israel- kurd no3

ژماره 3 - ئابی 12009

ئیسرائیل-کورد

په یوه ندییه کانی كورد و ئیسرائیل له نێوان ئینکارکردنی کورد و دانپێدانانی ئیسرائیلدا......................2یەكێك لە هاوپەیمانە ستراتیژییەكەكانی داهاتووی ئیسرائیل كورد دەبێت..........................................7سەربەخۆیی كوردستان لە بەرنامەی داهاتووی ئیسرائیلدا..................................................................11کێن ئه وانه ی له کوردستان دژایه تی ئیسرائیل ده که ن؟......................................................................12سااڵنی سەربەخۆیی ئیسرائیل............................................................................................................13ڕۆڵی لۆبیی ئیسرائیل لە هاوپەیمانی ستراتیژیی ئەمریكا و ئیسرائیلدا...............................................19زاخۆ باژێری پێكەوەژیانی جوولەكە و موسڵمانەكان بوو....................................................................23پەیوەندیی هەرێمی كوردستان و ئیسرائیل هیچ كێشەیەك دروست دەكات؟.......................................25ئیسرائیل و ئەگەری سەرلەنوێ پێناسكردنی پەیوەندییەكان..............................................................27رەوەندی کوردە جوولەکەکان لە واڵتی ئیسرائیل................................................................................32هەڵویستی سەركردایەتی ئیسرائیل سەبارەت بە سەرهەڵدانی گەڵی ئێران..........................................34هاتنی فەلەستینییەكان یەكەم وێستگەی گواستنەوەی بیری توندڕه وی ئیسالمیی عەرەبی.................36ئیسرائیل داڕێژەری نەخشەی سەركەوتنی كورد بووە........................................................................38ئێران لە نێوان گەمەی ئەمریكا و ئیسرائیلدا......................................................................................41دۆسییه : دۆستایه تی کورد و جووله که ...............................................................................................43دەوڵەتی نوێی ئیسرائیل و سیاسەتی كۆمەڵگای نێودەوڵەتی.............................................................45ره نگدانه وه ی ئیسرائیل-کورد له میدیاکانی جیهاندا............................................................................47گۆڤاری ئیسرائیل-كورد مەوداكانی ئازادی رادەربرین لە كوردستان زیارتر دەكات..............................48


خاوه ن ئیمتیاز:داود باغستانی

سه رنووسه ر:مه ولوود ئافه ند

هاوکارانی ئه م ژماره یه :عه لی ئه کبه ر مه جیدی

بینیامین مه حموود حه سه نئه لوه ند شالۆم

زه رده شت عه بدوڵاڵ قادر

دیزاینه ر:شێرکۆ ئومێد

وێب ماسته ر:بینیامین مه حموود حه سه ن

ماڵپه ڕ:www.rastgu.net

ئیمه یل:[email protected]

ژماره ی ته له فۆن:+964 750 405 2788

مانگنامه‌یه‌کی‌سیاسییه‌‌گرینگی‌به‌‌په‌یوه‌ندی‌کورد‌و‌ئیسرائیل‌ده‌دات

ستافی ئێمه هه ڵگری پێناسی تایبه تن، ئه و که سانه ی له کوردستاندا به بێ پێناسی گۆڤاری ئیسرائیل-کورد کار بکه ن، هیچ په یوه ندییه کیان به ئێمه وه نییه .

گۆڤاری‌ئیسرائیل_كورد‌مەوداكانی‌ئازادی‌رادەربرین‌لە‌

كوردستان‌زیارتر‌دەكات

رەوەندی‌کوردە‌جوولەکەکان‌لە‌واڵتی‌ئیسرائیل 32

48

2 ژماره 3 - ئابی 2009


په یوه ندییه کانی كورد و ئیسرائیل له نێوان ئینکارکردنی کورد و دانپێدانانی ئیسرائیلدا

ناسێونالێستە عەرەبەكان، بوونی هەر دەوڵەتێكی كوردی بە »ئیسرائیلی دووەم« ناو دەبەن، لە كاتێكدا ئەوان بێ وچان هەوڵ دەدەن لەگەڵ ئیسرائیل ئاشت ببنەوە و لە ڕێگەی دانوستانی نهێنی، یا خود ئاشكراوە بگەنە ڕێككەوتنی ئاشتی لەگەڵ ئەم قەوارە عیبرییەدا، ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت كە ئەو ڕق و قینەی لە ئاست دەوڵەتێكی كوردیدا كە ئێستا بوونی نییە هەیانە، زۆر لە ڕق و قێنیان بەرامبەر دەوڵەتی عیبریدا كە ئێستا بوونی هەیە و واقیعە، گەورەترە. لە ڕاستیدا ئەو ڕفتارە، پارادۆكسێكی زۆر بێشەرمانە و كەموێنەیە لە مامەڵەكردن

لەگەڵ كەمینەكاندا.

کاتی دروستبوونی په یوه ندیی به ئاشکرا هاتووه

ڕاپۆرتی:‌هۆشەنگ‌ئۆسی



ڕۆشنبیری و سیاسی نوخبەی جار زۆر عەرەب پەیوەندیی كورد و ئیسرائیل، ڕۆڵی ئیسرائیل لە باشووری كوردستان، ئێستا و لەسەر پەیوەندییە ئەو مەترسی ڕابردوو، گەرمكردن عەرەب، نەتەوەیی ئاسایشی ئاراستەی بە عەرەبی شەقامی هاندانی و كورددا بەخائینزانینی و دوژمنایەتیی ناوهێنانی كاتی و سات لە دەوروژینن. الیەنی ئیسرائیلدا، و كورد پەیوەندی دەلەرزێت. گرتبێتی كارەبا وەك كوردیش پەیوەندییەك جۆرە هەموو توندی بە زۆر بە دەوڵەتی »عیبری« و هەر ڕۆڵێكی ئەو دەوڵەتەش لە كوردستان رەت دەكاتەوە، بە بیسەلمێنن دەدن هەوڵ شێوەیەك هەموو كە پەیوەندیی لەگەڵ ئیسرائیل بوونی نییە، بێدەنگیكردن و شاردنەوە بە تێدەگەن وا پەیوەندییە ئەو ڕەتكردنەوەی یان و عەرەبییەكان دەوڵەتە الیەن لە زیاتر نوخبەكانیانەوە دانیان پێدا دەنرێت، ئەگەر هەر كوردێكیش هەوڵی دا تێشك بخاتە سەر ئەو پەیوەندییە، ئەوا لە الیەن هەندێك حزب و نوخبەی ڕۆشنبیری كوردییەوە، خراپترین كەمترینیان هەڵدەبەسترێت. بۆ تۆمەتیان خزمەتكاری و خائین بە قەڵەمدانی لە ئەو هەڵدانەوەی بە دەوروبەرە. دەوڵەتانی كوردەوە الیەن لە قسەلێكردنی و دۆسێیە

دەخۆازین زیاتر بابەتەدا لەو ئەوەی مەترسییە، لە پڕ كێشەیەكی باسی بكەین بە پاساو و بێمانا ڕەتكردنەوەی پەیوەندیی نێوان كورد ئامادەیی عەرەبییەكان دەوڵەتە زۆربەی كاتێكدا لە ئیسرائیلە. و دەستپێشخەریی و ڕادەگەیەنن ئیسرائیلدا لەگەڵ ئاشتیی بۆ خۆیان ئاشتییانەی یەك لە دوای یەكی ئەو واڵتانە بۆ نزیكبوونەوە لە واڵتی عەرەبییانە دەوڵەتە لەو هەندێك و ئاشكرایە زۆر ئیسرائیل شتێكی هاوكات لەگەڵ خاوەنی كێشەی سەرەكی نەتەوەی عەرەب كە )گەلی فەلەستین(ە، گەیشتوونەتە ڕێككەوتنی ئاشتی لەگەڵ دەوڵەتی عیبری. هەندێك لەو دەوڵەتانەش لە چاوەڕوانیی موعجیزەیەكدان بیانگەیەنێتە

تەلئەبیب.

پەیوەندیی كورد و ئیسرائیل:ئیسرائیل، و كورد پەیوەندیی مێژووی لە ئاوڕدانەوەیەك بە ناوی ژێر لە شیلۆ( )ڕۆفێن جوولەكە ئاژانسی نێردراوی دەبینین كاری رۆژنامەنووسیدا لە بەغدا چاالك بووە. شیلۆ ساڵی 1931 توانی

و كوردستان چیاكانی بگەیەنێتە خۆی دروست پەیوەندی باشوور كوردی لەگەڵ بارزانیدا، ماڵباتی لەگەڵ بەتایبەت بكات، پەیوەندیی ڕاستەوخۆی بەڵێندەری بەاڵم كامەران )ئەمیر ئیسرائیل، و كورد بەدرخان( بوو كە یەكێك لە گەورە پیاوانی نهێنی بە بەدرخان بەدەرخانە. خانەوادەی وەزیری جیگری پیرس(، )شیمۆن لەگەڵ بەرگریی ئەو كات، لە سەرەتای شەستەكان حۆرین(، بن )ئیسحاق بووەتەوە. كۆ بابەتێكیدا لە رۆژنامەنووس، و نووسەر ڕۆژنامەی پاشكۆی 1987/9/11 لە كە بە ئاماژەی كراوەتەوە، بالو »مەعاریف« بارزانی( پەیوەندیی بەهێزی )مەال مستەفا بە گەیشتنی لە هەر ئیسرائیل، لەگەڵ تا 1968 ساڵی لە لەدد فڕۆكەخانەی كۆچكردنی بە نەخۆشی شێرپەنجە لە ساڵی 1979 لە ئەمریكا داوە. )موناحیم بێگنیش( ڕایگەیاند: ڕاشكاوی بە )1980( ساڵی لە »ئیسرائیل لە 1965 تا 1975، پشتیوانیی لە )مەال مستەفای بارزانی( كردووە، چەند جار لە كاتی سەردانە دووبارەكانیدا بۆ ئیسرائیل، و دایان( )موشێ و مائیر( )گۆلدا لەگەڵ كردووە«. كۆبوونەوەی ئالۆن( )ئیگال ڕۆڵێان ساواك، لەگەڵ هاوكاری بە مۆساد كورد هەواڵگری دەزگای دروستكردنی لە »پاراستن« بە سەرۆكایەتی مەسعود بارزانیدا بینیوە. ئەو دەزگایەی لە رفاندنی فڕۆكەوانی عێراقی )مونیر ڕۆفا( بۆ ئیسرائیل لەسەر پشتی

فڕۆكەیەكی »مێگ 21« هاوكاری مۆسادی كرد.وەزیرێكی ئیسرائیلی بە ناوی )رایە لۆفا ئەلیاف( ساڵی )1996( گەیشتە چیاكانی كوردستان بۆ ئەوەی دیارییەك پێشكەش بە كورد )مەحمود بوو. مەیدانی نەخۆشخانەیەكی دیارییەكەشی بكات، عوسمان( كە ئەو كات ڕاوێژكار و پزشكی )مەال مستەفا بارزانی( بوو، لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ رۆژنامەی )شەرقولئەوسەت( سەبارەت بە پەیوەندیی ئیسرائیل و كورد، ناوی ئەو نەخۆشخانەیەی ئاشكرا كرد، لە هەمان ساڵدا ئەفسەرە ئیسرائیلییەكان، لە شەڕی هێزی پێشمەرگە لەگەڵ سوپای بەعس لە چیای هندرێن، یارمەتی هێزە كوردییەكانیان

داوە. لە كاتی شەڕی حوزەیرانیش لە ساڵی 1967 یارمەتیەكانی ئیسرائیل بۆ كورد زیادی كرد. كاناڵی پەیوەندییەكانیش لە نێوان هەردووك الدا، )یەعقوب نەمرودی( بوو كە كۆنسوڵی سەربازیی ئیسرائیلی ئەو كات

كورد تا ئێستا نەیتوانیوە پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئیسرائیل و تەنانەت ئەمریكاش بە شێوەیەك

كۆنتڕۆڵ بكات كە دەرەنجامی سیاسیی باشی بۆی هەبێت. هەر

كاتێکیش ئیسرائیل و ئەمریكا بگەنە ڕێككەوتن لەگەڵ ئێران و سووریا و عێراقدا كە لە بنەڕەتدا هاوپەیمانی

توركیان، كورد دەبێتە قوربانی.



لە تاران بوو. رۆژنامەنووسێكی ئەمریكی بە ناوی )جام ئەندرسۆن( ناوەڕاستی لە هەر ئیسرائیل، نهێنیی »نوێنەرێكی نووسیویەتی: دەبوو ئاودیو عێراقدا باشووری چیاكانی بە مانگانە شەستەكانەوە بۆ ئەوەی بڕە پارەی 50 هەزار دۆالری ئیسرائیلی بداتە دەست مەال

مستەفا بارزانی.«

ئیسرائیل لە ڕێگەی ئێرانەوە چەكی دژە تانك و فڕۆكەی دەدایە كورد

چەكی ئێرانەوە ڕێگەی لە ئیسرائیل شەستەكانیشدا سااڵنی لە پێشكەوتووی وەک چەكی دژە تانك و فڕۆكەی دەدایە كوردی عێراق و ڕاهێنەری سەربازیی ئیسرائیلی بۆ دەناردن. هەروەها جەنگاوەرانی

كوردیش لە ئیسرائیل ڕاهێنانی سەربازییان پێ كراوە. گوایە پێشەنگی سەردانەكانی سەرانی پارتی دیموكراتی كوردستان بۆ ئیسرائیل سەرۆكی نووسینگەی سیاسیی پارتی دیموكراتی كوردستان، )ئیبراهیم ئەحمەد( بووە. پاشان )مەال مستەفا بارزانی( بە یاوەری )مەحمود عوسمان(، )ئازاد عەبدوڵەحمان(، )سامی بارزانی(، )مەسعود ئەوەش دوای بەرواری( و )جەالل تاڵەبانی( لە سااڵنی دواییدا سەردانی ئیسرائیلیان لە جیابوونەوەی دوای لە تاڵەبانی كە گوتنیشە شایانی کردووە. پارتی دیموكراتی كوردستان لە ساڵی 1966دا نامیلكەیەكی دەركرد و ڕەخنەی لە پەیوەندیی )مستەفا بارزانی( بە ئیسرائیلەوە گرت، بەاڵم وەخۆی ئیسرائیل لەگەڵ پەیوەندیی دروستكردنی بۆ خۆی پاشان

كەوت.لەگەڵ دەستپێکردنی شەڕی ئۆكتۆبەری ساڵی 1973 ئیسرائیلییەكان هانی كوردی عێراقیان دا كە هێرشێكی سەربازی فراوان بكەنە سەر سوپای عێراق، بەاڵم )هێنری كیسنجەر(، وەزیری دەرەوەی ئەو كاتی ئەمریكا، ئامۆژگاری كوردەكانی كرد کە ئەم كارە نەكەن، ئاگاداریشی كردنەوە كە تووشی شکستێکی زۆر قورس دەبنەوە ئەگەر ئەو هێرشە ئەنجام بدەن. ئەو كات كوردەكان بە قسەی كیسێنجەریان كرد، بەاڵم ئەو ئامۆژگارییەی كیسێنجەر فڕ و فێڵ بوو. ئەمریكییەكان ئەو كات نەیاندەویست هێزی سەربازیی كورد لە قەبارەی خۆی گەورەتر ببێت، عێراق سوپای بێتوانایی و بێهێزی ئاگاداری ئەمریكییەكان چونكە بوون، دەشیانزانی كە ئەو سوپایە بەرامبەر هیچ هێرشێكی كورد خۆی ئەو بەغدا. بگەنە كوردەكان لەوانەشە ڕاناگرێت، بۆ ناوەڕاست ڕۆژهەاڵتی لە هاوكێشەكان كاتەش

ئەمریكییەكان تێكەڵ و ئاڵۆز دەبوون.

داڕمانی خەونەكانی ئیسرائیل و كوردئەكادیمیسیەنێكی نەكیدمۆن(، )شلۆمۆ )ئیدیعۆت لە لێكۆڵینەوە بەشی لە ئیسرائیلییە، زیاتر، وردەكاریی خستنەڕووی بە ئەحرانۆت(، بەهاوپێچكردنی وێنە و دۆكیومێنت لە كتێبەكەیدا و دراوسێكان دەوڵەتە و عێراق لە »مۆساد لە باسی كورد«، و ئیسرائیل خەونەكانی ڕمانی نووسەر كردووە. ئیسرائیل و كورد پەیوەندیی پیاوانی دیدارەكانی بە پشت زانیارییەكاندا لە ئەركی سەرپەرشتیی ئەوانەی دەبەستێت، مۆساد بووە، شان لەسەر كوردستانیان چاالكییەكانی ڕاپۆرتی نهێنی، دۆكومێنتی بە پشت هەروەها ڕاگەیاندن، ئەرشیفی تایبەت و گشتی و یادەوەری لەكاتی ئیسرائیلی ڕاوێژكارانی نامەیەكی چەند و مانەوەیان لە كوردستاندا دەبەستێت. كتێبەكە 31 بەشە، هەموو ئەو ڕووداو و زانیارییانە لەخۆ دەگرێت كە تایبەتن بە بزاڤی كورد، بەتایبەتیش پارتی دیموكراتی كوردستان ئیسرائیلەوە. بە پەیوەندییان بارزانی( و بە سەركردایەتی )مستەفا نووسەر قسە لە ڕێككەوتننامەی جەزائیر دەكات كە ئاداری 1975 لە ئەو ڕێككەوتنە، بەپێی بەسترا، ئێران و ڕژێمی عێراقدا نێوان شای شای ئێران وازی لە پشتیوانی كورد هێنا بەرامبەر وازهێنانی عێراق لە زێی عەرەب بۆ ئێران. نووسەر ئەو ڕێككەوتننامەیە بە و فریشتەیە لە پەیوەندی و هاوكارییەكی چڕ و پڕ، دادەنێت كە دوای 12 ساڵ )مەال ماوەیەدا لەو كێشا. ئیسرائیلی و كورد پەیوەندیی ڕوحی مستەفا( بە هاوكاریی ئەو ڕاوێژكارە ئیسرائیلییانەی بە درێژایی ئەو سااڵنە لێی جیا نەدەبوونەوە و لە سەربازگەكەی دوور نەدەكەوتنەوە،

ساڵی 1966 مه حموود عوسمان و ئابراهام تیدمۆر



جڵەوكێشی هەڵگەڕانەوەی لەدژی حكومەتەكانی عێراقی بوو. نووسەر دراون، مستەفا( )مەال كوشتنی بۆ كە كردووە هەواڵنە لەو باسی حاجی ناوچەی لە 1971 ئەیلولی 29ی ڕۆژی ڕووداوی لەوانەش بۆ نێردرابوون بەغداوە لە مینڕێژکراو ئایینی پیاوی 7 كە ئۆمەران بارەگای مستەفا بارزانی کە گوایە نامەیەكی سەركردایەتیی عێراقیان دەڵێت: نووسەر پێیە. 1970 ئازاری 11ی ڕێككەوتنی بە سەبارەت »ئەو كاتە دوو كەسی مۆسادی ئیسرائیلی لەگەڵ مەال مستەفا بوون،

ئەوانیش )تەسفیز میر( و )ناحوم ئەدمونی( بوون«. عێراقی، لێكۆڵەری و نووسەر خرسان(، )سەالح هەروەها عێراق كوردستانی لە سیاسییەكان )ڕەوتە كتێبەكەیدا: لە عێراق لە كوردییەكان پارتە و بزاڤ دۆسییەی بۆ )خوێندنەوەیەك

چاپ بۆ )بەالغ( دەزگای )2001 – 1946(و پەخش و باڵوكردنەوە، چاپی یەكەم 2001 بەیروت(، لە پاژێكی تەواودا لە ژێر ناونیشانی عیبریدا«، دەوڵەتی لەگەڵ »پەیوەندیی باس لە پەیوەندیی كورد و ئیسرائیل دەكات بە كورد شۆڕشی »پەیوەندیی دەڵێت: و تاکەکەسیی پەیوەندییەكی ئیسرائیلەوە، نەبووە و پەیوەندیی سەرتاپای بزووتنەوەیەک ئەو ئۆباڵی سیاسیش مەکتەبی بووە. پەیوەندییە لە ئەستۆ دەگرێت« )الپەڕە 55(. )خرسان( باس لە بەشێك لە نامەیەك دەكات و ناردووە ئیسرائیلی بۆ مستەفا( )مەال كە تێیدا: »زۆر الیەن بەڵێنیان پێ داین چەكمان ئیسرائیل كەچی نەیانکرد، بەاڵم بدەنێ، گەیاند« بەجێ بەڵێنەكەشی و دا بەڵێنی )الپەڕە 158(. هەروەها جەخت لە سەر ڕۆڵی هەواڵگری دەزگای دروستكردنی لە مۆساد كورد »پاراستن«دا دەكاتەوە، ئاماژەش بەوە دەزگایە، )مەسعود ئەو كە سەرۆكی دەدات بارزانی(، چەندین خولی ڕاهێنانی لە كوردستان

و ئیسرائیل بینیوە« )الپەڕە 160(. ئەو نووسەرە باسی ئەوە دەكات كە پەیوەندیی كورد و ئیسرائیل ئەو کاتە الی ڕژێمی عێراقی پێشوو ئاشكرا بوو كە ژمارەیەك لە گەورە بەرپرسی شۆڕشی كورد و پارتی دیموكراتی كوردستان پەیوەندییان بە حكومەتی عێراقەوە كرد ، لەوانەش )عوبێدوڵاڵ بارزانی(، كوڕی )مەال هەیكەلی(، حەسەنێن )محەمەد بە )عوبێدوڵاڵ( بارزانی(. مستەفا یاوەری ئیسرائیلییانەی »ئەو گوتووە: میسری، ڕۆژنامەنووسی بەردەوامی باوكم بوون، بە ئامێرێكی بێ تەل و بەشێوەیەكی بەردەوام عێراقدا لە سیخوڕییان كاری و دەكرد ئیسرائیلەوە بە پەیوەندیبان

ئەنجام دەدا« )الپەڕە 160(.

ڕۆڵی هەواڵگری و ئابووریی ئیسرائیل لە عێراقدالەم دواییانەشدا ژمارەیەك ڕاپۆرتی ڕۆژنامەوانی ئاماژەیان بە ڕۆڵی هەوڵگری و ئابووری ئیسرائیلی لە عێراق بە گشتی و لە كوردستان ئەو بەتەواوی كوردییەكان الیەنە كاتێكدا لە كردووە. بەتایبەتی كوردستانەكەشی و عێراق ئەگەر بەاڵم دەخەنەوە، بەدرۆ ڕاپۆرتانە بووبێنە گۆڕەپانێكی كراوە بۆ دەزگای هەواڵگری ئەمریكی، بەریتانی، ئایا مۆساد دەزگا عەرەبییەكان، و ئێرانی، سووری توركی، ڕوسی، عێراق كوردستانی كە بەتایبەتیش دەوەستێت؟ دوورەپەرێز هەروا شەڕدان، لە ئیسرائیل لەگەڵ کە دەڕوانێت دەوڵەتدا دوو بەسەر

ئەوانیش سووریا و ئێرانن؟

لەگەڵ ئەمنی ڕێككەوتنێکی بەپێی ئیسرائیل دیكەوە، لەالیەكی دژایەتیكردنی لە ئێستا تا هەشتاكانەوە لە سەرەتای هەر تورکیادا توركیادا بەشداری كردووە. لە ئازایخوازی كوردی كورد و تەڤگەری بەیاننامە و ڕاگەیاندنەكانی ئەو دواییەی پارتی كرێكارانی كوردستان و )عەبدوڵاڵ ئۆجەالن(، ئاماژە بە ڕۆڵی کارا و كاریگەری ئیسرائیـل لە هێرشی ڕۆژی 2008/2/20ی توركیا بۆسەر بنکەکانی پارتی كرێكارانی كوردستان لە باکووری عێراق دەدەن، هەروەها هێرشە ئاسمانییەكان و پاكماڵكردنەكانی سەربازانی تورك لە باشووری ڕۆژهەاڵتی توركیا، ئەمە جگە لە بەكارهێنانی فڕۆكەی هیرۆنی سیخوڕی ئیسرائیلی لەالیەن توركیاوە بۆ هەمان مەبەست. دژایەتیكردنی كوردی توركیا بەتایبەتیش



كوردستان كرێكارانی پارتی بۆ ئیسرائیلەوە لەالیەن ژمارەیەك هۆكار دەگەڕێتەوە، کە ئەوەیە گرینگترینیان كوردستان، كرێكارانی پارتی شان چەپە، پارتێكی فەڵەستینی بزاڤی بەشانی بۆ ئیسرائیل شەڕی دژی لە ساڵی لە لوبنان باشووری كاتە ئەو وەستان، 1982دا پارتی ئەندامانی لە 11 كەس كوژران، كرێكارانی كوردستان ئەو پەیوەندییەی ئەو وێڕای سووریا ڕژێمی لەگەڵ حیزبە 1998 ساڵی تا ئێران و دەرچوونی تا واتە هەیبوو، )عەبدوڵاڵ ئۆجەالن(، سەرۆكی

پەكەكە، لە دیمەشق لە دەرەنجامی ڕێككەوتنننامەی ئەمنیی ئەدەنەی بواری لێرەدا كە تر هۆكاری ژمارەیەك و توركیا و سووریا نێوان حیزبەكەیان و )ئۆجەالن( هۆكارانە ئەو هەموو نییە، باسكردنیان خستە خانەی دوژمنانی ئیسرائیل و ئەمریكا. لە ژێر ڕۆشنایی هەموو ئاستی لە كورد، و ئیسرائیل پەیوەندی گوترا، لەپێشەوە ئەوەی پەیوەندییەكی هەواڵگری، قۆزتنەوەی هەل و سوودوەرگرتندا ماوەتەوە و نەگەیشتووەتە چوارچێوی سیاسی و شەراکەت، تا وا بكات عەرەب لێی بترسن. كارێكی حاشاهەڵنەگریشە كە پەیوەندیی لەو شێوەیە لە پێناوی چاوی ڕەشی خەڵكی كوردستان نەبووە، بۆیە دەبێ بپرسین ئاخۆ كورد لە بەرامبەر خزمەتەكانیدا بە ئیسرائیل تا ڕۆژی ئەمڕۆمان

هیچی دەست كەوتووە؟

كورد و ئەزموونێكی دۆڕاو لە دیپلۆماسیكورد تا ئێستا نەیتوانیوە پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئیسرائیل و تەنانەت

لەگەڵ ئەمریكاش بە شێوەیەك كۆنتڕۆڵ بكات كە دەرەنجامی هەبێت. بۆی باشی سیاسی و ئیسرائیل كاتێکیش هەر و ڕێككەوتن بگەنە ئەمریكا ئێران لەگەڵ پەیمانبەستن لە كە عێراقدا و سووریا و بنەڕەتدا هاوپەیمانی توركیان، قوربانی. دەبێتە كورد ئەوا دانپێدانانێكی دوای بۆیە پەیوەندییانەدا بەم ڕاشكاوانە لێکدانەوەی و هەڵدانەوە و زیان و قازانجەكانی كورد لەم دوای بە دەبێ پەیوەندییانە، كێشەیەدا ئەو بۆ وەاڵمێك

بگەڕێین. بە كورتی كوردستانی عێراق و ئەو ئۆتۆنۆمییەی بۆ کوردەکان وەدەست هاتووە، لە دەستكەوتەكانی تێگەیشتوون، لێی نییە، وەک عەرەب ئیسرائیل و پەیوەندیی كورد بەاڵم لە هەمان كاتدا داوا لە كورد ناكرێت لە پەیوەندییەكانیدا لەگەڵ ئیسرائیل لە عەرەب عەرەبتر بێت، لە كاتێكدا كورد تا ئێستا جگە لە پەڕاوێزخران، وەالوەنران، ستەم، مافخوران و هەروەها شەڕی پاكتاوی عەرەبییەكانی حكومەتە لە هیچی زیاتر سپی، و سوور ڕەگەزیی عێراق و سووریای دەست نەكەوتووە. بۆیە پێویستە كورد سروشتی پەیوەندیی خۆی لەگەڵ دەوڵەتی عیبری بۆ ڕای گشتی ئاشكرا بكات، پێداچوونەوەیەکی ڕەخنەییانە بۆ ئەو پەیوەندییانە بكات، وەک هەوڵێك بۆ دەرهێنانییان لە چوارچێوەی بەرژەوەندی تەکالیەنەی ئیسرائیل بۆ توركەکان و عەرەب هەروەكو دووالیەنە، بەرژەوەندی پەیوەندییەکی

دەیكەن و بەر لەوانیش فارسەكان كردوویانە.



لە چاوپێكەوتنێكی تایبەت بە گۆڤاری »ئیسرائیل_كورد«دا، خاتوو ئیستای رەوەشی لە باس كادیما، حیزبی سەرۆكی لیڤنی، تسیپی ئێران لە دوای پرۆسەی هەلبژاردنەكان دەكات وهەروەها جەختی لە سەر ئەوەش كردەوە كە واڵتی ئیسرائیل هیچ ناكۆكیەكیان بەرامبەر بە میللەت و واڵتانی تر نییە. بە پێچەوانەوە جوولەكەكان بەردەوام سەیری پەیوەندی مێژوویی خۆیانو دەكەن. )تسیپی لیڤنی( هەروەها سەبارەت بە رەوەشی كورد لە واڵمی پرسیارەیكدا دەڵی، ئیسرائیل

هەمیشە پالپشتی لە مافی گەلێ كورد كردوە و رەنگە لە داهاتوودا بێ، كورد ئیسرائیل واڵتی ستراتێژییەكانی هاوپەیمانە لە یەكێك واڵتێك و نەتەوە هەر و نییە مەحاڵ زۆر بێگومان شتێكی ئەوەش ئازادە لە دروستكردنی پەیوەندی دیپلۆماسی و سیاسی، كە كوردیش كە دەوروبەر واڵتی كۆمەڵێك پێچەوانەوی بە چوارچێوەیەدایە، لەو ئەو ترن، نەتەوەكانی مافی پێشلكردنی و چەوساندنەوە خەرێكی

پەیوەندییە بۆ كوردەكان رەوەا نابێنن.

سەرۆكی حیزبی كادیما »تسیپی لیڤنی« بۆ گۆڤاری ئیسرائیل_كورد دەدوێت

یەكێك لە هاوپەیمانە ستراتیژییەكەكانی داهاتووی ئیسرائیل كورد دەبێت

سازدانی:‌ئیسرائیل-كورد



ئیسرائیل- كورد: رات سەبارەت بە دەرچوونی گۆڤاری »ئیسرائیل- كورد« لە كوردستان چییە؟

تسیپی لیڤنی: من زۆر خوشحاڵم، دەبینم نەتەوەیەك كە سااڵنێكی زۆرە ئاوارەیەو واڵتەكی لە چوار الوە دەستی بە سەردا گیراوە، ئێستا ئەگەر دڵنیام سەربەخۆ، نیمچە سیاسی هەرێمیكی خاوەن بۆوەتە بتوانن هاوپەیمانی لەگەڵ واڵتانی پێشكەوتوخوازو پیشەسازیدا دروست بكەن زۆر پێش دەكەون. گۆڤارە »ئیسرائیل- كورد« بە دڵنیاییەوە نەوتەوەی نێوان لە دۆستایەتی و پەیوەندی كاناڵەكانی لە یەكێكە كوردو ئیسرائیل. لە واڵتی خۆماندا )ئیسرائیل( ڕیژەیەكی زۆر كوردی جوولەكە دەژینو مافی ئەوەیان هەیە بتوانن بگەڕێنەوە بۆ كوردستان لەوێ بژین یان بە شێوەیەكی ئازاد بتوانن بەرگری لە ماف وكولتوور و ژیانی خۆیان بكەن، ئەوە رایەكی شەخسیەو ئارەزووی مرۆڤەكانە لە كوێ حەزیان لی بوو دەتوانن لەو شۆنەدا بژین، مادام تەمەنێكیش لە شارەكانی كوردستاندا ژیاون. ئێمەش پێمان خۆشە پەیوەندیمان

لەگەڵ كوردەكاندا بمێنێتەوەو زیاتر پەرە بسێنێت. ئەوەش لە داهاتووی نزیكدا روونتر دەبێتەوە كە كورد و جوولەكە دوو نەتەوەن كە زیارتر دەتوانن لە یەكتر نزیك بن. ئەوەش بۆ ئێمە جیگای دەڵخۆشییە كە لە كوردستان دەزگایەكی ڕاگەیاندن هەبی بۆ زیارتر گرنگدان بە پەیوەندی

كورد و ئیسرائیل.

ئیسرائیل و كورد پەیوەندی لە باس زۆرجار ئیسرائیل_كورد: دەكریت لە ناوەندەكانی راگەیاندندا، بەاڵم تا ئێستا بە شێوەیەكی فەرمی لە الیەن ئیسرائیل و كوردەوە باسی لە نەكراوە، ئێوە هۆكاری

ئەمە بۆ چی دەگەرێنەوە؟

فاكتۆری كۆمەڵێك بۆ بگەرێنەوە دەبی لێرەدا لیڤنی: تسیپی ئەو بوونی ئاشكرا لەسەر دەبینن رۆڵ كە ناوخۆیی و دەرەكی نەكات، دروست كێشە زۆر ئیسرائیل واڵتی بۆ رەنگە پەیوەندییە، بكات، پەیوەندییە لەو باس فەرمی شێوەیەكی بە بخۆازی ئەگەر لەگەڵ كۆمەڵێك ئابووری، وەك چۆن و دیپلۆماسی لە چوارچێوەی

»گۆڤاری ئیسرائیل-كورد بە دڵنیاییەوە یەكێكە لە كاناڵەكانی پەیوەندی و دۆستایەتی لە نێوان نەوتەوەی كورد و ئیسرائیل«



شێوەیەكی بە هەیە، پەیوەندییە ئەو عەرەبی دەوڵەتی ئاشكرا، بەاڵم كورد بە دەریژایی مێژوو تا ئێستا نەبۆتە خاوەن كیانیكی سەربەخۆ كە بتوانی بەهەموو شێوەیەك بەرگری لە مانەوەو پاراستنی دەستكەوتەكانی بكات و لە لە نییە، هێز خاوەن واڵتاندا لەگەڵ پەیوەندیش ئاستی دوای لە بەاڵم هەیە، وناكۆكی كیشە چەندین ناوخۆشی پرۆسەی هەڵبژاردنەوە كە ئێمەش بەوەردی چاوەدێریمان بە كوردەكان كە بكەین لەوەی باس دەتۆانین دەكرد، واڵتێكی خاوەنی ببنە بتوانن هەیە هێزەیان ئەو گشتی

ئازاد و دیموكرات.

لە ئێران لێدانی ئەگەری ئایا كورد: – ئیسرائیل الیەن ئیسرائیلەوە لە ئارادا هەیە؟

تسیپی لیڤنی: لەمبارەوە مەسەلەكە دەڕواتە چوارچێوەی ئەمنی، بۆیە لەمبارەوە لێدوانێكی تایبەتم نیە.

هەڵبژاردنەوە دوای لە ئێران كورد: ئیسرائیل- كەوتۆتە ناو قەیرانێكی گەورەوە، ئێوە ئەم رەوەشە چۆن

لێكدەدەنەوە؟

پێدا ئێران ئێستا كە قۆناغەی ئەو لیڤنی: تسیپی لێكدانەوەی پەیوەیستە الیەنەوە زۆر لە دەبێت، دەرباز بۆ بكرێت، بە تایبەتی كە لە دوای پرۆسەی هەڵبژاردنەوە ناوخۆیەوە كێشەی كۆمەڵێك ناو كەوتۆتە ئێران قەبوول یەكتر خۆازەكانیش گۆران و وموحافیزەكارەكان

ناكەن و دووبارە هەڵبژاردنەوەی )مەحموود ئەحمەدی نەژاد( نێشانیدا كە ئێران هیچ كات گرنگی بە دیموكراسی و بریاری خەڵك نەداوە لە سەر سەندوقەكانی دەنگدان، سەرەرای تەواویی ناكۆكییەكان كۆماری لە هەرەشە كە ئێستای سیاسەتی سەر لە ناتۆانی ئێران ئیسالمی تێكدانی ئاسایش و سەقامگیری ناوچەكە و كۆمەڵگای جیهانی دەكات بۆ نیودەوڵەتی سنووریك ئەمریكا وكۆمەڵگای بێت. دەبی بەردەوام ئێران دابنێ. هەرچەندە ئەمریكا و واڵتانی ئەوروپایی جەخت لەسەر چارەسەری كێشەی ئێران بە رێگای دیالۆگ دەكەنەوە، بەاڵم بەردەوام بوونی ئێران لەسەر سیاسەتی ئێستای دەرگاكانی دیالۆگ داداخات. بە دڵنیاییەوە من لە سەر ئەو باوەڕەم كاتێك باس لە پەیوەندی نێوان نەتەوەكانو خەڵك دەكەین. خاڵە هاوبەشە مێژووییەكانو ئەو لێكچوونانە نابێ لە بیر بكەین، ئێمە مرۆڤگەلێكین بە بەهای هاوبەش. تەنانەت ئەگەر خاڵی هاوبەشیش لە ئارادا نەبووبێت- هێشتا دەكرێ ئومێدێك بە داهاتوویەكی هاوبەش هەبێت، بەختەوەری هاوبەشو لێتێگەیشتنی هاوبەش گفتوگۆ بكەین. هەڵبەت دەبێ باس لە دژواریەكانیش بكەینو

ئەو كەسانەش باوەڕیان بە بەهای هاوبەشو لێتێگەیشتنن، دەبێ بتوانن ناكۆكییەكان چارەسەر بكەن، بەاڵم هەندێجار بیر لەوە دەكەمەوە كە كەسانی گەڵ لە ئاشتی هارمۆنیو لە ئێمە نایانەوێت كەس هەندێ تردا بژین. دەبێ سەبارەت بەویش بدوینو كاتێك من دەڵێم دیالۆگ بەڵكو نین حكوومەتەكان تەنیا بە مەبەستم پێویستە، بارەوە لەم خەڵكیشە، نەتەوەكان، كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیو جیهانیش دەتوانن ئەو

كارە گرنگە ئەنجام بدەن.

ئیسرائیل- كورد: ئێوە وەك بەرپرسێكی بااڵی ئیسرائیل، بە سەر رەوتی جیهاندا زاڵنو لە پێكهاتەی ئەوەدا رۆڵێكی گرنگتان هەیە. لیژنەی ئاسایش چەندین بڕیاری دژی گەمارۆدانی ئێران دەركردووە، بەاڵم سەرانی ئێران گوێ بە خواستە نێودەوڵەتیەكان نادەن. ؟ ڕێگا

چارەسەری گونجاو چییە؟

بڕیارەكانی بە بەندە ئێران نێودەوڵەتی بارودۆخی لیڤنی: تسیپی پیتاندنی بەرنامی بە درێژە ئێران كاتێك تا ئێران. رژێمی خودی



یۆرانیۆم بدات، ئەویش بە پێچەوانەی لیژنەی ئاسایشی نێودەوڵەتی و تا كاتێك كە بەرنامە ئەتۆمیەكانی بۆ بەدەستهێنانی چەكی كۆمەڵكووژی درێژە پێبدات، چونكە هەرگیز بۆ ئێران سوودی نیە، دیارە حكوومەتی ئێران خۆی بەرەو قەیران بردووە، خۆی خستووەتە هەلومەرجێكەوە، نەتەوەیی ئاسایشی بۆیە ناوچەكە. لەسەر هەڕەشەیەك بووەتە كە ئێران گریدراوە بە سیاسەتەكانی رژێمی ئێران. لەوپەڕی خەمۆكیدا هەر ناڕاستە. ئێران حكومەتی كردنی سیاسەت شێوازەكانی ئێستاكەش ئەوانە بڕیارە نێوەدوڵەتیەكانو خواستە جیهانیەكان رەتدەكەنەوە. بە راشكاوی دەڵێن گوێ بە خواستە نێودەوڵەتیەكان نادەینو درێژە بە تێبگات ئێران میللەتی هیوادارین ئێمە دەدەین. یۆرانیۆم پیاندنی دادەنێت. ژیانیان سەر لە خراپ زۆر كاریگەریی شێوازانە ئەم كە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی نایەوێت ژیانی ئێرانیەكان تێكبچێت، بەاڵم لە بەر ئەوەی كە بەربەست بخرێتە بەر بڕیارەكانی تری حكومەتی ئێران،

چارەیەكی تر نەماوە.

ئیسرائیل- كورد: ئێوە زۆر جار پەیوەندیتان هەبووە لەگەڵ سەران رێبەرانی ئەمریكا، كەسی یەكەمی ئەڵمانیا و رێژەیەكی تر لە و یان ئەوروپا یەكێتی كە ئەوەیە سەر لە باس جیهانی. رێبەرانی بەرپرسانی چۆن بدەن. ئێران گەمارۆی تر سەربەخۆكانی واڵتە

تاران ناچار بكرێن كە خواستە نێودەوڵەتییه کان جێبەجێ بكەن؟

تسیپی لیڤنی: بەداخەوە ناكرێ بەرامبەر بە حكومەتێك كارێك بكرێت كە هیچ كاریگەریەكی لە سەر خەڵكی ئەو واڵتە نەبووبێت. ئێستا لە كۆمەڵگەی جیهانیدا، لە یەك تێگەیشتنو رێكەوتنی بیروڕایەكی زیاتر لە ئارادایە. دژی ئەو كەسانەی كە دەڵێن: ناكۆكی نێوان فەلەستینو ئیسرائیل دەبێتە هۆی بنیاتگەرایی لە ناوچەكەدا، بەاڵم ئەو وێناكردنو بیركردنەوە مۆدێلی نەماوە. خاوەنی وەها بیروڕایەك دەیەوێت نەفرەت دروست بكات. دەبنە هۆی خراپ لە یەك تێگەیشتن. ئەو كەسانەی ئەو روانگەیەیان خستووەتەڕوو، بە وردی لە ناكۆكی تێنەگەیشتوونو خەڵكی و ئیسرائیل ئێستا نەكردووە. سەرچاوەكەی بە دركیان لە باشمان دەرەفەتێكی فەلەستینی، میانەڕۆی رێبەرانی فەلەستینو بەر دەستدایە. بەرەو پێشچوونی ئاشتی لە ئاراستەی بەرژەوەندییەكانی تری واڵتانی عەرەبو ئیسالمیو واڵتانی تری ناوچەكەیە. ئیسرائیل بە شێوەیەكی گشتی بیرۆكەی بوونی دوو میللەتی ئیسرائیلو فەلەستینی لە تەنیشت یەك بە ئاشتیەوە بژین پەسەند كردووە، بەاڵم دوژمنانی

ئاشتی درێژە بە ئامانجی خۆیان دەدەن.

چ سەركەوتوو خوێندەوارو ژنێكی وەك ئێوە كورد: ئیسرائیل- سیاسەت بەشداری كە ژنانی ئەو بۆ هەیە تایبەتتان پەیامێكی

دەبن؟ ئێوە چوون بوو هاتنە ناو كاروباری سیاسەتەوە.؟

هەموویان كە هەیە رەسەنایەتیە بەم باوەڕم من لیڤنی: تسیپی

ئازادی هەڵبژاردنمان هەیە. من خۆم هەڵمبژارد كە بڕۆمە ناو كاروباری سیاسی ئیسرائیل، هەست بە رەزامەندی دەكەم. هەڵبەت من بە ژنانی هیوادارم بەاڵم بڕۆن، رێگایەدا بەم هەر دەبێ ئەوانە كە ناڵێم تر بارەی لە هەبێت، بڕیاردان بۆ ئازادیان مافی ژنان یەكەیەكەی كە ژیانی خۆیان- بەو جۆرەی كە دەیانەوێت – هەروەها بتوانن ئاراستەی ژیانیان بە گوێرەی دڵی خۆیان و ئارەزووەكانیان بە دەست بێنن و چارەنووسیان بەو جۆرەی بە گونجاوی دەزانن بۆ ژیانی خۆیان دەست نیشانی بكەنو وا بژین، هەڵبژاردنەكانیان لە ژێر كاریگەری كەسانێكی تردا نەبێت. هەرچەندە بارودۆخی ئیسرائیل سەبارەت بە واڵتانی تر لە بواری بەشداری ژنان لە كاروباری سیاسیدا زۆر جیاوازە و لە ئیسرائیل مافی ژن بە پێ یاسای بنەرەتی پارێزراوە و ڕیژەی بەشداری ژنانیش ئەوەش كە بەریوەبردندا )%65( و كاروباری سیاسی حكوومەت لە رەگەزی جیاوازی نەبوونی و مرۆڤ مافی و دیموكراسی لە نیشان دەكاتەوە. سەبارەت بە هاتنی خۆم بۆ ناو كاروباری سیاسیەوە زیارتر كەسی چەندین و باوك كە بنەماڵەكەم كاریگەری بۆ دەگەرێتەوە كۆچی لەسەرەتای هەر دابوونە، سیاسی پرۆسەی ناو لە ترمان جوولەكەكانەوە و لەگەڵ ڕیكخراوی ئاژانسی جوولەكە كاریان كردوە و

ئەوەش زیارتر منی هاندەدا كە گرنگی بە كار سیاسی بدەم.

پرۆفایل:تسیپی لیڤنی

ساڵی 1958 لە تەلئەویو لە ئیسرائیل لەدایك بووەدووەم ژنە لە مێژووی ئیسرائیلدا لە دوای گۆلدان مائیر كە توانی

پۆستی وەزارەتی دەرەوەی ئیسرائیل وەربگرێلە زانكۆی برایالن لە بەشی ماڤ خویندنی تەواوكردوە

ئەندامی ئۆپەراسێۆنی تایبەت بووە لە بەشی هەواڵگری مۆسادلە هەڵبژاردنەكانی فۆریەی 2009 حیزبی كادیما توانی 28كورسی

بەدەست بینیگۆشت ساڵە 16 نزیكی و رۆەكییە مرۆڤێكی لیڤنی تسیپی

ناخۆات



Arutz ڕۆژنامەی لە بەناوبانگ، ڕۆژنامەنووسی شارپی، ڤیكتۆر Shevaی ئیسرایلیدا وتارێكی بە ناونیشانی »ئیسرائیل و نەهامەتییەكانی

كورد« باڵو كردووەتەوە.سەرەتا بە ڕەخنەگرتن لە ئیسرائیل دەست پێ دەكات كە بۆ كپكردنی هاوڕێیەكی نامەی لە بەشێك دا. توركیای یارمەتی كورد تێكۆشانی لەگەڵ دنیا هەموو »ڕاستە دەڵێ تێیدا كە كردووەتەوە باڵو كوردیشی توركە و دوژمنی كوردە، بەاڵم دەبوو ئیسرائیل لەوان جیا بووایە، چونكە

مێژووەوەكەی پڕە لە چەوسانەوە و مەترسیی لەناوچوون«.كاتێكیش سوپای توركیا بە هاوكاریی ئیسرائیل پەالماری كوردستانی دا، هەمان ئەو هاوڕێ كوردە نامەیەكی دیكەی بۆ ڤیكتۆر شارپی ناردووە و تێیدا گوتوویەتی »ئەو ماف و ئارگۆمێنتانەی ئیسرائیل بەرگرییان لێ

دەكات، هەمان ئەوانەن كە لە سیاسەتی دەرەوەیدا پێشێلیان دەكات«.لە وتارەكەدا هەروەها هاتووە »دروستكردنی دەوڵەتی ئیسرائیل لەسەر خاكی مێژوویی باب و باپیرانی، هاوكات بوو لەگەڵ دابڕانی ئەو دەوڵەتە لە چەندین دراوسێی دوژمنی و تاكمانەوەی لە ناوچەكەدا، بەمەش كورد و دەڵێ »كورد نووسەرەكە هەیە«. چارەنووسیان هەمان ئیسرائیل و ئیسرائیل، وەك ئەوە وان كە لە گەڕەكێكدا بن كە هەموو دراوسێكانیان دوژمنیان بن و پێویستییەكی بێ چەند و چوونیان بە هاوڕێ هەبێت«. هەروەها درێژە دەدات »ئیسرائیل نابێ نەتەوەیەكی وەك كورد پشتگوێ دەوڵەتێكی دروستكردنی لە زەوتكراوەكانی مافە داوای تەنیا كە بخات

سەربەخۆ دەكات«.ئێستای ڕزگاریخوازی تێكۆشانی كاتەی »ئەو دەڵێ شارپی ڤیكتۆر كورد لە 1961 دەستی پێ كرد، ئیسرائیل تاكە دەوڵەت بوو كە چاالكانە پشتیوانی لێ كرد. مۆردەخای نیسان لە كتێبەكەیدا بە ناوی )كەمینەكانی ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست( دەڵێ ساڵی 1966 مستەفا بارزانی، ڕێبەری كورد، بە ئاریێل لۆڤا ئیلیاڤی، نێردراوی ئیسرائیلی گوت »لە ڕاستیدا تەنیا تەنیا جوولەكەكان ئاگایان لە كوردە«. نیسان هەروەها دەڵێ )مەناحم بیگن( ئیسرائیل هەم تا 1975، لە سااڵنی 1965 كە گوتوویەتی ساڵی 1980 بەرگریی یارمەتی ڕاوێژكارانی سەربازی، دابینكردنی بە بە چەك و هەم

كوردی داوە«.)رحاڤام ڕاوێژكارانە لەو یەكێك لەمەوبەر ساڵێك چەند كە بوو زعڤی( لەالیەن عەرەبێكی فەلەستینییەوە تیرۆر كرا و پێدەچێ )ئێهود ئۆلمێرت( لەگەڵ حەماس و لە بەرامبەر ئازادكردنی )گەلعاد

شالیت(دا ئاڵوگۆڕی پێ ئەم نووسەری بكات. »دوای دەڵێ وتارە ئیسرائیل پشتیوانیی ئەمەریكاش كورد، بۆ كەچی ڕیزەوە، هاتە ساڵی ئەوكاتەی 1975 ئەمەریكا پشتی زۆریی بەردا، كوردی واز كرد ئیسرائیل لە كورد پشتیوانیی لە

بهێنێ.« ڤیكتۆر شارپی دەڵێ »ئەرێ بۆ دەبێ ئیسرائیل پشتیوانیی دەوڵەتێكی وەك توركیا بكات كە گەلێكی تەنیا و دابڕاوی وەك كورد دەچەوسێنێتەوە؟ ئایا ئیسرائیلیش وەك ئەو دەوڵەتانە كار دەكات كە بەرژەوەندیی ئابووری و سیاسی دەخەنە پێش ئەخالقەوە؟ ئایا ئیهۆد باراك، ئیهۆد ئۆلمێرت و

تسیبی لیڤنی ئاگایان لە نەهامەتییەكانی كورد نییە؟ American( دا كە لە گۆڤاری)بە گوێرەی وتارێكی )جێمس لویسThinker( بە ناونیشانی »ئایا ئیسرائیل بە تەنیا دەژی؟ نووسیویەتی هەمیشەییان بەرژەوەندیی بەڵكو نییە، هەمیشەییان هاوڕێی »واڵتان هەیە. وێڕای ئاماژە بە ترسناكیی هاوڕێیەتیی الوازتری ئیدارەی ئۆباما بۆ ئیسرائیل )لە حاڵێكدا ئەمەریكا واز لە ئیسرائیل بهێنێ( ، ئەوا ئورشەلیم

پێویستی بە هەڤاڵبەندێكی نوێ هەیە«.نووسیویەتی وتارەكەیدا لە ئیسرائیلی رۆژنامەنووسی ڤیكتۆر شارپی، لێی دەترسن مامەڵە ئۆباما بەم شێوەیە كە چاودێران ئیدارەی »ئەگەر و دادوەرانە هەڤاڵبەندییەكی دەبێ ئیسرائیل بكات، ئیسرائیل لەگەڵ ئەخالقیانە لەگەڵ گەلی كورد گرێ بدات و یارمەتیی دروستكردنی دەوڵەتی

داهاتووی سەربەخۆی كوردستان بدات«.

*ڤیكتۆر شارپی، نووسەرێكی سەربەخۆیە و وتارەكانی لە سایت و ڕۆژنامە فرۆنت وەك؛ جیهانییەكانی بەناوبانگە ستریت وۆڵ هۆڵ، تاون ماگازین، پێیج جۆرناڵ، ئاوت پۆست، تێلێگرافی بریتانی، ئیسرائیل ئالێرت، جویش ڕیڤیو و چەندین

رۆژنامەی دیكەدا باڵو دەبنەوە.

سەربەخۆیی كوردستان لە بەرنامەی داهاتووی ئیسرائیلدا

و: د.سەروەر ساالر چوچانی

ڤیكتۆر شارپی*

ئورشەلیم پێویستیی بە هەڤاڵبەندێكی نوێ هه یە



کێن ئه وانه ی له کوردستان دژایه تی ئیسرائیل ده که ن؟

پارتە ئیسالمییەكانی هەرێمی كوردستان یارمەتی داراییان لە ئەنجومەنی سەركردایەتیی

حیزبی بەعس وەرگرتووە

ئیسرائیل- كورد

عیزەت نهێنیی و تایبەت بەڵگەنامەیەكی لە شۆڕشی ئەنجومەنی سەرۆكی جێگری دووری، سەر لە رەزامەندی مەبەستی بە عێراق، خەرجكردنی بە گشتی ئەمینداری پێشنیازی ئاراستەی بڕی 425 هەزار دۆالر نووسراوەكەی سكرتێری حزبی بەعس و سەرۆك كۆماری عێراق

)سەدام حوسێن( كردووە.پارەیەی بڕه ئەو بەڵگەنامەكە، بەپێی پارتە یارمەتیدانی بۆ دراوە لەسەر رەزامەندی ئیسالمییەكانی هەرێمی كوردستان بەم شێوەیە

خەرج كراوە:بڕی 250 هەزار دۆالر بۆ كۆمەڵی ئیسالمی

بڕی 150 هەزار دۆالر بۆ بزووتنەوەی ئیسالمیبڕی 25 هەزار دۆالر بۆ یەكگرتووی ئیسالمی

باڵوی ئەڤرۆ رۆژنامەی كە بەڵگەنامەیە ئەو واتە ،2002/11/1 رێكەوتی كردووەتەوە، مەبەستی بە ئازادی، شەڕی لە بەر ساڵێك هاوكاریكردنی ئەو پارتە ئیسالمییانە دەرچووە دووری عیزەت نووسراوەكەی، كۆتایی لە و ئاماژەی بە پشتگیری لە خەرجكردنی ئەو بڕه

پارەیە داوە.



پالنی دابەشكردنی خاكی ئیسرائیلكاتێك جوولەكەكانی ئیسرائیل لەوە تێگەیشتن حكوومەتی بەریتانیا هەرگیز رازی نیە، دەست لە سیاسەتی سنوورداركردنی جوولەكەكان هەڵبگرێت كە بەرەو واڵتی خۆیان نەڕۆن، بە ئاشكرا دژی حكومەتی دامەزراند. نەتەوەییان« »خۆڕاگری رێكخراوی و هەستان بەریتانیا سوپای بەریتانیاش بەرامبەر ئەم جوواڵنەوەیە هەستا بە تۆڵەسەندنەوە و زۆرێك لە جوولەكەكانی دەست بە سەر كرد و ئەو شوێن و گەڕەكانەی جوولەكەی لێ نیشتەجێ بوون كەوتنە بەر شااڵوی توند وتیژی سوپای

و نیگەرانی دۆخێكی بە فەلەستینیەكان عەرەبە هاوكات بەریتانیا. بۆ بوون نهێنی جوولەكەكان گەڕانەوەی تۆقین شایەتحاڵی شەپۆلی خاكی خۆیان و هەوڵیان دەدا بە كاری توند وتیژی دژی جوولەكەكان بیانترسێنن تا رەنگە ئەم واڵتە بەجێ بهێڵن. لەو سەردەمەدا هەر چەند جار عەرەبەكان هێرشیان دەكردە سەر جوولەكەكان و بە مەبەستی

كوشتنیان هەوڵیان دەدا.دەوڵەتی بەریتانیا لە ساڵی )1947(، كاتێك كە »ئەتێلی« پۆستی سەرۆك وەزیرانی لە ئەستۆ بوو رایگەیاند، كە هەوڵ و تێكۆشانەكەی

سااڵنی سەربەخۆیی ئیسرائیلئاوەڕدانەوەیەك لە مێژووی سەربەخۆیی واڵتی ئیسرائیل

نه خشه ی سه ربه خۆیی ئیسرائیل

ئا:‌عەلی‌ئەكبەر‌مەجیدی



بۆ ئاشتی لە نێوان عەرەب و جوولەكەكان روبەڕوی شكست بووەتەوە خوازیاری و ناكرێت تەحەمول بەالیەوە دۆخەش بەم درێژەدان و بردنە دەرەوەی هەموو سەربازەكانیەتی لەم واڵتە و كۆتایی هێنان بە داواكاریی لە سەر ئەم خاكە. لە بەرواری )29(ی نۆڤەمبەری ساڵی )1947(ی ز لیژنەی گشتی رێكخراوی نێونەتەوەیی پالنی دابەشكردنی وێتی مێژوویی ئیسرائیلی بۆ دوو واڵتی عەرەبی و جوولەكە تۆمار كرد كە بە زۆرینەی دوو لە سەر سێ ی دەنگی گشتی بوو. جوولەكەكان پالنە بەم بەرامبەر خۆیانیان ناڕەزایەتی هەردووكیان عەرەبەكان و وتیان جوولەكەكان دانا. نایەكسانی كارێكی بە ئەوەیان و دەربڕی نیشتەجێبوونەوە بواری لە كراوە تایبەت ئەوان بۆ شوێنانەی ئەو جوولەكەكان حاڵێكدا لە دەبنەوە باڵو و پەرش و دوورن یەكتر لە دەیانویست لە تەنیشت یەكەوە بن چونكە پالنی دابەشكردنی زەوی شارۆچكەی جوولەكەكانی لە یەك دوور دەخستەوە كە وابێ ناتوانن وەك واڵتی راستەقینە سەربەخۆیی رابگەیەنن. لە الیەكی دیكەشەوە عەرەبەكان هیچ بەهایەكیان بۆ جوولەكەكان نەدەدا و بڕوایان وابوو كە

سەرانسەری ئەم واڵتە دەبێ لە ژێر ركێفی ئەوان دا بێت.ئاژانسی رێبەرایەتی بە جوولەكەكان ئەمانەش هەموو سەرباری دابەشكردنی پالنی سنخووت( - היהודית )הסוכנות جوولەكە قبوڵ نێونەتەوەییان رێكخراوی بڕیاری و كرد پەسەند باوكی واڵتی هەڵنەگریان ئاشتی سیاسەتی عەرەب واڵتی رێبەرانی بەاڵم كرد، ئەو و كردەوە رەد شێلگیرانە بە پالنەیان ئەم و پێكرد دەست بوون هێرشیان دەكردنە سەر و نیشتەجێ ناوچانەی جوولەكەی لێ رایانگەیاند كە جوولەكەكان دەخەنە دەریا و سەرانسەری ئەم واڵتە

داگیر دەكەن.واڵتە لەم وردە وردە بەریتانیەكان سەربازە كە دەمانەی لەو دەكشانەوە، هێرشی عەرەب و كوشتن و بڕین دژی جوولەكەكان بە رادەیەكی زۆر چووە سەرەوە، بەاڵم جوولەكەكان بە ئازایەتی بەرگریان لە خۆیان كرد و هێرشی عەرەبەكانیان راوەستاند و لە بەرواری 14ی

مانگی مەی ساڵی 1948ی سەربەخۆیی واڵتی ئیسرائیل راگەیەندرا.

راگەیاندنی سەربەخۆیی ئیسرائیلتەالری لە )1948( ساڵی )مەی( مانگی )14(ی بەرواری لە نوێنەرانی میللەت لە شاری تەلئەبیب، »داڤید بن گوریۆن« رێبەری كۆمەڵگەی جوولەكەكان كە بۆ واڵتی باوكیان گەڕابوونەوە و ژیانێكی و راگەیاند ئیسرائیلیان واڵتی سەربەخۆیی پێكرد، دەست نوێیان لەم خوێندنەوە. پتەو و بەرز دەنگی بە سەربەخۆییان بەیاننامەی جوولەكە نەتەوەی دا ئیسرائیل واڵتی لە هاتووە:« بەیاننامەیەدا پێكهات، لەوێ ناسنامەی ورەیی و ئاینی و نەتەوەیی خۆی بە دەست هێنا و فەرهەنگێكی پێكهێنا كە لە سەر بنەمای بەهای نەتەوەیی و جیهانی بینا كراوە، لەم والتەشدا بوو كە جوولەكەكان كتێبی نەمری تەوراتیان بۆ جیهانیەكان خستەڕوو. نەتەوەی جوولەكە پاش ئەوەی بەاڵم كرد، باڵوەیان واڵتاندا هەموو بە دەركران، پیرۆز واڵتی لە

باوكیان وەفادار مانەوە و بە هیوای گەڕانەوەیان بۆ بەرامبەر واڵتی ئەوێ و بەدەستهێنانی سەربەخۆیی دوبارە رۆژێ چەند جار دۆعایان دەخوێندەوە. بە پێی ئەم پەیوەندییە مێژووییە، جوولەكەكان هەوڵیان دا لە ماوەی چەندین سەدە بە بەردەوامی بگەڕێنەوە بۆ واڵتی باوكیان دا دوایی سااڵنەی لەم پێكبهێنن. جوولەكە حكومەتی دیسانەوە و كۆچی بەكۆمەڵی جووەكان دەستی پێكرد. جوولەكەكان بیابانەكانیان یان زیندوو كردەوە، شار كردە شوێنی كشت و كاڵ، زمانی عبری- نا بنیات تێكەرشەریان كۆمەڵگەیەكی و كرد بینا زۆریان دێهاتی و كلتۆری و ئابوری ژیانێكی بوو كە دا لە گەشەسەندن بەردەوام كە تایبەتی هەیە. لە رۆژی )29(ی نۆڤەمبەری ساڵی )1947(ی ز لیژنەی دامەزراندنی تیایدا كە دانا پالنێكی نێودەوڵەتی رێكخراوی گشتی واڵتێكی جوولەكەی سەربەخۆ لەم واڵتە مێژووییەی ئیسرائیل پێشبینی كراوە. رێكخراوی نێودەوڵەتی بانگهێشتی دانیشتوانی ئەم واڵتەی كرد بكەن. جێبەجێ پالنە ئەم جێبەجێكردنی بۆ پێویست هەوڵی تا لەوڕەوە »ئەندامانی لیژنەی نەتەوەیی« كە بە نوێنەرایەتی لە الیەن نەتەوەی جوولەكە و بزووتنەوەی سیۆنیزمی جیهانی لەم كۆبوونەوە فەرمییەدا كۆببوونەوە لە سەر بەڵگەكان بۆ مافی مێژوویی و سروشتی نەتەوەی جوولەكە و لە سەر بنەمای بڕیاری لیژنەی گشتی رێكخراوی نێودەوڵەتی، پێكهاتنی واڵتی جوولەكە لەم واڵتە مێژووییەی ئیسرائیل

راگەیاند و ئەمەش بە ناوی واڵتی ئیسرائیل رایانگەیاند.

ئاواره جووله که کانی کورد له کوردستان



شەڕی سەربەخۆیی ئیسرائیللە مانگی نۆڤەمبەری ساڵی )1947(ی ز كە پالنی دابەشكردنی واڵتی مێژوویی ئیسرائیل لە نێوان دوو واڵتی عەرەب و جوولەكەدا راگەیەنرا، عەرەبەكان كە وتبوویان پەیماننامەی رێكخراوی نێودەوڵەتیان دڕیوە و فڕێیان داوە، دژایەتی و دەستێوەردانیان بۆ سەر شارە و گوندەكانی لە بڕین و كوشتن و وتیژی توند و پێكرد دەست جوولەكەنشین چوارچێوەیەكی بەرباڵودا درێژەی هەبوو، بەاڵم كۆمەڵگەی جوولەكە لە واڵتی ئیسرائیل هاوكات لەگەڵ بەرگری لە خۆیان و دوورخستنەوەی هێرشی دوژمن، درێژەیان بە تێكۆشان دا بۆ ئامادەكاری و راگەیاندنی واڵتانی ئیسرائیل. نوێی واڵتی بنیاتنانی و ئیسرائیل سەربەخۆیی بەهێزی عەرەبی ئەوكات، بۆ جێبەجێ نەكردنی پەیماننامەی رێكخراوی هێشتا سەقامگیر كە ئیسرائیلەی ئەو كردنی نابوت و نێونەتەوەیی هێرشی و پەالمار بەر دایە ناوچەیەیان ئەم دانیشتوانی نەبووە، عێراق، میسر، سوپای راگەیاند. شەڕیان ئەوان دژی و بەردەوام لوبنان، سوریا و ئوردون و چەند یەكەیەك لە واڵتی سعۆدیە لە هەموو

سووچێكەوە دانیشتوانی جوولەكەیان دایە بە هێرش و پەالمار. بەرگری بۆ نەبوو بەرچاویان وەها كەرەسەی شەڕی جوولەكەكان تەنانەت بوو، تۆپخانەیەك چەند تەنها قورسیان چەكی خۆیان، لە بەرز ورەی بە جوولەكەكان بەاڵم نەبوو، تانكیان یان فڕۆكە یەك بە ئەوانە دەكەن. بەرگری واڵتەكەیان و ماڵ و گیان لە دەیانزانی

دەستی بەتاڵ توانیان پەالماری رێك وپێكی عەرەب و هێزی كۆماندۆ دوور بخەنەوە. »كیبووتس«ەكان واتە »دێهاتە هاوبەشەكان« كە لە ناوچەی دوور و سنووردا بوون بە پتەوترین گروپی خۆڕاگری و بەرگری سوپای رووبەڕووی دژواردا زۆر بارودۆخێكی لە ئەوانە دەژمێردران. رێكوپێك بوونەوە و نەیاندەهێشت بەرەو دێهات و شارە ناوەندییەكانی نزیكەی كە ئیسرائیل سەربەخۆیی شەڕی ببنەوە. نزیك ئیسرائیل یەك ساڵی خایاند، كاتێك كۆتایی پێ هات كە عەرەبەكان نه ک هه ر نەیانتوانی تەنانەت یەك بست لەو خاكە داگیر بکه ن که لەسەر بنەمای پالنی رێكخراوی نێودەوڵەتی بە واڵتی جوولەكە تایبەت كرابوو، بگره بەشێكی زۆر لەو خاكەی بۆ خۆیان ته رخان کرابوو، كەوتە ژێر ركێفی

ئیسرائیلیەوه .جوولەكەكان بوو. نایەكسان و قورس زۆر شەڕەكە ئۆرشەلیم لە لەم شەڕەدا شكستیان هێنا و لە مانگی )مەی(ی ساڵی )1948(ی ز ناچار بوون خۆرهەاڵتی ئۆرشەلیم بسپێرنە دەستی سوپای ئوردون. ناوچە دانیشتوانی جوولەكەی ئەم بەشەی ئۆرشەلیم كەوتنە ژێر ركێفی ئیسرائیلیەكان بەش، دوو كردە ئۆرشەلیمیان و شاری ئوردونیەكان كە رۆژئاوای ئۆرشەلیمیان بە دەست بوو پەیوەندییان لەگەڵ »كەتەل گەڕەكی و نەدەبە( دیواری - המערבי )כותל هەمعراوی« جوولەكەنشینی خۆرهەاڵتی ئۆرشەلیم و زانكۆی عبری ئۆرشەلیم پچڕا

و بێبەش بوون.

کوشتاری جووله که کان



لە دەستدانی خۆرهەاڵتی ئۆرشەلیم و شوێنە پیرۆزەكانی برینێكی لە دڵی نەتەوەی جوولەكە بەجێهێشت كە پاش شەڕی شەش رۆژەی ساڵی

)1967( و ئازادی خۆرهەاڵتی ئۆرشەلیم برینەكەیان تیمار كرا.لە درێژەی یەك ساڵ شەڕی خوێناوی بۆ چەندین جار ئاگربەستی كورت ماوە راگەیەنرا. شەڕەكە بە شێوازی فەرمی لە جنێڤەری ساڵی )1949(ی ز كۆتایی پێهات ئەوەش كاتێك بوو كە سنوور ئەم والتە بە گوێرەی پالنی دابەشكردن لە پەیماننامەی رێكخراوی نێودەوڵەتی، چەند هەزار كیلۆمەتری دووجا پەرەی سەندبوو، واتە شوێنی زۆریان بە دەستهێنا. پاشماوەی ئەو زەویانەی كە بە پێی رێكخراوی نێودەوڵەتی بۆ واڵتی عەرەبی تایبەت كرابوو، لە ژێر ركێفی واڵتانی عەرەبی دراوسێ دا بوو. كەناری رۆژئاوای رووباری ئوردون كەوتە ژێر دەستی واڵتی ئوردون و میسر بە سەر كەنارەی غەزەدا زاڵ بوو، ئەوسا بنیاتنانی عەرەبی واڵتانی لێرەدا هەڵوەشایەوە. سەربەخۆ عەرەبی واڵتی دەیاندەتوانی چونكە كرد خیانەتیان فەلەستینیەكان بە بەرامبەر لەو سەربەخۆییان بۆ بكەن پاڵپشتیان و بدەنەوە زەویانەیان ئەو بەشەدا كە رێكخراوی نێودەوڵەتی لە پالنەكەدا دەست نیشانی كردبوو. بەاڵم واڵتە عەرەبیەكان ئەو بەشە عەرەبییەیان داگیر كرد. لە نیوەی دووهەمی ساڵی )1949(ی ز واڵتانی میسر، لوبنان، ئوردون و سوریا

لەگەڵ ئیسرائیل پەیمانی ئاگربەستیان واژۆ كرد.لەو مانگانەی سوپای عەرەب بەرامبەر بە ئیسرائیل لە شەڕدا بوون و دەیانویست خەڵكی ئەم واڵتە لەناو بەرن یان بیانخەنە دەریا، چەند

سەد هەزار كەسی فەلەستینی لەم واڵتە ماڵ و حاڵی خۆیانیان بەجێهێشت و پەنایان بۆ واڵتانی عەرەبی برد، وایاندەزانی پاش شەڕێكی كورت بە ئیسرائیلیەكان دەتوانن نابوتكردنی و ماوە

سەركەوتوانە بگەڕێنەوە بۆ ئەم واڵتە.»حاج ئەمین حسێنی« موفتی ئۆرشەلیم و سەرانی سوپای میسر بەڵێنیان بە عەرەبەكان دابوو كە لە ماوەی دوو هەفتەدا ئیسرائیلیەكان لە دەریادا نوقمیان دەكەن. رێبەرانی كۆمەڵگەی فەلەستینیەكان عەرەبە بە بەڵێنیان عەرەبی دابوو ماڵ و دێهاتەكانیان بەجێبهێڵن تا واڵتانی عەرەبی خێراتر بتوانن بەرەو پێش بڕۆن و زوو مەبەست بەرن. لەناو ئیسرائیلیەكان زوو بە لەم فەرمانە ئەوە بوو كە لە نێوان ئاگربەست و شەڕدا زیانێك بەر عەرەبەكان نەكەوێت. لە ئیسرائیل سوپای دا دەگمەن بواری هەندێ دێهاتەكانی چۆڵكردنی فەرمانی كرا ناچار عەرەب نیشن بدات، بەاڵم زۆربەی عەرەبەكانی تر بە ئارەزووی خۆیان و بە دوای بانگهێشتی ماڵەكانیان دا بڕیاریان دا عەرەب كۆمەڵگەی

بەجێبهێڵن.

خاكی لە عەرەبانەی ئەو رێژەی دا ئاگربەست پەیمانی كاتی لە ئیسرائیل دا مابوونەوە بریتی بوو لە )160( هەزار كەسی پێگەیشتوو كە ئیسرائیل بێ جیاوازی بە هاواڵتی ناسینی و ناسنامەی ئیسرائیلی پێدان. لە ماوەی )50( ساڵی یەكەمی سەربەخۆیی ئیسرائیل، رێژەی عەرەبەكانی ئیسرائیلی زیاتر لە یەك ملیۆن كەس بوو، ئێستا رێژەی هەزار سەد دوو و ملیۆن یەك سەرووی لە ئیسرائیل عەرەبەكانی

كەسە.

سااڵنی سەرەتای سەربەخۆییئیسرائیل واڵتی فەرمی بنیاتنانی و سەربەخۆیی راگەیاندنی بە كۆچی شەپۆلی هەبوو، درێژەی شەڕ هێشتا كە ئەوە سەرەڕای سێ ماوەی لە پێكرد. دەستی باوكیان واڵتی بەرەو جوولەكەكان ساڵی سەرتادا بە هۆی هاتنی دەیان هەزار كەسی كۆچكردووی جوو لە سەرانسەری جیهان، رێژەی جووەكانی واڵتی ئیسرائیل دوو ئەوەندە لەم بەرچاو رێژەیەكی كەس. ملیۆن بووە )1/4( و چووە سەرەوە كۆچبەرانە ئەو جووانە بوون كە لە شەڕی جیهانی دووهەم و كارەساتی جوولەكەكان كوشتنی كارەساتی هولۆكوست- )שואה– »شوئا« لە شەڕی دووهەمی جیهانی( رزگاریان ببوو و لە ئوردۆگا كاتیەكانی راگەیاندنی بە ببوون. نیشتەجێ ئیتالیا و نەمسا و ئەڵمانیا واڵتی سەربەخۆیی، چەندین واڵتی عەرەبی دەستیان كرد بە ئازار و ئەزیەتی بڕیاری عێراق نێوانەشدا لەم خۆیان، واڵتی ناوخۆی جوولەكەكانی دەركردنی هەموو جووەكانی دەركرد و ئیسرائیل ئەوانی لە ئامێز گرت. زۆربەی جووەكانی واڵتانی لیبیا و یەمەن كە لەو واڵتە وەدەرنرابوون بەرەو ئیسرائیل بەڕێكەوتن. هەروەها رێژەیەكی زۆر لە جووەكانی رۆمانیا، بوڵغاریا، هەنگاریا و توركیا

بەرەو ئیسرائیل بەڕێكەوتن.پێش كە كۆچبەرانەی ئەو بەپێچەوانەی خاوەن و ئیسرائیل هاتبوونە سەربەخۆیی زۆربەی بوون، خوێندنەوە و كارامە پیشەی ئەو كۆچبەرانەی كە بە راگەیاندنی سەربەخۆیی تا رۆیشتن ئیسرائیل بەرەو ناوبراو واڵتانی لە رادەیەك بە دەستی بەتاڵ روویان لەو واڵتە كرد، واڵتی تازە بنیات نراوی ئیسرائیل بە ئابوری و داهاتێكی الواز بە باشی نەیدەتوانی كارەكانیان

جێبەجێ بكات.راگەیاندنی لە عەرەبانەی ئەو كاتەدا لەو سەربەخۆیی ئیسرائیل تووڕە ببوون، لە هەندێ و میسر سوریا، لیبیا، مەراكیش، وەك واڵت بووە هۆی دا كە عێراق پەالماری جووەكانیان كەس هەزار سەدان كۆمەڵی بە وەدەرنانی ئابوری، توانایی بێ هەموو سەرەڕای لەوانە،

شەڕی سەربەخۆیی ئیسرائیل كە نزیكەی یەك ساڵی خایاند،

كاتێك كۆتایی پێ هات كە عەرەبەكان نه ک هه ر نەیانتوانی تەنانەت یەك

بست لەو خاكە داگیر بکه ن که لەسەر بنەمای پالنی رێكخراوی نێودەوڵەتی بە واڵتی جوولەكە تایبەت كرابوو، بگره بەشێكی

زۆر لەو خاكەی بۆ خۆیان ته رخان کرابوو، كەوتە ژێر

ركێفی ئیسرائیلیەوه .



ئیسرائیل لە سەر ئەركی نەتەوەیی و ئاینی خۆیان دەیزانی دەبێ زوو بە زوو ئەوانە داڵدە بدات و ژیانی باشیان بۆ دابین بكات. لەو كاتانەدا بوونی دوو بە بەاڵم بوون، ئیسالمی ئێران دوو واڵتی و توركیا كە ئازاری جوولەكەكان بدرێت، نەیاندەهێشت ناوەندی بەهێز حكومەتی بەاڵم لە مانگی مارسی ساڵی )1950(ی لە كوردستانی ئێران دا بە

هۆی ناكۆكییەك كە خرایە نێوان خەڵكەكە )12( كەس كوژران.و ئێران كوردستانی جووەكانی سەربەخۆیی، راگەیاندنی پاش ئیسرائیل. هەزاران بۆ بگەڕێنەوە دا بڕیاریان ئێران تری ناوچەكانی كەس لە جوولەكەكانی شارە جۆراوجۆرەكانی ئێران مەبەستی كۆچیان رەخساند ئێران جووەكانی بۆ دەرفەتی ئێران دەوڵەتی هەبوو. بگەڕێنەوە بۆ ئیسرائیل، هەروەها هەلی بۆ جووەكانی عێراق رەخساند رێگای لە هێنابوو ئێران بۆ پەنایان ئەزیەت و ئازار هۆی بە كە

ئیسرائیل بەرەو تارانەوە دەگوازرانەوە.

كە زۆر كۆچبەری گروپی بنیات تازە ئیسرائیل بۆ پێویستیان هاتبوون، نراو وبەرگ، جل خانوو، بە خوێندن كارو پزیشك، ئیسرائیل نەتەوەی هەبوو. بەو بەرامبەر الیەكەوە لە عەرەبانەی هێرشیان دەكردنە لە دەكرد، شەڕیان سەر الیەكی تر بۆ سەرنجڕاكێشان و نێشتەجێكردنی كۆچبەران پێداویستیان دابینكردنی و هاوكات و بوون هەوڵدا لە

و بنیات سەرقاڵی گیانفیدایی بە و فیداكارانە واڵتەكە خەڵكی و رێكخراو پێبوو، پێویستیان كە بوون واڵتەكەیان دامەزراوەكانی دامەزراوە و كارگە كە بۆ واڵتێكی مۆدێرن پێویست بوو دابینیان كرد. بەر دەستدا لە پێویستی پاشكەوتی ئیسرائیل دەمانەدا لەو چونكە خۆراك بۆ كوبن و جیرەبەندی شێوازی بوو ناچار دەوڵەت نەبوو، دروست بكات. ئەم كارە بۆ ماوەی پێنج ساڵ درێژەی هەبوو تا لە

ساڵی )1954(ی ز شێوازی بازاڕی ئازاد بووە باو.لە سااڵنی نێوان )1950( بۆ )1960(ی زاینی ئیسرائیل پێویستیەكی واڵتانی لە كە تازە كۆچبەرانی نیشتەجێكردنی بۆ هەبوو خێرای دەویست وای واڵتەكەیان ئاسایشی بواری هەروەها هاتبوون، ترەوە لەم نەبنەوە، كۆ گەورەدا شاری چەند لە خەڵكەكان زۆربەی كە بوارەدا باڵوەكردنیان بۆ سەرانسەر واڵت پێویستیەكی ستراتیژی بوو، ئیسرائیل دەستی كرد بە دامەزراندنی شارۆچكەی تازە بنیات نراو كە ناوی »شارۆچكەی تازە گەشەسەندوو« )עיירות פיתוח(ی لێنرا، لە بواری ستانداری بینا و ئیمكاناتی كار وئاسایشەوە لە ئاستی زۆر

بەرزدا نەبوو. هەموو ئەم شارۆچكانە لە پەراوێزی شارە گەورەكان یان لە شوێنە لەوانە سەركەوتوانە لە حاڵێكدا هەندێ نرا بنیات دوورە دەستەكان لەو چەند دەیەدا نەبوو. بوو هەندێكی تر دۆخێكی وەها بەرچاویان كە ئاوەدانی و كاری بیناكردن لە ئیسرائیل چوارچێوەیەكی بەرباڵوی هەبوو، سەدان »كیبووتس« )קיבוץ- ئاوەدان كردنەوەی هاوبەش( و »مووشاو« )מושב – ئاوەدان كردنەوەی هەرەوەزی( لە شوێنە دوورە دەستەكانی واڵت و لە سەر سنوورەكان بنیات نرا كە زۆرینە كاری كشت و كاڵیان دەكرد و ئەوەش بووە هۆی پێشكەوتنێكی زۆر و بەرچاوی كشت وكاڵیی ئیسرائیل. لەوڕوەوە ئیسرائیل توانی لە ماوەی ئازووقە و پاشكەوتی سەدان هەزار كۆچبەری تازە هاتوو پێج ساڵ و بۆ ئیسرائیل و سەدان هەزار كەسی كۆنتر لە شارە و دێهاتەكاندا لەو هەروەها بكات. دابین هەناردەی توانی ماوەیەدا دەست دەرەوە بۆ خۆراك سااڵنی كۆتایی لە پێبكات. )1950(ی ز شەپۆڵی كۆچی جووەكان لە واڵتانی هەنگاریا و مەجارستان و میسر دەستی

پێكرد.

سااڵنی دەیەی س1960سااڵنی لە هەرچەند لە ژیان ز )1960(ی ئیسرائیل دا بە دژواری تێپەڕ بۆ هەوڵیان خەڵك و دەبوو دەدا، ژیان رۆژانەی بژێوی بەاڵم پێداگری و شێلگیری بەردەوامیان بووە هۆی پێشكەوتنی ئابوری واڵت و دابینكردنی چینی مامناوەندی كە زوو بە زوو پێگەیەكی پتەوی دۆزیەوە. بە چوونە سەرەوەی ئاستی ژیان، خەڵك دەستیان بە گەشت و سەیران كرد و وەرزشە جۆراوجۆرەكان بووە باو لە ناو خەڵك دا، مۆسیقا و شانۆ پەرەی سەند و ژیانی فەرهەنگی خەڵك زۆر دەوڵەمەند بووەوە. پیشەی گەشتیاری لە ئیسرائیل بە خێرایی پەرەی سەند و ئیسرائیل هەموو ساڵێك خانەخوێتی لە سەدان هەزار گەشتیاری بیانی زۆر واڵت ناوخۆی لە ئیسرائیل خەڵكی ئەوەشدا پاڵ لە و دەكرد

حەزیان لە گەشت و سەیران بوو. لە هەمان سەرەتاكانی سەربەخۆیی ئیسرائیل باڵوبوونەوە و چاپی گۆڤار و رۆژنامە لە واڵت دا بووە باو و بە سااڵنی دوایی دا پەرەی لە و هەبوو تایبەتی خۆشەویستیەكی خەڵكدا ناو لە رادیۆ سەند. هەمان سااڵنی سەرەتایی دا كەناڵی تەلەفزیۆنی ئیسرائیل كرایەوە. لە سااڵنی )1960( بە دواوە ئیسرائیل لە بواری كشت و كاڵی بەشێكی زۆری بۆ خەڵك دابین دەكرد و هەر لەم بوارەشدا بوو بە نموونە بۆ

ئاژانسی جووله که بۆ گه ڕانه وه ی ئاواره کانیان



دا. كاڵی و كشت نوێ شێوازی لە دەركرد ناوبانگی و تر واڵتانی بۆ خۆیان نموونە بە ئیسرائیلیان پێشكەوتن بەرەو واڵتانی زۆربەی لەم یارمەتیان چاوەڕێ و دەبوون فێر نوێ شتی لێوەی و دانابوو و ئیسرائیل چەندین پسپۆڕی كشت و كاڵی لەوڕوەوە واڵتە هەبوو. ئاوی بە خۆویست بۆ واڵتانی تری نارد تا یارمەتی واڵتانی جیهانی سێیەم بدەن بۆ بردنە سەرەوەی ئاستی بەرهەم و نەهێشتنی برسیەتی لەمدەمانەدا كە ئێران دانرابوو. واڵتی بە شێوازی فێركاری نوێ كە بەرەو پێشكەوتنی خێرا هەنگاوی هەڵێنابوو و بەرەو مۆدێرنیزەبوون دەرۆیشت داوای لە ئیسرائیل كرد یارمەتیی بدات، بۆ ئەم مەبەستەش ئیسرائیل سەدان پسپۆڕی روانەی ئێران كرد و هەزاران گەنجی ئێرانی

بۆ فێربوونی بەشە جیاجیاكان روانەی ئیسرائیل كران.كە خۆی دراوسێی واڵتانی كە دەیبینی ئیسرائیل سااڵنەدا لەو لە هەموویان عەرەبن سەرقاڵی كڕینی چەك و كەرەسەی سەربازین یەكێتی سۆڤیەت و واڵتانی كومۆنیستی و خۆیان لەم رێگایەوە ئامادە دەكەن. لە دۆخێكی وەهادا ئیسرائیل ناچار بوو خۆی دەست بكات بە نەخشەدانان و دروستكردنی چەكی مۆدێرن. پسپۆڕانی ئیسرائیل دەیزانی ئیسرائیل گشتی بە بەاڵم كرد، نوێگەرییان بوارەدا لەم ئەمبارەكانی خۆی لەگەڵ ئەمباری ئەم واڵتە عەرەبیانەدا كە خەریكن بەرە بەرە لە چەك و كەرەسە پڕی دەكەن پێوانە ناكرێت. لەمڕەوە هەوڵ بۆ دیپلۆماسییەكی بەرباڵو درا تا ئیسرائیل بتوانێ كەرەسەی پێویست لە ویالیەتە یەكگرتووەكان و واڵتانی ئەوروپی بكڕێت و لەم

بوارەدا هەندێ دەسكەوتی هەبێت.

هێرشی عەرەبەكان بۆ سەر ئیسرائیللە سااڵنی دەیەی )60( لەو دەمانەی كە ئیسرائیل پێداگرانە هەوڵی دەدا پێشكەوتنی ئابوری و پیشەسازی و زانستی و كلتۆری بە دەست بێنێت و شەپۆلی كۆچبەران لە ئامێز بگرێت و ئەوانەی تازە هاتوون لە كۆمەڵگەی خۆیدا سەرنجی رابكێشێت، وروژانی واڵتانی عەرەبی دژی ئیسرائیل توندتر بووەوە و كاری تیروریستی لە سنووری واڵتانی سوریا و ئوردون و میسر لە خاكی ئەم واڵتەدا بەرباڵوتر بووەوە. لە لووتكەی ئەم وروژانەدا بوو لە مانگی مەی )1967(ی ز بە فەرمانی »جەمال بە میسر سەربازیەكانی هێزە میسر، كۆماری سەرۆك عەبدوناسر« بەرەو كێشا بەرەی ئیسرائیل لەگەڵ ئاگربەست پەیمانی شكاندنی بیابانی »سینا« داوای لە هێزە پێویستیەكانی رێكخراوی نێودەوڵەتی

كرد كە لەم سنوورەدا سەقامگیر بوون تاكو ئەوێ بەجێ بهێڵن. ئەم سوپای و دەرەوە چوونە سینا نیوەدوورگەی لە خێرایی بە هێزانە تا سینا بیابانی لە هەر ئیسرائیل لەگەڵ سنووری هێڵی لە میسر

كەناری غەزە ئامادەیی سەربازی راگەیاند.هێزە بانگهێشتی دەكرد شەڕ مەترسی بە هەستی كە ئیسرائیل پاشكەوتیەكانی خۆی كرد. میسر بە فەرمانی »عەبدوناسر« رایگەیاند كەشتیە تێپەڕبوونی شوێنگەی كە دابخرێت »تیران« تەنگەی كە ئیسرائیلەكان بوو لە بەندەری »عەقەبە« بۆ دەریای سوور، لەمڕوەوە بەندەری »ئیالت« لە باشووری ئیسرائیل داخرا. جەمال عەبدوناسر لە پەرلەمانی لیژنەی نەتەوەیی میسر قسەیەكی كرد كە ئاگری لێدەباری: مەسەلە لە سەر ئەوە نیە كە بەندەری ئیالت دابخرێت یان نا، بەڵكو هەمیشە بۆ ئیسرائیل واڵتی دەتوانین چۆن ئەمەیە پرسیارەكەمان

لەناو بەرین.«سوپای سوریاش بە السایی كردنەوەی میسر، یەكە سەربازیەكانی بردە بەرزاییەكانی گواڵن كە بە سەر بەشێكی زۆری باكووری ئیسرائیل دایە و لەوێ ئامادەیی سەربازی راگەیاند. لەو كاتەشدا ئوردون لەگەڵ میسردا پەیمانێكی بەرگری واژۆ كرد. واڵتانی سعۆدیە و ئەلجەزیرە و كوێت رایانگەیاند كە چەندین یەكەی سەربازی خۆیان دەدەن میسر بۆ پاڵپشتی. لە بەرامبەر دۆخێكی وەها كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی توانای ئەوەی نەبوو روبەڕوی دەستڕێژی سەربازی ئەم واڵتانە ببێتەوە یان لەوانەشە حەزی نەدەكرد هیچ پەرچدانەوەیەك بداتەوە، بۆیە دەبوایە

ئیسرائیل زوو بە زوو چارەیەكی بۆ خۆی بدۆزیبایەوە. لە رۆژی چوارەمی مانگی جووەنی ساڵی )1967(ی ز پەرلەمانی ئیسرائیل بڕیارێكی چارەنووسی دەركرد كە بەو هۆیە بۆ بەرگری لە خۆی دەبێ هێرشێكی لەناكاو دەست پێبكات. قەرار وابوو هێرشەكەی ئیسرائیل لە كازیوەی رۆژی پێنجەمی مانگی جووەن دەست پێبكات.

هێزی كاتژمێر چەند ماوەی لە قافا لە ئیسرائیل ئاسمانی هێزی ئاسمانی سوپای میسر و سوریا و ئوردونی داماڵی و خاپووری كرد و

لە هەمان رۆژانی سەرتاوە سەلمێندرا كە سەركەوتن بۆ ئیسرائیلە.شەش رۆژ پاش شەڕەكە 10ی مانگی جووەن، سوپای سێ واڵتی عەرەبی بە تەواوی داماڵدڕا. لە ماوەی شەش رۆژدا ئیسرائیل توانی خۆرهەاڵتی ئۆرشەلیم لە دەستی ئوردون دەربێنێت، هەم سەرانسەری باریكەی رووباری ئوردون و بەرزاییەكانی گواڵن و غەزە و نیوەدوورگەی

سینا )كە سێ ئەوەندەی خاكی ئیسرائیل(ە بە سەریدا زاڵ بێت.



ڕۆڵی لۆبیی ئیسرائیل لە هاوپەیمانیی ستراتیژیی ئەمریكا و ئیسرائیلدا

كورد خەون بە دروستكردنی لۆبیەوە دەبینێت

دانیشتنی سااڵنەی لۆبیی ئیسرائیل لە ئەمریكا )ئایپاك AIPAC( بە بەشداری زۆرینەی بەرپرسانی سیاسی ئەمریكا لەم واڵتەدا بەڕێوە دەچێت. ئەمەش بە هۆكاری نزیكیی ئەمریكا و ئیسرائیل دادەندرێت، واتە هەندێك

لە چاوەدێرانی سیاسی لەو بڕوایەدان كە هۆكاری نزیكیی ئیسرائیل و ئەمریكا، بەهێزیی لۆبیی جوولەكە لە ئەمریكایە.

لۆبی ئیسرائیل له ئه مریکا

ئامادەكردنی:‌زەردەشت‌عەبدوڵاڵ‌قادر



لە شەڕی نێوان ئیسرائیل و حیزبولالی لۆبناندا، دەوڵەتی ئەمریكا رازی نەبوو لە سەر داوای ئاگربەست كە لە الیەن نەتەوە یەكگرتووەكان بریاری لە سەر درابوو، بەرپرسانی ئەمریكا لە سەر ئەو بروایە بوون كە ئاگربەستی بە پەڵە ئەگەر نەبێتە هۆی وەستانی هێرشەكانی حیزبولال، ئەو سەر لە تۆیژەرەكان لە هەندێك نییە. ئه رێنی ئاكامێكی هیچ بروایەن، كە ئەم سیاسەتەی ئەمریكا لە واقیعدا دەگەرێتەوە بۆ هیزی ناوخۆی لە ئیسرائیل الیەنگری ئەكتیڤانەی رێكخراوە ئەو یان لۆبی

ئەمریكا چااڵكییان هەیە.

لۆبیی ئیسرائیل

لۆبی ئەو هێزەیە كە لە دەرەوەی سنووری واڵتێك دروست دەبێت دروست دەكات، مەبەست واڵتی نەتەوەیی ئاسایشی لە بەرگری و ئاكامێكی لێ ناوخۆی ئیسرائیل هیچ لە لۆبییەكی ئیسرائیلی بوونی ناكەوێتەوە، بەالم، ئەو لۆبییە كاتێك مانای دەبێت و دەتوانێت چاالك بێت و چااڵكی لە دەرەوەی سنووری واڵتەكەی خۆی پێك بێت كە

هەبێت لە پێناو پاراستنی بەرژەوەندییەكانی واڵتی خۆیدا. چاالكی لۆبیی ئیسرائیلی لە ئەمریكا بەو شێوەیە كاریگەری خۆی نواندووە كە ئەمریكا سااڵنە نزیكەی سێ میلیارد دۆالر وەك یارمەتی تەواوی بە سەر پارەیە ئەم ئەگەر ئیسرائیل، بدەداتە گەرانەوە بێ

)500( ئیسرائیلی تاكێكی هەر بكرێت، دابەش ئیسرائیل خەڵكی دۆالری بە دەست دەهێنێت.

ئیسرائیلە سەرەكی هاوپەیمانی ئەمریكا ئەمانەش سەرەڕای یەكگرتووەكان نەتەوە بریاری چەندین نێودەوڵەتیدا، پانتایی لە رێگای لە ئیسرائیل كردنی تاوانبار یان گرتن رەخنە بە سەبارەت ئەمریكاوە، ڤیتۆ كراوە. لە شەڕی ساڵی 2006 كە لە نێوان ئیسرائیل و حیزبولال رووی دا، ئەمریكا ئامادەنەبوو داواكاری بۆ گۆشار خستنە پەسەند لۆبنان لە پەڵە بە بەستی ئاگر پێناو لە ئیسرائیل سەر بكات، ئەمەش ڕاستەوخۆ نیشاندەری سەركەوتنی لۆبیی ئیسرائیلە لە ناوخۆی ئەمریكا كە توانیویەتی تا ئەو ڕادەیە كاریگەر بێت لە سەر

سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا. رۆژهەاڵتی لە ئەمریكا دەرەوەی سیاسەتی سەرەكی سەرەنجی ناوچەكەدا لە نەوت هێنانی دەست بە بۆ كە بووە ئەوە ناوەراست كاتێك هیچ ئەمریكا ئەوەش سەرەرای ئاراوە. نەیێتە كێشەیەك شەر بە واڵتێك هیچ لەگەڵ ئیسرائیل ئاسایش پاراستنی پێناو لە ئەمریكا ستراتیژییەكانی گرنگترین لە یەكێك هەرچەندە نەهاتووە، ساڵی لە بەاڵم بووە، ئیسرائیل ئاسایش پاراستنی كاتێك هەموو )1991( دەبینین ئەمریكا بۆ بەرگری كردنی كوێت و سعودیا هەستا

بە شەر دژی عێراق.نزیكییە، ئەم دەڵین: ئەمریكا( و )ئیسرائیل دەوڵەت دوو هەر دەرئەنجامی هاوبەشی بەرژەوەندییەكانی ئیسرائیل و ئەمریكایە، چۆنكە نێونەتەوەیی سەرقالن، جا تیرۆری بە بە خەبات دژ هەر دوو واڵت ئەم تیرۆریزمە وەك قاعیدە خۆی نیشان بدات یان وەك مووشەكەكانی حیزبوولالی لۆبنان دەركەون كە ژیانی هاواڵتیانی ئیسرائیلی دەخەنە

مەترسییەوە.هاوبەشی كە ئەوەی لەگەڵ لێكۆڵەران لە هەندێك بەالم ناكەنەوە، بەاڵم پێیانوایە كە هۆی بەرژەوەندییەكانی دوو واڵت رەد نزیكی ئەم دوو واڵتە دەگەرێتەوە بۆ بە هێزی لۆبی یان رێكخراوە گەڵی

پەیوەندیدار بە بەرژەوەندییەكانی ئیسرائیل لە ئەمریكا.

ئاكامی هاوپەیمانیئەگەر بە شێوەیەكی راستەقینە چاو لەو بابەتە هەستیارەی نێوان ئەو دوو زڵهێزە بكەین، دەبینین ئەمریكا زیاتر بە هۆی بوونی هاوپەیمانیی لەگەڵ ئیسرائیل، كێشە تیرۆریزمی نێونەتەوەیی بۆ زەق بووتەوە. بە جۆرێك لە ئاكامی بوونی ئیسرائیل لە بیت المقدس و پالپشتی ئەمریكا لە ئیسرائیل دەبینین، ئەمە وا لە گروپە تیرۆریستیەكان بە تایبەت ئەمریكا كردەوەكانی بە دژ توندیان هەڵوێستی كە كردوە قاعیدە

بەگشتی هەبێت.

بۆ باش و وەفادار هاوپەیمانێكی وەك ئیسرائیل دا بەرامبەر لە ئەمریكا نایێتە هەژمار لە چوارچێوەی پەیوەندییەكانیان، دەسەاڵتدارانی



ئیسرائیلی زۆر كات هەندێك لە داواكارییەكانی ئەمریكایان جێبەجێ نەكردووە، یەكێك لە داواكارییەكان كە جێبەجێ نەكرا بریتی بوو لە بە دژ ئامانجدار تیرۆری كە ئەوەی بۆ ئیسرائیل لە ئەمریكا دوای رێبەرانی فەلەستینی ئەنجام نەدات. هەروەها دەبێت ئاماژە بدەین كە ئیسرائیل تەنیا واڵتێكە كە كردەوەی سیخۆری دژ بە ئەمریكا ئەنجام گرنگی بەرپرسانی لە یەكێك مەسەلەیەش ئەم نموونەی دەدات. پێنتاگۆن بە ناوی الری فرانكلین بوو كە هێندێك زانیاری دیاریكراوی

بە دیپلۆماتێكی ئیسرائیلی دا.

AIPAC ئایپاكمیلیۆن نزیكەی شه ش دەگاتە ئەمریكا جوولەكەكانی حەشیمەتی بەاڵم دێنن، پێك ئەمریكا حەشیمەتی %2 لە كەمتر كە كەس پێكهێنانی بە توانیویانە ئەمریكا لە جوولەكەكان ئەمەش سەرەرای رێكخراوەی گرنگ و دۆزینەوەی كەنالی پەیوەندی تەواوكەر لە نێوان گروپی بەهێزترین لە یەكێك بە ببن ال، هەردوو بەرژەوەندییەكانی

كاریگەر لە سەر سیاسەتی دەرەوەی دەوڵەتی ئەمریكا.نزیكەی و ریكخراو )281( نزیكەی ئەمریكا لە جوولەكەكان رێكخراوی گەورەترین و گرنگترین هەیە، ناوچەییان یەكێتی )250(جوولەكە كە كاریگەری بە سەر سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا دا هەیە ناسراوە، ئەمریكاش ناو رێكخراوە جوولەكەكانی دایكی هەموو بە و بریتییە لە )كۆمیتەی كاروباری گشتی ئەمریكا و ئیسرائیل( ناسراو بە)AIPAC(، لە ساڵی )1950(دا دامەزراوە، كە ئامانجی سەرەكیی

بریتییە لە خەبات لە پێناو پەسەند بوونی ئەو لە دەكەن ئیسرائیل لە بەرگری كە یاسایانە فەرمی دروشمی ئەمە ئەمریكا. كۆنگرێسی جوولەكەی گەلی رێكخراوە و رێكخراوە ئەو لۆبیانە ئەم گشتی بە ئەمریكایە. ناو دیكەی بتوانن توانای ئامانجی سەرەكییان ئەوەیە كە كارتێكەریان هەبێت لە ناو شوێنەكانی دەسەاڵت لە ئەمریكا. جا ئەو شوێنە كۆنگرێس بێت یان

كۆشكی سپی یان پنتاگۆن و...هتد.و هەماهەنگی بەرپرسی بە لۆبییە ئەم دیكەی لۆبییەكانی تەواوی بۆ دانان پرۆگرام بەرپرسی هەروەها و دادەندرێت ئەمریكا ناو سەرەكی كۆكردنەوەی یارمەتی بۆ ئیسرائیلە كە لە رێگای پەیوەندی لەگەڵ) 60 ( یەكێتی دیكە بكات دروست تازە و نوێ كانالی توانیویەتی بە سەر هەبێ كاریگەری ئیسرائیل ئەوەی بۆ

سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا.ئەم كۆمیتەیە خاوەن نووسینگە و ئۆفیسی و ئەمریكا ویاڵیەتەكانی تەواوی لە ناوچەییە سەرەكی نوسینگەی ئۆرشەڵیم. لە هەروەها

ئەم لۆبییە لە كاپتان هیلی واشینگتۆن دی سییە. ئەم لۆبییە چەندین بەشی گرنگ وەك یاسادانان، سیاسەتی دەرەوە، كاروباری سیاسی،

ڕاگەیاندن، گەشەپێدان و...هتد لە خۆ دەگرێت.

بیروڕاكان سەبارەت بە لۆبیی ئیسرائیللە رێكخراوە كاریگەرترین وەك رێكخراوەیە ئەم تایمز نیویۆرك ناوزەد دەكات. هەروەها ئەمریكا و ئیسرائیل نێوان پەیوەندییەكانی )شیمۆن پێرس( سەبارەت بەم رێكخراوەیە دەڵێت: » ئێمە پێویستیمان نێوان جەماوەری پەیوەندی پردی گەورەترین وەك هەیە ئایپاك بە

ئیسرائیل و ئەمریكا.«جان مرشایمێر مامۆستا لە زانكۆی شیكاگۆ سەبارەت بەم لۆبییە لە دەنگی 300 هەتا 250 نێوان لە ئایپاك راستیدا لە « دەڵێت: )ئایپاك( واتە هەیە، ئەمریكادا كۆنگریسی نوێنەرانی ئەنجۆمەنی ئەندامانی نیوەی لە زیاتر پاڵپشتی دەنگی لە سوود دەتوانێت كۆنگرێسیش دووەمی ئەنجۆمەنی لە وەرگرێت، نوێنەران ئەنجۆمەنی ئێوە دا لێرە نییە. زۆر جیاواز هەواكە و دیسان كەش واتە سێنا، لۆبییەك دەبینین كە دەتوانێت سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا لە پێناو خۆی. كاریگەری ژێر بێنێتە ئیسرائیل بەرژەوەندییەكانی پاراستنی ئەمریكا ستراتیژیكەكانی بەرژەوەندییە سوودی بە بارودۆخەش ئەم نییە. من وەاڵمی ئەو پرسیارە دەدەمەوە بەوانەی كە پرسیاری ئەوە دەكەن كە بۆ ئەمریكا لە رۆژهەاڵتی ناوەراست هیندە تووشی گرفتە؟ دەڵێم یەكێك لە هۆكارە سەرەكییەكانی كارتێكەری ئەو لۆبییەیە لە

سیاسەتەكانی ئەمریكا.«)جان مرشایمێر( و یەكێك لە هاوكارەكانی بە ناوی )ئیستیڤن والت( كە مامۆستایە لە زانكۆی هاروارد، ئەم بیرۆكەیان بەگشتی لە چوارچێوەی لەم زۆر رەخنەی دواتر كردەوە، باڵو بابەتێك ئیسرائیل بابەتی ئەمەش پاش و گیرا بابەتە بە بوو، ئەمریكا لە ئیسرائیلییەكان لۆبییە و و زانكۆ لە بابەتەكان گرنگترین لە یەكێك ڕاگەیاندنەكانی ئەمریكا و رەنگدانەوەی زۆری لە

سەر ڕاس گشتی ئەو واڵـە هەبوو.ئەو سەر لە ئیسرائیل و ئەمریكا رێبەرانی ئاكامی لە واڵتە دوو ئەو نزیكی كە بروایەن هەردوو چۆنكە بەرژەوەندییەكانیانە. هابەشی ال گیرۆدەی تیرۆریزمی نێونەتەوەیینە و هەوڵی

نەهێشتنی ئەم دیاردەیە لە جیهاندا دەدەن.ووینترۆب( )جف رەخنەگرانە، لەو یەكێك دەڵیت: كە پنسیلوانییایە زانكۆی مامۆستای ئەمریكا كە ئەوەی لەگەڵ سەرەنجە »جێگای شەڕی ئیسرائیل ئاسایشی بۆ كات هیچ ئاسایش پاراستنی پێناو لە بەاڵم نەكردووە،

لۆبیی ئیسرائیل، ئەمریكای ناچار

كردووە سااڵنە سێ میلیارد دۆالر وەك

یارمەتی بێ گەڕانەوە بدەداتە ئیسرائیل



واڵتە عەرەبییەكان چەندین جار شەڕی كردووە، نموونەش شەڕی )1991( ئەمریكا كە بكەین بیر لە نابێت هەروەها عێراق. بە دژ )2003( و سااڵنە )2 میلیارد دۆالر( یارمەتی دەداتە میسر، ئەگەر ئەم یارمەتییە و یارمەتییەكانی دیكەی ئەمریكا بە واڵتە عەرەبییەكان لە بەر چاو بگرین بۆمان روون دەبێتەوە كە كۆی ئەو یارمەتییانە لەو یارمەتییەی كە ئەمریكا

دەداتە ئیسرائیل زیاترە.بەاڵم )جان مرشایمێر( لە وەاڵمدا وای بۆ دەچێت كە ئەو پارەیەی كە بە میسر و هێندێك لە واڵتە عەرەبییەكان دەدەرێت لە الیەن ئەمریكاوە، لە راستیدا زیاتر بو هاندانی ئەوانە بۆ پاڵپشتی لە بوونیان بەردەوام و ئیسرائیل لە كردن

سەر رەوتی پەیوەندی لەگەڵ ئەو واڵتە. لە كۆتایی دا دەتوانین بڵین تەنیا لۆبیی سیاسەتی سەر لە كە نییە ئیسرائیلی ناوخۆیی سیاسەتی هەتا و دەرەوەی كە شێوە هەمان بە كاریگەرە. ئەمریكا لە بەرچاوی توانای ئیسرائیل لۆبیی كاریگەری خستنە سەر كۆنگرێس و كۆشكی لۆبی هێندێك دا بەرامبەر لە هەیە، سپی عەرەبیش وەك لۆبی نەوت بۆ وێنە خاوەن دەبێت بەاڵم بەرچاون. كاریگەرییەكی ئاماژە بەم راستییەش بدەین كە لە ئاستی ناگاتە كاریگەرییەكەیان دەرەوە سیاسەتی لەم ئەمەش جوولەكە، لۆبی كاریگەری دەردەكەوێت جوانی بە سیك گری وتەی كە دەلێت: » ناكرێت لە پانتایی سیاسەتی دەرەوە، لۆبی نەوت لەگەڵ لۆبیی ئیسرائیلی

براورد بكەین.«بە ئەمریكا، لە ئیسرائیلی لۆبیی بۆیە ئەو سیاسەتەكانی سەر دانان كاریگەری توانیویەتی بەرچاو تاڕادەیەكی زڵهێزە چوارچێوەی لە كە ئامانجانەی ئەو بگاتە بەرگری كردن لە واڵتی ئیسرائیل هەیبووە. ئەو كاریگەرییانە بەو شێوەیە رۆژهەاڵتی پانتایی لە لە سیاسەتەكانی خۆی ئەمریكا دەركەوتوونە كە ناوەراستدا، زیاتر لەوی رەچاوی بەرژەوەندییەكانی خۆی و اڵتانی ناوچەكە بكات، بایەخێكی زیاتری داوە بە بەرژەوەندییەكانی ئیسرائیل و هەوڵێكی

زۆر داوە بۆ پاراستنی ئاسایشی ئەو واڵتە.واتە بوونی )6 میلیۆن (جوولەكە لە ئیسرائیل كە رێژەیەكی زۆر كەمە بە براورد لەگەل حەشیمەتی )300( میلیۆنی ئەمریكا، توانیویەتی وەها رەوتی پشنیار و بریارەكانی كۆنگرێس لە پێناو بەرژەوەندییەكانی ئیسرائیل بەرەوپێش بەرێت كە دەرئەنجامەكەی لەوانەیە كێشە و گیروگرفتی زیاتر

هاوشێوەی تیرۆریزمی نێونەتەوەیی بۆ ئەمریكا لێ بكەوێتەوە.



هەڤاڵە و دۆست لە یەكیك یوسف مام لەم بوو، زاخۆ جوولەكەكانی نزیكەكانی زۆر باسی »ئیسرائیل-كورد«دا، چاوپێكەوتنەی بیرەوەرییەكانی خۆی لەگەڵ جوولەكەكانی زاخۆ و هەروەها باسی چەند بابەتی پیوەست بە ژیانی

جوولەكەكان دەكات.كۆن و گچكە چایخانەیەكی لە یوسف مام دانیشتبوو، خوی بەتەمەنەكانی هەڤاڵە لەگەڵ جارجار باسی بیرەوەرییەكانی كۆن و گەنجایەتیی خۆی دەكرد، جاری واش هەبوو باسی بارودۆخی كەسەو هەر دەكرد، كوردستانی ناوخۆیی ریپۆرتەری« قسانەدا لەو دەكرد، قسەیەكی ئیسرائیل-كورد«، مام یوسفی لە نێو ئەو قسە و باسە هێنایە دەرەوە و لە شوێنێكی بێدەنگدا ئەو

ریپۆرتاژەی لەگەڵ ساز كرد.)یوسف عەلی حەسەن( كە بە یوسفی ماسیگر دەژی، زاخۆ شاری لە كۆنەوە لە بەناوبانگە، هەروەك خۆی باسی كرد، لە سەردەمی دەوڵەتی ناوچەی كەڵەكەوە لە باب و مامی، عوسمانیدا، بوونە و لە ساڵی لە زاخۆ نیشتەجێ هاتوون و خەڵكی نێو لە كارەی بەو ماسیگرە، 1942ەوە زاخۆ و جوولەكە كۆنەكانی زاخۆدا دەناسرێتەوە. جوولەكەكانیەوە نزیكە هاوڕێ بە سەبارەت ئاماژەی بەوە دا كە زۆربەی هاوڕێكانی جوولەكە بوون و گوتی: »زۆربەی جوولەكەكان هاوڕێی من بوون، هاوڕێیەتی لەگەڵ جوولەكە زۆر خۆش بوو، باش مرۆڤی ئەوان دەكردن، لێ حەزم زۆر من

بوون، من هیچ ناخۆشییەكم لە ئەوان نەدیت«.لەگەڵ زاخۆی خەڵكی و خۆی تیكەاڵویی زۆر »من هەڵسەنگاند باشی بە جوولەكەكان تیكەاڵوی جوولەكەكانی زاخۆ بووم، من چ زەرە و

زیانێكم لە ئەوان نەدیت«.من ئەوەی »لەبەر بوو بەردەوام یوسف مام

زاخۆ باژێری پێكەوەژیانی جوولەكە و موسڵمانەكان بوو

یوسف عه لی که به ناچاری له شه ڕی دژی جووله که دا به شداری کردووه

ئیسرائیل-كورد/زاخۆ



ئەوان ژیانی تێكەڵی زۆر بووم، ئێمە زۆر جاران لە الی پردی دەالل )پردێكی بۆ مێژووەكەی كە كۆنە ساڵ هەزار دوو لە زیاتر بەیانی هەتا دەگەڕێتەوە( و دەبووین یەك لەگەڵ دەنووستین، یەك لەگەڵ و دەگرت ماسیمان ئیمە یەكتر بە باوەڕمان زۆر و خۆشی بۆ هەبوو، یەكتری الی لە ناخۆشی

بووین«.سابار یونا لە زاخۆیە جوولەكەیەكی بابی )بەهەشتی كتیبی

من(دا باسی ئەوە دەكات كە پەیوەندیی جوولەكەكان، لەگەڵ موسڵمانەكان كردەوە پشتڕاست ئەوەی یوسفیش مام مەسیحییەكان، تا بووە باشتر »پەیوەندییەكی زۆر بەهێز بوو، هیچ كات كەس نەیدەگوت ئەوە جوولەكەیە یان مەسیحییە، یان ئەرمەنییە، ئیمە وەك برا پێكەوە ژیانمان دەكرد و هەر

یەكەش لەسەر دینی خۆی بوو«.هەر لە كۆنەوە زاخۆ یەكیك لەو شارانە بووە كە خاوەنی كولتوور و دینێكی زۆر بووە، سەعید حاجی سدیق كە كتێبێكی لەمەڕ مێژووی زاخۆ كە كردووە زاخۆ بۆ ئەرمەنی هاتنی لە باسی كتێبەكەیدا لە نووسیوە، خەڵكی زاخۆ ئەو كاتە پێشوازیی گەرمیان لە ئەوان كردووە و لەبەر ترسی عوسمانییەكان، زۆر لە ئەوان بوون بە موسڵمان، بۆ ئەوان روون بوو كە ئایینەكاندا و نەتەوە نێوان لە جیاوازییەك هیچ تێیدا كە ئەوە شارێكە

نییە، لەبەر ئەوەش بێ ترس گەڕانەوە سەر دینی خۆیان«.مام یوسف باسی لە ئیش و كاری جوولەكەكان كرد »ئەوان لە هەموو كارێكدا شارەزا و بەتوانا بوون، ئەوان زیاتر خەریكی كاری بازرگانی بوون، دوو كەس سواری كەر یان ئێستر دەبوون و بە نێو گۆندەكاندا دەگەڕان و شەكر، چا، دەرزی و شتی دیكەیان دەفروشت، هەروەها زۆر جار ئەم تووشی گۆندییەكانەوە لەالیەن )عەتاریات( دەگوترا پێیان كە كەسانە

ڕیگری دەبوون«.مام یوسف، تەمەنی لە 80 ساڵی زیاترە، لەسەرەخۆ و سوحبەتچییە. ئەو ماڵی جوولەكەكانی زاخۆی لە گەڕەكی جوولەكەكان، یەك بە یەك بە ریپۆرتەری »ئیسرائیل- كورد« نیشان دەدا كە هێشتا لەبیری نەكردبوون. ئەو ئێستا لەو گەڕەكە نیشتەجێیە. مام یوسف ماڵی گەورەی جوولەكەكانی زاخۆ و شوێنی نوێژی ئەوانی نیشانی ئێمە دا، هەر چەندە زۆربەیان كاول

كرابوون و لە جێیان خانووی نوێ دروست كرابوون.دوای دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسرائیل لە ساڵی 1948، ئیدی جوولەكەكان كوردستانیان بەرەو واڵتی خۆیان بەجێ هێشت و لە هەموو الیەكی جیهان

خۆیان نیشتمانی بەرەو گەڕانەوە .

زانیارییەكان، بەپێی ئیسرائیل لە كوردەكان بە شارێكیان و گوند 35هەیە )كەستەل( ناوی هەزار 205 ژمارەیان كە

كەسە.زاخۆ جوولەكەكانی ئاستێكی ئیسرائیل، لە بەرزیان بە دەست هێناوە، سیمانتوڤ نموونە بۆ كاری بەرپرسی ئەرەهام، رۆشنبیریی ئیسرائیل بووە، )وەرد شیلۆ( نوسەرێكی بە ناو بانگە و یونا تسەیار، لە

زانكۆ پرۆفیسورە و وانە دەڵێتەوە و چەندین نموونەی دیكەش.لەو چایخانە بچووك و گەڕۆكەدا كە لە شوێنێكی كۆنی زاخۆیە و زۆربەی خەرێكی دانیشتبووم، دەبنەوە كۆ لێی زاخۆ كۆنەكانی پیرەمیردە كات جار زۆر كە دەكرد لەوە باسیان پیرەمێردەكان بووم، چا خواردنەوەی

لەگەڵ جوولەكەكانی ئەو شارە لەو چایخانەیە چایان خواردووەتەوە.گواستنەوەی لە خۆی توانای بەپێی كە كرد ئاشكرای یوسف مام

جوولەكەكاندا بۆ واڵتی خۆیان بەشدار بووە.ئەو گوتی: »لە نێوان سااڵنی 1950 تا 1951، ئەو كات جوولەكەی زاخۆ بەرەو واڵتی خۆیان كۆچیان كردووە و بە گرووپ لە زاخۆ بەرەو موسڵ وەڕێ كەوتوون، هەموو جاران من لەگەڵ ئەوان دەچووم، نەك وەك شوفێر یان لەبەر بەرژەوەندیی ماددی، نەخێر تەنیا لەبەر ئەوەی ئەوان هاوڕێی من بوون، تا كەس گرفتیان بۆ دروست نەكات، لەبەر ئەوەی زۆر جار مندااڵن

ئەوانیان بەردەباران دەكرد«.هەروەها باسی لە بەشداریی خۆی لە شەڕی ساڵی 1948دا كرد كە لە دژی ئیسرائیل بوو »من ئەو كات سەربازی دەوڵەتی عێراق بووم، گوتیان جوولەكە زۆرداری لە موسڵمان دەكەن و دەبێ بچێن ئەوان رزگار بكەین، برد«. ئەوی بۆ زۆری بە ئێمەیان نەبوو، قسانە بەو باوەڕم من بەاڵم مام یوسف درێژەی بە قسەكانی دا »ئێمە وەك سەربازی كورد لە نێو سوپای عێراقدا لە هەموویان زیرەكتر و بەرەحمتر بووین، ئەو كاتەی ئێمە

یەكێكمان دەگرت، نەماندەهێشت كەس ئازاری بدات«.ئەوەی »دوای كرد زاخۆ بۆ گەڕانەوەی كاتی لە باسی یوسف مام گەڕامەوە، جوولەكەكانی زاخۆ هاتنە الم و گوتیان باسی ئیسرائیلمان بۆ بكە با بزانین چۆنە، منیش بۆم باس كردن و ئەوانیش زۆر پێی كەیفخۆش

بوون«.

گه ڕانه وه بۆ بیره وه رییه کانی کۆن له زاخۆ



بینیومە جار زۆر كورد، مەسەلەی بۆ خوێندنەوەمدا لەماوەی و خێڵەكی بەیاخیبوونی سەركردەكانیان كوردو شۆڕشەكانی دووركەوتنەوە لەپەیوەندیە نێودەوڵەتیەكان وەسفكراوەن و بەردەوامیش یەكێتی و ئیسرائیل و ئێران و ئەمریكا بەریتانیاو بەبەكرێگیراوی سۆڤیەتی پێشوو تۆمەتبار كراوەن، زۆربەی دیپلۆمات و بەكرێگیراوانی ڕاگەیاندنیان گەمارۆی دابەشكردووە، كوردیان كە اڵتانەش و ئەو خستۆتە سەر گەیاندنی ڕوداوەكانی كوردستان، زۆر جاریش پەیامنێری ڕۆژنامەو گۆڤارەكان خۆیان خستۆتە مەترسیەوە تابچنە كوردستان بۆ

ئەوەی لەنزیكەوە ئاگاداری ڕوداوەكان بن.كتێبەكەی وەرگێڕانی لەپەراوێزی فەتحوڵاڵ( )جەرجیس پارێزەر )7(دا لەالپەرە )64 وانشقاق الكردیە )الحرب ئادامسن( )دەیڤد دەڵێت: كەسێك نامەیەكی بۆ سەركردەی بزوتنەوەی كوردی نووسی لەڕۆژنامەنووسان ژمارەیەك بەبانگهێشی كرابوو ئاماژە تیایدا بوو، ئۆتێلەكانی شاری )نیویۆرك(ی ئەمریكاو لەبەناوبانگترین بۆ یەكێك چەواشەكردنیان بەمەبەستی بۆیان زۆر پارەیەكی سەرفكردنی

لەبەرامبەر كێشەی كورد. بەڵێ بۆ ناسینی كێشەی كورد لەو كاتەدا پێویست بوو سەرجەم ڕووداوەكان وەك خۆی بگاتە حكوومەت و و اڵتان و گەالنی جیهان تا دەستی یارمەتی و هاوكاریان بۆ درێژ بكەن،من لەسەر كەشتیەكی عێراقی كارم دەكردو هەركاتێك ڕووبەڕووی زریانێكی بەهێز بووباینەوە، لەو كاتەدا ئامادەبووین یارمەتی هەموو الیەن و كەسێك قبوڵ بكەین یان ئیسرائیل یان ڕوسیا یان ئەمریكا لەالیەن یارمەتیە ئەو ئەگەر حەبەشەوە بێت، كوردیش بەهەمان شێوە لەكەشتیەكدایەو پێویستی گەلی بەرژەوەندی ئامانجەكانی، بەدیهێنانی بۆ یارمەتیە بەدەستی و ئاسایش كەنارەكانی بگاتە كەشتیەكەیان كە لەوەدایە كوردیش ئارامی، ئیتر بۆچی لەمامەڵەی كورد لەگەڵ بەرامبەرەكانیدا بترسین، ئایدۆلۆژی لەوتاری بەرگری كە وایە ئەوە وەك ئەمەش لەكاتێكدا ئەمریكاو بەكرێگیراوی بە كورد ئەوەشدا لەگەڵ و بكەین عەرەب ئیسرائیل وەسف دەكرێت، لەكاتێكدا شۆڕشەكانی كورد لەهەوڵدا بوون بۆ كردنەوەی كەناڵەكانی پەیوەندی لەسەر ئاستی ناوخۆیی و عەرەبی دەكرا، وەسف بەبەكرێگیراو كەچی نێودەوڵەتی، و هەرێمایەتی و لەگەڵ ئەو تۆمەتانەشدا سەركردایەتی كورد كاری دەكرد بۆ البردنی ئەو گەمارۆ ڕاگەیاندنەی كە لەسەری بوو، هەروەها البردنی ئەو كۆت و بەندانەی لەسەر پەیوەندیە نێودەوڵەتیەكانی هەبوو، هەوڵیشیان دەدا پەیوەندیان هەبێت لەگەڵ و اڵتانی عەرەبی و ئێران و توركیاو ئیسرایل و

ئەمریكا و بەریتانیا و یەكێتی فەرەنساو پێشوو، سۆڤیەتی دەستی ئەوەی بۆ درێژ بۆ یارمەتیان هاوكاریان و بكەن دەرچوون بۆ بكەن

لەنەهامەتیەكانیان. بارزانی مەسعود سێیەمی بەرگی لە )البارزانی كتێبی التحرریە والحركە

دەكات، ئەیلول شۆڕشی پەیوەندی باسی 380دا لەالپەرە الكردیە( لەگەڵ و اڵتانی عەرەبی و ئیسرائیلداو دەڵێت »وەفدێكی كوردستان دەبابە( )عومەر بەهاوڕێیەتی و ئەحمەد( )ئیبراهیم بەسەرۆكایەتی و )عەزیز شەمزینی ( لەڕێگەی ئێرانەوە بەرەو ئیسرائیل بەریكەوتن بۆ ئەوەی رازییان بكەن كە یارمەتی شۆڕش بدەن، لەمانگی ئایاری )1965( )دەیڤد كەمحی ( بەنوێنەرایەتی حكومەتی ئیسرائیل گەیشتە ئەوە دوای شۆڕشدا، لەگەڵ بەڕێكەوتن كرد دەستی و كوردستان كورد شۆڕشی بۆ یارمەتیەكانی دیاریكراو بەشێوەیەكی ئیسرائیل دەست پێكرد كە دەیتوانی زیاتریشی بكات، بە اڵم نەیكرد بۆ ئەوەی حكومەتی وادەكات چونكە نەیت، پێ كۆتایی لەكوردستاندا جەنگ دانیشتوانی یارمەتی نەتوانێت و بێت سەرقاڵ بەكوردەوە عێراق فەڵەستین بدات لەدژی ئیسرائیل.لەڕاستیدا جولەكەكان پەیوەندیەكی سەدەی تاچلەكانی و هەبووە عێراقدا كوردستانی لەگەڵ مێژووییان ناوچەكە بەخەڵكی ڕەسەنی و بوون ئەو شوێنە نیشتەجێی ڕابردوو

دەژمێردران.بەبیرم دێت لەكۆتایی چلەكانی سەدەی ڕابردوودا كۆمەڵێك جولەكە دانیشتوانی زۆری بەشێكی و بوون نیشتەجێ )قوش( لەناوچەی ناوچەكەیان پێكدەهێنا، تەنانەت شارۆچكەی )سندور( پێشتر گوندێكی جولەكەنشین بوو، زۆرێكی تریشیان بۆ زیارەتكردنی مەرقەدی )نەبی

ناحوم( سەردانی )قوش(یان دەكرد.ئاراستەی پرسیارێكان لەندەنی )شەرقولئەوسەت(ی ڕۆژنامەی )نێچیرڤان بارزانی( كرد، كە ئایا تا چەند ئەو هەوااڵنە ڕاستن كە باس لەوە دەكەن كۆمپانیاكانی ئیسرائیل بەناوی خوازراوەوە لەكوردستان

پەیوەندیی هەرێمی كوردستان و ئیسرائیل هیچ كێشەیەك دروست دەكات؟

وەرگێڕانی : هەژار واحد

حەبیب تومی



كاردەكەن؟ ئەویش لەوە اڵمدا بەڕاشكاوی گوتی »حكومەتی هەرێمی نایكاتە و نەركردووە ئیسرائیلی دوژمنایەتی كاتێك هیچ كوردستان پەیوەندیەكانمان دەمانەوێت بەڵكو خۆی، بەرهەڵستكاری و دوژمن لەگەڵ پەیوەندیشمان بكەین، پتەو و اڵتانی جیهاندا تەواوی لەگەڵ حكومەتی )تەلئەبیب(دا وەك ئەو پەیوەندیانەیە كە له گه ڵ و اڵتانی

دیكەدا هەمانە«.ئامادەی هەمیشە عەرەبی بەرگیریكردنی و ئارامگری سەربازگەی بەنیازبووبێت كە بووە بیرۆكەیەك و هەوڵ هەر بەرەنگاربوونەوەی بچووكترین هێڵی پەیوەندی لەگەل ئیسرائیلدا دروست بكات، سەرۆك كۆماری تونس )حەبیب بوڕەقیبە( لەناوەڕاستی شەستەكانی سەدەی ئیسرائیل لەگەڵ گفتوگۆی بیرۆكەی بوو كەس یەكەم ڕابردوودا

كۆتاییهێنان بۆ خستەڕوو بە ناكۆكیەكان، و بەجەنگ هێرشێكی ڕووبەڕووی اڵم دڵڕەقانەی ڕاگەیاندنی عەرەبی بیرۆكەیەیان ئەو بووەوەو و دوژمن لەگەڵ بەسازش خیانەتی نیشتمانی وەسفكرد، ساڵ )20( تێپەڕبوونی دوای سەردانی سادات( )ئەنوەر ئەنجامدانی بۆ كرد ئیسرایلی لێپرسراوانی لەگەڵ گفتوگۆ كشانەوەی بۆ اڵتەدا و ئەو میسر، لەخاكی هێزەكانیان بۆ ئوردنیش حكومەتی كێشەكانی چارەسەركردنی هەمان ڕێگەی گرتەبەر، هەموو

ئەو هەو اڵنەش لەالیەن ڕاگەیاندنی عەرەبیەوە بەنەشیاو وەسف دەكرا، ئیسرائیل لێپرسراوانی گەورە بەئامادەبوونی دەبینین ئێستا كەچی لەپایتەختی و اڵتانی عەرەبی كۆ دەبنەوەو كۆنگرە ئەنجام دەدەن و

تێیدا وتوێژ لەسەر چەندین بابەت دەكەن.لەو هەندێ توركیاو و چین و هندستان وەك اڵتانی و دەبینین اڵتانی ئەفریقاو ئاسیا پەیوەندی پتەویان لەبواری ئابووری و سیاسی و سەربازیدا لەگەڵ ئیسرایل هەیە، ئیتر بۆچی شەرمەزاریە بۆ هەرێمی چ هەبێت؟ ئیسرایلدا لەگەڵ پەیوەندیەی جۆرە ئەو كوردستان كێشەیەك لەوەدایە كە عێراق كۆتایی بەجەنگ بهێنێت لەگەڵ ئیسرائیل و پەیوەندیەكانی لەگەڵیدا پتەو بكات و ببێتە نمونەیەكیش بۆ و اڵتانی

دیكەی عەرەبی؟لێرەدا من نەبوومەتە پارێزەری ئیسرائیل و بەرگری لێناكەم لەوەی من بەڵكو فەڵەستین، اڵتیانی هاو مافی بەرامبەر دەكات چی كە بەرگری لەگفتوگۆو لێك تێگەیشتن دەكەم لەنێوان حكومەت و گەالنی ببێتە ئەوەی بۆ ناوچەكەدا، بەرقەراركردنی بۆ بنمایەك جەنگ كە ناوچەكە ئاسایشی

وێرانی كردووە.و كوردستان هەرێمی سروشتی مافێكی عێراقیش شێوەیەكی بە خۆیانە لەگەڵ پەیوەندییان گشتی ئیسرائیلدا هەبێت، كە ئەوەش كۆتایی عێراق لەبەرژەوەندی

دێت.ڕێگەچارەی كە ئاشكراشە چارەسەری بۆ ئاشتی تێگەیشتنە وتوێژو كێشەكان، لەپێناو هێنانە كایەی بنمایەكی كە لەناوچەكەدا پتەو ئاشتی

ئەنجامەكەشی لەبەرژەوەندی هەموو الیەكدا دەبێت.

سەرچاوە: پێگەی ئەلئەخبار

»حكومەتی هەرێمی كوردستان هیچ كاتێك دوژمنایەتی ئیسرائیلی

نەركردووە و نایكاتە دوژمن و بەرهەڵستكاری خۆی، بەڵكو دەمانەوێت پەیوەندیەكانمان لەگەڵ تەواوی و اڵتانی

جیهاندا پتەو بكەین، پەیوەندیشمان لەگەڵ حكومەتی )تەلئەبیب(دا وەك ئەو پەیوەندیانەیە كە له گه ڵ و اڵتانی

دیكەدا هەمانە«



ئیسرائیل و ئەگەری سەرلەنوێ پێناسكردنی پەیوەندییەكان

بێمتمانەیی ئیسرائیل لە سیاسەتی ئەمریكا و یەكێتی ئەوروپا سەبارەت بە ئێران، هێرشی سەربازیی یەكالیانە دەخاتە بەردەم دەوڵەتی ناتانیاهۆ

ئه ندازیارانی سیاسه تی ئیسرائیل له به رده م کنێسێت

ئا:‌دیاكۆ‌دوست‌پێندار



كاتێك ئوباما لە ئەمریكا دەسەاڵتی گرتە دەست و بە پێی سیاسەتی سیاسەتێكی ویستی بوش سەرۆك پێچەوانەی بە سپی، كۆشكی نۆی بەرنامە كە دەچوو ئەوە گومانی بەڕێوەببات، پێكدادان و شەڕ لە دوور هێورتر ناوین رۆژهەاڵتی دۆخی بتوانێ تازە دەوڵەتی ئاشتیخوازانەكانی بكاتەوە و نائارمییەكان كۆنترۆڵ بكات. بەاڵم بە پێچەوانەی ئەمریكا، لە رۆژهەاڵتی ناوین و لەو واڵتانەی كە زێدەخوازن و بەرنامەی نەهینی سیاسی و سەربازییان بۆ سەر واڵتانی تر هەیە، یا واڵتانێك كە مەترسی هێرش یا كار سەر هاتنە رادیكاڵ كابینەی و دەوڵەت لەسەرە، هەڕەشەیان و

دەسەاڵتیان پاوانكرد وەك ئێران.

چارەسەریی كێشەی فەلەستینپرۆژەی و فەلەستین كێشەی چارەسەركردنی بۆ دیپلۆماسی ترافیكی سازكردنی واڵتێكی سەربەخۆ بە ناوی فەلەستین، لە كۆتاییەكانی دەسەاڵتی جۆرج بووش دەستی پێكرد و تا هەنووكەش بەردەوامە. دەوڵەتی نوێ لە ئیسرائیل ئەگەرچی زۆر جار بەڵێنی شاراوە و ئاشكرای بە دەوڵەتی ئەمریكا و ئەوروپا داوە، بۆ رێگە پێدان بە دروستبوونی دەوڵەتی فەلەستین، بەاڵم زۆر جار هاوكێشەكان لە ناوچەكەدا جێگەی ئەو بەڵێنیانە لەق دەكەن. ئەنجامی هەڵبژاردنەكان و هاتنەسەركاری« رادیكاڵ ــ میلیتاریستەكان« لە ئێران، بەرچاوترین رووداو بوو بۆ ئەوەی ئیسرائیل جاریكتر بە سیاسەتی خۆیدا

بچێتەوە، سەبارەت بە بەرنامە تاكتیكیەكانی ئیسرائیل لە ناوچەكەدا.

ئیسرائیل و ئەمریكا چۆن بەرەنگاری ئێران دەبنەوەبنیامین سەرۆكایەتی بە ئیسرائیل نوێی دەوڵەوتی و ئوباما دەوڵەتی بەرنامەی لەمەڕ ئێران بەرزفڕینەكانی كە ئەوەی لەسەر كۆكن ناتانیاهۆ ناوەكی هەڕەشە بۆ سەر جیهان مەترسیدارە، بەاڵم ناكۆكیشن لەسەر چ كات و چۆن رووبەڕووی ئەو هەڕەشە ببنەوە. ئەمریكا وەك نەریتێك پێویستی بكات شێوەیەك هەر بە مەسەلەكە چارەسەری تا هەیە هاوپەیمان بە مەسەلەیەكی تەنیا ئیسرائیل مەسەلەی بەاڵم دەوێ. كاتی بۆئەویش و ئایدۆلۆژییە كە ئێران بەرەو ڕووی دوژمنایەتی و بەرامبەریەك راوەستانی دەكاتەوە و ئەوان بە نیازن لە چارەسەر كردنی هەڕەشەكانی ئێران زەمەن

كورت كەنەوە.خاڵیكی تر كە جێ گرژی و گۆڕینەوەی بیروڕا بووە، لە نێوان ئەمریكا و ئیسرائیل، بیناسازیی دەوڵەتی ئیسرائیلە لەو ناوچانەی فەلەستینیەكان ئیدیعای خاوەندارێتی دەكەن. لە تازەترین لێدوان لە سەر ئەو بابەتە ئەمریكا بەاڵم پرۆسەیە، بەو پەرەدان لە هەڵگرێ دەست ئیسرائیل كرد داوای ئیسرائیل رەتی كردەوە. ئەم پرۆژە نوێیە لە سەر دەستی سەرمایەدارێكی یەهودیـ ئەمریكاییە، كە بڕیارە ) 20( ئاپارتمانی نیشتەجێبوون لە ناوچەی لە رۆژهەاڵتی ئۆرشەلیم دروستبكات. ئەگەرچی )بنیامین »شێخ جراح« ناتانیاهۆی( سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل لە كۆبوونەوەی كابینەكەیدا دووبارە جەختی لەسەر بەردەوامی بیناسازی كرد و بە مافی خۆیانی دەزانی، بەاڵم رەنگە ئەم پرۆژەگەلە لە ئایندەی سیاسی فەلەستین و ئیسرائیلدا كە بەرەو ئاشتی دەڕوات بەربەست سازكات، چونكە فەلەستینیەكانیش لە داهاتووی

ئه حمه دی نه ژاد له هه ڕه شه کانی به رده وامه



واڵتەكەیاندا بەنیازن بەشی رۆژهەاڵتی ئۆرشەلیم وەك پاێتەخت هەڵبژێرن.

ئیسرائیل متمانەی بە سیاسەتی ئەمریكا نییەلە مانگی رابردوو دەوڵەتی ئیسرائیل چەند جموجووڵێكی سەربازی لە لە مەترسییەوە ناو خستە ئەمریكایی بەرپرسانی كە ئەنجامدا ناوچەكە ئەگەری هێرشی ئیسرائیل بۆ سەر ئێران. ئیسرائیل لە دوای هاتنەسەركاری ئێراندا هەمبەر لە ئەمریكا سیاسەتەكانی بە سەبارەت ئوباما( )باراك ئێرانیش سەر بۆ ئیسرائیل سەربازی هێرشی ئەگەری بووە. بێمتمانە دەگەڕێتەوە بۆ پووچەڵكردنەوەی ئەو هەواڵنەی كە لە روانگەی ئیسرائیلەوە رێككەوتن لە تەك ئێرانە و چارەسەركردنی بەرنامەی ئەتۆمیی ئێرانی پێیە، بەاڵم نیگەرانی بۆ سەر ئیسرائیل كەم ناكاتەوە. لەو چوارچێوەیەدا »دان مریدور« جێگری سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل سەرۆكی ئەمریكای لە هەمبەر سیاسەتەكانی سەبارەت بە ئێران خستەبەر رەخنە و گوتی: » باشتر وایە رێگە بە ئێران نەدرێ لە سنوورێكی دیاریكراوی بە ئەتۆمیی بوون تێپەڕێ، ناوچەكە بۆ بەرگری ئەمریكا چەترێكی پێشنیاری پێی بە كە ئەوەی تا »هێالری لیدوانەكانی دواین لە كە پێكردنە ئاماژە بكرێ.«جێ دروست كە، كرا بەویش ئاماژەی ئەمریكا دەرەوەی كاروباری وەزیری كلینتۆن« ئەمریكا دەتوانێ لە كردەوەیەكی سەربازی سنووردار دا هەوڵەكانی ئێران

بۆ گەیشتن بە چەكی ئەتۆمی بێ ئاكام بكات.

ئیسرائیل پێش ئەمریكا هێرش دەكاتە سەر ئێران

لە مانگی رابردوودا دوو گەمی سەربازی ئیسرائیل لە كاناڵی »سوئێز« تێپەڕین و بەرەو دەریایی سوور كەوتنە ڕێ. بە وتەی بەرپرسێكی كاناڵی لەتەك هاوبەش مانۆڤرێكی لە بەشداریكردن بۆ گەمیانە ئەو سوئێز، ئیسرائیلی بەرپرسانی بەاڵم بوونە، تێپەڕ دڕگەیە لەو ئەمریكا هێزەكانی هیچ روونكردنەوەیەكیان لە سەر ئەو لێدوانە نەداوە. ئەگەرچی زۆرێك لە چاوەدێران لەو بڕوایەدان، كە تەنها وەك شانۆیەك بۆ هەڕەشە لە ئێران ئەنجام دراوە و ئیسرائیل پیشانیدا كە دەتوانێ لە كەمتر لە چەند رۆژدا بگاتە كەنداو و لە الیەكی دیكەشەوە ئاماژە بەوەیە كە نێوان ئیسرائیل و میسر بەرەو باشتر بوون دەڕوات بۆیە ڕێگەدرا بە تێپەڕبوونی ئەم گەمیە سەربازییانە دراوە، تەنانەت دیپلۆماتێكی ئیسرائیلی گوتی« كە واڵتەكەی لە ئێران ناوەكی بەرنامەی لە ترسیان كە عەرەبیانەی واڵتە ئەو له گه ڵ ناوچەكە هەیە پەیوەندی پتەوتر دەكات و نموونەی میسری هێناوە. بە پێی زانیارییەكانی رۆژنامەی »ئۆرشەلیم پۆست« لە ساڵی) 2005( دا یەكەمین جارە كە ژێردەریاییەكانی ئیسرائیل لە دڕگەی سوئێز تێدەپەڕن. )ئیسرائیل خاوەنی سێ ژێردەریاییە كە توانایی هەڵگرتنی كاڵوەكی ئەتۆمییان هەیە(.ناوبراو، ژێردەریایی تێپەڕبوونی دوای رۆژ دە كە كاتێكدایە لە ئەمە ئامانجی بە مووشەك هاوێشتنی سیستمی بە تەیار سەبازیی گەمێكی

دەریای سوور لە دڕگەی سوئێز تێپەڕیوە.رۆژنامەی »یەدیعوت ئاحارنوت«ی ئیسرائیلی لە سەر زاری سەرچاوەیەكی ئاگاداری ئیسرائیل كە نەیویست ناوی ئاشكرا بكرێت گوتی: جموجوڵەكانی بۆ هێرش ئەگەری لەبەر سوور دەریای و سوئێز دڕگەی لە ئیسرائیل

ئیسرائیل ئاماده ی وه اڵمدانه وه یه



سەر ئێران بووە و ئیسرائیل دەیهەوێ بڵێت سەرجەم ئەو هەڕەشەگەلەی رووبەڕووی دەبنەوە لە ناو دەبات. لە درێژەدا رۆژنامەی »ئاحارنوت« باس لەوەیش دەكات كە، بەلەمە تۆپ لەسوارەكانی »سار« كە پێشكەوتووترین بەلەمی شەڕكەری ئیسرائیل دەژمێردرێن بەرەو دەریای سوور كەوتوونەتە

ڕێ.پێنتاگۆن لەو بڕوایە دایە هێرش یا هەر پەالمارێكی ئیسرائیل بۆ سەر بنكە ئەتۆمییەكانی ئێران یا شەڕ لە بەرامبەر ئەو رژێمەدا دەتوانێ ناوچەكە لە هێزەكانیان ئەمنییەتی و ئەمریكا بەرژەوەندی تەنانەت و بهەژێنێ لەسەر نییە رەزامەند بۆیە و مەترسیەوە دەخاتە ئێراق و ئەفغانستان چاوەڕوانی تەنیا ئەمریكاش دیارە ئێران. سەر بۆ ئیسرائیل هێرشی دەرفەتەكان دەكات، بەرپرسێكی پایەبەرزی پێنتاگۆن دەڵی: سێ سێناریۆ هەیە بۆ ئەوەی كاریگەریی تەواو دانێ لەسەر رەوتی پیتاندنی یۆرانیۆم لە ئێران و ئەمریكاش بتوانێ تێیدا سەركەوێ بەتایبەت لە گەرماوگەرمی كێشە

ناوخۆییەكانی ئێراندا.

سیناریۆەكان بۆ راگرتنی بەرنامەی ناوەكی ئێرانتەواوەتی بە بەرهەڵسەتكاران ئێران ئیسالمی رژێمی یەك: سیناریۆی كە دەكات تاوانبار بەوە نێونەتەوەیی كۆمەڵگەی و دەكات سەركوت دەستێوەردانی كاروباری ناوخۆیی ئێران دەكەن و لەم حاڵەتەدا سێناریۆی

دیالۆگی سیاسی دژوارە.گەمارۆكانی بكات، بەوە هەست ئێران كە كاتێك دوو: سێناریۆی كۆمەڵگای نیودەوڵەتی بۆتە هۆی داڕمانی ئابووری، كە ئەو جار بێ هەوێ حاڵەتەدا لەو و بنێ هەنگاو رۆژئاوا الی بۆ البردنی و چاككردنەوە بۆ

پەیوەندی نێوان ئێران و رۆژئاوا بەرەو باشی دەڕوات.پێش ئێران لە ناوخۆیی رەوەشی كە كاتەیە ئەو سێهەم: سێناریۆی

بینی ناكرێ.بەاڵم سەرەڕای ئەو هەموو گومان و ئەگەرانەی لەسەر بەرنامەی ناوەكی مانگی شەش تا كە دەكرێت، لەوە باس راگەیاندنەكاندا، هەیەلە ئێران

داهاتوو ئێران دەتوانی بۆمبی ئەتۆمی بەرهەم بهێنێت.گۆڤاری لە كە ئاڵمانیا« هەواڵگری »دەزگای كارناسانی وتەی بە »ئاشترن« باڵوكرایەوە، هاتووە كە ئێران تا شەش مانگی تر بۆمبی ناوەكی دان بڕوایە لەو ئەوان دەكاتەوە. تاقی و یۆرانیۆمی( سازدەكات )بۆمبی

ئێران لە هەوڵی دروستكردنی مووشەكی هەڵگری ئەو بۆمبەیە.كارناسانی ئاڵمانی كە زۆر بە وردی و راشكاوی باس لە بەرنامەی ناوەكی ئێران دەكەن، ئاماژەیان بەوە داوە كە تەنها لە بنكەی »نەتەنز« 7 هەزار ئەم پێدەكرێن. ئیش )4920( ژمارەیە لەو كە دامەزراوە، سانترۆیفیوژ ژمارەیە دەتوانی )1300( كیلوگرەم یۆرانیۆم زاق بكات، كە بۆ سازكردنی یەك یا دوو بۆمب گونجاوە. بەاڵم ئێران مووشەكی شیاوی بۆ سواركردنی كاڵوە ئەتۆمییەكان كە ئەگەری سازبوونی هەیە لە بەردەست نییە، بەاڵم كاڵوەی سواركردنی بۆ بڕیارە كە مووشەكێك پارچەی و بەش هەندێك

ئەتۆمی ساز بكرێ بە شێوەی نایاسایی لە ئاڵمان دابینكراوە.پاسداران سوپای گشتی فەرماندەی جەعفەری عەلی محەمەد هاوكات

ئەو راپۆرتانەی رەت كردەوە كە باس لە تاقیكردنەوەی ئەتۆمی لە ئێران دەكەن. »محەمەد عەلی جەعفەری« لەم لێدوانەی دا راپۆرتی »دەزگای سارد شەڕی لە بەشێكن ئەوانە كە بوو، مەبەستی ئاڵمانیا« هەواڵگری لە نین. تاقیكردنەوەگەلەدا جۆرە ئەو شوێن بە ئەوان و ئێران دژی لە بنكە بۆ سەر واڵتە ئەو هێرشی ئەگەری و ئیسرائیل هەڕەشەكانی سەر ئەتۆمییەكانی ئێران وتیشی: ئەگەر ئیسرائیل هێرش بكاتە سەر ئێران، بنكە

ئەتۆمییەكانی ئیسرائیل رووبەڕووی ژمارەیەكی زۆری مووشك دەبنەوە.بۆ ئێران هەوڵەكانی ئێران ئیسالمی حكوومەتی بەرپرسانی ئەگەرچی دروستكردنی بۆمبی ناوەكی رەت دەكەنەوە و تەنها خەجت لە سەر هەبوونی مووشەكی »شەهابـ 3« دەكەن،بەاڵم ئیسرائیل سەرجەم قسەكانیان وەك نەهێنیكاری وەسف دەكات، ئیسرائیل بۆ راوەستاندنی رەوتی تەواوبوونی پرۆژەی مەترسیداری پیتاندنی یۆانیۆم لە ئێران زۆر رێگەی گرتۆتە بەر. یەك لەو رێگەگەلە بە »شەڕی كامپیوتر« ناوزەد دەكرێ، ئیسرائیل بەنیازە بەرهەمهێنانی بە تایبەت ئەمنییەكانی بەشە كامپیوتری ناو بكاتە دزە چەكی قورس، بەڵكو لەو كاناڵەوە بتوانێ زانیاری پێویست دەربارەی دۆخ و ئاستی پەرەسەندنی بەرنامەی ناوەكی بەدەست بێنێت و بتوانێ رێگەكانی

هێرش بۆ سەر بنكە ئەتۆمییەكان بدۆزێتەوە.زاری لە سەر باڵوبۆتەوە راپۆرتێكدا چوارچێوەی لە كە گەاڵڵەیە ئەم بۆ هێرش كە دەنووسێ، ئیسرائیلییەوە ناوداری سیاسی شیكارێكی بە دژ شەڕی بۆ باشە تاكتیكێكی ئێران، كامپیوترییەكانی تۆڕە سەر هەڕەشەكانی ئێران. ئەم تاكتیكە هۆكارێكی پربایەخە لە رووی كۆكردنەوەی دەزگای بەرپرسانی هێرشێكدا. هەر ئەنجامی كاتی لە پێویست زانیاری هەواڵگری مۆسادی ئیسرائیل،بە پێی گەاڵڵەكە سەقاڵی ئیشكردنن لەسەر بۆ ڤیروس گواستنەوەی رێگەی لە تەمان بە و ئێران كامپیوتری تۆڕی كامپیوترەكانیان تووشی كێشەیان بكەن. بە پێی وتەی یەكێك لە ئەندامانی پێشووی كابینەی سەربازیـ سیاسی ئیسرائیل ئەوان بەو ئاكامە گەیشتوون كە بەرپرسانی ئێران سەبارەت بە دروستبوونی كێشە لە سیستمەكانیاندا

هەستیارن و بۆیەش هەنگاوی یەكەمی ئەوان بەو پێیە داڕێژراوە.راكتۆرەكانی تەقاندنەوەی كردەوەی سەربازی لە زانیارییەكان پێی بە كۆریای باكوور لە خاكی سووریا ) بە پێی زانیاری سەرچاوە دەرەكییەكان لە مانگی سێپتامبر ساڵی )2007( لە الیەن ئیسرائیلەوە هێرشی ئاسمانی سەرچاوە لە و بووە كامپیوتری شەڕی یارمەتی بە سەربەشێك كرایە ئاگادارەكانی ئیسرائیلەوە باسكراوە، كە رۆڵی سەرەكی هەبووە لەو كردەوە مۆدێرنترین ئەگەرچی واڵتی سووریا خاوەنی ئاماژەیە سەربازییەدا. جێی فڕۆكەكەیەكی هیچ بەاڵم ناوچەكەدا، لە ئاسمانییە بەرەنگاری سیستمی بەرگری بۆ مووشەكەێك هیچ و نەفڕیوە بەرەنگاری بۆ شەڕكەریان

نەهاوێژراوە.

پەیوەندییەكانی ئیسرائیل و ئەوروپاسیاسەتی سازشكارانەی یەكێتی ئەوروپا و بە تایبەت واڵتانی دەسەاڵتداری ئەوروپایی لەمەڕ مەسەلەی ئەتۆمی ئێران و پێداگری لەسەر گفتوگۆ، هەمان روانگەی دوور بوونەوە لە ئەوروپای الی ئیسرائیل دروستكردووە. ئەگەرچی



بەاڵم بەست، بن دەگاتە ئێران و ئەوروپا یەكێتی گفتوگۆكانی جار زۆر دووبارە یەكێتی ئەوروپا چرا سەوزی دووبارە دەسپێكردنەوەی دانیشتنەكان نیشانی ئێران دەدات. هاوكات لە راپۆرتەكانی ئاژانسی وزەی ناوەكی باس بەاڵم دەكەن، ئێران لە یۆرانیۆم پیتاندنی بەرنامەی بوونی بەردەوام لە یەكێتی ئەوروپا بڕیار و هەڵوێستیكی یەكالیی بەرامبەر مەسەلەی ئەتۆمیی نیسبەت بە ئوروپا لەسەر سیاسەتەكانی بێمتمانەیی نییە و دیدی ئێران

ئێرانەوە دەبینرێ.»خاوێر ئەوروپادا، یەكێتی و ئیسرائیل نێوان لە كێشە تازەترین لە سۆالنا« بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەكێتی ئەوروپا ئاماژەی بە پێكهاتنی لێكەوتەوە. ئیسرائیلی بەرپرسانی توڕەیی و كرد فەلەستین دەوڵەتی ئەگەرچی وتەكانی سۆالنا لەو روانگەیەوە باس كرا، كە ئەگەر فەلەستین و ئیسرائیل لە كاتی دیاریكراودا نەگەنە ئەنجام، ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە بە فەلەستینی دەوڵەتی پێكهاتنی بڕیارێكی سەربەخۆ بە یەكگرتووەكان وەزیری لیبرمان« لێدوانەكەی سۆالنا » دوای بە دوا دەناسێت. فەرمی بەرنامەی دێرێكی چەند بەیاننامەیەكدا لە ئیسرائیل دەرەوەی كاروباری ئاشتەوایی وەبیرهێنایەوە كە دەڵێت تا كاتێك فەلەستین و ئیسرائیل لە سەر پرسە بنەماییەكان نەگەنە رێككەوتن، واڵتێكی سەربەخۆی فەلەستینی

بە فەرمی ناناسرێ.بە شوێن بەرپەرچدانەوەی وەزیری كاروباری دەرەوەی ئیسرائیل، باڵوێزی ئەو واڵتە لە بێلژیك یش بەرپەرچی وتەی دوو كەس لە نوێنەرانی یەكێتی ئوروپای دایەوە كە وتبوویان بەشی ماڵی سازكردنی ئوردوگاكان لە ناوچە دەكرێ. دابین ئەوروپا دەرەكانی ماڵیات الیەن لە نشینەكان فەلەستینە یەكێتی ئەوروپا وەك دووهەمین بازاری بەرهەمەكانی ئیسرائیل دەناسرێ، »كەرانەی لە كااڵیانەی ئەو لەسەر ئەوروپا بااڵی دیوانی بڕیارە بەاڵم گوایە كە بدات، روونكردنەوە دێت بەرهەم ئوردۆن« رووباری باختەری گۆمڕۆكی لەسەر دەبێ یا نا. بەرهەمەكانی ئیسرائیل كە لەو ناوچەگەلەدا بەرهەم دێن مۆركی ئیسرائیلی پێوەیە لە كاتێكدا بەشێكی زۆری واڵتانی

یەكێتی ئەوروپا ئەو ناوچەیە وەك بەشێك لە ئیسرائیل ناناسن.هەڵوێستی توندی » لیبێرمەن« وەزیری كاروباری دەرەكی، وای كردووە كە »نیكۆالی ساركۆزی« سەرۆككۆماری فەرانسە لە بێنیامین ناتانیاهۆ داوا بكات كە ناوبرا لە كابینەكەی وەدەرنێ و كەسێكی تر وەك »تیسپی لیۆنی« كە وەزیری دەرەكی دەوڵەتی پێشوو بووە لە باتی دانێ. هاوكات »مەحمود عەباس«یش داوای كردووە كە لیبرمان وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل لە سەر كار الببرێ. لیبرمان و دەوڵەتی ئیسرائیل وەك دەستێوەردانێك لە كاروباری ناوخۆیی ئیسرائیل لەو وتەگەلە دەڕوانن و بەرپەرچیان داوەتەوە، لیبێرمەن نوێنەرایەتی بۆ عەباس دەڵێ: »مەحمود دا عەباس مەحمود وەاڵمی لە كردنی فەلەستینیەكان شیاو نییە و نوێنەری نیوەی فەلەستینیەكانە.«بۆیە وا پێشبینی دەكرێ پەیوەندییەكانی ئیسرائیل و یەكێتی ئوروپا لە داهاتوودا

گرژی تێكەوی.

پالنی هاوبەشی نێوان ئیسرائیل و ئەمریكابە پێچەوانەی سیاسەتی ناروون و نادیاری ئەمریكا بەرامبەر ئێران و دوور

كەوتنەوە لە ئیسرائیل، بەاڵم هاوكات لەگەڵ ئەوەشدا هاوكاری سەربازی ئەمریكا و ئیسرائیل وەك خۆی بەردەوامە. ترسی ئیسرائیل لە هەڕەشەكانی دەگەیەنێت ئەنجامی بە »3 ـ »شەهاب مووشەكی یارمەتی بە ئێران بۆ « Arrow - ختس مووشەكی »دژە بوشدا جۆرج سەردەمی لە رووبەرووبوونەوە بەرامبەر ئەو مووشەكە بۆ ئیسرائیل سازكرا و دەوڵەتی

ئوباما بڕیارە بۆ ماوەیەكی تر رادەستی ئیسرائیلی بكات.بەرهەمهێنانی و گەاڵڵە زۆری بەشێكی كە »ختس« مووشەكی دژە لە الیەن ئەمریكاوە ئەنجام دراوە، بەاڵم بە تەواوەتی لەالیەن ئەندازیار و

پسپۆرانی سەربازی ئیسرائیل سازكراوە.دڵنیابوون لە كارامەبوونی دژە مووشەكی »ختس« بۆ دوایین جار لە مووشەكی دژە تاقیكردنەوەی كۆتایی قۆناغی دەكرێتەوە. تاقی ئەمریكا مووشەكی هاوێشتنی بە و ئەمریكا یەكگرتووەكانی ویالیەتە لە ناوبراو »ئێسكاد« كە مووشەكی شەهابـ 3 نموونەی كۆپی كراوی ئەو مووشەكەیە، لە ئاوەكانی زەریای هێمن بە هاوكاری ئەرتەشی ئەمریكا ئەنجام دەدرێت. )دژە مووشەكی ختس( سەرجەم تاقیكردنەوەكانی سەركەوتووانە تێپەڕاندوە بەاڵم تاقیكردنەوەی كۆتایی بە هاوێشتنی چەند مووشەكی) ئێسكاد( لە یەك كاتدا ئەنجام دەدرێ تا زۆرترین لێكچوونی لە تەك هەلومەرجی شەڕ دوایین لەوە بەر هەبێ. دا ـ3 شەهاب بەرامبەر لە رووبەڕووبوونەوە و ئەمریكا دەوڵەتی بگات ئەنجام بە ختس مووشەكی دژە تاقیكردنەوەی رایگەیاند بەنیازە مۆدیل و جیلی نوێی دژە مووشەكی ختس لە داهاتوودا

بەرهەم بێنێ كە بووە جێ رەزامەندی دەوڵەتی ئیسرائیل.پێشوو لە زۆرتر ئیسرائیل سەر بۆ ئیسالمی كۆماری مەترسییەكانی دروستكردنی سەرفی دۆالریان میلیاردها بە ئەوان بۆتەوە، بەرجستە مووشەكی دوورهاوێژ كردووە. بە پێی سەرچاوەی دەزگا زانیارییەكان ئێران لە هەوڵی ئەوە دایە تا مووشەكیك بەرهەم بێنێت كە سنووری) 10.000( جۆرج دەوڵەتی بپێكێ. ئەمریكا رۆژهەاڵتی كەنارەكانی و ببڕێ كیلومتر نیگەرانی ئێران و نوێكانی لە مەترسییەكانی هەوڵە بووش بۆ دڵنیابوون لە مووشەكی دژە كە سیستەمێكی نیازبوو بە »3 ـ لە سەر »شەهاب رووبەڕووی رووسیا بەاڵم دابمەزرێنێ، چێك كۆماری و پۆلۆنیا واڵتانی بۆوە و مەبەستی سەرەكی لەو سیستەمە دژە مووشەكیە، خودی رووسیا ناوزەدكرد. وێدەچێ ئوباما وەك دەوڵەتی پێشوو سوور نەبێ لەسەر ئەو هاوكاری كەمكردنەوەی مەرجی بە رەنگە و مووشەكییە دژە سیستەمە

روسیا لەگەڵ ئێران لەتەك ئەو واڵتە رێكبكەوێ.بەاڵم بەدەر لە هاوكاری و هەوڵ بۆ پاراستنی ئیسرائیل لە رووی بەرگرییەوە بەرامبەر هێرشی مووشەكی ئێران، پێدەچێ ئیسرائیل دەبێ دەستپێشخەر بێت و یەكەمین گورزی شەڕی دوو الیەنە بوەشێنێت، چونكە بێمتمانە بووە لە سیاسەتە پێشگیرانەكانی یەكێتی ئەوروپا و ئەمریكا. ئەمەش هۆكارێكە كە ئیسرائیل سەبارەت بە رابردوو سەربەخۆ تر بێ، لە رووی بڕیاردان بۆ هێرشكردنە سەر ئێران و ئەمریكاش ئەوەی لە لێدوانەكانیدا روون كردەوە

كە ئەوان ناتوانن رێگە لە هێرشی ئیسرائیل بۆ سەر ئێران بگرن.



جوولەکەکانی کوردستان لە سەردەمی پاشایەتی ئاشوورییەكاندا لە سەدەی شەشی پێش زایینەوە لە پرۆسەی راگواستنی جووله که کان بە ناوی »ترێب » بۆ کوردستان راگوێستراون. گەڕیدە »رۆبی بنجامین« یەکەم گەڕیدە بووە زایینی سەردانی لە دەوروبەری ساڵی 1170ی دا لە سەدەی دوازدەهەم کە کوردستانی کردووە، ئاماژەی بە بوونی زیاتر لە 100 جڤاتی جوولەکە نشین داوە کە تا ئەوکاتیش بە زمانی ئارامی دوواون. دووهەم گەریدە پاش بنجامین لە ساڵی 1848 سەردانی کوردستانی کردووە و ئەویش ئاماژەی بەوە کردووە نەستوریش کۆمەڵیک نەریتەکانیان پاراستنی سەرەرایی جوولەکەکان کە راگواسترابوون ئاشورییەکان لەسەردەمی ئەوانیش کە )ئاشورییەکانیش( خەرێکی بە جێهێنانی بەشێک لە داب و نەریتی جوولەکەکان بوون لە سەردەمی دەسەاڵتی )ئەبابین( کە لە ناوچەی کوردستان هەڵکەوتبوو، پاشی ئەبابین و لەگەڵ پاشاکەیان بە ناوی )مۆنتاز( و دایکی بە ناوی )هێلێنا( دا دەژیان و جوولەکەکانی لە ژێر دەسەاڵتی خۆیی پاراستبوو و شیمانەی ئەوە دەکرێت ئەو کۆمەڵە کوردەی کە ئەمرۆ ئایینی جووله که یان هەیە بنەوانی ئەو گروپە تازە

باوەر هێنراوە »بن مەبەست نستووریەکەن«. کوردستان جوولەکەکانی ئابووری بارودۆخی دا، رابردوو سەدەکانی لە شێوە توندترین بە بووە. دژواری و ناجێگیر رەوشێکی زۆر ڕێژەیەکی بە پەیوەندییەکانی ئەوان لەگەڵ جیهانی دەرەوە پچڕاوە. ئەم هەلومەرجە جۆرێک بووە. شوێنی دواوە بە بۆ جوولەکەکان بەخۆبوونی باوەر و بەرخۆدانی لە ژیانی جوولەکەکان زیاتر لە نێو شارەکەن دا بووە و بە بازەرگانی و پیشەی خەریکی ژیاون دا گوندەکایش لە کە ئەوانەی و بوونە خەریک تایبەتەوە و پەرستگا دەورەی بە زیاتر جوولەکەکان ئایینی ژیانی بوون. کشتوکاڵ مەدرەسە ئایینیەکان دا چڕ ببووە، جوولەکەکان وەک نەستوورییەکانی ناوچەکە کوردی، فارسی، زمانەکانی تێکەاڵوی کە دەکرد، قسەیان ئارامی زمانی بە تورکی، عەربی ببوو، لە نووسێنشدا پێرەویان لە نووسینی ئارامی دەکرد. کە (هەمان و )تارگۆم کردبوو ناودێریان ناوی »تارگۆم » بە بۆخۆیان ئەوان وەرگێردراوی ئارامی زمانی بابلیەکان بوو. لە هەمان کاتیش دا عەڕەبەکان بە زمانی جوولەکەکانیان دەوت زمانی« جەبەلی« واتا زمانی چیاکان. لە سەدەی )20( دا کۆمەڵگا جوولەکە نشینەکانی کوردستان زمانیان گوڕدرا بۆ عەڕەبی، چۆن زیاتر لە زمانی خۆیان نیزیک بوو، بەاڵم لە ناو چیاکان دا درێژەیان بە

ئارامی قسەکردن دا.

رەوەندی کوردە جوولەکەکان لە واڵتی ئیسرائیلنەوەی نوێی كوردە جوولەكەكان

زیاتر خۆیان وەک ئیسرائیلی پێناسە دەکەن تا کورد

جووله که له کوردستان

ئیسرائیل_كورد:‌بنیامین‌مه‌حموود



گەرانەوە بۆ نیشتمانی دایكیەکەم گروپ لە ئاوارەکان لە سەدەی) 16( دا بۆ واڵتی ئیسرائیل گەڕانەوە، بەاڵم رەوەندەکانی کورد لە سەرەتای« سەدەی بیستەم« بە گەڕانەوە ئیسرائیل بۆ 1930 و 1920 سااڵنی نێوان لە واتا شێوەیەک کە رێژەی کوردەکانی ئیسرائیل لە سااڵی 1948 گەیشتە نزیکەی هەشت هەزار کەس و پاش دامەزراندنی دەوڵەت ئیسرائیل واڵتانی لە کوردەکان 1951 و 1950 سااڵنی لە 1948 ساڵی لە ئێران، ئێراق وتورکیە بە لێشاو لە ناو هەڵمەتی »راخستنی فەرش« گەڕنەوە ئیسرائیل و لە زۆربەی شارو گوندەکانی ئیسرائیل نیشتەجێ بوون بەاڵم بەزۆری کوردەکان روویان کردە ناوچەکانی دەورووپشتی ئۆرشەلیم. شایانی باسە کە کوردەکان بە نیسبەت نەتەوەکانی تری ئیسرائیل خاوەنی کەمترین پلەی خوێندەواری بوون، چونكە زۆربەیان لە کوردستان نەیانتوانیبوو بخوێنن و خەریکی کاری وەرزێری ببون دا سەرەتا لە کە ئەوەی هۆکاری بە ببوو دا خۆیی لە ئەوەش و بە ئەوان و بکەن ساز کوردان بۆ پێکەنینی نووکتەی کۆمەڵێک

نەتەوەیەکی کولتوور نزم لە ناو خەڵک دا ناوبانگیان دەرکردبوو.

رەوەندی كورد لە ئیسرائیلکە دەژین ئیسرائیلدا لە کورد هەزار 150 لە زیاتر هەنووکە؛ شوێنی ژیانیان لە دەورووبەری ئۆرشەلیمە. کوردەکان لە سەرەتاوە کولتووری خۆیان پاراست بوو و لە کوردستان دا ئەوان بە پرۆسەی سیکۆالریزاسیۆن دا تێ نەپەڕیبوون، بەاڵم ئەمرۆ بەشێکی زۆری الوە ئەمرۆ گەنجانە ئەم سێکۆالرن و خوێندەوار کەسانێکی کوردەکان

زیاتر خۆیان وەک ئیسرائیلی پێناسە دەکەن تا وەک کورد و زۆربەی زمانەکەشیان تەنانەت فەرامۆشکردووە، کوردەوارییان نەریتەکانی وەک رابردوو ئیتر کوردی نییە و بە زمانی )عیبری( قسان دەکەن. 50 ساڵ پێش ئێستا زۆربەی گەنجە کوردەکان لە ناو جڤاكی خۆیاندا گەنجە زۆربەی ئەمڕۆ کەچی دەکرد، زەماوەندیان و هاوسەرگیری تر نەتەوەکانی ژنانی له گه ڵ دەرەوەی جڤاتی خۆیان لە کوردەکان ژیانی هاوبەش پێک دێنن و لە سااڵنی رابردوو دا کوردەکان لە واڵتی ئیسرائیل توانیویانە لە ناو دامەزراوەگشتیەکان و ئەرتەش دا بگەنە زۆر پلەی بەرز کە لە نێویان دا دەتوانین ئاماژە بە یەژاک مۆردیخایی

وەزیری پێشووی بەرگری بکەین.

ژیانی نەوەی نۆی كوردە جوولەكەكان لە ئیسرائیلئیسرائیل کوردەکانی گەنجە زۆربەی نێو لە ئێستا کە نەریتێک ماوەتەوە جەژنی سەحەرانە )نەورۆز(ە و بەشێوەیەکی گشتی لە نێو هەموو کوردەکان دا زیاتر پارێزراوە، بەاڵم لە نێو کوردەکانیش دا زیاتر کوردەکانی ئێران بایەخی پێدەدەن. جەژنی سەحەرانە بە کاتێک لە ساڵ دەوترێت کە بەهار دادێت و زستان جێگەی خۆیی لەگەڵ بەهاردا دەگۆڕێتەوە. جەژنێکی تر کە لە نێو کوردەکان دا ماوەتەوە، بەاڵم لە حاڵی لە ناو چوون دایەو لە ناوەراستی هەفتەی بێدەنگی بەڕێوەدەچی کە کوردەکان لە تەواوی ئیسرائیل لە گوندێک دا بە دەوری یەکتردا کۆ دەبنەوە و بە درێژایی رۆژ کوردەکان خەریکی هەڵپەرین وگۆرانی

وخواردنەو و ئامادەکردنی خواردنەکانی کوردی دەبن.

نه وه ی نوێی کورده جووله که کان



شانۆی كۆتایی دوای لە ئێراندا لە ئالوزی بوونی بەردەوامی لەگەڵ هەلبژاردنەكانی سەرۆك كۆماری، ئێران لە ناوخۆیدا شەڕیكی گەورو لە نێوان زۆر لە ئەوەیش كە بوو، دروست گۆرانخۆازەكاندا و دووباڵی موحافیزەكار الیەنەوە بۆشایی و ناكۆكییەكانی نێوان بەرپرسانی كۆماری ئیسالمی ئێرانی لە هەموو كاتێك زیاتر بۆ ڕای گشتی ئاشكرا كردو و سەر لە نۆیی ئێران دەستی خۆپێشاندەرانی لە زۆری بەشێكی و كرد هاواڵتیان مافی پێشلكردنی بە دەیان بنەماڵەكان كە كاتیكدا لە زێندانەكانەوە. نیو خستە دووایی ئەم لە گیانیان حكوومەت سەركوتكەرانەی هەڵمەتی لە خۆیان خۆشەویستی دەستداوە، و سەدان خەڵكی برێندار لە تاران و شارەكانی دیكەی ئێران لە خانوكانی خۆیان یا لە خەستەخانە كەوتوون، سەرۆكی كۆماری ئێسرائیل، بێ سەركوتكردنی ئیسرائیل وەزیرانی لە هەندیك و حكومەت سەرۆك ویژدانانەی مەحەكوم كرد و پێداگریان كرد كە حكومەتی ئیسالمی ناتوانیت

بۆ هەمووشە خەڵكیك كە ئازادیان دەوێت بێ دەنگ بكات.بە سەبارەت لێدوانیكدا لە پرێس« شیمۆن ئیسرائیل كۆماری سەرۆك ئەمریكا، ئیسرائیل، ئەوە، دەلێ كە خامەنەیی ئێران ڕیبەری گوتارەكانی

سەر بۆ راكیشاوە ئێرانیان خەڵكی كە بوون جیهان هێزەكانی و بریتانیا خامەنەیی عەلی گوتی: »چۆن و نیشاندا شەقامەكان سەرسورمانی خۆی شەرم ناكات كە دەڵێت ئیسرائیل و ئەمریكا لە پشت سەرهەڵدانە جەماوەریەكی

ئێرانن«.بە سەرهەڵدانەكەی ئیسرائیل، حكومەتی سەرۆكی ناتانیاهۆ بنیامین سەر بۆ ئێران »خەڵكی گوتی: و كرد وەسف جەماوەری سەرهەڵدانێكی شەقامەكان دەرون و لە فیشەكی حكوومەتی مەالكان هیچ ترسیكیان نییە و

داوای مافی خۆیان دەكەن«.

سەرۆك پرێس: »دونیا بۆ ئەو سەركوتانە نارەزایی نیشان دەدات«كۆماری سەرۆك لەگەڵ خۆی دانیشتنی لە ئیسرائیل كۆماری سەرۆك سەرەكی نوێنەرانی گەورەی كۆبوونەوەیەكی لە هەروەها و “مۆلداوی” بە دان یارمەتی بۆ جولەكەكان جیهانی )رێكخراوی جولەكە« »ئاژانسی ئیسرائیل( لە ئۆرشەلیم، بەشدار بوون، سەركوتەكانی حكوومەتی ئیسالمی كرد جیهانیەكان رێكخراوە و واڵتان لە داوای و كرد مەحكووم ئێرانی

هەڵویستی سەركردایەتیی ئیسرائیل سەبارەت بە سەرهەڵدانی گەڵی ئێران

ئیسرائیل_كورد:‌ئەلوەند‌شالۆم



ئەو بكەن. ئێران گەڵی ئازادیخوازانەی خەباتی لە خۆیان پشتیوانی كە كۆبوونەوەیە بە بۆنەی هەشتاهەمین ساڵوەگەری بونیادنانی ئاژانسی جولەكە

بوو.سەرۆك كۆمار »شیمۆن پرێس«، لەسەرەتای قسەكانی خۆی لەم بارەیەوە گوتی: »ئەو بێر كردنەوەیە هەڵەیە كە شتیك ناگۆڕیت. چ كەسیك سێ حەفتە لەمەوە پیش دەیتوانی بڵێت كە پێشیلكاری لە هەڵبژاردنەكانی ئێران دەبێتە ئەو سەرهەڵدانە جەماوەرییە؟ من لەو كەسانم كە نەمدەزانی ئەو روداوە چون تەواو دەبێت. بەاڵم كیشەی گەورەی ئێران ئەوەیە دەسەاڵتدارەكانی گروپێك حكومەتیكی لەگەڵ كە ئێرانیكانە ئەركی ئەوە سەفسەتەچین. سەرۆكی كامیان كە بڵێن ناتوانین ئیستاش ببنەوە. رووبەروو مەترسیداردا ئاوها ئێستای حكوومەتی دەسەاڵتی یان ناوەكی بەرنامی پێدی: كۆتاییان زۆتر ئێران!« سەرۆك كۆماری ئیسرائیل هەروەها گوتی: »هیوادارین كە حكومەتی ئێستا پیش پیتاندنی ئۆرانیوم لەناو بچێت«و بەردەوام بوو: »بە پێچەوانەی حكومەتی ئێران، ئیسرائیل ئاواتەخواز نییە ببیتە هۆی رۆخانی هیچ واڵتیك و نەمانی لەسەر جوگرافیای جیهان، ئیمە دەمانهەوی لەگەڵ هەموو هاوسیكانی خۆمان لە ئاشتی و تەباییدا بژین و لەگەڵ هەموو واڵتانی رۆژهەاڵتی ناوین

ژیانیكی بەسودمان هەبێت«.نوێژی وتەكانی لە خامەنەیی عەلی قسەكانی لەهەمبەر پرێس سەرۆك هەێنی شاری تاران، كە سەرهەڵدانی رەسەنی ئێرانێكانی بە دەرەوە گریدا بوو، گوتی: »قسەكانی ئەوم بیست وە لەسەر ئەو باوەرەم كە هەموو جیهان دەبێ هەرەشەكانی عەلی خامەنەییان سەبارەت بە خەڵكی ئێران لەبەر چاو بگرن كە گوتی: ئەگەر بەردەوام بن لە سەرهەڵدان، خوین دەرژیت. ئەوە چ پەیامێكە؟ ئەری ئەو شەرم ناكات بە خەڵكیكی خاوەن هەڵویست بڵێت كە ئیسرائیل و ئەمریكا كە خەڵكی ئێرانیان هان داوە بۆ سەر شەقامەكان كە نارەزایەتی دەربڕن و گیانی خۆیان بخەنە مەترسییەوە؟ ئەوە لە درویەكی بێ ئەساس هیچ شتیكی دیكە نییە و تەنیا ئیهانە كردنی خەڵكی ئێران و

ئارمانەكانیانە«.سی« بی »ان تەلەفزیۆنی لەگەڵ ریپۆرتاژیكی لە ناتانیاهوو بنیامین ئەمریكایی گوتی: »رووی راستی حكومەتی ئێران ئاشكرا بوو، ئەو ئاشكرا نەترسانەی نارەزایەتیكانی لە الیەن بە شیوەیەكی سەرسورهینەر بوونەش خەڵكی ئێران پێك هیندرا«. سەرۆك حكومەتی ئیسرائیل هەروەها گوتی: فیشەك تەقەی بەرامبەر لە و شەقامەكان سەر دەرژینە ئێران »خەڵكی

بەراستی كەسیك وەك من ناتانیاهۆ رادەوەستن. كە هەیە باوەرم هەیە، دیموكراسی بە باوەڕیم هەموو لە ئەمرۆ ئێران لە نەبوونی خەڵك ساالری وایە باوەریشم بووە، ئاشكرا زیاتر بوارەكانەوە كە كرد دیار بۆ جیهانی باشی بە روداوە ئەو كە

ناوەروكی راستی ئەو حكوومەتەی چییە«.هەڵیانسەگاند ئیسرائیل لە سیاسی پسپورانی لەبارەی كابینەكەی وەزیرەكانی و ناتانیاهۆ كە جواڵونەتەوە هەستیارانە زۆر ئێران روداوەكانی ئێران حكوومەتی بە ئەوەی بیانوی نایانهەوی و ئێران راستەقینەی خەڵكی بدەن، كە سەرهەڵدانی

بە »پیالنگیری دەرەوە« وەسف دەكەن.

بنەماڵەی هاشمی رەفسەنجانی لە مەترسی دان، لە راپۆرتەكاندا هاتبوو كە بۆ چەند كاتژمێریك فائیزە و مەهدی هاشمی رەفسنجانی گیرابوون كە ناوەندی ناو لە بوشایەتیكی كە كەوت دیار و نرخیندرا گرینگ زۆر ئەوە

دەسهەاڵتی ئێراندا هەیە.عەلی كە نووسیبووی خۆیدا ژمارەیەكی لە شەرقولئەوسەت رۆژنامەی ئەكبەری هاشمی لە تاران بۆ قوم هەاڵتووە و تێدەكوشیت لە رێگای دروست كردنی كموسیونیك تازە بێتە هۆی گۆڕانی لە یاسای بنكەیی حكومەت. لەو راپۆرتەدا هاتووە كە دەشیت ئەحمەدی نەژاد بۆ پەرتەوازە كردنی خەباتی دژبەرەكانیان، مونافسەی بۆ خەڵك تورەیی راكیشانی و ئێران خەڵك بنەماڵەی هاشمی رەفسنجانیان وەكو خاڵ نیشانە گرتووە، بەاڵم خامەنەیی لە قەسەكانی نوێژی جومعەدا، رەفسنجانی لەم جورە كارانە بەدور زانییەوە. بە پێی ئەو راپۆرتە رەفسنجانی لە ترس و دڵەراوكیدا دەژیت و كۆمەڵیك

ئیشی كردوە كە بپاریزریت.

سست ئێرانی حكومەتی ستونی ئابوری »قەیرانی ئەمیر: مەنەشە كردووە«

زمانی بە كە رادیویی و تەلەفزیۆنی وتووێژی لە چەندین ئەمیر منەشە جوراوجور لەگەڵ راگەیاندنەكانی نیونەتەوەیی ئەنجامی دابوو، باس لەوەی كرد كە گرێدانەوەی سەرهەڵدانی رەسەنی خەڵكی ئێران بە هێزكانی دەرەوە نیشانەی بیچارەیی حكومەتی ئێران لەبرامبەر سەرهەڵدانێكی ئاوا بێ وینەیە

كە دەسەلمێنیت رێژەیەكی زۆر لە خەڵكی ئێران لەو حكومەت بێزارن.منەشە ئەمیر لە قسەكانی لەگەڵ رادیۆی عەرەبی زمانی الشمش )كە لە رایگەیاند سەرەتا »حكوومەت گوتی: دەكات( وەشان ئیسرائیل باكووری كە ئەركدارەكانی مۆساد )بەشی پاراستنی دەرەوەی ئیسرائیل( ئەو هات و هوریایەیان ناوەتەوە. دواتر گوتیان كە ئەمریكا ئەو ئاژاوی هەڵگیرساندووە. دواتریش گریانداوە بە دەوڵەتی بریتانیا پاش ئەمانە گوتیان چەند كەسی لە

ئەندامەكانی موجاهیدینی خەلق ئێرانیان گرتووە«.مەنەشە ئەمیر لە وتوویژێكی كە لەگەڵ پیشكیشكاری رۆژنامەی ئەمریكایی »وال ئستریت جورناڵ« باس لەوەیش دەكات كە، ئەگەر مەحموود ئەحمەدی پێدەچێت بكاتەوە، پێ دەست كۆماری سەرۆك دووهەم جاری بۆ نەژاد كە بیتەوە زۆر كیشەی توشی ئێران ئابوری قەیرانی كردنی چارەسەر لە دەبیتە هۆی وەلەرزە كەوتنی ستونی حكومەتی ئیسالمی هەروەها ئاشكراشی نەگەیشتوتە دونیا ئابوری قەیرانی ئیستا كە كرد زروەی كاردانەوەكانی خۆی بۆ سەر ئابوری ئێران وە

كیشەی قوڵتر لە رێگادایە.رۆژنامەی لەگەڵ ریپورتاژیكی لە ئەمیر مەنەشە گوتی: بابەتە ئەو لەچوارچیوەی لۆمۆند، فەرنسی »لە چوار ساڵ سەرۆك كۆماریتی ئەحمەدی نەژاد، خەرجی بنەماڵەیەكی بۆ سە قات زیادی كردووە و بەپێی سەرژمێریكان فەرمی، ئیستا بۆ مانگیگ بڕی 941 هەزار تمەن پیویستە كە دیار نییە كام بنەماڵە لە ئێران بتوانید ئەو پارەیە لە رێگای رەوا بەدەست

بێنیت.

شیمۆن پرێس: ناتوانم دیاری بكەم

كە كامیان زۆتر كۆتاییان پێ دێت؛

بەرنامی ناوەكی یان دەسەاڵتی حكوومەتی

ئێستای ئێران



ڕێكخراوێكی كە نەتەوەییەكان پرسە بۆ »ڕا« ڕێكخراوی ناسیۆنالیستییە و گرینگی بە پرسە نەتەوەییەكان دەدات، سەرەڕای ڕێكخراوی بەرپرسی دەكاتەوە، ڕەت شێوەیە لەو بڕیارێكی ئەوەی ئیسرائیل_كورد گۆڤاری بۆ لێدوانێكدا لە مەالزادە هێمن ڕا« بەردەوام مەدەنییەكان ڕێگەچارە بەدەستپێكردنی ڕایگەیاند«هاوكات دەبن لە ناڕەزایی دەربڕین لە هاتنی ئاوارە فەڵەستینییەكان، هەرچەندە ئێمە باش دەزانین قۆناخی ئێستای گەلی كورد پێویستی بە كرانەوە بە ڕووی دەرەوەدا هەیە، بەاڵم بەو شێوەیە نا كە هێشتا خودی خۆمان

لە هەرێم كۆمەڵێك قەیرانمان هەیە چارەسەر نەكراوە كەچی قەیرانی دیكەشمان بۆ دروست ببێت، سەرەڕای هەموو هۆكارە ناوخۆییەكانیش، بیست و یەك واڵتی عەرەبی لە ناوچەكەدا هەن بۆچی ئەو پەناهەندانە

نابرێن بۆ ئەو واڵتانە؟دەڕێژەی لە نەتەوەییەكان پەرسە بۆ ڕا ڕێكخراوی بەرپرسی حكوومەتی هەنگاوەی لەو ڕێگرتن بۆ هۆكارێك چەند لێدوانەكیدا،

هەرێم دەخاتەڕوو:نێو دەچێتە خۆی ویستی بەبێ كورد سیاسی، ئاستی لەسەر

هاتنی فەلەستینییەكان یەكەم وێستگەی گواستنەوەی بیری توندڕه وی ئیسالمیی عەرەبی

مەترسیی ئاڵۆزكردنی شوناسی كوردی لە باشووری كوردستان لە ئارادایە

دوای سەردانەكەی سەرۆكی فەڵەستین )مەحموود عەباس( لە ڕۆژی دووشەممە ڕێكەوتی 2009/4/13 بۆ هەرێمی كوردستان، دەنگۆی ئەوە باڵو بووەوە كە بەشێك لە ئاوارە فەڵەستینییەكان لە خاكی هەرێمی كوردستان نیشتەجێ

دەكرێن، ئەوەی بەالی زۆرێك لە خەڵكی كوردستان، جێگەی هەڵوەست لەسەركردن و گرینگیپێدانە، مەسەلەیەكی زۆر هەستیارە كە ئەویش نیشتەجێكردن و هاوكاریكردنی ئەو ئاوارە فەڵەستینییانەیە لە خاكی هەرێمی كوردستاندا.

سه ردانه که ی مه حموود عه باس بۆ نیشته جێکردنی فه له ستینییه کان له کوردستان بوو

راپۆرتی:‌ئیسرائیل_كورد



كورد هەرگیز كاتێكدا لە عەرەبییەوە( ـ )ئیسڕائیلی هاوكێشەی پێوەندی بە كێشەیەكی لەو شێوەیە نییە كە زۆر ئەستەمە كورد تێیدا سوودمەند بێت.گەرەنتی نییە كە ئەو ئاوارە فەڵەستینییانە قەیرانی كە نەچێت بیرمان نەكەن، دروست كوردستان هەرێمی بۆ ئەمنی خێوەتگەی ئاوارەكانی فەڵەستین لە )نەهرولبارید( چۆن لە دەسەاڵتی لوبنانی یاخی بوون و شەڕێكی دوو مانگییان لەگەڵ هەڵگیرساندن و

ژێرخانی ئابووری لوبنانیان خستە مەحەكەوە.

كێشەی ناخۆیی، هەرێمی كوردستان بە قەیرانێكی نیشتەجێبوون و تا ڕاددەیەك ئابووری، ئاو، كارەبا، هەلی كار، خوێندن و پێداویستییە خوێندنی ساڵی لە نموونە بۆ دەبێت تێپەڕ ژیان سەرەتاییەكانی 2008 ـ 2009 زیاتر لە دە هەزار قوتابی بێبەش بوون لە خوێندن لە زانكۆ و پەیمانگەكانی كوردستان، هەروەها بەپێی ڕاپۆرتی ڕێكخراوی تواناسازی الوان كە ڕۆژی 2009/4/4 باڵو كرایەوە، ئێستا لە هەرێمی لە )یەك ملیۆن پێنجسەد و سیی و حەفت هەزار زیاتر كوردستان و چوارسەد و پەنجا( گەنج بێكارن كە سەدا هەشتاو حەفتی ڕێژەی كۆی گشتیی گەنجەكانی كوردستان پێك دەهێنن، هەر ئەم هۆكارانەش ڕێگربوون لەوەی دەسەاڵتی كوردستان بەپێی پێویست هاوكاری بە برا

كوردەكانمان لە كەمپەكانی )كاوە، باریكە و مەخموور( بكات. فەڵەستینییەكان ئاوارە بۆ كەمپەی ئەو كە نییە گەرەنتی دەكرێتەوە نەبێتە وێستگەیەك بۆ گواستنەوەی بیری ئسوڵیی عەرەبی باشووری دیموگرافیای توندوتیژی.گۆڕینی هزری باڵوبوونەوەی و

دووردا داهاتوویەكی لە هەیە ئەوە ئەگەری چونكە كوردستان، جوگرافیای خەڵكی كوردستان بگۆڕن، بەڵگەش بۆ ئەمە هاتنی عەرەبە

هاوردەكانە بۆ كەركووك كە ئێستا دووچاری قەیران بووینەتەوە.ئێمە بە نەنگی نازانین كە داوای ڕێگاگرتن لە هاتنی ئەو فەڵەستینییانە لە داوا نازانێت نەنگی بە عێراق كاتێكدا كە حكوومەتی لە بكەین، بهێڵن. ئێران بكات كە عێراق بەجێ ڕێكخراوی موجاهیدینی خەڵقی

مەترسی ئاڵۆزكردنی شوناسی كوردی لە باشووری كوردستان.هەوڵەكانی لە باس كۆتاییدا لە »ڕا«، ڕێكخراوی بەرپرسی ڕێكخراوەكەیان دەكات بۆ بەدواداچوون لە سەر ئەو مەسەلە هەستیارە پەرلەمانی لە هەرێەكە بۆ كرد پێشكش یاداشتنامەیەكمان دەلێ، كوردستان و سەرۆكایەتی هەرێم و چەندین كەس لە ئەنام پەرلەمان و بەرپرسان گوتیان بۆ ئەو مەسەلەیە بەدواداچوونی جیدی دەكەین كە چێ تا ئێستا وەاڵمی یاداشتنامەكەی ئێمەیان نەداوەتەوە،لە الیەكی تر ئەو بێدەنگبوونە زیاتر هانمان دەدات، بۆ ئەوەی ئێمە وەك ڕێكخراوێكی نەتەوەیی بە ئەركی خۆمان هەڵبستین، لەبەرئەوەی ئێمە باش دەزانین سەربردن بۆ كارێك كە خواستی جەماوەری لەگەڵدا نەبێت شەرعیەتی نابێت، هەروەها دەبێتە مایەی جیابوونەوەی ڕوانینی خەڵك و دەسەاڵت بۆ ڕووداوەكانی ناو كوردستان، سەرەڕای ئەوەی ئێمە وەك ڕێكخراوی »ڕا« دەمانەوێت ڕەوشتێكی دیموكراسی وحەزی یەكترقبوڵكردن لە دەزانین هاوكات بكەینەوە، باڵو خۆمان كۆمەڵگەكەی كایەكانی نێو ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنیش لەالیەنی دەسەاڵتی كوردستانەوە

ڕێگریان لێناكرێت بەڵكوو پشتگیریان لێ دەكرێت.



مەسعوود بارزانی: »تاوان نییە ئەگەر پێوەندیی ئیسرائیل و كورد پتەو بێت«ئیسرائیل داڕێژەری نەخشەی سەركەوتنی كورد بووە

ئیسحاق موردخای، به رپرسێکی گه وره ی کورد له ئیسرائیل

بەپێی لێكۆڵینەوە سیاسییەكان دەسپێكی هێلی په یوه ندیی ئیسرائیل و كورد، لە ڕێگەی مه ال مستەفا بارزانییەوە دەست پێدەكات و دواتریش ئەو هێلە دەگواسترێتەوە

ئەمەریكا و لە ڕێگەی هەریەك لە دكتۆر )نەجەمەددین كەریم( و )قوباد تاڵەبانی(یه وه ، ئیسرائیل نەخشەی بەهێزكردنی پێوەندیی كوردی لەگەڵ ئەمەریكا داڕشتووە و لە نێو هەرێمی كوردستانیشەوە ڕاستەوخۆ لە ڕێگەی موسادەوە یارمەتی پێشكەش بە پارتی

و یەكێتی كردووە تا پێگەی كورد لە عێراقدا بەهێز بكات.

ئەلوەند‌شالۆم-ئیسرائیل



پێوەندیی ئیسرائیل و كوردبۆ كورد و ئیسرائیل نێوان پێوەندییەكانی نەخشەی دەسپێكی بەرلە ئیسرائیلیەكان كە دەگەڕێتەوە و لێكدرا مێژوویەكی هەبوونی چەند سەدەیەك پێش میالدی لە نێوان رووباری نیل و فورات ژیان كوردستانی هەرێمی كە نیشتەجێبوونە شوێنێك لە بەشێكیشیان و

ئێستایە.ئەو پێوەندییە جیا لەوەی كە بە پێی هەندێ لێكۆڵەری ئیسرائیل و كوردەكان بە یەك نەتەوە دادەنێت، هێندەیش لە ڕووی ئایدۆلۆژییەوە تێڕوانینی ستراتیژیەتی هەردوو ال لە بارەی هەندێ دۆسیەی ڕۆژهەاڵتی

ناوین یەك دەگرێتەوە.هەندێ لە لێكۆڵەرەسیاسییەكان پێوەندیی نێوان ئیسرائیل و كورد بۆ سەردەمی )مەال مستەفا بارزانی( دەگەڕێننەوە و بۆچوونیان وایە،

تا ئێستایش ئەو پێوەندییە بەردەوامی هەیە.

پێوەندییەكان لە واشنتۆندكتۆر و تاڵەبانی( )قوباد لە هەریەك سەرچاوە، هەندێ بەپێی )نەجمەدین كەریم( پێوەندیی ڕاستەوخۆی نێوان ئیسرائیل و كوردەكانن كە هەردووكیان لە ئەمەریكا ڕەگەزنامەی ئەو واڵتەیان هەیە و لەوێ

پۆستی دیاریكراویان پێ دراوە.

كورد ئەنستیتۆی سەرۆكی ئێستا كە كەریم( )نەجمەدین دكتۆر و بووە بارزانی( مستەفا مەال ( لەگەڵ پێشتریش و واشنتۆنە لە ئێستا لە پێنا و ستراتیژیەتی نەتەوەی كورد لە واشنتۆن كاردەكات. )نەجمەدین( لە ساڵی )1991( لە الیەن وەزیری دەرەوەی ئەمەریكای ئەنستیتۆی سەرۆكی بە كرا و لێكرا پێشوازی ڕاستەوخۆ ئەوكات و ئیسرائیل نێوان پێوەندی ڕێگەیەوە لەو و واشنتۆن لە كوردی دكتۆر )1992( ساڵی لە كێشرا. بۆ هێلەكانی ئەمەریكا لە كورد )نەجمەدین( بە یارمەتی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریكا بەشی كوردی

ڕادیۆی دەنگی ئەمەریكای چاالك كرد.

دۆزی بارەی لە ئەمەریكا زانكۆكانی لە وانەی كاتیشدا لەهەمان كورد دەگووتەوە.

لە بەشداری )2002،2003( دوای كەریم( )نەجممەدین دكتۆر 2003 لەساڵی و كرد مەسیف و لەندەن ئۆپۆزسیۆنی كۆنگرەكانی ئەندامی ئەو كۆنگرەیە بوو كە بە مەبەستی ڕووخانی ڕژێمی پێشووی عێڕاق دروستبوو و لە رووی چاالكییەوە موسادی ئیسرائیلی پالپشتی

سەركیی كردووە.

نەژادی كورد و ئیسرائیلدەگەڕێتەوە میالد پێش 722 ساڵی بۆ یەهودیەكان سەربەخۆی



و نیشتەجێبوون فورات( و )نیل دوورووبار ناوچەی نێوان لە كە دەگوترێت پێی ئێستا كە نیشتەجێبوون شوێنێك لە بەشێكیشیان

هەرێمی كوردستان.لەگەڵ سۆزیان ئەوان كاتیش ئەو و میدیاكانە لە كورد نەژادی ئیسرائیلیەكانی ئەو ناوچەیە هەبووە، هەتا چەند پسپۆرێكی ئەڵمانی

بۆچوونیان وایە كە ئەسلی ئیسرائیلیەكان كورد یەكە.پێشوو ئیسرائیلی موسادی بەرپرسی زانیاری لە هەندێ پێی بە بارزانی( مستەفا )مەال بارەگای (لە 1975_ 1963 ( ساڵی لە ڕاهێنانی بە هێزەكانی كوردی كردووە و چەكی دژ بە فرۆكەجەنگیەكان

پێداوون.21 / 9/ 2009 لە ڕۆیترز ڕاپۆرتێك لەو بارەوە هەیە.

مووساد لە كوردستانلە كۆتای پەنجاكان و سەرەتای شەستەكانەوە بە هەزاران موسادی بۆ نهێنیان كاری و نیشتەجێبوونە عێراق لە كوردستانی ئیسرائیلی

ئیسرائیل ئەنجامداوە،بەو پێیەش ئیسرائیل سەرچاوەی مەشق و پێدانی چەك بووە بە

كوردەكانەوە بووە.هەتا لە ساڵی شەستەكان پارتی دیموكراتی كوردستان پتەوترین و پێكهێناوە پاراستنیان هێزی و كردووە موساد لەگەڵ پێوەندی هەرێمی سەرۆكی بارزانی( )مەسعود لە هەریەك )2004( ساڵی لە پێوەندی عێراق كۆماری سەرۆك تاڵەبانی( )جەالل و كوردستان دانیشتنیاند لەیەكەمین و پێكرد دەست ئیسرائیل لەگەڵ پتەویان پێوەندی هێلی شارۆن( )ئاریەل پێشوو ئیسرائیلی لەگەڵ سەرۆكی سیاسی مەكتەب باڵی جیابوونەوەی دوای بەاڵم دامەزراند. تازەیان »جەالل تالەبانی« نامێلكەیەكی لە دژی ئەو پەیوەندییە بالوكردوە و پەیوەندییەكانی خۆی لەگەڵ ئێران دەرێژە پێدا و تا ئێستاش یەكێتی

نیشتمانی كوردستان هاوپەیمانێكی نزیكی ئێرانە.

گەردەلولی بیابانلە كاتی هێرشی ئەمەریكا بۆ سەر عێڕاق كە بە ناوی »گەردەلوولی دژی لە دنیا هەموو لە ئیسرائیل ڕێكخراوەكانی ناسراوە، بیابان«

سەدام حوسێن بەرگریان لە كورد كرد.و سەرۆكی دا عێڕاقی كوردەكانی زۆری یارمەتی ئیسرائیل دواتر ئەوكاتی ئیسرائیل لەگەڵ وەزیری دەرەوەی ئەمەریكا )جیمس بیكر(

نەخشەیەكی بەرگریكردنیان بۆ كورد كێشا.لە یەكەم سەردانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان )مەسعوود بارزانی( بۆ كوێت كە لەساڵی )2006( دەستی پێكرد، كاتێ ڕۆژنامەنووسێك

پرسیاری لە بارەی كورد و ئیسرائیل كرد، )مەسعوود بارزانی( ئەوەی خستە ڕوو كە تاوان نییە ئەگەر بێت و پێوەندی نێوان ئیسرائیل و

كورد پتەوبێت.لەكاتێكدا كە تەلەفزیۆنێكی ئیسرائیلی ئەوكات پەخشی وێنەیەكی دەرەوەی وەزیزی و بارزانی( )مستەفا لەنێوان كە كرد گیراوی

ئیسرائیل )موشیە دیان( گیرابوو.

تەنیا مامەڵە كردن لەگەڵ كورد)سیمۆن هێرش( لە ئەفسەرێكی بااڵی موسادی ئیسرائیل زانیارێكی عێڕاق كوردەكانی یارمەتی بەرەدوەام ئیسرائیل كە كردەوە، باڵو دەرەوەی وەزراەتی لە پێشوو گشتی بەڕێوەبەری بەپێی دەدات. ئیسرائیل، زانیاری ئەوەی راگەیاندووە كە ئیسرائیل بۆ ستراتیژیەتی دەكات، دیكە نەتەوەكانی لەگەڵ مامەلە عێڕاق لە كیانی سەهیونی نەوەك لەگەڵ عەرەب، لەنێو هەمووشیانەوە پشت بە كورد دەبەستێت و بە هاوپەیمانی خۆی دەزانێت، چونكە لە شەستەكانەوە ئیسرائیل كیانی لە چاالكن كوردیش جولەكەكانی و كوردە هاوپەیمانی

ئیسرائیلدا.

ئەنیستیتۆی كورد لە واشنتۆن )1996( ساڵی لە واشنتۆن، لە كوردی ئەنستیتۆی لەبارەی كە بوو امیتای( (،)مایك 2005 تا) جێبەجێكاری بەڕێوەبەری كوری موریس امیتای جوولەكەیە و سەرۆكی پێشووی »ایباك« كە گەورەترین ڕێكخراوی گوشاری جوولەكەیە لە واشنتۆن، دواتر مایك لە

2005 بوو بە ڕاوێژكاری ئەو پەیمانگایە.لە هەمات كاتدا مایك جێگری سەرۆكی »ئەلجەنزایە« لە پەیمانی جوولەكە بۆ كاروباری ئاساییشی نەتەوەی ئیسرائیل، هەردووكیان بۆ بەرژەوەندی ئیسرائیل لە واشنتۆن كاردەكەن، بەو پێیە دەركەوتووە كە بەرژەوەندی كیانی ئیسرائیلی یەكسانە بە بەرژەوەندی كیانی كوردی.ماكس لەواشنتۆن كوردی ئەنیستیتۆی لە دیكەی ڕاوێژكارێكی كامبلمانە كە ئیسرائیلیەو كە ئێستا سەرۆكی فەخری دەزگای ئۆرشەلیم

و حاكمی فەخری زانكۆی عبریە لە قودس،ڕاوێژكارێكی دیكەی ئەو پەیمانگایە بەناوی لوری مایلروی یە و ئەو

كەسە كەسایەتیكی دیاری پێوەندی نێوان كورد و ئیسرائیلە.دەزگایە ئەو كە ئەمەریكییە )ئەنترابرایزی( لێكۆلەری هاوكات هزریەو ئەو كەسە ڕاوێژكاری كلینتۆن بووە لە )1992( بۆ كاروباری عێڕاق. بەوپێیە ئیسرائیل لە هەموو قۆناغێكدا پاڵپشتی لە پاراستنی بەدەست دەستكەوتەكانی بتوانێت كورد تا كردووە كوردی كیانی

بهێنێت و پارێزەری دەستكەوتەكانی كورد بووە.



كاروباری بەرپرسی میشێل، جورج دیاریكراودا، كاتی یەك لە رۆژهەاڵتی ناوه ڕاست له كوشكی سپێ له گه ڵ رپبێرت گه یتس، وەزیری بەرگریی ویالیەتە یەكگرتووكان و دێنیس راس، بەرپرسی فایلی ئێران لە كوشكی سپی بەروە ئیسرائیل وەڕێ كەوتن تا لە چوارچێوی پرسی

ناوەكیی ئێران له گه ڵ ئیسرائیل گفتوگۆ بكەن.ئەل رۆژانە، رۆژهەاڵتی ناوه ڕاست بووه تە ترافێكی پیاوانی سیاسیی

ئەمریكا بە تایبەتی لە ئیسرائیل كە مولەتی میوانداری لە ئیسرائیل كاروباری بەرپرسی میشێل، جۆرج كاتدا، هەمان لە وەردەگرن. گه یتس، رۆبێرت له گه ڵ سپی كوشكی له ناومڕاست رۆژهەاڵتی كوشكی لە ئێران فایلی بەرپرسی راس، دێنیس و بەرگری وەزیری ناوەكیی پرسی چوارچیوی لە تا كرد ئیسرائیلیان سەردانی سپی میشێل جۆرج هەرچەندە بكەن. گفتوگۆ ئیسرائیل له گه ڵ ئێراندا

پیاوانی سیاسیی ئەمریكا لە پشت فایلی ئێرانن لە ئیسرائێل

ئێران لە نێوان گەمەی ئەمریكا و ئیسرائیلدا

ئێران له به رده م مه ترسیدایه

ڕاپۆرتی:‌بینیامین‌مه‌حموود



زۆربەی كاته کان لە هەوڵێ ئەوەدا بووم كەمتر خۆی تێكەڵ بە فایلی ئیران بكات و ئەم جارە بە شێوەیەكی نوێ باس لە سەفەرەكەی بۆ رۆژهەاڵت ناوین و ئیسرائیل دەكات. لە الیەكی دیکه وه ئاژانسەكانی هەواڵ بىویان كردوە که ئامانج لە سەفەرەكەی جۆرج میشێل ئەوەیە كە لە الیەك گوشار بەخاتە سەر ئیسرائیل و ئەو واڵتە ناچار بكات لە جوولەكەنشینه كان شاروچكە زیاتری دروستكردنی لە دەست كە ناوچەكانی فەلەستین هەڵبگریت و لە الیەكی دیكە هەڕەشەكانی دوا

بە دوای یەكی دەوڵەتی ناتانیاهۆ لە دژی ئێران كەم كاتەوە.لەبارەی ئیسرائیل پیشه سازیی وەزیری ئه لعزر، بن بێنیامین ئەجندای سەفەری بەپرسانی ئەمریكا بۆ ئیسرائیل لەم كاتەدا دەڵێ: جیهانێكی ده دا هەوڵ ئەمریكا، كۆماری سەرۆك ئۆباما، »بارك خۆی جیگای كە ئیسرائیلە سوودی بە ئەوە بكات، دروست نوێ رەخنانەی »ئەو دەڵێت: هەروەها بگرێت«. شەپۆالنە ئەو سەر لە ئەمریكا و ئیسرائیل پەیوەندیی لەسەر ئاستەنگێكی هیچ ئەمریكا، ئەمریكا بەرپرسانی سەفەری ئەو، بڕوای بە نەكردوە«. دروست دەوڵەتی بۆ هەلەی ئەو ناوین، رۆژهەاڵتی بۆ دوواییدا رۆژانی لەم بەرنامەكانی و بكات بەخۆداچوونەوەیەك كە رەخساندووە ئیسرائیل خۆی راست بكاتەوە، دیارە مەبەستی ئەلعزر فایلی ناوەكیی ئێران و راگرتنی شاروچكە جوولەكەكانە، نەک راستەوخۆ گرێدراوە بە ئاشتیی

رۆژهەاڵتی ناوه ڕاست.لە دانیشتنەكانی رۆبێرت گه یتس له گه ڵ گەورە بەرپرسانی ئەمریكا مەسەلەی ئێران زیاتر قسەی لەسەر كرا. گه یتس، پێش یەك هەفتە لە سەفەرەكەی بۆ ئیسرائیل رەسەمەن گوتی، كە ئامانجی لەو سەفەری بەرپرسانی له گه ڵ ئێرانە ناوەكی فایلی تاوتوێكردنی ئیسرائیل بۆ له گه ڵ ئێران فایلی بەرپرسەی راس، دێنیس هەروەها و ئیسرائیل باوەرپێكراوتر زیاتر و تا ئەویش هەواڵی بردووە خۆی بۆ ئیسرائیل بەر دەستی لە ئێران نوێ گۆڕانكارییەكانی هەروەها و ئێران لەمه ڕ

بەرپرسانی ئیسرائیلی دابنێت.

ناكۆكیی ئیسرائیل و ئەمریكا لە سەر ئێرانئێران سەر لە ئەمریكا و ئیسرائیل ناكۆكی وه رسووڕاوە. پێچەوانە بە سەفەرەی بەو کاری سه ر هاتنه پێش ته لئه ویو و واشنگتۆن سەبارەت هاوبەشیان هەڵویستی ئۆباما، بارك جورج كاتەشدا لەو هەرچەند هەبوو، ئێران بە بوش، سەرۆك كۆماری ئەو كاتەی ئەمریكا، دژی بە بەاڵم بوو، ئێران بۆسەر سەربازی هێرشی گۆڕانی دەوڵەتی ئەمریكا و ئیسرائیل هەر دووال

دوور ئێران لەبەرامبەر خۆیان هاوبەشی هەڵوێستی لە ئاستێكی تا كەوتنەوە، ئەو دوور كەوتنەوەیە بە سەفەری بەردەوامی بەرپرسانی ئەمریكا بۆ ئیسرائیل بە پێچەوانە وه رسووڕایەوە، دەوڵەتی رادیكاڵی ناتانیاهۆ دەڵێت كە به رنامەی ناوكی ئێران هەڕەشەیەكە بۆ مرۆڤایەتی پێویست ئەگەر كە كردووە بەوەی ئاماژەی زۆر جار ئیستا هه تا و بێت، بڕیار دەدات كە هێرش سەربازی بكاتە سەر بنكە ناوەكییه كانی

ئێران. بە پسپۆرانەوە لەالیەن كاتێك باریەوە لەم ناتانیاهۆ لێدوانه کانی ئەمریكا سەرۆكی جێگری بایدن، جۆزێف كە هەڵسنگێندران جددی ئەمریكا ئێران، بكاتە سەر هێرش بیەوێ ئیسرائیل گوتی: »ئەگەر ئیمە و هەیە خۆی دەسه اڵتی ئیسرائیل و ناكات ڕێگرییه ك هیچ پسپۆڕانی زۆربەی ئەواندا، بڕیارەكانی لە ناكەین دەستێوەردان سیاسی، هەڵسەنگاندنی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكایان بە پێچەوانە ناوزەد ئیسرائیلیان بۆ ئەمریكا بە سیگنالێ سەوزی و هه ڵسه نگاند

كرد، لێرەدا ئیسرائیل بە خوشحالییەوە ئەو قسانەی قەبوول كرد.

گفتوگۆ یان هێرشی سەربازیهەرچەند هەر دووالیەن كۆكن لەسەر بڕیاری توندكردنی سزای زیارتر بۆ سەر ئێران، بەاڵم زۆربەی پسپۆریان پێیان وایە ئیسرائیل هێرشی سەربازی ناكاتە سەر بنكە ناوەكییه كانی ئێران، بە ڕای ئەوان ئەمریكا ئیستاش خاڵی سەربازیی وەك دوایین كارتی خۆی چاوی لێ دەكات و ڕای گشتی دەخەنە سەر لێدوانەكانی بارك ئۆباما كە ئیستاش دەڵێ ئەمریكا دژی كردەوەی سەربەخۆی ئیسرائیلە بەرامبەر بە ئێران چونكە

لە بەرامبەردا ئەمریكا تووشی دەرئەنجامەكانی ئەو شەرە دەبێتەوە.خوازیاری ئەمریكا كە ئەنجامەی ئەو دەگەنە دواییدا لە ئەوان پیشكەوتنی گفتوگۆكانە بۆ دۆزێنەوەی ڕێگە چارەیەكی ئاشتیانە لە و دانیشتنی سووریا بۆ دەسپێكیك و فەلەستین و ئیسرائیل نیوان ئیسرائیل. بۆیە سیاسەتی ئەم قۆناغەی ئۆباما لە الی ئیسرائیلییەكانه وه بە سیاسەتی ئەسپەكەی تڕۆوا ناسراوە، پیشنیاری دانوستان له گه ڵ ئێرانە بۆ ئەوەی پێش لە هێرشی سەربازی ئیسرائیل

بۆ سەر ئێران بگرت.بەم حاڵەشەوە دیالۆگی دووالیەنانەی ئەمریكا و ئیسرائیل لە ئۆرشەلیم زیارتر لە ژیر كاریگەری ئەوەی لەبەر ئیسرائیلدایە، سەربازیی که شی چەندین که شتی ژیرئاوی ئیسرائیل كە هەڵگری چەكی ئەتۆمین لە كەناڵی سوئیز تێپەر بوونە و

بەرەو كەنداوی فارس لە رێدانە.

دیالۆگی ئەمریكا وئیسرائیل لە

ئۆرشەلیم زیارتر لە ژێر كاریگەریی که شی سەربازیی

ئیسرائیلدایە



ئیسرائیل-كورد: بەشیر بۆتانی كییە؟

بۆتانی: من لە دەشتی حەسینان هاتوومە دونیایە، ماڵی ئیمە لە زاخۆ، موسڵ و كەركوك بووە، راستە كە من كوری رۆشنبیر و تەمەنمی من ئەوەی لەبەر بەاڵم بۆتانی«مە، خەباتكار »سەبری كەركوكی بە خۆم ئەوەش ولەبەر برد بەسەر كەركوك لە خۆم دەزانم. من مرۆڤیكی ئاساییم و كاتە بوشەكانم بە ئیشی هونەری و ئەدەبی پڕ دەكەمەوە. نمونەش زۆرن: من زۆر لە سەر ژیان، ئەدەب كوردی و فەلەستین عەربی و كوردستان جولەكەی هونەری و

دەرەوەی واڵت دەنوسم.

لە كوردستانی جولەكەی و تو پەیوەندی ئیسرائیل-كورد: ئیسرائیل لە الیەن هونەرییەوە هەیە، ژمارەی ئەوان لە ئیسرائیل

چەندە؟من بەهێزە، زۆر جولەكە كوردی لە من پەیوەندی : بۆتانی جار جار بۆ چەند كاری هونەری خۆم دەچمەوە بۆ ئیسرائیل، بۆ تۆماركردنی سی دی، لە چەند ئاهنگی گچكە بەشدار دەبم، هونەری فەلكوری و میللی ئەوان كۆ دەكەمەوە، لە گەڵ ئەوان وتووێژ ساز دەكەم و....هتد. لەبارەی ژمارەی ئەوان، 200 هه زار که س دەبن و لە چەند جیگایان ژیان دەكەن، وەكو تیوەریە، حەفیفا، ئۆرشەلیم، تەل ئەویو و بەرشیوا. بە كورتی ئەوان باژێریكی گچكەیان بە ناوی

»كەستل« )میوز تسیون( و )35( گوندیان هەیە.

لە چونە؟ كوردی هونەری بۆ ئەوان رۆانگەی ئیسرائیل-كورد:

ژیانی رۆژانەیان چ عادەت و تەقالیدیكیان گۆڕاوە؟ كلتوری كوردی لە چ الیەنیەكەوە كاریگەری لەسەر كردوون ؟

بۆتانی: كوردی جولەكە بە كوردی، ئارامی، عەرەبی و عیبریانی قسە دەكەن. ئەوان بە گشتی لە پاییز جەژنی »كەپری شینان« »سەهرانی« ناوی بە گەورە فیستیوالیكی ئەو دەكەن، پیروز كوردستان رۆژهەاڵتی كوردەكانی بەهاردا لە وەها هەر دەگێرن. جەژنی بەهار پیرۆز دەكەن، یان ئەوەی ئێمە پەی دەڵێن نەورۆز. ئەوان كوردییە، ئەوان كوردییە، خواردنی بە كورتی كەونەشۆپی بردنی هەر دوو بكار ئیسرائیل لە بەاڵم ئەوان كوردییە، موزیكی كە راستە دەبێت. كەمتر ساڵ بە ساڵ ئارامی و كوردی زمانی ژیانیكی و ئیسرائیل دینە ساڵ بە ساڵ كوردستانی جولەكەی كاتدا كەونەشوپی خۆیان لە هەمان بەاڵم پێدەكەن، نوێ دەست پاراستووە، وەك ژن هینان و شایی كوردی لە ئیسرائیل،هەر وەك پیشوو بە دەهۆڵ و زۆرنایەیە، بە شیوەیەكی نوێكراوە، هەروەها بۆ سونەت كردنی كورەكانیان هەر وەك پیشوو ئاهەنگ دەگێرن و بە

كوردی گۆرانیان دەڵێن.

ئیسرائیل-كورد: رێگەی بەهێز كردنی پەیوەندی دوستایەتی لە نێوان جولەكەی كوردستانی چون دەتوانی پێك بێت؟ بۆ نمونە بۆ دروست كردنی كۆمەڵەیەك »دوستایەتی كورد و جولەكە«تا چەند

مەجال هەیە؟ بتوانی مروڤ ئەگەر ژێرانەیە كاریكی بەراستی بۆتانی: كۆمی چەند و من هەروەها بكات. دروست ئەوها كۆمەڵەیەكی هونەری كوردی ئیسرائیل چەند ساڵە پیشنیاریكی وامان كردوە،

دۆستایەتیی كورد و جوولەكەو ناساندن زیاتر چوارچێوەی لە ئیسرائیل-كورد گۆڤاری نزیكبوونەوە لە ژیانی كوردەكان لە ئۆرشەلیم، دۆسییەیەكی تایبەت بە »دۆستایەتیی كورد و جوولەكە« دەكاتەوە و لە هەر ژمارەی گۆڤارەكەماندا، هەوڵ ده ده ین لەگەڵ رۆشنبیر و سیاسەتڤان و نووسەر و هونەرمەندان و رۆژنامەنووسەكانی كوردی جوولەكە لە ئیسرائیل بیروبۆچوونی هەروەها و جوولەکه كولتووری و تیڕۆانین لەسەر له مه ڕ ئیسرائیلییه کان سیاسەتڤانه و رۆژنامەنووسان و نووسەر

دۆزی كورد لە هەر چوار پارچەی كوردستاندا بخاتە روو.

دۆسییە

هونەرمەند بەشیر سەبری بۆتانی



كە كوردستان بۆ ناردەوە منیان ئەوان ئەوەی یان بكەم، پەیدا ئەوها پەیوەندیكی كاریكی ئەدەبی هونەری پێكەوە بكەین. ئەو كات من لەگەڵ وەزیری رۆشنبیری حكوومەتی كاكەیی: »فەلەكەدین كوردستان هەریمی بۆ ئەدەبی هونەری كاریكی كە كرد قسەم دوستایەتی كورد و جولەكە و فەلەستین لە هەرێمی كوردستان بكەین. جیگای باسە كە

بە جیدی ئەو شتەی هەڵسەنگاند. من سپاسی بەرێز فەلەكەدین كاكەیی دەكەم لەسەر قەبوول كردن و بە گەرمیی نزیكبوونەی لەو

مژارەدا.

ئیسرائیل-كورد: ڕۆڵی هونەر و ئەدەب لە سەر دوستایەتی كورد و جولەكە تا چەند دەرو دەبێنی؟

بۆتانی: گرنگی ئەدەب و هونەری زۆرە، ئەگەر ئێمە و ئیسرائیلیكان بتوانین پێكەوە كاری هونەری و ئەدەبی بكەین، بۆ خۆی كارێكی ژێرانەیە و هەر دوو ال دەتوانین زیاتر الیەنی هونەری و ئەدەبی راگەیاندنی كوردی هیوادارم كە بناسینین. من یەكتر بە خۆمان

بە كوردی جولەكە، كە بدەن بواریك دەبێ بتوانن ئەدەب و هونەری خۆیان لە راگەیاندنی

كوردیدا پێشكیش بكەن.

لەگەڵ دوستایەتی ئیسرائیل-كورد: گرینگە مەسەلەیەكی كوردستانی جولەكەی

یان نا؟ بۆ چی؟بۆتانی: بەڵی زۆر گرینگە. هەروەها بۆ ئەو دوستایەتییە زۆر كار و خەبات دەكرێت، وەك كار و باری سیاسی

و بازرگانی و ئابوری و گشت و گوازری و .. هتد.

ئیسرائیل-كورد: خەڵكی ئیسرائیل چون چاو لە كورد دەكەن و نرخاندنی ئەوان لەسەر كوردستان چییە؟

بۆتانی: بە راستی مرۆڤی ئاسایی لە ئیسرائیل بە چاویكی گەروە لە كورد و كوردستان دەڕوانن. زۆربەی ئەوان ڕۆشنبیرن و بە وردی لەسەر كێشەی كورد و كوردستان رادەوەستن. لەكۆتاییدا دەمهەوی رۆناكبیریكی هەر هیوای خۆی بۆ كوردستان بوونی رزگار بڵێم

ئیسرائلییە.

رۆشنبیرانی ئیسرائیل ئازادیی كوردستانیان دەوێ



بە بنیانتانی دەوڵەتی نتانیاهۆ هەندێ حكوومەت و كەسایەتیەكان ئایا رابوەستێت. ئاشتی رەوتی نەكا دەربڕی ناخۆشیان هەڵوێستی ئەوە »مونخێم بەگین« نەبوو كە رێخۆشكەر بوو بۆ پێكهێنانی ئاشتی لەگەڵ مسیر و پاشان بیابانی سینا-ی راسپاردە دەستی میسرییەكان

كرد؟هەندێ لە حكومەتەكان بە ناوی دیموكراسی هەڵبژاردنی تەزویری بەڕێدەخەن، بەاڵم هەمان فەرمانڕەواكانی پێشۆ دەبنە براوە و درێژە بەو حكومەتە دەدەن كە خەڵك پاڵپشتیان لێناكات و بە بەردەوامی بۆ دەكەن دەمكوتیان و دەبڕن زمانیان دەكەن. سەركوت خەڵك ئەوەی ناڕەزایەتی دەرنەبڕن. ئەم دەوڵەتە نوێیەی ئێستا لە ئیسرائیلی دامەرزاوە، هەندێ ناكۆكی هەیە لەگەڵ دەوڵەتە پێشوەكانی ئەمریكادا. خۆ لە جیاوازی رێگایەكی و دەبات بەڕێوە نوێ سیاسەتێكی واتە چاالكە و زیندوو نەتەوەیەكی راستەقینەی هێمای ئەمەش گرتووە. كە هەر چەند ساڵ جارێك رێگایەكی نوێ بەڕێوە دەبەن بە مەرجێك رێگای پێشو دەرەنجامی زۆر باشی لێ نەكەوتبێتەوە. دەوڵەتی پێشۆی دایە حیزبێكی سەرۆك بۆش رۆیشت و كۆماریخوازەكان دەسەاڵتیان تر و دیمۆكراتەكان حكومەتیان گرتە دەست و ئێستا دەیانەوێ هەموو دەرەكییەوە سیاسەتی لە هەر بگۆڕن، بوارێكەوە هەموو لە شتێك

بگرە هەتا رێگەچارەكانی ناوخۆیی. نتانیاهۆ هەموو كەس دەیناسێت و چەند ساڵ لەوەوبەر بۆ ماوەی یەك ساڵ و چەند مانگ سەرۆك وەیرانی ئیسرائیلی بوو. لە پەیوەندی نێونەتەوەییدا الینگری ئاشتی و ئارامییە لەگەڵ هەموو نەتەوەكاندا. لە كارەباری ئاسایشی دا شێلگیرە و لە مەسەلەی ئابوری دا الینگری ئەمریكا لە تاكەكەسیە. داهێنانی هاندەری و ئازادە بازرگانی خوێندنی تەواو كردووە و ئاراستەی سیاسەتەكانی هاوشێوەی رەوتی سیاسەتەكانی ئەمریكایە و ئەوەش بە هۆكاری پێشكەوتنی ئەمریكا

دەزانێت.نیگەرانیان سیاسی كاربەدەستانی و سیاسی چاوەدێری هەندێ دەربڕی، نەكا دەوڵەتی نوێیی ئیسرائیلی لەگەڵ حكومەتە نوێیەكەی ناوەڕاست. رۆژهەاڵتی كاروباری لە سەر هەبێت ناكۆكیان ئەمریكادا كێشەی ئەمریكا لەوەدایە ئەو دەوڵەتەی كە پێشتر پێداگر و شێلگیر بوو شوێنی خۆی داوەتە ئەو دەوڵەتەی كە بە دوای ئاشتی و دانوستاندنەوەیە، بەاڵم لە ئیسرائیل دا ئەم رەوتە پێچەوانە بووە واتە ئەو دەوڵەتەی ئامادە بوو هەموو ئیمتیازێك بداتە فەلەستینیەكان و هەوڵیدەدا لەگەڵ

سوریادا بگاتە ئاشتی، داوەتە خۆی شوێنی دەوڵەتێك كە پێدانی ئیمتیازی یەك الیەنە و دادەنێت هەڵە بە لە سەر ئەو باوەڕەیە هەر ئیسرائیلی كە دەداتە شتە ئەو و فەلەستینیەكان كە سوریاییەكان ئەوان ئامادەن بیدەنە نەك ئیسرائیلی

شتێك لە سەرووی ئەوە.وەزیری دەرەوەی ئیسرائیلی »لیبرمەن« رێبەری حزبی »ئیسرائیلی بیتینۆ« )ئیسرائیلی ماڵی ئێمەیە( پەرچدانەوەیەكی بۆمەلەرزە ئاسای كە وت التینی زمانی بە پەندێكی هەبوو. سیاسیدا گۆڕەپانی لە گوتی: و نێونەتەوەیی پەیوەندی لە پێداگرانەیە رەوتێكی دەربڕی ئەگەر بە دوای ئاشتییەوەی، خۆت بۆ شەڕ ئامادە مەكە. سەركەوتنی هێمای ئیسرائیلی هەڵبژاردنەكانی دوایین لە راستگەرا حزبی بە بەرامبەر ناڕەزایین ئیسرائیلی خەڵكی لە زۆر رێژەیەكی ئەوەیە سیاسەتەكانی پێشۆی ئیسرائیلی و خوازیاری ئاڵۆگۆڕن. لە روانگەی ئەو خەڵكەوە، زۆربوونی تیرۆر لە الیەن فەلەستینیەكان و بەتایبەتی لە الیەن حەماس و گەیشتنی ئەو حزبە تیرۆریستیانە مەترسییە بۆ نەرمی هەڵسوكەوتی دەرەنجامی ئەوەش ئیسرائیلی، لەناوچوونی

سیاسەتی ئیسرائیلیە بەرامبەر بەوان.بێگومان دەوڵەتی »ئوهۆد ئوڵمێرت« یەكێ بوو لە دەوڵەتە نەرمەكان لە مێژووی ئیسرائیلی. لە كونفرانسی »ئاناپولیس« بەشداری كرد و ئاشتی بە سەبارەت بەرباڵوی دانوستاندنی فەلەستینیەكاندا لەگەڵ

كرد و ئامادەبوو ئیمتیازێكی زۆریان پێ بدات. نەرمی ئەم دەرەنجامی ەوە لیبرمەن- و نتانیاهۆ روانگەی لە نواندنەوە ئەوە بوو كە حزبواڵ لە باكوور و حەماس لە كەرتی غەزەوە بەو و بسەپێنێت ئیسرائیلیدا سەر بە نەكراو پێشبینی شەڕی دوو بۆ خۆیان دووال هەر هێشتا لێبدات. قورسی زەربەیەكی شەڕەش ئیسرائیلی دەبوایە جۆرەی بەو چونكە دەكەن ئامادە تر شەڕێكی

دەوڵەتی نوێی ئیسرائیل و سیاسەتی كۆمەڵگای نێودەوڵەتی

تایبەت‌بە‌گۆڤاری‌ئیسرائیل-كورد

منەشە ئەمیر- ئۆرشەلیم



حەماسی بكوتابا نەیكرد و ناتەواو مایەوە. دوو بۆ واڵت دوو دروشمی ئوڵمێرت دەوڵەتی دەڵێت: نتانیاهۆ نەتەوەی قبوڵ كرد و ئامادە بوو دەوڵەتی سەربەخۆی فەلەستینی بە فەرمی بناسێت لە پاڵ دەوڵەتی ئیسرائیلی، بەاڵم دەرەنجامەكەی چی بوو؟ حەماس و جیهاد لە مۆشەك فڕێدان رانەوەستانەوە، سەربازی شتێك داوای سەربازەش ئەو كردنی ئازاد بۆ و رفاند ئیسرائیلیان ئیسرائیلی و مەترسییە جێی ئیسرائیلی بۆ دیسانەوە كە دەكەن بەرەو نابودی دەبات. نەك هەر ئەمانە بەڵكو حكومەتی خۆبەڕێوبەری فەلەستینی داوا دەكات سێ ملیۆن فەلەستینی كە بە جیهاندا باڵوەیان

كردووە چیان پێ خۆشە بیكەن تا ئیسرائیلی لە ناوخۆوە بەرەو نابودی بەرێت.

ئەگەر بەڵێن لە سەر ئەوەیە جوولەكەكان فەلەستینیەكان و هەبێت خۆیانیان واڵتی واڵتی خۆیانیان هەبێت، ئەی بۆچی دەیانەوێ نیوێك لە فەلەستینیەكان لە واڵتی ئیسرائیلیدا جێخۆش بكەن؟ ئایا رێكخراوی نێونەتەوەیی بەوە دەنگی )1974( ساڵی بڕیارنامەی لە سەربەخۆی واڵتی جوولەكەكان كە نەدا واڵتی عەرەبەكانیش و هەبووبێت خۆیانیان كامەیان هەر هەبێت، خۆیانیان سەربەخۆی وشەی هێشتا كاتەدا )لەو تر. لەوی جیا فەلەستینی نەهاتبووە سەر زار و بە وشەی

عەرەب بانگیان لێدەكرا نەك فەلەستینی(.بیداتە دەیەوێ نتانیاهۆ شتەی ئەو فەلەستینیەكان ئاشتی ئابورییە. لە روانگەی ئەوەوە دەبێ سەرەتا مێشكی فەلەستینیەكان بكەیتەوە. ئاشتی چەمكی بە بەرامبەر دراوسێی ئیسرائیلیەكان كە گەیاند تێیانی

ئەوانن، كەواتە دەبێ دەست لە تیرۆر هەڵگرن و توندوتیژی نەكەن و ناكۆكییەكانیان لەگەڵ ئیسرائیلی لە سەر مێزی دانوستاندن چارەسەر بكەن. ئەم ئامانجە كاتێك دەكرێت كە فەقر و بێكاری و دواكەوتوویی

لە كۆمەڵگەی فەلەستینی دا لە ناو بچێت. ئەوەی بری لە فەلەستینی رێبەرانی كە ساڵ دەیان ماوەی لە هەوڵ بۆ ئاسایشیان بدەن و كارگە و شوێنی كاریان بۆ دابین بكەن و خوێندنگەیان بۆ بینا بكەن و بنكەی تەندروستیان بۆ دامەزرێنن، تانكەوە. و تۆپ دەم داوەتە قوربانی گۆشتی وەك خۆی میلەت

رێبەرەكانیشیان ئەوانیان بەرەو تیرۆر و كوشتن بردووە. چارەسەر كاتێك ئازارە ئەم »لیكود«ەوە بیرۆكەیی روانگەی لە پیشە و بكرێت باشتر فەلەستین خەڵكی ژیانی ئاستی كە دەبێت بۆ خەڵك دابین بكرێت و تەندروستی و رۆشنبیری پێش بكەوێت و ئاسایشی رێژەیی پێكبێت. ئەودەمەیە ئیدی هەر مرۆڤێكی عاقڵ خۆی

لە تیرۆر دوور دەخاتەوە و بەرەو ئاشتی و پێكەوەژیان دەڕوات. لوبنان و سوریا و حەماس ئێران و حزبواڵی حكومەتی ئیسالمی هەوڵدەدەن هەموویان ئیسالمیەكان و عەرەب تیرۆریستیە گروپە و دەنگۆیەیان ئەو بۆیە دێوزمەیەك، بكەنە لیبرمەن« »ئەڤیگدور بكوژرێن عەرەبەكان هەموو دەبێ وتوویەتی: كە كردووەتەوە باڵو دەربكرێن. ئیسرائیلی عەرەبی و بدرێن سێدارە لە رێبەرەكانیان و ئەوانە درۆ دەكەن. بۆ سەڵماندنی ئەمەش با نموونەی حیزبی«كهنا« بیرۆكەی رابردوودا لە حزبە چونكە ئەم كۆشك(، بێنینەوە )حزبی وابوو دەبێ عەرەبەكان بكوژرێن ئیجازەی بەشداری لە هەڵبژاردنەكانی

ئیسرائیلیان پێنەدا و لە بێبەری كران لە بەشداری لە هەڵبژاردنەكان و سەری نەگرت و ماڤی بەشداریكردن لە ئەندامەكانیان وەرگیراوەتەوە.

بە پێی بكرێت كە هەر كەسەو یاسایەك تۆماری لیبرمەن: دەبێ كەڵك واڵت ئیمتیازەكانی لە نیشتمان بۆ خۆی وەفاداری ئاستی وەربگرێت. ئەگەر هەواڵتیەكی عەرەبی ئیسرائیلی بوونی هەیە كە ئااڵی ئەم واڵتە ئاگر دەدات و حاشا لە نەبوونی دەكات، نابێ بێبەری بكرێت لە مافی هاواڵتیبوون و دەنگدان و وەرگرتنی ئیمتیاز بۆ منداڵەكانی لە هتد. خاتوونێك .. بیمەو و پیری كاتی لە مافی خانەنشینی و حزبی »بەلەد«ی پەرلەمانی ئیسرائیلیدایە و حاشا لە بوونی واڵتی هەفتەی و ئیسرائیلیە پەرلەمانی ئەندامی بەاڵم دەكات، ئیسرائیلی دەتوانێ چونكە ئێران ناوەكی چەكی لە خوشحاڵە وتی: رابردوو

ئیسرائیلی كونترۆڵ بكات.



گۆڤاری ئیسرائیل-کورد میدیاکانی جیهانی سه رسام کرد



ئیمتیازی خاوەن باغستانی، داود ڕێپۆرتاژێكی باڵوبوونەوەی دوای لە كاناڵەكانی پرێس«، »فرانس ئاژانسی لە ئیسرائیل-كورد، گۆڤاری راگەیاندنی عەرەب، تورك، فارس و ئەوروپا باس لە گرینگیی چاپبوونی ئەو گۆڤارە دەكەن لە هەریمی كوردستاندا و بەهۆی ئەوەی داوای لە کوردە زێدی خۆیان، بێنەوە و بێڵن بەجێ ئیسرائیل کە کردووە یەهوودییەکان

موسوڵمانە کۆنەپازێزەکانی تووڕە کردووە.ئەوە لە كاتێكدایە كە بەشێكی هەرە زۆری میدیای عەرەبی لە رۆانگەیەكی دژه ئیسرائیلەوە باسی ئەو گۆڤاریان كردووە، لە كاتێكدا میدیاكانی جیهان دەرچوونی گۆڤاری ئیسرائیل كورد بە بوونی ئازادیی رادەربڕین لە هەریمی باشووری لە چاپەمەنی ئازادیی كە شێوەیەك بە و دەزانن كوردستان و هەرەشانەی ئەو گوشار و باشتربوون دەچێت بەروە رۆژانە كوردستان كە لە الیەن دەسەاڵتەوە دەخرایە سەر رۆژنامەنووسان، بەرەو كەمبوونەوە

دەرۆات.ئازادیی لە باس ڕاپۆرتیدا تازەترین لە پۆست ئۆرشەلێم رۆژنامەی راگەیاندن لە كوردستان دەكات و هەروەها ناوەندی ئۆرشەلیم بۆ کاروباری گشتی، بە ناوی زانیاریی ستراتیژیک بۆ رۆژهەاڵتی ناوەڕاست: باس لە چاپی گۆڤاری »ئیسرائیل-کورد« لە کوردستان دەكات، هەروەها لە بەشێكی تری ڕاپۆرتەكەدا هاتووە: ئەو گۆڤارە بە مەبەستی چارەسەرکردنی ناکۆکییەکانی نێوان ئیسرائیل و فەلەستین بە جەختکردنەوە لە سەر گەڕاندنەوەی زیاتر لە

150 هه زار کوردی جووله که بۆ کوردستانی عێراق ده رده چێت. زۆربەی عێراقییەکان سەریان لەو گۆڤار سوڕ ماوه که به هەردوو زمانی كانالەكانی لە تر بەشێكی حاڵێکدا لە ده رده چێت، ئینگلیزی و كوردی كوردستانی لە چاپەمەنی ئازادیی گەشەکردنی نیشانەی بە ڕاگەیاندن

عێراقدا ناوەی دەبن.رادیۆی »جیهانی هۆلەندا« لە زمانی فەرهاد عەونی، نه قیبی سەندیکای رۆژنامەنووسانی کوردستانه وه باڵوی کردەوە: »لە ناو یاسای رۆژنامەنووسیی رۆژنامەنووسان لە سەندیکای ئەندام هاواڵتییەکی هەموو بە ماف ئێمەدا داود من دەربكەن. رۆژنامە یان گۆڤار 24 سه عاتدا ماوەی لە کە دراوە یان گروپ هێچ بە بێالیەنە و سەر دەناسم کە کەسێکی باش باغستانی

پارتێکی سیاسی نییە«. داود باغستانی 62 ساڵی ته مه نه و سەرۆکی پێشووی کۆمێسیۆنی مافی بووە، ماف که ناڵی و ته له ڤزیۆنی که ناڵی به رپرسی و كوردستان مرۆڤی خاوەن ئیمتیازی یەكەم گۆڤاری كوردی بە ناوی ئیسرائیل-کورد، باوەڕی بەوە هەیە کە ئەگەر کوردەکانی ئیسرائیل بێنەوە بۆ کوردستان ئەو کاتە شوێنێکی باشتر و زیاتر بۆ ئەو فەلەستینییە ئاوارانەی کە ئارەزووی گەڕانەوە

بۆ فەلەستین لە میانەی ناوچەکانی سەوزدا هه یه ، فەراهەم دەبێت.گەورەترین هۆکار لە پشت ئالۆزتربوونی کێشەی فەلەستین و ئیسرائیل، جووله که کان دژی لە عەرەبەکان رژێمە ناعاداڵنەیه ی کردارە ئەو بۆ ده گه ڕێته وه ، چوونکە زیاتر لە یه ک و نیو ملیۆن جوولەكە لە بنه ڕه تدا لە

واڵتانی عەرەبییەوە هاتوونەتە ئیسرائیل.فەلەستینییەکانیش بۆ نەکرابان، کۆچ بە ناچار جوولەکەكان ئەگەر ئەمە رووی نەدەدا، ئەگەر هەموو دەوڵەتانی عەرەب رووخسەتی گەڕانەوەی جوولەکەکان بدەن و ئەوان لە سەالمەتی و پێدانەوەی زەوییەکانیان دڵنیا بکەن، ئەو کات ئاوارە فەلەستینییەکان دەتوانن بگەڕێنە فەلەستین، چونکە

ئیسرائیلیش ئەو کات پێویستیی بەم هەموو خاکە نابێت.باغستانی گوتی: »شتێک کە من داوام کردووە لە ناو دەستوورەدا رێزی واڵتی خۆی بۆ بتوانێ عێراقی هاواڵتییەکی هەر کە ئەوەیە بگیرێت، لێ بگه ڕێته وه ، جوولەکەكانیش کە خەڵکی عێراق بوونە، رووبەرووی ناعەداڵەتی

بوونەتەوە«.گۆڤاری چاپی عەرەبییه کان، كانالە لە بەشێك دیکه وه الیەكی لە یه کپارچه یی سەر بۆ هەڕەشەیەك وەك كوردستاندا لە ئیسرائیل-كورد باس بەخۆبوونەوە بڕوا پەڕی بەو باغستانی داود داوەتەوە. لێك عێراق لە بەردەوامیی پرۆژەی ئیسرائیل-كورد دەكات و دەڵێ: »پێش دەرچوونی تۆمه تبار به وه كوردیان هەر عەرەب دەوڵەتانی ئیسرائیل-كورد، گۆڤاری ده کرد كە لەگەڵ ئیسرائیل پەیوەندییان هەیە، یان بەپێی بۆچوونی ئه وان، لە زیاتر ئێمە پرۆژەیەی، ئەو ئێستاش دووەمە، ئیسرائیلی كوردستان، ئیسرائیل و فەلەستیندایە و هیچ كەس خزمەتی چارەسەرکردنی كێشەی دیموكراسیدا و دەربڕین را ئازادی چوارچێوەی لە ناتۆانێ گروپێكیش و رێگه مان لێ بگرێت، ئێمەش مافی خۆمانە بتوانین بەرگری لە بیر و باوەڕی

خۆمان بكەین«.

گۆڤاری ئیسرائیل-كورد مەوداكانی ئازادی رادەربڕین لە كوردستان زیارتر دەكات

ئیسرائیل-كورد

israel- kurd no3

Documents