İstanbul ticaret Üniversitesi medeniyet ve toplum...

İstanbul Ticaret Üniversitesi Medeniyet ve Toplum Semineri

Ahmet Ademoğlu

http://my.sehir.edu.tr/UNI104/Pages/default.aspx http://my.sehir.edu.tr/UNI104/Pages/CoursePlan.aspx

http://my.sehir.edu.tr/UNI104/Pages/CoursePlan.aspx

http://my.sehir.edu.tr/UNI104/Pages/CoursePlan.aspx

Temel Konular

• Bilim nedir? • Bilimin kökenleri nelerdir? • Bilim, Eski ve Orta Çağlar’ın Doğa Felsefesi’nden, nasıl

Modern Bilim’e evrilmiştir? • Bilimsel bilgi, diğer bilme çeşitlerinden nasıl ayrılır? • Bilim, felsefe, metafizik, ilahiyat ve hukukla hangi

açılardan ilintilidir? • Bilim Devrimi nasıl meydana gelmiştir? • Bilimin siyaset, ekonomi ve toplumsal kalkınma ile ilişkisi

nedir? • Modern Bilim’in, bireye, topluma ve doğaya yararları ve

zararları nelerdir?

Temel Konular

Bu sorulara 4 disiplin aracılığıyla cevap verilebilir:

• Bilim Tarihi

• Bilim Felsefesi

• Bilim Sosyolojisi

• Bilim Politikaları

Bugün, Bilim Felsefesi ve Bilim Tarihi’ni inceleyeceğiz

Bilim nedir?

• Bilim, insanın kendisini, toplumu ve doğayı anlamasını sağlayan özel bir bilgi türüdür.

• 2 şekilde diğer düşünme yollarından ayrılır:

Doğrulanma/Yanlışlanma imkanı vermesi

Konuşma dili ve teknik dilden oluşan özel dili

• 2 katmanlı karakteri vardır:

Bir Doğa Felsefesi olması (episteme)

Araçsallığı (tekne)

Bilim Metodolojisi

Düşünme Yolları

Neden-sonuç

Sınıflandırma

Karşılaştırma

Tanımlar

Örnekler

Deney

Betimleyici dil ve analojiler

Tümevarım/Tümdengelim

Gözlem

Nicelleştirme

Teoriler/Hipotezler

Görsel Düşünme

Bilim Metodolojisi

• Hipotez >>> Teori >>> Bilimsel Yasa • Teori x Gerçek; • Düşünce x Nesne; • Mana x Madde; Ruh x Beden; Fikir x Duygu ikilikleri • Birinciler soyut ve kavramsal • İkinciler tamamen gözleme dayalıdır

Bilim Metodolojisi

• Dünya görüşlerinin Bilim üzerindeki etkileri

Yunan Bilimi teleolojiktir. Ampirik değil, spekülatiftir

Ampirik bilgi Batı’da reddedilmiştir. İslam Dünyası’nda ise 8-11.yy.lar arasında etkilidir.

• Orta Çağ’ın başlarında doğaya olan ilgi sadece dini ve ahlaki öğretileri temellendirmek içindir.

Bilim Metodolojisi

• 13.yy.dan itibaren bu anlayış değişmeye başladı:

Doğa Bilimi tümevarımsal olarak deneysel olmalı; tümdengelimsel olarak da matematiksel düşünme ile doğrulanabilmelidir.

Doğru bir Doğa Felsefesi tümevarımsal mantık temelli olmalıdır.

İnsan yararı için doğaya aktif olarak müdahele edilmelidir.

• Newton’un katkısı bilimsel bilginin geçiciliği ve yeni kanıtlarla değişebilirliğinin farkına varmasıdır.

• 16.yy.dan itibaren bilim insanları gözleme önem vermeye ve tümevarımsal metodu benimsemeye başladılar.

• 19.yy.dan itibaren gözlem; matematiksel analiz ve deneysel yaklaşımlarla birlikte bilimsel araştırmanın en temel aracı oldu.

Erken Dönem

• Mısır ve Mezopotamya Doğa Felsefesi’nin ilk örnekleri M.Ö.3500-3000’li

yıllarda görülür.

Din, mit, büyü ve gözlem içiçe geçmiştir.

Mısırlılar, Hipokrat’tan 2000 yıl önce Tıp, İlaç ve Fizyoloji’de bilgi sahibiydiler.

Mezopotamyalılar ise Astronomi ve Matematik’te ön plana çıktılar.

Babilliler Dünya’nın Güneş etrafındaki dönüşünü 360’a ayırıp, 12 dilime bölerek burçları buldular.

Pre-Sokratikler

• Milet Okulu Tales, Anaksimenes ve Anaksimendres, Homeros

ve Hesiod’un şiir ve mitolojisini, fiziksel kanunlara dayanan evrensel düzenle değiştirdiler.

İki yenilik getirdiler: Doğa’nın keşfi

Akılcı Eleştiri ve Münazara

Tales: Su temel maddedir

Anaksimenes:

Anaksimendres: Hava temel maddedir

Pre-Sokratikler

• Pisagorcu Okul

Pisagor hem dini mezhep, hem de matematik okulu kurucusudur.

Pisagorcular, Milet Okulu’nun maddesini, formla değiştirdiler.

Evrendeki her şey rakamdan oluşmaktadır.

Eflatun’un Formlar Teorisi’ne etki etmişlerdir.

Doğa’nın temeli olarak Matematik fikri erken Yunanlıların bilime en büyük katkılarındandır.

Pre-Sokratikler

• Değişimi Açıklama Çabaları

Heraklit:

Herşey değişimde sabittir.

Doğa hiçbir şey tamamen kaybolmaz.

Değişim, Tanrı’nın evrensel aklının, logosun ürünüdür.

• Eleatikler

Parmenides:

Herşeyin değişeceği fikrini reddeder.

Değişen herşeyde, kalıcı ve yok edilemez bir öz vardır.

Pre-Sokratikler

• Eleatikler

Zeno

4 meşhur paradoksuyla şeylerin çokluğuna karşı çıktı.

Değişim ve hareket imkansızdır.

• Pluralistler

Empedokles

4 ana elementi varlığını öne sürdü: hava, su, ateş, toprak

Anaksagoras

Nous-zihin kavramını oluşturdu; maddenin şeklini ve davranışını etkileyenin bu olduğunu iddia etti.

Pre-Sokratikler

• Pluralistler Leucippus ve Demokritus:

Atom Teorisini geliştirdiler

Atomlar, boşluğun yokluğu içinde sonsuz ve değişmezdir.

Pre-Sokratik Düşüncenin genel özellikleri: İlahi müdahelenin yokluğu

Amaç; değişimin nedensel mekanizmalarını belirlemektir.

Doğayı kontrol etmekten ziyade, anlamayı hedeflemişlerdir.

Eflatun

• Eflatun’un özelliği kendisinden önceki tüm sistemleri bir araya getirmesi, uyumlu ve birleşik bir felsefe sistemi inşa etmesidir.

• Var olanlar fiziksel şeyler değil, idelerdir.

• İdeler gerçek bilgiyi üretirken; görünümler sadece görüşleri (doxa) oluşturur.

• Eflatun, bilim ve matematiği öğretisinin temel taşı yapmıştır.

Eflatun

• Mağara Alegorisi

• Bölünmüş Çizgi metaforu:

Hayal etmek, inanmak, düşünmek, mükemmel bilgi

• Formlar:

Formlar/ideler, değişmez, sonsuz, maddi olmayan özlerdir. Görünen nesneler sadece birer kopyadır.

Bilgi mutlaktır; çünkü, nesnelerin gerçek hali değişmez bir ideal formdadır.

Şeylerin dünyası sadece görünüşlerin dünyasıdır.

Aristo

• Eflatun’un öğrencisidir, ancak hocasının aksine matematik yerine, fizik ve biyoloji ile ilgilenmiştir.

• Mantık’ı bulmuş ve bilimle ilişkisini kurmuştur.

• Mantık’ın fonksiyonu dille gerçeğin ilişkisini kurmaktır.

• Kategoriler Doktrini ve Kıyas Doktrini Aristo Felsefesi’nde önemli bir yer tutar.

Aristo

• 3 tür bilgi vardır: Üretken bilgi: Sanat ve şiir

Uygulamalı bilgi: Siyaset ve etik

Teorik bilgi: 1- Fizik ve Doğa Felsefesi; 2- Matematik; 3- Metafizik ve İlahiyat

• 4 tür değişim vardır: Kademeli Değişim

Niteliksel Değişim

Niceliksel Değişim

Yer Değişimi

Aristo

• Aristo’nun Mirası: Aristo’dan önce felsefe istematik halde değildi.

Aristo, kendisinden sonraki 3 dile dayalı medeniyeti (Yunanca-Bizans, Arapça-İslam ve Latince-Batı Avrupa) derinden etkilemiştir.

Kendisinden öncekilerin Doğa Felsefesi’ne yaklaşımlarını inceleyerek bir Tarihçi; sistematik gözlem ve veri toplama yöntemlerini kullanarak bir bilim insanı; bilgi metodolojisi ve bilgi sistematiği ile bir felsefecidir.

Aristo Sonrası

• Roma İmparatorluğu’nun artan gücü, insanları bireyci fikirlere ve kendi hayatlarını kontrole yönlendirdi. Felsefeciler de insanın var olmasının anlamını ve mutluluğa ulaşmanın yollarını araştırdılar.

• 4 temel akım ortaya çıktı: Epiküryenler

Stoacılar

Septikler

Neo-Platonikler

Aristo Sonrası

• Epiküryenler: İnsan hayatının ana amacı hazdır.

Bedensel arzular tamamen karşılanamaz ve acıya sebep olurlar. Nihai haz, acının yokluğu ve zihnin rahatlatılmasıdır.

• Stoacılar Dünya pasif bir madde formu ile doludur. Aktif

olan Tanrı’dır. Tanrı, bir akıl ilkesidir.

Dünyadaki eylemleri kontrol edemeyiz, ancak bu eylemlere yaklaşımımızı kontrol edebiliriz.

Aristo Sonrası

• Stoacılar:

Her bir bireyin Tanrı-logos tarafından kendisine verilen bir rolü vardır.

Epiküryenlerden farklı olarak, dünyayı şans eseri oluşan değil, bir emreden akıl tarafından oluşturulmuş kabul ederler. Bireyci olmayan kozmopolit doğa anlayışları, evrensel değerlere ve sistemlere ulaşmalarını sağlamıştır.

Aristo Sonrası

• Septikler:

Şüphecidirler. Mutluluk arayışında, gerçeğin kabulünü veya reddini yadsımışlardır.

Fiziksel dünyayı ve duyguları reddetmezler; ancak onları kanıtı olmayan maddelerin değişen görüntüleri olarak kabul ederler.

• Neo-Platonikler:

Plotinus, gerçeklik sistemini, dini kurtuluş doktriniyle spekülatif olarak açıklamıştır.

Aristo Sonrası

• Neo-Platonikler: Pisagorcuları, Epiküryenleri, Stoacıları ve

Aristotelyenleri, ruhun gerçek doğasını anlamadıkları gerekçesiyle reddetmiştir.

Aristo’nun kendinden sonraki dönemde etkisi çok büyük olmuştur. MS 1.yy.dan itibaren eserlerine şerhler yazılmaya başlamıştır. Aristo ve Eflatun zıt kutuplar olarak görülmemiştir; biri diğerinin tamamlayıcısı addedilmiştir.

Aristo’nun şerhleri Platonik bir bakış açısından yazıldı. Neo-Platonikler Aristo’nun eserlerini yorumlamak için

yepyeni bir usul geliştirdiler.

Geç Antik Dönem

• Aristotelyenizmin Doğu’ya Kayması

Aristo’nun eserleri Yunanca’dan Süryanice’ye, oradan da Arapça’ya çevrilmiştir.

Bağdat’ın 762’de kurulmasından sonra, yoğun bir Aristo tercümeleri faaliyeti başlamıştır.

Monofizitlerle Nasturiler arasındaki dini tartışmalarda Arsito’nun eserleri temel bir rol oynamıştır.

Geç Antik Dönem

• Latince Tercümelerden Önce Batı’da Doğa Felsefesi

• Romalı Düşünürler

Seneca, Lucretius, Büyük Pliny gibi isimler Doğa Felsefesi’ni tartışmışlardır.

Lucretius’un doğayı tesadüflerle açıklaması, Orta Çağ Hristiyanları tarafından reddine neden olmuştur.

Seneca, doğal fenomenlerden ahlaki değerlere ulaşmış ve doğa felsefesini ahlakilik ve dinin altını çizmek için kullanmıştır.

Büyük Pliny, Doğa Tarihi adında 37 ciltlik bir eser yazmıştır. Teorik altyapıdan yoksun, olay ve olgulardan oluşan, kendinden sonraki düşünürlere etki eden bir ansiklopedi bırakmıştır.

Geç Antik Dönem

• Latince Ansiklopediciler Platonik Kozmografi’nin aktarımında önemli rol

oynamışlardır.

Plotinus ve Profiri’nin eserlerinden yararlanarak, Eflatun’un kozmolojisine ve doğa felsefesine şerhler yazmışlardır.

Eserleri 7 temel bilimi; diyalektik, retorik, gramer (trivium) ile aritmetik, geometri, müzik ve astronomiyi (quadrivium) içermiştir.

Soru sormamışlar; konuları tartışmamışlar; sadece mevcut öğretileri canlı tutmuşlardır.

Erken Orta Çağ

• Erken Orta Çağ İlahiyatçılar

Mantığın, aklın vücut bulmuş hali olduğunu savundular. Aklî yaklaşımlara önem verdiler.

İlahi sırları ve inanç sistemlerini açıklamak için aklın kullanılması çok tartışma yarattı.

Salisburyli John, aklın Tanrı’nın hediyesi olduğunu, inanı açıklamakta kullanılmayacağını savundu.

Tourslu Berengar ise Hristiyanlık metinlerinin aklın yardımıyla okunursa daha anlaşılır olacağını söyledi.

Erken Orta Çağ


Canterburyli Anselm, dinin anlaşılmasında inancın önemine vurgu yaparken, aynı zamanda aklın teolojiye de uygulanabileceğini iddia etti.

Peter Abelard, «soru sormanın merak uyandıracağını; merakın da gerçeğe ulaştıracağını» savundu.

Mantık ve Aklın teolojiye uygulanmasıyla, Kilise ve İncil dışında saygın otoriteler çıkmaya başladı.

Böylece Orta Çağ İlahiyatı, akılcı bir düşüne sürecine evrildi.

Erken Orta Çağ


Peter Lombard’ın «Four Books on Sentences» kitabı 2. dönemi başlattı. Yunanca ve Arapça doğa ve bilim felsefesi metinlerinin çevirileri tamamlandı.

Oxford ve Paris’te açılan üniversiteler yeni nesil ilahiyatçıların, eski manastır ilahiyatçılarına üstün gelmelerini sağladı.

Teolojik Evrimin en dikkat çeken yönü mantık ve doğa felsefesinin teolojik problemlerin analiz ve çözümünde kullanılmasıdır.

Erken Orta Çağ

• Latince Tercümeler Hristiyanların İspanya ve Sicilya’da Müslümanlara

galip gelmeleri, Arapça ve Yunanca eserlerle tanışmalarını sağladı.

Batı, bu eserlerden doğa felsefesi ve bilimle ilgili olanlara yoğunlaşırken diğerlerini göz ardı etti.

Tercüme çalışmaları 12. ve 13.yy.larda meydana geldi. Bu çalışmalar, muhtemelen bir kültür ve medeniyete, diğer kültür ve medeniyetlerden entelektüel bilgi aktarımının en büyük örneğidir.

Erken Orta Çağ

• Latince Tercümeler Tercümelerde iki yöntem kullanıldı:

Kelime – kelime tercüme (verbum de verbo)

Öz ve anlama dayalı tercüme (ad sensum)

Aristo’nun fikirleri eserlerinden önce Avrupa’ya intikal etmişti. Abu Mashar Al-Balkhi’nin (Albumasar) Astronomi’ye Giriş kitabı Batı’da biliniyordu.

13.yy.’da Aristo’nun en büyük şerhçilerinden İbn-i Rüşd (Averroes) de tercüme edilmiştir.

İbn-i Rüşd’ün 38 şerhi vardır. Arapça’nın yanı sıra İbranice şerhlerin fazlalığı dikkat çekicidir.

Orta Çağ

• Orta Çağ Üniversiteleri Üniversiteler, Roma kökenli bir Orta Çağ yasal

konsepti kuruluşlar (universitas) üzerinde yükseldi.

Bu kuruluşlar, kendi kurallarını belirleme, yöneticilerini seçme, mahkemede dava etme/Edilme haklarına sahiptiler. Belli bir otonomileri vardı.

Bu durum 8 asır boyunca var olmalarını sağladı. Oxford, Paris ve Bologna gibi üniversiteler ise günümüzde de varlığını sürdürmektedir.

Orta Çağ

• Orta Çağ Üniversiteleri

Üniversitelerin en önemli aktivitesi araştırmadan ziyade, eğitimdi.

Doğa Felsefesinin öğretimi üniversitenin temeliydi. Temel fakülteler ise Sanat, Tıp, İlahiyat ve Hukuk’tu.

Bütün öğrenciler ilahiyat, hukuk ve tıp eğitimi alabilmek için Doğa Felsefesini öğrenmek zorundaydılar.

Öğretilen Doğa Felsefesi, Aristo’nun Yunanca ve Arapça tercümelerini baz alıyordu.

Orta Çağ

• Üniversite Dersleri ve Şerhlerin Şekilleri 13.yy.ın başlarında Aristo’nun Doğa Felsefesi

yasaklanmıştı. İlahiyatçılar, buna rağmen, dini amaca hizmet edecek

şekilde Aristo’ya atıflar yaptılar. 13.yy.ın ortalarında da Aristo üzerindeki yasak gevşedi.

Derslerde; kısa pasajların okunması, bölüm-bölüm okuma yapılması, bütün kitabın okunarak kitap hakkındaki diğer şerhlerin ve yorumların okunması, İbn-i Sina’nın (Avicenna) eserlerinde yer alan açıklamaların ve yorumların değerlendirilmesi yöntemleri uygulanmıştır.

Orta Çağ

• Üniversite Dersleri ve Şerhlerin Şekilleri

Şerh literatürünün en önemli formları; derslerin sonunda soruların sorulması (questiones); hoca tarafından sorulan sorunun iki öğrenci grubu tarafından pozitif/negatif açılardan tartışılması (disputatio ordinario); öğrencilerin sordukları sorulara hocanın 2 gün içinde cevap vermesidir. (disputatio quodliberal)

Farabi’nin İlimler Üzerine (De Scientiis) adlı eseri bilimlerin, doğa bilimi de dahil olmak üzere diğer bilimlerle ilişkisini kurmuştur.

Orta Çağ

• Üniversite Dersleri ve Şerhlerin Şekilleri Matematiksel bilimler, doğa bilimlerinden ayrı

tutuldu. İbn-i Sina’nın işaret ettiği üzere, doğa bilimleri sürekli değişim ve hareket halindeydi.

Farabi, mutlak bilimleri a) aritmetik ve geometri gibi saf bilimler ve b) optik, astronomi/astroloji, müzik, ağırlıklar ve aletler gibi matematiksel bilimler olarak ikiye ayırmıştır.

Roger Bacon, ilk öne gramer ve mantığın, sonra matematik ve doğa felsefesinin, en son metafiziğin öğrenilmesi gerektiğini savunmuştur.

Orta Çağ

• Aristo’dan Ayrılmalar

İmpetus Teorisi

Etkilenen Güç Teorisi

Bilim Tarihi’nde ilk defa imajinasyon doğa felsefesindeki problemlerin çözümünde büyük rol oynadı.

Orta Çağ’ın son dönemlerinde imajinasyon doğa felsefesi ve ilahiyatta aşılması güç bir araç olarak yer aldı.

Orta Çağ

• Doğa Felsefesi ve İlahiyat İlişkisi

Hristiyanlık M.S.332’de devlet dini oldu.

Kilise babaları Pagan Kültür’e karşı biri düşmanca, biri anlayışlı iki tavır geliştirdiler.

St. Augustine, 4. ve 5.yy.larda seküler bilginin, Kitab-ı Mukaddes’in anlaşılmasındaki önemini vurguladı.

11.yy. itibariyle bazı ilahiyatçılar Aklı ilahiyata uyguladılar ve kilise otoritesine karşı çıktılar.

Orta Çağ

• Doğa Felsefesi ve İlahiyat İlişkisi Aristo’nun felsefesinde karşı çıkılan noktalar

oluştu: Dünya Ebedidir.

Var olan her şey önceden var olan bir şeyden gelir.

İnsan ruhunun akli kısmı ölümsüzdür. Maddi kısmı ise ölümlüdür.

Dünya dışında bir boşluk ve başka dünyalar aramak boşunadır.

Aristo’nun bu önermeleri felsefesinin 13.yy.a kadar kısmen yasaklanmasına neden oldu.

Orta Çağ

• Doğa Felsefesi ve İlahiyat İlişkisi Aristo’nun mantık ve doğa felsefesinin Latince’ye

tercüme edilmesi, ilahiyatın da bir bilim kabul edilmesine sebep oldu.

Thomas Aquinas’ın Summa Teologica’sı ilahiyatın «bilim» kabul edilmesinde en önemli eserdir.

İlahiyatta doğa felsefesi, doğa felsefesinde ise ilahiyata yer verildi.

İlahiyat eğitimi için doğa felsefesinin ön koşul olması nedeniyle, ilahiyatın problemlerine mantıksal-matematiksel yaklaşımlar, ilahiyatın daha akılcı ve analitik bir disiplin olmasına yol açtı.

Değişen Bir Dünya Bilim Devrimi’ne Doğru

• 15.yy.dan itibaren Aristotelyen Felsefe yeni meydan okumalarla karşı karşıya kaldı:

Gutenberg’in Matbaası

Amerika’nın Keşfi

Teleskop ve Mikroskop’un Keşfi

Protestan Reformu

Platonizm, Atomizm, Stoizm gibi Yunan Felsefelerinin tercüme edilmesi.


• Aristotelyen Skolastisizm 17.yy.a kadar öğretilse de keskin değişimlere uğradı.

• Kopernik, Galileo, Kepler ve Brahe’nin kozmolojik keşifleri ve Aristo’ya eleştirileri , 18.yy.da Aristo’nun Doğa Felsefesi’nin geri plana itilmesine neden oldu.

• Kepler’in New Astronomy’si ve Galileo’nun The New Sciences’ı ön plana çıktı.

• Francis Bacon’ın «yeni bilim» vizyonu


• Francis Bacon’ın New Atlantis’i yeni doğa felsefesini tanımladı: Doğa Felsefesi’ni ilerletmek Bilimsel deney ve keşifler için araçlar geliştirmek Bilimsel keşifler ve deneyler için ofisler ve istihdam İcatlar için bir müze Değerli icatlar için ödül verilmesi Doğal felaketler, kozmolojik olaylar, yaban hayatı için

tavsiyeler ve tahminlerde bulunulması

Böylece bilimde araştırmanın önemi arttı; bilim teşvik edildi; doğrudan insanların yararına kullanıldı ve devlet bilimi desteklemeye başladı.


Aristo’yu yorumlamak yerine yeni bilginin peşinden gitmek

Kepler’in yörüngenin merkezinde Güneş’in yer aldığını ve yörüngenin eliptik olduğunu keşfi

Eflatun ve diğer Yunan filozoflarının yeniden ortaya çıkması

Doğa’nın makine olarak algılanması

Doğa’yı gözlemlemek için bir çok yeni aracın icadı


Doğa’daki olayları ölçmek için yeni deneyler

Bilginin matbaanın icadıyla daha kolay yayılması

Galileo, Kopernik ve Newton’ın kitapları

Bilimsel metinlerin ve eğitimin tüm ülkelerde aynılaşması

Bilim Toplulukları ve Bilimsel Dergilerin ortaya çıkışı

Protestan Reformu’yla Din-Bilim ilişkisinin değişmesi

Doğaüstü olayların doğal sebeplerle açıklanması

Dini kitaplarla doğa kitaplarını ayrı değerlendirilmesi


• Doğa Felsefesi ve İlahiyat Arasındaki İlişki Kadim soru: Doğa ile ilgili yeni bilgileri Kitab-ı

Mukaddes ile nasıl ilişkilendiririz? Orta Çağ’da Tanrı tarafından yaratılan dünyanın,

Aristotelyen yasalara göre yönetilmesi söz konusuydu. Yeni dönemde, Tanrı’nın kitabı ile Doğa’nın kitabı

ayrıldı. Yine de birbirleriyle ilintiliydi. Doğa Kitabı sadece matematik yoluyla okunabilir. Tanrı’nın Varlığı saat analojisiyle açıklandı Doğa Felsefecileri Tanrı’nın Varlığı’nı şeylerin

görünümüyle açıkladılar.


• Bilimlerin Yeniden Tasnifi Matematik doğa felsefesi yerine mutlak bilimler için

kullanılıyordu. Bacon, matematik ve diğer bilimlerin doğa felsefesinden ayrı değil ona tabi olması gerektiğini iddia etti.

Galileo ve Newton matematik ile doğa felsefesini birleştirdi.

F. Bacon’dan önce R. Bacon 13.yy.da matematik ve doğa felsefesinin ayrılmasına karşı çıkmıştı. Ancak, İbn-i Heysem (Alhazen) 10.yy.da bunu dile getirmişti.

Kopernik, Kepler ve Newton’ın astronomi ve matematik çalışmaları, modern matematiksel fiziğin doğumuna yol açtı.

Bilim Devrimi – Bilim Tarihi

• Thomas Kuhn’un Perspektifi:

Bilim Tarihi’nin düz bir çizgide ilerleyen ve birikimci olduğu, mutlak doğruya yaklaştırdığı düşünülür.

Bilim kitapları, bireysel keşiflerin ve icatların bilimi bu seviyeye getirdiğini va’zeder.

Kuhn’un alternatif modeli bunu reddeder:

Normal bilim >>> Anomaliler >>> Kriz >>> Paradigma Kayması >>> Bilim Devrimi

Bilim Devrimi – Bilim Tarihi

• Thomas Kuhn’un Perspektifi Normal Bilim döneminde toplum «dünyanın nasıl bir yer

olduğunu» bilir. Teori ve olgu arasındaki uyumsuzluk; sosyal/kültürel çevre;

mevcut teorilerin bilimsel eleştirisi anomalileri oluşturur. Anomaliler, mevcut bilimsel uygulamaları altüst edince,

krizleri yaratan anomaliler açıklanabilir olduğunda paradigma kayması gerçekleşir.

Bu kaymalar, bilim insanının dünyasını yeni teoriler/paradigmalarla dönüştürür.

Bilim insanları sahaya bakışını, yöntemlerini, amaçlarını değiştirir.

Orta Çağ’da Arap ve Çin Bilim Hayatı

• Arap Bilimi’nin Problemleri

İki boyutu vardır:

8.yy.dan 14.yy.a kadar bir çok bilim alanında en ileride olmalarına rağmen neden Modern Bilim’in doğuşuna sebep olmadı?

Bir Altın Çağ’dan sonra bilimsel düşünme neden geriledi ve yozlaştı?

Arap Dünyası, 8.yy.dan itibaren Yunan bilim mirasına sahipti.


• Çin Bilimi’nin Problemleri

Çinlilerin, Hint ve Arap Dünyası ile bazı ilişkileri olmasına rağmen Modern Bilim’in hareket noktası olan Aristo, Öklid, Ptolemi gibileri hakkında hiçbir bilgileri yoktu.

Çin matematiği, Arap ve Batı tabirlerine uyumsuzdu. Çin temsil sistemi, hesaplama teknikleri nispeten elverişsizdi.

Çin 13.-14.yy.larda sıfırı, 16.yy.da abaküsü, 17.yy.da kağıt-kalemle hesabı matematiğe dahil etti.


• Çin Bilimi’nin Problemleri Kağıt-kalemle hesap 9.yy.da El-Harezmi’nin

eserlerinde biliniyordu. Araplar tarafından bulunan = işaretini Çinliler bilmiyordu.

Çinliler Öklid’in eserlerinde olduğu gibi, kanıtlama mantığından bîhaberdi.

Çin Astronomi Bürosu, 13.yy.dan sonra Pekin’de Arap astronomlar istihdam etmiştir.

Sistematik düşünürler mevcut değildi.

Çinliler, Yunanlıların tümdengelimci matematiğinden ve fizik biliminden de habersizdi.


• Arap Dünyası

Öklid’in Geometrisi 14.yy.da Latince’ye çevrilmeden önce, Latince’de mevcut olandan daha fazla şerh Arapça olarak mevcuttu.

Maraga’daki gözlem laboratuarında, Kopernik’ten 150 yıl önce matematiksel gezegen modelleri İbn-i Şatir tarafından yapılmıştı.

11.-12.yy.larda yapılan matematiksel yenilikler Batı’da 15.-16.yy.dan önce gerçekleşmedi.


• Arap Dünyası Ptolemik Astronomi’nin Reformasyonu

Dünyanın ilk bilimsel araştırma programıyla, İbn-i Heysem, Bitrucî, İbn-i Tufeyl, İbn-i Rüşd, Meymunî ve İbn-i Şatir’in çalışmaları Ptolemik Astronomi’yi değiştirdi.

Sosyal Rollerde Değişimler Siyasi, dini, sosyal ve hayatın diğer alanları birbiriyle

bağlantılıdır. Mesela İbn-i Şatir hem bir muvakkit, hem de bilim insanıdır. İbn-i Rüşd ise bir kadı olduğu gibi aynı zamanda bir doğa felsefecisidir.


• Arap Dünyası Bilginin yayılması

Kağıt yapımını Araplar Çinliler’den 8.yy.da öğrendi; 1150’de İspanya’da Endülüs vasıtasıyla Avrupa’ya geçti. Ancak, 13.yy.da Batılılar kullanmaya başladı.

Yunan Bilimi’nin Özümsenmesi Yunanca ve Süryanice’den Arapça’ya Tercümeler; Dini

inancın yanında Helenistik bilgiye entelektüel bağlılık; dini dünya görüşü çerçevesinde felsefi araştırmaların özümsenmesi; bir hocanın hem rasyonel, hem dini ilimlerde uzmanlaşması yoluyla Yunan bilimi Arap Dünyası’nda aktarıldı.


• Arap Bilimi’nin Gerilemesi Doğa bilimleri ve felsefenin sistematik olarak

dışlanması

Moğol İstilası ve Endülüs’ün Düşüşü

İbn-i Bace, İbn-i Rüşd, Meymuni gibi isimlerin zulme uğraması

İbn-i Şatir’den sonra 50 önemli astronom gelse de İbn-i Şatir geçilemedi.

Dışsal ve sosyolojik faktörler içsel faktörlerden daha baskındı.


• Arap Bilimi’nin Gerilemesi

Dış Faktörler:

Batı’daki standart, evrensel ve tekdüze yasal sistemlerin aksine farklı okullar ve kişiselleşmeye dayalı hukuk sistemi

Seküler kurallara tabi otonom kurumsal yapıların yokluğu

Kişiselleşmiş eğitim sistemi: hoca-talebe ilişkisi

Profesyonelleşme ve sistemleşme eksikliği


• Arap Bilimi’nin Gerilemesi

Dış Faktörler:

Evrenin yapısı, Tanrı’nın güçleri, akletme yöntemleri gibi tartışmalı konulardan örtülü bahsedilmesi

Bilginin, okuma-yazma bilen toplum kesimlerine aktarımında kararsızlık

İhtişamlı kütüphanelerin siyaseten istikrarsız dönemlerde yıkılması ve yağmalanması

İlgisizlik ve teşkilatlı şüpheciliğin yayılması.

Akıl ve Rasyonalite

• Arap Dünyası’nda Akıl ve Rasyonalite

Akıl ve Rasyonalitenin kaynağı hukuk, felsefe ve dindir.

Hukuk’un rolü, akıl ve rasyonalite ile ortaklaşa sosyal kurumları ve insan zihnini şekillendirmektir.

İslam’da Hukuk’un 4 kaynağı vardır:

Kuran, Sünnet, İcma, Kıyas

Hukuk Yöntemi ise 3 tanedir:

Kıyas, Rey, İstihzan


• Arap Dünyası’nda Akıl ve Rasyonalite Bu kaynaklar temel bir yurttaşlar hukuku teşkil

etmekten ziyade, özel durumlar için yasal kurallar inşa etmekte kullanıldılar.

Erken İslam Hukuk Düşüncesi’ndeki rasyonelleştirici dürtüler, hukuku tutarlı bir bilgi kümesi olarak şekillendirdi.

Klasik dönemle birlikte, ictihad sınırlandırılmış oldu.

Peter Abelard’ı Gazzali ile, Saliburyli John’u İbn-i Rüşd ile, Thomas Aquinas’ı Tusi ile, Occamlı William’ı İbn-i Teymiye ile kıyaslamak mümkündür.


• Avrupa Hukuk Devrimi

12.yy. Hukuk Devrimi ile Modern Bilim Devrimi arasında yakın bir ilişki vardır.

Bunun merkezinde ise kurum anlayışı yatar.

Müslümanlar ve Türkler, Jüstinyen Hukuku’nu ödünç almışlardır:

Kutsal ve Seküler olan arasında, Ruhani ve Dünyevi olan arasında bir ayrım yoktur.

Kral, hukukun kaynağı ve adaletin çeşmesidir.



Sezar ile Kilise, Din ile Devlet arasındaki mücadeleyi 12.yy.da Papalık kazanmıştır.

Yeni Hukuk’un doğuşu 3 unsuru ihtiva eder:

Üzerinde çalışılacak yasal materyaller kümesi

Yeni bir analiz yöntemi

Bu analizleri yapacak yer olarak üniversite

Kilise, seküler yöneticilerin otoritesini kısıtlarken, ilk modern hukuk sistemini de yaratmış oldu.



Kilise’nin bu devrimi, modern devletin doğuşuna da katkı yapmıştır.

Kilise kendi hukukunu uygulama, kendi yargılamasını yapma, işlerini kendi hukukuna göre yürütme gibi haklara sahip olmuştur.

Yeni Hukuk’un en önemli özelliği kurum tanımının yasal olarak kabul edilmesi ve mülkiyet, temsil, toplanma haklarının kurumlara verilmesidir.

İleri Okumalar

Bilim Devrimi ve Modern Bilimin Kökenleri;

John Henry;

Küre Yayınları;

2011; İstanbul

İleri Okumalar

Çağdaş Doğa Düşüncesi; İshak Arslan;

Küre Yayınları;

2012; İstanbul

İleri Okumalar

Batı Biliminde Dönüm Noktaları;

Peter Whitfield;

Küre Yayınları;

2008; İstanbul.

İleri Okumalar

Ortaçağ’da Yüksek Öğretim;

George Makdisi;

Klasik Yayınları;

2012; İstanbul.

İleri Okumalar

İslam’ın Klasik Çağı’nda Din, Hukuk, Eğitim;

George Makdisi;

Klasik Yayınları;

2007; İstanbul

İstanbul ticaret Üniversitesi medeniyet ve toplum...

Documents