VovedNasleduvaweto i menlivosta na osobinite kaj `ivite organizmi gi

prou~uva genetikata, taa prou~uva kako biolo{kite karakteristiki se prenesuvaat od roditelite na potomstvoto. Starata definicija na genetikata e:Genetikata e nauka za nasleduvaweto.

Ovaa definicija poteknuva od prvite informacii koi se odnesuvaat tokmu za nasleduvaweto. Od druga strana bolestite i nivnoto povtoruvawe vo semejstvata go pobudile prviot interes tokmu za nasleduvaweto.

Poimot nasleduvawe vo najop{t smisol, e proces na predavawe na svojstvata genetskata informacija vo individualniot razvitok od roditeli na na potomstvo, od generacija na generacija. Denes definicijata na genetikata bi morala da gi opfati site funkcii na genite bez ogled dali tie se nasledni ili modificirani vo interakcija so okolinata. Menlivosta, odnosno varijabilnosta na svojstvata gi podrazbira razlikite koi postojat me|u roditelite i potomcite, odnosno me|u edinkite od ist vid. Varijabilnosta na svojstvata, odnosno razli~nostite koi postojat se prou~eni od mnogu nau~ni disciplini, me|utoa genetikata nastojuva da gi pronajde pri~inite, odnosno mehanizmite za nastanuvawe na varijabilnosta.

Roditelskite svojstva koi se sre}avaat kaj potomcite pretstavuvaat edinstveno isprepletuvawe na naslednite faktori, koi vo mnogu zavisat od faktorite na sredinata. Spored toa, ~ovekot koj e predmet na humanata genetika e produkt na me|u igrata na nasleduvaweto i sredinata. Genetikata ima golemo zna~ewe vo `ivotot na ~ovekot kako vo biolo{ka, taka i vo medicinska, prehranbena, farmacevtska i ekolo{ka smisla.

Denes so pravo mo`e da se re~e deka genetikata e vo osnovata na site procesi koi go so~inuvaat `ivotot. Filozofski gledano, od najstarite vremiwa osnovnoto pra{awe bilo odr`uvaweto na `ivotot i negovoto postojano vozobnovuvawe.

Genetikata mo`e da dade odgovor na pogolemiot del od pra{awata povrzani so ovie procesi. Genetikata mo`e da se smeta za centralna oblast vo biomedicinskite nauki, bidej}i vo osnovata na site `ivotni procesi se nao|a aktivnosta na genite. Genetskata informacija upravuva so funkcijata na kletkata, go odreduva izgledot na organizmite i gi povrzuva generaciite na organizmite vo ramka na eden biolo{ki vid.

1. ISTORIJAT NA GENETIKATA

1.1. RAN PO^ETOK Razmisluvaweto za genetikata mo`e da se sledi 6000 godini nanazad

blagodarenie na zapisite koi gi prika`uvaat rodoslovnite stebla posveteni na nasleduvaweto .

[to se odnesuva na humana genetika prenesuvaweto na bolestite e otkrieno od pred okolu 1500 godini.

Ovoj e mnogu va`en istoriski podatok. Objasnuvaweto na mehanizmot na nasleduvawe i den denes e mnogu aktuelen nekoi primitivni plemiwa

1

denes smetaat deka poloviot odnos nema vrska so bremenosta na `enata i ra|aweto na decata.

Vo tretiot vek pred na{ata era Aristotel go iska`uva svoeto mislewe deka ma{koto seme protekuva vo krvta i deka poseduva sposobnost za o`ivuvawe na embrionot posle zgrut~uvaweto na menstrualnata krv vo matricata.

Ovaa ideja bila op{toprifatena okolu 2000 godini se do sedumnaesetiot vek koga William Harvey, poznat po svoeto istra`uvawe za cirkulacijata na krvta, doka`al deka vo ubienata srna vo razli~ni vremenski intervali posle sparuvaweto nema ni trag od zgrut~ena menstrualna krv, tuku deka se raboti za mal embrion koj postepeno gi zgolemuva svoite razmeri niz celiot period za vreme na noseweto.

Zaslugata za zapoznavaweto na procesot za spojuvaweto na jajcekletkite i semenicite mu pripa|a na holandskiot istra`uva~ Reinger de Graafu .

Toj vo vtorata polovina na sedumnaesetiot vek go opi{al maloto ispaknuvawe na jajnicite. Ovie podatoci denes poznati pod imeto Grafovi folikuli, sodr`at neoplodena jajcekletka ili ovarium.

Taka za prv pat e iznesena idejata deka semenikot ne predstavuva edinstven pri~initel za nasleduvaweto, objasnuvaj}i pritoa deka i majkata kako i tatkoto prenesuva karakteristiki na svoeto potomstvo. Trebalo da pominat u{te mnogu godini za da ova sva}awe bide op{toprifateno.

Vo 1698 godina vo Francija e roden Pierre Lous Morean de Maupertius. Prekrasno srabotenite studii na profesorot Bentiy Glass ni ovozmo`ija pregled na istra`uva~i ~ii gledi{ta bile daleku pred nivnoto vreme.

Sl.1. Pierre Louis Moreau de Maupertius

Maupertius gi prou~uval naslednite obele`ja kaj ~ovekot kako {to se polidaktilija i odsustvo na pigmentacija na ko`ata i kosata(albinizam), pa na osnova na analizata na rodoslovnite stebla zaklu~il deka ovie dve pojavi se dobieni na razli~en na~in na nasleduvawe. Pokraj toa cvrsto veruval deka dvata roditeli podednakvo u~estvuvaat vo oblikuvaweto na svoeto potomstvo i za toa pru`il eksperimentalni dokazi dobieni od odgleduvanite `ivotni.

Negovoto sva}awe za strukturnite osnovi na nasleduvaweto pretstavuvalo novost i mnogu nalikuvalo na ideite koi {to

Mendel gi obelodenil 100 godini pokasno. Maupertius smetal deka postoi odredena nasledna kletka koja e

odgovorna za oblikuvaweto na odreden del od teloto, i deka sekoj del se

2

javuva kako rezultat na spojuvawe na dve takvi kletki. Edna koja {to poteknuva od edniot, a druga od drugiot roditel. Edna od kletkite mo`e da dominira nad drugata, formiraj}i takvo potomstvo sli~no i na edniot i na drugiot roditel.

Prvite soznanija za nasleduvaweto poteknuvaat u{te od Stariot vek koga odpo~nale prvite diskusii za prenesuvaweto na svojstvata od roditelite na decata. Taka vo stara Indija se interesirale koj del vo nasleduvaweto ima tatkoto, a koj majkata. Gr~kite i rimskite filozofi, isto taka, gi interesirale ovie pra{awa. Empedokle misli deka poloviot materijal na ma`ot i `enata poteknuva od celoto telo i vo nego se ve}e predodredeni site organi, od koi podocna se formira celoto telo. Ova se prvite za~etoci na takanare~enata teorija na performacija.

Deka ejakulatot e sostojka na site delovi od teloto smetal i Hipokrat. Seksualnoto i aseksualnoto razmno`uvawe e spomnato od Aristotel.

De semine e prvoto delo posveteno na ovaa materija a go napi{al Galen isto taka napi{al delo za formiraweto na plodot De foetus formatione. Toj smeta deka ulogata na `enskite i ma{kite seksualni sokovi imaat ednakvo dejstvo vo formiraweto na plodot.

Vo sredniot vek se smetalo deka so za~nuvaweto, prenatalniot razvoj i poroduvaweto upravuvaat yvezdite.

Vo {esnaesetiot vek Luis Mercado go napi{al deloto De morbis hereditariis. Vrz osnova na razvojot na biologijata se doa|a do pove}e soznanija za oploduvaweto i formiraweto na plodot kaj ~ovekot.

L.Spallanzani i K.Bae gi otkrile spermatozoidite i jajnata kletka kon krajot na sedumnaesetiot vek i se pretpostavuvalo deka formiraweto na plodot zavisi od jadrata na ovie kletki. U{te od najstarite vremiwa e primeteno nasleduvaweto na bolestite vo semejstvata, a genetikata kako nauka po~nuva da se izdvojuva od biologijata na krajot od devetnaesetiot vek. Za eden od nejzinite osnovopolo`nici se smeta Gregor Fridrih Mendel.

Mendel bil inzvonredno qubopiten ~ovek se {koluval na Univerzitetot vo Viena i вршел бројии експеримеити на вкрстување на грашок во својата градина и имајќи необичиа аналитичка моќ дошол до првитe zakoni na nasleduvaweto {to va`at i дснеска. Тој вкрстувал грашак со бели цветови со грашак со црвени цветови и во првата генерација Ф1 (прва филијална генерација) добил само розови цветови. Оваа појава е подоцна приметена и на многу други својства од пониските родови на растенија и животни и се нарекува прв генетички закон: закон за униформноста на првата генерација. Понатаму, Мендел ги вкрстувал растенијата со розови цветови мегу себе и во втората генерација (Ф2) добил цветови и со црвена и со бела боја воodredena proporcija zakлучил дека не доаѓа до мешање на својствата, туку до нивно независно наследување. Тоа е вториот закон : закон за сегрегација (раздвојување). Третиот закон, таканаречен закон за незаоисно наследување на својствата се однесува на приметената појава факторите наследени од мајката или таткото за исто својство да се наследуваат независно еден од друг.Уште поинспиративно е размислувањето на Мендел во времето кога ништо не се знаело за генетиката. Тој претпоставил дека се работи за некои фактори на наследувањето. Денес

3

факторите споменати од Мендел се нарекуваат гени. Avstriskiot nau~nik Gregor Mendel vo 1865 godina gi prezentiral vo Brno pred ~lenovite na zdru`enieto za prirodni nauki svoite rezultati od eksperimentite na vkrstuvawe na gradinarskiot gra{ok i gi postavil osnovnite principi na genetikata. Mendel doa|a do soznanieto deka karakteristikite na organizmite se kontrolirani so posebni nasledni faktori.

Spored nego naslednite faktori se prenesuvale kako specifi~ni ~esti~ki niz generaciite i nivniot integritet se naru{uval.

←Sl.2. Georg Mendel

Своите опсервации Мендел ги објавил во 1866 година, но голем дел од неговите белешки изгореле во пожар и сите негови идеи и размислувања остануваат непознати (Вгown ТА, 1989). Покрај публицирањето, Мендел ги испратил својот труд и до бројни научни друштва и еминентни биолози, но, на неговите резултати не им било dadено местоto {to go zaslu`uvat.Se do negovata smrt nikoj drug osven Mendel nе go sogleduval zna~eweto na negovata rabota Do toga{ i dolgi godini по него сите сознанија на полето на генетиката биле резултат од прости опсервации на живиот свет. Значењето на Мендел не е само во откривањето на првите закони на наслedуваweto tuku i во soznanieto deka genetikata mo`e eksperimentalno da se istra`uva so gri`livo planirani eksperimenti, ~ii {to rezultati mo`at da dovedat do odredeni zakonitosti vo nasleduvaweto. Mendel bil 35 godini pred svoeto vreme bidej}i duri vo po~etokot na dvaesetiot vek во

1900 година три ботаничари, Hugo De Vries, Саrl Соггеns i Erich VON TSCHERMAK поединечно ја откриле работата на Мендел трагајќи по податоци од литературата пред да ги објават своите експерименти слични на оние на Мендел. So vkrstuvawe na razli~ni vidovi rastenijata nezavisno do{le do rezultatite koi ja potvrduvaat Mendelovata teorija za partikularnoto nasleduvawe. Na po~etokot na dvaesetiot vek za naukata koja go prou~uvala nasleduvaweto bil koristen terminot podocna bil skraten vo alel. Namesto terminot nasleden faktor danskiot geneti~ar Johansen vo 1900 godina go voveduva terminot gen i ovoj termin se primenuva i denes. Iako Wilhem Rouh u{te vo 1883 godina gi

4

pistavil postulatite deka hromozomite se nositeli na naslednata informacija vo kletkata, duri vo 1902 godina Boveri i Suton, doka`ale deka genite navistina se smesteni vo hromozomite. Vo razgleduvaweto na istoriskite aspekti na mendelizam. Terminot genetika go vovel angliskiot biolog William Bateson vo 1906 godina. Bateson aktivno gi promoviral Mendelovite stavovi. Toj go koristel terminot alelomorf koj genetikata iako bi trebalo da se spomene imeto na Thomas Hunt Morgan i negovite eksperimenti bazirani na Mendelovite soznanija, no so vinskata mu{i~ka(Drosophia melanogaster). Експериментите на Морган биле изведувани на идеален организам бидејќи винската мушичка има ограничен број својства што можат да се набљудуваат низ бројните генерации. Но секое својство има бројни варијанти, така само бојата на очите се јавува во 14 различни нијанси.

Користејќи ги овие својства, Морган со своите соработници успева да го одреди точното место за 50 различни својства на четирите хромозоми кај мушичката и со тоа се обезбедија методи за мапирање на одредени својства врз хромозомите. За овие експерименти Морган ја добива Нобеловата награда во 1933 година.

Во меѓувреме се откриваат хромозомите како структури на кои се лоцирани гените и доаѓа до прецизни сознанија за делбата на клетката и за распределувањето на својствата преку делбата на хромозомите. Така генетиката влегува во својата исклучиво научна фаза.

Во средината на дваесеттиот век настануваат бројни откритија на сите полиња на генетиката, доаѓа до нејзино разделување на бројни гранки кои иследуваат различни феномени или различни биолошки системи.

Иаkо уште во 1874-1881 година имало некои сознанија декa vo јадрото на клетките постојат структури кои се делат, нивното значење тогаш не било докрај познато. Овие телца се наречени хромозоми од Waideuer во 1988 година. Virchow прв успеал да ги види на микроскоп. Бројот на хромозомите е различен кај различни специеси и се движи од 2 до неколку илјади. Точниот број хромозоми кај човекот е дефиниран во 1956 од француските научници Тјо и Levan. Podocna Muller go promoviral obedinuvaweto na dvete nauki koi najpove}e pridonele za postavuvawe na hromozomskata nauka za nasleduvaweto i toa citologijata (nauka za kletkata) i genetikata vo disciplina nare~ena citogenetika. Taka citogenetikata vleguva vo fazata na aktivni istra`uvawa.

Pаралелно со тоа се развива и мапирањето на гените, односно точното одредување на местото на одреден ген на одреден хромозом. Во овој смисол голем придонес даде "Геном" проектот со кој до 2000 година се постави цел да се мапираат сите гени кај човекот. Овој проект е успешно завршен и ќе даде голем придонес за распознавање на голем број болести. Особено што покрај мапирањето на гените денес постојат можности нивната суптилна функција подетално да се испита со методите на молекуларната генетика.

Vo 1900 godina angliskiot lekar i bionemi~ar Archibald Garrod gi prou~uval vrodenite metabolni bolesti kaj ~ovekot. Edna od niv bila alkaptonurijata, pri~ineta od metabolen blok na katabolizmot na aminokiselinite fenilanin i tirozin. Garod predpostavuval deka alkaptonurijata se javuva zaradi promeni samo na eden gen, pri {to sozdava nefunkcionalen proteinski produkt koj doveduva do metabolen blok. Rezultatite od tie istra`uvawa gi objavil vo 1909 godina vo knigata VRODENI GRE[KI NA

5

METABOLIZMOT. Za `al, konceptpt eden mutiran gen-eden metabolen blok do koj {to do{ol Garrod, ne bil zabele`an se do 1941 godina koga Beadle i Tatum, vr{ej}i istr`uvawa na gabata Neurospora povtorno do{le do konceptot eden gen-eden enzim1.

So напреdување на созnанијата za ednokleto~nite mehanizmi на молекуларно ниво дојде до сознанија за структурата на гените на молекуларно ниво. Особено брз развој бележат сознанијата за молекуларните механизми што водат до промени во активноста на гените (активација, супресија, прекумерна експресија и инактивација). Овие сознанија дадоа значаен придонес во разбирањето на процесите на диференцијација на клетките. Иако повеќето клетки во еден повеќеклеточен организам имаат ист геном, различни ткива имаат сосема различни хистолошки белези и различна функција како и различна активност во различни фази од животот. Најновите сознанија за функцијата, активацијата и инактивацијата на гените придонесоа да се разјаснат повеќето од овие разлики меѓу ткивата.

Сите овие сознанија за физиолошките функции на ниво на клетката, овозможија брз развој на медицинската генетика, со етиолошко и патогенетско објаснување на голем број наследни, но и ненаследни болести. Но, не само тоа. Дијагнозата на бројни генетски заболувања денес е многу попрецизна и поточна, токму благодарение на новите генетски дијагностички методи.

Конечно, сознанијата за функцијата на гените овозможија да се развие еден револуционерно поинаков вид терапија на болестите-генската терапија. Со внесување на нормални гени во посебни вектори и нивно внесување во некои клетки од заболениот организам, може да се постигне нормална функција на одреден ензим што недостасува заради генетски дефект.

Модерната медицина се стреми кон спречување (превенција) на болестите секаде каде што е тоа можно. Пренаталната дијагноза на генско и хромозомско ниво е секако еден од најнапредните начини за превенција. Ваква превенција е можна за повеќе болести денес, а ќе биде сигурно можна за уште поголем број во иднина.

Конечно, скринингот за одредени болести во широката популација овозможува рано препознавање на ризикoт за пројава на одредени болести i програми за нивно спречување. На овој начин, генетскиот пристап има најактивна улога во највисокото ниво на медицински третман, а тоа е превенцијата.

2. Поделба на генетиката

Јасно е дека генетиката денес е многу разгранета и дека некои нејзини области дури и немаат допирни точки. Заради тоа ќе биде даден кус осврт на поделбата на генетиката. А. Според објектот на кој е фокусирана генетиката се дели на:

Генетика на бактериите и вирусите Фитогенетика-генетика на растенијата Анимална генетика-генетика на животните Хумана генетика-генетика на човекот

1 Trajkovski.V humana genetika,2005 str 26/27

6

Во секоја од овие големи гранки влегуваат одредени области. Во оваа книга посебен осврт ќе биде направен"на хуманата генетика. Таа се состои од голем број области.

Vo knigata Humana Genetika za disciplinata humana genetika (genetika na ~ovekot) Trajkovski V. citira: "...Predmetot na nabquduvawe i istra`uvawe na ovaa disciplina e ~ovekot kako objekt. Taa gi koristi molekularnata, fiziolo{kata, farmakogenetikata, se so cel podobro da go spoznae genetskiot materijal i procesot na nasleduvawe kaj ~ovekot. Humanata genetika dava teoretska ramka za razbirawe na biologijata na ~ovekoviot vid. Taa vo sebe gi opfa}a: medicinskata, klini~kata,demogravska genetika, citogenetika i eugenetikata. Taa e mo{ne dinami~na disciplina. Humanata genetika e fundamentalna i primeneta nau~na disciplina. Taa gi ispituva zakonite za prenesuvawe na naslednite osobini. Nau~nite rezultati vo genetikata na ~ovekot imaat za zada~a ne samo teoretski da gi objasnat odredenite pojavi vo vrska so nasleduvaweto na ~ovekot, tuku i prakti~no da mu pomogmnat na zaboleniot ~ovek ili da go podobrat negovoto zdravje, a so toa i kvalitetot na `ivotot. Te{ko e da se postavi ostra granica kade edna subdisciplina na humanata genetika zapo~nuva a kade zavr{uva".

2.1. Области на хуманата генетика

Цитогенетика-genetika на хромозомско ниво. Во оваа област се изучуваат хромозомите, нивната структура, хромозомските варијации, хромозомските мутации, болести што се должат на промени во хромозомите, пренаталната цитогенетска дијагноза.

Sl.3.Citogenski test

7

Молекуларна генетика-генeтмка на молекуларно ниво. Таа ги истражува молекуларните механизми на активирањето или

неактивноста на одредени гени кај човекот. Ги истражува промените на гените при одредени мутации. Ја испитува функцијата на одредени гени и измената на функцијата при измена на генот, што значи има допирни точки со биологијата на протеините.

Развојна генетика- во која спаѓаат генетиката на стареењето, на диференцијацијата, на однесувањето во различни услови и слично. Оваа област се занаимава со испитувањето на созревањето на одредени функции кај човекот како што е созревањето на имунолошкиот систем преку активирање на одредени гени, промени на видовите хемоглобин кај човекот постнатално, факторите за раст пре и постнатално, созревањето на хипоталамо-хипофизната оска лслично.

Дисморфологија- ги проучува морфолошките измени на надворешниот изглед на индивидуата. Во задно време е во подем бидејќи проучувањео на овие промени доведе до експлозија на сознанија за функцијата на различни гени поврзани со промени на морфологијата. Во тој смисол, познати се бројни синдроми како извор за нови проучувања и сознанија.

Поиулациона генеишка-генеткка што ја изучува фреквенцијата на одредени гени во популациите и нивното движење во времето. Познато е дека одредени гени се почести во одредени популации. Но, појавата на болестите не е секогаш стриктно врзана со инциденцијата на генските варијанти, што значи дека и околината има значајно влијание. Популационата генетика се занимава со пресметување на фреквенцијата на гените во одредена популација како и 'со одредување на генските ризици за појава на одредена болест.

Имуногенетика-генетика на имунолошките механизми и трансгшантацијата. Познати се бројните варијанти на имунолошкиот систем како и комшшкуваните механизми на одбраната на организмот од инфекции или туѓи протеини. Оваа генетика денес бележи извонредно брз подем и сознанијата за автоимуните болести или алергиите сигурно ќе доведат до нови сознанија за лекувањето на одредени болести.

Онкогенетика-генетски механизми замешани во онкогенезата. Ова е посебна гранка на генетиката. Таа се занимава со истражување на гените кои можат да предизвикаат наследни форми на карцином како што е ретинобластомот, карциномот на дојката и женските гонади. Но, исто така, оваа гранка се занимава и со стечените промени на генетскиот материјал кои се во основата на малигната трансформација. Некои од сознанијата на ова поле веќе доведоа до нова класификација и до нови приоди во лекувањето на некои од болестите.

Фармакогенетика-влијанie на одредени лекови врз различни организми. Оваа облсат се занимава со интеракцијата меѓу одредени фармаколошки супстанци и

8

човечкиот организам, особено со резистенцијата кон лекови, како и со идиосинкразијата кои можат да бидат генетски условени.

Eugenetika-зачувување на здраво потомство. Оваа гранка е многу озлогласена со обидите на нацистите за фаворизирање на Ариевската раса. Денес се смета дека всушност пренаталната дијагноза со цел за абортирање на малформираниот плод спаѓа во негативна еугеника (спречување на раѓање на потомство со негативни гени). Таа може да биде и позитивнаеугеника (фаворизирање на позитивни гени) за која сеуште има големи дилеми заради можноста за проценка на тоа што е позитивно, а што негатиvno.

2.2. Genetski in`inering

Оваа посебна гранка на генетиката е производ на задните децении. Под генетски инженеринг се подразбираат најразлични манипулации со ДНА или РНА со цел за испитување на гените или за продукција на генските продукти. Така на пример, со генетски инженеринг се испитува одреден ген со тоа што тој, заедно со неговиот промотор ќе се вгради во ДНА на некоја бактерија и ќе се мери неговиот продукт, или, ако продуктот е познат, се продуцира неограничена количина на различни лекови и други корисни супстанци. Последен збор на генетскиот инженеринг е "вметнување" на познати гени во геномот на цицачи, најчесто глувци и нивно испитување по однос на функцијата, активацијата и инактивацијата. Овие животни со вграден- туѓ ген се нарекуваат трансгенични животни и со нивно испитување е постигнат голем напредок во разбирањето на функцијата на гените.

2.3. Genetika na kloniraweto

Создавањето на нови организми од соматска клетка на еден организам со внесување на оплодено јадро во цитоплазмата на соматската клетка се нарекува клонирање. Многу напредоци нахуманата генетика задниве години се поврзани со

9

клонирањето. Клонираните организми се генетски идентични со дарителот на соматска клетка, но остануваат голем број прашања пред да се донесе дефиниtивна одлука за етичките принципи на клонирањето и тоа:

Дали новоформираниот организам има идентичен животен век или зависи од староста на дарителот на соматската клетка. Дали клонирањето ќе влијае на процесите на стареење на клонираниот организам. По се изгледа дека животниот век на клонираните организми е скусен.

Дали ткивата и органите на клонираниот oрганизам ќе имаат еднаква виталност како кај дарителот на соматската клетка.

Дали клонираниот организам ќе настрада од истите болести како дарителот на соматската клетка.

Дали ќе биде апсолутно идентичен во сите механизми.

Sl.4. Klonirawe so transfer na nukleus

10

ZAKLU^OK

Genetikta ~ii{to predmet na prou~uvawe e nasleduvaweto i menlivosta na osobinite kaj `ivite organizmi e mnogu va`na nau~na disciplina za odr`uvaweto na ~ovekoviot vid.

Genetikata gi prou~uva individualnite razliki pome|u edinkite i karakteristikite nasledeni od roditelite.

Geneti~arite treba aktivno da se posvetat za pronao|awe na~ini za spre~uvawe na nasleduvaweto na naslednite bolesti.

Kako i da e, da `ivees{ zna~i deka si go saka{ svojot `ivot. Sekoj ~ovek e rob na doblesti no i na negativni osobini. Site nie si gi sakame svoite doblesti i sakame da gi preneseme na

na{eto potomstvo, a toa ni go ovozmo`uva genetikata.

11

Koristena literatura:

1. Vladimir E. Trajkovski, ,,Humana genetika,, Skopje,2005

2. Ko~ova.M, E. [ukarova-Angelovska, V.Anastasovska, S.Ko~eva

,, Prira~nik za ve`bi i teoretski del-humana genetika,,

3. Alan E.H.Emeru, ,,Osnovi medicinske genetike,, (Beograd, 1986

4. Internet resursi-http:// antro.palomar.edu/mendel/mendel_1.htm

5. Jana [arac Sto{i}, ,, Genetika 1,, Beograd, 2005

6. Diklic V., Kosanovic M., Nikolic J., Dukic S.1997. Biologija sa humanom genetikom.Beograd: Grafopan.

12

S o d r ` i n a

Voved.......................................................................................................................1

1. ISTORIJAT NA GENETIKATA.........................................................................2

1.1. RAN PO^ETOK..........................................................................................2

2. Поделба на генетиката.......................................................................................6

2.1. Области на хуманата генетика...................................................................7

2.2. Genetski in`inering.................................................................................9

2.3. Genetika na kloniraweto......................................................................9

ZAKLU^OK...........................................................................................................11

Koristena literatura...........................................................................................12

13

Univerzitet “Sveti Kiril i Metodij”

Filozofski fakultet Institut defektologija

Predmet: Humana genetika

Tema: Istorijat na genetikata

Mentor: Student: Doc.dr.Vladimir E. Trajkoski Aleksandar Aleksoski

Skopje, 2009

14