم یەک هەر لەسەر نموونە دەخوێنن، بەگشتی هەمووی وەردەگرن کە لێکۆڵینەوەی خۆیان دەکەن، بەاڵم کۆلیجی ئێمە زیاتر تەلئەبیب، زانکۆی پشکنین، و لێکۆڵینەوە نەوەک پەروەردەیییە لێرەدا شتەکان زۆر زەحمەت نییە، قوتابی زۆر هیالک نابێ بە دوای سەرچاوەی گرینگدا. لێرەدا لە )%20 (ی قوتابییەكان عە رەبن،ئەوانی تر درۆزی و شەرکەسی و زۆربەی یەهودییەكان لە قوتابییانی ناوچەکەی ئێمەدان. لێرە مێژووی سیاسییی ناوچەکە دەخوێنن لە کاتی گرتنی )ناپلیۆن( میسر لە ساڵی 1789 دا، تا ئەمڕۆ بەشێوەیەکی نموونەیی و سەردەمییانە کە بگونجێ لەگەڵ هەموو خوێندنی زانکۆکانی جیهاندا.

ئیسرائیل - کورد: ئێوە وەک مامۆستایەکی زانکۆ و وەک ژەنەراڵێک لە )مۆساد( چی چاوەڕوان دەکەی لە پاشە رۆژی کورد لە کوردستانی لەم دابمەزرێنن کوردی سەربەخۆی دەوڵەتی دەتوانن ئایا عێراق،

بەشەدا؟عودێد نۆیمان: من تەنیا دەڵێم ئەو دەرفەتەی دوای شەڕی یەكەمی و هات كورد بۆ عوسمانلی ئیمپراتۆرییەتی رووخاندنی لە جیهانی نەیتوانی ئەمە بقۆزێتەوە و دەوڵەت بۆ خۆی دروست بکات، ئەوەش دەگەڕێتەوە بۆ یەک نەبوونی کورد لەم کاتانەدا کە هۆز و تیرە و تایفەیی بوون. زۆربەیان دژی یەکتر بوون، ئەمەش لە خزمەتی داگیرکەردا بوو، ببێ کورد نەیاندەویست عەرەبەکان نە و بەریتانییەكان نە چونکە بوو لەوانە یەکدەنگبان، ئێستە وەک هاتوو ئەگەر حکوومەت. بە دەوڵەت بەدەست بێنن.من لەو باوەڕم کورد ئەمڕۆ زۆر بە شارەزایانە دەوڵەت دروست دەکات، خەریکە ژێرخانی ئابووری خۆی وا لێ دەکات کە بگونجێ لە سااڵنی داهاتوو بتوانێ دەوڵەت ڕابگەینێ بێ ئەوەی دەوڵەتانی جیران هەست بکەن کە ئامادەیی خۆی نیشاندا کاتی خۆی سەرکردایەتیی کورد لەبارەی سەربەخۆیی ڕاپرسی دەکات، دەڵێ من چی بکەم ئەوە بیر و ڕای کۆمەاڵنی خەلکی کوردستانە، دوەڵەتیش جیهانە.کوردەکان ئەم زیندووی گەالنی هەموو خۆمانە،وەک هەقی یۆنانییەکان وەک و خوارەوە نەهێنە خۆیان داوای لەسەر دەبووایە و تورکەکان و یەهودییەکان ئەم هەلەیان لە دەست چوو، بۆیەکورد بیستەمدا، سەدەی سەرەتای لە خۆی ئامانجەکانی بگاتە نەیتوانی بەاڵم من لەو باوەڕەدام کورد لەم نێزیکانە دەوڵەت دروست دەکات، دەوڵەتی دروستبوونی نیشانەی ئێستە چونکە عێراق، بەشەی لەم

هەیە لە بەڕێوەبردنی کارەکانی وەک نیمچە سەربەخۆیەک وایە.

بۆ عوسمانلی ئیمپراتۆرییەتی رووخانی -کورد:کاتی ئیسرائیل بەریتانیا عێراقی دابەش کرد بۆ 3 ویالیەت لە باکووری مووسڵ، لە ناوەڕاستی بەغدا و لە باشووری بەسرە، هۆكارەكانی ئەو دابەشکردنە

چی بوون؟دەستی لە رزگارکەر و داگیرکەر وەک بەریتانیا نۆیمان: عودێد کەنداو و عێراق نەوتی لە خۆی بەرژەوەندیی بۆ عوسمانییەکان بەگشتی و شەڕی یەكەمی جیهانی پێوستیی بە پارە و پول هەبوو، هەموو نەوتەکەش کەوتبووە ئەم ناوچەیەوە و بۆ قەبارەی خۆی وەک زلهێزیک لە جیهان، وای پێشان دا کە دێت بۆ ناوچەکەکە تا رزگاریان بکات لە زووڵمی عوسمانییەکان، بەاڵم لە ڕاستیدا وانە بوو تەنیا بۆ کرد دابەشی و عیراق بۆ هات هات،کاتێك بوو خۆی بەرژەوەندیی بۆ ئەم ویالیەتانە، هەڵەی کرد کە کورد لەگەڵ عەرەب بدات،چونکە ئەگەرکورد مسوڵمان نەبووایە ئەوە هیچ نێزیکی و خاڵێكی پێوەندیی هیچ من بوونیشی مسوڵمان لەگەڵ دەڵێم نەدەبوو، عەرەبدا لەگەڵ

‘’ئەڵمانی ــــەی ــــام ــــەزن رەگ ــــامــــەوێ نوەڕگرم، چونکە دایکوباوکم لە دەستی

نازییەکان رایان کردووە


نێزیکییەک لە کوردەوە بۆ عەرەب نابینم، چونکە کورد نەتەوەیەکی نەتەوەیە دوو ئەو سامین، نەتەوەی لە عەرەب ئەوروپییە، هیندو لەڕووی داب و نەریتەوە زۆر ڵێکەوە دوورن، بەاڵم لەبەر بەرژوەندیی فەیسەلی شا کە عێراق دەوڵەتی بکا، کپ کورد کرد وای خۆی یەکەم دامەزرێنی عێراق، شۆڕشی کورد لە بار بەرێ بەهەر شێوەیەک هەموویان کرد، باسم سەرەوە لە وەك ئەوکات کوردەکانیش بێ، یەک نەبوون و هۆز و عەشیرەت بوون، دوژمن توانی زوو بەسەریاندا دوژمنی الیەنی بە هەندێک و ئاینەوە الیەنی بە هەندێک بێت. زاڵ ئەو توانی دوژمن تر، وناوچەکانی بادینان و لە سۆران یەکترییەوە سیاسەتە بەکار ببات و پارچەپارچەیان بکات و زوو بەسەریاندا زاڵ بێت، هۆیەکی تر کە گرینگ بوو ئەوە بوو سەرهەڵدانی نەوت لە ناوچە کوردییەکان و نیازی خراپی بەریتانیا بۆ نەوتەکە وای کرد، زیاتر دژی ویالیەت 3 بووەستن.هەر دژی رۆژان لە رۆژێ نەكا بوەستێ کورد بکات بە دەوڵەتی عێراقی ئێستە و ئەمە هەڵەیەکی گەورە بوو چونکە، نە کورد نە سونە و شیعە زۆر لە یەکتری نێزیک نین، شیعە و سونە هەرچەندە هەردووکیان عەرەبن و مسوڵمانن، بەاڵم داب و نەریتیان زۆر

لێک جیایە و لە هەردووکیاندا لە هەموو بارێکەوە جیاوازییان هەیە.

ئیسرائیل -کورد: ئایا ئێوە ئێستە هەستتان بەرامبەر کورد چۆنە، ئایا ئیسرائیل لەم کاتەدا یارمەتیی کورد دەكات؟

بە خۆی کات هیچ کورد دەلێم ئەوە تەنیا من نۆیمان: عودێد عێراقی نەناسیوە و خۆی زیاتر بە کوردستانی داناوە، لەبەر ئەوەی لە کاتی رووخانی دەسەاڵتی عوسمانییەکان لە ناوچەکە و هاتنی سوپای داگیرکەری بەریتانیا بۆ عێراق و کوردستان، دوای هاتنی شای یەکەمی عێراق فەیسەل لەو رۆژەوە هەموو پالنیان دارشتووە بۆ قەالچۆکردنی و کوردنیشینەکان ناوچە لە دەســەاڵتــی کەمکردنەوەی و کــورد داگیرکردنی خاکیان بەهەر بروبیانویەک بێ. جارێک بۆ نەوت و جارێک بۆ پرۆژەی ئاودێری، جارێک بە بیانوی کە دەستی بێگانە دەکێشنە ناو عێراق، جارێک بە بیانوی ئەمانە خائینن دەبێ لە ناویان بەرین. من ئاگادارم هەندێك ناوچەی کوردنیشین گوندێک عەرەبە وگوندێک کورد، کوردەکان دەردەکرێن بە بیانوی دژی دەوڵەتن و خائینن، عەرەبەکان

‘’

شــــەڕی دوای ـــــەی ـــــەت دەرف ئـــــەو رووخاندنی ــە ل جــیــهــانــی یــەكــەمــی ئیمپراتۆرییەتی عوسمانلی بۆ كورد هات و نەیتوانی ئەمە بقۆزێتەوە و

دەوڵەت بۆ خۆی دروست بکات

ئەگەرکورد مسوڵمان نەبووایە ئەوە هیچ نێزیکی و خاڵێكی پێوەندیی لەگەڵ عەرەبدا نەدەبوو


’

‘’

کــــــــــــــاتــــــــــــــی خـــــــــــۆی کورد ســەرکــردایــەتــیــی سەربەخۆیی لــەبــارەی ڕاپرسی دەکات، دەڵێ من چی بکەم ئەوە بیر و ڕای کۆمەاڵنی خەلکی

کوردستانە

دەمینێنەوە ملک وسامانیان بۆ عەرەب دەبێ. بۆ یارمەتیی ئیسرائیل لە کاتی دەستپێکردنی شۆڕشی بارزانی لە شەستەکان من ئەوەی بزانم یارمەتیی باشی داوە بە هەرشیوەیەک بێت، لە بەرژەوەندیی کورددا بێ، ئێمە دەزانین كورد دۆست و برادەری راستەقینەی ئیسرائیلن دەوڵەت، بە ببێ ئەگەرکورد دەڵێن عەرەبەکان وەک ناوەڕاست، رۆژهەاڵتی ناوچەی لە

ئیسرائیلێکی ترمان لە ناوچەکەدا بۆ دروست دەبێ.

ئیسرائیل - کورد: لە ئاشتی لەگەڵ عەرەبدا ماوەی چەند ساڵێکە بەتایبەتی لەگەڵ میسر و ئوردن و هەندێك واڵتی عەرەبی دا، ئێوە چۆن ئەم ئاشتییە لەگەڵ عەرەب هەڵدەسەنگێنی

وەك ئەکادیمیەک و وەک ژەنەراڵێکی مۆساد لە ڕابردوو؟ عودێد نۆیمان: با من ئەوەت پی بڵێم کە ئێمە ئاشتیمان کردووە لەگەڵ دەسەاڵت نەک لەگەڵ نەتەوە، بۆ پەیمانی ئاشتیمان لەگەڵ میسر لەگەڵ ساداتمان کرد،کە سادات کوژرا موبارەک هات و لەسەر ئەم ئاشتییە دەڕوات، لەگەڵ ئوردن ئێمە ئاشتیمان کردووە، لەگەڵ شا حوسین ئەویش مردووە و کۆڕەکەی ناتوانێ وەک ئەو هەموو پارسەنگەکان رابگری لە قاهیرە لە پەرتووک پێشانگەی ماوەیەدا لەو فەلەستینییەکاندا، وگرووپە ئیسالمی پارتە کرایەوە خەریک بوو ئیسرائیلیش بەشداری بکات، وەزیری پەروەردەی میسر دەڵێ ئەگەر ئیسرائیل بەشداری بکات ئەوا من هەموو کتێبەکان دەسووتێنم. ئەمە نیشانەی ئەوەیە ئاشتی نییە و عەرەب گوتەنی )عبر علی ورق( تەنیا بەستنی پەیمانێكە لە سەرکاغەز. سەیر ئەوەیە عەرەب هەموو کات دژی یەکن، بەاڵم کاتی ناوی ئیسرائیل دێت، هەمووی دەبنە یەک ئەوەش لە نەهامەتی ئێمە وئێوەدایە، وەک عەرەبی عێراق هەموویان دژی یەکن، بەاڵم کاتێك باسی

کورد دەکەن هەموو دەبنەوە بەیەك.

ئیسرائیل-کورد: با پرسیاری ئەوەت لی بکەم کە چۆن دەڕوانیتە دەسەاڵتی ئیسالمی لە تورکیا و ئەردۆگان بە تایبەتی هەموو کات دژی ئیسرائیل لە راگەیاندنەکان قسە دەکات؟

نیشان وا خۆی بووە، سەرکەوتوو باڵی الیەنگری کات هەموو تورکیا نۆیمان: عودێد دەدات کە دەوڵەتێکە دەبێ هەموو کات لە جیهانی ئیسالمی پێگەی تایبەتی خۆی هەبێ، رابکیشێ کە گوایە دژی چەوسانەوە بۆ خۆی ئیسالمی بتوانێ سۆزی جیهانی عەرەبی و و دژی زوڵمە،کەمێکش تەماشای خۆی ناکات لە ناوەخۆ كە چی دەکات، دەڵێ من خۆم میرکورم.کەس نابێ قسە لە قسەم بکات، توركیا بۆی روون بووەتەوە دەوڵەتانی ئەوروپا ڕێگە نادەن ببێتە ئەندام لەگەڵیان، چونکە ئەوروپییەکان دەڵێن ئێمە لە یوگسالڤیا زیانمان پێکەوت لەبەر چەند گروپێکی تیرۆریستی ئەوێ ئەوروپا بوو بەشێک لە جیهانی ئیسالمی، ناخوازن ئەم جیهانە ئیسالمییە بۆ خۆیان زیاد بکەن، ئەوان لە ناو خۆیان دەناڵێن بەوگروپە تیرۆریستییانەی کە لە ناویان دەژین هەموویان ئیسالمە توندڕۆکانن، بۆیە بە هیچ شێوەیەک رێگە بە تورکیا نادەن ببێ بە ئەندام، بۆیە ئەم رێگەیەی هەڵبژاردووە لە جیهانی عەرەبی البرد،بەوشێوەیەش ئەربەکان(ی سوپا)نەجمەدین چۆن بێتەوە،رۆژێک نێزیک دەیەوێت و

ئەردۆگانی ال دەبات.

چ پێتوایە تۆ نەژاد، ئەحمەدی بەسەرۆکایەتیی ئێران ئێستەی ئیسرائیل-کورد:رژێمی گرفتێکی لەگەڵ جیهانی پێشکەوتوو و خودی ئیسرائیلدا هەیە؟

عودێد نۆیمان: جارێ با پێت بلێم ئێران ئەحمەدی نەژاد بەڕێوەی نابات، بەڵکوو دەسەاڵتی مەال و ئاخوندەكان بەڕێوەی دەبەن، ئەحمەدی نەژاد وەک یارییەکی مندااڵنە بە دەستی ئەوان یاری پێدەکەن.قسەکان بە ئەو دەکەن ئەگینا ئەو هیچ نییە. با من ئەوەت بیر بخەمەوە کە ئێران هەر لە زووە لە کاتی ئیمپراتۆرییەتەکانی ویستیی هەیمەنە بەسەرناوچەکە دا بکات،


‘’

ـــــــــــــوردی گـــــــــەلـــــــــی کبە عێراق کوردستانی دەوڵـــەتـــی خـــۆی شاد بێت، ببێت بە چەتریک بۆ هەموو کوردێک لە

پارچەکانی تر

ئەو نەدات. لێی ئیسرائیل هاتوو ئەگەر بدات، ئیسرائیل لە کە نییە وای نیازێکی هیچ دەیەوێ ببێتە زلهێزێکی گەورە لە ناوچەکەدا. هەموو دەوڵەتانی جیهان حسابی بۆ بکەن، بەتایبەتی دەوڵەتانی کەنداو، ئەو نێزیکەی نیو سەدەیە کە چەند دوورگەیەکی لە شانشینی دەوڵەتانی مەبەستم لێرە بکات، لەگەڵدا ناوێرێ قسەی کردووە،کەسیش ئیماراتی زەوت کەنداوە، دەسەاڵتی ئێستەی ئێران وا لەو واڵتە دەكات بەرەو تاریکی ببات، نابێ تۆ دژی هەموو کەسێک بوەستی لە جیهاندا، چونکە دنیای ئەمڕۆ بەرژەوەندیی هاوبەشی هەیە، لە

هەمووکارێکدا بۆیە دەبێ بزانی تۆ چۆن هەنگاو دەهاوێژی بەرەو پێشەوە دەچی.

هیچ ئێوە ئیسرائیل، مۆسادی لە بووی ژەنەڕال کاتی خۆی جەنابت ئیسرائیل-کورد: جار سەردانی کوردستانتان کردووە یاخۆ لەگەڵ سەرکردیەکی کورد ئاشناییت هەبووە لەو

کارانەی کردووتن؟ عودێد نۆیمان: کاکە گیان تۆ شتێک بزانە، من لە شوێنێکی وا کارم کردووە کە زۆر هەستیار بووە لە دەوڵەتدا. من ئامادە نیم بۆ ڕاگەیاندن شتێک باس بكەم كە زیان بە بەرژەوەندیی واڵتەکەم بگەیەنێ. من هەرچیم کردبێ بۆ بەرژەوەندیی واڵتی خۆم کردوومە، پێویست ناکات شتەکان روون بکەمەوە بۆ میدیاکان، چونکە ئێمە دوژمنمان زۆرە و دەیانەوێ شتێکمان بۆ دروست بکەن هەر لە خۆرا، بۆیە ئێمە دەزگای مۆسادی ئیسرائیل زۆر ژێرانە کار دەکەین کە بتوانین سەرکەوتوو بین لە کارەکانماندا بێ ئەوەی هیچ کەسێک هەستمان پێ بکات، با ئەوەت پی بڵێم من لە دەرەوەی واڵتیش کارم کردووە بۆ دەزگاکەی خۆمان، فێری زمانی عەرەبیش

بووم چونکە ئیشم پێ بوو، ئەوەش بۆ روونکردنەوەی ئێوەیە، خۆت بزانە من چی دەڵێم.

ئیسرائیل-کورد:بە بۆچوونی ئێوە چۆن و بۆچی دەوڵەتانی عەرەب بەرامبەر فەڵەستینییەکان و بەرامبەر یەکتر هەڵوێست وەردەگرن؟

عودێد نۆیمان: ئەمڕۆ لە دنیادا هێز دەسەاڵت بە دەستەوە دەدات، حەماس دەسەاڵتی هەیە ئەمڕۆ لە کەرتی غەزە و میسر هەرچەندە الیەنگری )فە تحە( بەاڵم، دژی حەماس نییە و بگرە کەمێک ئاسانکاری بۆ دەکات، میسر نایەوێت شەڕی فەتح بکات دژی حەماس شەڕی من بۆ فەڵەستین هەموو لە بکات کۆنترۆلی نەتوانێ فەتح ئەگەر دەلێ، ئەمڕۆ حەماس بکەم لە جیاتی فەتح، زۆربەی الیەنەكانی تر الیەنگری فە تحن. ئەوان بە دەسەاڵتی شەرعی دەزانن، تۆ دەزانی بۆ کۆمکاری عەرەبی تا ئێستە سەرکەوتووە لە کارەکانی لە کاتی دروست بوونییەوە، لبنان بەندێکی وای داناوە لە ناو پێڕەو )میساق(ی کۆمکار ئەوەیە ئەگەر هاتوو دەوڵەتێک لە دەوڵەتانی عەرەبی پابەند نەبوو بە بڕیارەکان کاتی بڕیاردان، ئەو دەنگی نەدەبوو، هەموو واڵتێك بۆی هەیە جێبەجێی نەکات، سەرۆکەکەی ئەمرۆ )عەمرو مووسا(یە کە ئـێمە لە ئیسرائیل دەڵێن )مۆشێ بن عەمرام( بە عەمرو مووسا دا. عەرەب هەموو کات ناکۆکن لە ناو خۆیاندا هەمووش لە سەر دەسەاڵتە و دان بە یەکتری نانێن،

بۆیە هەمووکات پارچە پارچەن، تەنیا دژی ئیسرائیل یەکن.

و كوردستان بــاشــووری لە ــورد ک گەلی بۆ چییە گوتەت دوا کــورد: - ئیسرائیل گۆڤارەکەمان؟

عودێد نۆیمان: من پڕ بەدڵ سوپاست دەکەم و هیوای تەمەن درێژی بۆ گۆڤارەکەتان دەخوازم، رێزم هەیە بۆ خاوەن ئیمتیاز و سەرنووسەرەکەی، هیوام وایە لەم نزیکانە گەلی کوردی کوردستانی عێراق بە دەوڵەتی خۆی شاد بێت، ببێت بە چەتریک بۆ هەموو کوردێک لە پارچەکانی تر، ئەو شتەی ئێوە دەیکەن بە خودا ئێمەش كارمان لەسەر كردبایە بەو

شێوەیەمان پێنەدەكرا.

13 www.israelkurd.comApril 2010 - No 11 ’ئا: بارزان ئیبراهیم

ئەمەریكا سیاسەتێكی مەوادرێژی بەرامبەر ئێران نییە

بەرپرسێکی بااڵی وەزارەتی بەرگریی ئەمەریکا داوای لە واڵتەکەی کرد ڕەچاوی رێگەچارەی تر بن بەرامبەر بە ئێران، تەنانەت ئەگەر هێرشی نهێنیش بێ بۆ سەر دامەزراوە

ئەتۆمییەکانی ئێران.

ته کا

ر ده کت

پڕچی

خۆۆژ

ه رژ ب

رۆان

داراس

ی پوپا

س


ڕۆبێرت ئەمریکا بەرگریی وەزیری لەالیەن کە یاداشتنامەیەکدا لە ئەمەریکا لەوەی داوە هۆشداری ناردووە، سپی کۆشکی بۆ گەیتس ستراتیژییەکی کاریگەر و درێژخایەن بەرامبەر بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران نییە و دەڵێ لە هەمبەر جموجۆڵەکانی سەبارەت بە بەرهەمهێنانی

یۆرانیۆم، ئەمەریکا تارادەیەک نشوستی هێناوە.

یەکی مانگی لە کە الپەرەکەیدا یاداشتە سێ لە گەیتس ڕۆبێرت ئەمساڵەوە ئامادەی کردووە، بە پێویستی دەزانێ هەریەکە لە کۆشکی تر رێگەچارەی و سەرپێ هەستنە دەبێ هەواڵگری دەزگای سپی، بگرنەبەر، تا ئەگەر بەکارهێنانی هێزیش بێ دەبێ تاوتوێ بکرێ بە

نهێنی.رۆژنامەی ئۆرشەلیم پۆست باڵوی کردەووە، سەرچاوەیەک لە کۆشکی سپی کە نەیویستووە ناوی خۆی ئاشکرا بکات، زۆر بە تووندی ئەو یاداشتەی رەت کردووەو گوتی ئێمە چاو دەخشێنینەوە بە دەزگەکەماندا لە هەمبەر بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران و راشیگەیاند کاربەدەستانی

کۆشکی سپی پێشوەچونیان لەو بوارەدا بەدەست هێناوە.

ئەوەی دەگوترێ شتێکی ناڕاستە، سەبارەت بە یاداشتەکەی گەیتس بەوەی کە دووبارە چاو بە ستراتیژییەتی خۆماندا بخشێنینەوە بەرامبەر ئەمەریکا ئاسایشی ئەنجوومەنی گوتەبێژی رۆدۆس، بنیامین ئێران، پالنە بەڕێوەبەرانی و بەرپرسان گوتی و دوا رۆژنامەنووسان بۆ درێژخایەنەکەی ئێران بۆ ماوەی چەندان مانگ، بەرنامەی تازەتریان

ڕەچاو کردووە.وەسف بەوە یاداشتنامەکەی سپی، کۆشکی لە بااڵا بەرپرسێکی کرد بەناوی«هەڵسن لە خەو«بە واتای هۆشداریدانە بە کۆشکی سپی ڕاپۆرتی رۆژنامە نوسێک دەچێ و هیچی لە ئەوە و هەروەها گوتی تر! هەروەها جۆرێکە لە دۆکیۆمێنت و بەس. جەنەراڵ جێمس جونز راوێژكاری باراک ئۆبامای سەرۆکی ویالیەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا، لە بواری ئاسایشی نیشتیمانی لە چاوپێکەوتنێکی رۆژنامەوانیدا رای گەیاند بەڕێوەبەرانی ئیدارەی ئۆباما، ئەمەریکا، کار لەسەر بەرنامەیەکی نوێ بکەن بۆ روودانی هەر ئەگەرێک و پێشکێشی »باراک ئۆباما«

سەرۆک کۆماری ئەم واڵتەی بکەن.لەو الشەوە گوتەبێژی وەزارەتی بەرگریی ئەمەریکا »جیوف مورل« هەرچەندە ئەو هەواڵەی پشت ڕاست نەکردەووە، بەاڵم، سەرۆک کۆمار و راوێژکارە ئەمنییەکانی، کات و هەوڵی زۆریان بۆ رووبەڕووبوونەوەی

ئێران بە هەموو ئەگەرەکانییەوە داوە.وەزیری بەرگریی ئەمریکا لەو بڕوایەدایە هەریەک لە سەرۆک کۆمارو

لیژنەی ئاسایشی نێودەوڵەتی، لە هەمبەر بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران تەنیا کاتیان کوشتووە، هەموو کاتەکانیان دووبارە کردنەوە بووە،کە دەڵێ و دەداتێ هۆشداریان هەروەها بووە. ئەنجام بێ سەرجەمیان ئێران هەموو ئەو پێکهاتانەی بۆ دروستکردنی بۆمبی ئەتۆمی پێویستە،

هەیەتی، بەاڵم تا ئێستە سەریەكی نەخستوون.ئیدارەکەی ئۆباما تەنیا کار بۆ کۆكردنەوەی هاوپەیمانی زیاتر دەکات نابێت و مەترسی باشی ئەنجامێکی ئێران ئەوەش زیاتری بۆ سزای

هەیە پێچەوانەوە بێتەوە.لە بەرامبەر ئەمانەدا بەبەردەوامی ئەمەریکا رێزی لە ئێران ناوە لە کاتێکدا ئێران هەموو تواناکانی خۆی خستووەتە کار بۆ دژایەتیکردنی

ئەمەریکا و هاوپەیمانەکانی.لە ناو یاداشتە سێ الپەرە نهێنیەکەی گەیتس، ئاماژە بۆ نیازێكی تری ئەمەریکا کراوە کە، رێگەچارەی نوێ لە الیەن باراک ئۆباماوە كە پێداچوونەوەی كۆمەڵێك رێگەی تری سەربازی لەخۆ بگرێ لەوانەیە و بكۆڵرێتەوە لێیان ئەوی بۆ لێكۆڵینەوەدان سەرەتای لە هێشتا سزاكان و دیپۆلۆماسی بواری بێتو ئەگەر ببەسترێت پێ پشتیان

سەریان نەگرت. باراک ئۆباما لەو کاتەوەی لە کۆتایی ساڵی ڕابردوو بۆ ڕۆژنامەوانان ئێران ئاراستەی ئاشتییانەی دیالۆگی پێشخەرییەکی دەست دواو کرد،بۆ مەبەستی چارەسەركردنی کێشە هەڵپەساردراوەکانی نێوانیان

و چارەسەرکردنی خێرای بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران.پێشخەرییەی دەســت ئەو نــەژاد ئەحمەدی دەوڵەتی کاتە ئەو ئەمەریکای رەت کردەووە، دوای ئەو رەتکردنەوەیە ئیدارەی ئۆباما لە هەوڵەکانی بۆ کۆکردنەوەی هاوپەیمانی زیاتر و هاندانی بەشێک لەو واڵتانەی الیەنگری ئێران دەکەن،بۆ سەپاندی سزای زیاتر.دوای هەوڵە چڕو پڕەکانی ئەمەریکا سەرئەنجام پێناچێت هیچ سوودێکی ئەوتۆی

هەبێ.هەر لەو یاداشتەدا هاتووە ئەگەر سزای زیاتر دژی ئێران کاریگەری ئەتۆمییەکەی بەرنامە ئێران دەستبەرداری ئەوەی بۆ نەبێ ئەوتۆیی سەر بۆ نهێنی سەربازیی هێرشی لە بیر ئەمەریکا ــەوە ئ بــێ، دامەزراوە ئەتۆمییەکان دژ بە ئێران وەک یەکێک لە ئەلتەرناتیڤەکان

دەکۆڵێتەوە. بێنرێت نێودەوڵەتیی توانایی پاڵ بۆ کۆمەڵگەی پێویستە زۆر بە بۆ سزای قورستر تا ئێران الواز دەکرێ لە هەموو بوارەکانی ئابووری،

سەربازی ز زانستەکانی تر.

وەزیری بەرگریی ئەمەریکا »رۆبەرت گەیتس« لە هەمبەر ستراتیژیەتی واڵتەکەی

بەرامبەر ئێران نیگەرانە

گەیتس بە پێویستی دەزانێ هەریەکە لە کۆشکی سپی، دەزگای هەواڵگری دەبێ هەستنە سەرپێ و رێگەچارەی تر بگرنەبەر


ئەمەریکایی، پایەبەرزی بەرپرسێکی چەند و گەیتس رۆبێرت ئێران بەرامبەر دوورمەوداکەیان سیاسەتە هەمبەر لە دا هۆشداریان کەکاریگەری ئەوتۆی نەبووە، هەروەها گەیتس دەڵێ ئێران هەموو ئەو پێکهاتانەی هەیە بۆ دروستکردنی بۆمبی ئەتۆمی کە پێویستییەتی،

بەاڵم تا ئێستە نەیخستووەتە سەریەک.ئەگەر ریگە چارەی تر نەگرینە بەر هاپەیمانانمان و دۆستانی دنیا بنکە دامەزراوەکانی و بنکە سەر هێرشکردنە لەسەر بکەین رازی ئەمەریکا هێزەکانی و الیەن لە هەریەک ئەوە ئێران، ئەتۆمییەکانی بنکە سەر بۆ نهێنی بە سەربازی هێرشی بە دەبــێ ئیسرائیل و ئەتۆمییەکانی ئێران باسی لێوە بکرێ، لەو کاتەدا کاریگەری هێرشەکە

دەبێتە هۆی داڕمانی بەرنامە ئەتۆمییەکی ئێران.

ئەو بڕوایەدان لەو سپی کۆشکی بەڕێوبەرانی و ئۆباما ئیدارەی ببێتە خاوەنی ئێران نابێت هەرگیز ئەوە داناوە ئێرانیان بۆ پالنەی رێگەی پێ نێودوڵەتییەوە لە الیەان کۆمەڵگەی نابێ ئەتۆم، چەکی بدرێت، لەم ڕووەوە ئەمەریکا دەبێ هۆشیار بێ لەوەی ئێران لە هەر کات ئەو بێنی، بەدەست خاوێن یۆرانیۆمی بتوانێ ساتێکدا و ئان

دەبێتە خاوەنی چەکی کۆمەڵکوژ.

چوار لە گەورە بەڕێوەبەرانی ئیدارەی ئۆباما،بە شێوەیەکی ڕەسمی ڕابردووە ساڵی لە ئێران راگەیاند کۆنگرێسیان بە ڕابردوو هەفتەی دەستی کردووە بە دروستکردنی یۆرانیۆم، بەاڵم پێدەچێ 2 ساڵ تا ئەتۆم، خاوەنی چەکی دەبێتە ئێران تا بێ پێویست تری 5 ساڵی و دوژمنەکانی بە بەرامبەر بێنێ بەکاری دەتوانێ ئێران کات ئەو شیمانەش دەکرێ ئەو چەکە و کەرستەکانی بکەوەنە دەسـتی رێکخراوە تێرۆریسـتییەکان.رێکخراوی ئەلقاعیدەی تیرۆریستی و چەندانی تر،کە بێگومان ئێران سڵ ناکاتەوە لەوەی کە هەرکاتێک ئەو چەکە بەرهەم

بێنێ، بیدات بە گروپە تیرۆریستییەکان.کاروباری مەبەستی بۆ یۆرانیۆم رایگەیاندووە ئێران هەرچەندە سڤیل بەکار دەێنێ، بەاڵم رۆژئاوا بڕوا بە ئێران ناکەن، بەهۆی ئەوەی تا ئێستەش پشتگیری دارایی چەندان گروپی تیرۆریستی دەکات لە هەڕەشەیەکی لەژێر واڵتە لەو مرۆڤ مافەکانی و دنیا سەرانسەری رژدی سەرانی رژێمی كۆماری ئیسالمیدایە، بۆیە وا بە ئاسانی ئەمەریکا

و رۆژئاوا بڕوا بە ئێران ناکەن.

[email protected]

هەریەک لە الیەن و هێزەکانی ئەمەریکا و ئیسرائیل دەبێ بە هێرشی سەربازی بە نهێنی بۆ سەر بنکە ئەتۆمییەکانی ئێران باسی لێوە بکرێ، لەو کاتەدا

کاریگەری هێرشەکە دەبێتە هۆی

داڕمانی بەرنامە ئەتۆمییەکی ئێران

مه ه وا

ه ردی ب

کانشه

ه ڕه ه ه

د له ژا

ی نه د

حمئه


ئیسرائیل و داهاتووی ناوچەکە

ژمارەی دانیشتووانی ئیسرائیل بەبەراورد لەگەڵ عەرەبەكان بەردەوام لە

کورتی دەدات

زانای بواری جوگرافیای دانیشتووان و خەڵكناسی )بلیکەر( بەپێی )بیرۆكەی راگواستنی دانیشتووان( ئەم پرسە دابەشی سەر پێنج قۆناخ دەکات. بەگوێرەی قۆناخی )واتە دەکەون دووەم قۆناخی بەر عەرەبەکان ئەوە بێ ئەبۆچوونە دایکبوون لە و پیتان تێکڕای تێیدا کە دانیشتووان( راگواستنی سەرەتایی ژمارەی و سەرەنجام دەکات دابەزین لە ڕوو کەمە کەمە مردن بەاڵم بەرزە، دەکەون پێنجەم قۆناخی بەر جووەکانن هەرچی دەکات، زیاد دانیشتووان مردن و لەدایکبوون تێیدا دانیشتووان(کە ڕاگواستنی پاش قۆناخی )واتە

گەشەی سەرەنجام زیاترە، لەدایکبوون لە مردن بەاڵم نزمدان، ئاستێکی لە دانیشتووان بەرەو دواوە دەكشێتەوە. ژمارەی دانیشتووانی ئیسرائیل بەبەراورد لەگەڵ عەرەبەكان بەردەوام لە کورتی دەدات، گەشەکردنی دانیشتووانی جوو چووەتە قۆناخی جێگیرییەوە، هەرچی عەرەبەکانە بە پێچەوانەوە. دانیشتووانی هێندە دوو ساڵدا 20 ماوەی لە %3،5 نێزیکەی گەشە تێکڕای بە مسوڵمان دەبێ، لەکاتێکدا هەردوو گروپی فەلە و دروزی هەریەکە لە ماوەی 28 سالدا و غەیری لە کۆمەڵگەی جوولەکە تێبینی دەکرێ زیاد دەكەن.واتە دووهێندە

الیەنەکانی سەرجەم سەرنجی بەوردی ئەگەر كە: ڕاستییانە ئەم دەگەینە بدەین، ئیسرائیل لە ژیان ئیسرائیل واڵتێکە تا ئێستەش دانیشتووانەکەی گرفتاری کۆمەڵێك کێشە و ملمالنێی ئابووری، ئاسایشی، نەژادی، جووە نێوان لە ملمالنێکان تایفەگەرایییە. و کولتووری جگە بەرچاوە، زۆر سەفاردیمیەکان و ئەشکەنازی کەوا ئەو جووە حەرادیمیانەی نێوان ملمالنێی لەوانەش دژ بە بیرۆکەی زایۆنیزمن و تەورات بە سەرچاوەی حوکم و دەستووری ژیان دەزانن لەگەڵ ڕەوتە علمانی و جووە قوڵترکردووەتەوە. گرفتانەیان ئەم زایۆنییەکان بەدینە بەرەو کۆمەڵگەکە هەر نەک ئاینی توندڕۆی بیری دیموکراتییەتێکی نەژادپەرستی )واتە دیموکراتییەتێک کە تەنیا بەرەنجامەکەی بۆ خزمەتی بەرژەوەندیی جووەکان تێكەڵبوونی بەردەم لە تەگەرە بەڵکوو بێ(دەبات، جوولەكەبوون، پێناسەی لە ئاسانکاری مەدەنی، ژیانی و کۆمەڵگەیە ئەم تاکەکانی کردنی ئینتگراسی دەکات. دروست نەژادپەرستی-دینی لە دوور ئاسایی ئەگەر سەیری ئایدیۆلۆجیا و ئەو هۆكارە پاڵنەرانە بکەین ئیسرائیلی، حیزبەکانی دامەزراندنی هۆی بوونەتە کە نەژادپەرستی تێبینی دەکەین چەندان حزبی جوولەکەی تایفەگەر یاخۆ ئاینی توندڕۆ هەن و لە بەرامبەردا حزبی تری دژ بەو بۆچوونانە دامەزراون، وەک پارتی شینوێ و کار )تا ڕادەیەک( و حزبە عەرەبی و چەپە بونیادەگراكان یاخۆ حزبە ئاینیە جووە سەفاردیمیەکانی دژ بە بۆچوونی

تووندی حزبە ئەشکەنازیە بااڵدەستەکان.

ئا: ناسر قادرپوور


لە دانیشتووان رێژەی بەهۆیەوە و تێکڕای گەشە جیاوازیان هەیە جوولەکەدا قەوارەی گشتیدا لە ماوەی ساالنی داهاتوودا دەگۆرێ. هەروەها لە ناو کۆمەڵی غەیرە جوولەکەدا تێکڕای گەشە جیاوازە، ڕێژەی دانیشتووان لە ئایندەدا گۆڕانی بەرچاوی بەسەردادێ، بەجۆرێك کە ڕەوتی گەشەی دانیشتووان لەناو کۆمەڵی غەیرە جوولەکەدا بەشێوەیەکی تەواو بە قازانجی گروپی عەرەبە مسوڵمانەکان دەشکێتەوە. ئەمە وادەکات ئیسرائیل رێگە بە گەڕانەوەی ئاوارەکان نەدا، هەوڵی رابگرێ. ئیسرائیل ناو لە عەرەب دانیشتووانی گەشەکردنی دەدات تەواویش لە مارسی 1996دا ئیسرائیل بڕیاری دا بەپێی پالنی )متسادیم( هاوواڵتییانی فەلەستینی لەکەناری رۆژئاوا وعەرەبەکانی 48 لە یەک جیا بکاتەوە، بۆ ئەو مەبەستەش هەردوو حکوومەت: کار )لە 2000( و حکوومەتی لیکۆد )لە 2001( گرینگیان بەو مەسەلەیە دا. شارۆن لە حکوومەتی یەکەمیدا )2001( داوای لە کە تسلینگەر(کرد پرۆفیسۆر)شەمشون سەرۆکەکەی و لیر فان پەیمانگەی بەهاوکاریی دەیان شارەزا لە بواری ئابووری، خوێندن، دیمۆگرافیا و ئاسایش توێژینەوەیەك لەوبارەیەوە بکەن. لە تەمووزی2001 گەیشتنە ئەو بڕوایە کە دەبێ ئەم جیاکردنەوە ئەنجام بدرێ و ناویان لە پالنەکەشنا )پالنی ناوچەی پێوەندی(. بەمەزەندەی )فان لیبر( ئەگەر ئەم جیاکردنەوە ڕوو نەدا ئەوە تا کۆتای 2010 رێژەی جووەکانی نێوان ئوردن و دەریا دادەبەزێ بۆ51%،لە2020 دەبێتە47% و لە2050 دەبێتە37%،بەاڵم ئەگەر جیاکرانەوە ئەوە رێژەی جووەکان لە ناوەخۆی دەبێتە%74.89. لە2050ش بۆ %78 دەبێتەوە 2010بەرز کۆتای تا ئیسرائیل دانیشتووانە چڕەی ئەو ئەم واڵتە جێگەی داهاتوودا لە ئاخۆ لێرە دەپرسین خۆی سەرسەختانە هەریەکیان کە دەبێتەوە ناکۆکە نەژادییە گروپە هەردوو بە خاوەنی سەرەکیی ئەم خاکە دەزانێ، بەڕەچاوکردنی پانتاییی خاک، ئاو، گونجاوی ڕادەی و ئیسرائیل جوگرافی هەوڵكەوتەی و تواناكان و وزەکان دانیشتووان بۆ ئەو واڵتە چەندە و گروپە نەژادییەکان چۆن دەتوانن بە ئارامی و هێمنی پێکەوە بژین؟ لەم رووەوە سەرانی زایۆنیزم نیگەرانی جیدیان هەیە، هەر ئەمەش وای کردووە ژمارەیەکیان بیر لە ڕاگواستنی عەرەبەکان بکەنەوە بۆ ئوردن )لە کاتی سەدامیش بۆ کەرکووک(کەچی گروپیێکی تریشان-لیبڕال و چەپەکان-بیر لە جوداکردنەوەی ناوچە فەلەستینیەکان بکەنەوە. هەر ئەمەش وا

دەکات عەرەبەکان دژی پالنی کشانەوە لە غەزە و جیاکردنەوە بن.پارتە ئاینییەکان بەتایبەتی جوولەكە حەرادیمیە توندڕۆکان کە سەرچاوەی بە زیندوو هێشتنەوەی ئاینی جوولەکەن تێچوویان زۆر زۆرە و ئەرکی دراویان لەسەر حکوومەت قورس دەکەوێ، لە زۆر بارەوە هەڵوێستیان لەگەڵ دەوڵەتدا بەهەمان شێوە كۆچبەرانیش نیشتەجێکردنی و مەسەلەی کۆچکردن ناکۆکە. ناچاریان و کردووە السەنگ دەوڵەتی گەنجینەی و خەزینە دارایی باری کۆمەکی هاوکاریی بۆ پەنا دراویبەکانیان کەماسیە پرکردنەوەی بۆ دەکات یارمەتییە مسۆگەرکردنی بۆ ببەن ئەمەریکایییەکان هی بەتایبەتی دەرەکی و مۆدێرن سوپایەکی كۆچبەرەكان. و پەکكەوتە و پیر بۆ کۆمەاڵیەتییەکان

پێشكەوتوو و بە تواناش بۆ بەرەنگاربوونەوەی سەرجەم دوژمنەکان و پاراستنی سنوور و ژیانی هاوواڵتییان ئەرکی ئابووریی ئیسرائیلی قورس کردووە. ئەمانە توانای بەرامبەریشدا لە و دەکەن زیاتر کۆمەاڵیەتییەکان کێشە لەوەی جگە هێزە سیاسییەکان کەم دەکەنەوە و دەنگەکان پەرت و باڵو دەکەن، وا دەکەن هەمیشە حکوومەتی ئیئتالفی ناجێگیر لەگەڵ حزبە ئاینییە )بچووکە( بەرژەوەند پەرستەکان پێک بێنن. بەبێ ئەوان بۆیان نەکرێ حکوومەت دابمەزرێنن، ئەمەش ناو ئیتنی-ئاینییەکانی گروپە نێوان توندوتیژی و ملمالنێ ئەوەی سەرباری ئیسرائیل زیاتر دەکات، لە الیەکی ترەوە پرۆسەی ئاشتی لەگەڵ عەرەبەکان دوا دەخات، رادەی ڕەگەزپەرستیی ئاینی-نەژادی عەربیش بەرز دەکاتەوە، بیانووش دەداتە دەست ئیسالم-عەرەب تا بەو ڕەهەندە لە دژایەتیی بە دیموکراتیکردن و

زیاتر ئاڵۆزکردنی باری ئارامیی ناوچەكە هەنگاو بنێن.کێشەی فەلەستینیەکان و مەسەلەی خاوەندارێتی خاک بۆ ئیسرائیلییەکان خالێکی الوازە. عەرەبەکان بەهۆی بیری ڕەگەزپەرستی عەرەبی ئیسالمی دەتوانن جوولەکان. دوژمنداریکردنی و هاندان بۆ وەربگرن خاڵە لەو سوود هەمیشە بەم درک چەپەوە( ئەوپەڕی بۆ ڕاستەوە پەڕی )لەو جووەلەکە ئەگەرچی ڕاستییە دەکەن، لەکاتی تەنگانەدا حکوومەتی نیشتمانی پێک دێنن، بەاڵم ئەم راستییە نابێ لەیاد بکەین كە ئایندەی ئیسرائیل بێ دامەزراندنی رۆژهەاڵتێکی ناوەڕاستی ئارام و دیموکراتی دوور لە دەمارگرژی نەژادی-ئاینی ناكرێ مسۆگەر بکرێ، بۆیە بیرکردنەوە لە پرۆژەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست بۆ رۆژئاوا و ئیسڕائیل )تەنانەت کوردیش(زۆر گرینگە. بوونی دیموکراتییەت لە ناوچەکە و گۆڕانکاری جوولەكە ئایین. و بیروڕا لە گۆڕانکاری واتە خەڵکەکەی بیرکردنەوەی لە کاریگەریی ژێر کەوتوونەتە جوولەکە دەوڵەتی هێشتنەوەی بۆ زایۆنییەکان بە هەستکردن لەژێرکاریگەریی عەرەبیش و تەوراتییەکان و بڕوادار جووە الوازی و ناتوانی و ئەم دواکەوتنە کۆمەاڵیەتی_ئابووری-رۆشنبیرییەی هەیانە وا بەئاسانی ناتوانن دەستبەرداری کولتووری خۆیان و ئاینی ئیسالم بن، مانەوەی ئەم کێشەیە وەک خۆی بارودۆخی ناوچەکە ئاڵۆزتر دەکا، چارەسەریشی کاتێکی زۆری دەوێ، بۆیە دامەزراندنی دەوڵەتێکی کوردی خاوەن خاک و سامان و ئاو بیرکردنەوەی شۆڤێنی-ئاینی-نەژادی و ئیسالم ناخیدا لە کە گەلێک هەروەها بێبەش لە سەرەکی هۆکارێکی بە دراوسێكانی مسوڵمانە نەتەوە و عەرەب هەرە زۆرینەی بڕوابوونی هەروەها بزانن، نەتەوەیییان دەوڵەتی لە بوونیان زۆری ئەم گەلە بە دیموکراتییەت و ئیسالمییەتی السایی وا دەکات دامەزراندنی دەوڵەتێکی کوردی زۆر ئەستەم نەبێ بۆ پارسەنگکردنی هێز و هاوکێشەکانی ناوچەکە، ئەگەر خەڵکی تری ناوچەکە مل بۆ پرۆژەی رۆژهەاڵتی مەزن نەدەن ئەگەری دامەزراندنی دەوڵەتێکی کوردی دیموکراتیخواز بۆ هەوێنی دیموکراتییەت

لە ناوچەکە پەلەی لێبکرێ.و ئیسرائیل عەرەبییەکانی حزبە کەوا دەکرێ تێبینی ترەوە، لەالیەکی جەماوەرەکەی بەشداریکردن لە کەنیست و حکوومەتەکانی ئیسرائیلی زۆر بەڕەوا هەمان لە بەاڵم دادەنێن، مافێکی سروشتی و خەبات شێوازێکی بە دەزانن. کاتدا هەر هاوکاری و پێشوازییەكی واڵت-ئیتنی- گروپی تر بە کوفر و الدان لە بنەماکانی مرۆڤ و ئیسالم بزانن. ئەم وەرچەرخانە لە بیرکردنەوەی عەرەبەکانی دەستدرێژیکردنی گەالنی تر بۆ تۆقەکردن و دەستدانەوە لەگەل ئیسرائیلییەکان

لە داهاتوودا دەکاتە شتێکی ئاسایی.ڕابردووەکانیان بە کادیرە کۆن و خاوەن حزبەكانی ئیسرائیل گرینگی زۆر علمانیەت- ناسنامەی ئیسرائیل، ئاسایشی حزبەکان سەرجەم الی دەدەن،

بەمەزەندەی )فان لیبر( ئەگەر ئەم جیاکردنەوە ڕوو نەدا ئەوە تا کۆتای 2010 رێژەی جووەکانی نێوان ئوردن و دەریا

دادەبەزێ بۆ %51


دیموکراتی-جوولەكە زۆرگرینگە، ناکۆکی و جیاوازیی نێوان سەرجەم حزبەکان سەر لە نەک ئسرائیل دەوڵەتی مانەوەی بۆ کارکردنە شێوازی لەسەر زیاتر ئەوپەڕی بۆ چەپ پەڕی لەو حزبەکان ئاسایییە زۆر بۆیە هزری، بنەماکانی

ڕاست)دینی-علمانی( لەیەک ئیئتالفدا حکوومەتێکی نیشتمانی پێک بێنن.

دامەزراندنی دەوڵەتێکی کوردی دیموکراتیخواز بۆ هەوێنی دیموکراتییەت لە

ناوچەکە پەلەی لێبکرێ

ناکۆکی و جیاوازیی نێوان سەرجەم حزبەکان زیاتر لەسەر شێوازی کارکردنە بۆ مانەوەی دەوڵەتی ئسرائیل نەک لە سەر بنەماکانی

هزری

ل؟ائی

سر ئی

بۆه م

دووی

دسقو

ه بێت

ده ان

ستورد

ا کئای


چاوپێکه وتنێک له گه ڵ ژنه کوردێکـی جـووی کــۆیــــه ، له شاری نه هاریا له ئیسرائیل جوولەكە لە ئیسرائیل بەخێرهاتنی كورد دەكات

ڕاپۆرتی: ئازاد میران/ئیسرائیل

شاری نەهاریا )ڕووباری خودا( کەوتووەتە باکوری ئیسرائیل، کە لە سنووری لبنانەوە نێزیکە و نێزیکەی 60،000 دانیشتووی هەیە.

نەهاریا، هەروەک زۆربەی شارەکانی تری ئیسرائیل کەوتووەتە سەر دەریای سپیی ناوەڕاست، شارێکی گەشتوگوزاری، دڵگیر و خۆشە.

وەک لە برا کوردە جووەکانم بیستبوو، کە گەلێک خێزانی کوردی لێ دەژێت، بەتایبەتی کوردی شاری کۆیەی حاجی قادر و کۆیەی نەمر.

و هۆزانڤان بە بووە بەناوبانگ هەردەم کۆیە شاری کە هەروەک ئەو کۆیییەکان ئیسرائیلیش لە سیاسەت، کەڵەپیاوی و وێــژەوان

مەردایەتی و زیرەکی و نیشتمانپەروەرییان لەدەست نەداوە.ئیسحاق شـــوولە خاتوون بە چاومان دڵسۆز کوردێکی ماڵە لە

کەوت.خۆت کــورد ئیسرائیل بۆ دەکــرێ تکایە خــان، شوولە ــاش ڕۆژب

بناسێنی؟والتی ئێرەش چاومان، بەسەر ئیسرائیل بۆ بەخێرهاتی پێشەکی

خۆتە.من ناوم شوولە یە، باوکم ناوی مالم ئیسحاقە..ئێمە کوردی شاری

کۆیە ین، بەاڵم زمانی کوردی نازانم.منداڵم ئیسرائیل.4 هاتوونەتە کۆیەوە لە 1951 ساڵی لە باوانم

هەیە، کچێك و 3 کوڕ.لە سوپا ئەفسەرە، خۆشم پارێزەرە و کوڕێکیشم کچە گەورەکەم

مامۆستام لە باخچەی ساوایان.

ئیسرائیل-کورد: ئێوە چۆن کوردبوونی خۆتان دەپارێزن؟شوولە: هەرچەندە من کوردی نازانم، بەاڵم خۆم بە کورد لە قەڵەم کوردی ناسیاری و هەیە کوردایەتییان گیانی منداڵەکانیشم دەدەم، کوردستانمان گەلێ هەیە.زووبەزوو سەرمان دەدەن ودێنە ئیسرائیل. قەاڵی خەڵکی كە دەلێن پێ قەلعەچییان سەلمان ماڵی مێردەکەم

هەولێرن.

ئێمەی کورد لە ئیسرائیل زۆر نیگەران بووین بە لێدانی هەڵەبجە و ئەنفالەکان

ییکۆ

ق حا

یسه ئ

وولش


ئیسرائیل-کورد: ئایا سەردانی کوردستانت کردووە؟شوولە: نەخێر، چونکە من لێرە لە دایک بوومە و هیچ یادگاریم لە

کوردستان نییە.

بەدەستی کوردان کۆمەڵی بە کوشتنی کاتی لە ئیسرائیل-کورد: بەعسییە عێراقییەکان، هەڵوێستتان چی بوو؟

لێدانی بە بووین نیگەران زۆر ئیسرائیل لە کورد ئێمەی شوولە: بە دا ناڕەزاییمان پێشان ئەنفالەکان و گشت کوردەکان و هەڵەبجە کۆبوونەوە بەرامبەری کۆنسۆڵـخانەی ئەمەریکا، کەچی نەمان بیست خۆیان ناڕەزاییی ناوەڕاست ڕۆژهەاڵتی واڵتێکی یاخۆ گەلێک هیچ

دەرببڕن. لە خودا بەزیاد بێ خودا پشتی کورد بوو و سەدام و تەخت و

تاراجی تێك شکاند و بنەچەی دوژمن بڕا.

ئیسرائیل-کورد: لە کوردێکم بیست کە تۆ دەنگت خۆشە، دەکرێ گۆرانییەکمان بۆ بلێی؟

هیبروو بە نازانم، کــوردی بە بەاڵم چاو، بەسەر بەڵێ شوولە: )عیبری( بۆتی دەڵێم؟ سرودە..

ئیسرائیل زۆر بچکۆلەیە و هەر ئەوەمان هەیە، نیشتمانی بێ بەرگ و پێخواس، وەک بووکی تازەم...گووێت لە سترانەکانم بێ......ئەی نیشتمان هێشتا ) معجزە(ی تۆ تەواو نەبووە..... هێشتا ماندووییت

هێشتا نەسرەوتووەتەوە... ــم کــوتــەکــوتــیــەتــی..... دڵـــم ـــوێ ــــــــــەوان گ ـــــە ش بتاكە دەزرینگێتەوە......تۆ

تاقانەی منی.....تۆ دایک و خوشکمی.....تۆ بچکۆڵەی. ئەو بچکەی کە بۆمان ماوەتەوە....لە بن سێبەری داران و لە ناو کانیاودا پێکەوە بێدەنگییە و هێمنی دەنێژین......ئەم دار خاکەدا ئەم جەرگەی لە دڵم ئارام دەکا و هێور دەبمەوە.....لەو بێدەنگییەدا پێکەوە بە پێی

پەتــــــــــی ڕێ دەکەیــــــــن.ئایا بەدڵت بوو.؟

)هیج تێ نەگەیشتم چونکە بە عبری بوو، بەاڵم رۆح و دڵم لەگەڵی وەرگێڕایە بۆمی یافا دانیشتنەدا خوشکی لەو هەر دەگریا.....) دا

سەر کوردی(.

ئیسرائیل-کورد: خوشکە شوولە، تکایە دوا قسەت چیە؟دەبێ وەک لەگەلتان بن، خودا یەک دەست کورد ئەگەر شوولە: ئیسرائیل خاکی خۆتان ئازاد دەکەن. ئێمە حەز دەکەین هەموو کوردێک

بێن و ئیسرائیل ببینن..ئێمە یەک گەلیــــــن

ئەگەر کورد یەک دەست بن، خودا لەگەلتان دەبێ وەک ئیسرائیل خاکی خۆتان ئازاد

دەکەن

ریاهـا

نـه ی

شار


وەرگێڕانی – ڕێكەوت ئیسماعیل ئیبراهیم

لە ئێران ئەتۆمی بەرنامەی لەبارەی دنیا نیگەرانییەكانی زۆربەی دامەزراوەی )نەتەنز- Natanz(ەوە سەرچاوە دەگرێت، ئەم دۆخەش ئەو دەچێ، ڕابردوو سەدەی هەشتاكانی دۆخی لە الیەنەوە زۆر لە Kahuta( دەمەی هەروەك ئێستە هەموو دنیا لە دامەزراوەی كاهۆتا

(ی پاكستان نیگەران بوو.ئەو ئەزموونانەی كە ئێمە لە تاقیكردنەوە لەگەڵ پاكستان بۆمان دەركەوتن دڵخۆشكەر نین، یاخۆ بڵێین خەریكە هەمان دۆخی ئەو كاتە

پاكستانی ڕێبازی و شێواز هەمان ئێران چونكە دەبێتەوە، دووبارە گرتووەتە بەر.

ئەو وێنانەی كە ئامێرەكانی )centrifuges – هێزی ناوكەیی( لە ئێران پێشانی دەدەن ئەوە دەگەیەنن كە ئەو ئامێرانە ڕێك هەمان كە )high-speed centrifuge technology( ئەوانەیە بەكاری پاكسان خۆی كاتی بەرز بەپلەیەكی یۆرانیۆم پیتاندنی بۆ دێنان و زانای پاكستانی عەبدولقەدیرخان گەشەی پێدابوون، ئێرانیش باس لەوە دەكات كە هەمان ئەو ئامێرانە بەكار دێنێت كە لە الیەن

خۆیانەوە گەشەی پێدراوە.

بەرنامەی ئەتۆمی ئێران و پەندێك لە پاكستانسایمۆن هندرسۆن

ئێران هەمان شێواز و ڕێبازی پاكستانی گرتووەتە بەر

میسال

ئیمی

ه تۆی ئ

مب بۆ

نیکرد

ستدرو

ی ه تا

سه ر و

انست

پاک


ئەویش كە )235 U( یۆرانیۆم هاوشێوەی بارودۆخێكی لە پــەرتــبــوون، دێتە مادەیەكە جیاوازدا كارلێكردنی كۆمەڵێك بەژێر گونجاودا تێدەپەڕێت، ئەگەر بەباشی ئەم كارلێكانە ئەنجام بدرێن و لە دەست دەرنەچن ئەوا گەرمایەكی ئەوتۆ بەرهەم دێنن كە وزەی وەگەڕخستنی وێستگەیەكی ئەتۆم دابین دەكات، بەاڵم ئەگەر ئەم كارلێكردنانە ئەوە ترازان كۆنترۆڵ لە و دەرچــوون دەست لە بێگومان ئەگەری تەقینەوەی دەبێت، بەاڵم لەگەڵ بەڕێژەی تەنیا یۆرانیۆم لە ئەمجۆرە ئەوەشدا هەیە )ئەوەی یۆرانیۆمی سروشتیدا لە )%0.7(بۆیە 238(ە، جۆری یۆرانیۆمی زیاتر باڵوە كە دەبێ یۆرانیۆم بەپرۆسەكانی پیتاندندا تێپەڕێنرێت fissile material( تا ڕێژەی مادەی پەرتبوو

( تیایدا زیاد بكرێ.%پیتێنرا 5 یان 3% بەڕێژەی یۆرانیۆم ئەگەر بۆ سووتەمەنی وەك دەتوانرێت بێگومان ئەوە وەگەڕخستنی وێستگەكانی وزە بەكار بێت، ئەگەر بەڕێژەی 25% پیتێنرا ئەوە بێگومان لە وێستگەكانی ئەو ئەمەش نموونەی بەكار دێت، ئەتۆمدا وزەی ژێردەریا بەگەڕخستنی بۆ كە یۆرانیۆمەیە وزەی ئەتۆمییەكان بەكار دێت، بەاڵم لە حاڵەتی پیتان ئەتۆمدا بۆمبی لە بێگومان ئەوە %90 بەڕێژەی بەكار دێت هاوشێوەی ئەو بۆمبەی كە ساڵی 1945

ئەمەریكا لە هێرۆشیمای ژاپۆندا بەكاری هێنا.پلوتۆنیۆم )plutonium ( مادیەكی ترە كە هەروەها دێت، بەكار ئەتۆمییەكاندا تەقینەوە لە ناكازاكیدا بەكاری لە لەو بۆمبەشدا كە ئەمەریكا برد. پلۆتۆنیۆم خۆی بەشێوەیەكی سروشتی نییە، بەڵكو دەرئەنجامێكی الوەكییە لەو یۆرانیۆمەی كە ڕیاكتۆرەكانی لە یاخۆ كارەبا بەرهەمهێنانی بۆ بەاڵم دەبێت، پەیدا دێــت، بەكار توێژینەوەدا كاتێك ئەو مادەیە جارێكی تر خاوێن دەكرێتەوە كە مادەیەك دەبێتە دێت بەسەردا گۆڕانكاری و )235 U( یۆرانیۆمی لە تەقینەوەی ئاستی ئەراك لە ئێران كە ڕیاكتۆرەی ئەو بەهێزترە، بەرهەمهێنانی بۆ تەواوكردنیەتی سەرگەرمی ڕێگەی دەوڵەتە ئەو ئێستەش تا و پلۆتۆنیۆمە نەداوە ئەتۆم وزەی نێودەوڵەتیی بەئاژانسی

سەردانی بكات.

تاقیكردنەوە ئەتۆمییەكانی پاكستان:لە سااڵنی هەفتا و هەشتاكانی سەدەی ڕابردوودا ڕێك وەك ئێستەی ئێران، پاكستان بەردەوام نكۆڵی دەكرد كە بەرنامەی ئەتۆمی سەربازیی هەبێت، بەردوام دووپاتی دەكردەوە پاكستان پێشووی دیكتاتۆری ئاشتیخوازانەیە، دەوڵەتە ئەو ئەتۆمی بەرنامەی كە بەو بەرامبەر دەردەبڕی ناڕەزایی خۆیی ڕاشكاوانە جار چەندان )زیائول حەق( ژەنراڵ »تۆمەت«انەی كە دەخرانە پاڵ واڵتەكەی لەمەر چەكی ئەتۆمی، ئەمە لە كاتێكدا زانیاری لە دەردەخست، چونكە ئەوانەی پێچەوانەی تەواو ئەمەریكا هەواڵگرییەكانی ڕاپۆرتە و سەرەتای هەشتاكانی سەدەی پێشوو دەزگا هەواڵگرییەكانی خۆرئاوا بەتەواوەتی خۆیان توانیان كە جۆر و و پاكستان دەكڕی بۆ ئەو تۆڕەی كە كەلوپەلەكانی ناو خزاندبووە

مۆدێلی ئەو ئامێرانە و مەبەستی بەكارهێنانیان بدۆزنەوە.بوتۆ-كۆچكردوو( نەزیر )بێ پاكستان پێشووی وەزیرانی سەرۆك 1989 ساڵی لە

ئەو ڕیاكتۆرەی كە ئێران لە ئەراك سەرگەرمی تەواوكردنیەتی بۆ بەرهەمهێنانی پلۆتۆنیۆمە


لەبەردەم كۆنگرێسی ئەمەریكادا گوتارێكی خوێندەوە و بەو لێدوانەی ڕاشكاوانە ڕای گەیاند » ئێمە نە ڕیاكتۆری ئەتۆمیمان هەیە و نە دەشمانەوێت هەمانبێ و هەوڵی دروستكردنیشی

نادەین« بەاڵم لە ڕاستیدا ئەم لێدوانەی بوتۆ ڕاستگۆیانە نەبوو.بەرامبەر بەئەنقەست كاتی خۆی ئەمەریكا- هاوپەیمانیی پاكستان- كە ڕێبازەی ئەو بەئەمەریكا گرتییەبەر بەتایبەت شێوازی لە هەڵوێستخستنی ئەمەریكا جێگەی سەرسوڕمان بوو، لە كاتێكدا ژەنراڵ زیائول حەق لە الیەن كۆنگرێسەوە بەربەستی زۆری بۆ دانرابوو بەرامبەر بەهەوڵەكانی بۆ دەستخستنی چەكی ئەتۆمی، بەاڵم لە هەمان كاتدا ئەو توانی زۆر زیرەكانە خاڵی الوازی ئەمەریكا بەكاربێنێت لەوەی كە بۆ بەرگریكردن لە هەڕەشەكانی 1984 ساڵی هەبوو، پاكستان بەهاوكارییەكانی زۆری پێویستیی ئەمەریكا سۆڤیەت، ژەنراڵ زیائول حەق بەئاشكرا ڕەزامەندیی واڵتەكەی ڕاگەیاند بەرامبەر بەداوایەكی ئەمەریكا بەوەی كە بەڕێژەی 5% زیاتر ئەو واڵتە كردەوەكانی پیتاندنی یۆرانیۆم ئەنجام نەدات،

كەچی لە ژێرەوە فەرمانی بۆ زانا پاكستانییەكان دەركردبوو كە بەهیچ جۆرێك خۆیان بەو بەڵێنەوە نەدەكرا جۆرێك بەهیچ بەمجۆرە نەبەستنەوە، چییە خەریكی پاكستان كە لــەوەی بین دڵنیا تەنیا بەوە نەبێت كە بتوانین دامەزراوەی كاهۆتا بێت لەگەڵدا ئێستەشی دەمەو ئەو كە بپشكنین

ماوەی پشكنینی نەدرا.بەرپرسە ئەو پلەی و ناوبانگ لە بەمجۆرە ژەنراڵ كاتێك كرایەوە كەم ئەمەریكایییانەش )بەبێ ـــی زارەك بەشێوەیەكی ــەق ح ــول ــائ زیئەوەی بەڵێنی ئاشكرا( و فەرمی ڕێكەوتنێكی ئەمەریكا هەڵوێستی كە دابوو ڕیگان بەسەرۆك الواز نەكات و تاقیكردنەوەی ئامێرە ئەتۆمییەكان ئەنجام نەدات كە بڕیار بوو لە ناوچەی بەلوچستان

ئەنجامیان بدات.سەرئەنجام ئەمەریكا نەیتوانی بەر بە هەوڵەكانی پاكستان بگرێت، ئەمە لەكاتێكدا كە پێوەندیەكی باش لە نێوان هەردوو واڵتدا هەبوو، وێڕای ئامانجی تەنیا ڕەنگە ئەفغانستان، لە هەردووال ستراتیژی بێت ئــەوە بــوارەدا لەم ئەمەریكا سەركەوتنی كاتەی ــەو ئ (1998 ساڵی تــا پاكستان كــە هیندستان دووەم تاقیكردنەوەی خۆی ئەنجام دا(

تاقیكردنەوەی ئەتۆمی خۆی پاش خست.

گرفت لەگەڵ ئێراندا:ئێرانێك كە پاش شانشینی سعوودیە و عێراق هاوكات دنیایە، نەوتی یەدەگی سێیەم خاوەنی گازی یــەدەگــی دووەم خــاوەنــی ڕووســیــا پــاش بواری توانایە هەموو ئــەو پــاش سروشتییە، وزەی، زۆر سەیرە و جێگە گومانە كە ئێران داوا بۆ هەیە ئەتۆمی بەوزەی پێویستیی گوایە بكات هەروەها وزە، لە خۆی پێویستییەكانی پڕكردنی جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە ئەو یۆرانیۆمەی لە دامەزراوەی نەتەنز بەڕێژەیەكی كەم پیتێنراوە ئامادەیە لە تەواوی دنیادا بۆ فرۆشتن بیخاتەڕوو.

هەروەها جەخت لەسەر ئەوەش دەكاتەوە كە ئەو یۆرانیۆمە پیتێنراوە بەڕێژەیەكی كەم ناتوانێت وەك بەكار ریاكتۆرەكان خستنەگەڕی بۆ سووتەمەنی بێنێت و دڵنیایی دەدات لەوەی كە ریاكتۆرەكانی بوشەهریش بەسووتەمەنی ڕووسیایی كار دەكەن.

لە سایەی ئەو پێشكەوتنە هونەرییەی كە ئێران لەم بوارەدا بەدەستی هێناوە و نكوڵیكردنی لەوەی

پاش ئەو هەموو توانایە بواری وزەی، زۆر سەیرە و جێگە گومانە كە ئێران داوا بكات گوایە پێویستیی

بەوزەی ئەتۆمی هەیە

انست

پاکی

میه تۆ

ی ئست

زانکی

باون،

خادیر

قه دول

عه ب


ئەو هەڵوێستانەی ئەمڕۆی ئێران لە ڕووبەڕووبوونەوەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی

لەمەر بەرنامە ئەتۆمییەكەی تەواو لە هەمان ئەو ڕەفتارانە دەچێت كە 20 ساڵ

لەمەوبەر ئەمەریكا لەگەڵ پاكستاندا تووشی هات

كە مەبەستی سەربازی لە پشت بەرنامە ئەتۆمییەكەیەوە هەبێت، هەندێك الیەن لەو بڕوایەدان كە تەنیا ڕێگەچارەیەك هەیە ئەویش ئەوەیە كە بەرنامەكەی ئێران پەسەند بكرێت تا ڕادەیەك بتوانێت لە ئاستێكی نزمدا پیتاندنی یۆرانیۆم ئەنجام بدات، دیارە ئەمەش بەوەی كە بەڵێنی تەواو لە ئێران وەربگیرێت كە ئاستی دیاریكراوی تەواو نێودەوڵەتی چاودێریی و تێنەپەڕێنێت یۆرانیۆم پیتاندنی

پەسەندی بكات.تاقیكردنەوە لەگەڵ دەوڵەتی پاكستاندا ئەوەی پێشانداوە كە ئەگەر ئەم ڕێبازە پێڕەو بكرێ ئەوە گیروگرفتی زۆر گەورە دێنە پێشەوە و گرنگترین ئەو گرفتانەش ئەوەیە كە ئێران ڕاستگۆ نابێت لە خستنە سەرپشتی دەرگەی هەموو دامەزراوە ئەتۆمییەكانی، خۆ ئەگەر ئێران ئامادەیی خۆشی دەربڕی بۆ ڕێگەچارەی دیپلۆماسی دادەنێت ئێرانی بۆ ئەمەریكا كە پێوەرانەی ئەو بێگومان ئەوە ڕەنگە لە الیەن ئێرانەوە پەسەند نەكرێن، بۆیە لەم ڕێگەچارەیەشدا گومانی ئەوە دەكرێ كە ئێران تەنیا مەبەستی كات بەسەربردن بێ

و سیاسەتی كات كوشتن پێڕەو بكات.لە ساڵی 2007 دا ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆم ئاشكرای ) centrifuges( ئامێرەكانی لە زنجیرەیەك ئێران كە كرد زنجیرەیەك، هەر لە دانە 164 لە پێكهاتووە كە دێنی بەكار دەكات، چونكە نیگەران ئەتۆم بواری ئەمەش شرۆڤەكارانی كە بەهۆیە دەكرێ یۆرانیۆمی پیتاو بەڕێژەیەكی كەم و یۆرانیۆمی پیتاو بەڕێژەیەكی بەرز بەدەست بێنیت، هەروەها نیگەرانی ئەوەش لە ئارادایە كە ئێران هەوڵی ئەوە دەدات لە دامەزراوەی نەتەنز دەیان

هەزار ئامێری )centrifuges( وەگەڕ بخات.ئامێرەكانی لە ئامێرەوە ــەزار ه 11 ڕێگەی لە پاكستان )centrifuges ( لە دامەزراوەی كاهۆتا دەتوانێ سااڵنە بەشی بەڕێژەی پیتێنراو یۆرانیۆمی ئەتۆم بۆمبی دانە 10 هەتا شەش

بەرز بەرهەم بێنێت.ئەو هەڵوێستانەی ئەمڕۆی ئێران لە ڕووبەڕووبوونەوەی كۆمەڵگەی ئەو هەمان لە تەواو ئەتۆمییەكەی بەرنامە لەمەر نێودەوڵەتی ڕەفتارانە دەچێت كە 20 ساڵ لەمەوبەر ئەمەریكا لەگەڵ پاكستاندا تووشی هات، بۆیە دەبێ لە داهاتوودا زۆر بەوریایی و سەرنجەوە

لەگەڵ ئیراندا هەڵسوكەوت بكرێ.

چەكی دەستخستنی بۆ پاكستان هەنگاوەكانی لە كوورتەیەك ئەتۆم بەبەراورد لەگەڵ هەنگاوەكانی هاوشێوەی ئێران:

- ساڵی 1965 پاكستان لە ناوچەی فیبار لە ڕوالبەندی دەستی كرد بەخستنەگەڕی ڕیاكتۆری توێژینەوەی ئەتۆمی.

- ساڵی 1968 پاكستان ئامادە نەبوو پەیمانی باڵونەبوونەوەی چەكی ئەتۆم مۆر بكات.

تاقیكردنەوەی یەكەم هیندستان ئەوەی پاش 1974 ساڵی -پاكستان ئەوكاتی وەزیرانی سەرۆك دا، ئەنجام خۆی ئەتۆمی ئارەزووی و كردەوە كۆ واڵتەكەی زاناكانی بۆتۆ عەلی زولفەقار

پێشخستن و گەشەپێدانی بەرنامەی ئەتۆمی خستە بەردەمیان.- ساڵی 1981 ئاژانسی هەواڵی ئاسیوشەیتد پرێس باڵوی كردوە كە پاكستان بەنهێنی خەریكی گەشەپێدانی چەكی ئەتۆمە و پاشان لە هەمان ساڵدا كتێبێك بەناوی )بۆمبی ئیسالمی( باڵو كرایەوە كە تێیدا هەوڵەكانی پاكستان بۆ ئەنجامدانی تاقیكردنەوەی ئەتۆمی

دەردەخات. - ساڵی 1983 ڕاپۆرتێكی نهێنی ئەمەریكا جەخت لەوە دەكاتەوە ) بەڵگەی تەواو هەیە كە حكوومەتی پاكستان هەوڵی دەستخستنی پاكستان ئەوكاتی سەرۆكی 1984 ساڵی دەدات، ئەتۆم بۆمبی زیائول حەق ئەوەی ڕاگەیاند كە پاكستان توانای پیتاندنی یۆرانیۆمی

چەنگ كەوتووە و ئامانجیش تەنیا كاری ئاشتیخوازانە و سڤیلە(.


بێنێت بەاڵم ئەو كارە ناكات، چونكە دوورە لە سیاسەتی حكوومەتی پاكستان. لە هەمان ساڵدا زانیارییەكانی حكوومەتی ئەمەریكا ئاماژەیان

كرد كە پاكستان شەش كاڵوەی ئەتۆمی گەشە پێداوە.و پاكستان واتە یەكتر، دێرێنی دوژمنی هەردوو 1991 ساڵی -بۆمبی الیەكیان هیچ كە كرد مۆر ئەوەیان پەیماننامەی هیندستان

ئەتۆم دژی یەكتری بەكار نەهێنن.ئەنجامدان، ئەتۆمی تاقیكردنەوەی پێنج پاكستان - ساڵی 1998

هێزی تاقیكردنەوەكانیش لە نێوان 35-36 تۆندا بوون.- لێرە بەدواوە ئیتر بەئاشكرا پاكستان باس لە توانا ئەتۆمییەكانی مووشەكە جۆر چەندان خاوەنی پاكستان ئێستە ــات، دەك خۆی غۆری( ( مووشەكی لەوانەش هەڵگرتووە، ئەتۆمییان كاڵوەی كە كیلۆ 700 هەڵگرتنی توانای و دەبڕێت كیلۆمەتر 1500 ماوەی كە تەقەمەنی ئەتۆمی هەیە، هەروەها مووشەكی ) غۆری 2 ( ی هەیە كە ماوەكەی 2000 كیلۆمەترە و دەتوانێت بۆمبێكی ئەتۆمی بەكێشی لە نیسان/ئەپریلی ساڵی 1999 یەك تۆن هەڵبگرێ، ئەم مووشەكە تاقی كرایەوە، وێڕای ئەوەش مووشەكی ) شاهین (ی هەیە ئەمەش بكات بڕ كیلۆمەتر 600 دەتوانێ كە زەوییە بۆ زەوی مووشەكێكی لە مووشەكانەش ئەم هەڵبگرێ، ئەتۆمیش تەقەمەنی تۆن یەك و هەمان ساڵی 1999دا تاقی كرانەوە، هەروەها مووشەكێكی ) شاهین2( بەهەمان شێوە مووشەكێكی زەوی بۆ زەوییە كە مەودای2300 كیلۆمەتر

بڕ دەكات.

- ساڵی 1984 پاكستان بەڵێنی بەحكومەتەكەی سەرۆك ڕیگان لە ئەمەریكا دا كە رێژەی پیتاندنی یۆرانیۆم بەڕێژەی 5% زیاتر نەبێت، پاش ساڵێك لەم وادەیە واتە لە ساڵی 1985 سەرچاوە هەواڵگرییەكانی تاقیكردنەوەیەكی پاكستان كــە ڕاگــەیــانــد ــان ــەوەی ئ ئەمەریكا ئەتۆمی بۆمبێكی تەقاندنەوەی بۆ ئەنجامداوە سەركەوتووانەی

نموونەیی بەبێ بەكارهێنانی تەقینەوەی ئەتۆمی. The Financial ( ساڵی 1987 ڕۆژنامەی فاینانشڵ تایمز -ئەمەریكا دەستكردەكانی مانگە كە ڕاگەیاند ئەوەی ) Timesئاشكرا پاكستان لە یۆرانیۆم پیتاندنی نوێی پێگەیەكی توانیویانە ئەوەی ئەڵمانیایی بەرپرسێكی ساڵدا هەمان كۆتاكانی لە بكەن، ڕاگەیاند كە واڵتەكەیان مۆڵەتی نەداوە ئامێرێكی تایبەت بەپیتاندنی یۆرانیۆم بەڕێژەی 93% بەرەو پاكستان هەناردە بكرێ. پاشان چەند لە بڕێكی پاكستان كە بــەوەدا ئاماژەیان ئەمەریكا لە ڕاپۆرتێك یۆرانیۆمی پیتێنراو بەرهەم هێناوە كە بەشی چوار تا شەش بۆمبی

ئەتۆمی دەكات. 1988 ساڵی لە حەق زیائول ژەنــراڵ -هێزی پاكستان كە گەیاند ڕای بەئاشكرا ژێر لە (ی ردع ( پەرچەبەرگری ئەتۆمی دەستدایە. پاشان زانیارییە هەواڵگرییەكانی ئاشكرا ئەوەیان 1989 ساڵی لە ئەمەریكا حەتەف-2ی مووشەكی پاكستان كە كرد تاقی كردووەتەوە، ئەم مووشەكە 500 كیلۆ توانای ئەوەی وێڕای هەڵگرتبوو تەقەمەنی

بڕینی ماوەی 300 كلم ی هەبوو.

لە 70 پتر ناوی ئەمەریكا - ساڵی1990 هەر كە باڵوكردەوە ئەڵمانیایی كۆمپانیای كەلوپەلی و ئامێر بەشێوەیەك هەموویان ئەو كە فرۆشتووە بەپاكستان یەدەكیان ئامێرانەش هەمووی بەجۆرێك لە تەكنەلۆژیای زانای ئەتۆمیدا وەگەڕ خراون. هەمان ساڵ بەناوبانگی پاكستانی كە ناسراوە بە باوكی حكوومەتەوە الیەن لە واڵتە ئەو ئەتۆمی بەو و پێدرا ی نەتەوە( )پیاوی خەاڵتی لێرە پاكستان كە كرد ئاشكرای بۆنەیەوە بەرهەم ئەتۆم چەكی دەتوانێت ــەدواوە ب

گومانی ئەوە دەكرێ كە ئێران تەنیا مەبەستی كات بەسەربردن بێ و سیاسەتی

كات كوشتن پێڕەو بكات


ئا: توێژه رانله ساڵی 1947 ی زائینی ئه نجوومه نی نه ته وه یەکگرتووه کان، به پێی بریار ێك، به خه ڵکی جووله که ئه و مافه ی دا، حکوومه تی سه ربه خۆێ واته ئه رێتز، دانیشتووانی هاتووه ، له بڕیاره که دا دا مه زرێنن . خۆیان نه ته وه یه کگرتووه کان ده توانن بڕیاری ئه نجوومه نی ئیسرائیل به پێی

هه نگاو بۆ دامه زراندنی حکوومه تی سه ر به خۆێ ئیسرائیل بنێنه وه .له رێکكەوتی 14 مانگی مه ی ساڵی 1948 ی زائینی، له و ڕۆژه دا که ده سه اڵتی ئینگلیز له فه ڵه ستین، )ماندات(، کۆتایی پێ ده هات، ئه نجوومه نی خه ڵکه کانی جووله که له مۆزه خانه ی ته الویڤ کۆ بوونه وه ، جاریاندا و بانگه وازی دامه زراندنی حکوومه تی سه ربه خۆێ ئێسرائیلیان

ڕاگه یاند.دوای ڕاگه یاندنی سه ربه خۆیی حکوومه تی ئیسرائیل، هه ر شه وه که ی ئه و ڕۆژه ی که دامه زرانی ئیسرائیل ڕاگه یاندرابوو، و اڵته یه کگرتوه کانی ناسی ره سمییه ت به ئیسرائیلییان دامه زراوی حکوومه تی ئه مه ریکا، ئیسرائیل، دامــه زاوەی له ئه مه ریکا پشتیوانیی دوای ڕۆژ سێ و و سه لماند حکوو مه تی به فه رمی مۆسكۆ ئەوكاتی ده سه اڵتداریی پێکهاته ی ئیسرائیلیان به ره سمییه ت ناسی و به و شێوه یه له الیەن زۆربه ی ده سه اڵتدارانی جیهانەوە دامه زراوی ئیسرائیل به فەرمی پێناسه

کرا و ده سه اڵتی جووله که بوو به ڕاستییه کی مێژوویی. به شێک له ده قی بانگه وازیی دامه زراندنی حکوومه تی ئیسرائیل به م

شێوه یه بوو:ئه رێتز- ئیسرائیل، عێبڕوو- و اڵته که ی ئیسرائیلی یاخۆ، فه ڵه ستین، شوێنی له داێکبوونی خه ڵکی جووله که یه . بۆ یه که مجار گیان و ژیان لێره ڕا پێک هاتووه ، پێکهاتن و به دیهێنانی ژێوارێکی به نرخ و گرینگی کتێبه کانی کتێبی به خشرانی پێ واته نێونه ته وەیی، و نه ته وه یی

ئاسمانی، ته ورات به جیهانییان.ده رده که وه ی، ئیسرائێل خه ڵکی ئه نجوومه نی بانگه وازی ده قی له ئاینی رێشه یه کی پێشتر حکومه ته که یان، دامه زراندنی بانگه وازی هه یه تا بنچینه یه کی سیاسی، هه ر چه ند ده بێ بگۆتری که دامه زراوی ئه ساسی سه ر له به ریوه به ری داموده زگایه کی جووله که خه ڵکانی بنه ماکانی دیموکراسییه، به اڵم جه ختێکی زۆرتر و گرینگییه کی تایبه ت

له سه ر الی ئاینی سیستەمی داموده زگایی کراوه .

کێشه ی ئیسالم و ئیسرائیلله الیەن زۆربه ی ده سه اڵتدارانی

جیهانەوە دامه زراوی ئیسرائیل به فەرمی پێناسه کرا و ده سه اڵتی جووله که

بوو به ڕاستییه کی مێژوویی


کێشه ی نێوان جووله که کان و مسولمانه کان له واقیعدا کێشه یه کی قۆڵ و ژێری ئاینییه که ره نگی سیاسیی ئاینی بە خۆوە گرتووه .

له پاڵ گیر و گرفت و ناکۆکیی ئاینی و سیاسی، کێشه یه کی گرینگی خاوه نێیتی له سه ر شوێنێکی پێرۆزی مه زهه بی پێک هاتوو که هه ر دوو

ال له سه ر بوونی مافی خاوه نێیتی ئه و شوێنه سوور و پێداگرن. جووله که خه ڵکی نێوان ناکۆکی، شوێنی که ئۆرشه لیم شاری به شی چوارگۆشه یه ، کیلۆمه تری 125،1 فرەوانی فه ڵه ستێنییه ، و ئائینی، پێرۆزی شوێنی هه ندێك و مێژوویییه و کۆن ڕۆژهه اڵتی نموونه بۆ تێیدایه . مه سیحییه کان و موسولمانه کان جوله که کان، و سه پۆلکه پێرۆزی کلیسای و ئه لئه قسا مزگەوتی ڕۆژئاوا، دیواری

که نیشته ماووه نت.شوێنه ــه ل ــه ک ــه ری ـــــه ره وه ه پـــێـــرۆزه کـــانـــی سئاینی رووخساری تایبه تمندییه کی و هه یه خۆی له ئۆرشه لیمی مه ده نی شاری شاره ستانییه تی شاره ستانییه تی ــی به ــه ب ــه زه ه ــاســی م ــی س

گۆریوه .ماوه ی به شی ڕۆژهه اڵتی لــه ئۆرشه لیم

دا ئۆردۆن پادشایتی ژێرده سه اڵتی له 1967 تا 1949 ساڵه کانی ئیسرائیلییه کانه وه . ده سەاڵتی ژێر که وتبووە رۆژئاوای به شی بوو، له دوای شه ڕی شه ش ڕۆژه ی نێوان عه ربه کان و ئیسرائیل له ساڵی کۆتایی و ئێسرائیل ده ست ژێر گه رایه وه ڕۆژ هه اڵت به شی 1948ئه ساسدا له هات. ئۆرشه لیم به شەی له م ئوردن ده سه اڵتداری به هه نوکه و جووله که ده سەاڵتی ژێر گه رایه وه ته واوی به ئۆرشه لیم

کێشه ی نێوان خه ڵکانی جووله که و مسولمان گرژتر بووە. کێشه ی ئیسرائیل و عه ره ب له سه ر شاری ئۆرشه لیم، ڕیشه یه کی کۆنی له مێژوو دا هه یه و هه ردوو ال ئه و شوێنه به و اڵتی موقه ده سی خۆیان ده ناسن و هه وڵ ده ده ن که له رێگەی بۆچوون وروونکرده نه ی مه زهه بییه وه خاوه نێیتی خۆیان له سه ر شاری ئۆرشه لیم بسه لمێنن.

شێخ تاێسیر ره جه ب تامێمی، به رپرس وکه سی یه که می دادوه ری ده سه اڵتی فه ڵه ستێن، ده ڵێ، جووله که هیچكات و قه ت له ئورشه لیم نه ژیاوه و له وێ نه بووه . شێخ تامێمی ئاماژه ده دا، ئۆرشه لیم شارێکی عه ره ب و ئیسالمییه ، و هه میشه ش ئاوا بووه. به اڵم بۆ پێداگری و

سه لماندنی ئه و مه سه له یه هیچ به ڵگه یه کی مێژوویی نه هێناوه ته وه .وتارێکی خۆێدا له ئه الوه نه ، دیکه وه ، شێخ شامه خ الیه یه کی له

له سه ر ژێوار و مێژووی فه ڵه ستێن له زانکۆی

کێشه ی ئیسرائیل و عه ره ب له سه ر شاری ئۆرشه لیم، ڕیشه یه کی کۆنی له مێژوو دا

هه یه

یمشه ل

ئورک

نه ت

ه بێس د

ودل ق

ائیسر

ئیتی

ه خایت

ا پودو

مه له


ئه لقودس ده ڵێ، جووله که، هیچ پێوه ندیەكی شاره ستانی، مه زهه بی و سیاسی به شاری ئورشه لیمه وه نییه و به ناحه ق هه وڵ ده دا، پێوه ندیی له گه ڵ شاری پێرۆزی ئۆرشه لیم دروست بکا، ئه وه ش هیچ رێشه ێکی

مێژوویی نییه . که مه سه له یه ئه و سه لماندنی بۆ شامه خیش شێخ دیسان به اڵم جووله که هیچ پێوه ندییه کی شاره ستانییه یه تی به ئورشه لیمه وه نییه ، هیچ به ڵگه یه کی مێژوویی بۆ چه سپاندن و ساخکردنه وه ی واوتنه که ی

ناهێنێته وه . شێخ شامخ هه روه ها ده ڵێ که جووله که کان له هێڕشێکی خۆیاندا بۆ سه ر مێژووی عه ره ب، به دزینی ژێواری عه ره ب له شاری ئۆرشه لیم جووله که کردنی به و درۆ به مێژوویی ڕاستییه کانی گۆرێنی و شوێنێ پێرۆزی ئۆرشه لیم، ده یانهه وه ی شاری پێرۆز و ئیسالمی شامه خ شیخ به رێز که ئه وه یه سه یر بکه ن. داگیر ئۆرشه لیم بۆ واوتنه که ی و ساخکردنه وه ی پێداگرییه که ی بۆ مێژووی ئاین

نەگەڕاوەتەوە و شاره ستانییەتی شاری ئۆرشه لیم که ده سته وه به مێژوویی به ڵگه یه کی نه و

له خه ڵکێک تۆمه تی دزی ته نانه ت بتوانی بدا.

ئه وه ێ بــۆ جــوولــه کــه خه ڵکی بــه اڵم به رهه قبوونی خاوه نێیتی جووله که له سه ر

بیسه لمێنن و بکه نه وه ساخ ئوشه لیم شاری له به ڵگه یه کی مێژوویی مزهه بی سوود وەرگرن ئاسمانی پێرۆزی کتێبی بۆ په نابردن به و مافی ده ده ن هه وڵ ڕێگه یه وه له و و ته ورات

ئۆرشه لیم پێرۆزی مه ڕ شاری له خاوەن بوونیان بسه لمێنن و مەشرووعییه ت به داواکه یان بده ن.

خه ڵکانی جووله که بۆ سه لماندن و ساخکرده نه وەی داواکه یا ن ده لێن، ناوی شوێنی پێرۆز و موقه ده سی ئاسمانی کتێبی له جار 600 له زۆرتر ئۆرشه لیم

هه لسەنگاندنی و بۆچوون به واته هاتووه ، ته وراتدا پێرۆزی و اڵتێکی ئۆرشه لیم شــاری جووله که کان،

خه ڵکی جووله که یه . ئه گه ر ئه ساسی بۆ خاوه نبوونی ئورشه لیم گەڕانە بۆ مێژووی مزهه بی بێ، که هه ر دوال واته جووله که و مسولمان وه ک ئه سڵێکی سه ره کی بۆ خاوەنبوونی بۆچوونی و ڕ وانگه له ده یهێننه وه ، شوینه ئه و جووله که خه ڵکانی ده توانی داواکــاری ئاینییه وه ،

دروست بێ.ئیسالم له به ر روونه جووله که ئه وه ی به ر له مافی جووله که که ئــه وه یــه کم النــی هــاتــووه ،

خاوه نبوونی له هی مسولمان کۆنتره . مێژووی پێداهاتنه وه ی و هه ڵسنگاندن له

ئورشه لیم و نێوان ناخۆشی عه ره ب و جووله که له سه ر ئه و ئۆرشه لیم، شاری که ده رده کــه وه ی پێرۆزه شوێنه الیەنی ــه ردوو ه بۆ مزهه بی گرینگی شوێنێکی

مسولمان و جووله که یه .ده ده ن هــه ول جووله که کان و مسولمانه کان خۆیان ئاینی ڕاستییه کانی هێنانه وەی رێگه ی له بڕاوه ، له وان هه ریه ک به ئۆرشه لیم که بیسه لمینن ئۆرشه لیم، پێرۆزی له سه ر شاری و شه ڕ به رهه ڵستی جگه له وه ێ، کێشه یەكی مه زهه بییه ، به تێپه ربوونی مێژووی ئه و شاره مشتومڕ و دوژمنایه تی بووته نێوان خاوه نێیتی و سیاسی کێشه یەکی

مسولمانه کان و جووله که کان .وه زیری ئۆڵبراێت خاتوو ــارەوە، ــه وب لپێشووی ده ره وه ی ئه مه ریکا له کتێبه که یدا بەناوی »بۆ سیاسه ت مه زهه بی پێویسته« له سه ر شه ڕ و ناکۆکیی نێوان جوولکه و مسولمان له مه ڕ شاری ئورشه لیم و گرینگی

پێوندی مه زهه ب و سیاسه ت ده ڵێ: ــیــل و ــیــســرائ ــی ئ ــان ــک ــشــه ی خــه ڵ ــێ کناکۆکییه کی تەنیا ئه گه ر فه ڵه سینییه کان چاره سه رمان بــوو ده مێک بــووایــه ، سیاسی کردبوو، کێشه ی نێوان ئیسرائیل و فه ڵه ستین، پیرۆزی خاوه نێیتی شوێنێکی له سه ر ناکۆکیی مه زهه بییه، جا هه ر له به ر ئه وه ش، دۆزێنه وه ی

رێچاره یه ک بۆ ئه و کێشه یه زۆر ساده نییه . رۆژئاوا، و ئیسالم نێوان کێشه ی بابه تی له هۆکاره کانی نێوان ناخۆشی ئێسالم و رۆژئاوا، به تێروته سلی لێدوانی له سه ر کرا و خرایه به رباس، به الم ئه وێ ئیستا لێدوانی له سه ر ده کرێ پێوه ندی ساڵه کانی گۆرانکارییه کانی بــه وشــوێــنــه واری هه فتا، هه شتا و سه ره تای ساڵه کانی 2000 له سه ر ناکۆکییه کانی نێوان ئێسرائیل و عه ره ب هه یه و هۆکان

ئه وانه ێ خواره وه ن :کێشه ی به هێزتربوونی سه ر له ئالوگۆر هۆی یه که م نێوان ئیسرائیل و ئیسالم، شه ڕی ئه فغانستان و رووخانی

له به ر ئه وه ی روونه جووله که به ر له ئیسالم هاتووه ، النی کم ئه وه یه که جووله که مافی خاوه نبوونی له هی مسولمان کۆنتره


نیزامی پاشایەتی و دواتر پێکهاته ی حکوومه تی نه جیبوڵاڵی سه ر به سۆڤیەتی پێشوو بوو.

مزهه بی جوواڵنه وه ی له تایبه ت به ئه مه ریکا و رۆژئــاوا واڵتانی ئه فغانستان بۆ وه التانی حکوومه تی سه ر به سۆڤیەت پشتیوانییان کرد،

دامه زراندنی دواتر له و رووخا نه جیبۆڵاڵ حکوومه تی کومونیستی حکوومه تێکی ئیسالمی له ئه فغا نستان هاتە كایەوە، بەاڵم زۆری پێ نه چوو حکوومه تی تاڵه بان و ئوسامه بنالدن که وه ته به ر هێرشی

رۆژئاوا و ئه مه ریکا و له كۆتاییدا دامه زراوەی ئیسالمی رووخا و کۆتایی به ده سه اڵتداری ئیسالمی ئه فغانستان هات.

به سه رکه ردایه تی ئیسالمی الیه نگرانی جووالنه وه ی و سەند پــه ره ی عۆمه ر مه ال و بنالده ن ئوسامه هێرشیان کرده سه ر به رژه وه ندییه کانی ئه مه ریکا له ئیسالمی جــووالنــه وه ی هاوکات رۆژئــاوا، و ده ره وه ی ئه فغانستان جوواڵ و هه ستی به رهه لستی دژ به ئه مه ریکا و رۆژئاوا به گشتی و به رامبه ر به

ئێسرائێل به رزبووه . ئوسامه ئیسالمی جوواڵنه وه ی درووستبوونی بنالن و کێشه ی لێکدانی لەگه ڵ ئه مەریکا و رۆژئاوا تیرۆریستی توندوتیژی کرده وه ی په ره پێدانی و ئیسالمییه کان له ئەوروپا و ئه مه ریکا و دواتر له عێراق و هه نوکه له پاکستان شوێنێکی به رچاوی له سه ر ناکۆکیی ئیسالم و ئیسرائیل دانا. النیکه م به بەرامبه ر مسوڵمان خه ڵکانی دژایه تی هه ستی

دامه زراوی ئیسرائیل له هه موو کاتێک به رچاوتر بوو به تایبه ت رۆڵی ئێران له و به شه دا زه ق بوو.

به رزبوونه وەی و گرژی گۆرانکاری هۆكار دووهه م بەرامبه ر مسوڵمان خه ڵکانی به رهه ڵستی هه ستی به ئیسرائیل، دامه زراوی نیزامی شیعه ی ئێران بوو، رووخانی نیزامی پادشایەتی له ئێران و دامه زارنی حکوومه تی شیعه له سه ر ئه ساسی وه لی فه قیه ، سه ر له بــه رچــاوی و هێز به ــی ڕۆڵ و شوێن ئیسرائیل و فه ڵەستینی و ئێسالمی جوواڵنه ی نەگونجاوی زۆری كاریگەریی دانا، تایبه ت به فه له ستین و ئیسرائیل نێوان کێشه ی سه ر له

خولقاند .

ئێران به پشتگیری له کێشه ی فه ڵه ستین و یارمه تیدانی جوواڵنه وه ێ حه ما س، حزبۆڵاڵ رووخسارێکی نوێی دا به کێشه ی خه ڵکی فه ڵه ستین له هه مبه ر ئیسرائیل، و به وشێوه ناکۆکیی نێوان کۆماری ئیسالمیی ئێران و دامه زراوی ئیسرائێل درووست بوو و چووە قۆناخێکی نوێی

شه رێکی مزهه بی سیاسییه وه .و ئێسرائیل به ربه رکانی به ده ستی راستوخۆ به شێوه یه کی ئێران هاو په یمانانی کرد، له لوبنان، له دوو ته قینه وه ی خۆکۆژی بۆ سه ر کێشه ی نوێی قۆناخێکی فه رانسه، و ئه مەریکا سه ربازی هێزه کانی له الیەکی ئه مەریکا و رۆژئاوا و له الیه ک ئیسالم الیەنگرانی نێوان

ترەوە ره خساند.فه ڵه ستینی نه ته وه ی و عه ره ب خه ڵکی بۆ که ئیسرائێل تایبه ت وه ک دوژمنێکی سه رەکی سەیر ده کرا، دوای به عه ره بی واڵتانی به رهه ڵستکاری رۆژه ، شه ش شه ڕی تووشی کێشه ی ناوەخۆیی بوو و که وت بووە قۆناخێکی

الواز و ك زه وه .و ئێران شیعه ێ نیزامی دابینبوونی پاش راگه یاندنی دژایه تیی کۆماری ئیسالمی ئێران له مه ڕ ئیسرائیل، بۆشایی و الوازی به رهه ڵستی عه ره ب به گشتی و هی فه له ستینییه کان به تایبه ت له هه مبه ر ئیسرائیل پڕ بوووه الیەن له باش به ئیران رۆڵی ئه وه و ئه زموون و به راورد فه ڵه ستین خه لکی

کرا و پێشوازییه کی زۆری لێ کرا.ئێران له ئه ساسدا به تێرێک چه ند یه که م، ئــامــانــج، كــردە نیشانه ی له پێگه یه کی و جێگه ــارە ك بــه و و ئێران ده روەی مسوڵمانانی ناو درووست تایبه ت به فه له ستین

کرد.دووهه م بۆشایی واڵتانی عه ره بی له ناو فه له ستینییه کان که له الیه ن برا عه ره به کانییانه وه له یارمه تیدانایان بێ هیوا کرابوون و زۆر جاریش هێرشیان کرابووە سه ر، له الیه ن نیزامی ئیسالمی ئێرانه وه پڕ کرایه وه و فه له ستینییه کانیش پێشوازییان لێ تازه ی دامه زراوێکی ئێران که کرد. سێ هه م ئیسالمی شیعه بوو به و كارە مەزهه بی شیعه ی

له ناوچه ی ڕۆژهه اڵتی ناوه ڕاستدا زه ق کردەوه .زه قبوونه وه ێ زیاتر بۆ سێهه م سه لماندنی به به رامبه ر ئیسالمی الیه نگرانی به رهه ڵستی دامه زراوی ئێسرائیل، رووخانی هێژ مۆنی کۆمونێست ئۆردوگەی دوو ســـاردی شــه ڕی ــی ــوون ــه واوب ت و

ئێران بۆ په ره پێیدانی ده سه اڵتی شیعه له ناوچه ی ڕۆژهه اڵتدا سه رمایه گوزارییه کی

زۆری له سه ر کێشه ی ئێسرائیل و عه رب به تایبه ت خه ڵکی فه ڵه ستین کرد


ــوو، که بــوو به ـــاوا ب ـــەاڵت و رۆژئ ڕۆژهده سه اڵت بۆشایی درووستبوونی هۆی دوژمنێک دنیادا. سیاسی هاوكێشەی له که نه مابوو ئارادا له کۆمونیست به ناوی سیاسی به رژه وندییه کانی لە هەڕەشە

كەس بكات. له الیه کی ترەوە، كردە و جوواڵنه وه ی که ڵک بــه ــنــالدن ب بــه ــه ر س ئیسالمی واته به ر به رکانی، جــۆری له وه رگرتنی له تیژی و تووند کــرده ی بەكارهێنانی مه ترسییەکی به گشتی، شه قامه کان سه ر زۆری له سه ر واڵتانی ڕۆژئاوا و ئه مەریکا و به شه کانی تری دنیا پێک هێنا. دیسان ئه و به شه ش شوێنه واری و كاریگەرییەكی و هه ست به رزکرده نه وه ی سه ر له زۆری به رهه ڵستی ئیسالمی له هه مبه ر ئیسرائیل دامه زراوی که بگۆتری ده توانری دانــا. مه ترسیی و ئــێــران شیعه ی ئیسالمی به بوو رادەیــەك تا بنالدن جوواڵنه وه ی بۆ رووخاو کومونیستی هێژمۆنی جێگری نێوان نوێی ســاردی شه ڕێکی سازدانی ئیسالمی و له الیه ک ڕۆژئاوا و ئه مه ریکا الی له ئێران شیعه ێ پێگه یشتووی تازه

یه کی ترەوە .هێزکردنی به له که چوارم مه سه له ی ئیسرائیل و ئیسالم ناخۆشی نــێــوان و التانی هێڕشی هه بوو، گرنگی ده ورێکی و ئه مه ریکا به سه رکردایەتیی رۆژئـــاوا رووخاندنی و ســه دام سه ر بۆ بەریتانیا

نیزامی به عسی ئه و واڵته بوو.هه رچه ند رووخانی نیزامی به عسی عێراق خاڵێکی باش بوو له سه ر سه قامگیربوون و هێمنی دامه زراوی ئیسرائیل ، به اڵم جوواڵنه ی بنالده ن به مه به ستی به ربه ره کانی بەریتانیا سه قامگیریی به پێشگرتن ئه مه ریکا و دامه زراوی فێد ڕاڵی ناوه ندیی عێراق خۆی و گواسته وه عێراق شاره کانی ــه ره و بده ستیان به کرده وه ێ توندوتیژی له سه ر

شه قامه کانی به غدا و شاره کانی تری عێراق کرد. مه ترسیی ئیسالم و هەڕەشەی کرده ی توندوتیژی جوواڵنه وه ی بنالدن ڕۆژبەرۆژ په رەی سەند و رویه کی گرژتری به خۆ گرت.

ده روه ی سیاسه تی له مه ڕ به رچاویان شوێنێکی سه ره وه پێكڕاوی ئاماژه گۆرانکاری چوار ئه مه ریکا، و غه رب به گشتی و ئێسرائیل به تایبه ت دانا.

گۆرانی نیزام له ئێران، واته رووخانی نیزامی پاشایی و دابینکردنی حکوومه تێکی ئیسالمی شیعه له ئێران ته وه رێکی نوێی میژوویی له شێوازی سیاسەتی جیهان به گشتی و هی ڕۆژهه اڵت

و ئیسرائیل به تایبه ت به دی هێنا.ئێران بۆ په ره پێیدانی ده سه اڵتی شیعه له ناوچه ی ڕۆژهه اڵتدا سه رمایه گوزارییه کی زۆری له سه ر کێشه ی ئێسرائیل و عه رب به تایبه ت خه ڵکی فه ڵه ستین کرد. جێ خۆیه تی بگۆتری که ئێران تا

ایه یلد

رائیس

ی ئست

ده ژێر

ه س ل

وده ق

ساڵ 62


نیزامی ئیسالمی شیعه ی ئێران زۆرتر به بیری

به رژه وه ندییه کانی خۆی بوو تا یارمه تی کردنی جووالنه وه ی فه له ستینی

راده یه کی به رچاو سه رکه وتوو بوو.ڕاستی ئه وه یه جوواڵنه وه ێ خه ڵکانی فه ڵه ستین له الیەن ده وڵه ته کانی عه رب نکۆڵ کرابوو و بۆشاییەک له نێوان خه ڵکی فه له ستین و واڵتانی عه رب پێک هاتبوو و کۆماری ئیسالمی ئێران له و

بۆشایییه به باشترین شێوه توانی وه ک ده رفه تێك بۆ به رژه وه ندیه کانی خۆی بەکاری بێنی.له الیەک ده سەاڵتدارانی تاران ده ستیان به ناردنی یارمه تی دارایی بۆ جوواڵنه ی فه ڵه ستنییه کان کرد و له الیه کی ترەوە بۆ په روه رده کردنی هێزه کانی دوو الیه نی فه ڵه ستین و سوپای پاسداران له

هه موو ده رفه تێ سوود وەرگیرا و بنکه کانی خۆی له ناوچه کانی لبنان و فه ڵه ستین دامه زراندن.هێزی ئیسالمی حزبوڵاڵی سه ر به کۆماری ئیسالمی وه رێ خست و به تێپه ربوونی كات بوو به الیەنێكی قۆرسی سیاسی نیزامی له لبنان و ئێران حزبوڵاڵ و الیەنگرانی خۆی له ناو جوواڵنه وی

فه ڵه ستینییه کان به هێزکرد و ده سته ی حه ما سی وه گه ر خست.به و شێوه یه جووالنه وه ی ئیسالمی فه له ستین و حه ما س که له الیەن برا عه ره به کانییان له بیر ئێران ناوچه که دا، له ئێران ئیسالمی کۆماری یارمه تی بە گرینگ ده ستێکی بوونه کرابوون، هه ر سێ ریکخراو ی فه ڵه ستینی، حه ما س، و حیزبوڵاڵی به مه به ستی به ربه ره کانی ئێسرائێل که کێشه یەکی کۆنی مێژوویی له گه ڵ واڵتانی عه ره بیدا هه بوو وه گه ری خست و له م رێگه وه ده سه اڵتی خۆی له ناوچه که دا په ره پێدا و بوو به جێگر و چاره یه ک بۆ بۆشایی پێوه ندیی نێوان عه ره به کانی فه ڵه ستینی. دیارە نیزامی ئیسالمی شیعه ی ئێران زۆرتر به بیری به رژه وه ندییه کانی خۆی بوو تا

یارمه تی کردنی جووالنه وه ی فه له ستینی.له راستیدا به ده ست تێوه ردانی ئێران له فه له ستین، کێشه و ناکۆکی نێوان واڵتانی عه ره بی و فه ڵه ستین له الیه ک و ئیسرائیل له الیه کی دیکه وه چووە قۆناخێکی نوێی به ربه ره کانییه وه و ئێران به پشتگیری له کێشه ی فه ڵه ستین و که ڵک وه رگرتن له بارودۆخه که ، بۆ گه یشتن به دوو

مه بەست هەو ڵی ده دا.یه که م، پڕکردنه وه ێ شوێنی بۆشاییی و اڵتانی عه ره بی له کێشه ی فه ڵه ستینیدا بوو، دووهه م خۆ ناساندن و جێکرده نه وه ی جوواڵنه وه ی شیعه له ناوچه یه کی سوونه نشین و هه ستیار ی خۆرهەاڵتی

ناوه راست بوو.به تایبه ت، رووخانی هێژ مۆنی کۆمونیست و ته وابوونی شه ڕی سارد له نێوان رۆژهەاڵت و رۆژئاوا و دروستبوونی بۆشایی ده سه اڵت و له ناوچوونی هێژ مۆنی رووس و مه ترسی کۆمونیست، ئه و ده رفه تەی بۆ ئێران پێک هێنا که خۆی وه ک چاره یه ک و جێگر بۆ نیزامی کۆمونیست و شه ڕی سارد ب خاته گۆره پان و پانتای کێشه کانی دنیاوه به گشتی و به تایبه ت نێوان ناخۆشی فه له ستین

و ئیسرائیله وه .ئیسالمی کۆماری نێزامی بۆ تری ده رفه تێکی عێراق، و ئه فغانستان رووداو ی دوو بێگومان هێندی بۆ خۆنوواندی خاوه نی زلهێز وه ک هه وڵدانی، و خۆباوه ری بەهێزبوونی زیاتر له ئێران له کێشه کانی جیهان به مه به ستی به ربه رکانی ئه مه ریکا، بەریتانیا، رۆژئاوا و ئیسرائیل ره خساند.

ئاکام، رووداوه کانی ته وه ره کانی هه فتا، هه شتا و سه ره تای ساڵی 2000، ده توانری وه ک ده ورانی گۆرانکارییه کی گرینگ له سیاستی جیهان و په ره پێدانی ده سه اڵتی ئیسالمی به گشتی، و نیزامی

کۆماری شیعه ی ئێران به تایبه ت دابنرێ. ده توانین دیارده ی نیزامی ئیسالمی شیعه ی ئیران، وه ک دیارده یه کی نوێی جوواڵنه ی ئیسالمی توندوتیژی وه گه رخستنی و بکه ین به راورد ناوه ڕاست ڕۆژهه اڵتی هه ستیاری ناوچه ی له شیعه له یه کێکه به تایبه ت ئیسرائیل و به گشتی بەریتانیا و ئه مه ریکا به به رامبه ر ئیسالمی هه ستی

ئاکامه کانی روون و ئاشکرای ئه و دیارده یه .ئێران توانی له دوو بۆشایی پێکهاتوو، یه که م بۆشایی له ناوچه ی فه ڵه ستین و لبنان، به هۆی نکۆڵیکردنی کێشه ی فه ڵه ستین له الیه ن واڵتانی عه ره بی به شێوه ێکی زۆر ژێر و زیره کانه و باش

بۆ به دیهێنانی به رژه وه ندییه کانی خۆی که ڵک وه ربگری.

هۆی به پێکهاتوو، بۆشایی دووهــه م رووخانی نیزامی کۆمونیستی و ته واوبوونی شه ڕی ساردی نیوان رۆژئاوا و رۆژهەاڵت بوو، ئێران سه ره ڕای شه ڕێ هه شت ساڵه ێ توانی ناوەخۆێ کێشه ی و عێراق لەگه ل له دۆخی به دیهاتوو بۆ به رژه وه ندییه کانی

خۆی که ڵکی لێوه ر بگری.به ئێرانێکی واتــه پێکهاتوو، دۆخــی هێزی ئیسالمی شیعه و هاندانی کێشه ی ئیسالمی جـــوواڵنـــه وه ی و فه ڵه ستین گرینگ پر مه ترسییەکی بووته هه نوکه له سه ر ئیسرائیل و به رده وامی دامه زراوی

جوولکه .ئیسالمی نیزامی و به گشتی ئیسالم شیعه ی ئێران به تایبه ت دیاردەیەکی نوێی ده سه اڵتداری له دنیای سیاسیی ئەمڕۆ له جیهاندایه و ڕۆژبه ڕۆژ زیاتر په ره ده گرێ

و به هیزتر ده بی .هه نوکه ئێران له هه وڵ دا بۆ گه یشتن زانستی و ئەتۆمی تەکنه لۆژیای بــه له سه ر مه ترسی و گومان ناوه کی چه کی دامه زراوی جووله که له هه موو کاتێک به

هێزتر کردووه .ئێران ئیسرائیلی به والتێکی داگیرکه ری خاکی مسولمانه کان ده ناسی و ئیسرائیلی پێ مەشروعییه تێکی هیچ و نییه قه بول ڕوا نابینی و له هیچ هه وڵی بۆ الوازکردنی

دامه زراوی جووله کە درێخ ناكات. [email protected]


مندااڵنی جوولەكە ڕێگەی باوكیان دەپێونەوەدەیڤد گەلەك شانازیی بە ئااڵی كوردستان و كاڵوی كوردی دەكات

بۆیە هه ردەم دەبێژێ: ئەز كوردم!بەشیر سەبری بۆتانی، فەلەستین

باپیرم یاكۆڤ هەركی جوولەكە بوو، بۆیە لە ’‘كوردستانی ئێران دەركرا


دەیڤد خێمی ئیتزحاكی منداڵێكی 12 ساڵییە و لە پۆلی شەشی سەرەتایی دەخوێنێت. ئەو لە شاری مەعالی ئەدۆمیم - فەلەستین كلیپە ئەو هەر تەماشای بووم، ماڵیان لە ئەو كاتەی من دەژیت. كوردییەكانی دەكرد و بە سەربڵندییەوە بۆ من هەر باسی موزیكی كوردی دەكرد. پاشان باوكی داڤید (خێمی( گوتی »برام یووسف كە من بە داوە سۆزێكی و لێهاتووە گەلەك سوڕناژەنێكی بەخۆ هاریكاریی دەیڤد بكات تا فێری ژەنینی سوڕنا ببێت. بەاڵم كەی؟ هێشتا نە دیارە. من بلوێرێكم هەیە و دەیڤد ئێستە بەكاری دەبات، زوڕنا ژەنینی فێری كە بدەم یارمەتیی دەكــارم منیش هەروەها ببێت.« من لە دەیڤدم پرسی و گوتی »من گەلەك حەز بە دەنگی سوڕنا و هیوادارم فێری ژەنینی سوڕنا ببم. شایانی وتنە كە موزیكی كوردی بۆ من ژیانە!« دوایی لە سەر برادەرانی خۆی گوتی »ئەز لە كاتی بێكاریدا یاریی تۆپی پێ دەكەم و جاربەجار لەگەڵ هەڤااڵنی خۆم بەیەكەوە لە دەرەوە یاری دەكەین. لەبارەی خوێندنیش، دەیڤد بابەتێك چ پاشەڕۆژ لە نــەداوە خۆم بڕیاری هێشتا »من گوتی بخوێنم. من هێشتا منداڵم و هێشتا بۆ من گەلەك زووە لەوبارەیەوە

بڕیار بدەم.«

دەمەوێ دیار بكەم كە ئەگەر فەلەستین ببێ بە دەوڵەت، ئەوسا رەوشی خەڵكی شاری مەعالی ئەدۆمیم ئالۆزتر و سەختتر دەبێت و لەبارەێ ئەم كێشەیە دەیڤد گوتی »بە راستی من لە سیاسەت هیچ تێناگەم. دەمەوێ بڵێم چونكە باپیرم یاكۆڤ هەركی جوولەكە بوو، بۆیە لە كوردستانی ئێران دەركرا و ئێستاش ئەگەر فەلەستین ببێ بە دەوڵەت، ئێمەش لە فەلەستین دەردەكرێن و لە ئیسرائیلیش هیچ

جێگەمان نییە! ئەمە چ رەوشێكە؟

من لە دەیڤدم ویست كە پەیڤی كۆتایی بڵێ، گوتی »من گەلەك ساڵو و ڕێزم بۆ كورد و كوردستان هەیە، هەروەها بە راگەیاندنی كوردی

بڵێ، كاڵوی دەیڤد كوردییە و لە سەر سنگی ئااڵی كوردستانە[email protected]

بە راگەیاندنی كوردی بڵێ، كاڵوی دەیڤد كوردییە و لە سەر سنگی ئااڵی

كوردستانە

دەڤیدی 12 ساڵ: موزیكی كوردی بۆ من ژیانە


خاڵه کانی هاوبه شی کورد و جووله کهن. هێمن

پرسی کورد به هۆی کێشه ێ به ره به ره کانی سێ هه ستی ناسیونالیستی به رچاوته نگانه ی فارس، عه ره ب و تورک، که وتووته قۆناخێکی هه ستیار

ئایا کامانه ن؟ کورد نه ته وه ی و جووله که خه ڵکانی هاوبه شی خاڵه کانی کێشه ی کورد و جووله که چونیه کین ، چۆنه جووله که خاوه نی ده سه اڵتی خۆیه تی به اڵم کورد تا ئیستەش حکوومه تی سه ربه خۆی خۆی بۆ دا نه مه زراوه ؟ ئایا کورد و جووله که دوژمنه کانی یاخۆ جۆریه که ن ؟ ئایا کوردستانێکی سه ربه خۆ له به رژه وه ندیی ده وڵه تی ئێسرائیله ؟ شوێنه واری کوردستانێکی ئارام و ئازاد،

و هێمن له سه ر سه قامگیریی ئیسرائیل چه نده ؟ده زان م پێویستی به ســه ره وه پرسیارانه ی ئه و پێداهاتنه وه ی له به ر لێدوانەکه م له سه ر بارودۆخی هه نوکه یی کوردستان هه بێ و دواتر هه وڵ ده ده م دوو نێوان هاوبه شی خاڵه کانی سه ره وه پرسیاره کانی وه اڵمدانه وه ی پاڵ له

نه ته وه ی کورد و جووله که بخه مه به رباس. واڵتی کوردستان به سه ر چوار ده سه اڵتی تورکیه ، ئێران، عێراق و سووریا ده سەاڵتێکی سه ربەخۆی کورد خاوه نی ئیستەش تا ته نانه ت کراوه ، دابه ش هه ستی سێ به ره به ره کانی کێشه ێ هۆی به کــورد پرسی و نییه ، خۆی ناسیونالیستی به رچاوته نگانه ی فارس، عه ره ب و تورک، که وتووته قۆناخێکی هه ستیار و نیونه ته وه یی ، و خه باتی ئازادیخوازانه ی کوردی تووشی دژوارییه کی تایبه ت کردووه ، و به م هۆیه وه رێڕه و و ڕێبازی جوواڵنه وه ی نه ته وه یی کورد

پڕ له که ندوکۆسپ بووه . هه ر چوار ده سه اڵتی که خاکی کوردستانیان به سه ردا دابه ش کراوه ، خاوه نی حکوومه تێکی ئیسالمین، له ئێران نیزامێکی شیعه له ده سه اڵت دایه ، له عێراق، خه ڵکانی به ده ست ته واوی به عێراق هه نوکه ێ ناوه ندی ده سه اڵتی ئه گه ر شیعه وه نه بێت، عێراق ئه وه نده ێ دانیشتووی شیعه هه ن له داهاتوودا به توانی

حکوومه تێکی شیعه له و واڵته دابه مه زرینی.

مزهه بی جــۆری بــه اڵم ده سه اڵته ، له به عه س حزبی سووریا له ڕاسته زۆرێنه ی خه ڵکانی سووریا مسوڵمانی سوونه و به شێکیش له خه ڵکانی سووریا

شیعه ن. له تورکیا هه رچه ند حکوومه تی هه نوکه ێ له ده سه التدا له سیاسه تێکی غه ێر ئیسالمی پێڕه وی ده کا، به اڵم حزب ده سه اڵتدرایی ئه و و اڵته ، حزبێکی ئیسالمی

سوونه یه و خه ڵکانی تورکیا ش زۆربەیان مسولمانی سوونه ن. جگه له واڵتی عێراق که کورد دوای رووخانی نیزامی به عسی سه دام حۆسین، عێراق هه نوکه ده کرد، پێڕه وی کورد نه ته وی فه وتاندنی سیاسه تی له که خاوه نی ده سه اڵتێکی ناوه ندی فێدڕاڵه و نه ته وه ی کورد توانیویه تی ده وڵه تی ناوه ندیی ده سەاڵتی سیاسه تی ئیسته دابه مه زرینی. خۆی کوردی فێدڕاڵی عێراق به رامبه ر به دامه زارنی ئیسرائیل، سیاسه تێکی میانڕه وه . النیکه م ئه گه ر عێراق پێوه ندییه کی پته ویشی له گه ڵ ئیسرائیلدا نه بێ، له گۆره پان و پانتاتی

سیاسی و ئایینیدا به ربه ره کانی ئیسرائیل ناکات.ئه و دانیشتووی کۆنترین خه ڵکانی له یه کێک هه ر چه ندە کورد نه ته وه ی کردووه ، داگیر کوردستانیان خاکی که اڵتانه ێ له و یه ک هیچ له ناوچه یه ، خاوه نی سه ره تایی ترین مافی نه ته وه یی خۆی نییه و ده سه اڵتدرانی ئه و واڵتانه له هه موو ئامرازێکیان بۆ داپلۆسین، ماڵ کاو لکردن و چه وسانده نه وه ی کورد

بەكار هێناوە. کورد به اڵم شیعه ن ، به شێکیشی و سوونه یه مسوڵمانی کورد هه رچه ندە ئاینیی کوێر باوه ڕ نییه ، به پێچه وانه وه کورد خوازیاری دامه زرادنی نیزامێکی غه یر مەزهه بی له سه ر ئه ساسی رێزگرتن و گوێ راگرتن له یه کتر، و له هه موو

نه ته وه کانی دیکه یه .


ڕاسته هەندێك که موکوری له ڕێبازی به ریوه به ریی هه رێمی کوردستاندا هەیە، نه ته وه ێ که سه لماندووه ئه وه ی کوردستان باشووری هه نوکەی دۆخی به اڵم ئه نجام به بۆ و نییه ، باوه ڕ کوێر مسولمانێکی مسوڵمانیشه ، ئه گه ر کورد له وه رگرتن که ڵک بۆ په نا خۆی ئاینی و نه ته وه یی مه به سته کانی گه یاندنی ڕێبازی تووندتیژی تیرۆریستی نه بردو وه ، ته نانه ت کوردستان جێی حه سانه وه ی

هێزه کانی بیانییە . کورد له باشووری کوردستان له دوو ڕێبازی پااڵوتنه کانی پەرله مانی هه رێم و پەرله مانی ناوه ندیی عێراق نیشانی دا، گه رچی ماوه یه کی زۆر که مه خاوه نی ده سه اڵتێکی فید ڕاڵییه ، به اڵم له دراوسێیه کانی فارس، عه ره ب و تورک زۆر به تواناتره و رێزیش له ئاکامی پااڵوتنه کان ده گرێ. بێگومان که مووکوری له کاتی به رگوزاری ئه و دوو پااڵوتنه له ئارا دابوون، به اڵم ئه وه ند نه بوون که ببێته هۆی

شێواوی و ئاڵۆزی ڕێبازی پااڵوتنه کان.ئەرێنی شوێنه وارێ کی بێگومان کوردستان باشووری هه نوکەی بارودۆخی نموونه ، حکوومه تی بۆ داناوه ، کوردستان داگیرکراوی تری بەشه کانی له سه ر تورکیا ماوه یه کی زۆر نییه خۆی خەریكی دۆزێنه وه ی رێگه یه ک بۆ چاره سه ری له ڕێبازی کرد نه وه ی ده رگەی سیاسی به ڕووی کورد کێشه ی کورد کردووه و

لێدوان ده دات.پێشكەوتنێكی تورکیا له کورد ئاشتیی پرۆسه بێت ڕاستی ئه وه ی به اڵم ڕێگه یه دا له و باشی هه نگاوێکی چه ند ئەردۆغان هه رچه ندە نەبووه ، ئه وتۆی

ناوه .

له و ئیسالمین ، بیروباوه ڕی خاوه نی کورد خه ڵكی زۆربه ێ ئه وەی وێرای ڕێژكەی ئاینی سوونه و شیعه پێڕه وی ده که ن، ئاینەكانی تری وه ک كریستیانی،

كلدانی ئاشووری، ئه رمه نی، جووله که ، و زردەشتیشی تێدان.ڕاسته هێندێك گیروگر فت له باشووری کوردستان له ئارادان، به اڵم ده توانین بڵێین باشووری كوردستان هه نوکه هه رێمێکی ئارام و گۆنجاوە بۆ هه موو جۆره ئه وه ێ له کوردستان بێ ئاینه کان ڕێژكەكانی جگە ئیسالمی ، زۆربه ی ئاین و

تووشی کێشه و ناکۆکی بن رێوڕەسمی ئاینی خۆیان به جێ دێنن. باشتردان. دۆخێکی له کورد له گه ڵ بەبەراورد جووله که خه ڵکانی به اڵم یه که م جووله که خاوه نی حکوومه تێکی سه ربه خۆی خۆیه تی، دووهه م خه ڵکانی

ئیسرائیلی ته نانه ت له یه ک ئاینی تایبەت، واته جووله که پێڕه وی ده که ن.کورد ئیسالمین، واڵتانی ئه ویش هه یه دوژمنێکی ته نیا ئیسرائیل سێهه م، جگه له کێشه ی ئاینی تووشی شه ڕ و به ربه ره کانی هه ستی ناسیونالیستی سێ

نه ته وه ی فارس، عه ره ب و تورکه. ئه و به شه ی خاکه ی ده سه اڵتی جووله کەی لێ دامه زراوه له الیه ن واڵتانی عه ره بی واڵتانی زۆرێنه ی و ده کرێ به راورد داگیرکراو به شێکی وه ک عه ره بی ده سه اڵتێکی به ئیسرائیلیان و ناناسن ره سمییه ت به ئیسرائیل حکوو مه تی ده وڵه تی لەگه ڵ پێوه ندییان عه ره بی واڵتانی زۆربه ی کردووه . راڤه داگیرکه ر جووله کەدا بڕیوه ، ته نیا واڵتی میسر ده وڵه تی ئیسرائیلی به فەرمی ناسیوه و

پێوەندیی دیپلۆماتیکی لەگه ڵ ده وڵه تی جووله که دامه زراندوه .له و ده سه اڵتانه ی که کوردستانیان داگیر کردووه ، ئێران و سووریا به فەرمی


ئیسرائیلیان وه ک و اڵت و ده وڵه تێکی نه ته وه یی جووله که قه بۆل نییه ، ته نانه ت به ربه ره کانیشی ده که ن.

عێراقی کاتی سه دام حوسێن ئیسرائیلی به داگیرکه ری واڵتی فه له ستین ده ناسی، ده سه اڵتی ناوه ندی هه نوکەی عێراق تا ئیستە له هه ڵوێستێکی باشتر بەبە راورد له گه ڵ هی کاتی سه دام به رامبه ر به ئیسرائیل پێڕه وی ده کات.

و ناوه ندی حکوومه تی داهاتووی هه ڵوێستی به اڵم خه ڵکانی مسوڵمانی عێراق به تایبه ت عه ره به کانی شیعه چۆن ده بێت، پێوه ندییه کی زۆری به بارودۆخی ناوچه ی ڕۆژهه اڵتی ناوه ڕاست به گشتی و به ستراوەیی ده سه اڵتی

ڕۆڵی ئێران له عێراقه .مسوڵمانی ئه و واڵته خه ڵکانی زۆرینه ی که تورکیا ئاینەكە پێ به شیعه ن، که میشی به شێکی و سوونه ن یاخۆ له ئه ساسدا لەگه ڵ حکوومه تی ئیسرائیلدا هه ست به دۆستایه تیی نا که ن. ئه گه ر ده رفه ت بۆ خه ڵکانی مسوڵمانی سوونه ی تورکیا ب خۆڵقێت هه ستی به ربه ره کانی به رامبه ر

ئیسرائیل به رزتر ده که نه وه . هه نوکه هه ستی ئیسالمی خه ڵکانی مسوڵمانی سوونەی

تورکیا به ره و په ره گرتنه ، هۆكارەكانی ئەوانەن:بووته ئێران شیعەی ده سه اڵتی ــارده ی دی یه که م پاڵپشتێک و گۆژمێک بۆ به رزبوونه وەی هه ستی ئیسالمی تورکیا تورکیا . خه ڵکانی خه ڵکانی مسوڵمانی سوونەی له سه ر مەترسییەك به شیعه و سوونه ن مسوڵمانی کۆنی هه ستی زیندووبوونه ی واتــە ده بینن. سوونه عوسمانی به رامبه ر ده سه اڵتی شیعه ی ئێران، له ڕ وانگەی نەگونجاو مه سه له یه کی تورکیا سوونه ی مسوڵمانه کانی

نییه . له باری تورکیا له ئیسالمی جــوواڵنــه وه ی ــه م دووههیچ و ده گرێ په ره زیاتر ڕۆژ لەگه ڵ ڕۆژ سیاسییه وه دوور نییه له داهاتوودا ده سهاڵتێکی ئیسالمی سوونه له و

واڵته بێته سه رکار. بەتایبه ت ئیستە که له ئێران ده سه اڵتێکی ئیسالمیی شیعه له سه ر کاره، خه ڵکانی مسوڵمانی سوونەێ تورک بۆ زیندووکرد نه وه ی ئیمپراتۆریی عوسمانی سوونه بەرامبەر دامه زراندنی به ته مای که ئێران شیعهەی سیستەمی ڕۆژهه اڵتی نــاوچــه ی له شیعه یە زلهێزی ئێرانێکی

ناوه ڕاست ، له هێچ هه وڵ و ده رفه تێک بۆ بوژانده نه وه ی ده سه اڵتی کۆنی تورک چاوپۆشی ناکه ن.

خا ڵه کانی هاوبه شی کورد و جووله که ده توانن ئه وانه بن:1- له چوار ده سه اڵتداریی داگیرکه ری خاکی کوردستان، ئێران و سووریا له هه ڵوێست و به ربه ره کانی خه ڵکانی جوولکه روون و شه فافن و ده وڵه تی ئیسرائیل به ره سمییه ت ناناسه ن و ئێسرائیل به داگیرکه ری

خاکی مسوڵمانان ناو ده به ن، لەمه ڕ ئیسرائیل شه ڕیان راگەیاندووە .نەده ناسی، ره سمییه ت به جووله که ی نه ته وه ی حوسێندا، سه دام ده سه اڵتی کاتی له عێراق -2ته نانه ت به ربه ره کانی ده وڵه تی ئیسرائیلیشی ده کرد. هه نوکه کورد له و به شه داگیرکراوه ی کوردستان

خاوه نی مافی هاو به شه و ده وڵه تی ناوه ندی پێوەندییەكی ناڕەسمی لەگه ڵ ئیسرائیل دامه زراندووه . له سه ر به رچاوی شوێنه وارییه کی هه رێم حکوومه تی و ئیسرائیل نێوان پێوه ندیی ئاستی بێگومان

هه ڵوێستی ده سه اڵتی ناوه ندی عێراق داده نێ. عێراقێکی ئارام به مانای کێشه یه کی که متری ئیسرائیله .3- حکوومه تی تورکیا به رواڵەت هه وڵ ده دا ئه و پێوەندییە دیپلوماسییه لەگه ڵ ئیسرائیلدا هه یه ڕای بگرێت. به اڵم ماوه یه ک له مه و پێش چه ند رووداو هاتنه ئاراوه ، بوونه ته هۆی کزی و الوازیی پێوه ندیی سوونه ن مسوڵمانی زۆرێنه ی که تورک خه ڵکانی دەیسه لمێنی ئه وه ش ئیسرائیل. و تورکیا نێوان

خۆازیاری پێوەندییەكی نزم و الوازن لەگه ڵ ده وڵه تی ئیسرائیل.نموونه یه کی ئه و کێشانه ، باڵوکرده نه وه ی فیلمێکی سینه مایی تورکی بوو که هه وڵ ده دا توندوتیژی

ئیسرائیل به رامبه ر خه ڵکانی فه ڵه ستین بخاته به ر چاوی بینەرانی مسوڵمانی تورک . له یەكجۆر ن. دوژمنه کانیان کورد و جووله که خه ڵکانی ده رده کــه وه ێ سه ره وه پێداهاتنه وەێ له چوار ده سه اڵتی داگیرکه ری کوردستان دوو ده سه اڵتی ئێران و سووریا ئیسرائیل به داگیرکه ر و دژمنی

سه ره کیی خۆیان دەزانن.

ده سه اڵتدارانی عێراق تا ئیستە له رێگه ی پەرله مانه وه هیچ بڕیارێکیان نییە ئه وه ێ بسه لمێنی که و هه یه ئیسرائیلدا لەگه ڵ دیپلۆماسی پێوەندییەكی تورکیا نا. یاخۆ ده ناسن فەرمی به ئیسرائیل

دامه زراندنی ئیسرائیلی به ره سمییه ت ناسیوه . له ڕ وانگە و ئایدیولۆژی ئاینییەوە مسوڵمانه کانی هه ر چورا ده سه اڵتی داگیرکەر ی کوردستان دامه زراوی جووله که به داگیرکه ر ده ناسن و راڤه یان کردووه ، له کاتێکدا هه ر چوار ده سه اڵتداری ناوه ندیی خۆیان

داگیرکه ری به شێک له خاکی کوردستانن.ڕاسته نه ته وه ی کورد زۆربه ی مسوڵمانی سوونه ن و بەشێکی كەمی شیعه ن، به اڵم سه یر ئه وه یه که

کورد له الیه ن داگیرکه رانی خاکی کوردستان وه ک مسوڵمان سەیر ناکرێ.کێشه ی کورد لەگه ڵ ده سه اڵتدارانی داگیرکه ری خاکی کوردستان کێشه یه کی نه ته وه یییه ، له کاتێکدا و ئیسالم واته شه ڕی ئاینییە، ئیسرائیل شه رێکی لەگه ڵ کوردستان خاکی دا گیرکه ری چوار شه ڕی

جووله که یه .ده سه التدرانی داگیرکه ری کوردستان کێشه ی کورد به کێشه یه کی نه ته وه یی به راو رد ده که ن و کورد زیاتر قۆربانی کێشه ی ناسیۆنالیستی به رچاوته نگانه ی عه ره ب، تورک و فارسه ، نەك ناکۆکیی ئاینی و

ئیسالمییه ت.ئاینییە وه ڕ وانگەیه کی له داگیرکه ری کوردستان له الیه ن چوار واڵتی له کاتێكدا خه ڵکانی جووله که پێناسه مسوڵمانه کان خاکی له به شێک داگیرکه ری واڵتێکی به ئیسرائیلیان و ده کرێ به ربه ره کانی ئه و چوار فارسه . و تورک به رچاوته نگانه ی عه ره ب، ناسیۆنالیستی ده رگیری کێشه ی کورد کردووه ، واڵته هه وڵ ده ده ن هه ستی کورد خۆشه ویستی و کوردبوونی نه ته وه یی کورد کوێر بکه نه وه و باوه ڕی فارسدا و تورک، عه ره ب، ئاینی ناسیۆنالیستی ژێواری له کوردی نەتەوەییی هه ستی و کوردایه تی

بتوێننه وه .عه ره ب، فارس و تورک، ئاینی جووله که وه ک هێمایەك دەزانن که به ر له ئیسالمی هاتووەتە كایەوە و ڕه تی ده که نه وه ، جووله که به داگیرکه ری خاکی مسوڵمانان ده ناس ن و دان به دامه زراوی ئیسرائیل و

مه سه له ی نه ته وه ییی جووله که نانێن. خا ڵه کانی که کورد و جووله که تیێدا هاوبه ش نین، زۆرن، ئه وانه ی گرینگه ، یه که م جووله که توانیویه تی

باشووری کوردستان ئه وه ی سه لماندووه که نه ته وه ێ کورد ئه گه ر مسوڵمانیشه ، مسولمانێکی کوێر باوه ڕ

نییه


النیکه م ئه گه ر عێراق پێوه ندییه کی پته ویشی

له گه ڵ ئیسرائیلدا نه بێ، له گۆره پان و پانتاتی سیاسی

و ئایینیدا به ربه ره کانی ئیسرائیل ناکات

ده سه اڵتی سه ربه خۆ و خۆیه تی دابمه زرێنێ، به اڵم کورد تا ئیستە له دامه زرادنی ده وڵه تێکی سه ربه خۆی كوردی سەركەوتوو نه بووە.

و مسوڵمانه له وه ی جگه کورد ده کات، پێڕه وی جووله کەبوون واته ئاینێك له جووله که دووهه م كریستیانی، ئاشووری، جووله که ، وه ک تریش ڕێژكەكانی شیعه ن، به شێکیشی و سوونه ن به شێکی

کلدانی، ئه رمه نی و زەردەشتی تێدان.سێهه م، هێز و ده سه اڵتی جووله که له ده ره وه ی واڵت له ئاستێکی به رز و به نرخ و كاریگەردایە، جووله که جگه له وه ی خاوه نی هێزێکی به رچاوی لۆبی، واته هێزی دامه زراندنی پێوه ندیی له گەڵ سیاسه تی

دنیا به گشتی و ئه مه ریکا و ئەوروپا به تایبه ت ، خاوه نی ده سەاڵتێکی به هێزی ئابووریشه . و لێدوان دیکه به واته یه کی جووله که یه ، لۆبی رێکخراوه کانی به هێزترین له یه کێک AIPACپرۆپاگه نده کردن بۆ به ئه نجام گه یاندنی ئامانجه کانی دامه زراوی جووله که له ئه مه ریکا و کۆمه ڵگەکانی تری دنیایە . ئه و ناوه ندە بەرامبەر کێشه ێ به رنامەی چه کی ناوه کی ئێران توانیویه تی زۆر کاری باش پته و پێوه ندییه کی یه کگرتوه کان و اڵته کۆماریخۆازی و دیموکرات الیه نی دوو لەگه ڵ بدات، ئه نجام

دابمه زرێنی ..)AIPAC ( له ساڵه کانی 1950 وه ک ناوەندێکی بچووک له ئه مەر یکا دامه زرا

هه نوکه خاوه نی سه د هه زار ئه ندام و چااڵكوانی جووله که یه . خه ڵکانی جووله که خاوه نی هه ستێکی به رز و ڕێزێكی بێ وێنەن به رامبه ر به دامه زرانی جووله کە و له پێناوی ئه و مه سه له دا ئامادەن هه موو غه یری ئایدیولۆژییه کی هه موو سه ره وەی له جووله که بوون که ئه وه یه گرینگتر بكه ن. فیداکارییه ک

جووله که یه . جووله که له به شه کانی بازرگانی بە ئه لماس، كەرەستەی كیمیایی، نه وت و زەوی و زاردا به توانان. بکه ن و خاوه نی راڤه بۆ خۆیان باش دیپلۆماسی جێگه یه کی به شی له توانیویانه ئیسرائیل خه ڵکی

دۆستانێکی باشی نێونه ته وه یی بن ، هه روه ها له نەتەوە یەكگرتووەكاندا ڕۆڵێكی باشیان هەیە. کاروباری و ده ره کی پێوه ندیی دامه زراندنی و کردن لۆبی و پێوەندی به شی له کورد کاتێکدا له بازرگانیی دنیا و ڕۆڵ له ئۆرگانه کانی نێونه ته وه یی زۆر کز و الوازه و له پله یه کی نزم دا. رێکخراوه کانی و نه ته وا یه تی هه ستی له سه ره وه ی کوردی ناسیۆنالیستی غه ری تری ئایدیۆلۆژی مه سه له ی کوردی

کوردبوون ده بینن. مه سه له ی چواره م و هه ره گرینگ مه سه له ی خۆباوه ڕی، یه کده ستبوون و یه ک پارچه یی، یه کریزی

خه ڵکانی جووله که یه . جووله که به یه ک ناو، به یه ک ئاین و بۆ یه ک مه به ست، ئه ویشی بوونی جووله که و ده وڵه تی جوولکه له گۆره پان و پانتایی سیاسی جیهاندا چاالکن. جووله کە وه ک خاوه نی کێشه ی جووله که بوون و باوه ڕ به واڵتی ئیسرائیل له هه موو بواره کانی چاالکیدا خۆی

خستە ڕوو و کاری بۆ ده کات.خاوه نی ــه وه ی ل جگه زۆره وه ، داخێکی به کــورد رێکخراوه کانی ئیستەش تا نییه ، سه ربه خۆی ده وڵه تی کوردی نه یانتوانیوه له داواکانی خۆیان دا روون و یه ک به خۆی تایبه ت داوایه کی بۆ كار حزبێك هه ر بــه ن، ده کات. رێکخراوه کانی سیاسیی کورد تا ئیستەش وه ک پانتاییی و گۆره پان نەهاتوونه کورد کێشەی خاوه نی

سیاسی ناوخۆ و ده ره وه .کورد زۆر جار به هۆی نه بوونی ریزێکی یه کپارچه یی، داوایه کی روون و دیاری نه ته وه یی، ناکۆکییه کانی نێوان له کوردی ریکخراوه کانی به رێوه به رایه تیی ئه ندامانی گۆره پان و پانتاییی سیاسی و کۆمه ڵگەی نێونه ته وه یی چاالکی رێگه ی له سه ر رێگرە و کۆسپ و که ند بووته و روون کاتێدا جووله کە له نێونه ته وه یی. و ناوەخۆیی

شه فاف و سوور پێداگری له داواکانی خۆی دەكات.چه ند ناکۆکیی و کێشه تووشی کورد له وەی جگه نییه ، ئاینییە و خاوه نی ده سه اڵتێکی سه ربەخۆ جۆرێ واڵت ده ره وه ی له کوردستان داگیرکه ری دوژمنانی توانیویانه پێش به چاالکییه کانی سیاسی و دیپلۆماسیی ناکۆکیی هۆی به کوردیش رێکخراوه کانی بگر ن، کورد نێوان ئه ندامانی به ڕێوه به رایه تی و به یه که وه هه ڵنه کردن نه بوونی شــه فــاف و روون و هه ڵوێست ـــی الوازی و داواکانییان، کاری دوژمنانی داگیرکه ری کوردستان یاخۆ

له ده ره وەی واڵت ئاسان کردووته وه .دۆستایه تیی و پێوه ندیی دوو نه ته وەی جووله که و کورد رێشه یه کی کۆن و مێژوویی هه یه ، ئه وه ش ده گه رێته وه بۆ ساڵه کانی به ر له کێشەی شه ڕی دووهه می جیهانی. کورد و جووله که له زۆربه ی شوێنه کانی کوردستان به یه که وه ژیاو ن، و هه اڵواردنی ئاینی نەیتوانیوه دۆستایه تیی نێوان ئه و دوو نه ته وه الواز بكات و کێشه یه کی قوڵی ئاینی له


کورد جگه له کێشه ی ئاینی تووشی شه ڕ و به ربه ره کانی هه ستی

ناسیونالیستی سێ نه ته وه ی فارس، عه ره ب و تورکه

نێوانیان پێک بێنێ. ڕه نگه به هۆی هه اڵواردنی ئاینی و بارودۆخی حکوومه ته کانی ناوه ندیی چوار واڵتی داگیرکه ری کوردستان هێندیه ک کێشه و ناکۆکیی نێوان به شێکی بچووک له دانیشتووانی جووله که و کورد له ناوچه کانی کوردنشین بووبێ، به اڵم ناوه رۆک و بڕی کێشه کان ئه وه نده نه بوون که نێوان ناخۆشی مێژوویی جوولەکه و کورد

پێک بێنێ.له نووسراوه کان و لێکۆلێنه وه کانی کورده جووله که کانی دانیشتووی پێشووی بیرێکی و یاد ئه وان ده رده کــه و ێ، ده ژین ئیسرائیل له ئیستە که کوردستان

خۆشیان له کاته کانی ژێانکردنیان له کوردستان هه یه .به اڵم ئێستە پرسیار ئه وه یه ، کورد و جووله که چۆن ده توانن له پێوەندییەكانی دێرینه ی خۆیان به شێوه یه کی باش بۆ داهاتووی کوردستان و ئیسرائیل که ڵک

وه ربگرن. له و فێد ڕاڵه خاوه نی حکوومه تێکی کوردستان باشووری له کورد هه نوکه بڵێین ده توانین کاره ، له سه ر جووله کە سه ربه خۆی ده سه اڵتێکی ئیسرائیلیش

دوژمنه کانی جووله که و کورد یەكجۆر ن.پێشکه وتووی زا نستێکی و نێونه ته وه یی به هێزی ده سه اڵتێکی له ئیسرائیل نه بێ، دنیادا پله ێ یه که می له ئیسرائیلی تەکنه لۆژیای ئاستی ئه گه ر هەیە،

بێگومان یه کێکه له و والتانه ی جیهان که له و باره وه قسه بۆ گوتن هه یه .و بــه رێــوه بــه ری ــاری کــاروب ــارەی ب له کوردستان، هه رێمی حكوومەتی داموده زگایییه وه ده سه اڵتێکی ساوایه و بێگومان له ئاستی زانستی و تەکنه لۆژیا و به شی ڕاهێنان و کشتوکال و ئاژه ڵداری و بواره کانی ئەکادیمیک، ئاسایش،

ڕێگه وبان، و ئابووری پێویستییه کی زۆری به هێزێکی ده ره کی هه یه .ئیسرائیل به هەموو پێوه ندییه کانی نێونه ته وه یی و قۆناخ و بارودۆخی ئه و هه رێمی توانایه ، به و به هێز واڵتێکی بوارانه دا له م ده ژی لێی که ناوچه ی کوردستان ده توانی بەباشترین شێوه له ئه زموون، ئامۆژگاری و زانستی خه ڵکان

و ده وڵه تی ئیسرائیل که ڵک وه ربگرێ.و ئاوه دانی بۆ باشتره زۆر کوردستان هه رێمی ده سه اڵتدارانی و کورد بۆ له کوردستان زانستی و تەکنه لۆژیا به شی و ئابووری زیاتری گه شەپێدانی ئه زموونه کان و تەکنه لۆژیا و زانستی ئیسرائیل سوود وەربگرێت باشترە تا لە

و اڵتانێكی وەك تورکیا ، ئێران و عه ره ب، ئەویش به چه ند هۆكارێك:و کورد دووهــه م، نییه ، کوردستان خاکی داگیرکه ری ئیسرائیل یه که م، جووله که کێشه و ناکۆکیی ئاینی و سیاسییان له نێواندا نییه ، سێهه م، کورد و تەکنه لۆژیایه کی جووله که دوژمنه کانیان جۆریه کن، چواره م، جووله که خاوه نی زۆر بااڵتر له تورکیا ، ئێران و واڵتانی عه ره به . کورد ئاسانتر و باشتر ده توانێ له تەکنه لۆژیای ئیسرائیل سوود وەبگرێ تا هی واڵتانی داگیرکه ری کوردستان. پێنچه م یارمه تیکردنی ئیسرائیل له سه ر ئه ساس و بنچینه ی پێوەندیی نێوان دوو نه ته وه ی کورد و جووله که یه ، له کاتێکدا کۆمه كی تورک، ئێران و عه ره ب زۆر مه سه له و مه به ستی تێیدا شاراوه ن. شه شه م، پێوه ندیی کورد له گه ڵ ئیسرائیل ئاکامێکی باشتری نێونه ته وه یی ده بێ تا پێوەندیی کورد لەگه ڵ ئێران، تورکیا

و عه ره ب. النیکه م ئیسرائیل ده توانێ کورد باشتر له فارس، تورک و عه ره ب له کاروبای

دیپلۆماسی نێونه ته وه یی ئامۆژگاری و یارمه تی بکا. مه سه له ی به ئێمان و خۆباوه ڕی هۆی به جووله که خه ڵکانی ئاکام، نه ته وایه تی و یه کپارچه یی و یه کریزی هه موو رێکخراوه کانی سیاسی ئیسرائیلی جگه له وەی توانیویانه ببنه خاوه نی ده وڵه تێکی سه ربه خۆی جووله که ، خه ڵکانی

ئیسرائیلی ئاینی جووله که یان بۆ مه به سته کانی نەته وایه تیی خۆیان به باشترین شێوه بەكار هێنا .

له ڕاستیدا خه ڵکانی جووله کە به رێزگرتن له ئاینی خۆیان و به رزڕاگرتنی هه ستی جوولکه ، باوه ڕیان به جوولکه بوون و خۆشه ویستیی مه سه له ی نه ته وه یی

به هێزتر و به پێزتر کردووه .بۆ گرینگ به ستراوه ی شتی دوو جووله که نه ته وه ییی مه سه له ی و ئاین

به رده وامیی ده سه اڵتی ئیسرائیل و به ربه ره کانیکردنی ده سه اڵته کانی عه ره به.کورد که خاوه نی حکوومه تێکی سه ربه خۆ نییه ، له هه وڵدانی بۆ یه کگرتنه وه و که ڵک وه رگرتن له قۆناخه کانی مێژووی خۆی به هۆی کێشه و ناکۆکیی نێوان خۆی نه ته وه یی داوای له به ڕێوه به رایه تی ئه ندامانی و سیاسی رێکخراوه کانی دوور که وتووته وه ، به ر له کوردبوون و باوه ڕ به هه ستی نه ته وایه تی کوردی و کورد خۆشه ویستی، رێکخراوه کانی کوردی کێشه ی ئایدیۆلۆژی و ناکۆکییه کانی

ناوخۆی ریکخراو تێكەڵ بە دۆزی سەرەكیی كورد دەكەن. ده رئه نجام ئه وه یه جۆری کێشه کانی خه ڵکانی کورد و خه ڵکانی جووله کە وەك یه کن و دوو نه تەوەی کورد و جوولەكە دوژمنێکی هاوبه شیان هه یه ، به ئاکام بۆ ئازادیخوازانه ی کورد ده توانێ پاڵپشتێک و گۆژمێک بێ گه یشتنی خەباتی

ئاسایش و سەقامگیریی ئیسرائیل و به پێچه وانه وه . ئارامی و ئاسایش و ئازادیی نه ته وەی کورد النیکه م ده توانێ چوار ده سه اڵتی مانای ئه وه ش بێنێ، دی به ناوه ڕاستدا ڕۆژهه اڵتی ناوچه ی له دێموکراتێک ئه وه یه که به ربه ره کانی ئه و چوار ده سه اڵته به رامبه ر به ئبسرائبل له به ین ده چێ و بێگومان شوێن و كاریگەریی باشی له سه ر، ئارامی و هێمنی و سه قامگیریی

واڵتی جووله که کان ده بێ.کوردستانێکی سه ربه خۆی به هێز و ئارام و سه قامگیر، یاخۆ چوار ده وڵه تی فێدراڵی کورد له چوار به شی داگیرکراو، هه م له به رژه وه ندیی ئیسرائیله ، هه م دۆخێکی لەبار و پاڵپشتێک بۆ پیاده کردنی پرۆسه و ڕێبازی ئاشتی له ڕۆژهه اڵتی

ناوه ڕاسته .نیزیکبوونه وه ی کورد له جوولکه نه ک به قازانج و له به رژه وه ندیی جوواڵنه وه ی کورده ، به ڵکوو ده توانی پاڵپشتێک و گۆژمێک بێ له زووتر به ئه نجام گه یشتنی

کورد له خه باتی نه ته وه ییی خۆیدا. کێشه کانی کورد و ئیسرائیل، ئه گه ر هاوبه شیش نه به ن، دوژمنانه کان یاخۆ جۆریه کن. کوردستانێکی هێمن و ئازاد و سه ربه خۆ پاڵپشتێک و گۆژمێکه بۆ

به هێزتربوونی ئیسرائیل و سه قامگیریی ئه و و اڵته . ئیسرائیلێکی به توانا و به هێز و سه قامگیر و هێمن، دڵنیاییەكە بۆ به رده وامی هه رێمی کوردستان و باشتربوونی دۆخی کورد له سێ به شه کانی تری کوردستانی

داگیرکراو. دامه زران و به دیهاتنی حکوومه تێکی فێدڕاڵ له هه ریه ک له به شه داگیرکراوه کانی

کوردستان، به مانای نەمانی ده رده سه رییه کە بۆ ئیسرائیل . [email protected]


بەگوێرەی هەندێك سەرچاوە و بەڵگەی مێژوویی، بوونی جوولەكە وەك دەگەڕێتەوە، زایین پێش ساڵ هــەزار 40 لە زیاتر بۆ زمان و نەتەوە كە بوونیان هەبووە و شان بەشانی گەالنی عەرەب، ئاشووری، قبتی،

فینیقی، بابلی،كەنعانی و... تاد.لە نیوە دوورگەی عەرەبی و ناوچەی شام و میسردا ژیاون و خاوەنی گەلی و عیبری زمانی بــوون. خۆیان كاروباری و قــەوارە و شوێن جوولەكە سەر بەزمانی خێزانی سامین، بەاڵم لەبەر هەندێك هۆكاری جوگرافی و ئاو و هەوا و ملمالنێی گروپ و خیڵە جیاجیاكانەوە لەبەر عەرەبیان دوورگەی نیوە جوولەكەكان كشتوكاڵی، بەرهەمی كەمیی كردووە. كۆچیان فەلەستین بەتایبەت شام بەرەو و هێشتووە جێ وەك لەكتێبی ئاسمانی تەوراتی جوولەكەكاندا هاتووە، گوایە خوا ئەم سەرزەمینەی فەلەستینی بەوان بەخشیوە و وەك بڕوایەكی ئاینی سەیری بەتایبەتی كــردووە، كۆچیان هۆ بەهەمان فەلەستینیش لە دەكەن. و ڕۆیشتوون میسر واڵتی بەرەو خێزانەكەی و پێغەمبەر ئیبراهیمی لەوێش ناوچەیەكیان هەبووە و فەرمانڕەوایی خۆیان بوون كە بەگوێرەی )1570-1580پ.ز( ساڵی لە ڕووداوە ئەم میژوویی لێكۆڵینەوەیەكی لە ئیسماعیل هەبووە، كوڕی دوو )ئەبراهام( ئیبراهیم ڕوویداوە. دا

گۆشەیەك لە ناساندنی گەلی جوولەكە و كورتە میژوویەكی واڵتی ئیسرائیلئامادەكردنی/ یاسین كەریم عەبدواڵ

فیرعەونییەكان خۆیان بەخواوەند دەزانی و جوولەكەكانیش

بڕوایان وایە كە خودا تاك و تەنیایە

ریه ده

ه رب، د

تنوش

، کاید

ۆسجین

..ه .

ه کوول

ی جکان

یه ه تی

امه ه

ن


هەزاران جوولەكەیان وەك كۆیلە گرت بەدیل و بردیانن بۆ شارەكانی ناوەڕاست و خوارووی عێراقی ئەمڕۆ

جێگەی ئیسحاق هاوسەری. سارای لە ئیسحاق و خزمەتكاری هاجەری قوربانیدانەكەی بەسەرهاتی زۆربەمان گرتەوە، پێغەمبەری ئیبراهیمی قوربان جەژنی بۆنەی ساڵێك هەموو ئیستە تا كە دەزانین ئیسماعیل لەوەوە سەرچاوە دەگرێت. ئیسحاق كوڕی ئیبراهیم كوڕێكی دەبێت ناوی نەوەی بەناوی ئەمڕۆدا و لەكۆن جوولەكەش هەموو و ئیسرائیل دەنێ دەكرێن، بانگ و ناونراون ئیبراهیمەوە كوڕی ئیسحاق كوڕی ئیسرائیل هەتا ناوی ئەمڕۆی ئیسرائیل لەناوی ئەوەوە بەسەریدا دابڕاوە كە بەئەرزی

پیرۆزی بەخشراوی خواوەندی دەزانن بۆ گەلی جوولەكە.لەالیەن بوون، نیشتەجێ میسردا لە كە ماوەیەی ئەو جوولەكەكان چونكە بەگژدا، دەكردن خەڵكیان و دەدران ئازار زۆر فیرعەونەكانەوە دەزانی بەخواوەند خۆیان فیرعەونییەكان جیاوازبوون. ئاینەوە لەڕووی سەرووی لە و تەنیایە و تاك خودا كە وایە بڕوایان جوولەكەكانیش و جوولەكە واتە بەدەرە، مرۆڤ لە و ئاسمانەكانەوەیە و زەوی ئیرادەی پێش هەموو گەل و ئاینێك بڕوایان بەتاكبوونی خوا هێناوە و بەسەرووی سروشتی زانیوە، بەواتەیەكی تر جوولەكە قۆناخیك لە پێش گەالنی ترەوە هێناوە خودایی بەتاك بڕوای جوولەكە گەلی لەكاتێكدا چونكە بوون، جوولەكەكان ژیانی ئەوەی پاش بوون. خوداییدا فرە ناو لە تر گەالنی لەمیسر خراپ بوو، مووسا و گەلەكەی گەڕانەوە فەلەستین. دوای مووسا جەنگەوە دەكەوێتە و دەكــات جوولەكەكان سەركردایەتیی )یوشەع( لەگەڵ كەنعانییەكان و سەردەكەون بەسەریاندا، ئەوە قەوارەیەكی سیاسی پاشای یەكەم ناوێك )شاوڵ( فەلەستین، لە دەكەن پەیدا دەسەاڵت و ئەو قەوارە سەربەخۆیەی جوولەكەكان بووە، دوایی )داوود( كەپاشایەكی كردوویانەتە و كردوە دروست ئۆرشەلیمیان شاری و بووە بەتوانا زۆر

پایەتەختی خۆیان. كردووە دروست بەرزی و گەورە پەرستگەیەكی )سلێمان( پێغەمبەر كە بووەتە قیبلە و ڕووگەی جوولەكەكان لە ناو شاری ئۆرشەلیم كە تا

ئەمڕۆش ماوەتەوە.جوولەكەكان بەهۆی جەنگی ناوخۆیانەوە لەسەر دەسەاڵت و كورسی و بەرژەوەندیی جیاواز هێز و یەكێتییان الواز بوو، بوون بە دوو دەسەاڵتی جیاواز و بەردەوام ئەو دوو دەسەاڵتە لەكێشە و ملمالنیدا بوون. لە نێوان جوولەكەكان میسر و ئاشوورییەكان ئەوكاتەی ئیمپراتۆری دوو جەنگی واتە قودس و داگیركرا ئیسرائیل بوو ئەوە و كرد میسریان الیەنگیری ئۆرشەلیم لە ساڵی )586پ.ز( وێران كرا، هەروەها هەزاران جوولەكەیان خوارووی و ناوەڕاست شارەكانی بۆ بردیانن و بەدیل گرت كۆیلە وەك نێوان جەنگی ئەمانیش دوای لە پێكردنیان، كار بۆ ئەمڕۆ عێراقی ئەسكەندەری مەكدۆنی و داریوش و كۆرشی ئیمپراتۆری ئێران جارێكی تر ئیسرائیل و ئۆرشەلیم كەوتنەوە بەر شااڵوی كوشتن و دیلكردن و ئاوارەیی. پەرستگەكانیان سووتێنرا و خەڵكی جوولەكە ڕاونران و پەرتەوازەی دنیا بوون، هەر لەبەر ئەوەی گەلی جوولەكە پێوەستن بەناسنامە و كەسێتی نەتەوەیی و ئاینیی خۆیانەوە كە بەمۆرك و مانەوەی خۆیانی دەزانن، پاش ئەوەی لە ئیسرائیل زێدی خۆیان هەڵكەندران ئاوارەی دنیا بوون، لە هەموو شوێنێك بەهۆی نەژادپەرستی و مەزهەبگەرایی بەرامبەریان دەچەوسانەوە.

بۆ كرد ڕایان تاوان لە كوژرا لێ كەسیان هەزار 70 ئیسپانیا لە هەر ڕۆژهەاڵتی ئەوروپا، لەو ناوچەیەش ڕزگاریان نەبوو، لە ساڵی 1800 تا 1900 زۆربەیان )نێزیكەی 3 ملیۆن( جوولەكە كۆچیان كرد بۆ ئەمەریكا، چونكە دەسەاڵتی و یاسا بەندی و لەكۆت و خۆی بوو نوێ واڵتیكی ئەمەریكا ئەوروپییەكان ڕزگار كردبوو، زۆرتر وەك واڵتێكی ئازاد و دیمۆكرات خۆی دەنواند و جێگەی زۆربەی گەالن و ئاینەكان دەبووەوە و مافی هاوواڵتی لە سەرەتاوە لە و گرت خۆیان پایەی و جێگە لەوێ هەبوو، بوونی ئاپارتاید و جینۆساید گەورەترین ئەڵمانیا لە دواتر و ڕووسیا ئەوروپا، دژیان بەكار هات. لە جەنگی دووەمی جیهانیدا لەكۆی 35 ملیۆن كەسی كوژراو 7 ملیۆنیان جوولەكە بوون، پاش ئەو غەدر و ستەمە مێژووییەی كە بەرامبەر گەلی جوولەكە كراوە، پاش )2500( ساڵ زیاتر لە ئاوارەیی و دەربەدەری بە هۆی ئەوەی ئەم گەلە هەمیشە پێوەست و بڕواداربوون سوچێكی و جێگە هەر لە خۆیان نیشتمانی و نەریت و داب و بەئاین ئایینی و نەتەوەیی ناسنامەی و خۆیان لە بەرگریان بووبن، دنیا ئەم خۆیان كردووە بڕواشیان بەوە هەبووە كە ڕۆژیك دێت بگەڕێنەوە نیشتمانی خۆیان كە خودا پێی بەخشیون، پاش ئەوەی چەند بزووتنەوە و ڕێكخراوی خۆیان دروست كرد بۆ بەرگریكردن لە خۆیان تا نەسڕێنەوە، دواتر لەسەر دەستی كەسێكی هەڵكەوتوو و دانا كەكەسێكی نووسەر و ڕۆژنامەنووس بوو دەستی هەبوو لە بواری ئەدەبیات و چیرۆك و ڕۆمان و شیعر. پاش ئەوەی زوڵمی سەر نەتەوەكەی بینی شەووڕۆژ گینگڵی دەدا و خەمی لە میللەتەكەی دەخوارد، بۆیە زۆر كارەكانی لەكۆتای تەمەنی بۆ خزمەت و ئامۆژگاری و ڕێنمایی گەلەكەی تەرخان كرد، چەندان كتێب و نووسراوی )ڕۆژانەكانی و جوولەكە( )دەوڵەتی وەكو نووسی بوارەدا لەو گرینگی و سیاسی بەسەرهاتە و چاالكی و كــردەوە و كار هەموو كە هیرتزل( ڕووداوە خۆش و ناخۆشەكانی تێدایە كە بەسەر جوولەكەدا هاتوونە لەو سەردەمەی ئەوی تێدا ژیاوە. بە نووسینەكانی هەموو دنیای هەژاند كە ئەو مرۆڤە هەڵكەوتووەی جوولەكە لە سااڵنی 1815-1904 دا ژیاوە توانی چەند لۆبی و بكات ساز ئەوروپا جوولەكەی كەسایەتییەكانی بۆ كۆنفرانسێك جوولەكە دابمەزرێنی و سندووقی كۆمەك پێك بێنێت و هەموو هێزی مادی و مەعنەوی جوولەكە كۆ بكاتەوە لە ناو ڕێكخراوێكی كارا و چاالكدا، هەم لە ڕێگەی سەرمایەدار و بیرمەندانی جوولەكەوە ئەم ڕیكخراوە توندوتۆڵ و بەهێز بكات پێوەندیی لەگەڵ سەرۆك و كەسایەتییەكانی ئەوروپا پتەو جوولەكەكان كە درا بڕیار 1917 ساڵی )بلفۆر( پەیمانی بەپێی بكات، بنێرنەوە بۆ خاك و زێدی خۆیان، واتە ئیسرائیلی ئەمڕۆ، تا ساڵی 1948 بانگەوازیی هەموو جوولەكەكانی دنیایان دەوڵەتی جوولەكەیان دامەزراند گەڕانەوە، زۆربەی جوولەكەكان كوردستانیشەوە لە تا گەڕانەوە بۆ كرد


360هەزار لە زیاتر ئیستە هەر و كۆچە ئەو بەردەوامە ئەمڕۆش تا خاڵێكی ئەمەش كە ئیسرائیل لە هەیە كوردزمان جوولەكەی

هاوبەشی نێوان كورد و ئیسرائیلە. ئێستە ئیسرائیل كۆماری بەاڵم تەلئەبیبە، پایەتەختەكەی و جوولەكەیە ئیسرائیلی

ئۆرشەلیم وەك ڕووگەی پیرۆزی خۆیان تەماشا دەكەن و شوێنەواری كۆنی جوولەكە لەو شارەدا تا ئێستەش بەپێی سەرژمیری بەردەوام هەڵی دەدەنەوە، و ماوە تێدا كەسی ملیۆن 7.5 ئیسرائیل نوێ ئاماری و دەژی 85% جوولەكەیە 15% عەرەبی مسوڵمانە و %3 دیموكراسی پێوەرە هەموو بەگوێرەی كریستیانن. لەگەڵ بــەراورد بە ئیسرائیل مرۆیییەكان مافە و هەموو دەسەاڵت و رێژێمەكانی ناوچەكەدا باشترین

ئەزموونی دیموكراسی رۆژهەاڵتی ناوەڕاستە.لە ساڵی 1948 ەوە ملمالنێ و ناكۆكیی ئاینی لە هەریەكە بەهۆی واڵتــەدا. لەو هەیە سیاسی و عەرەب و كریستیان و جوولەكە، ئەو شار و واڵتە بەزێدی خۆی دەزانێ و گوایە مووسا لەوێ لە دایك عیسای هەروەها ــردووە. م و هەڵكەوتووە و بــووە د.خ( )محەممەد ئیسالمیش پێغەمبەری و مەسیح ئاسمان بۆ لەوێوە هەڵكشاوە چووەتە ئەو شارە و هەموو بەاڵم كردووە، وتووێژی خواوەند لەگەڵ و بەڵگەنامە و شوێنەوارزانی نوێ ئێستە لەسەر ئەوە كۆكن كە ئیسرائیل نیشتیمانی رەوا و سەلمێندراوی

میژووی جوولەكەیە.لە سەرەتاوە لە ڕابــردوو سەدەی بەدرێژاییی و رووسیا و بەریتانیا ئیمپراتۆرییەتی نێوان ملمالنێی و كێشە ویستوویانە عوسمانییەكاندا خۆیان. بۆ بێنن بەكار ئاینی و نەتەوەیی گەلی جوولەكە لە سەروبەندی جەنگی یەكەمی رەوای و سەرەتایی مافی وەك جیهانیدا و زێد لە دامەزراند خۆیان دەوڵەتی خۆیان خاكی خۆیان، بەاڵم ئەو هێزانە ویستوویانە بۆ بەرن بەكار مەزهەبی نەتەوەیی جەنگی

بەرژەوەندیی خۆیان.ئیسرائیل )كنێست(ی هەیە كە ئیستە پەرلەمانی ئیسرائیلە و 120 ئەندامیان هەیە. دوو بۆ ساڵە )5( سەرۆكایەتی ماوەی خول كاندید دەكرێتەوە، پایەی سەرۆك سەرەكییە، بڕیاردەری كنێست الوازە،

سەرۆك وەزیران و دەوڵەت و سەرۆك دیاری دەكات، ئیسرائیل دەستووری هەمیشەیی نییە بەڵكوو یاسای بنەڕەتی لە الیەن كنێستەوە دانراوە و كاری پێدەكری، الیەنە مەزهەبییەكانی )تەورات( كتیبی دەبێ وایە پێیان جوولەكە بكرێتە دەستوور، بەاڵم ملمالنێی سكۆالریزم و

عەلـمانییەكان و چەپەكان پەسندی ناكەن. ناو سەرەكییەكانی ڕیــكــخــراوە و ــارت پپارتی لیكۆد، پارتی كار، )پارتی ئیسرائیل لەو كەبریتین هتد( میحراخ... پارتی مابای، پەڕی چەپ تا ئەو پەڕی ڕاستڕۆ، واتە ئاینی توندڕۆ و ماركسی و چەپ و عەلمانی و كرێكاری نەتەوەیی، و سەرمایەداری و ناكرێكاری و زۆری ناكۆكیی سەرەڕای پارتانە ئەم بەاڵم ناوخۆیان، هەمویان لەسەر ئاسایشیی نەتەوەیی ئیسرائیل كۆكن نیشتمانی جوولەكە و تەناهیی و مەترسیی لەهەمبەر و ستراتیجین هاو و تەبا و

دەرەكی هاوڕان. )ئۆرشەلیم لە بریتیە سەرەكییەكانی شــارە هولون، یام، بات حەیفا، تەلئەبیب، ــودس(، )ق

ڕاماتجان، بیتاج تیكفا...(.لە جوولەكە میللەتی ڕیشەی و ڕەگ گۆتنە، هەژیی گرتووە، سەرچاوەی )ئەبراهام(ەوە ئیبراهیم پێغەمبەر شوێنەوارزانی بەگوێرەی وایە پێمان كوردیش ئێمەی لە پێغەمبەر ئیبراهیم گوایە مێژوویی بەڵگەی و كۆچیان هاوسەری سارای لەگەڵ كوردستانەوە ئەوكات. عەرەبی دوورگەی نیمچە بۆ كردووە جوولەكە میللەتی لەگەڵ كورد ئێمەی واتە دەكاتەوە، كۆمان هاوبەش شتێكی چەند ئەو هەم و ئیبراهیم پێغەمبەر وەكو هەم دەبێ بۆیە كراوە لێمان كە ستەمكارییەی بە كوردیش بكەین. سەیریان دۆست وەك رزگاریی و ئازادی تا بڕۆا ئەواندا ڕیڕەوی

نیشتیمانیی نەتەوەیی بەدەست دێنین..

سەرچاوەكان:1. كتێبی )یومیات هرتزل( لە

نووسینی تیۆدۆر هرتزل.2. جوولەكەكانی كوردستان/أحمد

باوەڕ.3. جوولەكەكانی كوردستان.


بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئێران و نیگەرانییەكانی نێودەوڵەتی

گیرۆدەی كاتن

لە قۆناخێكی نوێ و ئاڵۆزی بەرنامە ئەتۆمییەكەی كۆماری ئیسالمیدا

نووسینی: هاوار بازیان

ئەو و بووە فریادڕەس هەمیشە ئیسالمی كۆماری بۆ »كــات« هۆكاری یاریكردن بەكاتی داوە. لە شەڕی هەشت ساڵەی حكوومەتە بەردەوام هەوڵی نێوان ئێران و عێراق 1980-1988 بەپێی لێدوانی بەرپرسانی كۆماری ئیسالمی و حكوومەت پایەكانی پتەوكردنی بۆ شەڕەكە نیوەی ساڵی چوار خۆیان سیاسییە لەمپەرە لەناوبردنی و سیاسیەكان كەسایەتییە ساخكردنەوەی دەنگی لە جیاواز دەنگەكانی زۆربەی كە بەشێوەیەك بووە، ناوەخۆیییەكان ڕێژیمی ئیسالمی ئێران پاش نیوەی دووەمی شەڕەكە هاتنە كوشتن و لەناو بران تا كۆتای شەڕەكە نێوان سااڵنی 1984 لە لەداردانەكان و زۆربەی كوشتن و ئەنجام دران. واتە درێژكردنەوەی كات بۆ كۆماری ئیسالمی مانەوە و زیندووییی

زیاتری حكوومەتەكەی لێ كەوتەوە.بەاڵم ئێستە، كارتی كات دیسان لە دەستی تارانە و بەپێی پێویست یاریی پێ دەكات. بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئێران و نیگەرانییەكانی نێودەوڵەتی گیرۆدەی

كاتن، زۆر جار ئەو كاتە یەك مانگە، یەكساڵە و یاخۆ هەر دیار نییە.ئەگەر ناوەڕۆكی هەڵوێستی كۆماری ئیسالمی لەگەڵ )بۆ نموونە( یەكساڵی هیچ چونكە دەردەكەوێ، كات گرینگیی باشتر ئەوە بكەین، بەراورد ڕابردوو گۆڕانكارییەك لە هەڵوێستی ئەو حكوومەتە بەرامبەر دنیای دەرەوە نەهاتووەتە كایەوە، تەنیا شتێك گۆڕاوە و ئەویش كاتەكەیە. هەڵوێستی ئەتۆمی بەهاری ساڵی 2008، 2009 و ئەمساڵی ئێران بەرامبەر دنیای دەرەوە هیچ جیاوازییەكی نییە و تەنیا شتێك گۆڕاوە، ئەویش پێشكەوتنی بەرنامە ئەتۆمییەكەی تاران و نێزیكبوونەوەی زیاتر لە بۆمبی ئەتۆمە تا لە ناوچەكە بەئاشكرا داوای زلهێزی ئەتۆمی بكا و بچێتە ڕێزی واڵتانێكی وەك هیندستان، ڕووسیا و پاكستان و دواتر

دەست بەپەروەردەكردنی تیرۆریستی ئەتۆمی بكات.ڕۆژئاوا و بەتایبەت ئەمەریكا هەست بەو پرسە دەكا و لە لێدوانەكانی دواییی ئاسایشی كۆنفرانسی بەڕێوەچوونی كاتی لە ئۆباما باراك ئەو واڵتە سەرۆكی هاتە واشنتۆن لە )نیسان-ئەپریل( ــردوو ڕاب مانگی 12ی كە دنیا ئەتۆمی سازكردن، بەڕوونی درەدەكەوێ كە واشنتۆن باشتر لە سیاسەتەكانی پڕ فێڵ و ناڕاستییەكانی كۆماری ئیسالمی گەیشتووە و دنیا بەنیازە هەڵوێستی كاریگەرتر ناوچەكە لە تاران ئابووریی ستراتیژیی دۆستی چین كە بەتایبەت وەربگرێ،

خەریكە لە سیاسەتی خۆدزینەوەی ئێران بێزار دەبێ. لەو كۆنفرانسەدا ئۆباما بەئاشكرا پرسەكەی ساخ كردەوە و ڕای گەیاند »مافی ئەوەیان ببەین«، ئەتۆمی چەكی بۆ پەنا ئەتۆمی ئێرانی بەرامبەر خۆمانە لێدوانێكی نوێ بوو بۆ ئۆبامایەك كە خەاڵتی ئاشتی نۆبڵی پێ بەخشراوە و هەڕەشەی شەڕ بكات. ئۆبامای ئاشتیخواز لە جۆرج بووشی شەڕخواز بۆ كۆماری

[email protected]


ئەمەریكا پێشووی سەرۆكی بووش چونكە مەترسیدارترە، ئیسالمی كەم و زۆر ڕووكارێكی شەڕخوازانەی پێدرابوو، واتە ئەستەم بوو ئەگەر بتوانێ لە ئاستی نێودەوڵەتی ئەو متمانەیە دروست بكات كە ئێران مەترسیدارە، بەاڵم لێدوانی لەوشێوەیەی ئۆباما ئەو بۆچوونە بەهێزتر دەكات كە بەڕاستی ئێران هەڕەشە لە هەموو دنیا دەكا و پێویستە

یەكبوونێكی نێودەوڵەتی بەرامبەر ئەو ڕێژیمە بێتە ئاراوە.ئێران هەستی بەمەترسییەكی نێودەوڵەتیی كرد و دەستبەجێ كەمتر لە هەفتەیەك دواتر لە 17ی هەمان مانگدا كۆنفرانسێكی هاوشێوەی بۆ ئەتۆمی »وزەی ناوی لەژێر و بەست واشنتۆنی كۆنفرانسەكەی هەمووان، چەكی ئەتۆمی بۆ هیچ كەس« بانگهێشتنی 60 واڵتی كرد. مەبەستەكانی ئێران لەو كۆنفرانسەدا سێ شتی سەرەكی بوون: یەكەم/ تاران بەنیاز بوو كاریگەرییەكانی كۆنفرانسی واشنتۆن تایبەت بەچەكی واڵتانی خۆیەوە الی دووەم/لە بكاتەوە. كاڵ خۆی لەسەر تەتۆمی هاوبیر و هاوقەوارەی خۆی لە بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئاگەدار بكاتە و ئەگەر پێویست بوو باجیان پێ ببەخشێ. سێیەم/ بەرنامەی ئەتۆمی ئیسرائیل زەق بكاتەوە و ئەو پرسە بخاتە بەرچاو كە بۆچی ئیسرائیل پابەندی هیچ ڕێنوێنییەكی نێودەوڵەتی بۆ بەرنامەی ئەتۆمی نییە و ئیسرائیل ئەوەی پاش بەتایبەت دەكرێ؟ ئێران لە پابەندی داوای بەشداری كۆنفرانسەكەی ئەتۆمی ئەمەریكا نەبوو و دواتریش واشنتۆن بەرامبەر تاران لێدوانی توندتری دا، ئێران هەستی بەمەترسییەكی نوێ

و كاریگەرتر لە جاران كرد.ئێران داوای چەكی ئەتۆمی دەكا و بەمافی خۆی دەزانێ، بۆ ئەو مەبەستەش خۆی لەگەڵ ئیسرائیل بەراورد دەكات. بەرپرسانی ئێران بە ئاواتن وەك ئیسرائیل هێزی ڕەهایان هەبێ، بەاڵم نازانن كە هێزی ڕەها بۆ دەسەاڵتێك شیاوە كە بڕوای بەژیانی ئازاد بۆ هەمووان هەبێ، نەكا تاران ئەو هێزە بخاتە خزمەت مەبەست و ئایدیۆلۆژیا توندڕۆكانی و پاشكەوتوو ئامانجە بەدوای سەردەمی و پێشكەوتوو بەچەكی و

كۆنەكانی ئاینییدا وێڵ بێ.ئایا مەحموود ئەحمەدی نەژادی خاوەن چەكی ناوكەیی، متمانەی پێكەوە ژیانی سیاسی لەگەڵ جوولەكە و ئیسرائیل تێدا بەدی دەكرێ؟ ئاخۆ توندڕۆكانی ناو فەلەستین ئەگەر خاوەنی چەكی بەرهەمهاتووی ئێرانی بن دەتوانن بەڵێن بدەن وەك میلیشیا بەسەر خەڵك و قوتابیانی چۆن ئەرێ ئارامە؟ ژیانێكی هیوایان تاكە كە ناڕێژن ئیسرائیلیدا دنیا متمانە بە سوپای پاسدارانی پڕچەكی ئەتۆمی بكات كە لەسەر تیرۆركردن بەردەوام نەبێ، كە بەبێ چەكی ئەتۆمیش دەستی تیرۆری

گەیاندە جوولەكەكان لە ئەرژەنتین؟

نییە، ئەتۆمیدا وزەی خاوەن ئێرانی لەگەڵ كێشەیەكی هیچ دنیا بیر نەژاد ئەحمەدی وەك كە ئێرانێكدایە لەگەڵ كێشەكە بەڵكوو دەكەنەوە و ئەتۆم و چەكی ئەتۆم بەفریادڕەسی ئاین و نەتەوەكەیان ئێستە كە ئەتۆمی بواری پرۆژانەی و بەرنامە ئەو ئەگینا دەزانن. كۆماری ئیسالمی كاریان لەسەر دەكات، بیرۆكە و سەرەتاكانیان بۆ بەر تەنانەت و ئێران گەالنی شۆڕشی سەركەوتنی پێش سەردەمی

لەدایكبوونی ئەحمەدی نەژاد )1979( دەگەڕێتەوە.ئێران پێش دەستخستنی بۆمبی ئەتۆمی پێویستی بەدەستەبەركردنی متمانەیەك هەیە، بەاڵم متمانەكردن بەكۆماری ئیسالمی چاوپۆشینە لە ڕاستییەكی حاشاهەڵنەگر و خستنە بازاڕ و مامەڵەیەكە بۆ نەهێشتنی

ئاشتی و ئارامیی هەموو دنیا. هەموو و گەیشتوون لێەك دەرەوە دنیای و ئیسالمی كۆماری فێڵەكانی ئەو ڕێژێمە ئاشكرا بوون. ئێستە دنیا كەوتووەتە بەر دوو بەرامبەر پێشوویان هەڵوێستەكانی هەموو لە واز یەكەمیان بژاردە، ئێران بێنن و بەچەند ڕێككەوتنێكی ئابووری و بازرگانی چاوپۆشی لە تاران بكەن و وەك پاكستان و هیندستان، ئێرانیش بە واڵتێكی زلهێزی ئەتۆمی پەسند بكەن، بەاڵم ئەو بۆچوونە تۆزێك ئەستەمە، چونكە كۆماری مەترسییەكانی كە گەیشتوون ڕاستییە لەو الیەك هەموو بازرگانی بەرژەوەندییەكی و قازانج بڕە بەهیچ ئیسالمی توندڕۆی

بەراورد ناكرێ. دووەمیان، ئێران لەسەر توندڕۆیییەكانی چەند مانگی ڕابردووی خۆی بەردەوام بێ و بەرەو دەسەاڵتێكی یاخی لە هەرێمەكە و دنیا بڕوات كە شیمانەی ئەمەیان زیاترە. لەگەڵ نێزیكبوونەوەی ئەو واڵتە لە چەكی ئەتۆمی، دنیا زیاتر و باشتر یەك دەگرن و دواجار هاوپەیمانییەكی ڕانەگەیەنراوی نێودەوڵەتیی دێتە ئاراوە و لەناوبردنی كۆماری ئیسالمی بوونە دڵنیا ئێران بەرپرسانی دەكاتەوە. كۆ لێك هەمووان ئەتۆمی لەوەی وازی لێ ناهێنن، لەو نێوەندەدا مانۆڕی زیاتر دەدات كە دواجار

هەر خۆی زیانی پێ دەگات.پێشبینی دەكرێ هەمووی ئەوانەی باس كران و كۆی پرسی ناوكەیی ئێران لە هاوینی داهاتوودا یەكال بێتەوە، بەاڵم مەرج نییە وا بەسانایی بێ و شیمانە دەكرێ زۆربەی هاوپەیمانەكانی دیاری ئێران وەك سووریا لە هەرێمەكە، ڤەنزوێال لە ئەمەریكای التین و ڕێكخراوی حزبواڵی لبنان ئەگەری و ڕۆڵی خۆیان هەبێ ئەو پرسگەالنە داهاتووی قۆناخی لە

تێوەگالنی ڕاستەوخۆیان هەیە.

ئەوەیان لێدوانێكی نوێ بوو بۆ ئۆبامایەك كە خەاڵتی ئاشتی نۆبڵی پێ بەخشراوە و هەڕەشەی شەڕ بكات

ئەرێ چۆن دنیا متمانە بە سوپای پاسدارانی پڕچەكی ئەتۆمی بكات كە لەسەر تیرۆركردن بەردەوام نەبێ، كە بەبێ چەكی ئەتۆمیش دەستی تیرۆری گەیاندە

جوولەكەكان لە ئەرژەنتین؟


مەولود ئافەند

تاره رو

س

پرسی ئەتۆمی ئێران لەگەڵ ڕۆژئاوا، توركیای تووشی سەرلێشێواوێكی تەواو كردووە و سیاسەتی دەرەوەی ئەو واڵتە پەرتەوازە بووە. ئەنقەرە كەوتووەتە نێوان دوو بژاردەی دژبەیەك و نازانێت كە پێشوازیی لە ئێرانی خاوەن چەكی ئەتۆمی بكات یاخۆ دژی ئەو واڵتە دەنگی بخاتە سەر دەنگی

تەلئەبیب و واشنتۆن.ئەردۆگانی سەرگەردان توركیا و حكوومەتی بۆ ئەستەمەمە دۆخێكی مەترسی لە واتە ئیسالمی، كۆماری لە پاڵپشتیكردن چونكە كردووە، كەوتنی داهاتووی پێوەندییەكانی ئەنقەرە لەگەڵ زۆربەی واڵتانی ڕۆژئاوایی و ئیسرائیل. توركیا پێویستیی بەئەوروپا، ئەمەریكا و ئیسرائیل هەیە و دەبێ، ئامانج و هیواكانی ئەنقەرە زۆر لەوە گەورەترن كە بەبەرنامەیەكی ئاڵۆزی ئەتۆمی وەك كۆماری ئیسالمی بگوڕێتەوە، هاوكات ئەردۆگان و ئەوانەی ئەمڕۆ لە توركیا وەك ئەو بیر دەكەنەوە و چاویان لە زیندووكردنەوەی ئیمپراتۆرییەتی عوسمانی ئیسالمییە، پێویستی بە نیشاندانی ڕووكارێكی دەزانێ بەپێویستی مەبەستە ئەو بۆ و هەیە دەسەاڵتەكەدا لە ئاینی گوێبیستی ناڵە و خواستی هەر واڵتێك بێ كە بەجۆرێك دەگاتەوە سەر ئیسالم. جگە لەوەی ئێران لە بواری ئابووری و گواستنەوەدا سوودێكی ئاسیا ناوەڕاستی و باشوور گەیاندنی كەرتی و هەیە توركیا بۆ زۆری بەئێراندا و لە توركیاوە بەرەو ئەوروپا و ڕۆئاوا دەڕوات، واتە خەمخۆری

توركیا بۆ كۆماری ئیسالمی بێ هۆكار هەر نییە.پاڵپشتیی بەجۆرەها زۆری پێویستییەكی توركیا ترەوە، الیەكی لە دوو ئەو هەیە، ئیسرائیل و ئەمەریكا سەربازیی و ــی دارای سیاسی، بنەمایەك وەك ئەتۆمی ئێرانی بەرامبەر توركیا هەڵوێستی كە واڵتەی بۆ سیاسەتەكانی داهاتووی خۆیان بەرامبەر ئەنقەرە دادەنێن، ئەمەریكا ئیمپراتۆرییەتی پاشماوەی دوا توركیای ئەوەی بۆ ئەوروپایە هاندەری

ئیسالم لە كۆڵ مێژوو بكاتەوە و تێكەڵ بە دۆخی سەردەمی بكاتەوە.وەك نێودەوڵەتی دارایییەكانی ناوەندە و ئەوروپا دارایی، بواری لە

سندووقی دراوی نێودەوڵەتی، بانكی جیهانی و گەورە واڵتانی ئابووری و پیشەسازیی نێودەوڵەتی كۆڵەكەی ئابووری و بازرگانی لەرزۆكی توركیان

و ئەو واڵتە ناتوانێ چاوپۆشییان لێ بكات.لە بواری سەربازیدا توركیا لە شەڕدا تەنیا ڕق و كینەكەی هی خۆیەتی، ئەگینا سەرجەم كەرەستەكانی تری شەڕی لە ئیسرائیل و واڵتانی دۆستی ئیسرایل دەكڕێ و هاوردەیان دەكات، واتە پشتكردن لە ویستی ئەو الیەنە

نێودەوڵەتییانە بۆ ئەنقەرە مەترسیدار دەبێ.ئیسرائیل و ئەمەریكا بەڕاستی ئایا نییە دڵنیا توركیا هاوكات، مەبەستی ڕووخان و لەناوبردنی كۆماری ئیسالمییان هەیە یاخۆ نا؟ ئەگەر لە نەمانی ئەو ڕێژێمە دڵنیا بێ، دەستبەجێ دەچێتەوە پاڵ ئیسرائیل و ئەمەریكا و تەنانەت برینیە كۆنەكانی شیعە و سوننەش بەسەر دەكاتەوە

تا گەلەكۆمەیەكی بەهێزتر لەسەر تاران دروست بكات.واتە، توركیا لە ناوچەكەدا بڕیاردەر نییە و زیاتر ژێر بڕیارە و ناتوانێ ئەو توركیایە بێ كە لە لێدوان و ڕاگەیەنراوەكانیدا باسیان دەكات. ئەمەریكا مەیدانی ڕۆڵی بەنیازن و گەیشتوون توركیا تواناكانی لە ئیسرائیل و كە واڵتانەیە و هێز لەو یەك توركیا كە دڵنیان بكەنەوە، چونكە كەم ئەگەر بەهێز بوو، سنوورەكان ناناسێ و هەڕەشە لە ئێستە و داهاتووش

دەكات.ئەوەش بەشێكە لە سیاسەتی ئێستای توركیا بە سەرۆكایەتی پارتی دادوگەشەپێدان و ئەردۆغان كە لە خەونی چوونە ناو یەكێتی ئەوەرپایەوە بەرەو گەراونەوە بۆ نزیك بوونەوە لە واڵتاتی ئیسالمی و عەرەبی تا دەگاتە گەشەپێدان و داد پارتی هەواڵنەی ئەو هەرچەندە عەرەبی، كۆمكاری ئۆپۆزسیۆنەكانی پارتە و الیەن و سوپا تووریی و رەخنە رووبــەرووی ناوخۆی توركیا بۆتەوە،بەاڵم ئایا توركیا بەو سیاسەتی ئێستای دەتۆانی لە كام بەرەدا بمێنیتەوە،لە نێوان چوونە ناو یەكێتی ئەوروپا و یەكێتی

كۆمكاری عەرەبی.

سیاسەتی لەرزۆكی توركیا لە نێوان ئێران و ئەمەریكادا

توركیا لە شەڕدا تەنیا ڕق و كینەكەی هۆی خۆیەتی

israel kurd magazine no 11

Documents