Sade Markesa

Justine edo Bertutearen zorigaitzak

euskaratzailea: Mikel Hoyos Sein

Fitxategi hau “liburu-e” bildumako alea da,liburu elektronikoen irakurgailurako prestatua.

Liburu gehiago eskuratzeko:http://armiarma.com/liburu-e

Itzulpena: Mikel Hoyos Sein.

Euskarazko edizioa: Literatura unibertsala, 1997Jatorrizkoaren data: 1787

Sade Markesa euskaraz:http://ekarriak.armiarma.com/?i=339

HITZAURREA

Donatien-Alphonse-François de Sade, LaCoste eta Saumaneko jauna, Sadeko Markesaizenez ezagunagoa duguna, 1740. urtean sortuzen aristokrata familia batean. Zazpi Urtekogerran parte hartu ondoren, Kapitain tituluazitzuli zen bere gaztelura. Bere lehen amodio-kontuak Lauris izeneko andereño batekikoakizan ziren. Honekin esposatzekotan zen, bainafamiliak gogor egin zion eta ez zuen lokarri huragauzatzerik izan. Aitzitik, Montreuil andereñoa-rekin ezkonarazi zuten, noblezia maila gorene-koa izan gabe ere aberatsa zelako. Montreuilda-rren familiak harreman onak zeuzkan gortean,eta horrek, Saderen karrerari mesede egingozion, ustez. Saderen esanetan, «emakumehotzegia eta elizkoiegia zen berarentzat». Sarri-tan adierazi zuen ezkontza behartu hura izanzela egotzi zizkioten makurkeria eta galdukeriekhorrenbesterainoko zabalkundea erdietsi izana-ren arrazoia.

Bere gartzelaldi guztiak batuta, 30 urtetikgora egin zituen giltzapean, eta badirudi bereamaginarrebak, zeuzkan harreman boteretsuhoriezaz baliatuz, zerikusi handia izan zuelahorretan. Hain zuzen ere, gartzela batetik beste-rako joan-etorriez osaturiko ezbeharren katea-mendu lazgarri hori da bere liburuetan azaltzendiguna.

Lehen gartzeleratze agindua 37 urte zituelajaso zuen. Sadeko Markesak eragindako eskan-dalu eta istiluak, Jeanne Testard neska gazteakaurkeztutako salakuntzekin hasi ziren; badirudilizunkerietan ibili, birao egin eta Kristoren irudiaprofanatu izana leporatu ziola, eta halaberbaieztatu zuen, Markesak bere etxera eramaneta zigorraz jo ondoren, kalizaren aurrean mas-turbatu zela. Bere lehen zigorraldia hilabetekoabesterik ez zen izan, bere aitak, Sadeko Kon-deak, egindako presioari esker.

Baina ezein gomendio, gaztigu edo zigorrekez zuen lortuko kikiltzea edo bere familiarenaurrean inolako arretarik hartzera deliberaraz-tea. Arestian aipatutako abenturatxo horren eta1768. urteko udaberrian gertaturiko iskanbila

latzaren artean bost urte igaro ziren, eta bosturte horietan, era guztietako lasaikeriak etagehiegikeriak egin izanaren frogak oraindik eregorde dira, nahiz garai hartan halako ekitaldiakmaiz jazotzen ziren bere mailako jendeengan.Honako honetan, aldiz, pastelgile baten emaztealimurtu nahi izan zuen, kalean diru eske zebilelatopatu eta bere etxerako zerbitzu batzuen aitza-kian. Andereak, leihotik salto egin beharreanaurkitu zela salatu zuen gero, idizilez astinduzuela, gorputz guztian erredurak jasan zituelaeta kontatzeko modukoak ez diren beste ikara-garrikeria batzuk ere ikusi zituela. Salakuntzahonek Sade bigarren aldiz espetxeratzea ekarrizuen.

Halere, bere eskandalurik sonatuena Marsei-llan gertatu zen. Gertatutakoaren kontakizunarieta Latour izeneko lekaioaren bidez gau hartanetxera ekarrarazi zituen neskatxen aitorpeneijarraiki, pozoitutako bonboitxo batzuk janarazizizkien Markesak, eta goxoki haien eraginpeansodomizatu egin zituen, baita bere lekaioarekinikaratzeko moduko zenbait erakustaldi burutuere. Sadeko Markesa, ordea, gartzelaldiak iraun

zuen bitartean idatzitako hainbat gutunetan,bere errugabetasuna frogatzen saiatu zen.

Sodomian ihardutea krimenik larrienatzatkontsideratua zen garai hartan, eta halakorikburutzen zutenek, herriko plazan sutan erretzeamerezi zuten. Halatan, bai Sade eta bai Latourlekaioa, Aixeko Katedralaren aurrera deituakizan ziren egindakoaz damu zitezen, ondorenurkamendira eraman eta errauts bihurtuko zituz-telarik. Neurri horien larritasuna jakin bezain las-ter, Italiara joan zen ihesi, Latour lekaioa etaezkonarrebarekin. Itzulitakoan alferrik saiatu zenezkutuan bizitzen, atxilotu eta Miolanseko gotor-lekura eraman baitzuten. Baina urtebete emanondoren, hemendik ere ihes egitea erdietsi zuen,ohar bat utziz, zeinetan esaten baitzuen 40 gizo-neko segizioa zuela zain, eta atzetik segika has-tea erabakitzen zutenek beren biziak jarrikozituztela arriskuan.

Makina bat bider gartzelaratua eta atzeraaskatua, bere azkeneko urteetan Justine idazla-naren argitalpen osoa aurkitu izanak jazarpenberri bati eman zion bide, eta horrela, 1800.urteko abuztuan, Nicolás Masséren bulegoetan

argitalpenaren alderdi batzuei buruzko eztabai-dan zegoela, berriz atxilotu zuten. Egozten ziz-kioten lan haien egilea zela ukatu arren, Sainte-Pélagieko espetxera eraman zuten, eta bertatikez zen sekula irtengo baldin eta, familiaren pre-sio ugarien ondorioz, erotzat hartu izan ez balu-te. Horrela, Charentongo eroetxera eraman etabertan eman zuen bere biziko azken hatsa.

Azken batean, badirudi espetxean emandakourte horietan zerikusi handia izan zuela amagi-narrebak. Nonbait, amaginarrebak ez zituen begionez ikusi Sadeko Markesaren labainkeria lizunhoriek, eta bere alaba halako ekintza makurreta-tik urrun edukitzearren edo, senarra giltzapera-tzea lortu zuen, gortean zeuzkan harreman onhoriei esker. Sadek makina bat gutun idatzizituen gartzelako bakardade hartatik, bai amagi-narrebari eta bai bere emazteari zuzenduak;amaginarrebari batez ere, bere gartzelaldiareniraupena eta larritasuna jakin nahirik, ez jakitehori bera baitzitzaion mingarriena, eta emaztea-ri, bere amarengandik askatasun-ebazpen batlortzen saia zedila eskatzeko. Idaztea bera, lauhorma haiek osatutako itxituratik ihes egiteko

baliabide bat, mendekubide bat bilakatu zenSaderentzat. «Apostu egingo nuke, niri haragia-ren bekatua ukatzerakoan, zuhur jokatu usteduzula. Bada, mamu berriak sortzea besterik ezduzu lortu, egunen batean gauzatuko dituda-nak». «Nahikoa adimentsua zara ulertzeko ezen,odolaren suhartasunean oinarrituta dagoenmakurkeria bat, ezin zuzendu daitekeela odolhori gehiago ozpinduz, ezta isolamenduarekingarunak bizkorraraziz ere, ezta bakardadearekinirudimena sutuz ere».

Literaturaren bidez, Sadek bere munduaazaltzen digu. Batetik, bere bizitzan pairatutakozorigaitzak isladatzen ditu. Aladura horiek guz-tiak Justine dohakabearengan leudeke gorpuztu-rik. Pertsonaia hau, zorigaitzez josiriko eta nora-rik gabeko bidaia batean doa: orain galdukeriaz-ko leize batera jausiz, orain ohoin bihozgabetalde batek preso harturik... zorigaitzetik irtenorduko, arnasa pixka bat hartzea erdietsi ordu-ko, berriro beste zorigaitz baten mende aurki-tzen delarik. Lekuz aldatu arren, egoera berdi-nak errepikatzen dira bata bestearen atzetik.Berdin dio mendi puntako gaztelu batean egon

edo basoko lekurik ezkutueneko lekaidetxebatean egon; ezer ez da aldatzen. Eta errepika-tze hori bera ikus dezakegu pertsonaiengan ere:pertsonaia dohakabearen eta giltzapean duenborreroaren arteko elkarrizketak ugari azaldukozaizkigu, eta nahiz ziegaz aldatu, nahiz borrero-ak beste izen bat eduki, elkarrizketaren bi solas-kideak funtsean berdinak dira. Berak bizitakogartzelaldiak dira bere liburuetako pertsonaiekjasan behar dituztenak. Ziega batetik bestera,gartzelazainarekin izan ezik beste inorekinkomunikatzeko aukerarik gabe, halaxe dio beregutunetako batean: «Dorre batean giltzaperatu-rik nago burdinazko hemeretzi ateren atzean,eta hogeina barrak babestutako bi leihatiletatikbakarrik igar dezaket egun-argia. Eguneanhamar edo hamabi minututan zehar lagun egitendidan gizon bat dut solaskide. Gainerako denbo-ra guztia bakarrik eta negarrez ematen dut». Etabestetik, bere alderdi lizunzalea dugu, Juliettepertsonaiarengan mamitua. Juliette, bizitzariaurre egiteko guztiz kontrako aukera egin duenahizpa da, eta ezarritako balio moral guztiak gai-tzetsiz, bizitzako bide beldurgarrienetatik egin

nahi du irabazpidea. Beraz, bere barruko kon-traesan hori, alegia, gizartearen biktima izateaeta makurkeriarako nolabaiteko jaidura batezhornitua egotea, bi pertsonaiongan gauzaturikdatorkigu; batetik, Justine biktima dohakabeadugu, eta bestetik Juliette, bertuteekiko inolakobegirunerik ez duen emakume lizuna, bikoizta-sun hori txanpon beraren bi aldeak bailiran era-kutsiz.

Sadek hankaz gora jartzen dizkigu erakundeerlijioso edo zibil guztiak, modu berean salatueta mesprezatzen balio moralak eta gizabidezkojarrerak, inolako gupidarik gabe. Eta bereziki,ezkontza. Ezerk ezin dezake, bere ustez, emaku-me bat fidelitatera behartu: «Ezin daiteke seku-la izaki libre batenganako jabetzarik izan; eskla-buen jabe izatea bezain bidegabea baita emaku-me baten jabe izatea». Maiz agertzen zaigu adul-terioaren goresle bezala, edo krimenaren aldekobezala, naturari buruzko teorian oinarriturik:«Suntsipena naturaren lehen legeetako bat iza-nik, zernahi gauza suntsituta ere ezin liteke kri-mena izan» «Heriotza ez da inondik ere suntsi-

pena; halakorik eragiten duenak formak eralda-tzea besterik ez du egiten». Azken batean, berakbizi izan zuen gizarte garaikide hartako arauguztien aurka azaltzen zaigu, naturaren berezkolegeetara makurtu behar dugula esanez. Etanaturara itzultze horretan datza bere filosofiaguztia.

Ene lagun hori!Krimenak berekin duen oparotasuna oinaz-

targia bezala da, zeinaren su tronpagarriek ezbaitute une batez argituko atmosfera, non eta ezden txunditu dituen dohakabeak heriotzaren lei-zera amilarazteko.

* * *

Nire adiskide on horri

Bai, Constance, zuri zuzentzen dizut lan hau;aldi berean zure sexuaren exenplu eta ohorezaren horri, arimarik sentikorrenean izpiriturikzuzenena eta argituena bilduta daukazun horri.Zuri baino ez dagokizu zorigaiztoko Bertuteakerauzten dituen malkoen eztitasuna ezagutzea.Haragikoikeriaren eta irrelijioaren sofisma guz-tiak gaitzetsiz, zure ekintza eta zure mintzaldienbidez horiei etengabe erasoz, ez dut zugatik

hainbat beldur nola dudan Oroitzapen hauetanazaldutako pertsonaiak behar izan dituztenenga-tik; zenbait marrazkiren zinismoak (ahal izanden beste goxatuak) ez zaitu gehiago izutuko;Galdukeria bera da, argitua izango ote den bel-durrez, garrasi bizian hasten dena eraso eginorduko. Tartuferen auzia santujaleek burutuzuten; Justinerena lizunkoien lana izango da, ezdut dudarik egiten: zuk argitu dituzun nire arra-zoi hauek, ez dira inondik ere ezetsiak izango;zure iritzia aski izango da nire gloriarentzat, etazu atseginarazi ondoren, edo unibertso guztiaatseginarazi behar dut, edo zentsura guztietatikkontsolatu.

Elaberri honen helburua (ez da uste bezainelaberria) berria da ezbairik gabe; Bertuteak Gal-dukeriaren gainean duen eragina, ongiarensaria, gaizkiaren zigorra, horixe duzu moldehonetako idazlan guztien ohiko iharduna; ez algenioke aurka egin behar?

Baina Galdukeria garaile eta Bertutea harensakrifizioaren biktima bezala noranahi zabaltzea,zorigaitzetik zorigaitzera errari dabilen dohaka-be bat aurkeztea; dongekeriaren jostailu, gehie-

gikeria guztien xede, gurari basati eta izugarrie-nen mende, sofismarik ausartenek eta nabarme-nek asaldatua; limurkeriarik abilenaren etazimarkurik ukaezinen gatibu, halako neurrigabe-keriei eta halako ezbeharrei aurka egiteko etahainbeste ustelkeria urrunarazteko arima senti-kor bat besterik izan gabe, izpiritu natural bateta adoretik asko. Hitz batean, pinturarik ausar-tenak, egoerarik ikaragarrienak, jokarau beldur-garrienak eta pintzelkadarik bortitzenak azaltzenausartzea, horretatik guztitik gizonak inoiz jasoduen moral-ikasgairik bikainenetako bat erdies-tea beste asmorik gabe. Hartara, aitortuko dida-zu, orain arte oso gutxi urratutako bide batetikiritsiko gara helmugara.

Lortuko ote nuen, Constance?, zure begieta-ko malko batek baiezta al dezake nire garaipe-na? Justine irakurri ondoren, esango al duzu:«Ene! Krimenaren irudi hauek zein harro sentia-razten nauten Bertutea maitatzeaz! Zein bikainaden malkoen erdian! Nola edertzen duten zori-gaitzek!»

Ai Constance!, jaulki itzazu hitz horiek etanire lanak sarituak izango dira.

* * *

Filosofiaren egiteko nagusiena, Probidentziakgizakiarentzat dituen asmoak lortzearren harkdarabiltzan bitartekoak garatzea izango litzate-ke, eta horren arabera, zoritxarreko hankabikohorri bizitzako bidezidor malkartsuetatik barrenaibiltzen erakutsiko dioten zenbait jokabide-ereduproposatzea, horiezaz baliaturik eragotziko baiti-tu hamaika izen desberdin eman zaizkion zori-gaitz horren apetaldi bitxiak, nahiz oraindik ezden lortu berau ezagutzerik eta ez mugatzerikere.

Baldin eta, gure gizarte konbentzimendueki-ko errespetu osoz, eta hauek ezartzen dizkigu-ten mugetatik sekula ere aldendu gabe, arantzabaizik topatu ez badugu, gaizkileek larrosakbakarrik jaso dituztenean, ez al da inortxo ereizango pentsatzen duenik, gogoeta hauen gaine-tik jartzeko beharrezko diren bertute ezingarbia-goak ez dituelako-edo, hobe dela olatu horren

zurrunbiloak eraman dezala, haren aurka hasibeharrik gabe? Ez al dago inortxo ere esangoduenik bertutea, ederra izanagatik ere, likiske-riaren aurka borroka egiteko ahulegia denaren-tzat egin dezakeen aukerarik okerrena bihurtzendela, eta ustelkeriak jota dagoen mende hone-tan, seguruena besteek bezala jokatzea dela?Heziketa hobea izanik, eta bereganatutako argi-tasunez baliatuz ere, ez al du inork esango,Zadig-eko Jesrad aingeruak bezala, ez dagoelagaitzik onik ez dakarrenik, eta ondorioz, gaizkia-ren alde egin dezakeela, azken batean, ongiaegiteko moduetako bat delako? Ez al du inorkgaineratuko, plan orokorrarentzat berdin delahau edo hura ona edo txarra den; zorigaitzakbertutea astintzen duenean, oparotasunari eran-tsirik gaizkia doanean, eta bi gauza horiek berdi-nak badira naturaren begietan, inondik ere hobedela gora egiten dutenen gaiztoen sailekoa iza-tea eta ez hondamendira doazen bertutetsuenildokoa? Beraz, eginkizun garrantzitsua da filoso-fia baten sofisma arriskutsu hauei aurrea har-tzea; funtsezkoa da zorigaitzak jotako bertutea-ren adibideek, zenbait borondate on gordetzen

dituen arima ustel bati aurkezturik, arima horiongibidera erakar dezaketela erakustea, bertu-tearen bilakuntza horretan estimurik zinezkoe-nak eta saririk goresgarrienak jasotzeak emangoliokeen segurtasun berberaz. Dudarik ez dagolatza dela bertutea ahal duen modurik oneneanerrespetatzen duen emakume atsegin eta bihoz-bera batek jasandako zoritxar piloa azaldu beha-rra, eta bestetik, emakume hori bera zapaltzenedo nahigabetzen dutenei dakarkien onura piloaagertzea. Baina, halere, zorigaitz horien azalpe-netik ongia sortzen bada, inork eduki al lezakeaztoratzeko arrazoirik horiek azaldu izanarengarraztasunagatik? Mindu egin al daiteke inor,baldin eta, berak adierazitakoari zukua atera-tzen dakien pertsona zentzudunak ikasten baduProbidentziaren agindutara meneratu beharradagoela —balio handiko ikasgaia benetan—,edota, sarritan, bere eginkizunak ongien betedituen izakiari zuzentzen dizkiola Zeruak berehaserreak, zoritxarraren iragarpen bezala, gai-nerakook gure egitekoez oroit gaitezen?

Sentimendu horiexek izango dira gure ahale-ginen gidari, eta hain zuzen ere, horregatik eska-

tuko genioke irakurleari eskuzabal joka dezalagure zenbait pertsonaiaren ahotan jartzen ditu-gun okerreko sistemekin, eta halaber, egiarekikoleialtasunez, zuen begien aurrean jarri beharizan ditugun egoera, batzuetan gordin samar,horiekin ere.

Lorsangeko kondesa Venusen ordenakolekaime horietakoa zen, begitarte eder bati etabere jokabide kaskarinari esker aberastua, etazeuzkan tituluak, entzute handikoak ziren arren,Citeres-eko artxiboetan baizik ez ziren aurkitzen,halakoak onartzen dituen arduragabekeriak beti-koturik eta ematen dituen sineskortasun ergelakbermaturik: gaztaina kolorekoa zuen ilea, gor-putz ederra, eta begiak begiratu berezi batezhornituak: modan zegoen sinesgaiztasun horiigar zitekeen haren begietan, pasioei gatz pitinbat emanez, horren jabe liratekeen emakumeakarreta handiz bilatzera bultzatuz; bihurri sama-rra agian, printzipiorik gabea, ustez inori gaitzikegin ez ziona, eta halere, ez zeukan bihotzeannahikoa ustelkeriarik bere sentiberatasuna itza-

laraziko zionik; harroa, lizunkoia, horrelakoxeazen Lorsangeko Anderea.

Emakume honek, dena den, hezkuntzarikonena jaso zuen; Pariseko bankagizon handibaten alaba, bera baino hiru urte gazteagoa zenJustine izeneko ahizparekin abiarazi zuten ikasbi-dean, hiriburu horretako abatetxe ospetsueneta-ko batean, eta bertan, hamabi eta hamabosturteetaraino, aholkurik, maisurik edo libururik ezzitzaien debeku izan ez ahizpa bati eta ez bes-teari.

Bi neskatxa gazteen bertuterako bolada txarhonetan, den-dena galdu zuten egun batetikbestera: sekulako porrotaren ondorioz, egoerabenetan lazgarrian murgildu zitzaien aita, etatristezia horrek eraman zuen heriotzara. Bereemaztea ere, handik hilabetera, haren ondotikjoan zen hilobira. Urruneko bi senitarteko bihoz-gabe zalantzan izan ziren gazte umezurtz haie-kin zer egin; zorrek irentsitako herentziarenzatia ehun ezkutukoa izango zen bakoitzaren-tzat. Inork ez zuenez beren kargu egin nahi,zabalik aurkitu zituzten Komentuko ateak,

doteak eman zitzaizkien, eta askatasun osoaeduki zuten aurrerantzean nahi zutena izateko.

Lorsangeko Anderea, garai hartan Julietteizena zuena, eta izaeraz nahiz izpirituz, garrantzigutxiko zenbait xehetasun gora-behera, hogeitahamar urterekin bezain garatua zegoena, azal-duko dugun historiaren garaian adin hori bai-tzuen, soilik libre izatearen plazerraren aurreanageri zen sentikor, bere kateetatik askatzenzuten nahigabe ankerrei buruzko gogoetetanerreparatu gabe. Justinek berriz, eta esan beza-la, hamabi urte zeuzkalarik, izaera goibela etailuna zuen, bere egoeraren laztura guztia asko-zaz hobeto sentiarazten ziona. Samurtasun etasentikortasun harrigarriaz jantzia, ahizparen tre-betasun eta doitasunik gabe, hainbat amarrutaneroraraziko zuten tolesgabetasun eta sotiltasunabesterik ez zuen barrenean. Hainbat dohainezhornitutako neskatxa hau gorpuzkera goxokoazen, naturak Julietteri eskaini zion edertasunarenaldean arrunt desberdina; baten ezaugarrietanitxurakeria, zurikeria eta limurkeria ikus zitez-keen moduan, bestearenean ahalkea, prestuta-suna eta herabetasuna mirets genezakeen. Birji-

naren irudikoa, begi urdin handiak, arimaz etaeztitasunez beteak, larmintz zoragarria, gorputz-eite arin eta malgua, ahotsa benetan hunkiga-rria, marfilezko hortzak eta inon den adats horiederrena, horixe litzateke ahizpa gazte xarman-garri honen antzirudia, nahiz bere dohain xaloeta ezaugarri samurrak gure pintzelek ezin ditza-keten osoki harrapa.

Biei hogeita lau ordu eman zitzaizkienkomentua uzteko, eta beren kontu geratu zen,ehun ezkutu horiekin egokien iruditzen zitzaienmoduan konpontzea. Juliette, bere buruarenjabe izatearen txorabioan, Justineren malkoakxukatzen ahalegindu zen une batez, baina gero,ikusirik ez zuela lortuko, errietan hasi zitzaionsamina arindu beharrean. Bere bihotz-samurta-suna aurpegiratu zion; adierazi zion, bere gazte-tasunari ez zegokion filosofia batez, munduhonetan gugan eragin zuzena duenak bakarriknahigabetu behar gintuzkeela; norberaren bai-tan aurki zitezkeela sentsazio fisikoak, oinazeasor lezaketen aldarte moral guztiak ezabatu ahalizateko bezain lohikeria lizunak; prozedura horipraktikan jartzea biziki funtsezkoa zela, beneta-

ko jakituria nork bere plazerrak ugaritzeanzetzala, atsekabeak biderkatzean bainoago; hitzbatez, ez zegoela ezer egin behar ez zenik senti-kortasun elezuri hori nork bere egiteko, zerenbesteek bakarrik baliatzen duten bitartean, gurinahigabea besterik ez baitakarkigu. Baina zailaizan ohi da bihotz onekoa gogortzea; gogo gaiz-tokoen arrazonamenduei aurre egiten baitie, etabere gozamenek, izpiritu eder baten distira fal-tsuetatik kontsolatzen baitute.

Juliettek, beste baliabide batzuetara joaz,ahizpari esan zion, batak zein besteak zutenadina eta gorputza edukita, ezinezkoa zelagosez hiltzea. Beren bizilagunen alaba aipatuzion, aitaren etxetik alde egin ondoren aberastu-ta zegoela egun, eta zalantzarik gabe, bere fami-liaren baitan jarraitu izan balu baino askozazzoriontsuagoa zela; ondo gorde beharra zegoelaezkontzeak neskatxa baten zoriona ekar zeza-keela uste izatetik; eztei-legeen menpe hase-rrealdi ugari jasan beharko lituzkeela, eta plazerkopuru txiki bat soilik espero ordainetan; bainaaldiz, haragikerietara emanez gero, beti berenmaitaleen haserrealdietatik libro egon zitezkee-

la, edo bestela, haietatik kontsolatu ugaritasunhura zela medio.

Justine erabat izututa geratu zen kontakizunhaiekin: esan zuen nahiago zuela heriotza lotsai-zun gertatzea baino, eta ahizpa berriro ere saia-tu zen arren, behin eta berriz uko egin zion bera-rekin ostaturatzeari, dardara batean jartzenzuen jokabide hori hartzera horren deliberatutaikusi zuenez geroztik.

Horrela, bi neskatxa gazteak aldendu eginziren, berriz elkar ikusteko inolako hitz-eskain-tzarik egin gabe, beren asmoak arrunt desberdi-nak izaki. Juliette, berak nahi bezala, anderehandi bat bihurtzera zihoanez, nola onartukozuen bada neskato bat bere altzoan, haren joerabertutetsu bezain xumeek desohoratu egin zeza-ketenean? Eta, bere aldetik, nahi izango al zuenJustinek bere ohiturak arriskuan jarri, galdukeriaeta lasaikeria publikoaren xede bihurtuko zenizaki makur haren aldamenean? Hortaz, biekbetiko agur esan zioten elkarri, eta hurrengoegunean bertan atzean utzi zuten komentua.

Justinek uste zuen amaren jostuna izan zenemakumea errukitu egingo zela bere zorigaitzaz,

umezaroan haren magalean hazi zela gogoanizanik. Haren bila abiatu zen, bere zorigaitzenberri eman zion, baita lana eskatu ere... bainahark kostata ezagutu zuen neskatxa, eta zakarbidali zuen.

— Ai ene!, hasi zen intzirika gaixoa. Mun-duan ematen ditudan lehen urratsak nahigabeezjosita egongo direla esan nahi al du horrek?Lehen maite ninduen emakume honek, zergatikbaztertzen nau gaur? Ene! Umezurtza etapobrea naizelako, ez dudalako ezertxo ere mun-duan, eta pertsona batengandik ordainik edobestelako esker onik espero denean bakarriklaguntzen zaiolako.

Justine, negar batean, bere abadearen etxerainguratu zen. Zein egoeratan zegoen azaldu zionbere edadearen berotasun suharraz... Soinekozuri neurri-neurrikoa zeraman, bere adats ederrakapela baten azpian bilduta nahasian; bularraapenas nabarmentzen zitzaion gasazko bi edohiru kukuluren azpian; bere begitarte ederra zur-bil samarra zegoen barrua jaten zioten atseka-beengatik, eta malkoak zerizkion begietatik, areitxura goibelagoa emanez.

— Ikusten nau, jauna, esan zion elizgizona-ri... ikusten nau benetan egoera tristean gaztebatentzat. Aita eta ama galdu ditut... Berenlaguntza inoiz baino gehiago behar dudan adinhonetan kendu dizkit Zeruak... Dirurik gabe hildira, jauna. Ez zaigu ezertxo ere geratu... Hauxeda utzi didaten guztia, jarraitu zuen bere hama-bi luisak erakutsiz... eta gaixo honek ez daukanon lo egin... Erruki da nitaz ezta, Jauna? Erlijio-aren ordezkari da berori, eta erlijioa betidanikizan da estimu handiko bertutea nire bihotzaren-tzat. Zinez maite dudan eta berorrek ordezka-tzen duen Jaungoiko horren izenean, esan biezatarren, bigarren aita batek bezala, zer egin behardudan, zein bide hautatu behar dudan.

Abade errukiorrak erantzun zion, zeharkabegiratuz, parrokiak zama handiak zituela, zailzela berriro erruki-saririk banatu ahal izatea,baina Justinek zerbitzu egin nahi baldin bazion,berarekin atsegina izan nahi baldin bazuen,sukaldean beti izango zuela ogi-koskorren batberarentzat. Eta, hau esaterakoan, jainkoenhitzaren adierazle hark eskua lepondoan berma-tuz, elizgizon batentzat mundutarregia zen musu

bat eman zion, eta Justinek, haren asmoez sobe-ra jabeturik, uko egin zion esanez:

— Jauna, ez diot erruki-saririk eskatu, eztazerbitzari batentzako lanik ere; orain berrikialboratu dut, bi mesede horiek erregutu beharizatearen gainetik dagoen egoera bat. Nire gaz-tetasunak eta nire zorigaitzek beharrezkoakdituzten aholkuak eskatu dizkiot, eta berorrekordea, oso prezio altuan ordainarazi nahi dizkit.

Abadeak, modu horretan harrapatu izanazlotsaturik, bet-betan bota zuen neskatxa gaixoabertatik, eta zorigaitzeko Justine, bizitza bakarti-ra kondenaturik aurkitutako lehenengo eguneanbi aldiz baztertua sentitu ondoren, paper-orri batikusi zuen etxe batean sartu zen, bosgarrenetxebizitzan gela bat alokatu, aurretik ordaindu,eta bertan, bere saminduraren negar-malkoakaskatu zituen, oso sentibera baitzen eta bereurguilua egoera krudel batek astindu berria bai-tzuen.

Baimena emango digu orain irakurleak den-bora batez Juliettez mintzatzeko, eta azaltzekonola, hasierako egoera hura gainditu ondoren,bere ahizpak zituen baliabide berberak izanik,

hamabost urtetan maila oneko andere bilakatuzen, bere ondasunen artean errentatik hogeitahamar mila libera baino gehiago, harribitxi ede-rrak eta bi edo hiru etxe hirian eta hiritik kanpo-ra zituelarik, eta une honetan, baita CorvilleJn.aren bihotza, ondasunak eta konfiantza ere,Estatuko kontseilari, ospe handieneko gizon etaune batetik bestera ministro izendatuko zutena.Bide hori oztopoz betea suertatu zen, ez dagozalantzarik: andereño hauek ikaskuntza lotsaga-rri eta gogorrenari jarraiki egiten zuten aurrera,eta gaur, printzipe baten ohean aurkitzen denak,agian oraindik gordeko ditu bere larruazalean,gaztaroan eta ezjakintasunean beren atzaparre-tan hartu zuten gizon haragikoien zakarkeriarenaztarna itsusgarriak.

Komentutik irten zenean, Juliette, auzokolagun bati entzuna zion emakume bat ikusterajoan zen. Emakume horrek galbideratu zezanirrikitan zegoenez, harengana jo zuen besoazpian fardel txiki bat zeramala, longain urdinmordoilotuaz, ileak nahasian eta munduko aur-pegi ederrenaz, baldin eta lotsagabekeria inorenbegietan edertasunaren ezaugarri izan bazite-

keen. Bere bizitza azaldu zion emakumeari, etababesa eman ziezaiola eskatu ere bai, bere lagu-narekin egin zuen bezalaxe.

— Zenbat urte dituzu?, galdetu zion Duver-gier andereak.

— Hamabost beteko ditut egun batzukbarru, andere, erantzun zuen Juliettek.

— Eta inoiz kristaurik ez zaitu... jarraitu zuenandereak.

— Ez, ene! Zin dagizut, andere, erantzunJuliettek.

— Baina, batzuetan komentu horietan, esanzuen emakume zaharrak... aitor-entzulerenbatek, mojaren batek, lagunen batek... Frogaziurrak behar ditut.

— Zure esku dago horiek lortzea, andere,erantzun zuen Juliettek gorri-gorri.

Eta etxekoandreak, betaurreko batzuk jarrieta zehatz-mehatz gorputz-atal guztiak aldeguztietatik ikertu ondoren:

— Ea bada, hemen geratuko zara. Oso kon-tutan izan behar dituzu nire aholkuak, eta nireki-ko eta nire iharduerekiko atsegin eta meneko

agertu, garbitasunez, ekonomiaz eta goxotasu-nez jokatu, zure lagunekin arretaz eta gizonekinmaltzurkeriaz. Hamar urte baino lehen, hiruga-rren solairura erretiratzeko aukera emangodizut, komoda bat, ispilu bat eta zerbitzari batdituzula. Nire etxe honetan ikasiko duzun arteaaski izango duzu gainerakoa eskuratzeko.

Gomendio hauek eman ondoren, Duvergieranderea Juliettek zeraman fardelaz jabetu, etadirurik ba al zuen galdegin zion, eta honek zin-tzotasun osoz ehun ezkutu zituela aitortu zionez,bihotz oneko andereak diru haiek bahituranhartu zituen, bere izeneko loterian jarriko zituelaziurtatuz maizter berriari, neskatxa batek ez bai-tzuen dirurik eduki behar:

— Dirua gaizkia egiteko modua da, esanzion, eta mende usteldu honetan, neska gaztezuhur eta familia oneko batek kontu handiz baz-tertu behar du amarru batean erorarazi deza-keen oro. Zure mesederako ari natzaizu, neska,eta egiten ari naizena eskertu behar zenuke.

Sermoia amaiturik, iritsi berriak bere lagunakezagutzeko parada izan zuen, gela erakutsi zio-

ten, eta hurrengo egunean bertan, salmentanjarri zituzten bere xarmak.

Lau hilabetetan, ehun pertsona ingururieskaini zitzaien salgai hura. Batzuek aski zutenlarrosarekin, kuperagoak edo makurragoak zire-nek (oraindik argitu gabe baitago auzi hori) alda-menean loratzear zegoen botoia zabaltzen saia-tzen ziren. Aldi bakoitzean, Duvergier andereakbildu eta doitu egiten zuen, eta lau hilabetetanzehar, andere maltzurrak behin eta berriz eskai-ni zizkien haren xarmak bezeroei. Ikasketaldilatz honen amaieran, Juliettek ahizpa konberti-tuaren agiriak lortu zituen; ordutik aurrera,benetako etxeko neskatzat hartua izan zen.Harrezkero, atsekabe eta atsegin guztietanhartu zuen parte. Beste ikaskuntza bat ere izanzuen: lehen eskolan, salbuespenak salbuespen,Juliettek naturaren zerbitzura ihardun bazuenere, bigarrenean erabat ahaztu zituen harenlegeak, goitik behera lohitu zituen bere ohiturak.Galbidetik lortu nahi zuen garaipenak arras itsu-situ zion arima. Gaizkiarako jaioa zela sentitzenzuen, amaiera arte iritsi behar zuela eta menpe-kotasunezko egoera batean zahartzetik libratu

behar zuela, izan ere, akats berberak egin etamodu berean ematxartuz ere, ez zizkiolako ete-kin berak ekarriko, ezta hurrik eman ere. Gizonzahar hezigabe bat laketarazi zuen, hasierabatean soilik une batez alaitzeko deitzen ziona.Handikien gisara mantendu zezan abildadeaizan zuen. Azkenik, ikuskizunetan azaldu zen,paseoetan, Citeres Ordenako goretsienenartean. Ikustera zetozkion, ahotan zerabilten,inbidia zioten, eta neskatila sotil hark oso ongimoldatzen jakin zuen, lau urteren buruan seigizon xahututa utzi zituen, zeinetatik pobreenakehun mila ezkutuko errenta baitzuen. Ez zuenbeste laguntzarik behar izan izen bat erdiesteko.Munduko jendeen itsutasuna horrenbesteraino-koa da, non gizon batek zenbat eta gehiago das-tatu duen haren lizuntasuna, orduan eta gogobiziagoa baitu haren zerrendan sartzeko. Badiru-di beren gizatxarkeria eta ustelkeriaren mailahari eskaintzera ausartzen diren sentimenduenneurri bilakatzen dela.

Juliettek hogei urte bete berriak zituen, Lor-sangeko konde delako batek, berrogei urte ingu-ruko Anjou-ko aitoren semea zenak, berarekin

txoratu eta bere izena ematea erabaki zue-nean... Hamabi mila libera eman zion errentagisara eta bere gainerako ondasun guztiak ziur-tatu zizkion bera baino lehen hiltzen bazen. Etxebat eman zion, zerbitzariak, ospea eta hainbatohore munduan, bizpahiru urtetan bere lehenurratsak ahaztuarazi zizkiotenak.

Horrek bultzatu zuen Juliette gaixoa, berefamilia eta hezkuntza gorenaren sentimenduguztiak ahaztuz, aholku makurrek eta liburuarriskutsuek galbideraturik, eta bere buruazgozatu, izen bat eduki eta kateetatik libro egote-ko irrikak hartaraturik, senarraren egunak labur-tzeko ideia maltzurra gogoan ibiltzera. Proiektugaitzesgarri hori ongi baino hobeto hausnartuzuen eta alderdi fisikoak alderdi moralaren aka-tsekin bat egiten duen une arriskutsu horretanburutu zuen, zoritxarrez; une horretan ez daezertxo ere baztergarritzat jotzen, ezer ez dago-elako gurarien jarioari edo desioen oldarrariaurre egiteko gauza denik, eta erdietsitako pla-zerra bizia bada, urratzen diren debekuen ugari-tasun edo deuntasunagatik soilik delako bizia.Amets hori ezabaturik, zentzudun bilakatuko

bagina berriro, okerra erdipurdikoa litzateke,horixe baita izpirituaren hutsegiteekin gertatuohi dena: jakina da ez dutela inor nahigabetzen,baina zoritxarrez gauzak urrunago doaz. Zerizango litzateke, ausartuko ginateke esatera,ideia hau gauzatzea, pentsatze hutsa aski badahain biziki asaldatzeko, bihotza erdiratzeko?Ditxosozko eztabaida pizten da eta bere existen-tzia krimen bihurtzen da.

Lorsangeko Andereak, zorionez berarentzat,sekreturik ezkutuenean burutu zuen ekintzahura, eta horrela, jazarpenetatik salbu geratuzen, bere senarra hilobira bultzatu zuen gaizta-keria beldurgarriaren aztarna guztiak ere lurpe-ratu egin baitzituen harekin batera.

Bere burua berriz ere aske eta kondesa mai-lara igota ikusi zuenean, Lorsangeko andereabere antzinako ohituretara itzuli zen, baina mun-duaren aurrean zerbait bazela uste eta, berejokabidea zertxobait zuzenagoa izan zedin saia-tu zen. Handik hara, ez zen emagaldua izan, bai-zik afari ederrak ematen zituen alargun aberatsbat, eta bai Gortea eta bai gainerako herritarrakzorionekoak ziren haren etxean onartuak zire-

nean. Hitz batez, emakume zuzena, baina hale-re, berrehun luisengatik oheratu, eta hilean bos-tehunengatik saltzen zena.

Lorsangeko andereak, hogeita sei urte bete-tzerako, aipu handiko konkistak zituen eginak;xahututa utzi zituen hiru enbaxadore atzerritar,lau zergabiltzaile, bi gotzain, kardinal bat etaerregeren Ordenako hiru zaldun; baina lehenokerra egin ondoren gelditzen zail izaten denez,batik bat espero bezala irten denean, ondikozkoJuliette hura, lehenengoaren antzeko beste bihoben larriz lohitu zen; lehenik, maitaleak berekontu utzi zion dirutza handi samarra ostuz,gizon honen familiak deusen berririk jakin gabe,Lorsangeko andereak ekintza gaitzesgarri horriesker beretzat gorde ahal izan zuena; bestetik,bere miresle batek, hirugarren baten bidez, hilondoren eskaini nahi zion ehun mila frankotakojaraunspena garaia baino lehen eskuratuz. Izu-garrikeria hauekin batera, Lorsangeko andereakhiruzpalau haur-hilketa burutu zituen. Bere irudiederra narrasteko beldurrak eta joku bikoitzhura ezkutatu nahiak, horrek guztiak bultzatuzuen gehiegikeria haien froga bere altzoan eza-

batzeko erabakia hartzera. Eta inoiz jakin ezziren makurkeria hauek, gainerako guztiak beza-la, ez ziren eragozpen izan emakume abil etahandinahi honek egunero gizagaixo berriak topazitzan.

Beraz, egia da oparotasuna eta jokabiderikmaltzurrena biak eskutik joan daitezkeela, etanahasmenduaren eta ustelkeriaren erdi-erdian,gizon-emakumeek ontasuna izendatzen dutenhorrek goitik behera kutsa dezakeela bizimodua;baina egia anker eta ezinbesteko honek ez gai-tzala larritu, bertuteari noranahi jazarka ari zaionzorigaitzaren testigantzak, luze gabe aurkeztukodugun moduan, ez ditzala gehiago ikara boron-date oneko pertsonak. Ekintza gaiztoek dakartenzoriona ez da benetakoa, azal-hutsezkoa baita.Lorpen hauen lilurak txoratuta gelditu direnen-tzat Probidentziak hain ziur gorde duen zigorraalde batera utzirik, ez al daukate beren arimenzolan etengabe barrua jaten ari zaien har bat,gezurrezko dirdira horretaz gozatzea galaraztendiena, eta beren ariman, gauza atsegingarrienordez, dauden lekura eraman dituzten gaiztake-rien oroitzapen mingarria besterik uzten ez

diena? Ordea, halabeharraren jazarpena jasatenduen zoritxarreko horrek bihotza du kontsolaga-rri, eta bere bertuteek ematen dizkioten barne-gozamenek, gizonen bidegabekerietatik arintzendute berehala.

Horixe zen, beraz, Lorsangeko andereakzeuzkan kontuen egoera, berrogeita hamar urte-ko Corville jaunak, gorago azaldu dugun omena-ren eta ospearen jabe zelarik, emakume horribere bizitza guztia eskaini eta harekin betikouztartzeko deliberoa hartu zuenean. Lorsangekoandereak bere adeitasun, abilezia edo jokabi-deari esker zuen bereganatua, eta izan ere, lauurte lehenagotik harekin bizi zen, legez osokiharen emazte litzatekeen baten gisara, Montar-gis aldean landalur ederra eskuratu izanak pro-bintzia horretan denboraldi bat igarotzera era-man zituenez geroztik.

Arrats batez, giroaren epeltasunak animatu-rik, luzatu egin zuten beren ohiko txangoa bizile-kutzat zuten landetxetik Montargiseraino, etabiak nekatuegi zeudenez etorritako bide beretikitzultzeko, Lyongo zalgurdia gelditzen zen osta-tuan gelditu ziren beraiek ere, bertatik zaldizko

bat kotxe baten bila bidaltzeko asmotan. Etxehonetako patiora ematen zuen beheko gelaospelean zeuden atseden hartzen, arestian aipa-tu dugun zalgurdia ostatura ailegatu zenean.

Gurdi batetik jendea jaisten begira egoteaoso denborapasa atsegina da; bertan bidaiatzendoazenen izaerari buruz apustu egin liteke, etamari-urdanga bat, ofizial bat, zenbait abade etalekaideren bat izango direla esanez gero, iaseguru da irabaziko dugula. Lorsangeko andereaaltxa egin zen atzetik Corville jauna zuela, etabiek, segizio zalapartatsu hura ostatura sartzenikusten pasa zuten denbora. Ez zirudien zalgur-dian inor geratzen zenik, baina halako batean,jendarmeriako zaldizain bat jaitsi zen erlaitzetik,eta leku berean zegoen lankide batengandik,hogeita sei edo hogeita zazpi urte ingurukoneska bat hartu zuen besoetan, indioen moduraarlote itxurako txamarra zeramala soinean etatafetan beltzezko dafaila batek begietarainoestaltzen zuelarik. Gaizkilea bailitzan zihoanlotuta, eta bere ahulezia horrenbesterainokoazen, non ziurraski lurrera jausiko baitzatekeenbere zaindariek eutsi izan ez baliote. Lorsangeko

andereari itzuri zitzaion oihu ikaratia entzun zue-nean, jiratu egin zen neska gaztea, eta munduanden gorputzik ederrena, begitarterik politena,atseginena, kilikagarriena erakutsi zuen, hitzbatez, lañotasunak edertasunaren ezaugarrieiematen dien samintasun ezti eta hunkigarriazela medio, are mila aldiz kitzikagarriagoak direnxarma zoragarrienak.

Corville jaunak eta bere maitaleak ezin zeza-keten neskatxa gaixo honenganako ardura albo-tik uxatu. Hurbildu eta zorigaiztokoaren hutsegi-tea zein izan zen itaundu zioten zaindarietakobati.

— Hiru krimen leporatzen zaizkio, erantzunzuen zaldizainak, hilketa, lapurreta eta suteaeragin izana. Baina aitortu beharrean nago nirelagunak eta biok sekulan ez dugula errudun bathorren gogoz kontra gidatu; inon den izakirikeztiena duzu, eta antza, baita zintzoena ere.

— Ene bada!, dio Corville jaunak. Ezin al lite-ke izan herri-auzitegietako ohiko hanka-sartzehorietako bat?... non burutu da lege-haustea?

— Lyondik legoa batzuetara dagoen ostatubatean. Lyongo herriak berak epaitu du; ohi den

bezala, Parisera doa bere epaia berrestera, etaberriro Lyonera itzuliko da heriotzeratu dezaten.

Lorsangeko andereak, kontakizun hori entzu-tera gerturatua zelarik, isilka adierazi zion Corvi-lle jaunari irrika bizia zuela neskatxa horren aho-tik bere zorigaitzen historia ezagutzeko, eta Cor-ville jauna, irrika horrek berak bultzaturik, bizaindariei zuzendu zitzaien, bere burua ezagu-tzera eman ondoren. Hauek ez zuten beharrikikusi horri uko egiteko, gaua Montargisen igarobeharko zutela erabaki baitzuten. Logela erosobat eskatu ostean, Corville jaunak atxilotua bereardurapean hartu eta askatu egin zuten; zertxo-bait janarazi ondoren, Lorsangeko andereak,harekiko jakinmin bizia sentitzea ezin eragotziz,eta honakoa zioelarik berekiko: «neskatxa gaixohau, agian errugabea izaki, eta halere, gaizkilebaten moduan darabilte, nire inguruan, ekintzamakurrez eta izugarrikeriez zikinduta dagoenhonen inguruan, oro aberastasuna den bitar-tean...»; Lorsangeko andereak, nioen, ikusi zue-nean neska gaixoa pitin bat suspertu zela, aldeguztietatik egiten zizkioten lausenguek pixka batarindu ziotela nahigabea, arren eskatu zion

konta zezala zein ustegabekok bultzatu zuenhorrelako egoera negargarrira, horren gorpuzke-ra samurrekoa izanik.

— Nire bizitzaren historia kontatzea, andere,esan zuen zoritxarreko eder hark kondesarenga-na zuzenduz, lañotasunak berarekin dakartzanzorigaitzen adibiderik garbiena eskaintzea da,Zeruaren eskua salatzea da, Izaki gorenaren egi-nahiak gaitzestea, bere asmo sakratuen aurkakonolabaiteko jazarkundea litzateke... eta ez naizausartzen... Orduan, malkoak errezkan isuriziren neska zoragarri haren begietatik, eta unebatez negarrari eman ondoren, hitz hauexekinekin zion bere kontakizunari:

— Nire izena eta nire jatorria ezkutatzekobaimena emango didazu, andere; maila goren-gorenekoa izan gabe ere, etorki jatorrekoa naizbederen, eta ez naiz jaio honen abailduta etagutxietsita ikus nazazun. Oso gazte nintzelarikgaldu nituen aita-amak; haiek utzi zizkidatenondasun pizarrekin bizibide egokia lor nezakeelauste izan nuen, eta egokiak iruditzen ez zitzaiz-kidan guztiak arbuiatuz, konturatu ere egingabe, neuzkan apur horiek xahutu nituen Pari-

sen, neure sorterrian. Zenbat eta behartsuagoizan, orduan eta baztertzenago ninduten. Zen-bat eta laguntza premia handiagoa izan, orduaneta itxaropen gutxiago neukan halakorik neure-ganatzeko; baina nire tamalezko egoeraren has-tapenetan jasan behar izan nituen lazkeria guz-tietatik, esan zizkidaten proposamen beldurgarriguztietatik, hiriburuko tratulari aberatsenetakoazen Dubourg jn.arenean gertatu zitzaidana bes-terik ez dizut aipatuko. Ostatu hartu nuenekoetxeko andereak harengana bidali ninduen, zeu-kan itzala eta aberastasuna zela medio nirezoriaren garraztasuna arindu zezakeelakoan.Gizon honen gelaren aitzinean luze egon ondo-ren, sartzeko esan zidaten; Dubourg jauna,berrogeita zortzi urte zeuzkana, ohetik jaikiberria zen eta txabusina batean lardaskan bilduazegoen, bere nahaspila ezin ezkutaturik. Beraorraztekotan ziren zerbitzariak. Haiei alde egite-ko esan eta zer nahi nuen galdetu zidan.

— Ai, ene!, erantzun nion zertan ari nintzenjakin gabe, hamalau urte oraindik bete gabeakdituen umezurtz urrikarri bat naiz, eta jada eza-gutzen ditut zorigaitzaren xehetasun guztiak.

Arren eskatzen dizut zure errukia, joka ezazubihotz zabal nirekin, zinez erregutzen dizut. Etaorduan, nire ezbeharrak oro adierazi nizkion,bizibide bat aurkitzeko zailtasunak, eta beharba-da, nolabait ere, hori bilatu beharrak sortzenzidan etsipena, izan ere, ez bainintzen horrelaibiltzeko jaioa. Bitarte horretan neuzkan pizarrakahitu izanaren nahigabea... ogibiderik eza, bizi-bide bat eskainiko zidaten itxaropena; azkenbatean, zorigaitzaz mintzatzeak dakarren guztia,hunkigarria beti arima sentikor batentzat, bainabeti gogaikarria aberatsentzat... Arreta gehiegigabe entzun ondoren, beti zintzoa izan al nin-tzen galdetu zidan Dubourg jaunak.

— Ez nintzateke horren behartsua izango,ezta larritasun honetan egongo, jauna, ihardetsinuen, zintzo izateari utzi izan banio.

— Baina, horrela esan zidan Dubourg jaunak,nolatan nahi duzu jende aberatsek zuri lagun-tzea, ezertan zerbitzatzen ez badituzu?

— Zein zerbitzuz mintzo zara, jauna?, eran-tzun nuen. Nire xahutasun eta adinaren araberabete dezakedana baino hoberik ez dut eskatzen.

— Zu bezalako neskatxa baten zerbitzuakgutxi erabiliak dira etxe batean, ihardetsi zidanDubourgek; ez duzu ez edaderik eta ez mailarikeskatzen duzun moduko bizibidea erdiesteko.Hobe zenuke gizonak laketarazten saiatzea etabere ardurapean onartuko zaituen baten batbilatzen ahalegintzea. Horrenbeste gorestenduzun bertute horrek ez du deusetarako baliomunduan. Horren aldarearen oinetan belaunika-tu arren, bere irudizko intsentsuak ez dizu jatenemango. Gizonek gutxien estimatzen duten gau-zetako bat, beraiengan ardura txikienik ere piz-ten ez duen gauzetako bat, eta ororen gainetikmesprezatzen dutena, zure sexuaren neurritasu-na da. Hemen behean, neskatxa maitea, onuraekartzen edo gozarazten duen hori baizik ez daestimatzen. Eta zer onura lor dezakegu guk ema-kumeen bertutetik? Horretatik aldentzea, horixeda laketarazten eta gozarazten gaituena, bainabere xahutasuna ordea, piperrik ere ez zaiguaxola. Hitz batean, gure moldeko jendeek zer-bait ematen dutenean, beti jasotzeko izan ohida; hortaz, nola eskertu dezake zu bezalakoneska gazte batek berarengatik egindakoa, ez

baldin bada bere gorputzari eskatzen zaion horriguztiari amore emanez?

— Ene! jauna, erantzun nuen bihotza erditu-rik, jadanik ez da geratzen ontasunik eta zintzo-tasunik gizonengan.

— Nekez, ihardetsi zuen Dubourgek. Nolanahi duzu izatea bada, horrenbeste baldin bada-rabilgu geure solasetan? Besteak musutruk atse-ginarazteko ohitura hori galduta dago honezke-ro. Konturatu gara onginahiaren atseginak urgui-luaren gozamenak baizik ez zirela, eta ezer ezdagoenez horren agudo ezabatzen denik, sen-tsazio errealagoetara jo da. Zu bezalako neska-txa batekin, esaterako, ohartu gara askozaz erehobe litzatekeela likiskeriak eskain ditzakeenplazer guztiak egindako mesedeen opari gisajasotzea, haren nahigabea ezeren truke arin-tzeak ekar ditzakeen plazer hotz eta ziztrinakjasotzea baino. Gizon liberal, erremusin-emaleeta eskuzabal batek lor dezakeen itzalak, harta-tik etekin handiena ateratzen ari den unean ere,ez du balio zentzumenen plazerrik xumeenarenlaurdenik.

— Ene! jauna, horrelako printzipioak izanik,derrigorrez hil behar zorigaiztokoak!

— Zer axola du horrek? Frantzian beharbaino jende gehiago dago. Makinak beti malgu-tasun bera gordetzen duen bitartean, zer inpor-ta zaio Estatuari berau bultzatzen duten gizakiakgutxiago edo gehiago diren?

— Baina uste al duzu seme-alabek begiru-nea edukiko lieketela beren gurasoei beraiekinera horretan jokatuko balute?

— Zer axola zaio guraso bati nekarazi beste-rik egiten ez duten seme-alaben maitasuna?

— Hortaz, hobe genukeen sehaskan bertanito bagintuzte.

— Halaxe da. Jokaera hori dute herri asko-tan; grekoen ohitura zen eta orain txinatarrenaere bada. Han bota egiten dituzte etxetik zoriga-beko haurrak, edo bestela, kendu egiten zaiebizia. Zertarako utzi behar diegu bizitzen, bada,babesik eman nahi ez edo seme-alabatzat onar-tzen ez dituztelako, gurasoengandik laguntzarikjaso ez duten haurrei, Estatuak gehiegi duenhorretatik zamatu eta zamatu besterik egiten ezdutenean? Sasikumeak, umezurtzak, gaizki sor-

tuak, heriotzara zigortu behar lirateke jaiotzatikbertatik. Lehenak eta bigarrenak, haiezaz ardu-ratu nahi duen edo ardura litekeen inor ez dau-katenez, egunen batean zoritxarrez arrunt kalte-rako bihurtuko den zabarkeriaz zikintzen dutela-ko gizartea, eta besteak, ezin daitezkeelakoharentzat erabilgarri izan. Bi mota hauek haragimokor horiek bezalakoak dira, osorik daudensoin-adarretako mamitik bazkatzen direneanhaiek hondatu eta ahuldu baizik egiten ez dute-nak; edo, nahiago baduzu, landare bizkarroiakbezalakoak, lore osasuntsuei atxikitzerakoan,beren elikadurarako beharrezko izerdia zurgatuzihartzen eta karraskatzen dituztenak. Horrelakozaborreria elikatzeko erremusina horiek ikaraga-rrizko gehiegikeriak dira, baita batzuen zentzu-gabekeria dela medio aberastasun guztiez erai-kitako etxetzar horiek ere, gizakion espezieabertako kiderik doilorrena ere zaindu behar iza-teko bezain bitxi eta baliotsua bailitzan. Bainautz dezagun albo batera deus ulertuko ez zenu-keen politika hau, ene neskatxa. Zergatik agertubehar dugu ordea zoriaz kexu, hori konpontzekoaukera norberaren esku baizik ez dagoenean?

— Baina zein garesti ordainduta, alajainkoa!— Huskeria baten prezioan, urguiluak ema-

ten dion balorea besterik ez baita kosta. Oste-rantzean, jarraitu zuen basatiak zegoen lekutikaltxatuz eta atea irekiz, hori da zuregatik egindezakedan guztia. Onartu edo bestela alde egizunire begibistatik. Ez ditut gogoko eskaleak...

Malkotan urtu nintzen, ezinezkoa izan zitzai-dan negarrari eustea. Sinetsiko al duzu andere,horrek gizon hau samurtarazi beharrean, aregehiago sutu zuela? Atea itxi eta soinekoarenlepotik helduz, nik borondate onez eman nahi ezniona indarrez eginaraziko zidala esan zidanzakarki. Une latz horretan, adorea eman zidanneure zorigaitzak. Bere eskuetatik libratu etaaterantz arrapaladan abiatu nintzen:

— Gorrotagarria zara, esan nion ihesaldian,horren larriki iraindu duzun Zeru horrek zigortu-ko ahal zaitu egunen batean, merezi duzunbezala, egin duzun lazkeria higuingarri horrega-tik!. Ez zara duin horren xede maltzurretarakodarabiltzazun aberastasun horiek edukitzeko,ezta zure basakeriak lohitutako mundu honetanarnasarik hartzeko ere.

Arin abiatu nintzen nire ostalersari azaltzerazein eratako harrera egin zidan berak bidali nin-duen etxeko jaunak. Baina harri eta zur geratunintzen, emakume zeken hura errietan hasizitzaidanean, nire oinazean lagun egin ordez.

— Memel hori!, esan zidan haserreak hartu-ta, benetan uste al duzu gizonak zu bezalakoneskatxei erremusinik emateko bezain ergelakdirela, beren diruagatik inolako interesik eskatugabe? Dubourg jauna onegia izan da jokatu duenbezala jokatu duelako. Bere lekuan, nik ez nizu-ke etxetik irteten utziko nire nahia ase arte.Baina eskaintzen dizudan laguntzaz baliatu nahiez duzunez, zeure kasa konpon zaitez. Dirua zordidazu: bihar ordaindu, edo bestela presondegi-ra zoaz.

— Andere, erruki zaitez nitaz...— Bai, bai, errukia; errukia izan eta gosez

hil.— Baina zer nahi duzu egitea?— Dubourgenera itzuli behar duzu, atsegina-

razi egin behar duzu, eta dirua ekarri behar dida-zu. Ikustera joango natzaio eta aurrez esangodiot, eta ahal badut, zure tentelkeria horiek kon-

ponduko ditut. Barkatzeko esango diot zure par-tetik, baina jakin ezazu txintxoago jokatu beharduzula.

Etsipenera arte lotsaturik, zein erabaki hartujakin gabe, neure burua mundu guztiak gogorbaztertzen zuela nekusalarik, eta baliabiderikgabe ia, edozertarako prest nintzela esan nionDesroches andereari (hori izaki nire ostalersarenizena), bera nolabait gogobetetzearren. Finan-tzariaren etxera joan zen, eta itzulitakoan esanzidan suminduta topatu zuela oso; ikaragarrikostatu zitzaiola nire aldera tolestaraztea; hale-re, erreguka ihardutearen poderioz biharamungoizean berriz ni ikustera plegatzea lortu zuela,baina neure jokaera begiratu behar nuela, berri-ro ere hari desobeditzea bururatzen bazitzaidan,bera arduratuko zela bizitza guztirako giltzaperanintzaten.

Asaldaturik iritsi nintzen. Bakarrik zegoenDubourg, bezperan baino are egoera traketsago-an. Basakeria, likiskeria eta haragikeriaren ezau-garri guztiak islatzen ziren bere azeri-begiradan.

— Eskerrak emaizkiozu Desroches anderea-ri, esan zidan gogorki, berarenganako begirunez

nahi izan baitizut nire ontasunen une bat eskai-ni. Ohartu ere ongi ohartuko zara zenbaterainozaren ez-duin atzo agertutako jokaeragatik.Erantz itzazu arropak, eta nire desioei muziniktxikiena egiten badiezu, zain dauzkazu bi gizongelaren aitzinean bizi guztian irtengo ez zarentoki batera eramateko.

— Ene, jauna —esan nuen negar-malkotaneta gizon basa honen belaunetara makurtuz—,etsi ezazu, arren eskatzen dizut. Izan zaitezbihotz-zabal, lagun iezadazu, eta ez nazazubehartu horretara, nahiago baitut nire biziaeskaini hartara meneratu baino... Bai, nahiagodut mila aldiz hil, neure haurtzaroan jaso ditudanprintzipioak hautsi baino... Jauna, Jauna, ez naza-zula bortxa, mesedez eskatzen dizut. Pozik sential zaitezke gogaitzaren eta negarraren erdian?Imajina al dezakezu plazerrik, nazka besterikikusiko ez duzun lekuan? Zure krimena osokiburutu aurretik, nire etsipenaren ikuskizunakegindakoaren damua piztuko du zure baitan...

Baina Dubourgek egin nahi zituen zitalkeriekaurrera segitzea eragotzi zidaten. Nire oinazeabere pasio izugarrietarako pizgarri bat gehiago

bezala ikusten zuen gizon haren bihotza samur-tzeko gauza izan al ninteke? Sinetsiko al didazuandere, nire kexuzko garrasi zorrotzek harrotu-ta, eta haietaz ankerki gozatuz, doilorra asmomakur haiek betetzera zihoala? Zutitu egin zen,eta azkenik, arrazoia nekez nagusitzen den ego-era batean murgildurik, eta galbidera daramanobjektuaren ukoa zorabio hori gehitzen duengauza bat gehiago besterik ez den une horretan,bortxaz heldu zidan, bere egarri suharrarenxedea ezkutatzen zuten beloak zabarki erantzizizkidan, eta tarteka, iraindu egin ninduen, tarte-ka lausengatu... tirabiraka ibili eta laztandu eginninduen... Hura bai ikuskizuna, ene Jainkoa! Zeinzoramen beldurgarria, gogortasuna eta lizunke-ria nahasirik! Bazirudien, nire bizitzako lehenen-go gorabehera honetan, Izaki Gorenak niganbetiko ezarri nahi izan zuela halako krimen bate-kiko beldur guztia, mehatxatuko ninduten gaitzguztien sorburu. Baina beharrezkoa al nuen, hor-taz, aieneka ihardutea? Ez, zalantzarik ez. Beregehiegikeriei zor diet nire salbazioa. Horren gor-dinki jokatu ez balu, lohituta geratuko bainintza-tekeen. Dubourg jaunaren sugarra bere ahalegi-

nen aparretan beheititu zen, Zerua mendekuizan zitzaidan munstro hark egin zituen iraineta-tik, eta sakrifizioa burutu baino lehen indarrakgaltzeak, bere harakai izatetik libratu ninduen.

Horrek gehiago sumindu zuen Dubourg; bereahuleziaren ondorioak leporatu zizkidan... Iraineta ekintza berri are larderiatsuagoen bidez kon-pondu nahi izan zuen. Ez zen ezertxo ere izanesan ez zuenik, saiatu ez zuenik, bere irudimenmaltzurrak, bere izaeraren gogortasunak etabere ohituren bihurrikeriak haren bila bultzatu ezzutenik. Nire trakestasunak artegarazi egitenzuen, ez nuen inondik ere hartan ekiteko asmo-rik, aski nuen amore ematearekin, oraindik ereez dira nire arrangurak ezabatu. Halere, ez zuendeus lortzen, nire menpekotasunak ez zuengehiago sutzen; goxotasunetik zorroztasuneraigaro arren, esklabutzatik agintera..., lañotasunkaltetutik galdukeriaren gehiegikerietara, gain-dituta aurkitu ginen biak, eta berak ezin izanzuen zorionez behar zuenetik aski bereganatuniregana are eraso arriskutsuagoak zuzentzeko.Etsi egin zuen, eta biharamunean beregana etor-tzeko zin eginarazi ondoren, horretaz ziurrago

egoteko, ez zidan eman nahi izan inola ere Des-roches andeareari zor niona baino diru gehiago.Emakume honen etxera itzuli nintzen beraz,horrelako gertakizun batek zeharo lotsaturik, etahirugarren aldiz egoera horretara behartuko eznindutela erabat etsiturik, edozer gertaturik ere.Halaxe esan nion ordaintzeko garaian, nire zori-gaitzaz horren krudelki baliatzeko gauza izanzen maltzur hura madarikazioz josten nuen bitar-tean. Baina nire biraoek, Jainkoaren haserreaharengana zuzendu beharrean, zortea baizik ezzioten ekarri; zortzi egun geroago jakin nuengizon lohi honek, lohirik bada, Gobernutik abe-raspidea eskuratu berria zuela, eta errentetatiklaurehun eta gehiago mila libera gehitu zirelaharen dirusarrerak. Gorabehera hauetatik ezin-bestean sortzen diren hausnarketetan murgildu-ta nintzen, nire begien aurrean une batez itxaro-pen argia dir-dir eginez ikusi nuenean.

Desroches anderea, egun batean, atseginezonartuko ninduten etxe bat aurkitu zuela esate-ra etorri zitzaidan, baldin eta zintzo jokatzenbanuen.

— Ai ene, andere!, esan nion, pozez txoratu-ta bere besoetara oldartzen nintzaiolarik, baldin-tza hori jarriko nuke neuk ere; ez dut beraz atse-ginez hartuko?

Zerbitzatu behar nuen gizona Pariseko luku-rrero ospetsu bat zen, bahiturei esker nola berebezeroei lotsagabeki ostuz aberastu zena, ziur-tasunez hala egin zezakeela uste izan zuenbakoitzean. Quincampoix kalean bizi zen, biga-rren bizitzan, bere emaztea zela zioen berrogei-ta hamar urteko izaki batekin, bera bezain gaiz-toa bai behintzat.

— Teresa, esan zidan zeken alaenak (izenhori hartu nuen neurea ezkutatzearren), Teresa,etxe honetako lehen bertutea prestutasunaduzu. Inoiz jornal baten detxema bat zeure sake-lera eramaten baduzu, atzeman zaitzatela agin-duko dut, zuk ikusi, ene neskatxa. Emazteak etabiok ditugun atsegin apurrak, gure lan ikaraga-rrien eta gure zuzentasun erabatekoaren fruitudira... Asko jaten al duzu, ume?

—Ogi zati batzuk egunero, jauna, erantzunnion, ura eta zopa pixka bat, lortzeko zorionadaukadanean.

—Zopa?, zopa diozu? Ikusten duzu, maitea,esan zion lukurreroak emazteari, erne ibili opa-rotasunak dakartzan aurrerapenekin, lanbidebaten bila dabil, urtebete darama goseak akaba-tzen, eta zopa jan nahi du orain. Apenas egitendugun geuretzat igandetan, leher gaizto eginarte lanean ibiltzen garenok. Hiru ogi zati izangodituzu egunean, neskatxa, botila erdi iturrikoura, nire emaztearen soineko zahar bat heme-zortzi hilabetero, eta hiru ezkutu bahituran urteamaieran, baldin eta zure zerbitzuekin pozikbagaude, zure ekonomia eta gurea egokitzenbadira, eta azken batean, etxea aurrera atera-tzen laguntzen baduzu ordenaren eta txukunta-sunaren bidetik. Egin behar duzun zerbitzua txi-kikeria bat da, aitaren batean egingo duzu:astean hiru aldiz sei gelatako etxetxo honi hau-tsa kendu eta garbitzea da kontua, gure oheakegin, atea zabaldu, nire ileordea hautseztatu,emaztea orraztu, zakurra eta perikitoa zaindu,sukaldeari kontu egin, ontziak garbitu, emaztea-ri lagundu mokadutxo bat prestatzen digunean,eta egunean lauzpabost ordu eman arropa zuria,galtzerdiak, txanoak eta etxeko beste gauza

txiki batzuk egiten. Ikusten duzu ez dela ezertxoere, Teresa. Astia izango duzu soberan, gure bai-mena duzu, nahi duzuna egiteko, beti ere, neskazuhurra, apala eta batez ere, aurrezlea izateko-tan; funtsezkoa da hori.

Erraz imajinatuko duzu, andere, nire egoeratamalgarrian egon beharra zegoela horrelakoogibidea onartzeko. Indarrak oro ahitu artekolana zegoen han, eta are gehiago ere bai, bainagainera, bizi al ninteke eskaintzen zidatenare-kin? Edonola ere, neska zailarena egitea albora-tu, eta arratsalde hartan bertan jarri nintzenetxe hartan bizitzen.

Atsegin bazenu nire egoera latzak une batezentzutea, andere, zure bihotza nola samurtubesterik pentsatu behar ez dudan une honetan,beldurrik gabe kontatuko nizkizuke etxe horre-tan ikusi ahal izan nituen zikoizkeriaren adibidebatzuk. Baina bigarren urtean horren ezbeharikaragarria jazo zitzaidan, non benetan zaila ger-tatzen baitzait xehetasun alaietan zu geraraz-tea, neure zorigaitzen berririk eman gabe.

Jakingo duzu, haatik, andere, M. du Harpinenetxean ez zegoela beste argirik bere gelako

leihoaren aurrean zorionez zegoen farolatikosten zuena baizik. Ez batak eta ez besteak era-bili zuten inoiz arropa zuririk. Nik egiten nuenagorde egiten zuten eta sekula ez zuten ukitzen.Jaunaren jantziaren mahukek, eta anderearensoinekoarenek ere bai, eskumutur zahar parebat zeuzkaten oihalaren gainean josita, larunbatarratsero garbitzen nituenak. Han ez zen maindi-rerik eta ez esku-oihalik, garbiketarik egin beharez izateko. Inoiz ez zen edango ardorik etxe har-tan, Mme. du Harpinen esanetan ur garbia zela-ko gizonaren edaririk naturalena, sanoena etaarrisku gutxien zekarrena. Ogia erdibitzen zutenguztietan, otartxo bat jartzen zuten labanarenazpian erortzen zena bertara joan zedin. Horriguztiari, otorduan bil zitezkeen ogi-papur guztiakgehitzen zizkioten artatsuki, eta jaki goxo hau,gurin pixka batez igandean frijitua, atsedenegun horretako orrits bakarra zen. Inoiz ezzitzaien jantziei eta armairuei hautsa kendubehar, hondatuko ote ziren beldurrez, baizik etamustuka batez arinki igurtzi. Jaunaren oinetako-ak, baita anderearenak ere, burdinaz sendotutazeuden, eta beren ezteietan erabili zituzten ber-

berak ziren. Baina astean behin, gauza harriga-rriago bat eginarazten zidaten: etxetxo hartanbazen gela handi samar bat hormak tapizatugabe zituena. Hara joan behar izaten nuen etalabana batez horma haietatik igeltso mordoskabat karraskatu, berehala bahe fin batetik iraga-razten nuelarik. Ariketa horretatik, goizero jau-naren ileordea eta anderearen mototsa apain-tzeko hautsa lortzen nuen. Ai! Jainkoak nahibaleza erokeria hauek gaizkile horiek egindakobakarrak izatea! Geure ondasunak gordetzeabaino gauza naturalagorik ez da. Baina ez ordea,auzoaren bizkarretik hura gehitu nahi izatea. Etaez zen denbora asko igaro M. du Harpin moduhorretan bakarrik aberasten zela konturatu nin-tzenerako.

Gure goikoan, harribitxi ederrak zeuzkangizon bat bizi zen erosotasunean, eta bere onda-sunak, auzoko bizilagunek esandakoagatik edonire nagusiaren eskuetatik igaro zirelako, ongiaski ezagutzen zituen. Maiz entzuten nion bereemaztearekin hogeita hamar eta berrogei luisbitarteko urrezko kutxa batekin damututa, zereneta, bere esanetan, abilago jokatu izan balu,

berea izango baitzatekeen hutsik gabe. Kutxahau itzuli izanaz kontsolatzeko, M. du Harpin zin-tzoak hura ebasteko asmoa eduki zuen, eta niregain utzi zuten lan hura.

Lapurretaren axolagabeziaz hitzaldi luze bategin ondoren, eta halaber, munduan horrek zuenbalioaz, aberastasunen desproportzioa goitikbehera aldatuz oreka moduko bat berrezartzenbaitzuen, edo zigorren ez-ohikotasunaz, frogatu-ta baitzegoen hogei lapurretatik soilik bi hiltzenzirela; halakorik egiteko gai zenik uste ez nuenerudizio batez Grezia guztian lapurreta ekintzaohoragarritzat jotzen zela erakutsi ondoren, etaoraindik herri askok onartzen eta errazten zute-la, ausardiazko ekintza bezala saritzen zutela,aldi berean balorea eta abilezia frogatzen bai-tzuen (herri borrokalari guztientzako funtsezkobi bertute), hitz batez, atzemango banindutegauza guztietatik libratzeko zeukan eraginagoraipatu ondoren, M. du Harpinek bi giltza fal-tsu eman zizkidan, bata pisuko atea irekitzenzuena, eta bestea, kutxa hura zegoen idazma-haia. Kutxa hura berehala ekartzeko aginduzidan, eta horrelako zerbitzu garrantzitsu bate-

gatik, bi urtetan zehar soldataz gain ezkutu batgehiago jasoko nuela.

— Ai! Jauna, oihu egin nuen proposamen harkeragindako dardarizoan, eduki al lezake jaunbatek bere neskamea horrela galbideratzekoatrebentziarik? Nork galarazten dit nire eskuuzten dituzun arma berberak zure aurka ez itzu-laraztea, eta zer esan zenezake egunen bateanzure printzipioen biktima egiten bazaitut?

Du Harpinek, harri eta zur, ihespide traketsbaten babesera jo zuen. Ni frogatzeko asmotanbaizik ez zuela egin esan zidan; zorionekoa nin-tzela bere proposamenei uko egin izanagatik...joko maltzur horretan erori banintz, nireak eginzuela... Ez nuen gezur hura sinetsi, baina bere-hala ohartu nintzen hain irmoki erantzuterakoanegin nuen hutsegiteaz: gaizkileek ez baitutegogoko limurtu nahi dituztenengan erresisten-tziarik aurkitzea. Tamalez, ez dago erdibiderikberen proposamenak jaso izanaren zorigaitzaizan dutenentzat: orduz geroztik, beraien hoben-kide bihurtu behar derrigorrez, arriskutsua izanikere, edo bestela, beraien etsai, oraindik okerra-go dena. Eskarmentu zertxobait gehiago izan

banu, une horretan alde egingo nukeen etxetik,baina zeruan idatzita zegoen nigan ernetzen zenmugimendu zintzo bakoitzak zorigaitza izangozuela saritzat.

M. du Harpinek hilabete inguru utzi zuen iga-rotzen, etxe hartan eman nuen bigarren urteamaieraren garaira arte ia, eman nion ezezkoa-gatik txintik ere esan gabe eta erresumin txikie-nik ere agertu gabe, harik eta arrats batez niregelara erretiratu nintzelarik atseden ordubatzuetan bertan lasaitzera, halako batean nireatea barrualdera botatzen zutela entzun, eta ika-raren ikaraz, hara non ikusten dudan M. du Har-pin, polizi-buru bat eta lau agoazil nire oherainogidatzen zituela.

— Egizu behar duzuna, jauna, esan zion justi-zia-gizonari, errukarri honek mila ezkutuko dia-mante bat ostu dit, bere gelan aurkituko duzu,edo aldean daramala, ziur naiz horretaz.

— Nik zuri ostu, jauna?, esan nuen asaldatu-rik ohetik jauzi eginez. Nik? Jainko maitea! Norkdaki zuk baino hobeki hori ez dela horrela? Norkezagutzen du zuk baino hobeto zenbateraino

arbuiatzen dudan delitu hori, ezinezko egitenduelarik neuk egin izana?

Baina M. du Harpin, zarata handia eginez nirehitzak aditu ez zitzaten, miaketa lanak jarraizezatela agintzen zien, eta azkenik, nire koltxoiazpian aurkitu zuten eraztun madarikatua. Tan-kera horretako frogen aurrean ez zegoen ezereztabaidatzerik. Bet-betan atzitu, lotu eta pre-sondegira eraman ninduten, nire alde hitz bakarbat ere adierazteko aukerarik izan gabe.

Ez omenik eta ez babeslerik duen errukarribaten auziari agudo aski ematen diote amaieratxirotasuna bertutearekin bateraezina dela usteduen herri batean, ezbeharra salatuaren aurka-ko erabateko froga den herri batean. Badaaurreiritzi zentzugabe bat, zeinaren arabera, kri-men bat burutzeko arrazoia duenak benetanburutu duela esaten baita. Sentimenduak, erru-duna aurkitzen den egoeraren arabera neurtzendira. Eta urrerik edo bere errugabetasuna ziurta-tzen duen titulurik ez bada tartean, frogatutageratzen da ezin daitekeela errugabea izan.

Deusetarako ez zuen balio izan neure buruadefendatzeak, deusetarako ez izendatu zidaten

txandako abokatuari datu zehatzenak emateak,nire jaunak salatu egin ninduelako, diamanteanire gelan aurkitu zutelako. Argi zegoen nik ostunuela. M. du Harpinen asmo makurrak aipatunahi izan nituenean, eta gertatu zitzaidan ezbe-har hura bere mendekuaren emaitza besterik ezzela adierazi, baita sekretu hura jakitean berejabe egin zen neska urrunarazteko zuen gogoa-ren ondorio ere, salaketa hauek haserrealditzatjo zituzten, hogeita bost urte lehenagotik ezagu-tzen zutela M. du Harpin gizon prestutzat, etaezin zezakeela horrelako izugarrikeriarik egin.Conciergerieko presondegira eraman ninduten,eta bertan ikusi nuen neure biziarekin ordaindu-ko nuela krimen batetan parte hartzeari uko eginizana. Hil egingo ninduten. Soilik lege-hausteberri batek salba nintzakeen. Probidentziak nahiizan zuen krimena bertutearen babes gerta zeki-dala behingoz, epaileen ergelkeriak jaurti nin-duen amildegi hartatik libratuz.

Nigandik hurbil berrogei urte inguruko ema-kume bat neukan, bere edertasunagatik nolabere ekintza gaiztoen modu eta ugaritasunaga-tik arrunt ospetsu egin zena. Dubois zeritzon, eta

zoritxarreko Teresa hura bezala, heriotza-zigorraezagutzearen bezperatan zegoen. Zein modutanburutu, horixe zen epaileak kezkarazten zituengauza bakarra. Imajina daitezkeen krimen guz-tien errudun zenez, berarentzat pairamen berribat asmatzera behartuta zeuden ia, edo guresexukoak salbuetsi ohi dituzten horietako batezzigortzera. Halere, nolabaiteko irrika piztu nuenemakume honengan, irrika kriminala zalantzarikgabe, geroago jakin nuenez, bere jarraitzaileeta-ko bat egin nahi baininduen funtsean.

Arrats batez, batak eta besteak bizia galdukogenuen eguna baino bi egun lehenago agian, ezoheratzeko esan zidan Dubois zelako hark, etanabarmendu gabe, presondegiko ateetatik aha-lik gertuena jar nendila, bere aldamenean.

— Zazpiak eta zortziak bitartean, jarraituzuen, sutan lehertuko da Conciergeriea, horretazarduratu naiz. Jende asko kiskaliko da, dudarikez, baina bost axola du horrek, Teresa, esanzidan arima galdu hark, besteen zoriak inoiz ezgaitu bigundu behar gure ongizatea jokoandagoenean. Gauza bat da segurua, guk ihesegingo dugula: lau gizon, nire taldeko lagunak

denak, gurekin elkartuko dira, eta askatasuneraeramango zaitut.

Lehen ere esan dizut, andere: nigan erruga-betasuna zigortu berria zuen Zeruaren esku hurabera, nire jagolearen krimenaren eragile bilaka-tu zen. Sua hasi zen, ikaragarria izan zen, hogei-ta bat pertsona kiskali ziren, baina gu onik irtenginen. Egun horretan bertan, Bondy oihanekoezkutuko ehiztari baten etxolara ailegatu ginen,gure taldearen lagun handia omen zena.

— Libre zara orain Teresa, esan zidan Duboisizenekoak, nahi duzun bizimodua hauta dezake-zu orain, baina aholku bat ematekotan, bertutea-ren bidetik iharduteari uzteko esango nizuke,ikusi duzun legez, behin ere ez dizulako onurarikekarri. Lekuz kanpoko samurtasun batek urka-bearen oinetara eraman zaitu, eta ni berriz, kri-men izugarri batek libratu nau hartatik. Ikusezazu zertarako balio duen munduan jator ibil-tzeak, eta ea merezi al duen horregatik lepoajokatzeak. Gaztea eta ederra zara, Teresa, biurtetan zu aberasteaz arduratuko naiz. Baina ezdezazula pentsa aldare horretara bertutearenbidezidorretatik eramango zaitudanik. Bide bat

urratu nahi denean, neskatxa maitea, ogibidebat baino gehiagotara jo eta azpikeria bat bainogehiagotan sartu beharra dago. Erabaki ezazuberaz, ez baikaude seguru etxola honetan, etabeharrezkoa da ordu batzuk barru bertatik aldeegitea.

— Ai! Andere, esan nion neure ongileari,zorrak handiak ditut zurekin, eta ez dut desioinola ere zugandik urruntzea. Bizia salbatu dida-zu. Beldurgarria da niretzat krimen baten bidezegin izana, baina sinetsidazu halakorik eginbehar izango banu, hartan parte hartzearenoinazea baino mila aldiz nahiago nukeela hil.Jabetzen naiz nolako arriskuak pasa ditudan nirebihotzean betiko egongo diren sentimendu zin-tzoei jarraitzeagatik. Baina direnak direla ere,andere, nahiago izango ditut beti bertutearenarantzak, krimenak dakartzan mesede arrisku-tsuak baino. Nire baitan hainbat printzipio erlijio-so daude, Zeruari eskerrak, sekula utziko ez nau-tenak. Probidentziak neketsua egiten baldinbadu nire bizitzaren arrastoa, mundu hobebatean horren ordaina jasotzeko egiten du. Kon-tsolatu egiten nau itxaropen horrek, arindu egi-

ten ditu nire atsekabeak, goxatu nire kexuak,ezbeharrean indartu egiten nau eta Jainkoakbidali nahi dizkidan gaitz guztiei aurre egitekokemena ematen dit. Poz hau berehala itzalikolitzateke nire arimatik, baldin eta krimenek lohi-tuko balute, edota mundu honetako zigorren bel-durrez, beste munduko zigorren ikuskera minga-rria izango banu, horrek ez bailidake utziko irri-katzen dudan lasaitasunean une batez ere atse-den hartzen.

— Horra laster batean eritetxera eramangozaituzten sinesmen txepelak, neska, esan zuenDuboisek kopetilun. Sinetsidazu, utzi alde bateraJainkoaren justizia eta bere geroko zigor etasariak. Txorakeria horiek guztiek gu gosez hiltze-ko beste ezertarako ez dute balio eta. Ene Tere-sa, dirudunen gogortasunak zilegitu egiten dubehartsuek makurki jokatzea. Ireki ditzatelaberen sakelak gure premietara, nagusitu dadilagizatasuna beren bihotzean, eta hartara, ezarriahal izango dira bertuteak gurean. Baina gurezorigaitzen, sufrikario horretarako dugun egona-rriaren eta gure fede garbiaren gatibu garenbitartean, gure kateak bikoizteko baizik ez da

izango, gure krimenak beren mesedetarakoizango dira, eta aski inozoak ginateke uko egin-go bagenie, beren krudeltasunak ezartzen digunuztarritik laxa gaitzaketenean. Naturak denakberdinak egin gaitu jaiotzez, Teresa, zorteaklege orokorren lehen osaera hau zapuztu nahibaldin badu, guri dagokigu bere apetaldiakzuzendu eta indartsuenaren gehiegikeriak onbi-deratzea. Atsegin zait entzutea eta ikustea jendeaberats horiek, izen handiko jende horiek, lege-gizon eta apaiz horiek nola goresten duten ber-tutea. Aski zaila gertatzen da lapurreta egitetikbabestea, bizitzeko behar dena baino hiru aldizgehiago duzunean; oso nekeza hilketarik ez ima-jinatzea, zure borondatea legetzat duten lausen-gari edo esklabuez bakarrik inguratuta zaude-nean; aski nekagarria, benetan, zuhur eta neurri-duna izatea ordu oroz jakirik oparoenez ingura-tuta zarenean; arrunt gaitza da zintzoa izatea,gezurrik esatea bost axola zaizunean... Baina gu,Teresa, zure ideia eroek idolo bihurtu duten Pro-bidentzia izugarri hori dela medio lotsaren lotsazsugea belarretan bezala arrastaka ibiltzera kon-denatuta gaudenok; gu, ahulak garelako destai-

naz baizik ikusten ez gaituztenok; gu, ezpaineta-ko egarria behazunaz baizik asetzen ez dugunoketa gure bidean sasia besterik aurkitzen ezdugunok, zuk nahi duzu krimenetik gorde gaite-zela, bere eskuak bakarrik ireki diezazkigukee-nean bizitzaren ateak, horri atxikita mantentzengaituenean, hori gordetzea ahalbidetzen eta gal-tzea eragozten digunean. Zuk nahi duzu, guk,etengabe oinperatuta eta azpiratuta gaudenok,bere menean gaituen gizatalde horrek fortuna-ren fabore guztiak bere alde dituen bitartean,atsekabea, ahalkea eta oinazea, beharra etamalkoak, desohorea eta urkamendia baizik ezdezagula gorde geuretzat. Ez, ez, Teresa, ez.Zuk goresten duzun Probidentzia hori gu mes-prezatzeko egina dago, edo bestela, ez dirahoriek bere nahiak. Hobeto ezagutu behar zenu-ke, neskatxa maitea, eta jabetu zaitez, gaizkiaegitea beharrezkoa bihurtzen den egoera bateanjartzen gaituen unetik, eta aldi berean, berauburutzeko aukera ematen digun unetik bertatik,gaizkiak bere arauei darraikiela, ongiak egitenduen bezalaxe, eta batak besteak adina irabaz-ten duela horretan. Berdintasunezko egoeran

sortu gaitu, eta beraz, oreka bilatzen saiatzendena ez da egoera hori eraldatu duena bainoerrudunago. Batak zein besteak, jasotako eragi-nen arabera jokatzen dute, batak zein besteakhaiei jarraitu eta gozatu behar dute.

Aitortzen dut, inoiz ezerk nire barrena astin-du badu, emakume abil honen liluramendua izandela; halere, hura baino ahots ozenago batborrokatzen zen nire bihotzean haren sofismenaurka. Horri jarraiki, Dubois andereari esan niondeliberoa hartua nuela eta sekula ez nuela galbi-dera nintzaten utziko.

— Ongi, erantzun zidan, nahi duzuna izanzaitez, zeure zoritxarraren mende utziko zaitut.Baina noizbait harrapatzen bazaituzte, ezin era-gotzi ahal izango duzuna, bertutearen kaltetankrimena ezinbestean zigorrik gabe geratzenbaita halabeharrez, oroit zaitez, behinik behin,gutaz inoiz txintik ere ez esatea.

Arrazoiketan ginen bitartean, Dubois ande-rearen lau kideek zurrutean ziharduten ehiztaria-rekin, eta ardoak krimen berriak egiteko tentuanjarri ohi dituenez gaizkileen arimak, lehenagoko-ak ahaztaraziz, gupidagabe hauek, nire eraba-

kiaz jabetu orduko, taldekide egitea lortu ez eta,beraien biktima egin nahi izan ninduten. Berenprintzipioek, beren ohiturek, geunden ezkutale-kuko ilunpeak, ustezko segurtasun hark, berenmozkorraldiak, nire adinak eta nire lañotasunak,horrek guztiak adorez bete zituen. Mahaitikaltxa, bileratxo bat egin, Duboisi aholku eskatu,ahopeko misterio horrek ikaraz dardararaztenninduelarik, eta azkenik, lauetatik bakoitzarendesioak une hartantxe asetzera presta nendilaagindu zuten, modu onez izan nahiz indarrezizan. Modu onez egiten baldin banuen, bakoitzakezkutu bat emango zidan noranahi joateko. Inda-rrez jokatu behar izango balute, berdin gertatu-ko litzateke, baina sekretu hori hobeto gordetze-ko, labankadaz hilko ninduteken bapo egin ondo-ren, eta zuhaitz baten errondoan lurperatuko.

Ez dizut azaldu beharrik, andere, proposa-men anker honek zenbaterainoko eragina izanzuen nigan, erraz ulertuko baituzu. Duboisenbelaunetara makurtu nintzen, bigarren aldiz nirejagole izan zedila erregutu nion. Izaki maltzu-rrak, ordea, barre besterik ez zuen egin nire mal-koengatik.

— Ene bada!, esan zidan, konturatzen naizzein dohakabea zaren... Hauek bezalako laumutil sendo eta ederri jarraian zerbitzatu beha-rraz al zaude dardarak, ala? Ondotxo jakingoduzu ordea, Parisen hamar mila emakume direlaberen urrearen edo beren harribitxien erdiaemango luketenak zure lekuan egoteagatik.Entzun, gaineratu zuen hausnarketan une batezegon ondoren, hala eta guztiz ere, zure graziaerdiesteko adina botere badut lau axeri hauen-gan, horrelakorik merezi baldin baduzu behin-tzat.

— Ea! andere, zer egin behar da?, egin nuenoihu malkotan blai, esaidazu, prest nago eta.

— Guri jarraitu, gure taldean sartu eta gauzaberdinak burutu muzinik egin gabe. Prezio horiordainduz bakarrik salba zaitzaket gainerakoguztitik.

Ez nuen uste zalantzarik egin nezakeenik.Baldintza anker hori onartuz gero, arriskuberriak izango nituzke, aitor dut, baina bestehauek baino urrunago zeuden. Agian, hartatikbabestu ahal ninteke, baina aldiz, mehatxatzen

ninduten hauengandik ezin nintzakeen ezerklibra.

— Edonora joango naiz, andere, esan nionbat-batean Duboisi, edonora, zin dagizut, salbanazazu gizon horien herio horretatik eta ez zaitututziko nire bizitza guztian.

— Mutilak, esan zien Duboisek lau gaizkileei,neska hau taldekoa diagu, taldekotzat onartueta taldearen barne sartu baitut. Arren eskatzendizuet ez dezazuela zuen bortxa-egarria aseberarekin. Ez dezagula lehendabiziko egunetikbere ogibideaz nazkarazi. Ikusten duzue bereadina eta bere edertasuna baliozkoak izan dakiz-kigukeela, aprobetxa ditzagun beraz gure asmo-etarako, eta ez dezagun gure plazerren mesede-tan sakrifikatu.

Baina gizonarengan halako neurriraino iristendira pasioak, non ezinezkoa baita bere baitankateatzea. Egokitu zitzaizkidan jende haiek, ezzeuden deus entzuteko, inguruan zebilzkidanlaurak, beren begiratu suharrek irentsi egitenninduten, eta are ikaragarriago zen modu batezmehatxatzen ninduten, harrapatu eta galbideraeramateko prest.

— Horretara makurtu beharko din, esan zuenhaietako batek, jadanik ez zegon arrazoirik bar-kazioan edukitzeko. Ez al dute esaten bertutea-ren frogak erakutsi behar direla ohoin-taldebatean sartzeko? Eta ez al du balio bera izangolohitua nahiz birjina?

Bigundu egin ditut hitzak, ulertuko duzuandere, eta azalpenak ere samurtuko ditut. Ene!Hitz horien lizuntasuna horrenbesterainokoazen, non zure xalotasunari min egingo bailiokeberen gordintasunak, nire herabetasunaribezainbeste bai gutxienik.

Biktima ezti eta dardaratia, ikara nintzen.Arnasa hartzeko ere indarrik ez nuen ia. Belauni-ko lauon aurrean, nire beso ahulak goratzennituen, noiz haiei otoi egiteko, noiz Dubois ande-rearen bihotza samurtzeko.

— Egon pixka bat, esan zuen taldeko buruazirudien Bihotz-gogor ezizenekoak, zezenarenindarra eta likits itxura zuen hogeita hamaseiurteko gizonak, egon pixka bat ene lagunak.Denon gustorako zerbait egin zitekek. Neskatxagazte honek bertutea horren estimutan baldinbadu, eta Duboisek garbi aski esan duen bezala,

dohain hau ondo erabiliz gero beharrezko izanbadaiteke guretzat, utz dezagun. Baina ase eginbehar diagu gure egarria. Burua galdua zeuka-nagu dagoeneko, Dubois, eta gauden egoeran,lepoa moztuko geniken herorri ere agian, gureplazerrei uko egingo bahie. Biluztu dadila Teresaberehala, mundura etorri zen egunean bezaingorri jar dadila, eta eskatzen dizkiogun jarreradesberdinak har ditzala, Duboisek gure sugarrabaretu eta izaki honek sarrera galarazten digunaldare horretako intsentsuari su ematen dionbitartean.

— Biluztu ni?, egin nuen garrasi, ene Jain-koa!, zer ari zarete eskatzen? Era horretan zuenbegien aurrean naizenean, nork ziurtatuko dit...

Baina Bihotz-gogor ez zirudien niri deusgehiago eskaintzeko edo bere desioak geldiaraz-teko umorez zegoenik, eta agiraka egin zidanhain modu basatian joaz, non argi ikusi bainuennire azken aukera obeditzea zela. Duboiseneskuetan jarri zen, nirearen antzeko trantzeanjarria zuelarik gutxi gora-behera, eta berak nahizuen bezala ezarrita nintzenean, pizti baten

gisara besoak lurrean jar nitzala agindu ondoren,Duboisek haren sugarra jabaldu zuen naturakoaldare baten nahiz bestearen arkupeetara positi-boki munstro itxurako bat hurbilduz, halako erannon astinaldi bakoitzean emakumeak alderdihorietan bortizki jo behar baininduen eskubetean, antzina hiri setiatuetako ateen aurka ari-tzen ziren arieteen modura. Lehen kolpaldienbortxak atzerarazi egin ninduen. Bihotz-gogo-rrek, ordea, amorrazioaren suaz, gogorrago ihar-dungo zuela mehatxatu ninduen, baldin horieiihes egiten banien. Duboisek erasoak bikoiztekoagindua jaso zuen, gizon lohi horietako bateknire bizkarrei eusten zien eta hartara astinaldibakoitzean oreka gal nezala eragozten zuen.Hain bortitzak izatera iritsi ziren non hebainduaeta halakorik eragotzi ezinean gertatu nintzen.

— Benetan, esan zuen Bihotz-gogorrek totel-ka, bere lekuan nahiago nikek ateak zabalduhorrela jipoituak ikusi baino, baina berak ez diknahi eta guk ez diagu emandako hitza jango...Emaion gogor, Dubois, gogor...

Eta zorabio honen sua, tximistarena bezainbortitza ia, zigortutako zaurietan lehertu zen,haietan zirrikiturik ireki gabe.

Bigarrenak belauniko ezarrarazi ninduenbere izterren artean, eta Duboisek bestea beza-la jabaltzen zuen bitartean, bi zereginek hartuazuten osoki: batzuetan esku betean baina osomodu urduritsuan jotzen ninduen masailetanedo bularretan, eta besteetan bere aho lizunanirearekin nahastera hurbiltzen zuen. Nire bula-rraldeak eta aurpegiak berehala hartu zutengorri biziaren kolorea... Sufritzen ari nintzen,barkatzeko eskatzen nion, eta nire malkoak berebegietara isurtzen ziren. Horrek sumindu eginzuen. Are bortitzago ihardun zuen. Une horretankosk egin zion nire mihiari eta nire bi bular-saga-rrak halako eran mindu zituen, non atzerantzegin bainuen, baina eutsi egin zidaten. Berrizberarengana jaurtia izan nintzen, are indartsua-go estutua alde guztietarik, eta azkenik, estasiairitsi zuen...

Hirugarrenak, aparte zeuden bi aulkiren gai-nera igoarazi ninduen, eta bera azpian eseriz,izterren artean ezarrita Dubois kitzikatzen ari

zitzaiolarik, makurtzeko esan zidan harik etabere ahoa Naturaren tenpluarekiko perpendiku-larki egon arte. Ez duzu imajinatuko, andere, zerdesiratzeko atrebentzia izan zuen likits alaenak.Nahitanahiez, premia txiki horiek egin behar izannituen... Ene Jainkoa! Zein gizon bihurrik sentilezake gozamenik horrelako plazerraldi batean?Nahi zuena egin nuen, blaitu egin nuen, eta nireerabateko menpekotasunari esker sekulakomozkorraldia erdietsi zuen gaizkileak, halakoitsuskeriarik gabe ezerk eskainiko ez liokeenabezalakoa.

Laugarrenak, sokaz lotu ninduen egokieraizan zuen leku guztietatik, eta muturrak eskuangorde zituen, nire gorputzetik zazpi edo zortzioinetara eserita, Duboisen laztanek eta musueknabarmenki aztoratzen zutelarik. Ni zutik nin-tzen, eta gizon basa hark, hede haietako bakoi-tzetik banan-banan gogor tira eginez piztenzituen bere plazerrak. Zanbuluka nenbilen, etabehin eta berriz galtzen nuen oreka. Behaztopoegiten nuen bakoitzean estasiatu egiten zen.Azkenik, halako astinduaz tira egin zien sokaguztiei batera, non berarengandik hurbil lurrera

erori bainintzen. Horixe zen bere helburu baka-rra, eta nire kopetak, nire bularrek eta niremasailek, grina bizi horri zegokion zoramenarenfrogak jaso zituzten.

Horra hor nik sufritu nuena, andere, bainanire ohorea gutxienez errespetatu zuten, nahizez nire ahalkea. Pixka bat lasaiago, gaizkileakbideari berrekiteari buruz mintzatu ziren, etagau hartan bertan, Trenblaira iritsi ziren Chan-tillyko basoetara gerturatzeko asmoz, zenbaitkolpe on ematea espero baitzuten bertan.

Jende haiei jarraitu beharrak nigan sortzenzuen etsipenarekin ezin liteke deus pareka, etasoilik, arriskurik gabeko uneren batean, ahalzela, haiengandik hanka egingo nuela erabakiizanak bultzatu ninduen aurrera egitera. Hurren-go egunean Louvres inguruetan lotaratu ginen,belar onduaz egindako bi piloren gainean. Duboi-sen altzoan bermatu nahi izan nuen eta gauaharen aldamenean igaro, baina iruditu zitzaidannire bertuteak paira zitzakeen erasoetatikbabesten baino gehiago beste zerbaitetan igaronahi zuela hark gaua. Hiru gizonek inguratuzuten, eta izaki higuingarri hura, hiru haiei eman

zitzaien aldi berean geure begien aurrean. Lau-garrena, nigana hurbildu zen; buruzagia zen.

— Teresa, eder hori, esan zidan, gaua zugan-dik hurbil igarotzeko plazerra ez didazu ukatuko,hala espero dut, bederen. Eta nire egundokonazkaz ohartu zenez: ez zaitez deusen beldurizan, esan zuen, hitz egingo dugu, eta ez naizezertan hasiko zure gogokoa ez bada. Ene Tere-sa!, jarraitu zuen berak, bere besoen artean har-tuz, ez al da sekulako erokeria gure aldameneangarbi gorde nahi izate hori? Horrelakorik onartubehar izango bagenu ere, taldearen asmoekinbat etor al liteke hori? Alferrik da hori ezkutatzensaiatzea, neska; zeren hirietan bizitzen hastengarenean, inozoenak izango baitira zure xarmensareetan erortzen ikusiko ditugunak.

— Hortaz, jauna, erantzun nuen, egia deneznahiago dudala heriotza izugarrikeria horiek guz-tiak baino, zer balio izan dezaket nik zuentzateta zergatik ez duzue nahi nik ihes egiterik?

— Horixe ez dugula nahi, aingerutxo maitea,erantzun zuen Bihotz-gogorrek, gure asmoetara-ko edo gure plazerretarako zaude zu. Zeure zori-gaitzek ezarri dizute uztarpe hori, eta jasan

beharra daukazu. Baina zuk badakizu, Teresa, ezdagoela ezer mundu honetan konpontzen ezdenik, entzuidazu beraz, eta zerorrek urra ezazuzeure etorkizuna. Onar ezazu nirekin bizitzea,neska, onar ezazu nirea izatea, eta halabeharrezegokitu zaizun bizimodu triste horretatik libratu-ko zaitut.

— Ni? jauna, oihu egin nuen, zera baten...maitale bihurtu?

— Esan, Teresa, esan. Zital baten maitale,ezta? Aitor dut, baina nik ezin dizut beste titulu-rik eskaini, eta ondotxo jakingo duzu gu ez gare-la ezkontzen. Ezkontza sakramentu bat da, Tere-sa, eta sakramentu guztiei mesprezu bera diegu-nez, inoiz ez dugu nahi izaten bat bera eregugandik hurbil. Halere, erabil ezazu zentzuapixka bat eta pentsa, zuretzat horren garesti denhori galtzeko zorian zaudela ezinbestean. Ez alda hobe aurrerantzean zure euskarri eta zurejagole bihurtuko den gizon bati eskaintzea,denekin lohian hondatzea baino?

— Baina zergatik ezin dut, erantzun nuen,beste hautabiderik eduki?

— Gure menpe zauzkagulako, Teresa, etaindartsuenaren arrazoia delako beti onena, halaesan zuen La Fontainek antzina. Egiatan, jarraituzuen berehala, ez al da egundoko zentzugabeke-ria gauzarik nimiñoenari horrenbesteko balioaematea, zuk dagizun bezala? Nola izan litekeneska bat horren lañoa eta nola sinetsi dezakebertutea bere gorputz atal bat zabalxeagoa edomeharxeagoa izatearen menpe dagoela? Eta zeraxola zaie gizonei edo Jainkoari atal hori ukiga-bea edo higatua dagoen? Gehiago esango dut:baldin eta naturaren xedea norbanako bakoitzakhemen behean bere izatasunaren egiteko guz-tiak betetzea bada, eta emakumeak gizonengozamenerako besterik ez badira, zuretzat duenasmoari horrela uko egitea hura nabarmenkiiraintzea da. Munduaren aurrean izaki ezdeus,eta ondorioz, mesprezagarri bat bezala azaldunahi izatea da. Zentzugabeki bertute baten gisa-ra aurkeztu nahi izan dizuten irudizko zuhurtziahori, haurtzaroaz geroztik ez da inondik erebaliagarria gertatu naturarentzat eta gizartea-rentzat, biak laidoztatu baititu, bata zein bestea,egosgogorkeria gaitzesgarri bat besterik ez dela-

ko, eta zurea bezalako arima duen pertsonabatek ez luke horren errudun izan behar. Ez duaxola, jarrai ezazu entzuten, ene neskatxa, zuatseginarazteko eta zure ahuldade hori errespe-tatzeko dudan borondatea erakutsiko dizut eta.Teresa, ez dut ukituko amets hori, zeinaren jabe-tza edukitzeak gozamenez betetzen baitzaitu.Neska batek mesede bat baino gehiago dueskaintzeko, eta horren bidez tenplu bat bainogehiagotan ospatu daiteke Venusen festa. Erdi-purdikoenarekin kontent nintzateke. Badakizu,laztana, Cyprisen aldareen ondoan, bada gelailun bat, nora baitoaz amodioak isolatzera, areindar gehiagorekin limur gaitzaten. Aldare horre-tan erreko dut nik neure intsentsua. Hor, ez dagoeragozpen txikienik ere, Teresa. Izorra gelditukozaren beldurrez bazara, era horretan ezinezkoada, zure gorpuzkera eder hori ez da inoiz honda-tuko. Hain zureak dituzun xarma horiek ukiturikgabe iraungo dute, eta nahi diezun erabileraemanik ere, garbi eta xahu eskaini ahal izangodituzu. Ezerk ezin dezake neska bat traditubeste alderdi honetatik, inon den erasorik borti-tzena eta ugariena izanda ere. Erleak zukua xur-

gatu orduko, larrosaren kaliza itxi egiten da.Inork ez luke imajinatuko inoiz ireki ahal izanzenik ere. Badira zenbait neska modu horretanhamar urtez jokatu dutenak, baita zenbait gizo-nekin ere, eta gero, berriak bailiran ezkondudira. Zenbat aita eta zenbat anaia ez dira berenalaba edo arrebez horrela gozatu, horregatikeztei-legeen menpe jartzeko lehen bezain duinizateari utzi gabe! Zenbat aitorpen-entzule ezdira baliatu bide horrezaz atsegin hartzeko,gurasoek hartarako susmorik izan gabe! Hitzbatean esateko, berau duzu misterioaren gorde-lekua, hortxe kateatzen baitira Amodioak etazuhurtziaren lokarriak... Gehiago esan behar aldizut, Teresa? Tenplu hau ezkutukoena bada,haragikoiena ere bera duzu. Bertan baizik ez daaurkitzen zorionerako beharrezko dena, etaauzokoaren handitasun zabal hori lekutan gera-tzen da, gela honek dituen atsegin lizunenaldean, asko saiatu ondoren bakarrik erdietsikobaitugu hura eta nekez kabituko baikara bertan.Emakumeak ere irabazian gertatzen dira, etaarrazoiak bultzaturik, plazer mota hauek ezagu-tzeko parada izan dutenek ez dute inoiz besteen

faltarik sumatuko. Saia zaitez, Teresa, saia zai-tez, hartara biok izango baikara zoriontsu.

— Ene! jauna, erantzun nuen, nik ez dut ino-lako esperientziarik zuk diozun horretan. Bainaentzuna dut jauna, zuk goresten duzun galbidehorrek are modu lazgarriagoan laidoztatzendituela emakumeak... Are larrikiago iraintzen dunatura. Zeruaren eskuak mendekua hartuko dumundu honetan, eta Sodoma horren adibideduzu.

— Hori lañokeria, ene bihotza, hori umeke-ria!, ihardetsi zuen lizunkoiak. Nork irakatsi dizuhori? Jar ezazu arreta pixka bat gehiago, Teresa,eta zure ideia horiek zuzenduko dizkizut. Gizaespeziearen ugalpenerako hazia galtzea duzu,neskatxa, litekeen krimen bakarra. Kasu hone-tan, hazi hori ugalketaren helburu horretarakobakarrik ezarria bada gugan, ados nago zurekin,hura galtzea iraina da. Baina aldiz, frogatutabadago hazi hori gure giltzurrinetan jartzerako-an, naturak ez zuela nahi izan inondik ere den-dena ugalketarako erabiltzea, zer axola dio Tere-sa, leku batean edo bestean galtzeak? Beraualferrikaltzen duen gizonaren hobena ez da,

inola ere, erabiltzen ez duen natura horrenabaino larriagoa. Eta naturazko galera horiek,nahi izanez gero geurok ere egin ditzakegularik,ez al dira askotxotan gertatzen? Lehenik, aukerahori izatea duzu hura iraintzen ez duen seinalenagusiena. Berau irainduko lukeen zerbait onar-tzea gauza guztietan aitortzen diogun berdinta-sunezko eta goi-jakintzazko lege guztien aurka-ko litzateke. Bigarrenik, galera horiek ehundakaeta ehundaka milioi aldiz gertatzen dira eguna-ren buruan. Gauetako jarioak, emakumearenhaurdunaldietan haziaren baliorik eza, ez al diraakaso bere legeek zilegitutako galtzeak?, etahorrek ez al digu erakusten, bada, gure erome-nez horrenbesteko balioa demaiogun likorehorretatik lortzen dena kontutan izan gabe,onartu egiten duela galera hori, egunero berra-gertu ohi den axolakabetasun berberaz? ugal-tzea onartzen duela, baina oso urrun dagoelaugalketa bere egitasmoetatik; zinez nahi duelagu ugaritu gaitezen, baina horietako ekintzabatekin guztiz aurkakoarekin baino gehiago ira-bazten ez dugunean, berdin zaiola zein aukeraegiten dugun; sortzeko, ez-sortzeko eta desegi-

teko aukeraren jabe egin gaituenez, ez dugulagehiago poztuko eta ez gehiago irainduko erehautabide horietatik gehien komeni zaigunaaukeratzen badugu; eta hautatzen duguna, bereahalmenaren eta gugan duen eraginaren emai-tza baizik izango ez denez, gogokoagoa izangoduela berau irain dezakeena baino. Ai! Sinetsezazu Teresa, natura ezer gutxi kezkatzen dagure zentzugabekeriak gurtzen dituen misteriohoriengatik. Eskaintzaren tenplua edozein izanikere, intsentsuak bertan su har dezala onartzenduenean, seinale du gorazarre horrek ez duelairaintzen. Sorkuntza ukatzea, sorkuntzarakobalio duen hazia galtzea, ernaldutako hazi horidesegitea, ernaldu eta denbora luzera hozi horiezabatzea, horiek guztiak, Teresa, irudimenezkokrimenak dira, naturari bost axola zaizkionak,eta horretaz trufatzen da, zerbitzatu ordez lai-doztatu besterik egiten ez duten gure gainerakoerakundeez trufatzen den bezala.

Bihotz-gogor gogoberotu egiten zen berepentsakera elezuri horiek azaltzean, eta bereha-la ikusi nuen bezperan horren saminki izutu nin-duen egoera berean. Ikasbide hari sendotasun

gehiago ematearren, praktika arauarekin lotunahi izan zuen berehala, eta bere eskuak, aurka-ko ahaleginetan ihardun banuen ere, azpisugehark sartu nahi zuen aldarerantz bideratzenziren... Aitortu egin behar al dizut, andere? Giza-txar haren limurkeriek itsututa nindukaten,pozik, apur bat amore ematerakoan funtsezkoe-na iruditzen zitzaidan hura salba nezakeelako,ohartu ere egin gabe bere sofismen eragabeke-rian eta zein arriskutan sartzen ari nintzen, zereneta neurri gaitzeko gizon zantar hark, zeina ezbaitzen emakume bat lekurik onartuenean erebisitatzeko gauza, berezko gaiztotasunak gida-turik, ez zuelako seguruenera ni hondatzeabeste asmorik izango. Nire begirada hangogauza guztiekin txundituta neukalarik, nioen,amore ematekotan nintzen, eta bertutez gaizkilebihurtzear. Nire ahaleginak ezabatzen ari ziren.Tronuaren jaun eta jabe jadanik, irabazle mutirihark bertan kokatzea beste gauzarik ez zerabi-len gogoan, baina hara non, halako bateanentzun genuen zalgurdi baten zaratotsa zetorre-la bide nagusitik. Bihotz-gogorrek bet-betan utzizituen plazerrak bere eginbeharrei ekiteko. Bere

gizonak bildu eta krimen berriak egitera abiatuzen agudo. Beranduxeago, garrasi batzukentzun genituen, eta bihozgabe haiek garaileenmoduan odoleztatuta eta harrapakinak eurekinzituztela itzuli ziren.

— Ospa egin dezagun lehenbailehen, esanzuen Bihotz-gogorrek, hiru gizon hil ditiagu, gor-puak bidean zaudek eta ez zagok hemen segu-rantzarik guretzat.

Banatu egin zuten harrapatutakoa. Bihotz-gogorrek nik neure zatia izan nezala nahi zuen,hogei luis ziren guztira, eta behartu egin nindu-ten hartzera. Horrelako dirutza neurekin edukibeharrak izua sortzen zidan, baina halere, agudoibiltzeko esan ondoren, nork bere gauzak bizkargainera bota, eta handik hanka egin genuen.

Hurrengo egunean segur ginen Chantillykooihanean. Afalorduan, azkeneko ekintzan zerprobetxu atera zuten zenbatzen aritu ziren guregizonak, eta guztira, harrapaketa hartatikberrehun luis baino gehiago erdietsi ez zituzte-nez:

— Benetan, esan zuen haietako batek, ez dikmerezi hiru lagun hiltzea horren sari txikiarentruke.

— Astiro, ene lagunak, erantzun zuen Duboi-sek, bidaiari horiengatik inolako gupidarik ez iza-teko aholkatu badizuet ez duk izan dirutza horre-gatik, baizik eta gure segurtasunagatik, besterikez. Krimen horiek legearen erruz gertatu dituk,ez gure erruz. Hiltzaileak eta lapurrak berdin hil-tzera zigortzen dituzten bitartean, inoiz ez dukizango lapurretarik hilketarik gabe. Bi lege-haus-teak berdin zigortuta zaudek, beraz, zergatikegin behar diogu uko bigarrenari, lehenengoaestaltzeko balio baldin badu? Bestetik, zer delaeta diozue, jarraitu zuen izaki beldurgarriak,berrehun luisek ez dutela hiru hilketa merezi?Gauza oro gure xedeekin duen erlazioaren ara-bera kalkulatu behar dik beti. Hildako hauetakobakoitzaren bizitza eteteak ez ziguk ezertarakobalio. Ziurtasun osoz guk ez genikek sosik ereemango horko horiek bizirik edo hilobian egotea-gatik. Hortaz, bi aukera horietako bat zertxobaitbederen axola bazaigu, geure alde erabakibehar diagu inolako arrangurarik gabe. Zeren

eta garrantzirik ez duen gauza bat denez, zen-tzudunak eta egoeraren jabe garenok probetxuatera dezakegun aldera egitea lortu behar baitu-gu, etsaiak gal dezakeen guztia aintzat hartugabe. Zeren eta ez baitago inolako konformida-derik egokitu zaigunaren eta besteei egokituzaienaren artean. Bat fisikoki sumatzen diagu,eta bestea moralki baizik ez zaiguk ailegatzen,eta sentsazio moralak engainagarriak gertazitezkek. Benetakoa den gauza bakarra sentsa-zio fisikoak dituk. Horrela, hiru hildakoengatiklortu ditugun berrehun luis horiek ezezik, hogei-ta hamar sos ere aski izango lituzkek, zerenhogeita hamar sos horiek poza emango baitzigu-keten, gutxi izanda ere, hiru hilketa horiek bainobizikiago hunkituko gintuzkeelako behinik behin,horiek ez baitira deus ere guretzat, eta horiensuntsipenak ez baitigu urradurarik txikiena eresortzen. Gure organoen ahulezia, hausnarketarikeza, jaso dugun hezkuntzaren aurreiritzi madari-katuak, erlijioarekiko edo legeekiko alferrikakobeldurrak, horrexek geldiarazten ditik txepelakkrimenaren karreran, horrexek eragozten ziekhandi izatea. Baina indarrez eta kemenez bete-

rik, eta behar duen bezala, berea besteena bainonahiago duen arima sendo antolatu batez horni-tua dagoen gizabanako orok, jakingo dik besteennahiak beretarren aldera balantzan haztatzen,Jainkoaz eta gizon-emakumeez trufatzen, herio-ari aurre egiten eta legeak arbuiatzen, eta zeha-ro konbentziturik bere buruari bakarrik ekarribehar diola onura, sentituko dik gainontzekoenoinazeen ugaritasun handiena ere ezin daitekee-la konpara zitalkerien kateaketa beldurgarrihorri esker erdietsitako gozamen xumeenarekin,ezin baitezake haiengatik fisikoki deus ere senti-tu. Atsegin dik gozamena, bere barrenean zau-kak, krimenaren ondorioek ordea ez ditek kezka-tzen, urruti ikusten ditik. Neure buruari galde-tzen zioat ba ote den gizon zentzudunik, arrotzazaiona atseginarazten duena baino nahiago due-nik, eta nork ez ote duen burutuko batere higui-nik sortzen ez dion gauza arrotz hori, atseginezerdiragarria zaiona bereganatze aldera.

— Ene! andere, esan nion Duboisi, bere sofis-ma ikaragarri horiei ihardesteko baimena eska-tuz. Ez al zaizu iruditzen itzuri berria zaizunhorretan zure zigorra idatzirik dagoela? Besteen-

gandik ezeren beldurrik ez izateko nahikoa bote-retsu den izaki batek bakarrik har ditzake ontzathorrelako printzipioak. Baina guk, andere, eten-gabe izuturik eta umilduta bizi garenok, bizibideoneko jendeengandik zokoratuta eta lege guz-tiek kondenatuta gaudenok, onartu egin behar alditugu sistema horiek, gure buru gainean eseki-ta dagoen ezpata zorrozten baizik ez dihardute-nean? Egoera triste honetan ez bageunde ere,gizartearen baitan txertatuta bageunde ere...azken batean, gure jokabide txarrak eta gurezorigaitzak ahaztuz egon behar genukeenlekuan bageunde ere, uste al duzu horrelakopentsamoldeek komenigarriagoak izan litezkee-la guretzat? Nola nahi duzu bada, berekoikeriakitsuturik gainontzeko guztien nahien aurka baka-rrik borrokatu nahi duena hil ez dadin? Ez al dugizarteak baimenik bere aurka dabilena berebaitan ez onartzeko? Eta horrela isolatzen denpertsona hori borrokatu al daiteke ororen kon-tra? Zoriontsu izateaz eta lasai bizitzeaz harroegon al liteke baldin eta, gizarte-ituna onartugabe, bere zorionetik ez badu ezertxo ere ema-ten gainerakoena ziurtatzeko? Onginahien eten-

gabeko elkartrukeen gainean eraikita dagogizartea, horiexek dira bere euskarriak. Onegin-tza hauen ordez krimenak baizik eskaintzen ezdituena, une horretatik aurrera beldurra izangodiotenez, halabeharrez erasopean gertatuko dabaldin eta bera bada indartsuena, edo bestela,ahulena bada, hark iraindutako lehenengoakhilko du. Baina edonola ere, gizakiok geure atse-dena segurtatzera eta gogaitu nahi gaituztenakdeuseztera bultzatzen gaituen arrazoi sendohorrek suntsitu egingo du. Arrazoi horregatik iaezinezko gertatzen da gaizkile taldeek irautea,izan ere, besteen asmoen aurka akuiluaz baizikekiten ez diotenez, denek batu egin behar baitu-te berehala eztenak kamustera. Gure artean ere,andere, ausartu nintzen esatera, nola esperoduzu adostasunari eustea, zerorrek ere norkbere nahiak besterik ez entzuteko aholkatzendiezunean? Une horretatik aurrera izango alduzu deus zentzuzkorik esateko, taldekideenzatiez jabetzearren gainerakoak labankadaz josinahi dituen gutako horri? Eta ba al da bertutea-ren gorazarre ederragorik bere beharraren frogabaino, are gaizkileez osatutako gizarte batean?

...edo bertuterik gabe gizarte horrek ez lukeelaune batez ere zutik iraungo ziurtasun osoz jaki-tea baino?

— Aurpegira jaurti dizkiguzun horiek, Teresa,horiek dira sofismak, dio Bihotz-gogorrek, eta ezDuboisek aurrez aipatu dituenak. Ez da bertuteagaizkile taldeei eusten diena, interesa da, geure-koikeria. Ez da egia beraz, zure alegiazko hipote-si horretatik lortu duzun bertutearen gorazarrea.Uste dudan bezala, taldeko indartsuena banaizere, nire lagunei beren zatiak kentzeko asmozlabankadaz ez erasotzearen arrazoia ez datzabertutean, ez horixe, baizik eta hartara bakarrikgeratuko nintzatekeenez, ez nukeelako izangoberen laguntzari esker espero ditudan dirutzaksegurta diezazkidakeen bitartekorik. Arrazoihorrexek ditu beren besoak nireen aurrez aurremantentzen. Eta arrazoi hori, Teresa, zuk daku-sazun moduan, geurekoikeria hutsa da, bertu-tearen itxurarik ez du batere. Gizartearen nahienaurka bakarrik borrokatu nahi duenak, diozu,heriotzaz beste itxaropenik ez du. Ez al da akasoziurrago hilko, bizitzeko bere txirotasuna etabesteen utzikeria besterik ez badu? Gizartearen

nahia deritzogun hori, norbanakoen nahi guztienbilduma baizik ez da, baina soilik horri uko egi-nez egokitu eta lotu daiteke norbanakoaren inte-resa interes orokorretara. Baina ezertxo ere ezduenak zeri uko egitea nahi duzu? Hala egitenbadu, aitortuko didazu, are okerrago ibiliko da,jasotzen duena baino askozaz ere gehiago ema-ten duelako, eta horrelakoetan, hitzarmenarendesoreka horrek halakorik gertatzea eragotzibehar du. Egoera horretara ailegaturik, horrela-ko gizon batek egin dezakeen gauzarik onena ezal da gizarte bidegabe horretatik urruntzea, etabide batez, gizarte desberdin bateko eskubideaksoilik onartzea, berea bezalako egoera bateanegonik, eta bere botere txikiak bilduz, dohaka-beak gainerakoetatik ezer jaso ez eta zeukanapurra ematera behartu nahi zuen aginte bote-retsuenaren aurka borroka egitera bultzatukoduena? Baina hortik, esango duzu, etenik gabe-ko gerra egoera bat sortuko da. Hala izan bedi.Ez al da bada hori naturaren egoera? Ez al daegoera hori benetan komeni zaigun bakarra?Gizonak oro isolatuta jaio ziren, bekaizti, ankereta basa; den-dena nahi zutela, besteentzat ezer

utzi gabe, eta beren nahiak edo beren eskubi-deak defendatzearren elkarrekin borrokan,amore eman gabe. Legegizona iritsi eta hona zeresan zuen: utziozue borroka egiteari, biok zer-baitetan amore ematen baduzue, bake-giroanagusituko da berriro. Nik ez dut itunaren jarre-ra hori gaitzesten, baina uste dut sekula ez zute-la hartara meneratu behar bi gizaki mota horiek.Beren ustez indartsuenak zirenek ez zeukatenezertan amore eman beharrik zoriontsu izateko,eta ahulenak zirenek berriz, zirenak eta ez zire-nak utzi beharrean aurkitu ziren, deus ez zitzaie-lako ziurtatzen. Halatan, gizartea indartsuek etaahulek bakarrik osatzen bazuten, eta itun horrekbatzuk nahiz besteak nahigabetu behar bazi-tuen, ez zitzaion inondik ere komeni gizarteari,eta lehenago zegoen gerra egoera hura, anitzezere hobea izango zatekeen, bakoitzari bere inda-rrak eta eginkizunak libreki gauzatzeko aukeraematen baitzion, eta aldiz, gizarte baten itunbidegabeak eragotzi egiten zion hori; batzueibeti gehiegi kendu eta besteei inoiz aski emanez. Beraz, benetan pertsona zentzuduna, ituna-ren aurretik bazter guztietara barreiatuta zego-

en gerra egoera hura berrezartzeko arriskuazjabeturik, itun horren kontra atzera egiterik gabealtxatzen dena da, ahal duen guztietan hura her-tsatuz, jakinaren gainean ekintza oker horietatikerdiesten duena ahulena izanik gal zezakeenabaino handiagoa izango dela. Zeren ituna erres-petatuz ere gauza bera izango baitzen. Hura bor-txatuz ordea, indartsuena bera bilaka daiteke,eta legeek, berak atzean utzi nahi zuen gizamai-lara bultzatzen badute berriro, gerta dakiokeengauzarik okerrena bizitza galtzea da, eta hori,lotsaizunean eta txirotasunean bizitzea bainoaskozaz ere gaitz txikiagoa da. Horra, beraz,dauzkagun bi aukerak: zoriontsu egiten gaituenkrimena, edo bestela, dohakabe izatea eragoz-ten digun urkamendia. Eta galdegingo nuke, baal dago konparaziorik, Teresa eder hori, eta aur-kituko al du zure izpirituak horren aurka ihardunahal izango duen argudiorik?

— Ai! Jauna, erantzun nuen nik egin-nahi onbatek berekin duen sugarraz, milaka dira, bainabestalde, bizitza honek izan behar al du gizakia-ren xede bakarra? Bestela esanda, ez al da iga-robide bat bezala, maila bat igotzen den bakoi-

tzean, arrazoizkoa izanez gero, betiereko zorionhorretarantz eramaten gaituena, bertutearensari seguru? Bat nator zurekin (harritzekoa badaere, arrazoiaren argitzapen guztiekin topo egitenbadu ere) baina ez dio axola, une batez onartu-ko dizut krimenak zoriontsu egin dezakeelahemen behean bide hori hautatzen duen bihoz-gabea. Uste al duzu Jainkoaren justiziak ez diolagizon doilor honi beste munduan itxarongohorren mendeku hartzeko? Ai! Ez dezazula kon-trakorik uste, jauna, ez dezazula uste, gehitunuen malkotan, zorigabekoaren kontsolamendubakarra horixe duzu, ez diezaguzula ken. Gizo-nek bazterrean uzten bagaituzte, nork mendeka-tuko gaitu bestela, Jainkoak ez bada?

— Nork? Inork ez, Teresa, inortxok ere ez. Ezda inola ere beharrezkoa dohakabea mendeka-tua izatea. Horrela uste du hala izan dadin nahiduelako, eta pentsamendu horrek kontsolatuegiten duelako, baina halere berdin-berdin segi-tzen du faltsu izaten. Eta are gehiago, funtsez-koa gertatzen da zorigabekoak sufritzea, bereumiliazioak, bere oinazeak naturako legeen ize-nean eginak dira, eta bere existentzia erabilga-

rria da plan orokorrarentzat, berau zapaltzenduen oparotasunarena bezainbat. Horixe duzuzapaltzailearen edo gaizkilearen arimako aladu-rak samurtu behar dituen egia. Ez dezala berebarne-gogoa geldiarazi, bere baitan pizten direnekintza gaiztoetara lerra dadila itsu-itsuan. Natu-raren ahotsa da horretara bultzatzen duena.Bere legeen betetzaile bilakatzeko modu baka-rra da hori. Bere ezkutuko xedeek gaizkira bide-ratzen gaituztenean, seinale du gaizkia beha-rrezkoa dela, hala nahi duela, hori eskatzenduela, eta krimen kopurua betea ez dagoenez,bere arau bakarrak diren oreka-legeentzat nahi-koak ez izaki, krimen horiek eskatzen ditu balan-tza berdintzeko. Ez dadila ikara, hortaz, eta gaiz-kiarako joera duen arima ere ez dadila gera. Bel-durrik gabe burutu dezala hartarako bulkadariksenti dezanean. Hari uko egitean baizik ez du lai-doztatuko natura. Baina utz dezagun alde bate-ra morala une batez, teologiaz mintzatu nahiduzu eta. Ikas ezazu, beraz, gazte tolesgabehorrek, babesleku duzun erlijio hori gizakiak Jain-koarekin duen harremana besterik ez denez,gizakiak bere sortzaileari egin behar uste dion

gurtza besterik ez denez, deuseztatuta geratzendela existentzia hori itxurazkoa dela frogatuorduko. Lehendabiziko gizakiek, inguruko gerta-kariek izuturik, beharrezko ikusi bide zuten izakigoren eta beraientzako ezezagun bat, beren ibil-bidea eta eragina gidatuko ziena. Ahuleziakberezkoa du indarrari men egin edo beldurra iza-tea. Gizakiaren izpirituari, zeina naturaren bai-tan mugimenduaren legeak bilatu eta aurkitzekooraindik ere bere haurtzarotik irten ezinean bai-tzebilen, bere harridura sortzen zuen mekanis-mo guztiaren giltza horixe izaki, errazagoa irudi-tu zitzaion naturaren atzean eragingailu batzegoela sinestea, natura bera eragile zela usteizatea baino, eta jaun erraldoi hau eraiki etazehaztea naturaren azterketan harridura sortzenzionaren arrazoia bilatzea baino askozaz ere zai-lagoa izango al zitzaion gehiegi pentsatu gabe,gauza guztien gaineko izaki hau onartu eta gur-tzen hasi zen. Aurrerantzean, herri bakoitzakbere ohiturekin, bere ezagutzekin eta bere kli-marekin lotutako izakiak gorpuztu zituen. Bere-hala izan ziren lurrean hainbat erlijio nola herri,agudo aski hainbat Jainko nola familia. Hala eta

guztiz ere, idolo hauen guztien atzean, errazatzeman zitekeen alegiazko mamua, giza-itsuta-sunaren lehen fruitu. Nork bere erara jantzia,baina beti bera. Esaidazu orain, Teresa, ameske-ria desegoki baten eraikuntzari buruz eta berauzerbitzatzeko moduari buruz zenbait memelokzentzugabekeriak esateagatik, hortik aterabehar al dugun gizon zentzudunak uko eginbehar diola bere bizitzan ziurki eta benetan duenzorionari? Esoporen zakurrak bezala, berak erehezurra utzi egin behar al du itzalaren truke? Etabenetako gozamenak baztertu ametsezkoenordez? Ez, Teresa, ez, ez dago Jainkorik, naturakaski du bere buruaz. Ez du egile baten beharrikinola ere. Ustezko egile hori bere indar propioenzatiketa bat besterik ez da, eskolan printzipioeneskaera bat esaten duguna besterik ez da. Jain-ko batek sorkuntza bat esan nahi du, alegia,noizbait deus ez zegoen une bat izan zela, edobestela, oro kaosa zen une bat izan zela. Bi ego-era hauetako edozein, bata nahiz bestea izan,txarra bazen, zergatik utzi zuen zure Jainkohorrek halakorik izan zedila? Aitzitik, ona bazen,zergatik aldatu zuen? Baina orain dena ongi bal-

din badago, zure Jainko horrek ez dauka zer egi-nik. Eta alferrik badago, izan al daiteke botere-tsu? Eta ez bada boteretsu, izan al daiteke Jain-ko? Natura bere kasa mugitzen baldin bada, zer-tarako behar du eragingailurik? Eta eragingailuhorrek materiak mugiarazten baldin baditu,nolatan ez da berau materia? Konpreni al deza-kezu izpirituak materiaren gain eragina izateaedo materiak izpirituarengandik mugimenduajasotzea, hark mugimendurik ez izan arren?Azter ezazu, une batez eta odol hotzean, ames-keria gaitzesgarri horren sortzaileak zein ezau-garri barregarri eta aurkaesanezko erabiltzerabehartuta egon diren hura zertxobait janztea-rren. Ikus ezazu nola hutsaltzen diren, nola elkardeusezten duten, eta aitortuko duzu batzuenbeldurretik eta denon ezjakintasunetik sortutakomamu jainkotu hori sinplekeria zital bat besterikez dela, ez duela merezi gure partetik horretangure fedearen une bat ere eman dezagun, eztagure azterketaren minutu bat ere; zentzugabe-keria deitoragarria, izpirituaren gorrotagai, biho-tzaren samingarri, inoiz ilunpeetatik irten behar

ez zuena, non eta ez den hara sekula betikoitzultzeko.

Lehen gezur horien emaitza den gerokomundu baten itxaropen edo beldurrak ez zaitza-la larritu, Teresa, eta etsi ezazu guri oztopoakjarri nahi horretan. Materia ziztrin eta moldaga-be baten zatiki ahulak gara hildakoan, betikoezabatuak masa orokorraren elementuekinbatzen garenean, edozein izanik ere gure orduraarteko jokamoldea, naturaren arragotik igarokogara une batez, eta beste itxura batez agertukogara, eta bai bertutea itsu-itsuan goratu zuenaknola gehiegikeria lotsagarrienetara eman zenakere barkapen bera izango dute, zeren ez baitagoezertxo ere natura irainduko duenik, eta harenaltzotik sortu ondoren, beren barne-gogoek bul-tzaturik jokatu duten gizon guztiek helmugabera eta xede bera aurkituko baitute bizitzarenostean.

Ele gaizto ikaragarri horiei berriz erantzute-kotan nintzen, noiz eta zaldiz zetorren gizonbaten zarata entzun baikenuen gugandik osohurbil.

— Armetara!, oihu egin zuen Bihotz-gogo-rrek, nahiago zuelarik bere sistemak gauzatu,oinarriak sendotzen ihardun baino.

Hegan irten ziren... eta une baten buruan,bidaiari dohakabe bat ekarri zuten gure kanpa-mendua zegoen sastraka artera.

Galdetu ziotenean zerk bultzatu zuen bidaia-tzera, zertan zebilen horren goiz horrelako bideapartatuetan, zer edade zuen, zer lanbide, zal-dunak erantzun zuen Saint-Florent zuela izena,Lyongo negoziogizonik lehenenetakoa zela,hogeita hamasei urte zituela, Flandesetik zeto-rrela bere negozioei buruzko afera batzuk zirelamedio, eta diru gutxi zeramala aldean, bainapaper asko. Gaineratu zuen bere morroiak bez-peran utzi zuela, eta egun-argiz izaten zen bero-ari ihes eginez, gauez zihoala goiz hartan bertanParisa iristeko asmoz, non mutil berri bat hartueta bere negozioen zati bat amaituko baitzuen.Eta gainera, bideska bakarti batetik joatea, zaldigainean loak harturik galdu izanaren ondoriozela. Eta hori guztia esan ondoren, bizirik utzzezatela eskatu zuen, zeukan guztia emango

ziela. Bere diru-zorroa miatu zuten: ezin zitekeendeus hoberik harrapa saritzat. Saint-Florentek iamilioi erdia zeukan hiriburuan ageriko ordainga-rrietan, zenbait harribitxi eta ehun luis inguru...

— Adiskidea, esan zion Bihotz-gogorrek,sudur azpian pistola baten ahoa jartzen ziolarik,ulertuko duzu horrelako lapurreta egin ondorenezin zaitugula bizirik utzi.

— Ai, jauna!, egin nuen garrasi bihozgabea-ren oinetara oldartuz, arren eskatzen dizut ezdiezadazula eskaini, zuen taldeak harrera egindidan une honetan, zorigabe honen hilketarenikuskizun beldurgarria. Utz ezazue bizirik, eta ezdizut ukatuko eskatzen didazun lehen mesedea.

Eta amarru nahikoa bitxi bati helduz, gizonhonek nigan jarrita bide zuen arreta sendotzea-rren:

— Jaun honek aipatu berria duen izenak, gai-neratu nuen berotuta, pentsarazten dit balite-keela bere hurbileko senidea izatea. Ez zaitezharritu, jauna, jarraitu nuen bidaiariarenganazuzenduz, ez zaitez harritu senide bat egoerahonetan aurkitzeaz. Dena argituko dizut. Horre-gatik, berrekin nion gure buruzagiari erregutuz,

horregatik eskatzen dizut jauna, barkaiozu doha-kabe honi bizia. Zure gogoko izan daitezkeengauza guztietan nire eskaintzarik erabatekoenazordainduko dizut mesede hau.

— Ondotxo dakizu zein baldintzatan onardezakedan eskatzen didazun mesede hori Tere-sa, erantzun zidan Bihotz-gogorrek, badakizu zereskatuko dizudan.

— Ongi da, jauna, den-dena egingo dut, esannuen ozenki dohakabearen eta zintzurra mozte-ko beti prest zegoen gure buruzagiaren arterabrastakoan hurbilduz... Bai, dena egingo dut,jauna, den-dena, salba ezazu.

— Utzi bizirik, esan zuen Bihotz-gogorrek,baina gure taldeko egin ezazue. Azken baldintzahori nahitaezkoa da, bestela ezingo nukeelakoezertxo ere egin, nire taldekideek kontra egingolukete eta.

Negoziogizonak, harri eta zur, ez zuen deusere ulertzen nik adierazitako lotura hartaz, bainaproposamen horiek onartuz gero bere bizia salbuikusten zuenez, ez zuen uste izan une batez erezalantzarik egiteko arrazoirik zegoenik. Atsedenhartzen utzi zioten, eta gure taldekideek hurren-

go eguna argitu arte inguru hura uzteko asmorikez zutenez:

— Teresa, esan zidan Bihotz-gogorrek, eman-dako hitza gogorazten dizut, baina gau honetannekatuegi nagoenez, lasai gera zaitez Duboisenaldamenean, eguna argitzen duenean deitukodizut, eta zalantzarik egiten baduzu, gizatxarhoni bizia ebatsiz mendekatuko dut zure iruzu-rra.

— Lo egizu, jauna, lo egizu, erantzun nion,eta sinets ezazu esker onez bete duzun honek ezduela ordaina ematea besterik desio.

Halere, hori ez zen, ezta gutxiago ere, nireasmoa, baina inoiz uste izan badut zilegi zelazurikeriatan ibiltzea, orduantxe izan zen. Gureazeriok, konfiantzaz beterik erabat, berriro edaneta lo hartu zuten, Duboisen aldamenean aska-tasun osoz utzi nindutelarik, zeinak, besteakbezain horditurik, bet-betan itxi baitzituen berebegiak era berean.

Orduan, inguratuta ginduzkaten gupidaga-been lehen loaldiaz azkar-azkar baliatuz:

— Jauna, esan nion lyondar gazteari, honda-mendirik beldurgarrienak bultzatu nau gogoz

kontra ohoin hauen artera. Gorroto ditut, etagorrotu dut halaber, beren taldera ekarri nindu-ten egun beltz hura. Egiaz, ez dut zure senideizateko ohorerik. Amarru horretaz baliatu naiz zusalbatu eta, ongi baderitzozu, doilor haueneskuetatik zurekin batera ihes egiteko. Uneaproposa da, gehitu nuen, goazen ihesi!. Handakusat zure diru-zorroa, har dezagun, utz deza-gun eskudirua, beren sakeletan baitago, eta gai-nera, ezingo genuke hura berreskuratu arriskurikgabe. Abia gaitezen, jauna, abia gaitezen. Ikus-ten duzu zugatik zer egiten ari naizen, zureeskuetan jartzen naiz. Erruki zaitez nire zoriaz.Ez zaitez jende horiek bezain bihozgabea izan.Otoi, errespeta ezazu nire ohorea, zure eskuuzten dut, nire altxor bakarra baita, ez diezada-zula honda, beraiek ez didate kendu eta.

Zail litzateke Saint-Florenten esker-nahiaazaltzea. Ez zekien zein hitz erabili hura adieraz-teko. Baina ez genuen hitzegiteko astirik. Ihesegiten saiatu beharra genuen. Abilki bere diru-zorroa eskuratu nuen, berari eman eta sasi artehura astiro gaindituz, zaldirik hartu gabe, eginzezaketen zaratak jende haiek iratzar zitzakeen

beldurrez, oihan hartatik kanpora eraman behargintuen bideskara iritsi ginen berehalakoan.Zorionez, eguna argitzerako kanpoan ginen, etaez genuen inor atzetik jarraika. Goizeko hama-rrak baino lehen Luzarchesen sartu ginen, etahan, beldurrak oro uxaturik, atseden hartzeabesterik ez genuen buruan.

Badira zenbait une bizitzan, benetan aberatsizan gintezkeenak, eta halere ez eduki zeretikbizi. Horixe zen Saint-Florenti gertatzen zitzaio-na. Bostehun mila libera zeuzkan bere diru-zorroan eta ezkutu bakar bat ere ez poltsan.Horren oroitzapenak geldiarazi zuen ostatuansartu aurretik...

— Lasai zaitez, jauna, esan nion nahasmenduhartan ikusi nuenean, atzean laga ditugun lapurhoriek ez naute sosik gabe utzi, hona hemenhogei luis, har itzazu, mesedez eskatzen dizut,erabili eta sobratzen zaizuna emaiezu behar-tsuei. Nik ezingo nuke, inola ere, hilketen bidezlortutako urrea aldean gorde.

Saint-Florentek, gizatasunez jokatu bai baina,nire usteen aurka halakotik ezer gutxi zuelarik,ez zuen inondik ere hartu nahi izan eskainitakoa.

Zer egiteko asmotan nenbilen galdetu zidan,nire nahia betetzeko premian sentitzen zela ereesan zidan, eta nirekikoak kitatu ahal izatea bes-terik ez zuela desio:

— Zuri esker gorde ditut fortuna eta bizitza,Teresa, gaineratu zuen, eskuetan muin eginez.Zer hoberik egin dezaket zuri bata eta besteaeskaintzea baino? Har itzazu zeuretzat, otoi, etautziezu ezkon-Jainkoei gure adiskidetasunarenlokarri hau estutzen.

Ez dakit, baina susmoagatik edo gogo-hozta-sunagatik, ezin nezakeen sinetsi gizon gaztehorren alde egin nuenak haren baitan halakosentimendurik itzar zezakeenik, eta horrela,hitzez esaten ausartu ez nintzen ezezkoa ikusa-razi nion neure aurpegieran. Ulertu zuen, ez zengehiago ahalegindu, eta soilik niregatik zer eginzezakeen galdetzera mugatu zen.

— Jauna, esan nion, nire jokaerak ez baduzure iritziz nahikoa merezimendurik izan, zurekinLyonera eraman nazazula besterik ez nizukeeskatuko ordain gisa, eta bertan, nire ahalketa-suna galtzeko beldurrik izango ez dudan etxejator batean enplegarazi nazazula.

— Ezin asmatuko zenuke gauza hoberik, esanzidan Saint-Florentek, eta ez duzu inor aurkitukoni baino egokiagorik zerbitzu hori eskaintzeko.Baditut hogei senitarteko hiri honetan. Etaorduan, negoziolari gazteak galdegin zidan eazer arrazoik eraman ninduen nire jaioterria zelaesan nion Paris hartatik urruntzera. Halaxe azal-du nion konfiantza eta lañotasun osoz.

— Ai ene, besterik ez denean!, esan zuengizon gazteak, Lyonera iritsi aurretik ere izanninteke zuretzat baliagarri. Ez ezazu ezeren bel-durrik izan, Teresa, zure auzia betiko itzalikobaita. Ez zaizkizu atzetik ibiliko, are gutxiagoenplegatuko zaitudan etxearen babespean.Badut ahaide bat Bondytik hurbil, landetxe zora-garri batean bizi dena, hemen inguruan. Haren-tzat pozgarria izango da zu bere ondoan eduki-tzea, ziur naiz. Bihar eramango zaitut berarenga-na.

Nik neure aldetik, esker onez ezin kabiturik,horrenbeste komeni zitzaidan proiektu huraonartu nuen. Eguna Luzarchesen igaro genuen,eta biharamunean, Bondyra iristea zen gureasmoa, handik sei legoara bakarrik baitzegoen.

— Eguraldi ona dago, esan zidan Saint-Flo-rentek, nitaz fio bazara, Teresa, oinez joangogara nire ahaide horren gaztelura, eta bertankontatuko diogu geure abentura, modu horretaniritsita zurekiko arreta gehiago izango duela iru-ditzen zaidalako.

Munstro honen asmo gaiztoak urrutitik ereusnatu gabe, eta berarekin, utzi berriak nituenbidelagun maltzurrekin baino arrisku gehiagonuela ere jakin gabe, baietz esan nion, inolakobeldurrik eta susmo txarrik gabe. Elkarrekin afal-du genuen. Gauerako beste logela bat, berakzuenetik bereizia, hartuko nuela eta, ez zueninolako ezetzik esan. Bero gehieneko uneak iga-rotzen utzi ondoren, eta berak ziur esan zuenbezala, nahikoak zirenez lauzpabost ordu ahai-dearen etxera ailegatzeko, Luzarches atzeanutzi eta Bondyrantz abiatu ginen oinez.

Arratsaldeko bostak-edo izango ziren basoansartu ginenean. Ordura arte, Saint-Florentek ezzuen gezurrik esan: beti jatortasunez, beti beresentimenduen frogak erakusteko desioaz. Nireaitarekin egonda ere, ez dut uste seguruago sen-tituko nintzatekeenik. Gauaren itzalak hasiak

ziren basoan halako laztura ekidinezin batbarreiatzen, arima xumeenetan beldurra errotuzeta bihotz sarraskiz goseetan krimenaren suapiztuz. Bideska batetik gindoazen. Ni nindoanaurretik eta jiratu egin nintzen Saint-Florenti gal-detzeko ea bide baztertu haiek al ziren benetanjarraitu beharrekoak, ea ez ote zen ustekabeangaldu, eta ea ba al zekien, azkenik, aurki iritsikoote ginen.

— Iritsi gara, putatzarra, erantzun zidan ari-magabeak, buruan jotako makilakada batezlurrera botatzen ninduelarik, konortea galduara-ziz...

Ai, andere, ez dakit gizon horrek zer gehiagoesan edo egin zuen. Baina neure onera itzuli nin-tzenean, nire egoerak argi ikusarazi zidan zen-bateraino izan nintzen hartaz laidotua. Zentzuazjabetu nintzenerako, gau itxia zen. Zuhaitz batenoinean nintzen, bide guztietatik urrun, zauritua,odolez betea... desohoratua, andere. Dohakabehorrengatik egin nuen guztiaren saria horixeizan zen. Eta zitalkeria hura muturreraino era-manez, arimagabeak, nirekin nahi izan zuen guz-tia egin ondoren, nire gorputzaz era guztietara

baliatu ondoren, baita natura gehien laidozta-tzen duen era horretan ere, poltsa ostu zidan...hain bihotz onez eskaini nion diru hori bera. Nirejantziak zarratatu egin zituen, gehienak nirealboan zeuden erabat zarpildurik, larrubizitannintzen ia, eta kolpeak nituen gorputzeko zen-bait lekutan. Juzka ezazu nire egoera: ilunpearenerdian, baliabiderik gabe, ohorerik eta itxarope-nik gabe, arrisku guztien menpe. Nire egunakamaitu nahi izan nituen. Arma bat eskumeneanizan banu, hura hartu eta ezbeharra besterikekarri ez zidan bizitza tamalgarri hau laburtuegingo nukeen... «Munstroa alaena! Zer eginnion bada nik, nioen neurekiko, berarengandikhorrelako jokaera krudela merezi izateko? Biziasalbatu diot, bere fortuna eskuratu diot, etaberak berriz, gehien maite dudan hori kendu dit!Basapizti odol-gose batek ere ez luke horrenankerki jokatuko! Ene gizona, halakoxea baitza-ra zure grinei bakarrik entzuten diezunean!Deserturik basatienen barrenean bizi direntigreak ere ikaratu egingo lituzke zure gehiegi-keriak.» Nire oinazearen lehen bulkada haienondoren, minutu batzuez lur jota egon nintzen.

Nire begiek, malkoz beterik, zerurantz eginzuten nahigabe. Nire bihotza, han bizi den Jauna-ren oinetara makurtu zen... Sabai garbi eta disti-ratsu hark... Gaueko isiltasun izugarri hark...Zentzumenak izozten zizkidan beldur hark...Naturaren bake-irudi hark, nire arima galduarenaztoramenaren ondoan,... horrek guztiak beldurikaragarri batez astindu ninduen, eta berehalapiztu zuen nigan otoitz egin beharra. Bet-betanbelaunikatu nintzen Jainko ahaltsu horren oine-tara, fedegabeek ukatua eta behartsu nahiznahigabetuen itxaropen dena.

— Izaki saindu eta gorena, oihu egin nuenmalkotan blai, Zu, une lazgarri honetan nirearima zeru-pozez betetzen duzuna, eta zalantza-rik gabe nire egunei amaiera ematea eragotzididazuna. Nire babesle eta nire gidari zaren hori,zure onginahia nahi nuke neuretzat, eta barkadiezadazula erregutzen dizut. Begiraiezu niregabezia eta pairamenei, nire etsipen eta nahiei.Jaun Ahalguztiduna!, badakizu errugabea etaahula naizela, traditua eta jipoitua izan naizela.Ongia egin nahi izan dut zure irudira, baina zurenahiak zigortu egin nau. Hala izan dadila, ene

Jauna! Zinez maite ditut bere ondorio sakratuguztiak, denei diet errespetua eta ez naiz gehia-go horiezaz arranguratuko. Baina hemen beheanarantza baizik ez badut topatu behar, zu irain-tzea al da, ene Jaun guztiz ahaltsua, zeureganaeraman nazazun eskatzea, soseguan zuri otoitzegitera, zu gurtzera, kaltea baizik ekarri ez dida-ten gizon maltzur horiengandik urrun, berenesku makur eta odoltsuek ez ditzaten ito nireegun ilun hauek malko-jarioka edo oinazeenamildegian.

Otoitz egitea dohakabearen kontsolamendu-rik eztiena da. Indartsuago bilakatzen da eginki-zun hori gauzatutakoan. Adorez beteta zutitunintzen, gizon zital hark utzi zizkidan arropa zir-tzilak jaso, eta sastrakadi batean ezkutatu nin-tzen gaua bertan igarotzeko, arriskutik urrun.Eduki uste nuen segurtasunak, nire Jainkoaren-gana hurbilduz gozatu berria nuen atseginak,erraztu egin zidan zenbait orduz atseden har-tzea, eta begiak ireki nituenerako, eguzkia goi-goian zegoen. Esnatzeko unea beldurgarria izanohi da zorigaiztokoentzat; loaren eztialdianindartutako irudimena azkarrago eta saminago

betetzen dute sasi-atsedenaldi horrek ahantza-razi dizkion gaitzek.

Beraz, esan nuen neure golkorako egoeraaztertuz, egia da beraz badirela zenbait gizaki,naturak basapiztien maila berberaraino beheiti-tzen dituenak. Beren gordelekuan ezkutaturik,haiek bezala gizonengandik ihesi, ba al dagoalderik orain haiek eta nire artean? Merezi al duhorren zorte tamalgarrirako jaiotzea? Eta gogoe-ta horietan nintzelarik, malkoak oparo isuri zirennire begietatik. Baratu orduko, soinu bat entzunnuen inguruan. Pixkana-pixkana bi gizon begiz-tatu nituen. Belarria erne jarri nuen:

— Hator, lagun maitea, esan zuen haietakobatek, ikaragarri ongi egongo gaituk hemen.Gorroto diodan izeba baten presentzia krudel etazoritxarrekoak ez zidak galaraziko une batezhirekin plazer samur hauek gozatzea.

Hurbildu egin zitzaizkidan, horren gertu jarriziren nigandik, non ezin bainezakeen beren esal-dietarik eta beren mugimenduetarik bat ere gal,eta ikusi nuen... Jainko maitea!, esan zuen Tere-sak bere kontakizuna etenez. Ba ote liteke zor-teak beti ni horren egoera larrietan ezartzea,

non halakorik entzutea bertuteari bezain zailgertatzen baitzaio herabetasunari kontatzea?Natura eta gizarte konbentzimenduak berdin lai-doztatzen dituen krimen beldurgarri hori, hitzbatez, Jainkoaren eskuaren zigorra hainbestetanjasan duen bidegabekeria hori, Bihotz-gogorrekonetsia, zoritxarreko Teresari proposatua, etabere nahiaren kontra, arestian lohitu zuen borre-roak berarengan gauzatua, itsuskeria doilor huraikusi nuen neure begien aurrean finezia likitsguztiez burutzen, eta halaber, galdukeriarikhausnartuenak eskain ditzakeen pasarterik bel-durgarrienak. Gizon horietako batek, hartaraprestatuta zegoenak, hogeita lau bat urte izangozituen, eta bere mailaren gorentasuna uste iza-teko moduan zegoen jantzia; besteak, aldiz,edade bertsukoa zelarik, haren zerbitzarietakobat zirudien. Benetan ikaragarria eta amaierarikgabea izan zen. Eskuak lur-tontor txiki baten gai-nean bermaturik, ni nengoen sastrakadiarenaurrez aurre, ugazaba gazteak, bere gehiegike-ria horretan lagun zuenari, sakrifizioaren aldarelizuna erakusten zion gorririk, eta berau, ikuski-zun horren su gorian, idoloa ferekatuz, Bondyko

bidelapurren buruzagiak mehatxu gisa erabilizuena baino aizto beldurgarriago eta itzelagobatez hura galbideratzeko prest zegoen. Bainaugazaba gazteak, izugabe, aurkezten zitzaionazkonari desafio egiten ziola zirudien. Xaxatuegiten zuen, zirikatu, musukatu, eta hura bere-ganatuz, bere barnean hartu zuen, hura irens-tearekin batera atsegin hartuz. Bestearen laztandongeez liluratuta, doilorrak burdinaren peanziharduen, eta bazirudien are bikainagoa ez iza-tea deitoratzen zuela. Desafio egiten zien harenkolpeei, aurrea hartzen zien, saihestu egitenzituen... Benetako bi senar-emazte maitemindukere ez liokete elkarri horrenbesteko grinaz lazta-nik egingo... Beren ahoak estutu egiten ziren,beren hasperenak elkarrekin nahasi, berenmihiak kiribildu, eta haragikoikeriaz hordi ikusinituen, gozamen haien erdian beren izugarrike-ria makurren asegarria bilatzen. Omenaldiaberregin zuten, eta intsentsua berpiztu nahian,hura eskatzen zuenak ez zuen deus ere bazteruzten: musuak, laztanak, hazi-isurketak, gordin-tasun nabarmeneneko fineziak, oro zen erabilga-rri ahitzen ari ziren indarrak itzul zitezen, eta

horri guztiari esker, bost aldiz jarraian berrindar-tzea lortu zuten, bietarik inork beren betekizunaaldatu gabe. Ugazaba gaztea emakume izan zenbeti, eta noizbait, aldi berean gizon izatearenaukera ikus bazitekeen ere, hark ez zuen inoizdesio hori gauzatzeko asmorik agertu. Bere bai-tan sakrifikatzen zenaren antzeko aldarea bisita-tzen bazuen, beste idoloaren mesedetan beharzuen izan, eta sekulan ez zen erasorik izan,antza, hura mehatxa zezakeenik.

Zeinen luzea iruditu zitzaidan bitarte hura! Eznintzen ausartzen mugitzera, ikusiko nindutenbeldurrez. Azkenik, ikuskizun lizun hura burutuzuten gaizkileak, bapo aseta dudarik gabe, zuti-tu egin ziren etxera eraman behar zituen bideahartzeko, non eta halako batean, nire ezkutalekuzen sasiartera hurbildu baitzen ugazaba gaztea.Bonetak salatu ninduen... Ikusi egin zuen...

— Jasmin, esan zion morroiari, ikusi egin gai-tiztek... Neskatxa batek ikusi ditik gure ezkutu-koak... Hurbildu hadi, atera dezagun ematxarhori hortik, eta jakin dezagun zergatik dagoenhor.

Ez nien neure babeslekutik ateratzeko auke-rarik ere eman. Nerau irten nintzen bat-batean,beren oinetara makurtuz.

— Ai jaunak!, egin nuen oihu, besoak haien-gana zabalduz, erruki zaitezte dohakabe hone-zaz, imajina dezakezuena baino urrikalgarriagoabaita bere zortea. Zorigaitz gutxi dira nireekinaldera daitezkeenak. Aurkitu nauzuen egoerahonek ez zaitzatela eraman nitaz susmo txarrikegitera. Nire lazerien ondorio da, nire hutsegi-teena bainoago. Abailduta naukaten ezbeharrakareagotu ez, baizik arindu itzazue, jazartzennauten gaitzetatik ihes egiteko baliabideakerraztuz.

Bressaceko Kondeak (hori zen ugazabarenizena), zeinaren eskuetara erori bainintzen, zital-keriaz eta haragikeriaz lizundua zuen bere ari-maren zola, eta ez zeukan gizatasun larregirikbere bihotzean. Tamalez gehiegitan ikusi ohi daharagikeriak gizonei errukia ezabatzen diela.Bere ondorio arruntena berauek gogortzea da,bai bere makurdura gehienek beharrezkoa dute-lako arimaren axolagabekeria eta bai grinahorrek nerbioei eragiten dien bortxazko astinal-

diak gutxitu egiten duelako bere ekintzarenindarra, gizon haragikoia gutxitan baita gizonsentibera. Baina, bere izaera azaltzen saiatzenari naizen jende mota honengan berezkoa dengogortasun honekin batera, Bressaceko jauna-rengan bazen gure sexuarekiko halako aiherkun-de errotu bat, bere ezaugarri guztiengatik hala-ko gorroto indartsu bat, non arrunt zaila baitzenbere arima samurtzearren bertan nahi nituensentimenduak ezartzea.

— Usapal gaixoa, esan zidan Kondeak gogor-ki, inozoen bila bazabiltza, egokiago bidera itza-zu zeure urratsak. Ez nire laguna eta ez ni ezgara inoiz sakrifikatuko zure sexukoen aldarelizun horretan. Erremusin eskean bazabiltzaberriz, egintza onak gogoko dituzten jendeenga-na joan zaitez, guk ez baitugu sekula horrelako-rik egiten... Baina mintza, ezdeus hori, ikusi alduzu zer gertatu den jaun honen eta nire artean?

— Solasean ikusi zaitut belarrean, erantzunnuen, besterik ez, jauna, zin dagizut.

— Sinetsi egin nahi dizut, esan zuen Kondegazteak, zure onerako izango baita. Besterikikusi ahal izan duzula imajinatuko banu, ez zina-

teke inoiz sasiarte horretatik irtengo... Jasmin,goiz duk oraindik eta badiagu astirik neskahonen abenturak entzuteko. Gero ikusiko diaguzer egin.

Bi gazteak eseri egin ziren, ni ere beraienondoan eser nendila agindu zidatelarik, eta nik,mundura jaio nintzenetik gertatu zitzaizkidanezbehar guztiak kontatu nizkien tolesgabeki.

— Ea, Jasmin, esan zuen Bressaceko Jaunakzutituz, nik amaitu ondoren, izan gaitezen zuze-nak behingoz. Themis zuzen-egileak zigortu egindik izaki hau, ez dezagun utzi Jainkosa honenxedeak horren krudelki zapuztuta gera daitezen.Eragin diezaiogun lege-hausle honi dagokionheriotza-zigorra. Hilketa txiki hau, inola ere kri-mena izan gabe, moral mailako konponketa batbesterik ez duk izango. Batzuetan, zoritxarrez,berau nahigabetu egiten dugunez, adoretsukiatsegin eman diezaiogun hartarako aukera ego-kitzen zaigunean...

Eta bihozgabe haiek, nengoen lekutik altxaondoren, basorantz eraman ninduten, nire negareta auhenei barrezka erantzunez.

— Lotu diezazkiogun gorputzaren lau atalaklau zuhaitzetara, karratu handi bat eginez, esanzuen Bressacek ni biluztuz.

Gero, beren gorbatak, musuzapiak eta gal-tzariak batuz, lokarriak egin zituzten, eta haiekerabiliz, lotu egin ninduten berehala, nahi zutenmoduan, alegia, imajina daitekeen modurik doi-lor eta mingarrienean. Ezinezkoa da jasaten arinintzena azaltzea: gorputz atalak errotik erauzi-ko zizkidatela iruditzen zitzaidan, eta nire urdai-la, zintzilik, bere pisuaz lurrerantz eroria, unebatetik bestera erdibitu egingo zela uste nuen.Izerdia zetorkidan kopetatik behera, eta jada,oinazearen bortizkeriarako baizik ez nintzen bizi.Nire nerbioak hertsatzeari utzi izan baliote,samindura hilgarri batek astinduko nindukeen.Zital haiek jostagarria zeritzoten nire jarrerari,eta niri beha zeuden, elkarri zorionak emanez.

— Aski duk, esan zuen azkenik Bressacek,oraingo honetan ez dadila izualdi horretatikharatago joan. Teresa, jarraitu zuen, nire loka-rriak askatuz eta janzteko aginduz, zentzudunaizan zaitez eta jarraiguzu atzetik. Leiala bazaranirekin, ez zaizu damutuko. Nire izebak bigarren

emakume bat behar du, berarengana eramangozaitut, zuk esandakoari fede emanez. Ni izangonaiz zure jokaeraren arduradun, baina nire onta-sunetik etekin atera nahi baduzu, nire konfian-tzaz amarruz baliatzen bazara, edo nire nahieta-ra makurtzen ez bazara, begiraiezu lau zuhaitzhauei, Teresa, begiraiozu beren artean biltzenduten lur-eremuari, hilobitzat izango baituzu.Gogora ezazu inguru galgarri hau eramango zai-tudan gaztelutik legoa batera besterik ez dagoe-la, eta huts txikiena egindakoan, bertara berriroekarriko zaitudala.

Une hartan, ahaztu egin nituen neure zorigai-tzak oro, Kondearen oinetara plegatu nintzen,negar-malkotan ongi portatuko nintzela agindunion. Baina nire oinazearekin bezain soraio ager-tu zen nire pozarekin.

— Goazen, esan zuen Bressacek, zure jokabi-deak esango du nolakoa zaren, berak bakarrikgidatuko du zure zortea.

Aurrera egin genuen. Jasmin eta bere ugaza-ba ahapetik ari ziren hizketan. Nik atzetik jarrai-tzen nien umilki, txintik ere esan gabe. Handikordubete eskasera, Bressaceko Markesaren gaz-

teluan ginen, eta bertan bilduta zegoen mirabetaldearen handitasunak eta ugaritasunak eraku-tsi zidaten, etxe horretan bete beharreko lanaedozein izanik ere, Harpin emaztearen etxezainizatea baino onuragarriagoa izango zela dudarikgabe. Sukal-aurrean itxaroteko esan zidaten, etabertan, suspertzeko behar izan nezakeen guztiaeskaini zidan Jasminek adeitasunez. Konde gaz-tea izebarenean sartu zen, jakinaren gaineanjarri zuen, eta handik ordu erdira bera etorrizitzaidan, Markesaren aurrera azal nendin.

Bressaceko anderea berrogeita sei urtekoemakumea zen, oso ederra oraindik, eta zintzoaeta sentibera iritzi nion, nahiz bere printzipio etaesaldietan zorroztasun apur bat igar zitekeen.Izen polit hura kenduta beste fortunarik utzigabe Konde gaztearen osabarekin ezkondua etabi urte lehenago alargun geratua. Beraz, Bressa-ceko jaunak espero zitzakeen ondasun guztiakizeba honen esku zeuden. Aitarengandik jasozuenarekin, doi-doi ase zitzakeen bere plazerrak.Bressaceko andereak kontutan hartzeko pentsiobat gehitzen zion horri, baina ez zen aski: Kon-dearen maitasun-grinak baino gauza garestiago-

rik! Bazitekeen besteenak baino prezio txikiagoaizatea, haiek baino askoz ugariagoak ziren,ordea. Berrogeita hamar mila ezkutu zeuzkanetxe horretan errenta gisa, eta Bressaceko jaunabakarrik bizi zen. Inoiz ez zuten armadara bide-ratzerik izan. Bere haragikoikeriatik aldentzenzuten gauza guztiak horren jasanezinak zitzaiz-kion, non ezin baitzitekeen uztarpe hartara mol-datu. Markesa urtean hiru hilabetez bizitzen zenlurralde honetan. Gainerako denbora Parisenematen zuen. Eta ilobari berarekin igarotzekoeskatzen zizkion hiru hilabete hauek, nolabaitere sufrikario bilakatzen ziren izeba gorroto zuengizon honentzat, bere plazerren bilgune zen hirihartatik urrun igarotako une guztiak alferrikako-ak iruditzen baitzitzaizkion.

Konde gazteak, berari adierazitako gauzakMarkesari kontatzeko agindu zidan, eta bukatu-takoan:

— Zure xalotasun eta lañotasunak, esanzidan Bressaceko andereak, zalantzarako biderikgabe ziurtatzen didate kontatu didazuna egiadela. Azaldu didazun gizon horren alaba benetanzu al zaren jakiteaz beste informaziorik ez dut

eskatuko zuri buruz. Hala baldin bada, zure aitaezagutu nuen, eta arrazoi bat gehiago izangodut zure ardura neure gain hartzeko. Harpine-nean izandakoaz, Kantzelariaren etxera bi bisitaeginez konponduko dut, utzi nire kontu, aspaldi-danik laguna baitut. Munduan den gizonik pres-tuena duzu bera, eta aski da zure errugabetasu-na frogatzea, zure kontra egindako guztia ezabadezan. Baina ongi hausnartu ezazu, Teresa,agintzen dizudan hori jokaera ezin xahuagobaten trukean baizik ez duzu izango. Ikusikoduzu nola izango diren beti zure probetxurakoeskatzen dudan esker onaren emaitzak. Marke-saren oinetara belaunikatu nintzen eta nirekinpozik izango zela ziurtatu nion. Adeitasunezzutiarazi, eta berehala, bere zerbitzuko bigarrengelazainaren lanpostuaren jabe egin ninduen.

Hirugarren egunerako, Bressaceko andereakParisera eskatu zituen informazioak han ziren.Nik desio nituen bezalakoak izan ziren. Markesaklaudatu egin ninduen gezurrik ez esateagatik,eta azkenik, zoritxarrari buruzko ideia guztiakdesagertuak ziren nire arimatik, eta haiek utzita-ko lekua, espero nitzakeen kontsolamendu eztie-

nen itxaropenak bete zuen. Baina Zeruan idatzi-ta zegoen Teresa dohakabe hura ez zela inoizzoriontsu izango, eta noizean behin, berarentzatlasaitasunezko une batzuk izaten baziren ere,jarraian etorriko ziren laborri-uneak are garra-tzagoak izan zekizkion baino ez zen.

Parisa ailegatu orduko, Bressaceko andereaazkar abiatu zen niretzako lan baten bila. Lehenepaileak ni ikusi nahi izan ninduen, eta adi-adientzun zuen nire zorigaitzen kontakizuna. DuHarpinen gaiztakeriak frogatuta geratu ziren,baina alferrikakoa suertatu zen hura zigortu nahiizatea. Diru-paper faltsuen negozio bati esker,du Harpinek hiruzpalau familia xahututa utzizituen, berak bi milioi inguru irabazi zuelarik, etaIngalaterrara aldegina zen ordurako. Jauregikopresondegietako suteari buruz, konbentzitutageratu ziren, nahiz nik gertaera hartatik probe-txu atera, ez nuela deusetan parte hartu bede-ren, eta nire auzia baliorik gabe geratu zen, halaziurtatu zidaten behinik behin, eta hartan zihar-duten legegizonek ez zuten uste izan beste ino-lako eginbiderik gauzatu beharrik zegoenik. Eznuen gehiago ezer jakiterik izan, eta kontent

geratu nintzen esan zidatenarekin. Luze gabeikusiko duzu zeinen oker nenbilen.

Aise imajina daiteke horrelako jokaerek Bres-saceko anderearekiko atxikimendua itzarri zute-la nigan. Nirekiko era guztietako onginahiak ezizanda ere, nola ez ninduten bada halako joka-moldeek horren babesle zoragarriarekin betikolotuko? Tokitan zeuden, ordea, konde gaztearenasmoak bere izebarekin ni horren estuki lotutageratzea nahi izatetik... Baina garaia da munstrohau nolakoa zen azal diezazudan.

Bressaceko jaunak, gaztetasunaren xarmaeta begitarterik zoragarriena zeukan. Bere gor-puzkerak edo bere aurpegierak akatsen bat bal-din bazuen, emakumeek berezkoa duten nagike-ria edo bigunkeria horretara gehitxo eman izana-ren ondorio baizik ez zen. Bazirudien naturak,sexu horren ezaugarriak eman zizkionean, harennahikundeak ere eragin zizkiola... Baina nolakoarima ezkutatzen zen lilura eme-antzeko haienpean! Arima doilorren ezaugarri diren galdukeriaguztiak aurki zitezkeen bertan. Inoiz ez dirahorren muturreraino eramanak izan gaizkia,neurrigabekeria eta eginbehar guztiekiko mes-

prezua, eta batez ere, naturak gure gozamene-rako eman dizkigun haiekikoa. Bere akats guz-tien artetik, Bressaceko jaunak izeba gorrota-tzearena zuen nabarmenena. Markesak, egina-halak egiten zituen bere iloba bertutearen bidee-tatik lerrarazteko. Agian zorrotzegi ere jokatzenzuen. Eta zorroztasun horren ondorioek halakoeran sutzen zuten Kondea, non geroz eta suhar-kiago lotzen baitzitzaien bere nahikundeei, etaMarkesa gaixoak, bere jazarpenen emaitza gisa,bera are gehiago gorrotatzeaz beste atarramen-durik ez zuen ateratzen.

— Ez uste, esaten zidan oso maiz Kondeak,nire izebak bere kabuz diharduenik zurekiko guz-tietan, Teresa. Jakin ezazu une oro haren atzetikibiliko ez banintz, nekez akordatuko litzatekeelazuri hitzemandako gauza guztiez. Bereak bezalaikusarazten dizkizun egintza guztiak, nire lana-ren fruitu besterik ez dira. Halaxe da, bai, Tere-sa, niri bakarrik zor didazu zeure esker ona, etazugandik espero dudana, huskeria iruditukozaizu, bai baitakizu, ondotxo jakin ere, ederraizanagatik, ez ditudala zure mesedeak nahi. Ez,Teresa, zugandik espero ditudan zerbitzuak bes-

telakoak dira erabat, eta zure lasaitasunarenalde egin dudanaz osoki jabetzen zarenean, zureariman aurkitu nahi nuke eskubidez itxarondezakedan hura.

Mintzaldi hauek hain ilunak iruditzen zitzaiz-kidan, non ez bainekien haiei nola erantzun,baina halere, badaezpada erantzun egiten nien,eta agian errazegi ere bai. Aitortu egin behar aldizut? Zoritxarrez, bai. Nire hutsegiteak mozo-rrotzea zure konfiantzaz trufatzea litzateke, etanire zorigaitzek eragin dizuten arretari okererantzutea. Jakin ezazu beraz, Andere, neureburuari gaitzetsi diezaiokedan nahitazko hutse-gite bakarra... Nolatan diot hutsegitea? Erokeria,zentzugabekeria... inoiz izan ez den bezalakoa.Baina gutxienez, ez da krimena, akats bat beste-rik ez da, neuri beste inori kalterik ekarri ezdiona. Badirudi Zeruaren esku zuzen-egileakhartaz baliatu nahi izan zuela zertxobait geroagonire oinen azpian ireki zen amildegiaren hondo-ra ni eraisteko. Bressaceko Kondearen jokabi-deari desegokia iritzi banion ere bere ezagueraizan nuen lehendabiziko egunean, alabaina,ezina izan zitzaidan harenganako erakarpenik

sentitu gabe ikustea, ezerk ezin garaitu zeza-keen samurtasunezko bulkada batek hartaratua.Nahiz gogoeta ugari egin haren ankerkeriaz,emakumeengandik baztertze horretaz, berenahikundeen galdukeriaz, urruntzen gintuztenbereizkuntza moralez, ez zegoen deus ere mun-duan grina zirraragarri hura bare zezakeenik, etaKondeak bizia ematea eskatu balit, mila aldizemango nukeen haren alde. Berak ordea, ez zeu-kan susmatzerik ere zeintzuk ziren nire senti-menduak... Eskergaiztoko hark ez zeukan jakite-rik, ezta urrutitik ere, egun oroz isurtzen nituenmalkoen arrazoia zein izan zitekeen. Baina haa-tik, ezinezkoa zitzaion atsegin eman ziezaioke-ten gauza guztietan aurrea hartzeko nuen irrikazez ohartzea, ezinezkoa zen nire arretarik ikusiere ez egitea; itsuturik erabat, ezbairik gabe,bere hobenei zerbitzu egiteraino iristen nintzen,neure eratsutasunak uzten zidan eta izebariezkuta niezaiokeen neurrian, jakina. Jokaerahoni esker, nolabait ere, bere konfiantza irabazinuen, eta beragandik ailegatzen zitzaidan guztiahorren zoragarria iruditzen zitzaidan, halakomoduz itsutu nintzen haren bihotzak eskaintzen

zidan apurrarekin, non batzuetan, neure ahulda-deak engainaturik, uste izan bainuen ez nintzaio-la erabat axolagabea. Baina haren narraskeriengehiegikeriek berehalakoan irekitzen zizkidatenbegiak; halakoak ziren, bere osasuna ere irabia-tu egiten zitzaion. Zenbaitetan bere jokaerahaien eragozpenak azaltzeko atrebentzia har-tzen nuen, higuinezko keinurik gabe entzutenzidan berak, eta gero esaten zidan, burutu ohizuen makurkeria mota hura ezin zitekeelazuzendu.

— Ah, Teresa!, oihu egin zuen egun batezgogoak piztuta, ezagutuko bazenitu fantasiahorren atseginak, konprenitu ahal bazenu soilikemakume izatearen amets gozoak sentiaraztendiguna! Hau bai izpirituaren okerkeria sinestezi-na; sexu hori gorrotatu eta horretan haragitunahi! Ene! Zein gozagarria den hori erdiestea,Teresa, zein asegarria den desio zaituzten guz-tien mari-urdanga izatea, eta puntu horren ingu-ruan, egun berean eta hurrenez hurren, zamake-tari baten, markes baten, morroi baten eta lekai-de baten maitalea izatearen eromen eta galdu-keria azken muturreraino eramatea, ondoz ondo

maitatua, laztandua, jelostua, mehatxatua,garaitua izatea, bai garaile bezala beren besoe-tan nola biktima bezala ere beren oinetan, lazta-nen bidez haiek bigunduz, gehiegikerien bidezsusperraraziz... Oi! Ez, ez, Teresa, zuk ez duzuulertzen plazer horrek zer dakarkion nirea beza-lako buru antolatu bati... Baina morala alde bate-ra utziz, gozamen jainkotiar horren sentipen fisi-koak nolakoak diren imajinatuko bazenu... Ezi-nezkoa da horri eustea, hain da kilikagarri bizia,hain dira kitzikagarriak zimiko lizun horiek... zen-tzua ere galtzen da... burua ere galtzen da. Mila-ka musuk ere, zein baino zein eztiagoak, ez luke-te nahikoa sugarrez asaldatuko agente horrekamilarazten gaitueneko hordialdia. Bere besoe-tan korapilaturik, ahoak bata bestearekin este-katurik, gure izate guztiak berearekin bat eginlezan nahiko genuke. Harekin batera izaki baka-rra osatu. Kexatzera ausartzen bagara, gugana-ko arreta galdu dutelako besterik ez da. Nahikogenuke Herkulesek baino indartsuago zabaldugintzala, gure barnean sar ledila; hazi ederhorrek, gure erraien barrenera jaurtirik eta suakharturik, bere berotasun eta indarraren eragi-

nez, gurea ere bere eskuetan lehertzea eraginlezala... Ez uste, Teresa, gainerako gizonenantzera eginak gaudenik. Gure osakera arruntdesberdina da, eta Zeruak, gu sortzean, zeue-nean Venusen tenplua janzten duen mintz kilika-bera berberaz apaindu zituen Zeladonek sakrifi-zioa burutzeko darabiltzan aldareak: zu ernalke-taren santutegian zaren bezain emakume garagu ere leku horretan. Ez dago zuen plazerrenartean bakar bat ere ezezaguna zaigunik, ezdago bat bera gozatzen ez dakigunik, baina gukbadauzkagu, gainera, geureak, eta elkarketazoragarri honek bihurtzen gaitu pailardiza kon-tuetan munduko gizonik sentikorrenak, hurasentitzeko hornituenak. Elkarketa miresgarrihonek ezinezko egiten du gure nahikundeakonbideratzea, horrek bihurtuko gintuzke atsegin-zale eta aseezin, gu zigortzeko asmo ergel horigauzatuko ez balitz... eta horrexek eramatengaitu kateatuta gauzkan jainko liluragarri horiheriotzaraino gorestera.

Horrela mintzo zen Kondea, bere makurke-riak aldarrikatuz. Ni saiatzen nintzen den-denazor zion Izakiaz eta halako bidegabekeriek izeba

errespetagarriari eragiten zizkioten atsekabeezmintzatzen, baina ez nuen harengan erdeinuaeta destaina besterik sumatu, eta batik bat,zioen bezala, berari legozkiokeen aberastasunakhorren denbora luzean beste esku haietan ikus-teak sorrarazten zion ezinegona; emakume zin-tzo harenganako gorrotorik biziena, naturarensentimendu guztien aurkako iraultzarik nabar-menena besterik ez nekusan. Egia izango ote daberaz, nork bere nahikundeetan lege honenfunts sakratua horren erdiz-erdi haustera ailega-tutakoan, lehen krimen honen halabeharrezkoondorioa jarraian gainerako guztiak betetzekogrina beldurgarria dela?

Batzuetan erlijioaren bitartekoez baliatzennintzen. Ia beti hark kontsolaturik, bere onbera-tasunak txertatzen saiatzen nintzen gizatxarhonen ariman, ia erabat ziur bainintzen lokarrihoriek geldiarazi egingo zutela, haren liluramen-duez konbentzitzea erdietsiz gero. Baina Kon-deak ez zidan luzaz arma haiek erabiltzen utzi.Gure hainbat misterio santuren etsai ezaguna,gure dogmen xahutasunaren maiseatzaile amo-rratua, Izaki goren baten existentziaren aurkari

erabatekoa, Bressaceko Jaunak, nik bera konber-ti nezan utzi beharrean, ni galbideratzea bilatzenzuen areago.

— Erlijio guztiek printzipio faltsu batetik abia-tzen dira, Teresa, esaten zidan. Denek beharrez-kotzat jotzen dute Izaki sortzaile baten gurtzape-na, baina halako sortzailerik inoiz ez da izan.Oroit itzazu horren inguruan, Teresa, aipatudidazun Bihotz-gogor delako horrek emandakozentzuzko arrazoiak, zeinak zure izpiritua landubaitzuen, nik egiten dudan bezala. Ezer ez dagogizon horren printzipioak baino gauza zuzenago-rik, eta nahiz ergelkeriaz gaizpidean hondoratuduten, horrek ez dio zentzua ongi erabiltzekoeskubidea galarazi.

Baldin naturaren emaitza guztiak berau arau-tzen duten legeen ondorio baizik ez badira, etabere etengabeko akzio eta erreakzioek beha-rrezko mugimendua badakarkiote bere izateari,non da ergelek arrazoi gabe egiletzat duten jaunsubiranoa? Horixe da zure irakasle jakintsuhorrek zioena, neska maitea. Hortik abiatuta, zerda erlijioa, indartsuenaren aginte-nahiak ahule-na gatibu edukitzeko darabilen motelgarria bai-

zik? Xede hori gauzatutakoan, bere menpe edukinahi zuen horri ausartu zitzaion esatera Jainkobatek lantzen zituela krudelkeriaren burdina her-tsagarriak. Eta honek, bere gabeziak gogorturik,itsu-itsuan sinetsi zuen besteak nahi zuen guz-tia. Amarru hauetatik sortutako erlijioek merezial dezakete errespeturik? Ez al dago bakar batere, Teresa, iruzurraren eta zorakeriaren aldarriaez daramanik? Zer ikusten dut nik denetan?Arrazoia dardararazten duten misterioak, naturalaidoztatzen duten dogmak, eta iseka eta nazkabaizik eragiten ez duten ospakizun zantarrak.Baina, horien guztien artean, gure mesprezuaeta gorrotoa bestek baino gehiago merezi due-nik baldin bada, ez al da gu biok jaio garen Kris-tautasunaren lege basa hori? Ba al da gorrotaga-rriagorik... bihotza eta arima, biak berdin erdira-tzen dituenik?

Nola sinets ditzakete gizon zentzudunek gur-tzapen beldurgarri horren kreatzaile maltzurra-ren hitz ilunak, balizko mirariak? Izan al da inoizjendea sumintzeko iruzurti aproposagorik? Nolaliteke judu legenardun bat, unibertsoaren zoko-rik ziztrinenean emagaldu baten eta soldadu

baten artetik jaioa, mundua sortu omen duenharen organo bihurtu nahi izatea? Halako asmohandinahiekin, aitortuko duzu Teresa, beharlituzkeela titulu batzuk bederen eduki. Zeintzukdira enbaxadore lotsagarri honenak? Zer egingodu bere eginkizun hori frogatzeko? Lurrak aurpe-gia aldatuko al du? Berau atsekabetzen dutenizurriteak ezabatu egingo al dira? Gau eta egunargituko al du eguzkiak? Ez al dute gehiago gal-dukeriek zikinduko? Ongiaren erresuma deneannagusi ikusiko al dugu?... Inondik ere ez; Jainko-aren mezularia jukutria, itzulika eta hitz-jokoenbidez aurkeztu zaio unibertsoari. Zeruarenministroak eskulangileen, artisauen eta bizitzalasaiegiko nesken gizarte errespetagarrian azal-du du bere handitasuna. Mozkorkerian batzue-kin, oheratuz besteekin, Jainkoaren lagunhorrek, bera ere Jainko izaki, bere legeetaramakurrarazi nahi izan du bekatari porrokatua.Amarruen bidez bere irriskeria eta haragikoike-ria ase dezakeen hura bakarrik asmatuz frogatudu doilorrak eginkizuna. Edozein dela ere, fortu-na egin du, zenbait mezalagun inozo batu eginbaitzaizkio zitalari. Sekta bat sortu da. Maltzur

honen dogmak zenbait judu limurtzea lortu du.Erromatar nagusitasunaren menpeko zirelarik,gogo beroz besarkatu zuten erlijio hori, erlijioa-ren uztarriaz beste mugarik gabe beren burdine-tatik askatzen zituelako. Beren zioa igarri eginda, beren moldakaiztasuna agerian geratu da.Bazter-nahasleak atxilotu egin dituzte. Buruza-giak bizia galdu du, baina haren heriotza eztiegiada ezbairik gabe horrelako krimenetarako, etahausnarketa akats barkaezin bat dela medio,arlote haren jarraitzaileei sakabanatzen utzidiete, harekin batera lepoa moztu besterik ezzutenean. Itsutasuna izpirituen jabe egin da,emakumeak oihuka ari dira, eroak asaldatutadabiltza, memeloek sinetsi egiten dute, eta iza-kirik mesprezagarriena, gizatxarrik traketsena,inoiz izan den gezurtirik handiena, Jainko da bila-katu, Jainko-seme, bere aitaren irudira. Bereamets guztiak gauzaturik, berak esandako guz-tiak dogma bihurturik, eta bere trakeskeria guz-tiak mirari. Alegiazko bere aitaren altzoa irekiegiten da hari abegi egiteko, eta Sortzaile hau,lehen bakuna, orain hirukoitz bihurtu da, berehanditasunaren duin den semeari atsegin ema-

teko. Baina horrekin aski izango al du Jainko san-tuak? Ez, dudarik gabe, bere zeruko botereaaskozaz mesede handiagoetarako ere eskainikobaitu. Apaiz baten borondatez, alegia, gezur etakrimenez jositako iruzurti baten borondatez,ikusten dugun ororen Jainko kreatzaile handi horihalako neurriraino beheitituko da, non goizerohamar edo hamabi milioi aldiz jaitsiko baitalurrera ore zati baten itxurapean, elizkoiek iren-tsitakoan hondakinik higuingarrienera bihurtukodelarik beren erraien zuloan, eta hori guztia,dongekeria ikaragarri hori kabaret gau bateanasmatu zuen seme gorrotagarri eta milikarengozamenerako. Hala esan zuen, beraz halabehar du. Honela esan zuen: «ikusten duzuenogi hau nire haragi izango da; eta horrela hartu-ko duzue. Ni naiz Jauna, hortaz, Jauna hartukoduzue; hortaz, zeru-lurren Kreatzailea, giza-gor-putzak jario dezakeen materiarik higuingarrienabilakatuko da, nik hala esan dudalako, eta gizo-nak Jauna jango du, Jauna ona eta ahalguztidunadelako». Eta gainera, horrelako ergelkeriakentzun behar. Beren zabalkundea errealitatehorri egozten diote, beren handitasunari, beren

gorentasunari, bide horretan jarri zituenarenbotereari, arrazoi sinpleenek beren existentziabikoizten duten bitartean, hutsegiteez lortutakoomen horri esker batetik iruzurgileak eta beste-tik tentelak besterik batzen ez dituen bitartean.Azkenik, erregetzara iristen da erlijio zital hau,eta enperadore ahul, anker, ezjakin eta burube-ro batek lohitzen ditu lurreko bazter guztiak,errege kutsu bat emanez. Ene Teresa, zenbate-ko pisua eduki behar dute arrazoi hauek izpirituhausnarkor eta aztertzaile batengan? Beldurrez-ko alegia pilo honen barnean ikusi al dezake jaki-tunak beste deus, zenbait gizonen azpikeriarenemaitza eta gehienen sinesmen faltsua ez bada?Jaunak nahi izan balu guk erlijioren bat eduki-tzea, eta benetan ahaltsua izan balitz, edo hobe-to esan, Jainkorik izan balitz, horren era trake-tsean jakinaraziko al zizkigukeen bere aginduak?Gaizkile mesprezagarri baten bidez erakutsiko alzigukeen nola zerbitzatu beharko genukeen?Zuk diozun Jainko hori gorena balitz, ahaltsuabalitz, zuzena balitz, ona balitz, uste al duzu hitzilun eta gezurren bidez erakutsi nahiko zidakee-la bera zerbitzatzen eta ezagutzen? Astroen eta

gizonaren bihotzaren eragingailu subiranohorrek, ezin hezi al gaitzake lehenengoez balia-tuz, edo gu konbentzi bigarrenean txertatuz?Ezartzen ahal du egunen batean eguzkiarenerdian, suzko arrastoen bidez, bere gogokoaizan daitekeen eta eskaini nahiko ligukeen legebat. Unibertsoaren mutur batetik besteraino,gizaki guztiek hura irakurriz, denek batera ikusiz,errudunak izango dira hari jarraitzen ez diote-nak. Baina, soilik Asiako bazter ezezagun bateanbere nahiak adieraztea, sektaritzat herririk uste-lena eta ameslariena hautatzea, bere ordezkari-tzat artisaurik doilorrena, zentzugabekoena,zitalena aukeratzea, ikasbidea ezin ulertzekoneurriraino nahaspilatzea, ezagupenak gizaba-nako kopuru txiki batera mugatzea, gainerakoakherraturik uztea, eta horrela geratzeagatik zigor-tzea... Ez, Teresa, ez, ez, izugarrikeria hauekguztiak ez dira gu gidatzeko eginak: nahiagonukeen mila aldiz lehenago hil hori sinetsi baino.Ateismoak martiriak nahi ditzanean, izendatzenahal ditu, gertu daukat-eta odola. Gaitzetsi ditza-gun lazgarrikeria horiek Teresa, galdukeriarikfrogatuenak izan daitezela ederki aski zor zaien

mesprezuaren oinarri... Begiak ireki nituen ordu-ko, arbuiagarri gertatu zitzaizkidan amesgaiztozantar hauek. Ordudanik, haiek hankapeanzapaltzea izan dut lege, haietara gehiago ezitzultzeko zina egin nuen. Zuk ere berdin egizu,zoriontsu izan nahi baduzu. Nik bezala, gurtza-pen izugarri honen xede gorrotagarria gaitzetsieta arbuia ezazu, baita ameskeriek sortu duteneta, horiek bezala, jakintza bereganatu nahiduen orok mesprezatzekoa den gurtzapen horibera ere.

— Ai, Jauna, erantzun nuen nik negarrez,dohakabe honi bere itxaropenik eztiena kendukozenioke, baldin eta bere bihotzaren kontsola-mendutzat duen erlijio hau zimelduko bazenu.Jaso dudan hezkuntzara irmoki lotuta egonik,nagoen bezala, eta jasandako kolpe guztiaklizunkeriaren eta galdukeriaren ondorio baizik ezdirela konbentziturik, sakrifika al nezake nireizpirituaren ideiarik maitatuena, nire bihotzarenasegarririk eztiena, beldurra sorrarazten didatenbirao eta sofisma horien ordainetan?

Beste milaka arrazonamendu gehitu nizkionhorri, Kondeari barrea besterik eragin ez ziote-

nak, eta zeuzkan printzipio maltzurrek, are hitz-jario kementsuago batez jaulkiak eta zorioneznik sekula egin ez nituen irakurketetan oinarritu-ta zeudenak, egunero nireen aurka zihardutenarren, ez zuten haietan artesirik irekitzen. Bres-saceko andereak, bertutez eta ontasunez bete-rik, ondotxo zekien ilobak garaiko paradoxa guz-tiekin gauzatzen zituela bere desbideraketak.Sarritan, nirekin batera egiten zuen erosta, etagainerako neskameak baino zentzudunagoa nin-tzela ikusten zuenez, laket zitzaion bere nahiga-beak niri aitortzea.

Haatik, ilobak izebarenganako zuen jokabidegaiztoak ez zuen mugarik. Kondeak gehiago ezezkutatzera deliberatu zuen. Halatan, bere pla-zerren zerbitzura zegoen gizatxarreria arriskutsuharekin izeba inguratu ezezik, halako neurrirainoeraman zuen bere ausardia non nire aurreanesan baitzion bere nahikundeen aurka agertzenbazen liluramendu haiez konbentzituko zuela,bere begien aurrean halakoren bat burutuz.

Adiaka nintzen, jokaera horrek beldurtu egi-ten baininduen. Arazo pertsonalak ezabatzensaiatzen nintzen, nire arima sutzen zuen zorigai-

tzeko samindura hura bigundu nahirik, baina baal du sendabiderik maitasun minak? Haren kon-tra asmatzen nituen gauza guztiek, sugarra biz-kortu besterik ez zuten egiten, eta Konde zitalaez zitzaidan inoiz iruditu horren maitagarri, beragorrotatzeko elementu guztiak nire aurreanbildu zituenean bezala.

Baziren lau urte etxe hartan nintzela, betiatsekabe berberek jazarria, beti eztitasun berbe-rek samurtua, non eta halako batean, gizonhiguingarri honek, nitaz segur zela uste izanik,bere egitasmo ilunak jakinarazteko ausardia izanzuen. Landan ginen orduan. Bakarrik nintzenKondesaren aldamenean, bere lehen gelariakParisen geratzea lortu baitzuen uda parterako,bere senarraren afera batzuk zirela eta. Arratsbatez, ni erretiratu eta geroxeago, gelako balkoibatean arnasa hartzen ari nintzelarik, eta berosaparengatik ezin ohera nintekeelarik, bapateanKondeak atea jo eta nirekin mintzatzen uztekoerregutu zidan. Ene! Nire gaitzen egile krudelhonek eskaintzen zizkidan une guztiak ederre-giak iruditzen zitzaizkidan bakar bati ere uko

egin niezaion. Barrura sartu, atea kontu handizitxi, eta nire alboan besaulki batean eseri zen:

— Entzuidazu, Teresa, esan zidan nahikoaasaldaturik... garrantzi handieneko gauza batzukdauzkat zuri esateko; zin egidazu ez dizkiozulainoiz inori esango.

— Ai, jauna, ihardetsi nuen. Zure konfiantzazhorren baldarki baliatzeko gauza naizela uste alduzu?

— Ezin duzu imajinatu ere egin zertara men-turatzen zaren, nire konfiantza eskaintzeraherrarazten banauzu!

— Izan nezakeen nahigaberik izugarrienalitzateke zure konfiantza galtzea, ez dut meha-txu handiagorik behar...

— Ongi da, Teresa, hiltzera kondenatu dutizeba... eta zure eskuaz baliatu beharra daukat.

— Nire eskuaz!, egin nuen garrasi ikarazatzera eginez... Ai, jauna! Nola liteke halakoproiekturik bururatzea?... Ez, ez; balia zaitez nirebizitzaz, hala behar izanez gero, baina ez pentsaproposatu didazun izugarrikeria hori nigandikinoiz lortuko duzunik.

— Entzun Teresa, esan zidan Kondeak lasaia-raziz. Susmoa hartua nuen higuingarri iritzikozeniola, baina adimentsua zarenez, espero duthoriek gaindiaraziko dizkizudala... krimen hori,izugarria irudituagatik ere, sakonean gauzazeharo sinple bat besterik ez dela frogatukodizut eta.

Bi ekintza makur ditugu, Teresa, gogoetaraemanegiak ez diren zure begi horien aurrean.Gure irudiko izaki baten suntsipena, eta suntsi-pen hori areagotzen duen samina, izaki hori hur-bilekoa dugunean. Gure irudiko bat suntsitzea-ren krimen horri dagokionez, ziur izan zaitez,neska maitea, amets hutsezkoa besterik ez dela.Suntsitzeko ahalmena ez da gizonari emandakogauza bat, gehienez ere formak aldatzeko ahal-mena izango du, baina ez horiek desegiteko.Forma guztiak berdinak dira naturaren begieta-ra, ezer ez da galtzen aldaerak gauzatzen direnarragoa itzelean. Bertara erortzen diren materiazati guztiak beste itxura batez jalgitzen diraetengabe, eta horri buruz dugun jokaera edono-lakoa izanik ere, ez du hura laidoztatuko inolaere, ezingo luke iraindu. Gure suntsitzeek bizia-

gotu egiten dute bere boterea, mantendu egitendute bere energia, baina ez dago ezer hura urri-tuko duenik, aurka egingo dionik... Zer axolazaio bere esku beti-sortzaile horri, egun hankabi-ko izakia osatzen duen haragizko masa horibihar mila zomorro desberdinen itxurapean bir-sortzen bada? Ausartuko al ginateke esatera bihankatako animalia horren osakuntza xixaretxobat sortzean baino gehiago kosta zaiola, eta hor-taz, arreta gehiago eskaini behar diola? Baldineta atxikimendu maila, edo hobeto esan, axola-kabetasun maila bera bada, zer axola zaio gizonbaten ezpatak beste gizon bat euli edo belar-izpibihurtzen badu? Gure espeziearen gorentasunazkonbentzitzen nautenean, naturarentzat haingarrantzizkoa dela erakusten didatenean, nonhorrelako itxuraldaketen aurrean bere legeakderrigorrez aztoratzen diren, orduan sinetsi ahal-ko dut hilketa bat krimena dela. Baina azterketa-rik hausnartuenak erakusten badit mundu hone-tan bizi den orok, naturaren obrarik desegokienaizanda ere, balio berbera duela haren begietan,ezin onar dezaket izaki horietako bat bestelakomila bilakarazteak ezertan aztora ditzakeenik

haren xedeak. Nire baitarako diot: gizon guztiak,animalia guztiak, landare guztiak hazi, elikatu,desegin eta birsortu egiten dira bitarteko berakerabiliz, eta sekula ez dute heriotza errealik eza-gutzen, baizik eraldatzen dituen aldaketa sinplebat. Denak, nioen, forma batez ageri dira gaurkoegunean, eta urte batzuk geroago, beste itxurabatez, aldarazi nahi dituen izakiaren arabera,milaka eta milaka aldiz alda daitezke egun batenburuan, naturaren lege bakar bat ere horregatikkaltetuta geratu gabe, baina zer diot?, indareraldatzaile horrek ongia baizik egin ez duenean,zeren eta naturarentzako beharrezko osagaiakdituzten izaki batzuk deskonposatzerakoan, oke-rrez krimentzat daukagun ekintza honen bidez,energia sortzaile hori itzultzen baitzaio, hainzuzen ere, bere axolagabetasun ergelarengatikinolako aztoramendurik gauzatzeko ausardiarikez duen horrek galarazten dion energia horibera. Ai, Teresa, gizonaren harrotasunak ez bes-tek bihurtu du krimen hilketa. Izaki ezdeushorrek munduko izakirik gorena dela imajinatzendu, bere burua funtsezkoenatzat dauka, etaaurreiritzi faltsu horretatik abiatzen da berau

suntsitzen duen ekintza oro txarkeria bat izangodela ziur egoteko. Baina bere harrotasunak, berezoramenak, ez ditu ezertan aldatzen naturarenlegeak; ez dago izakirik bere bihotzaren zolansentitu ez duenik gogaikarri zaiona edo bereheriotzak onurarik ekar diezaiokeena desegindaikusteko irrika bizia. Eta irrika hori edukitzeareneta gauzatzearen artean halako alderik dagoelauste al duzu, Teresa? Inpresio horiek naturatikjasoak baditugu, sinestekoa al da hura amorra-razi dezaketenik? Endekatuko duen zerbait ira-dokiko al liguke? Zaude lasai, laztana, bere zer-bitzutan ez den deusetan ez baikara hasiko.Gugan ezartzen dituen zaletasun guztiak berelegeen adierazpide dira; gizonaren grinak berexedeak erdiesteko darabiltzan bitartekoak bes-terik ez dira. Gizabanakoen premiarik duenean,maitasuna pizten du gugan, eta horrela, sortuzgoaz. Suntsipenak beharrezkoak zaizkionean,gure bihotzetan mendekua ezartzen du, bekaiz-goa, likiskeria, handinahia, eta horrela gertatzendira hilketak. Baina beti bere buruarentzakolanean aritu da, eta gu, ezertxo ere susmatu

gabe, bere apetaldien mandatari sinesberakbihurtu gara.

Ez, Teresa, ez, naturak ez du gure esku uztenbere ekonomiarako kaltegarri liratekeen krime-nak egiteko ahalmena. Benetan, ahulenak irainal lezake indartsuena? Zer gara gu harekiko?Litekeena al da gu sortzean, kalte egin liezaio-keen zerbait gugan txertatu izana? Bat etor aldaitezke uste ergel hau eta bere asmoak lor-tzean igartzen diogun gailentasun eta ziurtasunhori? Ai, hilketa ez balitz bere asmoak ongienbetetzeko darabiltzan giza-ekintzetako bat,onartuko al luke halakorik egitea? Bere kaltetanal da hori eredutzat hartzea? Irainduta senti alliteke berak egunaren buruan milaka aldiz egitenduena gizonak bere hurkoari egiten ikusteaga-tik? Frogatuta dagoenez gero ezin daitekeela bir-sortu suntsipenaren bidez ez bada, ez al garabere xedeetara egokitzen ari halakoak etengabeugaritzerakoan? Alde horretatik, horretarasuharkien lerratzen den gizona izango da ezbai-rik gabe hura ongien zerbitzatuko duena, zerenbera izango baita hark une oro agertzen dituenasmoentzat mesedegarriena. Naturaren bereiz-

tasun lehena eta ederrena, beroni etengabe era-giten dion mugimendua da, baina mugimenduhau krimenen segida jarraia besterik ez da, kri-menei esker bakarrik dirau: hortaz, haren antzikhandiena duen izakia, eta horrenbestez, izakirikperfektuena, bere mugikortasun biziaren ondo-rioz krimen kopuru ugariena eragiten duenaizango da halabeharrez, eta aldiz, berriro diot,izaki geldo edo nagia, izaki bertutetsua alegia,haren begietara akastunena izango da dudarikgabe, zeren eta bere eragina nagusituz gero orokaosean murgilaraziko duen soraiokeria etanagikeriarako isuria baitu. Ezinbestekoa daoreka gordetzea. Eta soilik krimenen bidez lordaiteke. Krimenek, beraz, zerbitzu egiten diotenaturari, eta zerbitzu egiten badiote, hark halaeskatzen badu, desiatzen badu, irain al dezake-te? Eta zein senti daiteke iraindua, bera halasentitu ezean?

Baina suntsituko dudan izakia izeba dut...Ene, Teresa, zein hutsalak diren lotura horiekfilosofo baten begietan! Barkatuko didazu hala-koez mintza ez nakizun, hain dira xumeak! Kateamesprezagarri horiek, gure legeen eta gure ins-

tituzio politikoen fruitu baizik ez direnak, ba aldute izatasunik naturaren begietara?

Utz itzazu bazterrera zure aurreiritziok, Tere-sa, eta saia zaitez nire zerbitzuan; hortik etorrikozaizu-eta fortuna.

— Ai, Jauna!, ihardetsi nion ikara bateanBressaceko Kondeari, naturan igartzen duzuenaxolakabetasun hori, zure izpirituko sofismenondorio baizik ez da. Entzuiozu mesedez zeurebihotzari, eta ikusiko duzu nola kondenatzendituen galdukeriaren arrazonamendu faltsuhoriek guztiak. Bihotz hori, zeinaren aitortegirabidaltzen zaitudan, ez al da bada laidoztatzenduzun natura horren santutegia, non beronientzun eta beronekiko errespetuz joka dezagunnahi duen? Gogoan darabilzun krimen horrekikoden lazturarik handiena zizelkatu nahi izan badubertan, onartuko didazu kondenagarria dela,ezta? Pasioek, badakit, itsututa zauzkate orain,baina horiek isildu orduko, ez al dizu damuakbihotza zarratatuko? Zenbat eta handiagoa izanzure sentikortasuna, hainbat eta alatzenagozaitu bere eztenkadak... Ai, Jauna! Kontserba etaerrespeta itzazu adiskide bihozpera eta leial

horren egunak, ez dezazula sakrifika. Atseka-beak hilko zintuzke. Egunero... une oro ikusikozenuke zeure begien aurrean amorru itsu horrekhilobira eraman duen izeba maitearen gorpua.Bere ahots marrutia entzungo zenioke zure ume-zaroaren pozgarri izan diren izen ezti horiek esa-ten. Zure beilaldietan azaldu eta zure ametsetanasaldatuko zaitu. Egindako zauriak bere atzaparodolduez irekiko dizkizu. Harrezkero, ez zenukeatsegin unerik izango munduan, zure plazer guz-tiak lohituta geratuko lirateke, zure asmo guz-tiak uhertuta, norainoko boterea duen ezagu-tzen ez duzun esku zerutar batek zuk ezabatuta-ko egunak mendekatuko lituzke zureak erepozoituz, eta eginiko gaizkiaz gozatzeko betarikeman gabe, halakorik egitera ausartu izanarenaladura hilgarriak eramango zintuzke heriotzara.

Negar-malkotan nintzen hitz horiek esannituenean, Kondearen oinetara belaunikaturik.Erreguka ari nintzaion, santutik eduki zezakeenguztiagatik ahal zuen guztia egin zezala halakoeldarnio zitala ahanzteko, nire bizitza guztianisilpean gordeko nuela... Baina ez nuen benetanezagutzen aurrean nuen gizona; ez nekien zen-

bateraino zeukaten pasioek krimena itsatsiaarima donge haren barrenean. Kondea hotzaltxatu zen.

— Argi dakusat oker nenbilela, Teresa, esanzidan, zuregatik bezain saminduta nago nero-nengatik ere. Ez du axola, aurkituko ditut bestebitarteko batzuk, baina zuk anitz galdua izangoduzu, hargatik zure ugazabandreak ezer irabaziez badu ere.

Mehatxu honek goitik behera aldatu zituennire ideia guztiak: proposatu zidaten krimena ezonartzekotan asko arriskatzen nuen neure alde-tik, eta gainera, ezinbestean hilko zen nire uga-zabandrea. Ni ere errukide izatea onartuz gero,Kondearen hegigoaz salbu geratuko nintzen, etaseguruenik bere izeba ere salbatuko nuen. Unebateko ondorioa izan zen gogoeta honek denaonartzera bultzatu ninduen, baina horren bat-bateko itzulia susmagarria gerta zitekeenez,denbora batez isilpean eduki nuen neure porro-ta: bere sofismak behin eta berriz errepikatzekoaukeran jarri nuen Kondea, eta zer erantzun ezdakienaren plantak egin nituen apur bat. Bressa-cek garaitua izan nintzela uste zuen, bere abilda-

dearen aitzakia eginez agertu nuen nire ahule-zia, eta azkenik, amore eman nuen. Kondeabesoetara oldartu zitzaidan. Zeinen poz-betega-rria izango zitzaidakeen keinu hori beste arrazoibatzuen ondorio izan balitz!... Baina, zer diot?Beranduegi zen ordurako, bere jokabide beldur-garriak, bere egitasmo basatiek ezabatu eginbaitzituzten nire bihotz samurrak ernatu ahalizan zituen sentimenduak oro, eta jada ez nuenharengan munstro bat besterik ikusten...

— Besarkatu dudan lehen emakumea zara,esan zidan Kondeak, eta benetan diotsut, bihotz-bihotzez egin dudala... Zoragarria zara, laztana,jakituriazko argi-izpi batek hartua du zure izpiri-tua! Ba al liteke adimen xarmangarri hori horrenluzaro ilunpetan amilduta egon izana?

Segidan adostu genuen zer egin. Bi edo hiruegunetan, gutxi gora-behera, horretarako aurki-tzen nuen erraztasunaren arabera, Bressacekemandako pozoi poltsatxoa bota behar nuenAndereak goizetan hartu ohi zuen txokolate kati-lura. Kondeak ondorio guztiak ziurtatzen zizki-dan, eta bi mila ezkutuko kontratua eskaintzenzidan errentan, hilketaren egun berean. Han zin

egindakoa sinatu zidan, ondasun hartaz jabeara-ziko ninduena zer izango zen argitu gabe, etaurrundu egin ginen elkarrengandik.

Bien bitartean, gauza benetan bitxia gertatuzen, aurka nuen munstroaren arima beldurgarrihura lausorik gabe ikusteko aukera nabarmenaemango dizuna; hain bitxia, non ez baitaukatune batez ere eteterik nahastuta nintzenekoabenturaz dudarik gabe irrikaz espero duzunkorapilo-askatzea.

Gure itun kriminala gauzatu eta handik biegunetara, Kondeak jakin zuen osaba batengan-dik inondik ere espero ez zuen ondorengotza utziberria ziola, laurogei mila liberako errenta guzti-ra. Ene Jainkoa!, esan nuen neure baitarako berrihori jakin nuenean, horrela zigortzen al duzuzentasun zerutarrak maltzurkerietan aritzea?Eta Probidentziaren aurkako irain honengatikberehala damuturik, belauniko jarri nintzen, bar-kamena eskatuz, eta poztu egin nintzen ezuste-ko gertaera horrek Kondearen egitasmoak alda-tuko zituelakoan... Zeinen oker nenbilen ordea!

— Ai, ene Teresa, esan zidan gau hartan niregelara etorririk, aberastasunak trunbilka datoz-

kit! Sarritxotan esana dizut krimen baten ideiaedo berau burutzea zoriona erakartzeko modurikseguruena duzula. Honezkero, gaizkileentzatbaino ez dago...

— Eta orain, Jauna, erantzun nion, ezusteanetorri zaizun fortuna honek ez al dizu deliberara-ziko garaia baino lehen nahi zenuen heriotza horipatxadaz itxarotera?

— Itxaron?, erantzun zuen Kondeak zakarki,ez dut bi minutu gehiago ere itxarongo, Teresa.Pentsatu al duzu hogeita zortzi urte ditudala, etazein zaila den nire adinean itxarotea?... Ez,horrek ez ditu ezertan gure egitasmoak aldatu-ko; arren eskatzen dizut, dena amaitua ikustea-ren poz hori emaidazu, gu Parisa itzuli aurretik...Bihar, edo gehienera jota, etzi... Zure errentenhiruhileko bat ordaintzeko irrikitan nago... horiekziurtatuko dizkizun aktaren jabe egiteko irriki-tan...

Ahal izan nuen hobekien saiatu nintzen hegi-go hark nigan sortzen zuen lazeria ezkutatzen,eta bezperako erabakietara jo nuen berriro,ondotxo bainekien ezen nire esku utzi zuen kri-men izugarria burutzen ez banuen, Kondea bere-

hala ohartuko zela amarrutan nenbilela, etaBressaceko Anderea horren jakinaren gaineanjartzen banuen, egitasmo hori agertarazteakeragiten zion jarrera edonolakoa izanik ere,Konde gaztea, bere burua atzipetuta ikusirik,izeba berdin-berdin hiltzeko bitartekorik eragin-korrenez baliatuko zela bet-betan, eta ni berriz,ilobaren mendekupean geratuko nintzela zeha-ro. Justiziara jotzeko beste aukera hori erebanuen, baina munduan ezerk ez ninduen auke-ra hori egitera bultzatuko. Hortaz, Markesa jaki-naren gainean jartzea erabaki nuen, neuzkanaukera guztietatik horri iritzi bainion onena, etaegin ere halaxe egin nuen.

— Andere, esan nion Kondearekin izandakoazken elkarrizketaren biharamunean, benetangarrantzi handiko gauza bat dut zuri esateko,baina ardura handikoa izango zaizun arren, isilikegotera deliberatuta nago, ez baldin badidazuaurretik hitz ematen zure ilobarenganako inola-ko arrangurarik ez duzula azaleratuko bere egi-tasmoen artean halakorik pentsatzeko izan duenausardiagatik... Zure esku dago, Andere, nahiduzun bezala joka ezazu, baina nire ahotik ez da

txintik ere aterako. Zin egidazu, otoi, edo isilikgeratuko naiz.

Bressaceko Andereak, ilobaren ohiko bitxike-riak besterik izango ez zirelakoan, nik eskatuta-ko zinegitea onartu zuen, eta den-dena azaldunion. Emakume dohakabea malkotan urtu zenzitalkeria hura jakin zuenean.

— Munstroa halakoa!, oihukatu zuen, egindudan guztia beti bere onerako izan da-eta! Beremakurkerietatik babestu edo haiek zuzendu nahiizan baditut, zerk behartu nintzakeen horrelakozorroztasunez ihardutera bere onginahiak bai-zik? Eta egokitu berria zaion jaraunspen hori,zeri zor dio nire arretei ez bada? Ai Teresa, Tere-sa... frogaidazu egitasmo hori egia dela... horrenzalantzarako biderik ez izateko egoeran jar naza-zu. Nire bihotz itsutu honek munstro horrenga-nantz oraindik gordetzen dituen sentimenduakitzaltzeko lagungarri den oro zait beharrezko...

Orduan, pozoiaren poltsatxoa erakutsi nion.Froga hoberik eskaintzea zaila zen. Markesakentseiu bat egin nahi izan zuen: dosi txiki batirenstarazi genion zakur bati, hesi baten barre-nean sartu, eta bi orduren buruan akabatu zen,

gorputz-ikara beldurgarriek hartua zutelarik.Bressaceko Andereak jada ez zeukan zalantzara-ko biderik eta horretara deliberatu zuen: gaine-rako pozoi guztia emateko agindu zidan, eta ahalbezain agudo, Sonzevalgo Dukeari gutun batidatzi zion, senitartekoa izaki, sekretuan minis-troa ikus zezan, une batetik bestera bere biktimaegin nahi zuen ilobaren izugarrikeria jakinarazi,hura atxilotzeko gutuna luzatu eta ahalik etaagudoen bere lurretara etor zedin, bere bizitza-ren kontra horren asmo ankerrak zituen gaizki-learengandik libratzeko.

Baina krimen higuingarri hura burutu egingozen halere. Beharrezkoa izan zen, Zeruaren bai-men ulerkaitz baten erruz, gaizkiaren ahaleginenaurrean bertuteak amore ematea. Gureentseiuaren xede izan zen animaliak jarri zuenKondea horren guztiaren jakinaren gainean.Ainurika entzun zuen, eta bazekienez zakur huraizebaren gogokoena zela, zer egin zioten galde-tu zuen. Berarekin mintzatu zirenek deus ezzekitenez, ez zioten ezer argirik erantzun.Susmo txarra hartzen hasi zen orduan. Ez zuenhitzik esan, baina nik kezkaz ikusi nuen. Haren

egoeraren berri eman nionean Markesari, larria-gotu egin zen, ezin zezakeelarik pentsa postabizkortzeaz beste gauzarik, eta bere egitekoarenxedea hobeto nola ezkuta zezakeen, ahal izanezgero. Ilobari esan zion Parisa bildaltzen zuelaSonzevalgo dukeari mesede bat eskatzeko, ale-gia, osabarengandik jarauntsi berria zutenherentziaz lehenbailehen jabetu beharra zegoe-la, zeren inor agertzen ez bazen, beldur zela ezote zuten auziren bat jarriko. Gaineratu zuengauza guztien berri ematera etortzeko eskatzenziola Dukeari, eta gai hark hala eskatzen bazuen,ilobak eta biak bertara joateko erabakia hartukozutela. Kondeak, keinu-igarle arrunt ona zenez,izebaren begitartean larritasuna ikusteko etanirean ere nahasmen txiki bat antzematekobezain ona bederen, itxurak egin eta bere arre-ta-lanak areagotu egin zituen. Txango batenaitzakian, gaztelutik urrundu egin zen. Postariakezinbestean pasa behar zuen toki batean itxaronzion. Izebari baino leialago zitzaion gizon horrekez zuen inolako eragozpenik jarri gutunak ema-teko, eta Bressacek, dudarik gabe, nire traizioairitzi zionaz konbentziturik, ehun luis eman ziz-

kion postariari, izebarenetik inoiz gehiago ezazaltzeko agintzearekin batera. Bihotza amorra-zioak hartuta zuela itzuli zen gaztelura. Halere,bere buruaren jabe agertu zen. Nirekin topatuzenean, ohi bezala lausengatu ninduen, etabiharamunean izango zenentz galdetu zidan.Dukea etorri baino lehen gertatzea funtsezkoazela ikusarazi zidan, eta gero, lasai-antzean ohe-ratu zen, ezeren beldurrik gabe. Orduan ez nin-tzen ezertaz konturatu, guztiz erori nintzen bereamarruan. Krimen lazgarri hura gauzatu bazen,Kondeak beranduago jakinarazi zidan legez,berak bere kabuz burutu zuen ezbairik gabe,baina ez dakit nola. Era guztietako susmoak eginnituen. Balio al du nik zuri halakoak kontatzea?Hobe izango da ardura hura hartu nahi ez izatea-gatik zigortua izan nintzeneko modu ankerraerakustea. Postaz jabetu eta hurrengo egunean,Andereak bere txokolatea hartu zuen ohi bezala,jaiki, apaindu, urduri zegoela iritzi nion, etamahaira eseri zen. Kanpora ginen orduko Kon-deak horrela eraso zidan:

— Teresa, esan zidan lasaiarren, proposatunizuna baino modu seguruago bat aurkitu dut

gure egitasmoak azken burura eramateko, bainaxehetasun berriak eskatzen ditu horrek. Ez naizausartzen zure gelara horren maiz joatera. Egonzaitez bostetan parkearen izkinan, han bildukonaiz zurekin, basora joango gara paseoan, etadena argituko dizut.

Aitor dizut, Andere, Probidentziak hala nahiizan zuelako, lañoegia nintzelako edo itsututanintzelako, ezerk ez zidala iragarri zetorkidanzorigaitz beldurgarria. Hain ziur nintzen sekre-tuaz eta Markesaren arduraz, non ez bainuensekula imajinatu ere egingo Kondea hartaz kon-tura zitekeenik. Baina halere, artega nintzen.

«Zina haustea bertutea da krimen-agintzarenaldean», gure poeta trajikoetako batek esanada. Baina zina haustea beti gorrotagarria dahorretara behartuta dagoen arima bihozpera etasentikorrarentzat. Neure betekizunak kezkatzenninduen.

Edonola izanik ere, deialdi hartara azaldu etahandik gutxira ailegatu zen Kondea. Nireganaibilera solte eta alai batez hurbildu zen, eta biok,basoan barneratu ginen, barre egin eta jolaseanibiltzeaz beste gauzetan pentsatu gabe, nirekin

ohi zuen bezala. Gure enkontru hartara bultzatuzuen arrazoira bideratu nahi izan nuenean elka-rrizketa, itxaroteko esaten zidan beti, beldur zelagu han ikusteaz, eta oraindik ez ginela toki segu-ruan. Ohartzeke, horren krudelki estekatu nindu-ten lau zuhaitzen paraje hartara iritsiak ginen.Asaldatu egin nintzen leku hura berriz ikustean.Nire patuaren lazeria guztia neukan begienaurrean, eta pentsa ezazu nola bikoiztu zen nireizua, zorigaiztoko leku hark agertzen zuen ger-tuera ikusi nuenean. Lokarri batzuk zeuden zin-tzilik zuhaitz batetik; hiru dobatxakur ingelesikaragarri zeuden beste hiruetan lotuta, eta bazi-rudien nire zain zeudela, beren ahutz ireki etalerde-jarioek iragartzen zuten gosea noiz aseko.Kondearen begikoetako bat ari zitzaien kontuegiten.

Orduan, azpisuge hark irain-hitz lohienakjaulki zituen nire kontra:

— Ea... esan zidan, oroitzen al zara nola aterazintudan sasiarte honetatik basapizti bat bezala,galtzea merezi zenuen bizitza berreskuratze-ko?... Ezagutzen al dituzu zuhaitz hauek, zeine-tan mehatxu egin nizun bertara itzularaziko zin-

tuzkedala, baldin eta inoiz nire ontasunez damu-tzeko bide emango bazenit? Zergatik onartuzenituen izebaren aurka eskatu nizkizun zerbi-tzuak, ni traditzeko xedea baldin bazenuen, etanola pentsatzen zenuen bertutea zerbitzatzea,zure zoriona zor zenion haren askatasuna arris-kuan jarriz? Halabeharrez bi krimen horienartean egonik, zergatik hautatu duzu higuinga-rriena?

— Hara! Ez al dut txikiena hautatu, ala?— Uko egin behar zenion, jarraitu zuen Kon-

deak haserre, beso batetik helduz eta bortxazastinduz, bai, uko egin behar zenion dudarikgabe, eta niri traiziorik egitea ez onartu.

Orduan, Bressaceko Jaunak azaldu zidanAnderearen postaz jabetzeko zer egin zuen, etanola ernatu zitzaion eskuhartzera eraman zuensusmoa.

— Zer lortu duzu faltsukeria horrekin, umeezdeus hori?, jarraitu zuen. Zure bizia arriskutanjarri duzu izebarena gorde gabe: kolpea emandadago, gaztelura itzulitakoan jasoko ditut frui-tuak, baina zuk hil egin behar duzu, ikasi eginbehar duzu azken arnasa eman aurretik bertu-

tearen bidea ez dela beti seguruena, eta badire-la munduan egoera batzuk zeinetan hobe baitakrimen batean errukide izatea hura salatzeabaino.

Eta erantzuteko astirik ere eman gabe, nireegoera eramanezinarekiko erruki txikienarenzantzurik agertu gabe, xedetzat ezarri zidanzuhaitzetarantz eraman ninduen arrastaka, ber-tan haren begikoa zain neukalarik.

— Hemen daukak, esan zuen, nire izebapozoitu nahi zuena, eta agian, krimen hori gau-zatuta duena dagoeneko, eragozteko ahaleginakegin ditudan arren. Hobe nian dudarik gabe Jus-tiziaren eskuetan jarri izan banu, baina bizia gal-duko zian, eta nik bizirik nahi diat luzaroago sufridezan.

Orduan, bi bihozgabe haiek beren mendehartu eta bet-betan larrugorritan utzi ninduten.

— Zein ipurmasail ederrak!, zioen Kondeakironia gordineneko doinu batez zabarki eskuzta-tzen zituelarik, zein haragi mardulak!... Hau jakiparegabea nire dobatxakurrentzat!

Arroparik gabe geratutakoan, zuhaitzean lotuninduten gerritik heltzen zidan lokarri batez,

besoak aske utziz hobeto defenda nendin, etalokarriari eman zioten luzerari esker, sei oininguru egin nezakeen aurrera nahiz atzera.Horretara iritsirik, Kondea, zeharo aztoratua,nire egoera aztertzera hurbildu zen. Nire ingu-ruan jiraka eta biraka ibili zen. Ukitzen ninduenmoduaren zakartasunagatik iruditu zitzaidanbere esku hiltzaileek are bere zakurren hortzeriaezin-zorrotzagoak baino amorrazioz goseagoagertu nahi zutela.

— Ea, esan zion bere laguntzaileari, jaregindiezaiegun zakurrei, bada garaia-eta.

Askatu ondoren, Kondeak axa-axa egin zien,eta hiruek nire gorputz errukarriaren gainerajauzi egin zuten. Esan liteke hiruek beren arteanbanatu nindutela eta ez zela zatirik gelditu berenerasoaldietatik salbu. Zenbat eta ahalegin gehia-go egin haiek uxatzen, orduan eta biziagoa zenberen sarraski-gosearen herioa, eta ikuskizunbeldurgarri honek iraun zuen bitartean, Bressacdoilorra, nire estuasunek bere haragi-grina piztuizan balute bezala... zital hura, niri beha zegoe-larik, bere begikoaren laztan lohietara makurtuzen.

— Aski duk, esan zuen, minutu batzuenburuan, lotu itzak berriro zakurrak, eta utz deza-gun dohakabea bere zoritxarraren menpe.

— Ongi da, Teresa!, esan zidan ahapeka nirelokarriak askatuz, bertutea garestiegi ateratzenzaigu askotan, ikusten duzu. Zinez uste al duzubi mila ezkutuko errentak ez duela balio han etahemen ageri dituzun aginkada horiek bainogehiago?

Baina aurkitzen nintzen egoera tamalgarrihartan, apenas entzun nezakeen ezer. Zuhaitzbaten oinean etzan nintzen eta konortea galtze-ko zorian ere egon nintzen.

— Oso ona izan naiz zuri bizia salbatzean,esan zidan nire ezbeharrek sututako traidoreak,aurrerantzean kontu gehiago izan ezazu mesedehori nola erabiltzen duzun...

Gero, zutitzeko agindu zidan, nire arropakjasotzeko eta lehenbailehen inguru haietatikhanka egiteko. Alderdi guztietatik odoletan nin-tzenez, geratzen zitzaizkidan arropa bakarrakzikindu ez zitezen, belar pixka bat bildu nuenfreskatzeko eta garbitzeko, Bressac harat-honat

pentsaketan zebilen bitartean, nire kontuetanbainoago bere ideietan murgilduta.

Nire larruazaleko hanturek, oraindik haietatikzeridan odolak, jasaten ari nintzen oinaze bel-durgarriek, horrek guztiak ia ezinezko egin zidanberriz janztearen zeregina, eta egoera gupidaga-rri hartan utzi berria ninduen gizatxarrak... zei-naren alde nire bizia emango bainukeen bestegarai batean, ez zuen inoiz errukitzeko asmo txi-kienik ere agertu nirekiko. Prest egon nintze-nean:

— Zoaz nahi duzun lekura, esan zidan, diruapur bat eduki behar duzu oraindik, ez dizutostuko, baina ez zaitez berriro azaldu hiriko edolandako nire ezein etxetara. Badituzu bi arrazoiaski sendoak hori ez egiteko. Jakin beharra dau-kazu lehenik, amaitua uste zenuen auzi hura ezdela oraindik bukatu. Esan dizute ez zegoela har-taz gehiago zertan kezkaturik, baina uste okerrasinestarazi dizute. Dekretu hura ez zuten balio-gabetu. Egoera horretan utzi zintuzten zer joka-bide hartzen zenuen ikusteko. Bigarrenik, Marke-saren hiltzaile bezala azalduko zara jendearenaurrean. Bizirik badago oraindik, ideia hori bera-

rekin hilobira eramanaraziko diot, etxeko guztiekjakingo dute. Horra hor, beraz, baten faltan, biauzi zure aurka, eta areriotzat, lehenagoko luku-rrero maltzurra izan beharrean, gizon aberatseta boteretsua izango duzu orain, infernurainojarraitzeko prest dagoena, baldin eta errukiz bar-katu dizun biziaz nahierara baliatzen bazara.

— Ene Jauna, erantzun nuen, nirekiko izandituzun zorroztasunak gora-behera, ez zaiteznire eginbideen beldur izan. Zure izebaren biziajokoan zegoenean zerbait egin beharrean nintze-la iruditu zitzaidan, baina ez naiz ezertan hasikozoritxarreko Teresa honen bizia auzitan dagoe-nean. Adio, Jauna, zure ankerkeriek nigan sor-tzen duten lazeriaren adinakoa izan dadila kri-menek eragiten dizuten zoriona. Eta Zeruak nire-tzat duen etorkizuna edozein dela ere, ondikozbetetako bizitza hau gordetzen didan bitarteanzure alde otoitz egiten emango dut.

Kondeak burua altxa zuen; hitz haiek entzun-da ezinezkoa zitzaion nirekiko estimurik ez ager-tzea, eta zalantzaz josita eta malkotan blai ikusininduenez, hunkitzeko beldurrez dudarik gabe,

urrundu egin zen gizon zital hura, eta ez nuenberriro gehiago ikusi.

Zeharo nire oinazearen menpe nintzelarik,zuhaitzaren oinetara erortzen utzi nion neureburuari, eta hantxe, nire oinazeari ate guztiakzabalduz, baso ilunean barrena barreiatu zirennire intzirien oihartzunak. Nire gorputz jipoituazigurtzi nuen lurra eta nire malkoez belazeakihinztatu.

Ene Jainkoa, oihukatu nuen, halaxe nahi izanduzu. Zure betiereko nahien artean dago erruga-bea errudunaren ehizaki bihurtzea. Eramannazazu zugana, Jauna. Gugatik pairatu beharizan zenituen ezbeharren aldean nireak xumeakdira oso. Zu gurtuz pairatzen ari naizen gaitzekagian, egunen batean, bere otoitzen xedetzatzauzkan eta bere neke-saminetan gloria dizunahulari agindu dizkiozun sarien duin egingonaute.

Gauaren iluna bazter guztietara zabaltzen arizen. Ezinezkoa gertatzen ari zitzaidan urrunagojoatea. Nekez egon nintekeen zutik. Lau urtelehenago loak hartu ninduen sastrakadira zuzen-du nituen begiak, orduko hura bezain zorigaizto-

ko egoeran nintzelarik ia. Ahal izan nuen bezalaarrastaka iritsi nintzen, eta leku berean nintze-nean, oraindik odoletan nituen zaurien saminakjota, nire izpirituko gaitzek eta nire bihotzekoatsekabeek abaildua, imajina daitekeen gaurikbeldurgarriena igaro nuen.

Eguna argitu zuenean, nire adinaren eta nireizaeraren zangartasunak indar pixka bat emanzidan, eta gaztelu krudel hura auzoan eduki-tzeak beldurturik, berehala urrundu nintzen ber-tatik. Basoa atzean utzi eta, zer gerta ere,eskaintzen zidaten lehen logela hartzeko prest,Saint-Marcel herrira iritsi nintzen, Paristik bostbat legoara. Medikuaren etxeaz galdegin nueneta non zegoen adierazi zidaten. Nire zauriakbendaz estal zitzan eskatu nion. Azaldu nionnola, amodio kontuengatik, amaren Pariskoetxetik ihes egin nuen, eta nola harrapatu nindu-ten gaizkile batzuek gauez basoan, eta berennahikundeei egin nien ukoez mendekatzeko,beren zakurrak xaxatu zizkidatela.

Rodinek, horixe izaki artista honen izena,arreta handienaz aztertu ninduen, eta ez zuenezer arriskutsurik aurkitu nire zaurietan. Bere

esanetan, nire abentura aurretik bezain oso utzi-ko nindukeen hamabost egun baino lehen, unehartan bertan iritsi izan banintz bere etxera.Baina gauak eta egonezinak gaiztotu egin zituz-ten zauriak, eta hilabete beharko nuen berriroosatzeko. Rodinek berean ostaturatu ninduen,har zitezkeen kontu guztiak izan zituen nirekiko,eta hogeita hamargarren egunerako, ez zengeratzen nire gorputzean Bressaceko Jaunarenbasatikerien inolako aztarrenik.

Nire egoerak haize pixka bat hartzeko auke-ra eman zidan unetik, neska gazte bat bilatzensaiatu nintzen herrian, nik alde egin nuenezgeroztik Markesarenean zer berri izan zen jakite-ra joateko bezain abil eta irudimentsua. Nahihori betetzera bultzatu ninduen egiazko arrazoiaez zen jakinmina. Jakinmin hori, benetan arrisku-tsua zena, lekuz kanpo zegokeen ziurtasun osoz.Baina Markesaren etxean irabazi nuena nirelogelan geratu zen. Sei luis eskas neuzkan gai-nean, eta berrogeitik gora neuzkan gazteluan. Eznuen uste legez zegokidana ukatzeko bezainkrudela izango zenik. Bere lehendabiziko hase-rrea gainditurik horrelako bidegabekeriarik ez

lidakela egin nahi izango iritzirik, ahal izan nuengutunik zirraragarriena idatzi nion. Nire bizilekuaardura handiz ezkutatzeko eta nire arropakbidaltzeko erregutu nion, nire gelan neukan diruapurrarekin batera. Hogeita bost urteko neskalandatar bizi eta sentibera bat arduratu zen niregutunaz, eta hitz eman zidan, bera itzulitakoan,nahikoa informazioa bilduta izango zuela, eraku-tsi nion bezala argitu beharrezkoak zitzaizkidanalderdi desberdinei buruz nuen jakinmina ase-tzeko. Gauza guztien gainetik gomendatu nion ninengoen inguruaren izena ezkuta zezala, ezzezala niri buruz deus esan ahal zuen gauzetan,eta adieraz ziezaiola gizon batek emandakogutuna zekarrela hamabost legoa baino urruna-goko leku batetik. Jeannette abiatu eta hogeitalau ordu geroago, erantzuna ekarri zidan. Orain-dik neurekin gorde dut, hona hemen, Andere,baina arren, berau irakurri baino lehen, jakinezazu zer gertatu zen Kondearen etxean, nikalde egin eta gero.

Bressaceko Markesa, zeina arrisku larrikogaitz batek jo baitzuen gaztelutik irten nintzenegun berean, bi egun geroago hil zen oinaze eta

astinaldi ikaragarrien erdian. Senitartekoak harajoanak ziren, eta ilobak, samindurarik handie-nean zirudienak, egun hartan bertan ihesi joan-dako neska gelari batek pozoitu zuela sinestara-zi nahi izan zien. Ikerketak egin zituzten eta zori-gabeko hori aurkituz gero, hiltzera zigortzekoasmoa agertu zuten. Gainerantzean, Kondea,jaraunspenari esker, berak uste zuena bainoaskozaz aberatsago bihurtu zen. Markesarenkutxa gotorrari, karterari eta harribitxiei esker,ezagutzen ez ziren gauzak zirenez denak,seiehun eta gehiago mila liberatako jabetzabereganatu zuen ilobak efektu edo esku-dirutan,errentak kontutan hartu gabe. Irudizko samindu-ra hartan, gizon gazte honek nekez ezkuta zeza-keen bere poza, eta Kondeak eskatu bezala, gor-puaren irekierara deitutako senitartekoak, Mar-kesa dohakabearen zortea deitoratu eta errudu-na beren eskuetan harrapatzen bazuten mende-katu egingo zutela zin egin ondoren, hantxe utzizuten gizon gaztea, bake-giroan eta maltzurke-ria haren menpe erabat. Bressaceko Jauna beramintzatu zitzaion Jeannetteri, eta halako zintzo-tasunez eta irmotasunez erantzun zien neska

gazteak hark egindako galdera desberdinei, nonbere erantzuna ematea erabaki baitzuen gehia-go hertsatu gabe. Torizu zorigaitzezko gutunhau, esan zion Teresak Lorsangeko Anderearigutuna eskainiz, bai, har ezazu, Andere, zenbai-tetan beharrezkoa zaio nire bihotzari eta herio-tzaraino gordeko dut. Irakur ezazu, ikaratu gabe,ahal baldin baduzu.

Lorsangeko Andereak, gure menturazaleederraren eskuetatik papera jaso ondoren, hona-ko hitzak irakurri zituen:

«Nire izeba pozoitzeko gai izan den neskazitalak niri idazteko ausardia erakutsi du horrenlegehauste gaitzesgarria gauzatu arren. Osoondo egin du, haatik, bere bizilekua ezkuta-tzean. Ziur egon daiteke jazarri egingo dugulahalakorik jakinez gero! Baina, halakorik eskatze-ra ausartzea ere! Zer diruz ari da hizketanordea? Etxean emandako denboraldian ala bereazken krimena burutzerakoan eginiko lapurreteidagokie bertan utzitakoa? Hobe du halako biga-rren mezulari bat ez bidaltzea, bestela beremezularia ere atzipetzeari ekingo baitzaio, harik

eta Justiziak erruduna ezkutatuta dagoen lekuajakin arte; beraz, jakinaren gainean dago.»

— Jarrai ezazu, neska maitea, esan zuen Lor-sangeko Andereak papera Teresari itzuliz, joka-bide hori benetan beldurgarria da. Urrez ase bizieta halere, krimenik burutu nahi izan ez duendohakabeari legez irabazi duena ukatzea, kon-paraziorik ez duen zitalkeria da.

— Ai, Andere, jarraitu zuen Teresak, bere his-toriaren hariari berriro helduz, bi egun emannituen zoritxarreko gutun honen kontura nega-rrez. Eta jokaera izugarri harengatik ari nintzennegarrez, bertan islatzen zen ezezkoagatik bainogehiago. Orain ni naiz beraz erruduna, egin nuengarrasi, ni salatu naute bigarren aldiz justiziarenaurrean bere legeak zorrotzegi errespetatzeaga-tik! Hala izan bedi, ez dut damurik; zer gerta ere,nire arima garbia den bitartean ez dut barne-kezkarik ezagutuko, eta sekula nigandik alden-duko ez diren sentimendu zuzen eta bertutetsueihurbiletik jarraitzeaz beste gaitzik ez dut egingo.

Halere, ezinezkoa zitzaidan sinestea Kondeakesandako ikerketa haiek benetakoak izan zitez-keenik. Egiatik hain gutxi zeukaten, hain arrisku-

tsua zen berarentzat justiziaren aurrean ni ager-tzera bultzatzea, non uste izan bainuen berebarren-barrenean askoz beldurtuagoa izangozela ni ikusteaz, bere mehatxuen aurrean ni izannintzena baino. Gogoeta hauek nintzen lekuangeratzera deliberarazi zidaten, eta ahal banu,nonbait lanean hastera harik eta nire diru haiekzertxobait gehitu eta handik aldegiteko aukeraizan arte. Asmo hura Rodini azaldu nion, etaberak ontzat emateaz gainera, bere etxeangeratzea proposatu zidan. Baina egin nuen auke-raz mintza nakizun baino lehen, beharrezkoa dagizon honi eta bere inguruneari buruzko xeheta-sun batzuk ematea.

Rodin berrogei urteko gizona zen, gaztainkoloreko ilea zuena, bekain oparoak, begiradaernea, eta ikusi batera, indarrez eta osasunezbetea, baina baita lizunkerietara emana ere.Bere benetako maila baino askoz gorago jotzenzuen, eta errentan hamar-hamabi mila liberazeuzkanez, kirurgiaren artea gustoz bakarrikburutzen zuen. Oso etxalde ederra zuen Saint-Marcelen, eta zenbait urte lehenago emazteagaldu zuenetik, zerbitzuko bi neska eta bere

alaba baizik ez ziren bizi bertan. Rosalie izenekoneska gazte honek, hamalau urte bete berriakzituen eta zirrara sor zezaketen xarma guztiakzituen bere baitan; lamia baten liraintasuna, aur-pegi biribila, garbia, bizi-pozez guztiz betea, haz-pegi samur eta kilikagarriak, izan litekeen ahorikederrena, begi beltz handiak, arimaz eta senti-menduz beteak, gerriraino iristen zitzaion adatsgaztainkara, bere azala leuntasun, samurtasun...sinestezinezkoa, munduan den bularralderikederrena zuen ordurako, eta bestetik, halakoizpiritua, halako bizitasuna, naturak sekula sortuduen arimarik ederrenetakoa. Etxe hartako zer-bitzu-lanetan lankide neuzkan beste bi neskaknekazarien alabak ziren, bata etxeko giltzaria,eta bestea, sukaldaria. Lehen kargua betetzenzuenak hogeita bost bat urte izango zituen, etabesteak hemezortzi edo hogei bat, eta biak,arrunt politak ziren. Hautapen horrek, Rodinek nihan geratzeko nahiari buruzko zenbait susmoernarazi zizkidan.

«Zergatik du hirugarren emakume baten pre-mia, nioen neure buruarekiko, eta zergatik nahiditu hain ederrak? Seguruenik, jarraitu nuen,

badago zerbait horretan guztian, inoiz baztertu-ko ez ditudan ohitura zuzen horiekin gehiegi batez datorrena; azter dezagun.»

Horrenbestez, Rodin Jaunari eskatu nionastebete gehiagoz bere etxean egoten utz zieza-dala arren, indarrak hartu bitartean, eta epe horiigaro baino lehen, egin asmo nuenari buruzkoerantzuna jakinaraziko niola.

Tarte hori aprobetxatu nuen Rosalierekikoharremana are gehiago estutzeko, mesfidantza-rik sor ziezadakeen ezer ez zegoen neurrian bereaitarenean geratuko nintzela deliberaturik. Denaxede horren arabera ikusiz, hurrengo eguneanohartu nintzen gizon horrek bazuela halako kon-ponketaren bat, ordu geroztik bere jokabideariburuzko susmo larriak eragin zizkidana.

Rodin Jaunak neska-mutilen pentsio bat zuenbere etxean. Horretarako baimena emaztea bizizela lortu zuen, eta alargundu zenean, ez zutenuste izan hura kentzeko arrazoirik zegoenik.Rodin Jaunaren ikasleak gutxi ziren, baina hauta-tuak. Guztira hamalau neska eta hamalau mutilbakarrik zeuzkan. Behin ere ez zuen inor onartuhamabi urtetik beherakorik, eta hamasei urte

betetakoan hura uztera behartzen zituen beti.Rodinek onartzen zituen neska-mutilak bainogauza politagorik deus ez zen. Akatsak zituenenbat edo gorputz ederra ez zuenen bat aurkeztenbaldin bazioten, sofismez apaindutako hamaikaaitzakiatan oinarrituz bidaltzen zuen bertatik,inork ezer erantzuteko aukerarik eman gabe.Horrela, bere pentsioiliar kopurua, edo betega-bea zegoen, edo zeudenak ezin zoragarriagoakziren. Haur hauek ez zuten etxe hartan jaten,baina bi aldiz etortzen ziren egunean, goizekozazpietatik hamaiketara, eta arratsaldeko laue-tatik zortzietara. Ordura arte horrelakorik ikusiez banuen, gizon honen etxera oporraldi garaianiritsi nintzelako izan zen, eskola-umeak haraazaltzen ez ziren sasoian. Osatzen ari nintzengaraian agertu ziren berriro.

Rodinek berak ematen zituen eskolak, beregiltzaria arduratzen zen neskez, eta hauenganaigarotzen zen mutikoen irakaspenak amaituta-koan. Ikasle gazte horiei idazten irakasten zien,aritmetika, historia pixka bat, marrazkigintza,musika, eta bera izan ezik inor ez zen aritzen ira-kaskuntza-lan horietan.

Hasieran, neure harridura azaldu nion Rosa-lieri, bere aitak kirurgilariaren lana eta horrekinbatera eskola-maisuarena bete ahal izateagatik.Esan nion bitxia iruditzen zitzaidala, bi egoerahorietatik bat ere burutu beharrik izan gabe ero-sotasunez bizitzeko aukera izanda, nola hartzenzuen hari ekiteko nekea. Rosaliek, zeinarekinoso ongi moldatzen bainintzen, barre egin zuennire gogoeta harengatik; esan niona hartu zuenmoduak jakinmina areagotu besterik ez zidanegin, eta erreguka eskatu nion bere bihotza irekiziezadala oso-osorik.

— Entzuidan, esan zidan neska zoragarrihonek bere adinaren sugarraz eta bere izaeraatseginaren lañotasun guztiaz, entzun, Teresa,dena esango dinat, argi zakusanat neska zintzoahaizena... aitortuko dinadan sekretuari traiziorikegiteko kapaz ez haizena. Benetan, ene adiski-dea, aitak hori guztia utz zezaken, baina hik ikusidizkionan lanbide horiek burutzearen arrazoiaberehala jakinaraziko dizkinadan bi gauzari zorzaien. Kirurgian bere gustoz zihardun, bereartean asmakuntza berriak egitea gogoko duela-ko. Horrenbeste zeuzkan eginak dagoeneko,

horrenbesteko onespena merezi izan dutenlanak ditin gauzatuak, non egun Frantzian dengizonik trebeenatzat baitaukate. Hogei urteeman ditin Parisen lanean, eta hain zuzen ere,atsedena hartzeko erretiratu dun herriska hone-tara. Saint-Marcelgo benetako kirurgilaria Rom-beau izeneko bat dun, bere babespean onartueta bere esperientzien arlora etorrarazi duena.Orain, Teresa, nahi al dun jakin zerk bultzatuduen pentsioa edukitzera?... haragikoikeriak,neska maitea, haragikoikeriak beste ezerk ez,muturreraino eraman duen grina horrek. Nireaitak, bere makurkerien menpe egotera bultza-tzen duten objektuak aurkitzen ditin sexu batekonahiz besteko bere ikasleengan, eta horretazaprobetxatzen dun... Baina begira, jarraidan,esan zidan Rosaliek, gaur ostirala dun, hainzuzen ere, hutsak egin dituztenak zuzentzendituen hiru egunetako bat. Horrelako zuzenkete-tan aurkitzen din plazerra. Jarraidan, esan dinat,eta ikusiko dun nola jokatzen duen. Nire gelakokabinetea bere ekinaldiak burutzen dituenarenaldamenean zagon, eta bertatik dena ikus zite-ken. Goazeman hara zaratarik egin gabe, eta

batez ere, ez ezan hitz bakar bat ere errepikaesan dinadan eta ikusiko dunanaren gainean.

Oso garrantzitsua zen niretzat ostatu eskainizidan pertsonaia berri haren ohiturak ezagutzea,hain garrantzitsua non ezin bainintekeen gerahaien berri eman ziezadakeen zernahiri jaramo-nik egin gabe. Rosalieren urratsei jarraituz, gaiz-ki itsatsitako tabike baten ondora iritsi nintzen,eta berau osatzen zuten oholen artean zeudenhainbat zirrikitutatik, aldameneko gelan gerta-tzen zen guztia ikus zitekeen.

Bertan kokatu orduko sartu zen Rodin, hama-lau urteko neska gazte bat berarekin zekarrela,maitasuna bezain garbia eta polita. Izaki gaixo-ak, malkotan blai, zoritxarrez egokituko zitzaio-naren berri ondotxo zekielarik, bere irakaslebihozgabeari aieneka jarraitzen zion, oinetaraamildu zitzaion, grazia erregutu zion, bainaRodin, aldagaitz, hasia zen ordurako zorroztasunberberaz bere plazerraren lehenengo distirakerakusten, bere bihotzetik ernatzen hasiak zirenbegirada beldurgarrien itxurapean...

— Ai, ez, ez!, egin zuen oihu, ez, ez, gehiegi-txotan egin duzu gauza bera, Julie, ondo damutu

zaizkit nire ontasunak, hutsegite berriak eginditzazun beste ezertarako ez dute balio izan,baina honako honen larritasunak akaso uzten aldit errukiaz baliatzen, hala nahi izanda ere?...Ikasgelara sartzerakoan mutil bati paper bateman diozunean?

— Jauna, zin dagizut ez dela horrela!— Ene! Neronek ikusi dut-eta, neronek, bai.— Ez ezan deus ere sinetsi, esan zidan Rosa-

liek, bere aitzakiak sendotzeko asmatzen dituenhutsegiteak ditun. Izaki samur hori aingerutxobat dun, eta uko egiten diolako jokatzen din haingogor berarekin.

Bitarte horretan Rodinek, arrunt aztoraturik,neska gaztearen eskuei heldu, eta zuzenketa-gelaren erdian zegoen pilare baten uztaira lotuzituen. Juliek ez zeukan nola defendaturik...ezertxo ere ez... abailduraren eraginez bereborreroarengana itzulita zuen buru eder huraizan ezik, bere adats ezin ederragoaren nahaspi-la, eta munduan den begitarterik ederrena,eztiena, interesgarriena... basitzen zuten malko-ak. Rodin, koadro hura ikuskatutakoan, sutu eginzen. Erreguka ari zitzaizkion begien gainean zapi

bat jarri zion. Juliek ez zuen gehiago ikusten.Rodinek, aukeraren aukeraz, ahalkearen estal-kiak kendu zizkion, eta atorra, gerruntzearenazpitik, gerri pareraino goratua zuen... Hura baizuritasuna, hura bai edertasuna! Graziareneskuek lilien gainera orriuldutako larrosak zirudi-ten. Ba al dago inor hain xarma atsegin eta...liluragarriak halako estirak pairatzera zigortzekobezain gogorra denik? Zein basapiztik aurkidezake plazerrik negar-malkoen eta oinazearenerdian? Rodin beha zegoen... bere begi galduekgoitik behera arakatu zuten, bere esku ausartaklore haiek narriatzen hasi ziren, ondoren berekrudelkeriek higatuko zituztenak. Ezin hobetokokaturik, ezin zekigukeen xehetasunik itzuri.Bizkitartean, lizunkoiak, horren txoratuta zutenliluramendu kutun haiek tarteka erdi-ireki etatarteka erdi-itxi egiten zituen. Forma guztietaraikusarazi zizkigun, baina horiek bakarrik ardurazitzaizkion. Nahiz amodioaren benetako tenpluaeskueran eduki, Rodinek, bere sinesmenekikoleial, ez zion begiratu bakar bat ere eskaini nahiizan, eta bere itxurak bakarrik izutu egiten zuen.Gorputzaren jarrerak begien bistan uzten

bazion, ez-ikusiarena egiten zuen. Oharkabetzetxikienak eragotzi egin ziezaiokeen bere omenal-dia, eta beraz, ez zuen ezertxo ere nahi arretagalduaraziko zionik... Azkenik, gainezka eginzion bere haserreak; lehenik, ahakar eginezagertu zuen, mehatxu eta irainez josi zuen nes-katxa dohakabea, zeina dardarizoak baitzegoentxikitu egingo zuten kolpeen beldurrez. Rodinbere onetik aterata zegoen. Ontzi batean zegoenzigor-makila mordoska bat hartu zuen, bertakoozpinetan bustita, saminagoak eta mingarriago-ak bihurtzen baitziren... «Ea, esan zuen, biktima-rengana hurbilduz, presta zaitez, sufritu beharradago-eta», eta gizon zitalak, bere beso indar-tsuaren bidez aurkezten zitzaizkion alderdi guz-tien gainera berunezko zigor-makila sorta eror-tzen utziz, hogeita bost kolpe eman zizkion lehe-nik, hain azal guri horren zuri-gorriska eztia bet-betan gorri bizi bilakarazi zutenak.

Julie garrasika ari zen... nire arima zarrata-tzen zuten txilio zorrotzak eginez. Zapiaren azpi-tik negar-malkoak isurtzen ari zitzaizkion, etabere masail ederretara perla bihurturik erortzenziren. Haserreagotu egin zuten Rodin... Minbera-

tutako alderdietara eraman zituen eskuak, ukituegin zituen, estutu, erasoaldi berrietarako pres-tatzen ari zela zirudien. Lehenengoen atzetikbeste batzuk etorri ziren segidan. Berriro ekinzion Rodinek. Ez zuen kolpe bakar bat ere emanaurrez ahakarrik, mehatxurik edo errietarik egingabe... odola zerion... estasiak hartuta zegoenRodin. Bere odol-gosearen froga nabarmenhoriei behatuz gozatzen zen. Ezin zion luzaroagoeutsi bere buruaren jabe izateari. Egoerarik lizu-nenak salatzen zuen bere sukarrezko zorabiohura. Ez zen beldur dena erakusteko. Juliek ezinzion begiratu... Une batez zirritu hari ekitekotanegon zen, bere meneko egin nahi izango zukeen,garaileen modura, baina ez zen ausartu. Zitalke-ria berrietan hasiz, Rodinek bere indar guztiezzigortzen zuen, eta zigorkadei esker, grazien etaharagikerien babesetxe hori erdi-irekitzea lortuzuen azkenean... Ez zekien zertan ari zen ere.Bere hordikeriak, arrazoiaz baliatzea eragoztenzion. Biraoka, irainka, oihuka ari zen, ezerk ezinzezakeen bere ukaldietatik ihes egin, zorrozta-sun berberaz ekiten zien aurrean zeuzkan gauzaguztiei, baina edonola ere, bihozgabea pausatu

egin zen. Sentitu zuen ezin zitekeela haratagojoan, ekitaldi berrietan erabili zitzakeen indarrakahitzeko arriskua zegoen-eta.

— Jantzi zaitez, esan zion Julieri, lokarrietatikaskatuz eta bera ere apailatuz, eta berriro horre-lakorik egiten baduzu, pentsa ez zaitudala utzikohorren agudo.

Julie bere klasean sartu zen ostera eta Rodinmutilenera joan zen. Handik ere hamabost urte-ko eskola-mutil bat ekarri zuen, egunsentiabezain ederra. Rodinek errieta egin zion. Harekinare aiseago sentitzen zenez, lausengatu etamusukatu egiten zuen, sermoia botatzeari utzigabe:

— Zigortzea merezi duzu, esan zion, etazigortua izango zara...

Hitz hauek esandakoan, ahalkearen mugaguztiak gainditu zituen mutiko horrekin. Bainahonako honetan, dena zuen gogoko, ez zuendeus bazter uzten. Errezelak altxa eta den-denaukitzen zuen bereizketarik egin gabe. Rodinekmehatxatu egin zuen, laztandu, musukatu, irain-du. Bere hatz lizunek, mutil gazte honengan sen-

timendu lohiak sorraraztea bilatzen zuten, bere-tzat ere nahi zituenak.

— Ea bada, esan zion gizon likitsak lorpenhura ikusita, debekatu dizudan egoera horretarairitsi zarenez gero... Apostu egingo nuke bi mugi-mendu gehiago eginez, dena nire gainera erori-ko dela...

Eragiten zizkion kilikez erabat ziur zegoelarik,gizon likitsak aurrera egin zuen omenaldia jaso-tzeko, eta bere ahoa, intsentsu ezti horri eskain-tzen zion tenplu bilakatu zen. Bere eskuek zorro-tak tirriarazi, erakarri egiten zituen, irentsi, etabera ere lehertzeko zorian zegoen, baina nahia-go izan zuen azkeneraino joan.

— Ai! Zigorra jasoko duzu txorakeria horrega-tik, esan zuen zutituz.

Gizon gaztearen bi eskuei heldu eta atxikizien. Osoki eskaini zitzaion bere haserrea sakrifi-katu nahi zuen aldareari. Erdizka ireki zuen,musuka bete zuen, bere mihia haren barnerasartu eta bertan galdu zen. Rodin, maitasun-pla-zerrez hordi eta sarraskiz gose, bi eratako adie-razpenak eta sentimenduak nahasten zituen...

— Ai! gaixto bihurri hori!, hotsegin zuen. Era-gin didazun zoramen horregatik mendeku hartubeharra daukat.

Zigor-makilak hartu eta horiekin astindu zuenRodinek. Neskutsarekin zegoenean baino aregogoberotuago dudarik gabe, bere kolpeakdezentez indartsuagoak eta askozaz ugariagoakbilakatu ziren. Mutikoa negarrez ari zen, Rodinestasiak hartuta zegoen, baina plazer berriak atejoka ari zitzaizkion jada. Mutikoari jaregin etasakrifizio berrien bila abiatu zen hegan. Hamahi-ru urteko neskato bat etorri zen mutikoarenondotik, eta honi beste ikasle batek jarraitu zion,eta atzetik beste neska gazte batek. Rodinekbederatzi haur jipoitu zituen zigorraz, bost muti-ko eta lau neskato. Azkena, hamalau urtekomutil gazte traza ederreko bat izan zen. Rodinekhartaz gozatu nahi izan zuen; ikasleak, ordea,buru egiten zion. Irriskeriaren zorabioan, jipoituegin zuen, eta zitalak, bere buruaren jabe ezizaki, bere saminaren zorrota apartsuak jaurtizituen ikasle gaztearen alderdi minberatuen gai-nera, eta bizkarretik orpoetaraino blaitu zuen.Amaiera arte hari eusteko nahikoa indarrik ez

izateagatik amorrazio betean zegoen gurezuzentzaileak askatu egin zuen mutikoa haserre,eta ikasgelara bidali zuen berriro, beste bateankontu eman beharko ziola ziurtatuz. Horiexekizan ziren nik entzundako hitzak eta hunkitu nin-duten gertaerak.

— Ene Jauna!, esan nion Rosalieri ikuskizunbeldurgarri horiek amaitu zirenean, nola jokalezake horrelako gehiegikeriez? Nola aurki leza-ke plazerrik eragiten dituen oinazeetan?

— Oraindik ez dakin dena, ihardetsi zidanRosaliek, entzuidan, esan zidan nirekin baterabere gelara atzera itzuliz, ikusi dunan guztiakulertaraziko zinan nire aitak ikasleen arteanerraztasunak topatzen dituenean, askoz haran-tzago eramaten dituela bere izugarrikeriak. Nolamutikoez hala baliatzen dun neskatoez ere(Rosaliek jakitera eman zidanez, era benetanizugarrian, alegia, Conciergerieko ziegetatik ihesegin ondoren beren eskuetan hartu ninduengaizkile taldeko buruzagiak bere egingo nindue-la uste nuen eran eta Lyongo negoziolariak lohi-tu ninduen modu berean). Modu horretan, jarrai-tu zuen neska gazteak, neskatoak ez ditun lohi-

tuta geratzen, ez dinate beldur izan behar izorrageldituko ote diren, eta ezerk ez zien eragoztensenargairik bilatzea. Ez zegon urterik ia mutikoguztiak, eta gutxienez gainerako ikasleen erdiak,horrela galbidean jartzen ez dituenik. Ezagutuditunan hamalau neskato horietatik, dagoenekozortzi ditun era horretan lohituak, eta bederatzimutikoez gozatua dun jada. Zerbitzatzen dutenbi emakumeak lazeria berdinen menpe zeuden...Ai, Teresa, gaineratu zuen Rosaliek nire besoeta-ra amilduz, ai, neskatxa maitea, ni ere beretzathartu izan nain, bai, ni ere bai, nire haurtzarosamurrean. Hamaika urte eskas besterik ez neu-kanan bere biktima egin ninduenean... eta gai-nera, hari gogor egiteko aukerarik ez izaki...

— Baina ene andereño, eten nuen beldurra-ren beldurrez... eta erlijioa? Okerrenean ere bidehori heukanan... Ezin al hunan zuzendari baten-gana joan eta hari dena konta?

— Ai! Hik ez al dakin galbidean jarri ahala,erlijio kutsuko ernamuin oro ezabatzen duelagure baitatik, eta debekatu egiten digula ekital-di guztietan? Eta gainera, zer egin nezakeen nik?Apenas jaso dudan heziketarik. Jakintza horiei

buruz esan didan apurra, soilik nire ezjakintasu-nak bere dongekeria salatuko ote zuen beldurrezegin din. Baina nik ez dinat sekulan aitorpenikegin, ez dinat oraindik nire lehen jaunartzeaegin. Berak hain ongi zakin gauza horiek guztiaklotsaizun bihurtzen, hain ongi gugandik ideiaxumeenak ere uxatzen, non egiteko horietatikbetiko urrunarazten baititu galbideratuak. Edofamiliaren eraginez horrelakorik bete beharreanaurkitzen direnek, halako epeltasunaz eta hala-ko ganoragabeziaz jokatu ohi diten, ezen ezbaita haien salaketen batere beldur. Baina sine-tsi ezan, Teresa, sinetsi ezan dakusanana, jarrai-tu zuen irten berriak ginen gelara kementsu bul-tzatuz, hoa horra, bere ikasleak zuzentzendituen gela hori gutaz gozatzen duen berberabaita. Eskola amaitua denez, orain dun garaia:aurrekoekin susperturik, zenbaitetan bere zuhur-tziak ezarri ohi dion neurritasun horri ordainahartzera etorriko dun. Itzul hadi hengoen lekura,neska maitea, eta hire begiez ikusiko dun.

Izugarrikeria haiekiko inolako jakinminik sen-titzen ez nuen arren, hobe nuen halere kabinetehartan geratu eskola-garaian Rosalierekin bate-

ra atzematea baino. Ezinbestean susmoak era-gingo zizkiokeen horrek Rodini. Beraz, hantxejarri nintzen, eta hara nintzen orduko, Rodinsartu zen bere alabarenean, eta solasgai izangenuen beste hartara eraman zuen. Zerbitzukobi emakumeak ere hara joan ziren. Eta han,Rodin haragikoiak, lotsa guztia ezabaturik, beregaldukeriaren bihurrikeria guztietara libratu zen,bere gogara eta inolako erreparorik gabe. Bi lan-datarrak, larru bizirik zeudela, indar guztiezzigorkatu zituen. Batekin ziharduen bitartean,besteak berari ekiten zion, eta tartean, besaulkibatera igota zegoen Rosaliek apur bat makurtu-ta erakusten zion aldare hura laztanik lohienez,grinatsuenez eta zabarrenez betetzen zuen.Azkenik, dohakabearen txanda ailegatua zen.Rodinek zutoinera lotu zuen, ikasleak bezalaxe,eta batzuetan batek bestearen atzetik, eta bes-tetan biek aldi berean, emakume haiek zigorrazjo zuten, berak alaba jipoitzen zuen bitartean,hasi bizkarraren erdiparetik eta izterren beheal-deraino, plazerrak gainezka egiten ziolarik. Bereaztoramena sekulakoa zen, uluka eta irainkaziharduen, joka ari zen. Bere zigor-makilek non

jo, hantxe itsasten ziren bet-betan bere ezpai-nak. Baita aldarearen barnealdean ere, eta bikti-maren ahoan... oro, aurrealdea izan ezik, bereaho-grinaren harakai bilakatu zen. Baina bereha-la, haren jarrera aldatu gabe, eta aproposagoegongo zelakoan pozik, Rodin plazerren babesle-ku meharrean barrena sartu zen. Bien bitartean,aldare hura giltzariaren musuei eskainia izanzen, beste neska zigorkatzen ihardun zuelarikindarrek iraun zioten artean. Rodin hodei arteanzebilen, alderik alde erdibitzen, zarratatzenzuen, milaka musuk, zein baino zein beroagoak,likiskeria hartan sentitutakoak sortzen zion suaislatzen zuten. Eztanda egin zuen, eta lizunkoia,horditurik, plazerrik eztienak dastatzera ausartuzen intzestuaren eta doilorkeriaren erdian.

Rodin mahaian eseri zen. Halako balentrienondoren, indartu beharra zeukan. Arratsaldeaneskolak eman eta zuzenketak egin beharrakzeuzkan berriro, eta nik eszena berriak ikusi ahalizango nituzkeen nahi izan banu, baina aski nuenhartaz konbentzitzeko eta gizon zital hareneskaintzei eman beharreko erantzuna ebazteko.Hori egiteko unea geroz eta hurbilago neukan.

Gertaera haiek ikusi eta handik bi egunetara,bera etorri zitzaidan gelara hura eskatzera.Ohean harrapatu ninduen. Oraindik zaurienaztarnaren bat geratzen ote zitzaidan ikustekoaitzakiaz, biluztuta aztertzeko parada izan zuen,nik hari uko egiteko aukerarik gabe, eta nolahilabetea baitzeraman egunean bi aldiz gauzabera egiten, nire ahalkea mindu zezakeen deusere antzeman gabe, ez nuen uste izan hari buruegin beharrean nengoenik. Baina honako hone-tan, Rodinek beste egitasmo batzuk zeuzkan:bere gurtzen xedera iritsi zenean, bere zangoe-tako bat nire gerriaren gainetik pasa zuen, etahalako indarrez bermatu zuen, ezen, nolabaitesateko, neure burua defendatu ezinik aurkitubainintzen.

— Teresa, esan zidan bere eskuez halakomoldez laztantzen ninduelarik non ez baitzidanzalantzarako biderik ere ematen, osatua zaudelaztana, zure bihotz-nahiak bete ditudanez geroerakuts iezadakezu jada zure esker ona. Samu-rra duzu, hori besterik ez dut behar, jarraitu zuensugegorriak nire jarrera ahal zuen indar guztiezbehartuz... Bai, horrek bestek ez nau aseko, sari

hori besterik ez diet eskatzen emakumeei...baina, jarraitu zuen, nire bizitzan ikusi dudanederrenetakoa da hau... Bai biribila!... Baiguria!... Hori bai azal leuna, ene...! Erabat goza-tu nahi dut horretaz...

Hori esatean, Rodin, bere egitasmoa azkenbururaino eramateko prest zegoela irudi, unebatez ni laxatu beharrean aurkitu zen asmohoriek betetzen bukatzearren. Utzi zidan abagu-nea aprobetxatu eta bere besoetatik libratu nin-tzen.

— Jauna, esan nion, arren eskatzen dizut kon-bentzitu zaitezen munduan ez dagoela ezertxoere desiatzen bide dituzun izugarrikeria horieta-ra bultzatuko nauenik. Nire esker ona zorretanda zurekin, ados nago horretan, baina ez dut zorhori kitatuko krimen baten prezioan. Pobrea naizeta dohakabea dudarik gabe, ez dio axola, honahemen dauzkadan diru apurrak, jarraitu nuenneure poltsa xixtrina eskainiz, har ezazu egokideritzozuna, eta utz iezadazu etxe honetatikalde egiten, otoi, horretarako gauza naizenunean.

Rodinek, baliabidez hornitu gabeko neskatxabatengandik espero ez zuen aurkako jokaerakharriturik, eta gizonen artean arrunt zabaldutadagoen aurreriritzi bati jarraiki, beharrean dago-enak zantarra izan behar duela uste zuenez,Rodinek, nioen, arretaz behatu zidan:

— Teresa, jazarri zitzaidan une baten buruan,ez da batere egokia nirekin Neskutsarena egitea.Uste nuen banuela eskubiderik zure aldetik atse-ginezko erakutsiak merezi izateko, ez dio axola,gorde ezazu zeure dirua, baina ez nazazu utzi.Atsegin dut neska zintzo bat edukitzea etxean,hain dira eskasak inguruan dauzkadanak...Oraingo honetan horren bertutetsu jokatu duzu-nez, espero dut berdin jokatuko duzula besteguztietan ere. Nire interesak horretan dautza etanire alabak atsegin zaitu. Eskatu berria dit orain-txe bertan konbentzi zaitzadan ez gaitzazulautzi. Gera zaitez beraz gurekin, gure gonbidatuazara.

— Jauna, ihardetsi nion, ez nintzateke zorion-tsu izango bertan. Zerbitzatzen zaituzten biemakumeek, beraienganako dituzun sentimen-du guztien jabe nahi dute bihurtu. Ez nindukete

jelosiarik gabe ikusiko, eta gaur edo bihar, zuutzi beharrean izango nintzateke.

— Ez zaitez horren beldur izan, erantzunzidan Rodinek, ez zaitez ikara emakume horienjeloskortasunak izan ditzakeen ondorioengatik,nik jakingo baitut haiei beren lekuan eusten zuzurean zauden bitartean, eta zuk bakarrik izangoduzu nire konfiantza, eta ez duzu horregatikarriskurik izango. Baina horren duin izaten jarrai-tu nahi baduzu, on litzateke jakin dezazun eska-tuko dizudan lehen dohaina, Teresa, gauza guz-tien gainetik zuhurtziaz jokatzea dela. Anitzgauza gertatzen dira hemen, bertuteari buruzdituzun printzipioen kontrakoak direnak asko,dena ikusi behar duzu, ene neskatxa, denaentzun eta sekula ezer esan ez... Gera zaiteznirekin, Teresa, gera zaitez hemen, neskatxa,pozik emango dizut ostatu. Nire izakera suha-rrak, mugarik gabeko grinak eta ohitura maku-rreko bihotz honek eragin dizkidaten galdukeriaugarien erdian, kontsolagarri gertatuko zaitgutxienez nire alboan pertsona bertutetsu batedukitzea, zeinaren magalean babestera joko

dudan, jainko baten oinetara bezala, neuregehiegikeriez nazkatuta nagoenean...

«Ene Jainkoa!, pentsatu nuen une horretan,hortaz, beharrezkoa da bertutea, ezinbestekoazaio gizonari, gizon likitsa ere behartuta baitagoberonen bidez lasaitzera eta berau babesgarri-tzat hartzera.» Segidan, Rosaliek ez uzteko eginzizkidan erreguak gogoratuz, eta Rodinen baitanzenbait printzipio on ikusi uste nituelarik, etsi-etsian etxe hartan ostatu hartzea erabaki zuen.

— Teresa, esan zidan Rodinek zenbait egu-nen buruan, nire alabaren aldamenean jarrikozaitut. Era horretan, ez duzu nire beste bi ema-kumeez zertan kezkaturik izango, eta hirurehunliberako soldata emango dizut.

Zeregin horrek nolabaiteko fortuna zekarkionnire egoerari. Rosalie onbideratu nahiak gogobe-roturik, eta agian, baita bere aita ere, beraren-gan eragina izatea lortuz gero, ez nuen damuhartu egin berri nuenaz... Rodinek janzteko agin-du zidan eta une hartan bertan alabarenganaeraman ninduen, esanez aurrerantzean harenesanetara nengoela. Rosaliek ez-ohiko poz-era-

kutsiak eginez egin zidan harrera, eta berehalahartu nuen ostatu bertan.

Ez ziren zortzi egun igaro eta jada hasia nin-tzen desio nituen onbideratze-lan haietan, bainaRodinen zurruntasunak apurtu egin zuen niredoitasuna.

— Ez dezazula uste izan, erantzun zien nireaholku zentzuzkoei, zure baitako bertutearieskaini nahi izan diodan omenaldi mota horifroga bat denik, ez bertutea estimatzen dudanik,ezta galdukeria baino nahiago dudanik ere. Ezdezazula halakorik pentsa, Teresa, zeure buruaengainatuko zenuke. Zurekin egin dudan horre-tan oinarriturik, jokaera horretatik bertutearengarrantzia edo premia defenda lezaketenekegundoko akatsa egingo lukete, eta benetannahigabetu egingo ninduke zuk halako pentsa-moldea dudala uste izateak. Ehiza-egunetaneguzkiaren errainu kiskalgarriak nire gaineraberuna bezala erortzen direnean babeslekutzatdudan etxola ez da berez monumentu erabilga-rria, bere premia unean unekoa besterik ez da.Arrisku mota baten mende jartzen naizenean,babestuko nauen zerbait bilatzen dut eta hartaz

baliatzen naiz, baina arrazoi hori nahikoa al dazera horrek alferrikako edo mesprezagarri iza-teari utzi diola esateko? Erabat galdua dagoengizarte batean bertuteak ez luke deusetarakobalio izango: gurea era horretakoa ez denez,ezinbestekoa da horren itxurak egitea edo bero-netaz baliatzea, bere jarraitzaileen inolako bel-durrik ez izateko. Inork ez balu aintzat hartuko,alferrikako bihurtuko litzateke. Beraz, ez duthutsegiten esaten baldin badut horren premiairitzi kontua besterik ez dela, eta egoeraren ara-bera dagoela. Bertutea ez da prezio ukaezinaduen bizi-lege bat, klima bakoitzaren araberaaldatuz doan jokamoldea baizik, eta hortaz,egiatik ezer gutxi du. Aski da hori bere ezerezazohartzeko. Iraunkorra bezalakorik deus ez dabenetan ona denik. Etengabe aldatzen ari denakezin dezake ontasun ezaugarririk desio, etahorregatik ezarria izan da aldaezintasuna Betie-rekoaren perfekzioen artean. Baina bertuteak ezdu inondik halako ezaugarririk: mundu zabaleanez daude bi herri era berean bertutetsuak dire-nik. Hortaz, bertuteak ez du ezer egiatik, ezer ezontasun hutsetik, eta ez du inola merezi berau

gurtzen ari gaitezen. Helduleku bat bailitzanbaliatu beharra dago hartaz, eta bizi garenherriak duena politikoki geure egin, beren gustozhorretan dihardutenek edo beren egoera delamedio berau gurtu behar dutenek bakean utzgaitzaten, eta halaber, gauden lekuan errespeta-garria den bertute horrek, konbentzitzeko duenindarragatik, galdukerietan dabiltzanen gaizki-nahizko ekintzetatik babes gaitzan. Baina berrirodiot, oro unearen araberakoa da, eta horretatikguztitik ezerk ez dio benetako meriturik ematenbertuteari. Gainera, badira bertuteak zenbaitgizonentzat ezinezko direnak. Hortaz, nola sines-taraziko didazu grinen aurka borrokan diharduenbertutea Naturaren zati izan daitekeela? Eta ezbaldin bada, nola izan liteke ona? Ziurrenik, guresolasaren xede diren gizonek nahiago izangodituzte bertute horien aurkako makurkeriak,hauek izango baitira modu bakarrak... era baka-rrak..., beren gorpuzkerarekin edo beren organo-ekin ongien lotzen direnak. Hipotesi honen ara-bera, beraz, baleudeke makurkeria biziki onura-garriak. Eta nola izan daiteke bertutea onuraga-

rri, bere aurkakoak hala izan daitezkeela frogatudidazunean?

Esan dizute bertutea besteen onerako dela,eta zentzu horretan, ona dela; alegia, besteen-tzat ona dena baizik ez egitea erabakiz gero,ongia besterik ez dudala jasoko ordainez. Arra-zonamendu hau sofisma bat besterik ez da. Ber-tuteari jarraiki dihardutenengandik jasotzendudan ongi apur hori neureganatzeko, nik ereneure ingurukoen artean halamoduz ihardunbeharragatik, hamaika sakrifizio egin beharreanaurkitzen naiz, inondik ere haien trukean ase-tzen ez nautenak. Eman baino gutxiago jasotzendudanez gero, lantegi txarra bihurtzen da nire-tzat, eta bertutetsu izateko jasan behar ditudangabeziek ekartzen dizkidaten gaitzak askoz erehandiagoak dira hala jokatzen dutenengandikjasotzen ditudan onurak baino. Konponketa horiinondik ere berdintasunezkoa ez denez, ez duthartara meneratu beharrik, eta ziur nagoenezezen, bertutetsu izanez gero, ezingo niekeelabesteei hainbat ongi egin nola horretara behar-tuz jasango ditudan atsekabeak, ez al da hobeizango horrenbeste kostako zaidan ongi egite

hori bertan behera uztea? Orain, gizon makurrabanintz gainerakoei egin niezaiekeen mina dagobestetik, eta mundu guztia nire antzeko balitznire ingurutik jasoko nukeen zorigaitza ere bai.Makurkeriak beren gisara ibiliko liratekeela onar-tuz, arrisku hori izango nuke, aitor dut. Bainanire arriskuagatik paira nezakeen nahigabea,besteei eragingo niekeen arriskuaren plazerrakberdinduko luke. Hortik aurrera, berdintasunaberrezarrita legoke, ordutik aurrera mundu guz-tia berdintasunean gutxi-asko zoriontsu izangolitzateke: eta hori ez da gertatzen eta ezin gertaliteke batzuk onak eta besteak gaiztoak direngizarte batean, zeren eta nahasketa honetatikamarru amaigabeak sortuko bailirateke, bestelasortuko ez liratekeenak. Gizarte nahasian, inte-res guztiak desberdinak dira, eta horretan datzamakina bat atsekaberen jatorria. Beste erakoelkartean berriz, interes guztiak berdinak dira,berau osatzen duten norbanakoetako bakoitzaknahikunde berberak ditu, joera berberak, denakhelmuga beraren bila dabiltza eta denak dirazoriontsu. Baina tentelak dira gaizkiak zorionikez dakarrela diotenak. Ez dakar, ongia laudorioz-

tatzea adostu baldin bada, baina mesprezatuedo okertzat jo ezazu ongia deritzozun hori, etaorduan, txepelkeriaz gaizkia deitu ohi zenuenabaino ez duzu goretsiko. Eta gizaki guztiek gaiz-kia egitean atsegin hartuko dute, eta ez da izan-go baimenduta dagoelako (zenbaitetan berexarma murrizteko arrazoi izango baita hori), bai-zik legeek ez dutelako halakorik gehiago zigortu-ko, eta hauek, eragiten duten beldurragatik,gutxitu egingo dute Naturak krimenean ezarriduen plazerra. Jo dezagun badela gizarte bat,intzestua (onar dezagun lege-hauste hau besteedozein bezalakoa dela), intzestua nioen, krime-na dela hitzartu duena. Hartara lerratzen direnakdohakabe izango dira, zeren eta jendeen iritziak,legeek, sinesmenek, orok beren plazerrak deu-seztuko bailituzkete. Gaizkia egin nahi bai, bainamuga horien kariaz horretarako ausardiarik ezdutenak ere dohakabeak izango dira berdin-ber-din. Eta horrela, intzestua zigortzen duen legeakzorigaiztokoak baizik ez ditu sortuko. Jo dezagunauzoko gizarte batean intzestua ez dela krime-na. Halakorik desio ez dutenak ez dira dohakabeizango, eta desio dutenak berriz zoriontsu izan-

go dira. Gizakiei halako ekintzarik baimendukoduen gizartea komenigarriagoa izango zaie ezenez ekintza hori bera krimentzat duena. Gauzabera gertatzen da zabarkiro krimentzat iritzitakogainerako ekintza guztiekin ere. Ikuspegi horre-tatik begiratuz gero, egundoko zorigabeko pilaegingo duzu, baina zilegituz, inor ez da kexuizango, izan ere, horrelako edozein ekintza gogo-ko duenak bakean burutuko baitu, eta hargatiklarritzen ez dena, aldiz, batere mingarria ez denhalako axolakabekeria batean geldituko da, edobestela, jasan lezakeen nahigabeaz mendekatu-ko da, kexu izateko bide eman dioten guztieibestelako kalte pila eraginez. Gaizkileez josirikogizarte batean, edo mundu guztia zoriontsua daoso, edo bestela, inondik ere penagarria ez denkezkarik gabeko egoera batean biziko da.Horrenbestez, bertutea deitu ohi zaion horrek ezdu ezer onetik, ezer ez errespetagarritik etaezertxo ere ez benetan zoriontsu egin gaitza-keen horretatik. Horren jarraitzaileak ez daiteze-la beraz harrotu gure gizarteen eraketa motakeginarazten dizkigun omenaldi motez. Aldarteedo itun kontua da huts-hutsean, baina berez,

gurtzapen hori alegiazkoa da, eta une batez harklortzen duen bertutea, ez da hargatik ederragoa.

Horixe zen Rodinen grina makurren lojikaankerra. Baina Rosalie, eztiagoa zena eta inon-dik ere horren ustelduta ez zegoena, Rosalie,meneratuta zeukaten izugarrikeriak gorrotatuz,otzanago lerratzen zen nire aholkuetara. Erlijioz-ko bere lehen egitekoak bete zitzan desiatzennuen suharki. Horretarako beharrezkoa izangozen apaizen bat ezkutuan ekartzea, baina Rodi-nek ez zuen halakorik nahi bere etxean. Aldarri-katzen zuten erlijioari adinako beldurra zienhaiei ere. Rodinek ez zukeen munduan ezergatikonartuko halako bat bere alabaren ondoan, etaneska gazte hura zuzendari batengana erama-tea ere ezinezkoa zen hein berean. Rodinek ezzion Rosalieri kanpora irteten uzten norbaiteklagunduta ez bazen. Beraz, itxaron beharrazegoen abagunea noiz aurkezten zen, eta bienbitartean, neska gazte hori ikasbidean barneratunuen; bertuteekiko oniritzia landuz, erlijioareki-koa ernarazten nuen haren baitan; dogma san-tuak eta misterio gorenak ikusarazi nizkion,halako eran kateatu nituen bi sentimendu horiek

bere bihotz gaztean, non ezinbestekoak bilaka-razi bainituen haren bizi-ongizaterako.

— Oi, ene andereño!, esan nion egun batezbere arranguraren malkoak bilduz, horrenbeste-raino itsutu al daiteke gizona ezen uste baitu ezduela xede hoberik merezi? Ez al du aski bereJauna ezagutzeko ahalmenaz eta gaitasunazhornitu izana jakiteko mesede hori ez zaiolaeman Hark ezarritako eginkizunak betetzekobaizik? Orain, zein izan liteke Betierekoari zorzaion gurtzapenaren oinarria, bertutea ez bada,horren exenplu Bera delarik? Horrenbeste mira-riren Sortzaileak eduki al lezake beste legerikongia egitea ez denik? Eta gogoko izan al ditza-ke gure bihotzak, baldin eta ongia ez bada berenosagaia? Iruditzen zaidan arima sentikorrek Izakigoren honekiko eduki behar dituzten maitasu-nezko arrazoiak ezin daitezkeela izan begiru-neak eragiten dituenak baizik. Ez al da badamesede bat unibertso honetako edertasunezgozatzeko aukera eskaini izana? Eta ez al dioguguk inolako esker onik zor halako onegintzaga-tik? Baina gure egitekoen katea unibertsala arearrazoi indartsuago batek ezartzen din eta egiaz-

tatzen; zergatik egin behar diogu uko berelegeak eskatzen dizkigunak betetzeari, gizakie-kiko dugun onginahia sendotzen duten berberakbaldin badira? Ez al da ederra sentitzea, Izakigorenaren duin izateko, lurrean atsegina eman-go diguten bertuteak gauzatu besterik ez dugu-la egin behar, eta jakitea, gure kidekoekin bizi-tzeko duin egiten gaituzten bideak, bizitzahonen ostean Jaunaren jargoiaren aldameneanberpiztuko garen ziurtasuna ematen digutenberberak direla? Ai, Rosalie, zein itsututa daudenitxaropen hori ebatsi nahi digutenak! Erratuta,beren grina zekenek liluratuta, nahiago ditenbetiereko egiak ukatu, horren duin egin ditza-keena alboratu baino. Nahiago diten esan:engainatu egin gaituzte, beraiek beren buruaengainatu dutela aitortu baino. Beren buruarikalte egitearen ideiak beren gehiegikeria lohiakzapuztuko litizken. Ez zaien horren beldurgarriiruditzen Zeruko itxaropena ezabatzea nola huralortzeko bidean jarri behar dituena alboratzea.Baina beren baitan grina anker horiek apaltzendirenean, errezela zarratatzen denean, berenzorabioan ezagutzen ez zuten Jainkoaren ahots

itzaltsuak beren bihotz galduetan zalantzariksortzen ez dienean, nolakoa behar du izan, eneRosalie, lehengora itzultze krudel horrek? Etaberen barnean daramaten damuak zein garestiordainarazi behar dien itsututa zeudeneko erra-kuntza-une hori! Horra hor zein egoeratan epai-tu behar den gizakia bere jokaera zuzentzeko: ezdinagu sinetsi behar mozkorraldian edo sukarral-di kiskalgarri batean dioena, baizik eta arrazoiabareturik eta indarraldi betean, egia bilatu,horren zantzua hartu eta beren begietan ikustendutenean. Orduan, lehen ezezaguna genuenIzaki saindu hori desiatuko dinagu; guk otoitzegin eta Berak kontsolatu egingo gaitin; gukerregutu eta Berak entzun egingo zigun. Eta hor-taz, zer dela eta ukatuko nuke nik, zergatik eznuke onartuko zorionerako horren beharrezkoaden objektu hori? Zergatik nahiago izango dutgizaki alderraiek bezala Ez dago Jainkorik esan,gizaki zentzudunaren bihotza une oro Izaki jain-kotiar baten existentziaren frogak eskaintzen arizaidanean? Hobe al da eroekin batera amets egi-tea, jakitunekin batera zuzen pentsatzea baino?Halere, lehen printzipio horretatik den-dena

ondorioztatzen dun: Jainko bat dagoen unetik,Jainko horrek gurtzea merezi din, eta gurtzapenhorren lehen oinarria Bertutea dun ezinbestean.

Lehen egia hauetatik aise ondorioztatunituen gainerakoak, eta Rosalie, jainkozale izaki,berehala egin zen kristau. Baina nola uztartuditzaket, berriz diot, praktika pixka bat eta mora-la? Rosalie bere aitari obeditzera behartutazegoenez, ezin ziezaiokeen hari nahigabea bai-zik erakutsi, baina Rodin bezalako gizon batekin,ez al zen hori arriskutsu bihurtuko? Zaputz ager-tzen zen ororekin; nire sistemetako bakar batekere ez zuen harengana hurbiltzerik lortzen,baina bera konbentzitzea erdiesten ez banuenere, berak ez ninduen kordokarazten behinik-behin.

Haatik, halako eskola batek, hain etengabekoarriskuek eta hain benetakoek, Rosalierengatikdardarizoka jarri ninduten, etxe donge hartatikihes egin zezan aholkatu izanaz inolako errurikez nuela sinesteraino. Iruditzen zitzaidan bereaita intzestuzalearen magaletik erauztea, hanizan zitzakeen arrisku guztien zoriaren menpeuztea baino oker txikiagoa zela. Ukitua nuen

lehendik ere gai hori, eta agian ere, ez nintzenurrutiegi lortzetik, baina bat-batean, Rosaliedesagertu egin zen etxetik, ezinezkoa izan zitzai-dalarik non zegoen jakitea. Itaundu nien Rodinenetxeko neskameei, baita Rodin berari ere, etaziurtatu zidaten denboraldi eder batez joana zelasenitarteko baten etxera, handik hamar legoara.Berrien bila abiatu nintzen auzune-ra; lehenikharritu egiten ziren etxeko batek halako galderaegiteagatik, eta gero, Rodin eta bere zerbitzariekbezala erantzuten zidaten: ikusi eta besarkatuegin zutela bezperan, irteeraren egun berean.Eta erantzun berberak jasotzen nituen alderdiguztietan. Rodini galdetu nionean zergatik ezku-tatu zitzaidan irteera hura, zergatik ez nionneure andereari jarraitu, berak ziurtatu zidanhorren arrazoi bakarra batarentzat nahiz bestea-rentzat egoera mingarri hura ekiditea zela, etanire maitea aurki ikusiko nuela berriro ziurrenik.Halabeharrez, erantzun haiekin konformatubeharra neukan, baina hartaz konbentzitzea zai-lagoa zen. Sinestekoa al zen Rosaliek, horren-beste maite ninduen Rosalie hark, nigandikurruntzea onartu izana hitzik esan gabe? Eta,

Rodinen izaeraz ezagutzen nuena ezagututa, ezal zen bidezkoa dohakabe haren zorteaz beldurizatea? Orduan, erabaki nuen gauza guztiezbaliatzea berari zer gertatu zitzaion jakiteko, etahori lortzeko, egoki iritzi nien bitarteko guztiei.

Hurrengo egunetik aurrera, egoitzan bakarriknintzelarik, bazter guztiak miatu nituen arretahandiz. Iruditu zitzaidan zenbait intziri entzunnituela gaua bezain ilun zegoen sotoaren hondo-tik... Gerturatu egin nintzen, bazirudien egur pilobatek ate estu eta urrundu bat eragozten zuela.Aurrera egin nuen oztopo guztiak gaindituz...hots berriak aditu nituela uste izan nuen. Ahotshura ezagutzen nuela iruditu zitzaidan... Belarriaerne-erne jarri nuen... ez nuen zalantza gehiagoizan.

— Teresa, entzun nuen azkenik, oi Teresa, hial haiz?

— Bai, ene lagun maitea, oihu egin nuen,Rosalieren ahotsa ezagututakoan.. Bai, zeruakTeresa bidali din hi sorostera...

Eta nire galdera ugariek apenas uzten ziotenneska zoragarri hari erantzuteko betarik. Azke-nik jakin nuen bera desagertu baino ordu batzuk

lehenago, Rombeauk, Rodinen lagun eta adiski-de zenak, biluzik aztertu zuela, eta aitarengan-dik agindua jaso zuela ezen, Rombeau honekinere, Rodinek egun oroz berari eskatzen zizkionizugarrikeria berberetara presta zedila; berakgogor egin ziola, baina Rodinek, haserre bizian,heldu eta bere adiskidearen ekintza makur gai-nezkatuetara bultzatu zuela; jarraian, bi lagunakluzaz mintzatu zirela ahapeka, bera betierelarrugorritan zegoen bitartean, eta tarteka etorrizirela berriro aztertzera, era kriminal horretazgozatuz beti, edo mila modu desberdinetan jipoi-tuz; azken buruan, lauzpabost ordutako saiobaten ondoren, Rodinek esan ziola landara bida-liko zuela bere senitarteko baten etxera, bainabet-betan abiatu behar zuela, Teresari txintik ereesan gabe, biharamunean landetxean argitukozizkion arrazoiengatik, bertara joango baitzenberarekin elkartzera. Rosalieri jakinarazi zionberarentzako ezkontza batez ari zela, eta arrazoihorregatik aztertu zuela bere lagun Rombeauk,ama izateko baldintzak betetzen al zituen ikus-tearren. Rosalie, hain zuzen ere, emakume zaharbaten gidaritzapean abiatu zen. Herria alderik

alde zeharkatu zuen, pasaeran adio esan zienezagun askori, baina arrastu bezain agudo, beregidariak aitaren etxera ekarri zuen atzera,gauerdiz iritsi zelarik bertara. Bere zain zeukanRodinek heldu egin zion, eskuaz ahotsaren orga-noa eragotziz, eta hitzik esan gabe, soto horreta-ra jaurti zuen, non halere, nahikoa ongi elikatueta zaindu baitzuen hara iritsi zenez geroztik.

— Ororen beldur naun, gaineratu zuen neskagaixoak, nire aitak aspaldian nirekiko daramanjokaerak, bere mintzaldiek, Rombeauren azter-ketaren aurretikoak, denak, Teresa, denak era-kusten din munstro horiek beren esperientziabaterako nahi nautela, eta horrekin, hire Rosaliegaixoarenak egin din.

Nire begietatik negar-malkoak ugari isuriondoren, neska gaixoari galdetu nion ea ba alzekien non gordetzen zuen soto hartako giltza.Ez zekien, baina nolanahi ere, ez zuen ustealdean eramateko ohiturarik zuenik. Zoko guz-tietan bilatu nuen, alferrik izan zen ordea; etaberriro itzultzeko garaia iritsi zen, neskatxamaite hari kontsolamenduak, zenbait itxaropeneta intziriez gain beste sorospenik ezin niezaio-

keelarik eskaini. Biharamunean berriz itzulikonintzela zin eginarazi zidan; halaxe agindu nion,eta horrekin batera ziurtatu nion ezen, ordurakoez banuen deus pozgarririk jakin han gertatzenzenaz, une hartan bertan alde egingo nuelaetxetik, nire kexuak justiziaren aurrera eraman-go nituela, eta mehatxatzen zuen zori beldurga-rri hartatik aterako nuela, horren prezioa edo-zein izanik ere.

Berriro igo nintzen; Rombeau Rodinekin bate-ra afaltzekoa zen arratsean. Nire anderearenzortea argitu nahi horretan edozertara delibera-turik, bi lagunak zeuden gelaren aldameneanezkutatu nintzen, eta beren berriketaldiak aregehiago konbentzitu ninduen elkarrekin zerabil-ten egitasmo beldurgarriaz.

— Inoiz ez duk iritsiko, zioen Rodinek, anato-mia perfekzioaren azken mailaraino, harik etahodien azterketa heriotza krudel batez hildakohamalau edo hamabost urteko haur batenganegiten ez den artean. Laburtzapen horri eskerbakarrik lor zezakeagu hain atal interesgarriaden horren analisi osoa.

— Berdin gertatzen duk, erantzun zuen Rom-beauk, birjintasuna ziurtatzen duen mintzarekinere; behar-beharrezkoa duk neska gazte bathalako azterketarako. Zer ikus daiteke puberta-roan? Ezer ez; hilekoek urratu egiten ditekhymena, eta ikerketa guztiak zehazgabeakdituk. Hire alaba duk hain zuzen ere guk beharduguna; hamabost urte izanagatik ere, oraindikez zaiok hilekoa iritsi. Hartaz gozatu dugun erakez ziok inolako kalterik egin mintz horri, eta gus-toz aztertuko diagu. Pozik nagok oso azkenikhorretara deliberatuta hagoelako.

— Horixe nagoela!, erantzun zuen Rodinek;higuingarria duk hain burutapen axalekoek zien-tzien aurrekuntzak horrela geldiaraztea. Akasoegon al dira inoiz gizon handiak horren kateamesprezagarrien menpe? Eta Migel Anjelek Kris-to bat berez den tamainan egin nahi izan zue-nean, eduki al zuen inolako kontzientziazkodamurik mutil gazte bat gurutziltzatu eta larrita-sun hartan kopiatzeagatik? Baina gure artearenaurrerapenez ari garenean, ez al dute bitartekohauek besteentzat bezain beharrezko izanbehar, ala? Eta zenbateraino da gaitz erdi horre-

lakoetarako baimena ematea? Milioi bat pertso-na salbatzeko sakrifikatzen den pertsona batduk; zalantzarik egin al daiteke prezio horretan?Naturaren legeek eragindako heriotza eta gukburutuko duguna oso desberdinak al dira? Etalege horien, horren zintzoak iruditzen zaizkigunlege horien xedea, ez al da bada norbait sakrifi-katzea mila salbatzeko?

— Ikasteko modu bakarra horixe duk, esanzuen Rombeauk, eta nire gaztaro guztia laneaneman dudan ospitale horietan, horrelako milakaesperientzia egiten ikusia nauk. Baina neskatilahorrekiko dituan lotura estuak direla medio, ustenian, beldurrez, aitortzen diat, ez hintzela horre-tara deliberatuko.

— Zer? Nire alaba delako? Horixe bai arrazoiederra!, egin zuen oihu Rodinek, eta ze mailauste duk hik eduki behar duela titulu horrek nirebihotzean? Nire plazer-atseginetan galaraztennauen xulotxo horretatik (gutxi gora-behera)ernaldutako hazi pixka bat bezala ikusten diat.Inoiz ez zioat bati besteari baino kontu gehiagoegin. Norbera, emandakoa berreskuratzeko jabeduk. Inoiz munduko ezein herritan ez duk oker-

tzat hartua izan nork bere haurrez baliatzekoeskubidea. Pertsiarrak, Mediarrak, Armeniarrak,Greziarrak haiezaz gozatu ohi zituan nahi bezainzabal. Likurgoren legeek, legegileen ereduek,gurasoak beren seme-alabekiko eskubide guz-tien jabe egin ezezik, gurasoek elikatu nahi ezzituztenei edo gaizki osatuta zeudenei heriotza-zigorra ezartzen zietean. Basati askok eta askokberen umeak hiltzen ditiztek jaio orduko. Asia,Afrika eta Ameriketako ia emakume guztiekabortatu egiten ditek horregatik erruduntzat jobeharrik gabe. Cookek usadio hori aurkitu zianhegoaldeko itsasoko irla guztietan. Romulokhaur-hilketak zilegitu zitian; hamabi oholenlegeak ere berdin-berdin baimendu zitian, etaKonstantino arte, Erromatarrek beren seme-ala-bak kale gorrian utzi nahiz hil egiten zitizteanzigorgabeki. Aristotelek berak ere gomendatuegiten zian krimen hori. Estoikoen sektak lauda-garritzat ikusten zian. Gaur egun oraindik ereoso bizirik dagoen ohitura duk Txinan. Egunerohamar mila pertsonatik gora aurki litezkek Pekin-go kale eta ubideetan barreiatuak, beren guraso-ek sakrifikatuak edo abandonatuak, eta haur

baten adina edozein izanik ere, inperio jakintsuhorretan, guraso batek hura bazter uzteko, epai-learen eskutan jarri besterik ez dik egin behar.Erditze-legeen arabera, semea, alaba edo harenneba hiltzen zitean, baita ezkon-adinean ere.Zesarrek ohitura hau Galian oso hedatua zegoe-la ikusi zian. Pentateukoko pasarte askotxotanfrogatuta zagok zilegi zela haurrak Jainkoarenetxean hiltzea; eta Jainkoak berak ere hala eska-tu zioan Abrahami. Luzaroan jendeak uste izandik, gaur egungo gizon ospetsu bati jarraiki,inperioen oparotasuna haurren gatibutzarenkonformidadean zegoela; iritzi honek, zentzume-nik zuhurrenaren printzipioak zauzkaan oinarri-tzat. Eta zer! Errege batek uste izango dik hogeiedo hogeita hamar mila pertsona hiltzeko esku-bidea duela egun bakar batean bere arrazoietanoinarrituta, eta aldiz, guraso batek ezingo dik,berak komenigarria irizten dionean, bere hau-rren bizitzaren jabe bihurtu! Hori bai zentzuga-bekeria! Hori bai funsgabekeria eta ahulezia,halako kateek estekatuta daudenena! Aitakseme-alabekiko duen agintea, benetakoa denbakarra, gainerako guztien oinarri izan den

bakarra, Naturaren ahotsak ezarri ziguk, etanaturako ekintzei buruzko azterketa hausnartubatek horren adibideak eskaintzen zizkiguk uneoro. Pedro tsarrak ez zian inolako zalantzarik egi-ten eskubide horretaz; izan ere, horretaz balia-tzen zuan, eta adierazpen publiko bat igorriziean bere inperioko Ordena guztiei, zeinak, legejainkotiar eta gizatiarren arabera, guraso batekbere seme-alabak hiltzera zigortzeko eskubideoso eta erabatekoa zuela esaten baitzuen, eginbeharrekoaz inori aurrez deus esan beharrikgabe. Gure Frantzia basati honetan baizik ezzagok horrelakorik, non sasi-erruki funsgabebaten arabera uste izan baita eskubide horiukatu beharra dagoela. Ez, jarraitu zuen Rodinekgogoberoturik, ez, adiskide, ez diat sekula kon-prenituko norbait bizitzara ekarri nahi izan duenaita bat zergatik ez den libre hura heriotzara bul-tzatzeko. Bizitza honi ordaindu behar diogunprezio ulertezina duk hori, gizon batek kidekoa-rengandik libratzeko burutzen duen ekintzamotaz amaierarik gabe eztabaidatzera bultza-tzen gaituen ihardun eroa. Bizitza ondasunikpreziatuena dela uste dugularik, okerrez imajina-

tzen diagu krimen bat egiten dugula daukanarikentzen badiogu; baina bizitza hau, edo behinikbehin bertatik lortzen duguna etetea, ez dukgalera, bizitza bera ere ondasun bat ez denbezala; edo hobeto esanda, deus ez bada hil-tzen, deus ez bada suntsitzen, deus ez badaNaturan galtzen, edozein gorputz deskonposatu-ren alderdi guztiak noiz disolbatuko ote direnzain badaude itxura berrien pean berragertzeko,nola ez da bada axolakabekeriarik izango hilke-taren ekintza horrekiko? Eta nola ausartuko garahorrelako ekintzetan gaitzik dagoela uste izate-ra? Ezin litekek beraz soilik nire irudimena izan,zeren bestela, oso modu sinplean ikusiko bainu-ke nik oro, izan ere, ez baitago arrazoi indartsua-gorik, gizonentzat hain erabilgarria den artebaterako beharrezkoa dena baino... Hainbestekoargia eskaini dezakeen unetik, jada ez duk gaitzbat, adiskidea, jada ez duk hobena, egin daitez-keen gauzetatik onena duk, zuhurrena, balio-tsuena, eta horri uko eginez bakarrik eduki zeza-kek krimenak izaterik.

— Ah!, esan zuen Rombeauk, horren pentsa-molde beldurgarriek adorez bete zutelarik, ones-

pena ematen diat, lagun maitea, heure jakituriazliluraturik naukak, baina hire axolakabekeriakharritu egiten naik, maiteminduta hengoela ustenian.

— Ni? Neskatxa batez zaletua?... Ai Rom-beau, uste nian hobeto ezagutzen ninduala; haurhoriezaz baliatzen banaiz beste gauza hoberik ezdaukadalako duk. Eta hik gozatzen ikustennauan plazer motagatik sentitzen dudan jaidurabizi horrek, estimatzekoak egin zizkidak intsen-tsua eskain daitekeen tenplu guztiak, eta horiekugaritzearren, zenbaitetan neska gaztea zeinmutil ederra pareko bihurtzen ditiat; baina giza-banako eme hauetako batek zoritxarrez niregogoa luzaroegi elikatu orduko, atsekabea inda-rrez iragartzen duk, eta ez diat sekula modu batbaizik ezagutu hori atsegingarriro asetzeko...Ulertzen didak, Rombeau; Chilpéricek ere, Fran-tziako Erregeetarik lizunkoienak, berdin pentsa-tzen zian. Ozenki esaten zian, besterik ezeanemakume batez balia gintezkeela, baina ezin-besteko baldintza zela harekiko jolasa amaituorduko hura deuseztea. Jada badituk bost urtemari-urdanga hau nire plazerren zerbitzuan

dagoela, eta beraz, baduk garaia nire hordialdia-ren amaiera bere existentziaz ordain dezan.

Azalpena bukatzen ari zen; bi zital haien egi-tasmoengatik, beren nahikundeengatik, berenekintzengatik, beren prestakuntzengatik, etaazken batean, beren eroaldiak bultzatu zituenegoeragatik, argi ikusi nuen ez zegoela galtzekoastirik eta Rosalie gaixoaren suntsipen orduaarrats hartarako finkatua zutela. Hegan, sotoraabiatu nintzen, Rosalie askatu edo bertan hiltze-ra deliberaturik.

— Ai ene laztana!, egin nion oihu, ez zagonune bakar bat ere galtzerik... munstro horiek...gaur arratserako prestatu diten... hona etorrikoditun...

Hori esanik, nire indar guztiez ahalegindunintzen atea behartzen. Nire astinaldietakobatek zerbait erorarazi zuen. Eskua luzatu nuen.Giltza zen. Hartu eta, presaka, atea irekitzeariekin nion... Rosalie besarkatu, ihes egitera pre-sarazi, eta nire urratsen atzetik jarrai ziezadalaesan nionerako, abiatua zen bera... Ene Jainkoa!Idatzita zegoen bertutearen patua oinperatutaegotea zela, eta amultsutasun samurrenaren

sentimenduak gogorki zigortuak izango zirela.Rodin eta Rombeau, giltzariak gaztigaturik, bat-batean agertu ziren; lehenak bere alabari helduzion ate-brinbela iragaten ari zen unean, zeinazharantzago ez baitziren urrats batzuk besterikeman behar libre izateko.

— Nora zoaz, dohakabe hori?, oihu egin zionRodinek, geldiaraziz, Rombeauk ni preso hartzenninduen bitartean... Ene, ene!, jarraitu zuen niribeha, ematxar honek lagundu al dizu ihesaldian?Teresa, horra bertuteari buruzko printzipio handihorien emaitza: alaba bat bere aitarengandikaldendu nahi izatea ere!

— Horixe baietz, erantzun nuen irmoki, etahala egin behar gainera aita bat bere alabarenbizitzaren aurka horren jukutria maltzurrez joka-tzeko gauza denean.

— Ene, ene! Espioitza eta limurkeria, jarraituzuen Rodinek; horiexek dira mirabe batenganegon litezkeen gaiztakeriarik arriskutsuenak;goazemak, goazemak gora, auzi hau dena orainbertan ebatzi behar baitugu!

Rosalie eta biok, gizatxar hauen eskuetatikarrastaka gindoazelarik, logeletara ailegatu

ginen. Ateak itxi egin ziren. Rodinen zorigaiztokoalaba ohe baten zutabeetara lotu, eta haserreakhartuta zeuden bi haiek nire kontra zuzenduzuten beren amorrua, ahakarrik bortitzenezeraso zidaten, eta asmorik beldurgarrienak adie-razi. Goitik behera erdibitu nahi ninduten bizirik,nire bihotzaren taupadak aztertzearren, eta atalhorretan, hilotz batekin ezinezkoak liratekeenoharrak hartu. Bien bitartean, biluztu egin nindu-ten, eta ferekarik lohienen gatibu bilakatu nin-tzen.

— Ezer baino lehen, esan zuen Rombeauk,zure jokabide zintzoak babestu duen gotorlekuhorri bortizki erasotzearen iritzikoa naiz... Izanere, zein bikaina den! Miretsi ezak nolako gurita-suna, sarrera aldezten duten bi ilargi-erdi horienzuritasuna, inoiz ez duk birjinarik izan hain hara-gi uxterrekorik.

— Birjina! Halaxe duk-eta ia, esan zuen Rodi-nek... Behin bakarrik izan duk bortxatua, beregogoz kontra, eta harrezkero, ez duk ezertxo ereizan. Utzidak une batez leku hori...

Eta ankerrak tartekatu egin zuen laztanzabar eta krudelen omenaldia, gurtzapenaren

xedea ohoratu beharrean zapuztuz. Han nesku-tsik izan balitz inor, krudelki erabilia izango zate-keen. Hartaz mintzatu ziren, baina ez zuten ale-rik ere aurkitu, eta beraz, beren eskuez eginzezaketeenaz etsi behar izan zuten; sua piztuzuten nigan... zenbat eta gehiago lehiatzen nin-tzen neure buruaren alde, orduan eta estutzena-go ninduten; halere, gauza serioagoetan hasikozirela ikusi nuenean, nire borreroen oinetaraamildu nintzen, neure bizia eskaini nien, eta oho-rea gorde ziezadatela erregutu.

— Baina ez bazara birjina, esan zuen Rom-beauk, zer axola dio? Zu ez zara deusen errudunizango, bortxatu egingo zaitugu lehen ere egindizuten bezala, eta hortaz, ez dugu bekatu txi-kienik ere egingo zure kontzientziaren aurka;indar horrexek kenduko dizu oro...

Eta gizon zitalak, modu anker hartan kontso-latzen ninduelarik, zizeilu baten gainean etzana-razi ninduen.

— Ez, esan zuen Rodinek bere adiskidearensusperraldia geldiaraziz, zeinaren biktima bihur-tzear bainengoen, ez, ez dezagun indarrik galduizaki honekin, pentsa ezak ezin ditzakegula

gehiago berandutu Rosalierekiko ditugun egitas-moak, eta beharrezkoa diagu kemena hari ekite-ko: zigor dezagun beste modu batez dohakabehau.

— Hori esan ostean, Rodinek sugaldatan jarrizuen burdina bat.

— Bai, jarraitu zuen, zigor dezagun bizitzakentzea baino mila aldiz okerragoa den modubatez; markatu dezagun, seinalatu dezagun.Halako doilorkeria batek, bere larru-azaleandituen gaitz guztiei gehituta, alderrai ibiltzeraedo gosez hiltzera eramango baitu. Gutxien-gutxienik, sufritu egingo dik ordura arte, etagure mendekuak luzaroago iraungo duenez, areatsegingarriagoa bilakatuko duk.

Hori esan ondoren, Rombeauk oratu, etaRodin higuingarriak, lapurrak markatu ohi dire-neko burdin goria itsatsi zidan bizkarraren atze-ko aldean.

— Ausartu dadila agertzera orain, mari-urdanga hori, jarraitu zuen munstroak, ausartudadila, eta letra laidogarri hau erakutsiz, hainezkutuan eta hainbesteko presaz bidaltzerabehartu nauten arrazoiak aise frogatuko ditiat.

Sendatu eta jantzi egin ninduten, pattartanto batzuez zertxobait suspertu, eta gauareniluna aprobetxatuz, bi lagunek, baso ertzeragidatu eta bertan abandonatu ninduten gupida-gabeki, berriro ere ikusaraziz ezen salakuntzabatek arriskua zekarrela ondotik, baldin eta nireegoera tamalgarrian hartara deliberatzenbanuen.

Ni ez beste edozein, larritu egingo zatekeenapur bat mehatxu horren aurrean. Pairatu berrianuen tratu hura ezein auzitegiren erabakia ezzela frogatu ahal nuenez, zeren beldur izan nin-tekeen? Baina nire lañotasunak, nire naturazkoherabetasunak, Parisen eta Bressac jaunarengazteluan izandako zorigaitzen beldurrak, horrekguztiak zorabiatu egin ninduen, ikaratu egin nin-duen. Nola ihes egin besterik ez nuen buruan,neska gaixoa harakai bihurtzeko prest zeudengizatxar haien eskuetan abandonatu beharrarenoinazeak minduta, neure ezbeharrek baino aregehiago. Saminduta eta nahigabetuta, fisikokilaidoztatua bainoago, une hartan bertan jarrinintzen abian; baina noraezean nenbilenez, deu-sen galde egiten ez nuenez, Parisen inguruan

jiraka ibili besterik ez nuen egin, eta bidaiarenlaugarren egunean, Lieusaint izeneko herrirabaino ez nintzen iritsi. Jakinik ezen bide harkhegoaldeko probintzietarantz eraman nintzakee-la, hari jarraitzea erabaki nuen, eta horrela, ahalnuen heinean, urruneko herri haietara ailegatu-ko nintzen, neure jaioterrian horren krudelki uka-tuak izan zitzaizkidan bake-atsedenak Frantzia-tik kanpora topatuko nituelakoan; okerra galan-ta! Izan ere, zenbat eta zenbat atsekabe nituenbizitzekoak oraindik!

Ordura arte hamaika zoritxar pasea banin-tzen ere, orbanik gabe gordetzen nuen neuretolesgabetasuna. Soilik zenbait munstroren txar-kerien biktima nintzelarik, artean neska zintzoensailean ikus nezakeen nire burua. Izanez ere,bost urte lehenago jasandako bortxaketak baka-rrik lohitu ahal izan zuen nire omena, eta jadanikhorren aztarnak ahaztuak nituen... Nire zentzu-men sorgortuek halakorik sentitzeko gaitasunaezabatua zidaten une batean bortxatu ninduten.Hortaz, eduki al nezakeen ezer neure buruariaurpegiratzeko? Ezer ez, ezertxo ere ez, inolakodudarik gabe; nire bihotza garbi zegoen oraindik,

ni loriatsuegia nintzen, baina nire harrotasuna-ren muina zigortua izango zen, eta zain neuzkanzitalkeriak halakoak izango ziren, non ezinezkoizango baitzitzaidan, neure aldetik ahalegin txi-kiena egiterako, neure bihotzaren zolan antzekokontsolagarririk ernaraztea.

Orduko hartan, aldean neraman neukan for-tuna guztia. Ehun ezkutu ingurura iristen zen,eta horixe zen Bressacenetik atera ahal izannuenari Rodinenean irabazitakoa gehituz lortunuen diru guztia. Neure zorigaitzaren gailurrean,artean zoriontsu sentitzen nintzen neuzkanbaliabideak kendu ez zizkidatelako. Poztu eginnintzen pentsatuz ezen jan-edanerako ohi nuengartxutasuna, neurritasuna eta urritasuna nuela-rik, diru horiek aski izango nituela bizibiderenbat aurkitzeko moduan egon arte behinik behin.Egin berria zidaten doilorkeria hura ez nuen inolaere agertuko, iruditzen zitzaidan une oro ezkuta-tu ahal izango nuela, eta narriadura horrek ezzidala bizimodua aurrera ateratzea galaraziko.Hogeita bi urte neuzkan, osasun ezin hobea, etanire zoritxarrerako, gorespen gehiegi egiten ziz-kioten gorpuzkera; baita zenbait bertute ere,

kaltea besterik ekarri ez zidaten arren, horienkontsolagarri zitzaizkidanak, berriki esan dizu-dan legez, eta horiei esker espero nuen egunenbatean zeruak zegokidana emango zidala, sariakemanez ez bazen ere, bai gutxienik egokituzitzaizkidan ezbeharrak etenaraziz. Itxaropenezeta adorez beterik, neure bideari jarraitu nionSens herrira iritsi nintzen arte, eta bertan zen-bait egunetako atsedena hartu nuen. Astebeteaski izan nuen indarberritzeko; agian ogibiderenbat aurki nezakeen herri horretan, baina urrundubeharraz jabeturik, abian jarri nintzen Dauphinéaldean fortuna bilatzeko asmotan. Gauza askonituen entzunak herri horri buruz, eta bertanzoriona aurkituko nuela iruditzen zitzaidan. Ikusdezagun bada, nola erdietsi nuen.

Erlijioarekiko neuzkan sentimenduak ez zireninoiz nigandik urrundu nire bizitzako ezein pasar-tetan. Izpiritu gogorrekoen sofisma hutsalakalboratuz —nik uste likiskeriatik eratorriakgehienak, konbentzimendu sendo batetik baino-ago—, neure gogoa eta bihotza ematen nituenhorien aurka, eta bataren nahiz bestearen bidezhoriei aurre egiteko behar nuen guztia neurega-

natzen nuen. Sarritan, nire zoritxarren kariazkaritatezko eginkizunak uztera behartuta egonnintzelarik, hutsegite horiek konpontzeari ekitennion horretarako parada izan orduko.

Auxerretik irten berria nintzen abuztuaren7an eta ez dut sekula ahaztuko egun hura. Bilegoa eginak nituen gutxi gora-behera, eta una-tzen hasia nintzen sargoriaren eraginez. Zuhaiz-ti batek estalita zuen muino baten gainera igonintzen, bidetik urrun samarturik, bertan freska-tu eta ordu pare bateko lo-kuluska egitekoasmotan, ostatu batean baino gastu gutxiagoegin eta bide nagusian baino seguruago egongonintzelako esperantzaz. Haritz baten itzaleanjesarri nintzen, eta mokadutxo bat jan ondoren,loaren gozoak irentsi ninduen. Luzaz egon nin-tzen lasai lo-zorroan, eta begiak zabaldu nitue-nean, atseginez egon nintzen begira urrutitikzetorkidan ikusmirari. Eskuinera zabaltzen zenbasoaren erdi-erdian, nigandik hiru edo lau lego-ara, kapandorre txiki bat nekusan, airean gorasotilki altxatzen zena... Bakardade zoragarria,nioen neurekiko, zenbat estimatzen dudan zureegoitza hori, Jainkoaz eta beren egitekoez beste

ezertaz arduratzen ez diren hainbat lekaimeatsegin eta bertutetsuren babesetxe behar duzuizan... edo soilik erlijiorako isuria duten eremutarsantu batzuena... gizarte galdu honetatik betikourrunduak, non krimena errugabearen zelatanbaitabil etengabe, hura uzkurtarazi eta ezabatunahirik... Ai! Hortxe bizi dira bertute guztiak, ziurnaiz horretaz, eta gizakien krimenek lurrazpiradeserriratzen dituztenean, horra, bakarlekuhorrexetara joango dira, egun oroz bertuteakgurtzen eta maitatzen dituzten izaki zoriontsuenaltzoan hobiratzera.

Gogoa pentsamendu horietan lausotuta nue-larik, ordekan ardi zaintzen ari zen nire adin ber-tsuko neskatxa bat agertu zitzaidan bat-bateanbegien aurrera. Egoitza hartaz itaundu nion, etaberak esan zidan nekusana Beneditarren komen-tua zela, eta erlijiotasunez, eratsutasunez etairmotasunez parerik ez zeukaten lau bakarzalebizi zirela bertan. «Hara joan ohi gaitun urteanbehin erromerian, esan zidan neska gazteak,Ama Birjina miraritsu batengana, eta bertan,jende errukarriek nahi duten guztia erdiestenditen.» Bereziki harrituta nintzelarik halako Ama

Birjina baten oinetara laguntza eske joatekodesiotan, nirekin otoitz egitera etorri nahi alzuen galdegin nion neskatxari, eta berak ezinez-koa zuela erantzun zidan, ama zain zeukala,baina aise iritsiko nintzela bertara. Berak adiera-zi zidan, ziurtatu zidan, etxe horretako jaungorenak, gizonen artean errespetagarriena etasantuena zenak ezin hobeto hartuko ninduelaberean, eta beharrezkoak izan nitzakeen lagun-tza guztiak eskainiko zizkidala; «On Severinodeitzen zionagu, jarraitu zuen neskatxak, italia-rra dun, Aita Santuaren hurbileko senitartekoa,ongi-egitez betetzen duelarik; oso dun adeitsua,zintzoa, zerbitzaria, berrogeita hamabost urteditin, bizitzaren bi herenak Frantzian iraganak...pozik izango haiz harekin, neska, jarraitu zuenartzainak; hoa bakardade horretara gogoeta egi-tera eta askoz hobeto itzuliko haiz bertatik.»

Kontakizun honek are gehiago sutu zuen nirejorana, eta ezinezko gertatu zitzaidan eliza santuhura bisitatzera joateko neukan irrika oldarkorrageldiaraztea, baita neure erruz egin nituenzabarkeriak zenbait ekintza errukitsuren bidezbertan zuzentzeko desioa ere. Ni neu ere erruki

premian egon arren, ezkutu bat eman nionneska gazteari, eta bet-betan jarri nintzen Oiha-neko Andre Mariarako bidean; hori baitzenkomentu haren izena, nire urratsen helmuga.

Ordekara jaitsi nintzenetik, ez nuen kanpan-dorrea gehiago ikusi; basoa besterik ez neukangidari, eta ordurako sinesten hasia nintzen, eginbehar nuen bide-tarte hura, egindako balioespe-naz oso bestelakoa zela; baina ezerk ez ninduenatzerarazi. Baso ertzera iritsi nintzen, eta ikusirikbanuela oraindik zati bat egun-argiz egiterik,bertan barneratzera deliberatu nuen, ilundubaino lehen komentuan izango nintzela ustenuelarik. Hala eta guztiz ere, ez nuen ikusi inola-ko giza arrastorik... etxe bakar bat ere ez, etabide guztian zehar, aski gutxi ibilia zegoen bide-zidor bat, zoriaren menpe jarraitzen nintzaiona.Bost legoa eginak nituen ordurako gutxienez,eta ez nuen oraindik deus ikusi, harik eta halakobatean, Goiko Izarrak unibertsoa argitzeari era-bat utzi zionean, kanpai baten hotsa entzuten arinintzela uste izan nuen arte... Adi jarri nintzen,zarataren aldera abiatu nintzen, bai presaka

abiatu ere; bidezidorra pixka bat zabaldu zen,azkenik zenbait heskai atzeman nituen, eta han-dik gutxira komentua. Deus ez zegoen bakarda-de hura baino oihanez hertsiagorik. Beste egoi-tzarik ez zegoen eremu hartan, hurbilena seilegoara zegoen, eta sekulako basoek inguratzenzuten etxe hura alde guztietarik; sakonunebatean zegoen; beraz, asko jaitsi behar izannuen haraino iristeko, eta horrexegatik galdunuen bistatik kanpandorrea, ordekara ailegatunintzenez geroztik. Lorazainaren etxola zegoenkomentuaren harresietan; bertara zuzendubeharra zegoen sartu baino lehen. Atezainmoduko honi galdetu nion ba al zegoen lekaide-buruarekin hitzegiterik. Zertarako nahi nuen gal-degin ondoren, adierazi nion erlijiozko eginbeharbatek ekarri ninduela babesleku zerutar hartara,eta hara iristeko pairatu behar izan nituen nahi-gabe guztiez kontsolatuko nintzatekeela baldineta Ama Birjina miraritsuaren eta irudi jainkotiarhori gorde duen etxeko elizgizon santuen oineta-ra makurtzeko aukera izango banu. Lorazaina,dei egin ondoren, komentu barrura sartu zen,baina berandu zenez eta lekaideak afaltzen ari

zirenez, denboratxo bat eman zuen itzuli bainolehen. Azkenik, elizgizonetako batekin azal-duzen:

— Andereño, esan zidan, hona On Clément,etxeko jaurlea, zure borondate horrek lekaide-burua arduraraztea merezi ote duen jakiteradator.

Clément, bere gorpuzkerarekin inondik erebat ez zetorren izena zuelarik, berrogeita zortziurteko gizona zen, ikaragarri gizena, tamainagaitzekoa, begirada ilun eta beldurgarria zuena,ahots marrantatsu batek jaulkitako hitz gogorrezsoilik mintza zitekeena, benetan gizon zitalbaten eitea, bihozgabe baten itxura zuena; dar-dararazi egin ninduen... Halatan, defendatzekoaukerarik izan gabe, jasandako zorigaitzen oroi-tzapenak etorri zitzaizkidan aztoramenduz josi-tako neure oroimenera, odol arrastoetan gorpuz-tuta...

— Zer nahi duzu, esan zidan lekaideak,modurik mukerrenean, hau al da garaia elizabatera etortzeko?... Hau piura, menturazale batdirudizu!

— Gizon santu hori, esan nion burua beheiti-tuz, uste nuen beti zela garaia Jaunaren etxeraazaltzeko; urrundik heldu naiz, irrikaz eta debo-zioz beterik, bertan sartzeko asmotan, eta ahalbalitz aitor-entzulearengana jo nahi nuke, niregogo-barrenak ezagututakoan ikusiko baituberorrek irudi santuaren oinetara belaunikatze-ko duin naizen ala ez.

— Baina orain ez da aitortzak egiteko teno-rea, esan zuen lekaideak bere iharduna goxatuz;non igaroko duzu gaua? Hemen ez dugu zuretza-ko ohantzerik... Hobe zenuen goizean etorri bazi-na.

Halatan, hori eragotzi zidaten arrazoiak azal-du nizkion, eta erantzunik eman gabe, Clémentbere lekaide-buruari kontuak ematera joan zen.Minutu batzuk geroago, elizako ateak zabalduziren, eta On Severino bera etorri zen nigana,lorazainaren etxola ondora, eta berarekin bateragurtokian sartzeko gonbidapena egin zidan.

On Severino, bide batez egoki litzatekeelarikberari buruzko idea bat ematea, berrogeitahamabost urteko gizona zen, arestian esan zida-

ten legez, baina gorpuzkera ederra zuen, begi-tarte liraina, gizon sasoitsuaren planta, Herkulesbezain gihartsua, eta hori guztia, inolako gogor-tasunik gabe; halako dotoretasun eta samurta-sun bat nabarmentzen zitzaion bere osotasu-nean, eta ezagun zuen bere gaztaroan gizon ler-denaren edertasun guztiak eduki bide zituela.Munduko begirik ederrenak zituen, noblezia igarzitekeen haren hazpegietan, eta ahots-doinurikzintzoenaz, zoragarrienaz, adeitsuenaz hornituazegoen. Inoiz hitz gordinik jaulki ez zuen ahoske-ra atsegin horretan, bere sorterria ezagut zite-keen, eta aitor dut erlijio gizon honen dohainhauek guztiek pixka bat arindu zidatela besteakeragin zidan beldurra.

— Neska maitea, esan zidan amultsuki, des-garaian bazabiltza ere, eta guk horren beranduinori harrerarik egiteko ohiturarik ez daukagunarren, zure aitortza entzungo dut, eta gero, gauabehar den moduan nola igaro pentsatuko dugu,hona ekarri zaituen irudi santu hori bihar goizeanagurtzeko aukera izan dezazun arte.

Elizan sartu eta ateak itxi ziren. Aitortegiarenondoan kriseilu batek argia egiten zuen. Severi-

nok jesartzeko esan zidan; bera ere eseri zen,eta konfiantza osoz mintzatzeko erregutu zidan.

Biziki atsegina iritzi nion gizon haren aldame-nean zeharo lasaiturik, eta umildu ondoren, eznion ezertxo ere ezkutatu. Neure hoben guztiakaitortu nizkion, neure zorigaitz guztien kontueman nion, eta Rodin zitalak nire larruazaleanutzitako arrasto laidogarria ere erakutsi nion.Severinok adi-adi entzun zuen dena, eta zenbaitpasarte errepikarazi zidan errukiaren eta jakin-minaren xedetan. Baina mugimendu batzuk,esaldi batzuk, nabarmenarazi egin zuten: Ene!Hura hobeto hausnartu nuen arte ez nuen jakinordea. Gertakari hartaz lasaiagotu nintzenean,ezinezkoa suertatu zitzaidan ez ohartzea lekai-deak sarritxotan hainbat keinu eginak zituela,zeintzuek berak egindako galderek grinatik askozeukatela erakusten baitzuten, eta galderahoriek ez zirela xehetasun lizunenetara gustozbakarrik mugatzen, baizik eta are gogo biziagobatek eraginda ekiten ziela ondoko bost puntuei:

1.—Ea benetan egia al zen ni umezurtza etaParisen jaioa nintzela. 2.—Ziur al nintzen eznuela senitartekorik gehiago, ez lagunik, ez

babesik, azken batean nik idatz niezaiokeeninor. 3.—Komentuaz mintzatu zitzaidan artzain-neska hari bakarrik adierazi al nion bertara etor-tzeko nuen desioa, eta ea ez al nion elkar ikuste-ko aipurik egin itzultzen nintzenerako. 4.—Egiaal zen bortxatu ninduten egunetik ez nuela inorikusi, eta ea ziur al nengoen nitaz plazer hartuzuen gizonak naturak gaitzesten duen alderditiknola baimentzen duenetik egin zuela. 5.—Eauste al nuen ez zidala inortxok ere jarraitu eta eainork ikusi al ninduen komentuan sartzen.

Galdera hauei aldarterik umilenaz, zintzoe-naz eta lañoenaz erantzun ostean:

— Ea bada, esan zidan lekaideak bere lekutikaltxatuz eta eskutik oratuz, zatoz, ene neskatxa,bihar ahaleginduko naiz bisitatzera etorri zarenirudi horren oinetan jaunartzearen poz-atseginaizan dezazun: has gaitezen orain zure leheneginbideak betetzen; eta elizako sakongunebatera gidatu ninduen...

— Baina zer?, esan nion ezin menderatunezakeen halako ezinegon batek astintzen nin-duelarik... baina zer, ene jauna, barrura sartubehar al dugu?

— Nora bestela, erromes xarmangarri hori?,erantzun zidan lekaideak, sakristian barneraraz-ten ninduelarik... Zer da? Lau bakarzale santure-kin gaua pasatzeko beldurrez, ala? Ene! Ikusikoduzu nola aurkituko dugun zu ez gogaitzekomoduren bat, aingerutxo hori; eta ez badizuguplazer handirik ematen, behinik behin gureeizerbitzatuko diezu beren hedadura osoan.

Hitz hauek ikararen ikaraz inarrosi ninduten;izerdi hotz batek hartu ninduen eta kordokarazi;gau berandua zen, ezein argik ez zituen gurepausoak gidatzen, eta izuak jotako nire irudime-nak Herioaren itzala ikusarazten zidan neureburuaren gainean sega astintzen; belaunek hutsegin zidaten... Hona iritsitakoan, lekaidearenmintzaera goitik behera aldatu zen bat-batean,eta iraintzearekin batera, heldu egin zidan:

— Emagaldu hori, esan zidan, ibili beharradago, ez hasi kexuka eta ezezka, dena alferrikizango baituzu.

Hitz zantar hauek indarra eman zidaten. Etsizgero galduta nintzela sentitu nuen, eta hortaz,suspertu egin nintzen...

— Ene Jainkoa!, esan nion sugegorri hari,neure sentimendu onen biktima izan behar aldut berriro? Eta erlijiorik errespetagarrienerahurbiltzeko dudan desioak berriro krimen bezalazigortua izan behar al du?

Aurrera jarraituz, zokogune ilunetan barnatuginen, non ezerk ez baitzidan gure kokaerarenedota irteeren aztarrenik ere ezagutzeko auke-rarik ematen. On Severinoren aurrean nindoan;bera arnasestuka zihoan atzetik, eta hitzak lar-daskan jaulkitzen zituen: hordituta bezala zego-ela esan zitekeen; tarteka, ezkerreko besoaz gel-diarazten ninduen gerriaren inguruan atxikiz,eskuineko eskua soinekoaren atzealdetik lerra-tzen zuen bitartean, alderdi lizun hori zabartasu-nez eskuztatuz, hain zuzen ere, gizonen parekobihurtzen gaituen puntu hori, zeina beren plazerlotsagarrietan sexu hau nahiago dutenen ome-naldi-xede bakarra baita. Maiz gizon lizunkoihonen ahoa bera ere alderdi horietan pausatzenzen, gordeleku ezkutuenera ere iristen zelarik;jarraian, ibilerari berrekin genion. Eskailera battopatu genuen; hogeita hamar edo berrogeimaila ondoren, ate bat ireki zen, argi-distirek

itsutu egin ninduten gela zoragarri eta bikainkiargitu batean sartzean; han hiru lekaide eta launeskato ikusi nituen, biluzik zeuden beste lauemakumek zerbitzatutako mahai baten ingu-ruan: ikuskizun horrek dardarizoka jarri ninduen.Severinok aurrera bultzatu ninduen eta halaxegertatu nintzen gelan berarekin.

— Jaunak, esan zuen sartzean, utzidazuebenetako fenomeno baten aurkezpena egiten:hona hemen Lukrezia bat, bere bizkar gaineanbizimodu okerreko nesken aztarna darama,baina bere kontzientzian Birjina baten xalotasuneta lañotasun guztia du... Behin bakarrik izan dabortxatua, lagunak, eta harrezkero, sei urte dirajada; beraz, neskutsa da ia... egiatan, hala baili-tzan eskaintzen dizuet... bestetik ederrena da...Ai Clément, zein ederki jostatuko zaren mamieder horiekin... Hori guritasuna, adiskidea,horiek haragiak!

— Ai!, esan zuen Clémentek erdi-mozkortu-rik, zegoen lekutik altxatuz eta niregana hurbil-duz: bai enkontru laketgarria! Ziurtatu egin nahiditut egitateak.

Ahalik eta denborarik gutxienaz egonarazikozaitut, Andere, esan zuen Teresak, nire egoera-ren berri jakin gabe, baina han topatu nituenpertsona berriak azaltzeko dudan premiak kon-takizunaren haria une batez etetera behartzennau. Zuk ezagutzen duzu On Severino, igarditzakezu bere gurariak; ai ene! Horrelakoetanzuen galdukeria hainbesterainokoa zen, ez zensekula bestelako plazerrez gozatua. Hura bainaturaren egitateen zentzugabekeria; izan ere,bidezidorrak baizik ez hautatzearen fantasiabitxia izanik, munstro hau hain dohain itzelezzegoen hornitua, non biderik ibilienak ere estue-giak iruditzen baitzitzaizkion.

Clémenten antzirudia lehendik eginda dago.Gehi iezaiozu marraztu dudan irudiari basakeria,isekazalekeria, azerikeriarik arriskutsuena,gauza orotarako neurrigabekeria, izaerarikeztenkari eta iraingarriena, bihotzik ustelena,Rodinek bere ikasleekiko zeuzkan nahikari kru-del berberak, sentimendu eta erlijio eza, bosturte lehenagotik ankerkeriak dastarazten zizkionatseginak bakarrik bilatzera eraman zuen adiu-

rrea, eta gizon zital honen irudirik osatuena izan-go duzu.

Antoninek, orgia gaitzesgarri hauetako hiru-garren aktoreak, berrogei urte zeuzkan; txikia,argala eta oso kementsua zen, Severino bezainbeldurgarriki antolatua eta Clément bezain gaiz-toa ia; bere adiskideak zeuzkan plazerren mires-le zen, baina behintzat hain krudela ez zen tentubatez libratzen zen haietara; zeren Clémentek,horren grina bitxiaz baliatuz, emakume bat lai-doztatu eta oinperatzea beste xederik ez zuenbitartean, hartaz beste modu batera gozatzekoaukerarik gabe, Antoninek berriz, naturarenxahutasun guztian eztiki baliatzen zelarik hartaz,bere faboreen bidez ohoratzen zuenari sugar etaadore gehiago ematearren bakarrik erabiltzenzuen zigorra. Hitz batez, bata gustoz zen basa-tia, eta bestea, fineziaz.

Jérôme, lau bakarzale hauetarik zaharrena,denetan haragikoiena zen. Lekaide honen ari-man guraririk, grinarik eta desegokitasunik ika-ragarrienak zeuden bilduta; besteen apetaldie-kin batera, bere adiskideek neskatxen arteanbanatzen zuten huraxe jaso nahi izaten zuen

beregan, eta inoiz berak ematen bazuen (maizgertatu ohi zena) berarekin ere modu bereanjokatzeko baldintzaz izaten zen beti; bestetik,Venusen tenplu guztiak berdin zitzaizkion, bainabere indarrak ahultzen hasiak ziren, eta orain,zenbait urtetatik hona, nahiago izaten zuen beraekintzaile izatea eskatzen ez zuen bat, harenganutziz zentzumenak piztearen eta estasia sortzea-ren ardura. Ahoa zen gehien estimatzen zuentenplua, eta hautazko plazerretara libratzen zenbitartean, bigarren emakume bat zeukan, maki-laren laguntzaren bidez supizten zuena. Bestal-de, gizon honen izaera arrunt nardagarria zen,besteena bezain dongea, eta galdukeria edozeinitxurapean agertuta ere, ziur zen berehala aurki-tuko zituela sektariak eta tenpluak etxe infernu-tar hartan. Anitzez errazago ulertuko duzu,Andere, nola eraikia zegoen azaltzen badizut.Bakarleku lizun hura arta handiz gobernatzekozenbait eskuarte miragarriz baliatzen ziren,ehun eta gehiago urte lehenagotik bere horretanzirautenak, eta beti, lau erlijio-gizon aberatse-nak, Ordenan aitzindarienak, jatorri onenekoak,ezkutaleku ilun horretan hobiratuak izan zitezela

eskatzeko adina jareitasun zutenak egiten zirenetxearen jabe, eta sekretu hori ez zen sekulasantan bertatik irtengo, emateko dauzkadan gai-nerako azalpenen arabera ikusiko duzunmoduan; itzul gaitezen beraz irudien deskribape-nera.

Afaltzera bildutako zortzi neskak hain zirenedadez desberdinak, non ezingo bainizuke orohar denen hurbilpenezko imajina bat egin. Zen-bait xehetasun ematera behartuta nago, ordea.Halako berezitasunak harri eta zur utzi ninduen;has gaitezen bada, gazteenarengandik, etaordena horri jarraiki azalduko dizkizut banan-banan.

Nesketan gazteenak apenas zuen hamarurte: aurpegitxo sotil bat, hazpegi politak, berezoriaren eite umila, goibel eta ikaratia.

Bigarrenak hamabost urte zeuzkan: neurrita-sunarekiko eragozpen berbera, ahalke gaizto-tuaren itxura, baina gorpuzkera liluragarria, etaxarma ugari bere osotasunean.

Hirugarrenak hogei urte zeuzkan: margotuaizateko sortua, horaila, ilajerik ederrena, hazpe-gi xume, doi eta eztiak; otzanagoa zirudien.

Laugarrenak hogeita hamar urte zituen: inonikus zitekeen emakumerik ederrenetakoa zen;xalotasuna, zintzotasuna, eratsutasuna nabar-mentzen ziren bere jokaeran, eta arima eztibaten bertute guztiak.

Bosgarrena hogeita hamasei urteko emaku-mea zen, sabelean hiru hilabeteko haurra zera-mana; gaztain koloreko ilea, txit bizia, begi ede-rrekoa, baina iritzi nionez, lotsa guztia, moduz-kotasun guztia, neurritasun guztia galdua zuena.

Seigarrena adin berekoa zen; upela bezaingizena, neurriz itzela, hazpegi ederrekoa, bete-tasunak antzaldatutako benetako handitzarra;larru bizirik zegoen nik ikusi nuenean, eta errazikusi ahal izan nuen ez zeukala bere gorputzlodiaren atal bakar bat ere gizatxar haien basa-tikeriaren aztarrenik gabe, halabeharraren zori-txarraz haien plazerrei zerbitzatzera behartutaegotearen ondorio.

Zazpigarrena eta zortzigarrena berrogei urteinguruko bi emakume eder askoak ziren.

Jarrai diezaiogun orain leku lohi honetara iri-tsi nintzeneko istorioari.

Lehen ere esana dizut sartu orduko haietakobakoitza nigana hurbildu zela; Clément izan zenausartena. Bere aho lizuna supituan itsatsizitzaion nireari; atzera egin nuen beldurrez,baina ulertarazi zidaten aurkako ekintza guztiakalferrikako milikakeriak besterik ez zirela, etaegin nezakeen gauzarik onena nire adiskideekegiten zutena egitea zela.

— Aise imajinatuko duzu, esan zidan OnSeverinok, ez duela deusetarako balio zaudenbakarleku garaitezin honetan ukoka saiatzeak.Diozunez, zorigaitzak aski ezagunak dituzu;halere, neskatxa bertutetsu batentzat orotanhandiena falta da oraindik zure ezbeharrenzerrendan. Ez al da garaia bertute harrosko horihondora dadin? Eta izan al liteke ia birjina hogei-ta bi urtetan? Ikusten dituzu zenbait adiskide,zuk bezala, sartzerakoan muzin egin nahi izanzutenak, eta zuk zuhurki egingo duzun bezala,azkenik men egin dutenak, beren defentsaktratu txarra besterik ez dakarkiela ikusi dute-nean. Onena horrela aitortzea duzu, Teresa,jarraitu zuen lekaide-buruak, zigorrak, arbastak,zartailuak, ziriak, sokak eta zigortzeko bestelako

milaka tresna erakutsiz... Bai, komeni da zukjakitea; horiek dira neska hezikaitzekin erabil-tzen ditugunak; zerorrek ikusi konbentzitutaegoteko gogorik baduzun. Gainera, zer eskatukozenuke hemen? Berdintasuna? Ez dugu horrela-korik ezagutzen; Gizatasuna? Gure atsegin baka-rra legeak urratzean datza; Erlijioa? Hutsala daguretzat, gehiago ezagutzen dugun heineanhandituz doa berarekiko dugun mesprezua.Gurasoak..., lagunak..., epaileak? Ez dago horre-lakorik paraje honetan, neska maitea; hemen ezduzu aurkituko norberekeria, bihozgabekeria,gehiegikeria eta errukigabekeriarik muturrekoe-na baizik. Men egitea, horixe da zure patua, ezbesterik; zauden babesleku menperaezin hone-tan josi itzazu begiak, inoiz ez da kristaurik ager-tu toki hauetan; komentua hartuko dute, araka-tuko dute, kiskaliko dute, baina inola ere ez duteaurkituko ezkutaleku hau. Gela isolatu hau lur-pean dago, eta lodiera sinestezinezko sei hor-mek inguratzen dute alde guztietatik, eta zuhementxe zaude, ene neskatxa, lau gizon hara-gikoion erdi-erdian, ziurrenik zu sorosteko inola-ko gogorik ez dutenak, eta zure eskeek, zure

malkoek, zure erreguek, zure belaunikatzeek etazure garrasiek are gehiago sutu baizik egingo ezdituztenak. Nori eskatuko diozu orduan lagun-tza? Horrenbesteko jelosiaz otoitz egiten diozuneta halako gartsutasuna eskertzeko ziega hone-tara pixka bat gehiago amilarazi zaituen Jainkohorri izango ote? Bere alferrikako legeak irainduzune oro laidoztatzen ari garen alegiazko Jainkohorri ote?.. Jainko hori zure buruan oldoztua da,Teresa, ez dago inolako indarrik, zuk imajinadezakezun edozein izatekoa izanda ere, zu gureeskuetatik ebastera etor daitekeenik, eta ezlitezkeen gauzen artean, ezta mirarien arteanere, ez dago inolako bitartekorik estimu handi-tan daukazun bertute hori luzaroago iraunarazi-ko dizunik, ezta gu lauok zurekin burutuko ditu-gun gehiegikeria lohien harakai bihurtzea, zen-tzu guztietan eta era guztietan, eragotziko dizu-nik ere... Biluztu zaitez beraz, mari-urdanga hori,eskain iezaiozu zeure gorputza gure haragi-ega-rriari, instant batean narriatua izan dadila, edobestela, traturik bihozgabeenek erakutsiko dizu-te zu bezalako zorigaiztokoak zein eratako arris-kutan jartzen diren guri obeditu ezean.

Berba horiek... agindu ikaragarri horiek ezzidaten beste irtenbiderik uzten, damu nuen,baina, ez al nintzateke errudun izango, nire biho-tzak esaten eta nire egoerak oraindik baimen-tzen zidan hura egin ez banu? On Severinorenoinetara makurtu nintzen, etsipenak jotakoarima baten hitz-jario guztia erabili nuen nireegoeraz ankerki balia ez zedin erregutzeko;negar-malkorik garratzenak isuri nituen harenbelaunen gainera, eta imajina nezakeen gauza-rik latzenak, nire iduriz esan nitzakeen gauzariksarkorrenak, oro saiatu nuen gizon horrekin...Zertarako balio zuen ordea horrek guztiak, Jain-ko handia? Ukatu egin behar al nuen malkoeklizunkoi honen begietara xarma bat gehiagozutela? Zalantzarik egin al nezakeen gizon zitalhoriek samurtzearren egin nezakeen ahaleginorok sutu baizik ez zituela egingo?...

— Atxikiozu zera honi..., esan zuen Severinokhaserre bizian, helduiozu Clément, biluzik geradadila minutu batean, eta ikas dezala gu bezala-koen etxeetan errukiak ez duela Natura itotzerik.

Clément, aparra zeriola, suspertu egin zennire jazarpenekin, eta besotik lehor eta urduri

heldu zidan; bere hitzak eta ekintzak irain izuga-rriekin nahastuz, airean bota zituen nire arropakminutu batean.

— Horra neska ederra, esan zuen lekaide-buruak bere hatzak nire gerrian gora ibiliz, Jau-nak suntsi nazala inoiz hobeto eginik ikusi baldinbadut: lagunok, jarraitu zuen lekaide honek,antola dezagun geure eginbidea; ondo ezagu-tzen dituzue harrera egiteko darabiltzagun erak,denak paira ditzala, bakar bat ere ahaztu gabe;bitarte horretan beste zortzi emakumeak gurejiran egon daitezela, beharrak asetzeko, edoernarazteko.

Bat-batean zirkulu bat egin zen, erdian jarrininduten, eta bertan, bi ordu baino denboraluzeagoan, lau lekaideek aztertua, behatua etaukitua izan nintzen, banan-banan bakoitzak beregorespenak edo gaitzespenak jaurtitzen zituenbitartean.

Utziko didazu, Andere, esan zuen gure gatibuederrak gorri-gorri, ekinaldi arbuiagarri honeta-ko zenbait xehetasun lizun zuri isiltzea; zure iru-dimenak imajina dezala horrelakoetan neurriga-bekeriak gizon zitalei iradoki diezaiekeen guztia;

imajina itzazu nire adiskideengandik nireganabatera eta bestera ibili zirela, erkatzen, hurbil-tzen, aurkatzen, eztabaidatzen, eta halere, ordu-ko lehen orgia arin haietan gertatu zenaz ideiaahul bat besterik ez duzu izango oraindik, aurkiprobatuko nituen izugarrikeria guztiekin pareka-tuz.

— Ea bada, esan zuen Severinok, harrigarrikiasaldatuta zeuzkan gurariak ezin bareturik, etaegoera beldurgarri hartan bere biktima irenstekoprest zegoen tigre baten itxuran, gutako bakoi-tzak probarazi diezaiola bere desiorik gogokoe-na.

Eta doilorrak, zizeilu baten gainean bere egi-tasmo gaitzesgarrietarako jarrera aproposbatean ezarriz, eta bere bi lekaidek eusten zida-telarik, dugun sexua arbuiatuz ez dugunarenantzeko egiten gaituen modu zital eta makurhorretan asetzen saiatu zen nirekin; baina, edogizon likits hori indartsuegi hornitua zegoen, edoNatura irauli egin zen nire baitan plazer horienpentsakizunetan, zeren ezin izan baitzituen era-gozpenak gainditu; agertu orduko iraitzia suerta-tu zen... Banandu, hertsatu egin ninduen, baita

larrutu ere, ahalegin guztiak hutsalak gertatuziren ordea; munstroak, bere desioek ezin erdie-tsi zezaketen aldarearen gainera zuzendu zuenhaserrea, jipoitu, zimikatu, hozkatu egin zuen;froga berriak sortu ziren bortxakeria horienbarrutik; haragi beraztuak prest ziren berriro,bidea erdi-irekitzen hasi zen atzera, ahari-buruabarneratu zen; garrasi beldurgarriak jaulkinituen; masa hori berehala irentsia izan zen, etasugea, indarrak ahitu zizkion pozoi bat jaurtiz,jabaldu egin zen azkenik, beragandik urruntzekoegiten nituen mugimenduengatik amorruz negareginez. Nire bizitzan ez nuen sekula hainbestesufritu.

Clémentek aurrera egin zuen; dardoz arma-turik zegoen; bere xede maltzurrak leher eginzuten bere begietan.

— Neu izango naiz, esan zuen Severinok, neuizango naiz mendekatuko zaituena, aita nirea,neu izango naiz sugekume hau zuzendukoduena zure plazerrei muzin egitetik.

Ez zen beharrezko izan niri inork eusterik;bere besoetako batek heldu eta bere belauneta-ko baten kontra estutu ninduen, zeinak nire

sabelari bultza eginez, ageriago utzi baitzionbere gurariak laketaraziko zituena. Lehenik berekolpeak probatu zituen, eta bazirudien aitzin-saio bat egiteaz beste asmorik ez zeukala; bainaberehala, haragi-gosez hordi, ankerra joka hasizen indarrak iraun zioten arte; deus ez zen harenbasakeriatik libratu; bizkarraren erdialdetik izte-rren zati mamitsuetaraino, traidoreak den-denaastindu zuen: une horietan amodioa ere nahas-tera ausartuz, bere ahoa nireari itsatsi zion etaoinazeak eragiten zizkidan intziriak arnastu nahiizan zituen... Malkoak isurtzen ari nintzen, berakirentsi egiten zituen, tarteka musukatu tartekamehatxu egiten zidan, baina jotzen segitzenzuen. Hartan ziharduela, emakume batek kitzi-katu egiten zuen; belauniko bere aurrean, modudesberdinean zerabiltzan eskuak harekin: zen-bat eta lan hobea egin, orduan eta bortitzagoakziren ematen zizkidan kolpeak; sarraskitua izate-ko prest nintzen baldin eta ezerk ez bazuen nireezbeharren amaiera iragartzen: alderdi guztiakzeharo hebaindu arren, alferrik zen; itxarotennuen amaiera bere zorabioa baizik ez zen izan;krudelkeria berri batek hartaratu zuen: nire zin-

tzurra gizon basa haren mende zegoen, sutu egi-ten zuen, eta berak hara zuzendu zituen hortzak,kosk egin zidan gizajaleak, eta izugarrikerriahorrek erabaki zuen krisia, ihes egin zion intsen-tsuak. Garrasi beldurgarriak, irain izugarriaknagusitu ziren herio hartan, eta lekaide indar-geak Jéromêren eskuetan utzi ninduen.

— Ni ez naiz zure bertutearentzat Clémentbaino arriskutsuagoa izango, esan zidan haragi-koiak beste lekaideak sakrifizioa burutu berriazuen aldare odoldua laztanduz, baina nahi nituz-ke erretentxo horiek musukatu; ni ere horiek ire-kitzeko besteak bezain duin naizenez, ohoreapur bat zor diet; nik gehiago nahi dut, jarraituzuen gizon likits zaharrak bere hatzetako batSeverino kokatu zen lekuan sartuz, oiloak errundezala nahi dut, eta bere arrautza jan nahi dut...egingo al du?... Bai, noski!... Ene, zein guriadagoen!...

Hatzek ahoari leku utzi zioten... Zer eginbehar zen esan zidan, eta gogoz kontra, halaxeegin nuen. Nire egoera hartan, ene! Uko egin alnezakeen? Doilorra bapo geratu zen... arrapazkajan zuen dena, eta gero, bere aurrean beluniko

ezarraraziz, niri erantsita paratu zen jarreraberean; kexu oro debeku zaidan leku batean asezuen bere grina laidogarri hura. Hala ziharduenbitartean, emakume lodia jipoika ari zitzaion, etabeste batek, bere ahoaren parean jarririk, ares-tian egin beharrean aurkitu nintzen eginkizunberbera bete behar izan zuen bertan.

— Ez da nahikoa, esan zuen doilorrak, beha-rrezkoa da nire eskuetako bakoitzean... ez baike-nekien gehiegi nola berretu litezkeen...

Bi neskatxa ederrenak hurbildu eta esanda-koari obeditu zioten: hortxe adibide argia, asee-zintasunak nolako gehiegikerietara bultzatzenzuen Jéromê.

Edonola izanda ere, lohiaren lohiaz, pozikzegoen bera, eta nire ahoak, ordu erdi batenburuan, gizon zitalaren omenaldi okaztagarriajaso zuen azkenik, igartzea erraza izango zaizunhiguin batez.

Antonin azaldu zen: «Ikus dezagun, esanzuen, horren garbia den bertute hori; erasobakar batek zauritu badu, nekez antzeman ahalizango zaio». Armak gertu zeuzkan, gogo onezekingo ziekeen Clémenten episodioei. Esan dizu-

dan bezala, zigorra dantzaraztea beste lekaidehorri bezain gustokoa zitzaion, baina presarenpresaz zebilenez, bere adiskideak jarri ninduenegoera aski zitzaion, eta egoera hori aztertu,hartaz gozatu, eta haien guztien jarrerarik gogo-koenean ezarriz, sarrerako zaindari diren bi ilar-gi-erdiak eskuztatu zituen une batez; tenpluarenateaurrea oldarka birrinduz, berehala izan zensantutegiaren barnean, eta erasoa, Severinokburututakoa bezain bortitza izanagatik ere,horren ildo meharretik egin ez zenez, ez zen hainjasangaitza gertatu; atleta zangarrak bi aldake-tatik heldu zidan, eta ezin egin nitzakeen mugi-menduak nire ordez berak egiten zituelarik, berekontra astindu ninduen indarrez; Herkules honenahalegin berretuengatik esan liteke ezen, lekuharen jabe izatearekin aski ez eta, hauts bihurtunahi zuela. Halako eraso beldurgarriek, niretzatberriak zirenak, abailduta utzi ninduten, bainagaraile bihozgabeak, nire oinazeengatik baterelarritu gabe, bere plazerrak nola bikoiztu beste-rik ez zerabilen gogoan; oro zebilkion jiraka, orozitzaion kitzikagarri, oro zitzaion mesedegarribere haragizalekeriarako; bere aitzinean, nire

bizkarren gainean altxata, hamabost urteko nes-katxak, zango-zabalik, nigan sakrifikatzen arizen aldarea eskaintzen zion haren ahoari, etabertatik, aspaldi ez zela neska gazte honi Natu-rak emandako zuku zoragarri eta jario berrikoazurgatu zuen bere gogara; nire garailearen biz-karraren aurrean belauniko zegoen zaharretakobatek astindu egiten zuen, eta bere mihi likitsazdesioak suspertzen zizkion, estasia eragin zionarte, lizunkoiak esku bakoitzean emakume banasupizten zuen bitartean, bera ere su hartan arehobeto urtzearren. Ez zen sentimenik suak har-tuta ez zeukanik, alerik ere ez bere zoraldiarenperfekzioa bilatzen ez zuenik. Iritsi zen ukitzera,bai, baina zitalkeria haiengatik guztiengatik uneoro sentitzen nuen beldurrak eragotzi egin zidanpartekatzea... Berak bakarrik erdietsi zuen; bereastinaldiak, bere oihuak, denak iragarri zuen, etazoritxarrekoa ni, batxilergoan baizik piztu eznuen sugar baten frogek blaitu ninduten; azke-nik, orduantxe inmolatu berria izan zen tronua-ren gainera erori nintzen, nire oinaze eta malko-ei esker, nire etsipen eta arrangurei esker baka-rrik jabetzen nintzelarik neure existentziaz.

On Severinok, alabaina, niri jaten ematekoagindu zien emakumeei, baina ardura horiei eki-teko asmotik aski urrun, sumindurazko erasoaldigarratz batek asaldatu zuen nire arima. Nik,neure gloria guztia eta neure zorion guztia ber-tutean jarrita nuen honek, zoriaren gaitz guztien-tzako kontsolamendua zintzotasunean bilatzennuen honek, ezin nezakeen hain krudelki laidoz-tatua ikustearen ideia neure buruan oldoztu,batez ere, sorospen eta kontsolamendu gehienjasotzeko itxaropena nuen haien eskuetan: mal-koak erruz isuri nituen, nire aieneek sotoandurundatu zuten; zilipurdika ibili nintzen lurrean,nire bularraldeari joka, ileak erauzka, nire borre-roei erreguka, herioztu nintzaten eskatzeraino...Sinetsiko al didazu, Andere, ikuskizun beldurga-rri horrek are gehiago sutu zituela?

— Ai!, esan zuen Severinok, ez dut sekulahalako ikuskizun ederrik gozatzeko aukerarikizan; ikus ezazue, lagunak, zein egoeratan jarrinauen; sinestezina da emakumeen oinazeeknigan lortzen dutena.

— Egin dezagun gure azpiko berriro, esanzuen Clémentek, eta zoriari aldarri egiten ikas

dezan, joka dezagun are ankerkiago mari-urdan-garekin bigarren erasoaldi batean.

Egitasmo hori oldoztu orduko gauzatu zuten;Severinok aurrera egin zuen, baina nork esangozukeen! Bere grinak are sumindura maila han-diago baten premian zeudelarik, Clémenteneginbide ankerrak gauzatu ondoren bakarriklortu zuen behar adinako indarra krimen berriabetetzeko. Hura bortizkeriaren latza, ene Jain-koa! Posible al zen jasaten ari nintzen indarkeria-ren oinaze moralaren krisi-unea erdietsi arterai-no eramatea krimen hura, halako oinaze fisikobasatia eragitearren?

— Ez litzateke bidezkoa izango episodio gisahain egokia zaiguna nobizia honekin ez erabil-tzea, esan zuen Clémentek hari ekiteko hastape-netan, eta aitortzen dizuet ez dudala zuek bainohobeki tratatuko.

— Egon pixka batean, esan zion Antoninekniri berrekiteko prest zekusan bere nagusiari;zure sugar hori neska zoragarri honen atzekoalderdietan asaskatzen duzun bitartean, nik, eneiduriz, intsentsuz bete nezake kontrako aldekoJainkoa; bion artean ipiniko dugu.

Halako jarreran paratu ninduten non oraindikneure ahoa Jéromêri eskain bainiezaiokeen; har-tara hertsatu ninduten. Clément nire eskuetanjarri zen eta kitzikatzera behartua izan nintzen;lekaime guztiak talde beldurgarri honen ingu-ruan zeuden jiran; guztiek kitzigarrien zitzaienaeskaintzen zieten ekintzaleei, ongi aski zekitenbezala; edonola ere, nik den-dena jasan nuen;nire gainean zegoen pisu guztia; Severinok sei-nalea egin eta beste hirurek gertutik jarraitu zio-ten, eta halaxe gertatu nintzen ni, bigarren aldiz,gizatxar haien likiskeria nardagarriaren frogekzitalki lohitua.

— Aski da lehen egunerako, esan zuen lekai-de-buruak; orain erakutsi egingo diogu bereadiskideak ere ez direla bera baino hobeto trata-tuak.

Besaulki garai baten gainean kokatu nindu-ten, eta bertatik, orgia haiei amaiera emangozieten izugarrikeria berriak ikustera behartu nin-duten.

Lekaideak errenkan ziren; lekaime guztiakberen aurretik pasarazi zituzten, bakoitzarenzigorkadak jasoz; beren borreroak ahoaz sutzera

derrigortu zituzten berehala, alatuak eta irain-duak ziren bitartean.

Gazteena, hamar urte zituena, zizeiluarengainean ezarri zen, eta abade bakoitzak, haren-gana hurbilduz, bere hautazko sufrimendu bateragiten zion; aldamenean, hamabost urtekoneskatxa zegoen, eta aurrekoari zigorra dastara-zi berri ziona honekin gozatzen zen nahierara;bera zen plastroia; zaharrenak berriz, horretanziharduen lekaideari atzetik jarraitu behar zionzerbitzatzeko, hala eginkizun hartan nola amai-tzeko zeukan ekintzan. Severinok eskua baizikez zuen erabiltzen eskaintzen zitzaiona gogaitze-ko, eta alboan zegoenak aurkeztutako santutegiatsegin-betegarria irenstera abiatu zen hegan.Zaharrenak, asun sorta batez armaturik, ares-tian egindakoa itzuli zion; izan ere, kilika minga-rri horien baitatik pizten zen lizunkoiaren hor-dialdia... Galdegiozu; uste al duzu krudeltzateduki dezakeela bere burua? Ez du sekula ezer-txo ere egin berak jasan ezin dezakeenik.

Clémentek arinki atximurkatu zituen neskatxikienaren haragiak: aldamenean eskaintzenzitzaion gozamena debeku zitzaion, baina bera

tratatua izan zen bezala tratatu zuen, eta idolo-aren oinetara isuri zuen santutegiraino jaurtitze-ko indarrik ez zuen intsentsu hura.

Antonini dibertigarria zitzaion bere biktima-ren gorputzeko alderdi haragitsuak bortizki isti-katzea; neskak egiten zituen jauziei besarkatu-rik, bere hautazko plazerrei eskainitako alderdi-rantz amildu zen. Bide batez bera ere istikatua,jipoitua izan zen, eta haren mozkorraldia, hain-bat aladuraren emaitza izan zen.

Jéromê zaharra hortzez baizik ez zen balia-tzen, baina bere hozkada bakoitzak utzitakoarrastotik berehala zerion odola; dozena batenondoren, plastroiak ahoa aurkeztu zion; hantxejabaldu zuen bere jorana, berak ere arestianegin zuen bezain gogorki hozkatua izan zelarik.

Lekaideak edatearekin batera berrindartuegin ziren.

Hogeita hamasei urteko emakumea, hiruhilabetez izorra zena, lehen ere esan dizudanbezala, zortzi oineko altuera zeukan idulki batengainera igoarazi zuten; ezin zezakeenez bertanzango bat besterik berma, bestea airean eduki-tzera behartuta zegoen; inguruan lahar, gorosti

eta arantzaz jositako lastaira bat zeukan, hiruoinbeteko lodierakoa. Arbasta malgu bat emanzioten euskarri gisa; aise ikus zitekeen batetik ezerortzeko zuen gogoa, eta bestetik orekari eus-teko ezina; azken alternatiba horixe zen lekai-deek laket zutena. Laurak bere inguruan paratu-rik, emakume bana edo bina zeuzkan bakoitzakikuskizun hark irauten zuen bitartean gutiziakbizituko zizkiotenak; gizena baino gizenagoaizan arren, dohakabea ordu laurden batez egonzen han goian; azkenik indarrak ahitu eginzitzaizkion, arantzen gainera jausi, eta guregizon zitalek, likiskeriaz hordi, beren izaerabasatien omenaldi gaitzesgarria eskaini ziotenazken aldiz gorputzaren gainera... Aldendu eginziren.

Lekaide-buruak, arestian aipatu dizudanhogeita hamar urteko neskaren eskuetan utzininduen. Omphale deitzen zioten, eta bera ardu-ratu zen nire irakaspenez eta egoitza berriankokatzeaz; baina lehen gau hartan ez nuen ezer-txo ere ikusi, ez entzun: deuseztua, etsipenezbetea, atseden pixka bat hartzea besterik eznuen buruan. Ezarri ninduten gela hartan, afari-

tan izan ez ziren beste emakume berri batzukikusi nituen; hurrengo egunerako utzi nuengauza berri horien guztien azterketa eta atsedenapur bat bilatzen saiatu nintzen. Omphalek lasaiutzi ninduen; bera, ondoko ohean etzan zen;baina neurean sartu orduko, are saminago azal-du zitzaidan nire zortearen garraztasun guztia:ezin nituen burutik kendu, ez neure azaleanjasandako doilorkeriak eta ez lekuko izan nintze-neko haiek ere. Ene! Inoiz nire irudimena plazerhauetara lerratu bazen, halakoak ernaraztendituen Jauna bezain xahu zirela uste izan nuen,Naturak gizakioi emanak zirela kontsolagarrigisa erabil genitzan, eta maitasunetik eta samur-tasunetik sortuak zirela neritzon. Ez nuen askouste nik, gizonak, basapizti odol-goseen modura,ezin zitezkeela goza beren kidea dardararazizbaizik... Gero, neure patuaren zorigaitzera itzu-liz... «Ai, Jainko maitea!, esan nuen neure baita-rako, egia osoa da beraz ez dela nire bihotzeanbertutezko ekintzarik sortuko atzetik atsekabe-ren batek gertu-gertutik jarraituko ez dionik!Baina zer oker egin dut nik, Jaun gorena, komen-tu honetara erlijiozko zenbait egiteko betetzera

etorri nahi izan badut? Zerua laidoztatzen al dutotoitz egin nahi honekin? Probidentziaren dekre-tu ulertezinak; onar ezazue orduan, jarraitunuen, ager zaitezte nire begietara, zuen aurkajazartzerik nahi ez baduzue». Negar-malko min-gotsek jarraitu zieten gogoeta hauei, eta egunaargitu zuenean artean blai nintzen; Omphalenire ohera hurbildu zen orduan.

— Adiskide maitea, esan zidan, adore hardezanan ahalegintzera natorkin; hik bezala, nikere negar egin ninan lehenengo egunetan, bainaorain neurria hartua zionat; hi ere horretara ohi-tuko haiz, nik egin dudan bezalaxe; hastapenakbeldurgarriak ditun, ez dun lizunkoi hauen grinakase beharra gure bizitzako aladura bakarra,askatasunik eza bera dun, etxetzar beldurgarrihonetara ekarri gaituzten modua bera.

Zorigabeak beren aldamenean beste batzukere badaudela ikusiz kontsolatzen dira. Nireoinazeak biziki mingarriak gertatu bazitzaizkidanere, instant batean apaldu nituen, eta adiskidea-ri otoiztu nion han gerta zekizkidakeen gaitzenberri eman ziezadala arren.

— Itxaron pixka bat, esan zidan nire eskola-tzaileak, jaiki hadi, ibil gaitezen lehenik gurebakarleku honetan barrena, ikus itzan heurelagun berriak; berehala mintzatuko gaitun horre-taz.

Omphaleren aholkuei jarraiki, ikusi ahal izannuen areto itzel batean nintzela, eta bertan,kotoi-oihalezko zortzi ohe txiki zeudela garbisamarrak; ohe bakoitzaren alboan gelatxo batzegoen, baina gelatxo hauek eta areto nagusiaargitzen zuten leiho guzti-guztiak lurretik bostoinetara zeuden eginak eta barrutik nahiz kan-potik burdin hagez babestuak. Areto nagusiarenerdian bazen lurrean tinkaturiko mahai handibat, bazkaltzeko eta lanerako erabiltzen zena;burdinaz gotortutako beste hiru atek ixten zutengela hura; gu ginen aldean ez zegoen burdineria-rik; beste aldean berriz, sekulako morroiloak.

— Hortaz, hau al da gure presondegia?, esannion Omphaleri.

— Hauxe, bai, lagun maitea, erantzun zidanberak; hauxe dun gure gela bakarra; beste zortzineskatxa horiek antzeko gela bana diten hemen-txe bertan, eta ez dinagu sekula elkarrekin hitze-

giten, salbu eta lekaideek bilduta ikusi nahi gai-tuztenean.

Izendatu zidaten gelatxora sartu nintzen; zor-tzi oin karratu izango zituen. Egun-argia, bestegeletara bezalaxe, burdinaz zeharo josita zegoengoi-goiko leiho batetik sartzen zen. Bideta, kon-keta eta aulki zulodun bat, beste armairurik ezzen han. Itzuli egin nintzen; nire lagunek, ni ikus-teko irrikitan, inguratu egin ninduten. Zazpiziren: ni nintzen zortzigarrena. Omphalek alda-meneko gelan hartua zuen ostatua, eta niri ira-kasteko asmoz baizik ez zegoen han. Han geldi-tuko zen nik hala nahi banuen, eta begienaurrean neuzkan haietako batek beteko zuenberak utzitako gela. Konponketa hura eskatunuen, eta eskatu bezala, gauzatu zen. BainaOmphaleren kontakizunari ekin baino lehen, fun-tsezkoa iruditzen zait zoriak aurkeztu zizkidanzazpi adiskide berri haien azalpen bat egitea;edadearen arabera azalduko dizkizut, besteekinegin dudan bezalaxe.

Gazteenak hamabi urte zeuzkan, gorpuzkeraarrunt bizia eta arima hutsezkoa, adatsik ederre-nak eta ahorik politena.

Bigarrenak hamasei urte zituen; inoiz ikusiahal izan den ile horailik ederrena, hazpegibenetan gustagarria, eta bere baitan, zeukanadinaren grazia guztiak, sotiltasun guztiak zeuz-kan bilduta, bere tristeziaren fruitu zen halakoxarma batez nahastuak, are mila aldiz ederragoaegiten zuena.

Hirugarrenak hogeita hiru urte zeuzkan; osopolita izatez, baina gehiegizko lotsagabekeriabatek, gehiegizko likiskeria batek itsusitu egitenzizkion nire aburuz Naturak eman zizkion xar-mak.

Laugarrena hogeita sei urteko emakumeazen. Venusen irudira egina zegoen; halere,honen formak markatuegiak ziren beharbada;zuritasun itsugarria, gorpuzkera ezti, ireki etaalaia, begi ederrak, ahoa handi samarra auke-ran, baina harrigarriki taxutua, eta adats horailzoragarriak.

Bosgarrenak hogeita hamabi urte zeuzkaneta lau hilabeteko haurra zeraman sabelean.Traza biribildua, betilun samarra, begi handiakjakinguraz mukuru, oso zurbila, osasun ahule-koa, ahots gozoa eta samurtasun eskasekoa;

likitsa naturaz, eta esan zidatenez, bera ari zenbere burua suntsitzen.

Seigarrenak hogeita hamahiru urte zeuzkan;emakume handia zen, lerdena, munduko begi-tarterik politena zuen, eta haragi mardulak.

Zazpigarrena hogeita hemezortzi urtekoazen; benetako eredu zen bai gorpuzkeraz eta baiedertasunez ere; nire gelako burua bera zen.Omphalek honen gaiztotasunaren berri emanzidan, eta batez ere, emakumeenganako zuenjaiduraz gaztigatu zidan.

— Bere gurariei amore ematea dun atsegina-razteko modu bakarra, esan zidan nire adiski-deak; gogor egitea aldiz, etxe honetan nahiga-betu gaitzaketen gaitz guztiak geure buruen gai-nera botatzea dun. Hire esku daukan zirt edozart egin.

Omphalek, nire irakaspenez arduratzeko bai-mena eskatu zion Ursulari, hori baitzen gelabu-ruaren izena; Ursulak baiezkoa eman zuen bal-din eta ni musu ematera joaten banintzaion.Beragana hurbildu nintzen. Bere mihi lizunaknirearekin bat egin nahi izan zuen, eta berehatzek, bitartean, nekez lortuko zuten sentsazio-

en bila ihardun zuten. Beraz, gogoz kontra,gauza guztiei men egin behar izan nien, etagaraipena erdietsi uste zuenean, neure gelatxo-ra igorri ninduen, eta bertan, ondoko eran min-tzatu zitzaidan Omphale.

— Atzo ikusi hituen emakume guztiak, eneTeresa, eta ikusi berri ditunanak, launa neskabiltzen dituzten lau klasetan banatzen ditun.Lehenak haurtzaroko klasea din izena; adin laño-enetik hasi eta hamasei urte bitarteko neskatxakzauden bertan; soineko zuria diten bereizgarri.

Bigarren klaseari, kolore berdea duena, gaz-teriaren klasea zeritzon; hamasei eta hogeita baturte bitarteko neskak biltzen ditin.

Hirugarren klasea zentzuaz jabetzen garenadinari zegokion. Urdinez janzten ditun etahogeita batetik hogeita hamarrera bitartekoakzauden bertan. Honetantxe gauden gu biok, hieta ni.

Laugarren klasekoek urrekara diten soineko-aren kolorea, eta adin nagusikoentzat xedatutazegon; hogeita hamar urtetik gorako guztiekosatzen diten.

Neska hauek nahas-mahas biltzen ditun AitaAgurgarrien afarietan, edo bestela, klaseka azal-tzen ditun bertara: lekaideen gogoa nolakoa,halakoa dun prestaera, baina otorduetatik kan-pora, bi geletan nahastuak egoten ditun, gureanbizi direnen bidez pentsa dezakenan moduan.

Emango dizkinadan irakaspenak, esan zidanOmphalek, lau artikulu nagusiren arlora mugatu-ko ditun; lehenengoan, etxe honi dagozkiongaiak jorratuko ditinagu; bigarren tokian, neskenjokaera, zigorrak, elikadura, etab... aztertukogenitizken; hirugarren artikuluak lekaide hauenplazerren antolabideaz eta neskek zerbitzatzendituzten moduaz zenbait irakaspen emangoditin; laugarrenak, berrikuntzen eta aldakuntzenhistoriari buruzko bilakaera eskainiko din.

Ez dizkinat etxetzar beldurgarri honen ingu-ruak azalduko, Teresa, hik nik bezain ongi eza-gutzen baititun. Soilik barrualdeaz mintzatukonatzain; erakutsi zidatenean, nire hezkuntza-ardurapean izango ditudan etorriberriei etxehonek zer itxura duen azal niezaien asmo baka-rrarekin egin zitenan, eta halaber, azalpen hone-kin ihes egiteko gogo guztia ezaba niezaien.

Atzo, horren alderdi bat azaldu zinan Severinoketa, ene laztana, ez zinan deusetan gezurrikesan. Elizak eta bertan dagoen pabilioiak osa-tzen diten berez komentua deritzona; baina eze-zaguna zain gu bizi garen egoitza honen egiturazein eratara dagoen antolatua, nola irits daite-keen bertara. Entzuidan: sakristiaren hondo-hondoan, aldarearen atzean, bazagon ate batzurajean ezkutatua, bultzagailu batek irekitzenduena. Ate hau pasabide mehar eta ilun bezainluze baterako sarbidea dun, zeinaren bihurgu-neez jabetzea ezinezko gertatuko zitzainan ziu-rraski, sartzean pasatako izuaren eraginez.Lehenik, pasabide honek beherantz egiten din,sakonean hogeita hamar oin dituen zanga batenazpitik igaro beharra baitago, eta jarraian zangahonen luzera osoan gora egiten din, zoruarenazpitik sei oinetara igo arte. Horrela iristen gai-tun gure pabilioiaren lurpeko sotoetara, lehengo-tik legoa laurden batera urrunduta. Sei hesiturazarratuk eragozten diten egonleku hau kanpotikigarria izatea, elizaren kanpandorrera igota ere;horren arrazoia sinplea dun; pabilioia oso baxuadun, ez zaukan hogeita bost oin besterik, eta

hesitura horiek, batzuk murruz eta besteak hes-kai sarriz osatuak, bata bestearen gainean eza-rririk, berrogeita hamarretik gora oin ditenbakoitzak: edozein alderditatik begiratuta ere,ez zagon berau erdiesterik, basoko txaradi bate-tik ez bada, baina inola ere ez gela batetik.Horrelaxe beraz, esan berria dudan bezala, lur-peko sotoetara ematen duen sabaizuloa dunhalamoduz azaldu dinadan pasabide ilun horre-tarako irteera, nahiz hi horretaz oroitzea ezinez-koa den berau zeharkatzean zein aldarte edukibide huen kontutan izanik. Honako pabilioihonek, ene maitea, lurpeko sotoak, beste gelabat solairu berean, solairuarteko bat eta lehensolairu bat besterik ez din; goiko sabaia oso lodiadun, berunezko geruza batek babestua etalurrez betea zagon, eta bere gainean, beti lerdendauden zuhaiskak zauden landatuta, inguratzengaituzten heskaiekin bat eginez, are errealagoaden itxura benetan trinkoa ematen diotelarik;lurpeko sotoek areto handi bat osatzen diten,jiran zortzi gelatxo zauden, eta horietako bi zie-gatarako erabili ohi ditizten zigor hori mereziizan duten neskatxekin, eta gainerako seiak,

hornigeletarako. Goian, afaritarako gela zagon,sukaldeak, komunak, eta bi gelaska, zeinetarasartzen baitira lekaideak beren plazerretara iso-latu eta gurekin gozatu nahi dutenean, berenadiskideen begiradetatik at; solairuartean zortzilogela zauden, eta horietatik lauk gela bana zau-katen; lekaideak oheratzen diren gelak ditun,eta bertan sarrarazten gaitizten, beren haragi-grinak direla eta oheak partekatzera hertsatzengaituztenean. Beste lau logelak anaia zerbitza-rienak ditun; bat gure giltzaria dun, bigarrenalekaideen morroia, hirugarrena kirurgilaria, beregelan premia larrietarako beharrezko den orogordetzen duelarik, eta laugarrena, sukaldaria.Lau anaia hauek gor-mutuak ditun; nekez espe-ro liteken hauengandik, dakusanan moduan,kontsolamendurik edo laguntzarik. Inoiz ez ditungurekin tratuan gelditzen, eta erabat debeku zai-gun horiekin solas egitea. Solairuarteko gelahauen goiko aldean zauden bi andere-gelak;bata eta bestea, oso antzekoak ditun biak; hor-taz, ikusten dunan moduan, areto handi bat etazortzi gelaska zauden. Horrela jabetuko haiz,neskatxa maitea, gure leihoetako burdin hagak

hautsi eta leihotik bera jaitsi arren, oraindikurrun izango dunala ihes egiteko aukera, bostheskai zarratu, harresi sendo bat, eta zangasakon bat gainditu beharko hituzkeelako: oztopohoriek iragan ondoren ere, non izango ginateke?Komentuko atarian, zeina arreta handiz itxitadagoenez, ez bailuke hasiera-hasieratik irteeraziurrik. Ihespide bat, agian arrisku gutxiagokoa,aitor dinat, izan liteken lurpeko sotoetan bidehorretara eramango gintuzkeen sabaizuloa aur-kitzea; baina nola irits gaitezke lurpeko sotohorietara, une oro giltzapean bagaude, gaudenbezala? Horra iristea lortuta ere, ez geniken ire-kiera hori aurkitzerik izango, zoko galdu bateanegongo baita, guretzat ezezaguna, eta burdin-hesi batek eragotzia, horretarako giltza beraiekbakarrik daukatelarik. Edonola izanik ere, oztopohoriek guztiak gainditu eta sabaizulora iritsiarren, bidea ez luken askozaz ziurragoa izangoguretzat; beraiek bakarrik ezagutzen dituztenlakioez josia baitago, eta beren laguntzarik gabehortik zehar ibili nahi luketen pertsonak bertaneroriko bailirateke ezinbestean. Beraz, ihesik ezegitera etsi beharra zaukanagu, ezinezkoa dela-

ko, Teresa; sinetsidan, litekeena balitz, aspaldihanka egina izango nindukenan egonleku gorro-tagarri honetatik, baina ezinezkoa dun hori.Hemen daudenak ez ditun inoiz irtengo, nolatanez den hilik; eta hortik zatorkien gizatxar horieiguregana sentitzen duten ahalkegabekeria,ankerkeria eta nagusikeria; ezerk ez ditin hain-beste adoretzen, ezerk ez zien halako eran irudi-mena suspertzen nola bakarleku garaitezinhonek segurtatzen dien zigorgabetasunak. Jaki-tun inoiz ez dutela beren gehiegikerien bestelekukorik izango asebetetzen dituzten biktimahoriek berak baino, ziur daudelarik sekulan ezdirela beren joera makurrak ezagutzera emango,muturrik gaitzesgarrienetaraino eramaten ditiz-ten; legearen manuetatik jare, erlijioarenak urra-turik, damua zer den ere ezagutu gabe, ez zagonbihozgabekeria bakar bat ere hartara lerratukoez direnik, eta krimenekiko soraiokeria horrekeraginda, beren grina higuingarriak are likiske-riaz kitzikatuagoak aurkitzen ditun, zeren,beraiek diotenez, ezerk ez ditin hainbat sutzennola bakardadeak eta isiltasunak, nola ahulda-deak batetik eta zigorgabetasunak bestetik.

Lekaideak normalean pabilioi honetan oheratzenditun gauero, arratsaldeko bostetan iristenditun, eta biharamun goizean bederatziak alderaitzultzen ditun komentura, txandaren araberaeguna hemen ematen duena kenduta: goardiakojagolea esaten zioten. Aurki ikusiko dinagu zeinden bere eginkizuna. Lau anaiei dagokienez, ezditun inoiz mugitzen. Gela bakoitzean txintxirrinbat dinagu, giltzariaren gelara deitzeko balioduena. Soilik gelaburuak zaukan jotzeko eskubi-dea, baina bere premien edo gureen kariazjotzen duenean, instant batean hemen ditun.Aitek, egunero hona itzultzen direnean, beha-rrezko hornizioak ekartzen ditizten, eta sukalda-riaren esku uzten ditizten agindutakoan erabil-tzeko. Lurpeko sotoetan iturburu bat zagon, etaera guztietako ardoak, eta ugari gainera, ardan-geletan. Hel diezaiogun orain bigarren puntuari,nesken sostengua, mantenua, zigorra, etab.engainean diharduenari.

Gure kopurua beti berdina dun; halakomoduan egin ditizten konponketak, non betihamasei izaten baikara, gela bakoitzean zortzi;eta ikus dezakenanez, beti zaramatzanagu gure

mailari dagozkion arropak jantzita. Eguna amai-tu baino lehen emango dizkinate hiri ere, sartzenhaizen mailako arropak; egun guztian, dagoki-gun koloreko txabusina zaramagun; gauez, kolo-re bereko longain moduko bat, eta ahal dugunegokien orraztuta. Gelaburuak erabateko bote-rea zaukan gugan, berari ez obeditzea krimenadun; orgietarako prestatu baino lehen gu ikuska-tzeko ardura zaukan berak, eta gauzak ezbadaude nahi bezala, bera ere zigortua izan ohidun, gu bezalaxe. Egin ditzakegun hutsak eraaskotarikoak izan litezken. Bakoitzak bere zigorberezia din, eta bi geletan adierazita zagonbakoitzaren ordaina. Eguneko jagoleak, segituanazalduko dinadan eran, zeina guri aginduakematera, afaritarako neskak hautatzera, logelakikuskatzera eta gelaburuaren kexuen berri jaki-tera etorri ohi den, lekaide horrek, nioenan,bakoitzak merezi izan duen zigorra banatzen dingauez. Oraintxe azalduko dinat zigor hauen izae-ra, egiten dizkiguten krimenekin batera:

Goizean ezarritako orduan ez jaikitzea,hogeita hamar zartailu-kolpe (izan ere, zigorhorren bidez alatu ohi baikaituzte ia beti; bestal-

de, gerta litekeena dun oso, lizunkoion plazer-aldi bat beren aukerako zuzenketa bihurtzea).Plazer ekitaldi batean, gaizki ulertu bategatikedo beste edozein arrazoirengatik, desio zengorputz atalaren ordez beste bat aurkeztea,berrogeita hamar kolpe. Gaizki jantzia edo gaiz-ki orraztua egotea, hogei kolpe; hileko-aldianhorren berri ez ematea, hirurogei kolpe; medi-kuak inoiz haurdunaldirik egiaztatzen badu,ehun kolpe; proposamen likitsei ezetz esan,ezina agertu edo ukatzea, berrehun kolpe. Zen-bat eta zenbat alditan harrapatzen gaitu berengaizkinahi infernutarrak horrelako hutsegitee-tan, akats txikienik ere egin izan gabe? Zenbate-tan eskatzen digu bat-batean beraietako batekbeste bati eman berria zaion eta hain agudoberregiterik ez dagoela ondo dakien hori? Zuzen-keta ere hein berean jasan beharra zagon; inoizez ditun entzunak gure oihuminak, inoiz ere ezgure kexuak; obeditu edo bestela zuzenduakizango gaitun. Logelan okerreko jokaera izateaedo gelaburuari desobeditzea, hirurogei kolpe;malkoak, nahigabea edo arrangurarik agertzea,erlijiora itzultzearen aldeko zantzu txikiena bal-

din bada ere, berrehun kolpe. Lekaideren batekaukeratzen bahau plazerraren azken unerainogozatzearren, eta ezin badu horraino iritsi, nahizbere erruz izan, oso ohizkoa dena, nahiz hireerruz izan, hirurehun kolpe bet-betan; lekaideenproposamenekiko mesprezu keinurik txikiena,proposamen horiek edozein izaerakoak direlaere, berrehun kolpe; ihesaldi ahaleginik edomatxinadarik burutzea, bederatzi egun ziegetanguztiz biluzik, eta hirurehun zartailu-kolpe egu-nero; azpikerietan, xede gaiztoetan edo egitas-mo maltzurretan elkar hartzea, hirurehun kolpehorren berri izan orduko; nork bere buruaz besteegiteko desioa, edo egoki den bezala elikatunahi ez izatea, berrehun kolpe; lekaideekikobegirunerik eza, ehun eta laurogei kolpe. Horie-xek ditun gure delitu bakarrak, bestetik nahidugun guztia egin baitezakegu: elkarrekin ohe-ratu, sesioan ibili, elkar joka aritu, mozkorkeria-ren eta sabelkoikeriaren azken gehiegikerieta-raino joan, maldizioka nahiz biraoka ihardun;hori guztia berdin dun, ez ziguten hitzik ere esa-ten akats horiengatik; inork ez zigun errietarikegingo lehen esan dizkinadan horiengatik ez

bada. Baina gelaburuek nahigabe horietako askoarindu ziezazkiguketen, hala nahi baldin badute.Tamalez, babes hori ezin liteken erosi lausengu-ka baizik, baina maiz, ziurtatuta dauzkagun atse-kabeak baino anitzez gogaikarriagoak izan ohiditun; desio berak ditizten gela batekoak nahizbestekoak, eta mesede horiek eginez baizik ezinliteken lor katean lotuta edukitzea. Muzinik egi-ten bazaie, luzatu egiten diten beste arrazoirikgabe gure hutsegiteen zerrenda, eta zerbitza-tzen dituzten lekaideek, horien izaera bikoiztudenez, halako bidegabekeriengatik agiraka egi-tetik aski urrun, etengabe adoretzen ditiztenhorretara; berauek ere lege horien guztienmenpe zauden, eta are zorrozkiago zigortuakizan ohi ditun bihotz-samurtasunez jokatu dutensusmorik igartzen badiete. Lizunkoiok horrenguztiaren premia sentitu baino ez diten behargure kontrako zehapenetan iharduteko, bainaedonola ere, aitzakietarako isuri handia zauka-ten; naturaltasunezko kutsu horrek xarmaz bete-tzen din beren irriskeriarako grina, areagotu egi-ten din. Hona sartzerakoan, gutako bakoitzakbarruko arropez osaturiko hornidura txiki bat

zaukanagu geuretzat; dozena erdi baten trukeematen ziguten dena, eta urtez urte berritzendun, baina daramaguna utzi beharra zaukanagu.Ez zaigun zilegi gauza txikiena ere gordetzea.Aipatu dizkinadan lau anaia horien kexuak gela-buruenak bezain adi entzuten ditizten; berensalaketa aski dun gu zigortuak izateko, bainaberaiek ez ziguten deus eskatzen behinik behin,eta berauekin ez zagon zertan hainbeste beldurizanik nola gelaburuekin, hauek ikaragarrikizorrotzak eta arriskutsuak baitira beren jokaeraknahikundeek edo mendeku nahiek gidatzendituztenean. Oso ongi ematen ziguten jaten, etabeti arrunt oparoa izan ohi dun; ez balute hortikberen likiskeriarako emaitzarik lortuko, agian ezzukenan artikulu hau hain ederra izango gure-tzat, baina beren neurrigabekeria lizunek garaituegiten dituztenez, ez zioten deusi uko egiten gujanaz gizentzeko orduan; zigorraz jipoitzea laketzaienek nahiago gaitizten lodixeak, gizen sama-rrak, eta Jérômek atzo zioen moduan, oiloa erru-ten ikustea gogoko dutenek ziur zakiten janarioparoago batez arrautzak ere ugariagoak izangodirela. Horrenbestez, egunean lau aldiz zerbitza-

tzen ziguten janaria; bederatziak eta hamarrakartean ematen ziguten gosaltzen: beti oilorenbat-edo arrozarekin batera, fruta gordinak edoegosiak, eta tea, kafea edo txokolatea; orduba-tean bazkaria zerbitzatzen diten; zortzi lagunen-tzako mahai bakoitza berdin zerbitzatzen diten:eltzekada on bat, sarrera gisa lau plater, haragierrea eta gozotik lau gauza; eta postrea edozeinsasoitan. Bost eta erdietan, mokadutxo bat zer-bitzatzen diten: pastelak edo fruta. Afaria bikai-na dun aukeran, baldin eta lekaideena berabada; aldiz, bertara joaten ez bagara, gela bakoi-tzeko launa pertsona besterik ez gaudenez, hiruplater haragi erreaz beterik eta lau gozo-gauzazerbitzen zizkiguten batera. Gutako bakoitzakbotila bat ardo zuri, beste bat ardo gorri, etabotila erdi pattar zaukanagu eguneko; horren-beste edaten ez dutenak libre ditun besteeiemateko. Gure artean bazagon jende sabelkoiaharrigarriki edan eta mozkortzen dena, eta horiguztia, errietarik gabe; bazauden beste batzuk,halaber, lau otordu hauek nahikoak ez zaizkie-nak; txirrina jo besterik ez, eta supituan ekartzenzieten eskatutakoa.

Gelaburuek jatera derrigortzen haute otor-duetan, eta ezezkoan tinko eutsiz gero, horrenarrazoia edozein izanik ere, hirugarreneanzorrozki zigortua izango haiz; lekaideen afariahainbat jakiz osatua zagon: hiru plater haragierreaz mukuru, jaki hotz baten inguruan seisarrerako eta zortzi gozoki, fruta, hiru ardomota, kafea eta likoreak. Zenbaitetan, zortziokesertzen gaitun beraiekin; batzuetan gutako lauzerbitzari lanak egitera behartzen ditizten, etahauek, ondoren afaltzen diten. Noizbait ere ger-tatu izan dun lau neska besterik ez dituztela era-man afaltzera. Horrelakoetan, klase osoak izatenditun eskuarki. Zortzi garenean, beti klase bakoi-tzetik bi izaten gaitun. Alferrik dun esatea ezdela inortxo ere etortzen bisita egitera kanpokomundutik; arrotzik ez dun sekula sartu pabilioihonetan, edozein aitzakia izanik ere. Eritzenbagara, anaia kirurgilaria bakarrik arduratzendun gure zainketaz, eta hiltzen bagara berriz,inolako erlijiozko sorospenik gabe izan ohi dun;sastrakek utzitako hutsarte batetik jaurtitzengaitizten, eta kitto; baina krudelkeria nabarmenbaten ondorioz, gaitza hain larria bilakatzen

bada non kutsatzeko beldurra pizten zaien, ezditen itxaroten gu hil arte lur emateko; bertatikatera eta esan dinadan leku horretara botatzengaitizten, oraindik bizirik. Hemen nagoen heme-zortzi urteotan, halako bihozgabekeria nabarme-nen hamar adibide baino gehiago ikusia naun.Beraiek zioten hobe dela bat galtzea hamaseiarriskutan jartzea baino; hain galera txikia delabestalde, hain erraz konpon daitekeena, non ezbaitago horregatik nahigabetu beharrik. Ikusditzagun lekaideen plazerretarako prestaeraketa alderdi horrekin zerikusia duten gainerakogauza guztiak.

Goizeko bederatzietan puntu-puntuan jaiki-tzen gaitun hemen edozein urte sasoitan, etagutxi-asko berandu oheratzen gaitun, lekaideenafariaren arabera. Jaiki bezain pronto, hemenzagon eguneko jagolea bere bisita egiten;besaulki handi batean esertzen dun, eta berta-tik, gutako bakoitza bere aurrean jartzera behar-tzen gaitin, gonak gerriaino jasota, gustokoaduen aldetik; ukitu, musukatu, aztertu egitengaitin, eta denok gure betebeharra egindakoan,afaltzen izan behar dutenak izendatzen ditin.

Zein egoeratan joan behar duten agintzen zien,gelaburuaren eskuetatik kexuak jaso eta zigo-rrak betearazten ditin. Nekez irtengo ditun guzortziokin eskuarki darabilten haragikeriazkoekitaldiren bat pairarazi gabe. Gelaburuakzuzentzen ditin ekintza likits horiek, eta gurepartetik, menpetasunik erabatekoena nagusi-tzen dun bertan. Sarri gertatu ohi dun, bazkaldubaino lehen, Aita Agurgarri batek gutako bateskatzen duela oherako; anaia giltzariak gutunbat ekartzen din, non gogokoa dutenaren izenaagertzen den. Eguneko jagolea une horretanhartaz baliatzen ari baldin bada, harrezkero ezdin bere ardurapean gehiago edukitzeko eskubi-derik izango, aldendu egiten dun, eta atzeraekartzen dutenean bakarrik itzultzen dun berriroharengana. Lehen ekitaldi hau amaitutakoan,bazkaldu egiten dinagu: une honetatik arratsal-dera arte, ez zaukanagu beste zereginik; bainailunabarreko zazpietan udan, eta seietanneguan, izendatu dituztenen bila etorri ohi ditun;anaia giltzariak berak gidatzen ditin, eta afalos-tean, gauerako gordeak izan ez direnak andere-gelara itzultzen ditun. Sarritan ez dun inor gera-

tzen, etorri berriak bidali egiten baitituztegauean har ditzaten; hauei ere, zenbait ordutakoaurrerapenez jantzi behar dituzten soinekoenberri ematen zaien; batzuetan, goardiako neska-txak besterik ez din lo egiten bertan.

— Goardiako neskatxak?, eten nion, zein daegiteko berri hori?

— Begira, erantzun zidan kontalariak. Hilarenlehendabiziko guztietan, lekaide bakoitzak nes-katxa bat hartzen din berarekin, eta bitartehorretan, bere desio lohien mirabe, zerbitzari etaplastroi izan behar din; gelaburuak bakarrik zau-den horretatik salbu, beren gelako betebeharrakdirela eta. Ezin ditizten hilean zehar aldatu, edobi hilabetez segidan horretara behartu. Ez zagonhain gauza krudelik, hain gauza latzik, nola zer-bitzu honen zama, eta nik ez zakinat nola molda-tuko haizen. Arratsaldeko bostak jo orduko,goardiako neska, zerbitzen duen lekaidearenondora jaisten dun, eta ez dun beragandik alden-tzen biharamuna arte, hura komentura buelta-tzen den ordura arte. Heldu orduko bere kontuhartzen din. Ordu murritz hauetan zehar, zer edozer jaten eta atseden hartzen ematen din denbo-

ra, bere jabearen aldamenean igaro behardituen gauetan beilaz egon beharko baitu; doha-kabe gaixo hori, berriro zionat, gizon likits horrenburutik pasa daitezkeen gurari guztiei plastroigisara zerbitzatzeko zagon bertan; masailekoak,makilakadak, asmo zitalak, haragizko plazerrak,denetik jasan beharra zaukan; zutik egon behardin gau osoan ugazabaren gelan, eta une oro,gizatxar hori asalda dezaketen pasioetaramakurtzeko prest. Baina mirabetza guztiotatikkrudelena, laidoztagarriena, munstro honen ape-taldi guztiei, batari bai eta besteari ere bai, ahoaedo eztarria aurkeztu behar ikaragarri hori dun.Inoiz ez dun beste isurtokiz baliatzen: den-denairentsi beharra zaukan, eta muzinik txikiena egi-nez gero, are basatiagoak diren aladurak erabilizzigortuko din. Lizunkeriazko ekitaldi guztietanneska hauek lagun egiten zieten beren plazerre-tan, zaindu egiten ditizten, eta zikindua gertalitekeen oro txukuntzen diten: emakume batezgozatu berria den lekaidea zikinez dagoela,bada, hurrengoaren ahoa izango dun ezbeharhori konponduko duena; gogo-garretan egonnahi duela, bada, dohakabe honen egitekoa dun

hori. Noranahi joaten dela, hantxe izango dinlagun egiten, jantzi egiten din, erantzi, hitz batezesateko, une oro zerbitzatzen din, berak zaukanbeti errua, bera dun beti jipoitua. Afaritan, beretokia jaunaren aulkiaren atzean zagon, edo bes-tela, mahaiaren azpian, oinetan dagoen zakurra-ren moduan, edo belauniko bere izterren artean,ahoaz kitzikatzen ari dela. Batzuetan, eserlekua-rena edo zuziarena egin beharrean aurkitzendun; bestetan, laurak mahaiaren inguruan koka-tuko ditun, jarrerarik lohienetan, baina aldiberean, gogaikarrienetan.

Oreka galtzen baldin badute, arriskuan zau-den beren ondoan ezarritako arantzen gaineraerortzeko, edo gorputz-adarren bat hausteko,baita hiltzeko ere, izan ere, horren adibiderikizan baita lehen ere; eta bitarte horretan, giza-txarrak alberdanian ibili ohi ditun, gehiegikerie-tan, ardoz, likiskeriaz eta ankerkeriaz berengogara mozkortzen.

— Ene Jainkoa!, esan nion nire lagunari bel-dur-ikara batean, iritsi al daiteke pertsona hala-ko gehiegikerietaraino! Hau bai infernua!

— Entzun Teresa, entzun neskatxa maitea,urrun hago oraindik den-dena jakitetik, esanzuen Omphalek. Mundu osoak goresten duenhaurdunaldia, gaitzespenaren ziurtapen dunzital hauen artean, eta inor ez dun horren kariazzigorretatik edota goardietatik salbu geratzen.Aitzitik, zorigaitzerako, lotsaizunerako eta atse-kaberako bitarteko bat dun; zenbatetan behartudituzte kolpeen poderioz ilaur egitera berensabeleko fruiturik ez jasotzeko izendatuak izandirenak? Eta jasotzen baldin badute, haiezazgozatzeko besterik ez dun izaten: orain esandinadan hau aski izan beharko huke egoerahonetatik ahalik eta luzaroen babestu hadin ado-retzeko.

— Baina, ba al liteke?— Dudarik ez. Bazauden zenbait zapi zurga-

tzaile... Baina Antonin horretaz ohartzen bada,ez zagon haren hirari ihes egingo dionik; ziurre-na, naturak dirudiena estaltzea dun beren irudi-mena labainaraziz, eta halako gizatxarrekin, horiez dun zaila.

Gainerantzean, jarraitu zuen nire eskolatzai-leak, hemen baditun zenbait kidetasun eta ahai-

detasun zalantzazko gertatuko ez zaizkinanak,eta on luken zertan datzan hiri argitzea, bainaberau laugarren artikuluaren barnean sartukolitzatekeenez, alegia, gure hasberriei, gure berri-kuntzei eta gure aldaketei buruzkoan, horri abia-da emango zionat azalpen labur hau amaituz.

Ondotxo dakin, Teresa, komentu honetakolau lekaideak Ordenaren buruan daudela; laurakfamilia onekoak ditun, eta laurak ere lehendikarrunt aberatsak: bakarleku lizun honen sosten-gurako Beneditarren Ordenakoek eskuratutakodohaintza estimagarriak gora-behera, txandakabertatik igarotzeko esperantza denek dutelarik,bertan daudenek beren ondasunen puska ederbat gehitzen zioten fondo horri. Biak batuta,urtean ehun mila ezkutu baino gehiago izan ohiditun, sarberrientzat edo etxearen sostengurakobaizik ez direnak. Segurantzazko eta konfian-tzazko hamabi emakume zauzkaten berenkontu, hilero adinez hamabi eta hogeita hamarurte bitartean dagoen pertsona bat, ez goragoeta ez beherago, ekartzea beste ardurarik ezdutenak. Pertsona horrek narriorik gabea etaahalik eta dohain gehienez hornitua behar din

izan, baina batez ere jatorri leinargikoa. Bahike-ta hauek, ongi ordainduak eta beti ere hemendikaski urrun eginak, ez zakarten inolako eragozpe-nik; inoiz ez dinat inor kexuka ikusi. Horiekikohartzen dituzten ardura artatsuei esker, orotatikbabestuta zauden. Ez ditun inola ere hastapene-tan gelditzen; berdin zaien jada limurtua izanden neskatxa edo emakume ezkondua. Bainabeharrezkoa diten ebasketa burutua eta egiazta-tua izatea. Xehetasun horrek sugarretan jartzenditin; ziur nahi diten egon krimen horiek malko-ak eragiten dituztela; gogo onez beraien eskue-tan jartzen den neskatoa arbuiatu egiten diten;hik ere harrigarriki aurka egin ez bahie, ez balu-te higan bertutearen benetako sustraia, etaondorioz, krimen baten segurantza igarri, ez hin-duten hogeita lau ordu baino gehiago edukikobarruan. Beraz, hemen gauden guztiok, Teresa,jatorri onenekoak gaitun; nerau ere, ikusten nau-nan bezala, ene lagun, Urlia Kondearen alababakarra naun, Parisa eraman nindutenan hama-bi urterekin, eta egunen batean ehun mila ezku-tuko dotea izango nuela esan zidatenan. Ordea,aitaren landa-lur batetik hezilekutzat nuen Pant-

hemonteko Abatetxera gindoazelarik, nire aioa-ren besoetatik ebatsi ninditenan, kotxe bateanbiok bakarrik gindoazela. Zirt-zart desagertuzunan nire aioa; beren menera erakarria zitenanzalantzarik gabe; postaz ekarri ninditenan honai-no. Beste guztiak ere egoera berean zauden.Hogei urteko neskatxa Poitouko familiarik entzu-tetsuenetako batekoa dun. Hamasei urtekobeste hura, Lorraineko aitonen seme handiene-takoa den Sandia Baroiaren alaba; hogeita hiru,hamabi eta hogeita hamabi urte dituztenengurasoak Kondeak, Dukeak eta Markesak ditun;ez zagon bakar bat ere, azken batean, titulurikederrenak ezin aldarrika ditzakeenik, bakar batere ez ahalkeizunez azkeneraino tratatua ezdenik. Baina gizatxar makurrok, halako izugarri-keriekin nahikoa ez izaki, beren familiaren muinabera ere desohoratu nahi izan diten. Hogeita seiurteko neska gaztea, gurean den ederrenetakobat dudarik gabe, Clémenten alaba dun, etahogeita hamasei urteko hura Jérômeren iloba.

Neska berri bat ziega lizun honetara iristenden unetik, unibertsoari betiko ebatsia izan denunetik, berbideratzen saiatzen ditun berehala,

eta begira, lagun maitea, begira zein den gureoinazeen osagarria: gure hutsegiterik krudelenaberbideratze beldurgarri eta lazgarri hauetangertakizun dugunari begiak ixtea dun. Erabatezin-esanezkoa dun leku hauek uztean zer etor-kizun izango dugun. Gure bakardade honi eskerhainbat froga lortu ditinagu, zeintzuk diotenlekaideek berbideratutako neskak ez direlaberriro sekula agertzen; beraiek ere horretazgaztigatzen ziguten, ez ziguten ezkutatzenbakarleku hau gure hilobia izango dela, baina hilegiten al gaituzte? Jainko maitea! Heriotza, kri-menetan doilorrena, Retz Mariskal ospetsuharentzat bezala izango ote da beraientzat ere,alegia, halako gozamen bat, zeinaren krudelta-sunak, beren irudimen zekenak suspertuz, aremozkorkeria biziago batean murgilarazi baititza-ke beren zentzumenak? Ohituta dauden bezalaoinazea eraginez bakarrik gozatzera, aladura etaestiren bidez bakarrik atsegin hartzera, posibleizango ote da halako moduz burtzoratu izana,non sinets baitezakete beren zorabioaren lehenarrazoia bikoiztuz eta onduz, ezinbestean per-fektoagoa bilakatuko dela? Eta orduan, nola

printzipiorik gabe hala federik gabe ere, nolajokaraurik gabe hala bertuterik gabe ere, ba oteliteke gizatxar horiek, beren lehen zitalkeriekmurgilarazi gintuzten zorigaitzez makurki balia-tuz, bizia bera ere erauzten diguten bigarrenhorien bidez atsegin hartzerik? Neronek ere ezzakinat... Horri buruz galdeginez gero, totelkahasten ditun, noiz ezetz, noiz baietz erantzunez;gauza ziur bakarra zagon, hots, hemendik irtendiren guztietatik inork ez din, hemengoen aurkakexu-salaketak egingo dituztela eta gu askatzensaiatuko direla zin egin arren, inork ez din, nioe-nan, emandako hitza oraindaino bete... Hortaz,amatatu egiten al dituzte gure kexuak, ala hala-korik egitetik urrunarazten gaituzte? Hona iris-ten direnei utzi gaituztenen berri galdetzen die-gunean, sekula ez zakiten ezertxo ere. Zer ger-tatu zaie hortaz dohakabe horiei? Horixe dunalatzen gaituena. Teresa, horixe dun gure egu-nak zorigaiztoko bilakatzen dituen halabeharrez-ko ezjakintasuna. Hemezortzi urte ditun jadaetxe honetan naizela, eta ordutik hona, baditunberrehun neska irteten ikusi ditudanak... Nondira ordea? Denek gure zerbitzuan ahaleginduko

zirela zin egin zutenean, zergatik ez du inorkbere hitza bete?

Gainerantzean ezerk ez din gure bakardadehau bidezkotzen; ez edadeak, ez hazpegien eral-daketak, dena alferrik dun; gogoa zaukaten legebakar. Atzo gehien laztandu zutena berbideratuegingo diten gaur, eta hamar urtetan gordekoditizten betegarrien zaizkienak. Horixe dun sotohonetako Gelaburuaren historia; hamabi urteditun etxean dela, oraindik ere jaiak egiten ditiz-ten bere omenez, eta ikusia nagon, bera gorde-tzearren, Graziak ere jeloskor jarriko lituzkeenedertasuneko hamabost urteko haurrak berbide-ratzen. Orain zortzi egun abiatu zenak, apenaszuen hamasei urte; Venus bezain ederra, ez dunurtebete ere hartaz gozatuak zirela, baina gerrialoditu zitzaionan, eta lehen ere esana dinat,Teresa, egundoko okerra dun hori etxe honetan.Joan den hilean, hamazazpi urteko bat berbide-ratu zitenan. Duela urtebete, hogei urteko bat,zortzi hilabeteko haurra zuela sabelean; etaazkenaldi honetan beste bat, lehendabiziko erdi-minak sentitu bezain laster. Ez dezanala pentsajokabideak zerikusirik duenik horrekin: ikusiak

ditinat beren desioen aurrean hegan zebiltzanaketa sei hilabeteren buruan alde egin beharreanaurkitu zirenak; beste batzuk, muker eta melen-ga askoak, bertan urte pila ikaragarria emanzutenak. Alferrik dun beraz, etorriberriei joka-molde jakin bat hartzera gaztigatzea; munstrohauen fantasiak apurtu egiten ditin oztopo guz-tiak, eta bere ekintzen lege bakar bihurtzenditun.

Inor berbideratu behar dutenean, goizetikesaten zaion, baina ez lehenago. Eguneko jago-lea bederatzietan agertzen dun, ohi bezala, etahorrelako eran mintzatzen zaion: Omphale,Komentuak berbideratu egingo zaitu, gaurgauean etorriko naiz zure bila. Gero, bere egite-koari lotuko zaion. Baina azterketa garaian ezdion heure gorputza eskainiko, joan egingo baitasegidan. Berbideratuak besarkatu egingo ditinbere adiskideak, milaka eta milaka aldiz zin egin-go zien beren zerbitzuan ahaleginduko dela,kexuak norbaiti aditzera emango dizkiola, bertangertatzen denaren berri han-hemenka zabaldu-ko duela..., ordua iritsiko dun, lekaidea agertukodun, neska abiatuko dun, eta harrezkero ez dun

haren berririk gehiago izango. Nolanahi ere,afari-legea ohi bezala egiten dun, eta egunhauetan soilik igartzen dinagu lekaideak nekeziristen direla plazerraren azken ekitaldietaraino,esan liteken ez direla asebetetzen, baina halereanitzez gehiago edaten diten, baita horditu arteere zenbaitetan. Berandutu baino lehen bidal-tzen gaitizten, han ez dun emakumerik geratzenlotarako, goardiako neskak ere andere-gelaraitzultzen ditun.

— Ongi da, ongi da, esan nion nire lagunari,inork ez bazaituzte urgaitzi, soilik izaki ahul,uzkur, edo zuen alde ezertara ausartuko ez direnhaurrekin saiatu zaretelako da. Ez naiz beldurhilko gaituztenik, ez dut uste behinik behin; ezi-nezkoa da zentzuzko gizaki batzuk halako neu-rritaraino eraman dezaketenik krimen bat...Ondotxo dakit... ikusi dudana ikusi ondoren,agian ez nituzkeela gizon horiek horrela zuritubehar, baina ezinezkoa da, ene laztana, halakolarderiak burutu ahal izatea, ideia bera ere ezinoldoz daitekeenean. Oi, ene adiskide maitea,jarraitu nuen bero, nahi al zenuke nirekin batera,

aladonea!, sekula hautsiko ez dudan zinegitehau burutu?... Nahi al duzu?

— Bai.— Ea bada, zin egiten dizut sakratutzat

dauzkadan gauza guztien aurrean, nire bizi-gogoa den eta bera baizik gurtzen ez dudan Jain-koaren aurrean..., ziurtatzen dizut ahaleginhorretan bizia emango dudala, edo bestela, zital-keria hauek guztiak suntsituko ditudala; zuk ereegingo al duzu beste horrenbeste?

— Zalantzarik al dun?, ihardetsi zidan Omp-halek, baina egon ziur alferrik direla zinegitehoriek; hi baino saminduagoak, irmoagoak, tin-koagoak, hitz batez, benetako lagunak, hitz-eskaintza berak betegabe utzi ditizten. Hortaz,Teresa, utzion nire esperientzia dohakabe honigureak ere alferrikakotzat ikusten, eta horieifederik ez ematen.

— Eta lekaideak, esan nion nire adiskideari,beraiek ere aldatzen al dira, sarritan etortzen aldira berriak?

— Ez, erantzun zidan berak, hamar urte ditunAntonin hemen dagoela; hemezortzi Clémentekostatu hartu zuela; Jérôme duela hogeita hamar

urtez geroztik zagon hemen, eta Severino duelahogeita bost. Lekaide-burua Italian jaioa dun, etaAita Santuaren hurbileko senidea dun; oso harre-man onak ditin berarekin. Hemen dagoenetik,Ama Birjinaren ustezko mirari horiek Komentua-ren izen ona gorde diten, eta maiseatzaileeihemen gertatzen dena gertuegitik ezagutzeaeragotzi zieten. Baina bera iristerako, hik ikustendunan modu berean zagonan antolaturik etxea.Ehun urtetik gora ditun jada zutabe berberekeusten diotela, eta harrezkeroztik, hona etorridiren Lekaide-buru guztiek beren plazerraldieta-rako hain probetxuzkoa den antolamendu horrilehengoan iraunarazi zioten. Severinok, harenmendeko gizonik lizunkoienak, bere gurariekinbat egiten duen bizimodua eramateko, eta soilikhorretarako, nahi izan zinan hemen koka zezate-la. Bere nahia abatetxe honek dituen pribilejiosekretuak ahal duen luzaroen iraunaraztea dun.Auxerreko Elizbarrutikoak gaitun, baina Gotzainahorren jakinaren gainean egon ala ez, inoiz ezdinagu hemen ikusi, sekula ez din Komentuhonetan oinik ezarri: oro har, oso jende gutxietorri ohi dun honantz, abuztuko Andra Mariaren

eguneko jaien inguruan ez bada; lekaideek esa-ten digutenez, urtean hamar pertsona baizik ezditun agertzen etxe honetara; dena den, begibistakoa dun, zenbait arrotz azaltzen direnean,Lekaide-buruak arreta handia jartzen duelaharrera adeitsua egin diezaieten; erlijiozko etadoitasunezko trazak egiten zizkieten, pozik itzul-tzen ditun beren etxeetara, Lekaidetxeaz gorai-pamenak egiten ditizten, eta horrela, gizon zitalhauen zigorgabetasuna bermatuta geratzen dunherriaren fede onaren eta elizkoien sinesgarrita-sunaren gainean.

Omphalek bere irakaspenak bukatu eta segi-tuan, bederatziak jo zuten; Gelaburuak agudoaski hots egin zigun, eta eguneko jagolea bet-betan agertu zen. Antonin zen; berehala denakilaran lerrokatu ginen, usatu bezala. Begiradaarin bat eskaini zion taldeari, gu denak zenbatu,eta gero eseri egin zen; bata bestearen ondotik,gonak altxatzen hasi ginen bere aitzinean, aldebatetik zilborra baino goraxeago, eta bestetik,bizkarraren erdialderaino. Antoninek asetasuna-ren axolagabekeriaz jaso zuen omenaldi hura, ezzen hunkitu ere egin; gero, niri beha zegoela,

abentura hartan zer moduz aurkitzen nintzengaldetu zidan. Ikusirik malkoen bidez baizik eznuela erantzuten... «Plegatuko da honetara,esan zuen barrez; Frantzian ez da etxerik neskakhemen bezain ongi heziak direnik.» Gelaburua-ren eskuetatik hobendunen zerrenda jaso etagero, niregana zuzenduz, dardara batean jarrininduen; keinu bakoitza, lizunkoion nahiramakurraraziko ninduela zirudien mugimendubakoitza, heriotzaren atari bilakatu zitzaidan.Antoninek ohe baten ertzean esertzeko aginduzidan, eta jarrera horretan nintzelarik, Gelabu-ruari esan zion nire eztarria miatzera hurbiltzekoeta gonak nire bularreraino goratzeko; berakbitartean, ahalik eta gehiena zabaldu zizkidanizterrak, eta ikuspegi horren aurre-aurrean jesa-rri zen. Nire lagunetako bat gainean ezarri zitzai-dan jarrera berean, halako moduan ezen, sor-kuntzaren aldarea eskaintzen baitzitzaion Anto-nini nire aurpegiaren ordez, eta horrela, beragozatzearren, ahoaren parean zeuzkan xarmahaiek. Hirugarren neska bat, haren aurreanbelauniko, eskuaz ari zitzaion berotzen, eta lau-garren batek, zeharo biluzik, hatzen bidez era-

kusten zion nire gorputza non jo behar zuen.Ohartu gabe, neska honen ekinez ni ere bero-tzen ari nintzen, eta berak egiten zidana, Antoni-nek ere berdin egiten zien ezker-eskuin zeuzkanbeste bi neskei. Imajinaezinak ziren haren egi-tasmo ankerrak eta lizunkoiari kitzikagarrizitzaizkion mintzo lohiak; azkenerako, berakgutiziatzen zuen egoera iristen du, eta egoerahorrek niregana gidatzen du. Baina osoki itsutu-ta dago, dena nahi du sutzeko bide horretan,gozamen bila doan bitartean bere atzeko alder-diak guztiz biluzik agerian utziz. Omphalek, har-taz jabeturik, oro darabil alderdi horiek sumina-raztearren: igurtziak, musuak, isurketak, denetikerabiltzen du. Antonin, sugar bizitan, nire gaine-ra oldartu da... «Oraingo honetan sabelbetetautzi nahi dut», esan zuen haserre... Indargaltzemoral hauek fisikoa ere eragin zioten. Antoninek,bere hordialdiaren azken unean garrasi ikaraga-rriak egiteko ohitura zuenak, egundokoak jaurtizituen; oro zitzaion betegarri, oro baliagarri, orozen mesedegarri bere estasia bikoizte aldera,eta lizunkoiak, haragikeriaren eta galdukeriarenekitaldirik harrigarrienen erdian iritsi zuen.

Maiz egiten zituzten multzo hauek; legeakzioen lekaide bat halako edozein modutan goza-tzen zenean, neska guztiek haren jiran egonbehar zutela, bere zentzumenak alde guztietarikbesarkatzearren, eta haragi-grina, horrela adie-raz baldin badaiteke, poro bakoitzetik barrenamuinetaraino sar zekion.

Antonin irten zenean, gosaria ekarri ziguten;nire lagunek jatera behartu ninduten, eta nik,laketzearren, halaxe egin nuen. Bukatu genuenbezain pronto Lekaide-burua sartu zen: oraindikmahaian eserita geundela ikusi zuenez, Antoni-nentzat amaitu berriak genituen ekitaldiakberregitetik salbuetsi gintuen; «pentsatu behar-ko dugu nola jantzi» esan zuen niri begira; bide-nabar, armairu bat ireki eta nire klaseari zego-kion koloreko soineko mordo bat bota zuen nireohe gainera, eta arropa zuria fardeletan bildua.

— Jantzi itzazu denak, esan zidan berak, etaitzul iezadazu zurea dena.

Halaxe egin nuen, baina horrelako susmorenbat banuenez, bart arratsean dirua zuhurkigorde eta ile-tartean ezkutatua nuen. Eranztennuen jantzi bakoitzeko, agerian utzitako xarma-

ren gainean josten zituen Severinok bere begisutuak, baita bere esku-hatzak ere berehala.Azkenik, erdi biluzik nintzelarik, heldu eta bereplazerretarako egoki zen jarreran ezarri ninduen,Antoninek jarri berri ninduenaren kontrako alde-ra, alegia; erruki zedila erregutu nahi izan nion,baina bere begietako sugarra ikusirik, ziurrenaumiltasunez obeditzea zela pentsatu nuen; eza-rri nintzen, inguratu egin ninduen, bozkariozbetetzen zuen aldare lizun hura beste gauzarikez zuen ikusten inguruan; bere eskuek estutuegin zuten, ahoa hari erantsi, bere begiradekirentsi... plazerraren erpinean zegoen.

On baderitzozu, Andere, esan zuen Teresaeder hark, komentu honetan igaro nuen lehenhilabeteko historia laburtua kontatzera mugatu-ko naiz, alegia, denbora tarte horretako xeheta-sun garrantzizkoenak; gainerakoa errepikatzehutsa litzateke; kontakizunean isilpean utzikodut nire egonaldiaren terrenta, eta jarraian, nireiduriz, ziega likits hartatik atera ninduen gertae-ra azalduko dizut.

Lehendabiziko egun hartan ez nintzen afari-tan izan, gaua On Clémenterekin igarotzera joa-

teko bakarrik deitu zidaten; ohitura zen bezala,bera sartu baino lehentxeago iritsi nintzen niharen gelara; anaia giltzariak gidatu ninduenharaino, eta bertan giltzapean utzi.

Ardoz eta haragi-grinaz berotuta iritsi zen,une hartan goardia-lanetan aurkitzen zen hogei-ta sei urteko neskak laguntzen ziola; egin beharnuena jakinarazitakoan, belauniko jarri nintzenentzun orduko; niregana hurbildu zen, jarreraumilgarri hartan aztertu, eta gero altxatzekoagindu zidan, eta ahoan musukatzeko; minutuaskotxotan ihardun zuen musu haren gozamenadastatzen, horretara gorputz eta arimaz entre-gatuz... imajina daitekeen zabaltasun guztiaz.Bitarte horretan, Armandek, hori baitzen hurazerbitzatzen zuenaren izena, xeheki erantzi ziz-kidan arropak; hasi zen moduan gerriaren behe-ko aldea agerian geratu zenean, ni jirarazteariekin zion lehiaz, eta osabari bere gurarien alder-dirik maiteena erakutsi zion. Clémentek aztertu,ukitu, eta gero, besaulki batean eseriz, musuematera hurbiltzeko agindu zidan; Armande,belauniko, ahoaz kitzikatzen ari zitzaion, eta Clé-mentek, nik eskainitako tenpluaren santutegian

ezarri zuen berea. Bere mihia erdiko ildoanbarrena galdu zen; bere eskuak aldare berdinakhaztakatzen ari ziren Armanderengan, bainaneska honek zeramatzan jantziak oztopo zitzaiz-kionez, kentzeko agindu zion, bet-betan konpli-tua izan zena, eta gaixoak halako jarrera hartuzuen osabaren ondoan ezen jada eskuaz baka-rrik kitzikatzerakoan Clémentengandik are esku-menerago aurkitzen baitzen. Lekaide lizunak,une oro nirekin ere berdin ziharduelarik, nireerraiak aztoratuta eduki zitzaketen haizeei bereahorantz bidea zabaltzeko agindu zidan orduan;fantasia hura barrua nahasteko modukoa irudituzitzaidan, baina oraindik ikusteko neuzkan neu-rrigabetasunaren makurkeria guztiak; obeditueta berehala damutu nintzen zabarkeria hareneraginaz. Lekaidea, garretan irakiten, sutsuagobilakatu zen, eta instant batean, erakusten niz-kion haragi-mamietako sei tokitan egin zidankosk; garrasi bat egin eta aurrerantz egin nuensalto. Bera altxa, niregana aurreratu, eta amo-rrua begietan zuela, era hartan asaldatuz zeinarriskutan jarri nintzen ba al nekien galdetuzidan..., mila aitzakia jarri nizkion, berak ordea,

artean bularrean neraman gerruntzetik oratu,eta atorra bezala, esateko behar dudana bainodenbora gutxiagoan erauzi zidan... zintzurretikeutsi zidan gogorki, eta agiraka egin zidan estu-tzen ninduen bitartean; Armandek arropakkendu zizkion eta halaxe gertatu ginen hiruoklarrugorritan. Une batez Armandez arduratu zen,amorruz betetako zafladak eman zizkion eskuaz;ahoan musukatu zuen, mihi-ezpainak koskatuzizkion, neskak garrasi egin zuen; oinazeak, tar-teka, nahigabeko malkoak isurarazi zituen nes-karen begietatik; aulki baten gainera igoarazizuen eta niregandik gutiziatu zuen pasarte huraberbera eskatu zion. Armandek halaxe ase zuen,nik esku batez kitzikatzen nuen bitartean. Jokoharagikoi haietan, arinki zigorkatu nuen besteaz,berak Armanderi kosk egiten zion berdin-berdin,baina hau, minari eutsiz, ez zen ausartu zirkinikere egitera. Halatan, munstroaren hortzak neskaeder honen haragietan sastatu ziren, eta sasta-da horiek toki askotan ikus zitezkeen. Ondoren,brastakoan itzuliz: «Teresa, esan zidan, gorriakjasan beharko dituzu (ez zegoen esan beharrik,bere begiek ongi baino hobeto adierazten bai-

tzuten); gorputz-atal guztietan zigortua izangozara, esan zidan, ez dut ezertxo ere salbu utzi-ko»; eta hori esanik, berriro heldu zion basatikizerabilen zintzurrari; bere hatzen puntaz beso-zangoak mailatu zizkidan eta benetan sekulakomin garratzak eragin zizkidan; ez nintzen ausar-tzen txintik ere esatera gehiago sumintzeko bel-durrez, baina izerditan neukan kopeta, etabegiak, nire nahia bestelakoa izanagatik ere,malkoz ari zitzaizkidan betetzen; jiratu egin nin-duen, belauniko aulki baten ertzean ezarri,eskuez bizkarraldeari eutsi behar niolarik unebatez ere mugitu gabe, oinazerik mingarrienenpean; azkenean bere eskumenean ikusten nin-duelarik, azorriak ekartzeko agindu zion Arman-deri, eta honek, makila luze eta mehez osatuta-ko sorta aurkeztu zion. Clémentek hartu, eta zir-kinik ere ez egiteko gomendatuz, nire sorbaldaneta bizkarraren gaineko aldean hogeiren batkolpe emanez ekin zion; une batez utzi egin nin-duen, Armande atzera hartu eta nigandik seioinetara kokatu zuen, hura ere belauniko, aulkibaten ertzean; biok batera azorriatuko gintuelaaitortu zigun, eta halaber, aulkia bertan behera

utzi, intziriren bat egin edo malkoren bat isur-tzen zuen lehena bet-betan egoki zeritzon aladu-ra batez zehatua izango zela: niri eman berriazidan kolpe kopuru berbera eman zion Armande-ri, eta jakina, leku berean; berriz hartu ninduen,zigorraz alatutako alderdi oro musukatu zuen,eta zartailuak gora jasoz: «Tori, ematxar hori,esan zidan, azken emaxixtrina bazina bezala tra-tatua izango zara.» Hitz hauekin batera berro-geita hamar zigorkada jaso nituen, baina bizka-rraren erdialdetik gerriaren behealderaino bainoharantzago joan gabe. Hegan joan zen nire adis-kidearengana eta berdin tratatu zuen hura ere:ez genuen txintik ere atera; zenbait auhen isileta eutsi baizik ez zen aditzen, eta oraindikbagenuen nahikoa indar geure malkoei eusteko.Lekaidearen pasio-grinak zeinahi mailatarainosutuak izanik ere, ez zen haatik inolako aztarna-rik sumatzen; tarteka-marteka bortizki berotzenzen, baina ezerk ez zuen altxatzeko keinurik egi-ten. Nigana hurbilduz, oraindik ukigabe zirautenbaina txanda iritsitakoan estira hura jasangozuten haragizko bi mami haiek behatu zituenminutu batzuetan zehar; eskuztatu egin zituen,

ezin zen egon haien artean zabalunerik egingabe, laztandu gabe, are mila aldiz musukatugabe. «Ea bada, esan zuen, adorea hartu...»Kolpe zaparrada ikaragarria jasan zuten une har-tantxe haragi-mami haiek, eta izterretarainohebaindu zituen. Jauziek, gorputz-mugimen-duek, txilioek eta oinazeek eragiten zizkidatengorputz-ikarek biziki susperturik, horiek aztertuzeta gozokiro onartuz, zirrara sortzen zioten sen-tsazioak kanporatu zituen suharki musukatzenari zen nire ahora... «Gogokoa dut neska hau,egin zuen oihu, ez dut sekula inor zigortu hain-besteko plazer eman didanik»; eta ilobarenganaitzuli zen atzera, harekin ere basakeria berberezjokatuz; beheko aldea geratzen zitzaion oraindik,iztarren gainaldetik hasi eta aztaletaraino, etabataren nahiz bestearen gainean amorru berbe-raz jo zuen. «Ea, esan zuen berriz, ni jiratuz, aldadezagun eskua eta ikus dezagun beste aldehau». Hogeiren bat kolpe eman zizkidan sabela-ren erdiparetik izterren azpialderaino, eta gero,zangozabaltzera behartuz, garrazki astindu zuennire jarreraz osoki irekitzen nion leizearenbarrualdea. «Horra, esan zuen, lumatu nahi

dudan txoria»; zenbait idizilkada barrurainosartu zitzaizkidanez, nahiz berak hori gerta ezzedin neurriak hartu, ezin izan nien nire intzirieieutsi. «Ai, ai!, esan zuen gizon zitalak, topatu dutalderdi sentikorra; aurki, aurki hobetoxeago bisi-tatuko dugu». Bien bitartean, iloba jarreraberean ezarrarazi eta era berean erabilia izanzen; emakume baten gorputzaren alderdirikgurienetan jo zuen berdin-berdin; baina ohitura-gatik, adoreagatik edo jokaera gordinagoak jasa-teko beldurragatik, tinko eusteko indarra izanzuen eta beragandik ez zuen ezertxo ere suma-tu, zenbait aiene eta zenbait nahigabeko gor-putz-ikara izan ezik. Edonola ere, aldaketarenbat gertatu zen lizunkoiaren egoera fisikoan, etaoraindik gauzak sendotasun askorik gabekoakbaziren ere, astinaldien poderioz tai gabe ariziren aditzera ematen.

— Jar zaitez belauniko, esan zidan lekaideak,bularren gainean zigorkatuko zaitut eta.

— Bularren gainean, aita?— Bai, era horretan baizik kitzikatzen ez

nauten bi haragi-mami irriskor horien gainean;

eta hori esatearekin bat, estutu eta bortizkizapaldu zituen.

— Ai, ene aita! Hain da sentibera alderdihau, hil egingo nauzu.

— Zer axola dio nire asegarri baldin badira,eta bost edo sei kolpe saiatu zituen, neureeskuez gelditu ahal izan nituenak zorionez. Horiikustean, nire bizkarraren atzean lotu zizkidanbiak; soinaren mugimenduak eta negar-malkoakbesterik ez neukan nireganako errukia otoizteko,isil nendin agindu baitzidan gogorki. Bere biho-tza samurtzen ahalegindu nintzen... baina alfe-rrik, dozena bat kolpe jaurti zizkidan bi bularre-tara, ordurako batere garantiarik gabe; idizil-kolpe beldurgarriak azaleratu zitzaizkidan odolarrastoen itxuran; oinazeak negar-anpuluak era-giten zizkidan, munstro honen amorruarenaztarnetara erortzen zirenak eta mila aldiz inte-resgarriagoak, zioen berak, bihurtzen zituzte-nak.... Musukatu, irentsi egiten zituen, eta tarte-ka nire ahora itzultzen zen, malkoz blaitutakonire begietara, irriskeria berberaz xukatzera.Armande ondoan kokatu zen, haren eskuak batuegin ziren, alabastro zuriz eta biribiltasun ede-

rrenaz egindako bular bat eskaini zion; Clémentmusukatzera zihoala ematen zuen, baina koskegin zion... Azkenik jipoitu egin zituen hainzuriak, hain mardulak ziren haragi eder haiek,ordurako bere borreroaren begietara uspelduraeta odol trazez beterik zeudenak. «Egon pixkabat, esan zuen lekaideak haserre bizian, atzeal-derik ederrena eta bularrik eztiena nahi ditut-etabiak batera zehatu»; belauniko utzi ninduen, etaArmande nire gainean ezarriz, zangoak zabalduzizkion, halako eran non nire ahoa bere sabel-pearen parean aurkitzen baitzen, eta nire zintzu-rra, bere iztartean, atzealdearen azpitik; horre-taz baliatuz, lekaideak nahi zuen guztia zeukaneskumenean, ikuspegi beraren azpian zeuzkanArmanderen ipurmasailak nola nire bular-uga-tzak; bata zein bestea odol-gosez jipoitu gintuen,baina nire adiskideak, berarentzat baino arrisku-tsuagoak bilakatu ziren kolpe haietatik ni babes-teko, amultsuki makurtu, eta horrela, ezinbes-tean zaurituko ninduketen zigorkadak jasanez,urgatzi egin ninduen. Clément artezia hartazohartu zen, baita jarreraz aldatu ere; «Horrekinez du ezer irabaziko, esan zuen amorruak hartu-

ta, eta alderdi hau babestu nahi baldin badutgaur, gutxienez hori bezain sentibera den bestebat minberatzeko baino ez da izango». Altxatze-rakoan ikusi nuen hainbeste zitalkeria ez zelaalferrik egina, gizatxarra egoerarik bikaineneanbaitzegoen; are amorratuagoa zegoen; armaaldatu zuen, zaharo ugari zeuden armairu batireki eta bertatik burdinazko muturrekiko batatera zuen, beldur-dardarez jarri ninduena.«Tori, Teresa, esan zidan hura erakutsiz, ikusezazu zein atsegina den honekin zigortzea...Sentituko duzu... sentituko duzu, ematxarhorrek. Baina oraingoz, honako hau erabili nahidut...». Hamabi biruetan banatzen ziren lokarriezosatua zegoen; bakoitzaren muturrean besteakbaino sendoagoa zen korapilo bana zeukaten,aran-hezur baten tamainakoa. «Ea, zaldikoa!...zaldikoa!» esan zion ilobari. Ongi zekienezhorrek zer esan nahi zuen, lau hankatan jarri zenberehala, gerria ahalik eta gehien goratuz, eta niere bere antzera jartzeko esanez; halaxe eginnuen. Clément zangalatraba jarri zen nire bizkargainean, burua nire aldaketara begira zuela;Armande, berea ere erakutsiz, haren aurrean

zegoen: zitalak bere eskumenera gintuen biok,eta kolpe beldurgarriak jaurti zituen eskaintzengenizkion xarmen gainera; baina jarrera horre-tan ahal den gehiena zabalduta geneukanezgure sexua gizonenarengandik bereizten duenalderdi sentibera hori, basatiak hara zuzenduzituen bere kolpeak, airean zerabilen idizilarenbiru luze eta malguak zartailuaren albainuakbaino askozaz aiseago sartzen zirelarik barrura,bere hegigoaren aztarna sakonak bertan utziz;bata jipoitu ahala, bestearengana zuzentzenzituen bere kolpeak; zaldizko on bezain zigor-tzaile trebe, sarritan aldatu zuen zela; gainezkaeginda geunden, eta oinazearen zirrarak halakobortxaz astindu gintuen non ia ezinezkoa izanbaitzen areago jasatea. «Altxa zaitezte» esanzigun zartailuak berriro hartuz, «bai, altxa etaizan beldur». Begiak diz-dizka zeuzkan, bitsazerion. Gure gorputz-atal guztiak berdin meha-txatuak zeudelarik, saihestu egin genuen...,gelako alderdi guztietatik korri egin genuen bur-tzoroen gisa, atzetik jarraika genuen bera, noizbata noiz bestea, biok joaz; gizatxarrak odoletanutzi gintuen; azken buruan, paretaren kontra

hertsatu gintuen; kolpeak bikoiztu egin ziren:Armande dohakabea kordea galtzekotan egonzen bularrean jasan zuen kolpe baten ondorioz,azken izugarrikeria honek estasia eragin zion,eta nire bizkarrak ondorio krudel haiek pairatzenzituen bitartean, gerrialdea beste hura bezainemaitza arriskutsuak zituen eldarnio baten fro-gek blaitu zuten.

— Ohera gaitezen, esan zidan azkenik Clé-mentek; agian gehiegi izan bide da zuretzat,Teresa, baina aski ez, ordea, niretzat; ez dagonekatzerik horrelako pasio-grinekin, nahiz bene-tan egin nahi denaren arrunt irudi traketsa bes-terik ez izan; ai! Neska maitea, ez dakizu zenba-teraino erakartzen gaituen galdukeria honek!Zein hordialditara eramaten gaituen, nolakoaden suminduraren isuri elektrikoak eragindakobortxazko zirrara, gure grinetarako bitarteko denobjektuaren gaineko oinazeak sortua, nola kitzi-katzen gaituzten beren gaitzek! Horiek gehitunahia... horixe duzu fantasia honen eragozpena,badakit, baina gauza guztiez trufatzen denbatentzat, beldurra izateko moduko eragozpenaal da hori?

Clémenten gogoa garretan egon arren, berezentzumenak anitzez baretuagoak ikusteanausartu nintzen, esan berri zuenari erantzunez,bere gurarien galdukeria aurpegiratzera, etalizunkoi honek haiek bidezkotzeko erabilitakomoduak merezi du, nire iduriz, nigandik lortunahi izan dituzun aitorpenetan lekutxo bat egi-tea.

— Munduko gauzarik zentzugabeena dudarikgabe, Teresa maitea, esan zidan Clémentek, bizigaren herrialdeko legeekin nahiz gizarte konben-tzimenduekin bat etortzen ez direlako, gizonarengurarien gainean eztabaidatu, horien kontraihardun, gaitzetsi edo zigortu nahi izatea da. Etazer! Gizonek ez dute sekula ulertuko ez dagoelagurari bat bera ere, bitxiak nahiz bidegabeakdirela jo arren, Naturatik jaso dugun antolamen-du motaren ondorio ez denik! Hori azaldu ondo-ren, nire galdera da zein eskubidez ausartu dai-tekeen gizon bat beste bati bere gurariak zuzen-du ditzala edo gizarte-ordenaren arabera egoki-tu ditzala eskatzera! Zein eskubidez ausartzendira legeak, gizakiaren ongizaterako baizik egi-nak ez dauden legeak, ezin zentza daitekeena,

edo legeek zaindu beharreko zoriontasun horrenlepotik bakarrik horretara irits daitekeenazorrotz zigortzera? Baina gure gurariak aldatunahi izanda ere, ba al dezakegu? Gugan al dagogeure buruak berregitea? Ez garen beste zerbaitbihur al gaitezke? Oker egindako pertsona batiere eskatuko al zenioke? Eta gure gurariekikodesadostasun hau, moralki hartuta, ez al da fisi-koki oker egindako pertsonaren inperfekzioabezala?

Baina sar gaitezen xehetasunetan; adosnago. Aitortzen dizudan adimen horrek, Teresa,horiek ulertzeko gauza egiten zaitu. Ikusi duda-nez, bi bidegabekeriak hunkitu zaituzte dagoe-neko, gure artean zaudenetik; arrunki kirastunedo lizuntzat jotzen diren zenbait gauzarekingure adiskideetako batzuk dastatutako sentsaziominak harritu egin zaitu, eta harrigarria gertatuzaizu halaber, zure ustez basakeriaren ikurrabaizik ez daramaten ekintzen bidez gure ahal-men likitsak aztoratu ahal izatea. Azter ditzagunbi gurari horiek, bata zein bestea, eta saia gaite-zen, ahal baldin bada, zu konbentzitzen mun-

duan ez dagoela hortik lortzen diren plazerrakbaino gauza sinpleagorik.

Harrigarria da, zure arabera, gauza zikin etagalgarriek gure zentzumenetan zorabioaren osa-garri den funtsezko zirrara hori sortu ahal izatea;baina horrek harritu baino lehen, Teresa maitea,sentitu egin behar da gauzek ez dutela gurebegientzat beste baliorik irudimenak ematendiena baino; beraz, litekeena da oso, egia aldae-zin honen ondotik, gauzarik bitxienek ezezik,baita doilorrenek eta ikaragarrienek ere muin-muinean gu hunkitzea. Gizakiaren irudimenabere izpirituaren ahalmen bat da nora baitoazgauzak, zentzumenen arragoatik igarota, pinta-tzera, eraldatzera eta segidan bere pentsakizu-nak osatzera, gauza horien lehen behaketarenarabera. Baina irudimen horrek, gizakia hornituaizan den antolamendu motaren emaitza den iru-dimen horrek, ondora hurbildutako gauzak erabatera edo bestera bakarrik dauzka beregana-tzerik, eta behatutako gauzen talkak eragindakoondorioetatik abiatuz baizik ez ditu sortzenondoren pentsakizunak: baina konparazio batekerraztu diezazula azaldu dizudana. Ez al duzu

sekula ikusi, Teresa, forma desberdinetako ispilubatzuk, batzuek gauzak txikiagotzen dituztenak,besteek zabalagotzen; honakoek beldurgarribilakarazten eta harako haiek edertzen dituzte-nak? Imajina ezazu orain, ispilu hauetako bakoi-tzak ahalmen objektibo horri ahalmen sortzaileaere gehitzen diola, eta bere burua bertan ikustenduen gizona bera izanik ere, ez duela hura isla-datuko, baizik eta zeharo desberdina den besteirudi bat; eta akaso irudi hori ez al litzateke izan-go objektua behatzeko moduaren araberakoa?Ispilu honi eman dizkiogun bi ahalmen horieisentikortasunarena ere gehituko bagenie orain,ez al luke ispiluak izango modu batera edo bes-tera ikusitako gizon honi buruzko halako senti-mendu bat, behatutako gizaki motaren araberaoldoztu lezakeena? Ederra ikus lezakeen ispiluakmaitatu egingo luke, beldurgarria ikus lezakee-nak gorrotatu, nahiz halere beti pertsona beraizan.

Halakoa da gizakiaren irudimena, Teresa;gauza bera hainbat itxuratan azalduko zaigu iru-dimenean nola modu desberdinak dituen, etairudimen honek, objektu hori bereganatu duen

moduaren arabera, berau edozein izanik ere,hura maitatzera edo gorrotatzera deliberatukodu; behatutako objektu horren talkak modu atse-gin batez eragiten badio, maitatu egingo du,nahiago izango du, nahiz objektu horrek berebaitan inolako benetako xarmarik ez izan; etaobjektu horrek, inoren begietan balio jakin batizan arren, modu desatsegin batez bakarrik era-gin baldin badio delako irudimen horri, hartatikurrundu egingo da, zeren objektu desberdinekirudimenean sorturiko eraginaren arabera osa-tzen eta gauzatzen baitira gure sentimendu guz-tiak. Hortik abiatuz, harrigarritik ez du ezerbatzuei biziki atsegina zaiena besteentzat gogo-ko ez izateak, eta alderantziz, gauzarik bikaine-nak ere maiseatzaileak topatzeak... Horrela,oker egindako gizonak ere ederra bihurtzenduten ispiluak aurkitzen ditu.

Jakina, aitortzen badugu zentzumenen goza-mena beti irudimenaren araberakoa dela, betiirudimenak arautua dela, horrezkero ez dagozertan harriturik irudimenak gozamen horietaniradoki ditzakeen aldaera ugariengatik, irudimenhonen joera desberdinek ernatzen dituzten gura-

ri eta pasio desberdinen ugaritasun amaigabea-rengatik. Gurari hauek, nahiz lizunak izan, norta-sun sinple batekoak baizik ez lituzkete harritubehar; ez dago inolako arrazoirik ohe-fantasiabat baino harrigarriagoa den mahai-fantasiarikez topatzeko; eta mota batekoan nahiz besteko-an, ez du zertan harrigarriagoa izanik gizongehienek gaitzesgarritzat daukaten gauza batgorestea, komunzki ontzat hartutako gauzarenbat maitatzea baino. Ahobatasunak organoenadostasuna frogatzen du, baina ezertxo ere ezgauza maitatuaren alde. Unibertsoaren hiru laur-denek zoragarria bila dezakete larrosa batenusaina, baina hori ezin daiteke froga gisa erabilitxartzat jo lezakeen mundu laurden hori gaitzes-teko, ezta usain hori egiazki atsegina dela froga-tzeko ere.

Beraz, munduan izakiak egon badaudenezonartutako aurreiritzi guztien kontrako gurariakdituztenak, ez dago arrazoirik horiengatik harri-tzeko, ez dago motiborik horiei agiraka egiteko,ezta zigortzeko ere; aitzitik, horiei lagundu eginbehar diegu, alaitu, gogaitzen dituzten eragoz-pen guztiak ezabatu, eta zuzena izan nahi baldin

baduzu, arriskurik gabe asebete daitezen bitar-teko guztiak eskaini; ez baitago beren esku gura-ri bitxi horiek izatea, zure esku ez dagoen beza-la arima hutsezkoa edo piztia izatea, ongi eginaedo konkortua egotea. Amaren altzoan gorpuz-ten dira honelako edo halako fantasietarakohunkiberak egingo gaituzten organoak, eta ikusi-tako lehenengo gauzek, entzundako lehendabi-ziko hitzaldiek erabakitzen dute azkenik indareragilea; gurariak osatu egiten dira, eta mun-duan ezerk ezin ditu suntsitu. Hezkuntzak, horre-tan saiatuagatik ere, ez dauka deus aldatzerik,eta pertsona zitala izan behar duena hala bilaka-tuko da erabat ziur, eman zaion hezkuntza inonden onena izan arren, organoak onginahira lerra-tuak dauzkana bertuterantz hegaldatuko denbezala, irakaslerik izan ez badu ere. Biek ala biekberen antolamenduaren arabera jokatu dute,Naturatik jaso dituzten inpresioen arabera, etabata zigortua izateko duinagoa ez den bezala,bestea ere ez saritua izateko.

Bitxiena zera da, alegia, gauza xumeez dihar-dugun bitartean, ez garela harritzen gurari des-berdinak izateaz; baina lizunkeriaz ihardun ordu-

ko, denak hasten dira marmarrean, eta emaku-meak, beti beren eskubideei begiratuz, berenahuldadea eta adore gabeziagatik ezer galtzeko-rik ez duten emakume horiek, beldur dira uneoroz ezer kenduko ote dieten, eta horrela, zori-txarrez, beren sinesteen kontra topo egitenduten jokaerak erabiltzen dituzte plazerretan;horra urkamendiaren duin diren krimenak. Etahala ere, zein bidegabekeria larria! Zentzume-nen plazerrek bizitzako beste plazerrek bainohobea egin behar al dute gizona? Hitz bateanesateko, sorkuntzaren tenpluak hobeto finkatubehar al ditu gure joerak, ziurrago suspertu guredesioak, ezen ez gorputz-atalik kontrakoenakedo hartatik urrunduenak? Baita gorputz horrenjarioa inon den kirastunena edo gogaikarrienabada ere? Ez luke, nire iritziz, harrigarriagoa ger-tatu behar gizon batek lizunkeriazko plazerretanbitxi agertzeak, bitxitasun hori bera bizitzakobeste zereginetan erabiltzeak baino. Berriro ere,kasu batean nahiz bestean, bitxitasun hori bereorganoen emaitza da: bere errua al da zuei era-giten dizuen hori berarentzat ezdeusa baldinbada? Edo bera ez bada asaldatzen higuingarri

zaizkizuen gauzekin? Non da gizon hori, bereburuaren jabe izaterik baleuka, bere gurariak,bere zaletasunak, plan orokorrarekiko bere joe-rak instant batean aldatuko ez lituzkeena, etabitxia izaten segitu baino mundu guztia bezalaizatea nahiago ez lukeena? Ez dago eramanezinzentzugabeagorik eta basatiagorik halako gizonbaten aurka ihardun nahi izatea baino; hau ezbaita gizartearen aurrean errudunago izango,bere galdukeriak edonolakoak izanik ere, mun-dura begibakar edo erren sortu zen hura baino,arestian esan dudan bezala. Eta hura zigortu etahartaz trufatzea bezain okerra da besteari sami-na eragin edo iseka egitea. Gurari bitxiz hornitu-tako gizona gaixo bat da, edo nahiago baduzu,herio-suak hartuta dabilen emakume bat. Inoizez al zaigu burutik pasa ere egin bata edo bes-tea zigortu edo zehatzea? Izan gaitezen badazuzenak harridura sortzen diguten guraritxoakdauzkan gizonarekin; gaixoa edo herio-suak har-tuta dagoenaren antzera, hark bezalaxe errukiaeta ulermena merezi du; moralean datza aipatu-tako jende horien aitzakia; baina dudarik gabefisikoan ere aurkituko dute erraztasun berberaz,

eta anatomia hobetzen denean, bere bidez aisefrogatuko da gizonaren antolamenduaren etaberari eragiten dioten gurarien arteko harrema-na. Sasijakintsu, borrero, gartzelari, legegizoneta gainerako jendaila kaskasoilduok, zer egingoduzue horra iristen garenean? Zer bihurtuko dirazuen lege eta moralak, zuen erlijio eta botereak,zuen paradisua, zuen Jainko eta infernuak, bal-din eta frogatzen bada honelako edo halako liko-rea, halako zuntza, odolean edo animalien izpiri-tuetan dagoen halako garraztasun maila nahikoadela gizon bat zuen zigorren edo sarien xede egi-teko? Jarrai dezagun; izutu zaitzatela gurari kru-delok!

Zein da gozamen bila dabilen gizonarenxedea? Ez al da bere zentzumenei senti deza-keen kilikadura guztia ematea, horren bitartezaiseago eta sutsuago irits dadin azken krisirai-no? Bai krisialdi preziagarria! Krisi hori erdieste-ko gehiago edo gutxiago ihardun izanaren ara-bera gozamen hori ontzat edo txartzat mugatzenduena. Ez al da sofisma sostengaezina, berauhobetzearren, emakumea ere horren partaideizatea beharrezkoa dela esatera ausartzea? Ez al

da begibistakoa emakumeak ezin dezakeeladeus gurekin parteka gu mugatu gabe, eta ebas-ten digun hori guztia gure bizkar baizik ez dela?Eta zer dela-eta da beharrezko, galdetzen dutnik, emakumea ere goza dadin gu gozatzen arigarenean? Jokaera horretan ba al dago bestesentimendurik lausengatua izan nahi duen urgui-luarena ez denik? Eta ez al zaizu iruditzen arekilikagarriago dela urguiluaren sentimendu hori,baldin emakumea gogorki behartzen badugugozatzeari utz diezaion, hartara zeuk bakarrikgozatzeko, zure gozamenaz ardura dadila ezerkez eragozteko? Ez al du agintekeriak are bizikia-go lausengatzen urguilua, ongi-egiteek baino?Hitz batean, bere nahia betearazten duena ez alda ziurrago jaun izango, partekatzen duen hurabaino? Baina nola pasa daiteke arrazoizko gizonbaten burutik samurtasunak balioren bat izandezakeenik gozamenetan? Zentzugabea daharentzako beharrezkoa dela baieztatu nahi iza-tea; inoiz ez die ezer gehitu zentzumenen plaze-rrei, eta gehiago esango dut, horren kalterakobaizik ez da izan. Arrunt gauza desberdinak diramaitatzea eta gozatzea; horren froga litzateke

egunero maitatzen dela gozatu gabe, eta aregehiago gozatzen dela maitatu gabe. Gurari lizu-nekin nahasten den samurtasun oro, ezin izandaiteke emakumearen gozamenerako, gizonare-naren lepotik ez bada, eta inor gozarazten saia-tzen den hura, ez da gozatuko segur, edo beregozamena intelektuala baino ez da izango, ale-gia, amets hutsezkoa eta zentzumenena bainoaskozaz txikiagoa. Ez, Teresa, ez, ez naiz asper-tuko gauza bera esaten, erabat alferrik da goza-mena bizia izan dadin berau partekatzea; plazermota hori, izan daitekeenetarik kilikagarrienalortzeko, oso funtsezkoa da gizona emakumea-ren lepotik bakarrik goza dadila, harengandik(dasta ditzakeen sentsazioak gora-behera) beregozamenerako desio duen haragikeriaren pizga-rri izan daitekeen oro bereganatu dezala, ema-kumearentzat izan litezkeen ondorioengatikbegirunerik txikiena agertu gabe, zeren begirunehoriek kezkarazi egingo baitute; edo emaku-meak parte hartzea nahiko du, eta orduan ez dugozamenik gehiago izango, edo beldur izango dahark sufritzeaz, horrek aztoratu egingo duelarik.Berekoikeria naturaren lehen legea baldin bada,

gauza ziurra da bestetik, irriskeriaren plazerre-tan Ama zerutar honek gure eragile bakarra izannahi duela; gaitz erdi da, gizonaren haragi-grinagehitzearren, emakumearenaz oharkabetu edogalarazi behar izatea; zeren eta, eragozpen honiesker ezer irabazten badu, bost axola baitzaiobere zerbitzura dagoen objektu horrek zer gal-tzen duen; bera atseginarazten duen bitartean,arrotza izan behar zaio objektu hori zorionekoaedo zoritxarrekoa den. Objektuaren eta bereartean ez dago inolako benetako harremanik.Beraz, zoroa litzateke objektu honen sentsazioezarduratzea norberarenen kaltetan; zeharo txe-pela, sentsazio arrotz horiek aldatzeko, bereakhobetzeari uko egingo balio. Hori adierazi ondo-ren, baldin eta aipagai dugun norbanako horizorigaiztoki antolatuta badago, halako moduannon zerbitzatzen duen objektu horrengan sen-tsazio mingarriak sortuz baizik ez baita hunki-tzen, aitortuko duzu hartara lerratu behar duelainolako damurik gabe, gozatzeko baitago hor,objektu horri suerta dakiokeen orori jaramonikegin gabe... Baina itzuliko gara horretara: jarraidiezaiogun hariari pausoz pauso.

Gozamen isolatuek badute xarmarik, eta arebesteek baino gehiago izan dezakete; izan ere,hala ez balitz, nola hartuko lukete atsegin zaha-rrek, oker egindako jendeek edo akatsezbeteek? Ongi aski dakite ez direla maitatuak,ezinezkoa dela beraiek sentitzen dutena parte-katzea, baina haragizaletasun gutxiagokoak aldira horregatik? Lilura besterik ez al dute desio?Erabat berekoiak beren plazerretan, horiek bere-ganatzeaz arduratuta ikusiko dituzu, horiek lor-tzearren dena sakrifikatzeko prest, eta sekula ezdute sumatu ere egiten beren zerbitzura dagoenobjektu horretan beste jabetzarik jabetza pasi-boetatik at. Hortaz, inondik ere ez da beharrezkoplazer ematea trukean jasotzeko, eta horrenbes-tez, gure gehiegikeriaren biktimaren egoerazorionekoa nahiz zoritxarrekoa izan, erabat ber-din zaio gure zentzumenek lortzen duten atsegi-nari. Ez da inola ere arazo bere bihotza edo bereizpiritua zein egoeratan aurkitzen den; objektuhorrek, egin diozunaren aurrean, atsegina sentiedo sufritu egin dezake, maitatu edo gorrotatuegin zaitzake: baina gogoeta horiek guztiak alfe-rrikako dira zentzumenez ari garenean. Emaku-

meek, onartzen dut, muzinik berebizikoenakegin ditzakete, baina emakumeak, haragikeriakomakinak baizik ez direnak, plastroiak baino izanbehar ez dutenak, baztergarriak dira plazer motahonen gainean sistema erreal bat eraiki beharden bakoitzean. Ba al da arrazoizko gizonik beregozamena neska lizunekin partekatzeko inbidi-tan dagoenik? Eta ez al dira haatik milaka etamilaka gizon izaki horiekin sekulako plazerrakhartzen dituztenak? Honenbestez, badira hain-bat gizabanako nik adierazitakoan sinesmenosoa dutenak, praktikan jartzen dutenak, duda-rik ere egin gabe, eta printzipio onetan oinarrituzberen ekintzak bidezkotzen dituzten haiek trufazgaitzesten dituztenak, eta hori guztia, hara etahona dabiltzan, mugitzen diren, jaten duten,irensten duten hainbat estatua antolatuz josirikdagoelako unibertsoa, inoiz inori kontu emanbeharrik gabe.

Plazer isolatuak besteak bezain gutiziaga-rriak eta ziurrenik are gehiago ere izan daitez-keela frogatu ondoren, dena sinpleago bilaka-tzen da, eta horrela, gozamen hori, gure zerbi-tzura dagoen objektutik bereiziz, hark gogoko

izan dezakeen horretatik oso urrun ezezik, bereplazerren aurkako ere gertatzen da; harantzagonoalarik, oinaze inposatu eta laidogarria bihurdaiteke, alamen bat, eta horretan ez dago ezerapartekorik, bestea alatzen edo laidoztatzenduen zekenarentzat askozaz ziurragoa den pla-zer areagotze bat izan ezik; saia gaitezen badahori frogatzen.

Irriskeriaren zirrara gure arimaren bihotz-ikara bat bezala da, objektu irrits baten oroitza-penak sututako irudimenak gure zentzumeneidastarazten dizkion astinaldien bidez edo objek-tu horren presentziaren bidez sortua, edo hobeoraindik, objektu horrek sentitzen duen samin-duraren bidez, gu bortizkien hunkitu gintuenmoduan. Horrela, gure irriskeria, hots, galdua-razten gaituen eta gizonak lor dezakeen zorionmailarik goreneraino eramaten gaituen zimikoezin-esanezko hori, beti bi arrazoik piztuko dute:gehien atseginarazten gaituen edertasun motahori, benetakoa nahiz ametsezkoa izan, zerbitza-tzen gaituen objektuarengan sumatzeak, edoobjektu honi sentipenik bortitzena dastatzenikusteak. Ez dago inolako sentsaziorik oinazeare-

na baino biziagoa denik; bere agerpenak ziurrakdira, ez dira itxurazkoak plazerrarenak bezala,emakumeek sekula guztian erabiliak eta ia inoizez sentituak; bestetik, nolako estimua edukibehar da, nolako gaztetasuna, indarra eta osasu-na behar da, emakume bati plazerraren sentsa-zio zalantzazko eta apenas asegarri zaigun horisortaraziko diogula ziur egoteko! Oinazearenak,berriz, ez du ezertxo ere eskatzen: gizona zen-bat eta akatsez beteagoa izan, zaharragoa izan,zapuzkorragoa izan, orduan eta hobeto erdietsi-ko du. Helburuari buruz, ziurrago lortuko dugu,zeren arestian finkatu baitugu ez diola eragiten,esan nahi dut, ez direla inoiz zentzumenak hain-bat sumintzen nola gure zerbitzura dagoenobjektuari ahalik eta zirrararik handiena egitenzaionean, ez du inporta zein bide erabiliz; horre-la, emakume batengan zirrararik eraginkorrenapizten duenak, emakume horren antolamenduguztia aztoratzen duenak, ezbairik gabe lortuaizango du ahal den likiskeria mailarik handiena,zeren besteen zirrarek gugan sortzen duten hun-kidura, eragindako zirrara horren jakitun garela-rik, ezinbestean biziagoa izango baita besteen

zirrara hori mingarria denean, gozoa edo malguadenean baino. Eta horren ondotik, lizunkoi bere-koiak, konbentziturik bere plazerrak erabateko-ak ez diren bitartean ez direla biziak izango, aha-lik eta oinaze-ziztadarik bortitzena ezarriko diobere zerbitzuan dagoen objektuari, bai baitaki,ondotxo jakin ere, likiskeriatik lortzen duena era-gindako zirrara bizi horren konformidadean lor-tuko duela.

— Sistema horiek beldurgarriak dira, eneaita, esan nion Clémenti, desio krudeletara,desio ikaragarrietara eramaten gaituzte.

— Baina zer axola dio, erantzun zuen basa-tiak, berriro diot, ez al gara gure desioen jabe?Naturatik jaso ditugun gauza horien inperioari ezal diogu men egin behar, haritzaren adar-buruharroa berau astintzen duen ekaitzaren peanmakurtzen den bezala? Desio hauek natura lai-doztatuko balute, ez lizkiguke iradokiko; ezinez-koa litzateke iraindu lezakeen sentimendu batjasotzea beragandik, eta erabateko ziurtasunhoni esker, gure pasioetara libra gaitezke, edo-zein eratakoak eta edozein indarkeria mailakoakizanik ere, jakitun baikara talka horrek dakartzan

eragozpen guztiak naturaren xedeak baizik ezdirela, gu zoriaren menpeko tresnak besterik ezgaren bezalaxe. Eta zer dira guretzat pasiohauen ondorioak? Halako ekintza batekin atse-gin hartu nahi denean, alferrik dira ondorio guz-tiak.

— Ez naiz ari ondorioez, eten nion bat-batean, auzia zera horretan bertan datza; ziurre-nik indartsuena zu baldin bazara, eta printzipioanker beldurgarriengatik oinazearen bidez baka-rrik gozatu nahi baduzu, zure sentsazioak ereareagotuz, ohartzeke halako oinazea eragingodiozu zure zerbitzura daukazun objektuari, nonbere egunak akabatu ahal izango baitituzu.

— Hala izan bedi; esan nahi baitut naturakemaniko desioen bidez naturaren xedeak beteahal izango ditudala, izan ere, gauzak hondame-naren bidez bakarrik sor ditzakeenez, ideia hori-xe baizik ez baitit sortarazten, salbu eta bestezerbaiten beharra duenean; alegia, materialuzeska bateko zati baten bidez hiru edo lau milabiribil edo karratu osatuko dudala. Ai! Teresa,krimenak al dira? Horrela izenda al liteke natura-ren nahia betetzea? Gizonak ez al du krimen

horiek burutzeko botererik? Eta bere zorionabesteena baino nahiago izanik, bere bideantopatzen duen guztia eraldatzen edo suntsitzenduenak natura zerbitzatzeaz beste gauzarik egi-ten al du, bere lehenengo iradokizunek zoriontsuizateko agintzen diotenean, noren lepotik denkontuan izan gabe? Lagun hurkoa maitatzearensistema, kristautasunari eta ez naturari zor dio-gun ameskeria da; Nazareteko sektaria, nahiga-beturik, zorigaitzez beterik, eta ondorioz, jende-tasun eta gizatasunaren alde aldarri egiterabehartzen zuen ahuleziazko egoera batean mur-gildurik, izakien arteko alegiazko harreman haufinkatu beharrean suertatu zen; bere bizia gor-deko baitzuen hura lortuz gero. Baina filosofoakez zuen onartzen horrelako harreman itzelik;zeren unibertso osoan bera bakarrik aintzakotzathartuz, oro berarekiko harremanean finkatzenbaitzuen. Une batez besteak ere ederresten edolausengatzen bazituen, beti erlatiboki egitenzuen, haiengandik atera uste zuen probetxuaga-tik. Ez duela haien premiarik gehiago? Bere inda-rrez gailendu zaiela? Bada, gizatasun eta ongi-nahizko sistema eder horiez guztiez arnegatuko

du betiko, zeinetara politikagatik baizik ez bai-tzen meneratzen; ez zen beldur dena beretzathartzeko, inguruan zuen guztia beretzeko, etabere gozamenek besteei zernahi kostata ere,inolako gogoetarik eta damurik gabe asebete-tzen zituen.

— Baina zuk diozun gizon hori munstro batda.

— Aipatu dizudan gizona, naturak sortuduena da.

— Basapizti beldurgarri bat.— Eta tigrea, eta lehoinabarra, zeintzuen iru-

dira osatuta baitago gizon hau, ez al dira hurabezala naturak sortuak, eta sortu ere, naturarenxedeak betetzeko sortuak? Bildotsa akabatzenduen otsoak ere denon ama honen asmoak bete-tzen ditu, bere mendekuaren edo bere haragi-grinaren xedea suntsitzen duen gaizkileak beza-laxe.

— Ai! Zuk esan arren ere, ene aita, ez dutsekula onartuko makurkeria suntsitzaile hori.

— Bere objektu bihurtuko ote zaren beldurzarelako, horra hor zeurekoikeria; alda ditzagunlekuak eta onetsiko duzu; galdeiozu bildotsari,

honek ere ez du ulertuko zergatik akabatzenduen otsoak; galdeiozu otsoari zertarako den bil-dotsa: jateko, erantzungo dizu berak. Bildotsakakabatzen dituzten otsoak, otsoek akabatutakobildotsak, ahula sakrifikatzen duen indartsua,indartsuaren biktima den ahula, hori duzu natu-ra, horiek bere nahiak eta horiek bere asmoak;akzio bat eta erreakzio bat une oro, ezin kontaahal galdukeria eta bertute, hitz batean, mundu-ko ongiaren eta gaizkiaren artean dagoen ber-dintasunetik lortzen den erabateko oreka; iza-rren, landaretzaren iraupenerako ezinbestekooreka, hori gabe oro suntsitua izango baitzate-keen instant batean. Ene Teresa, ederki askoharrituko litzateke natura, une batez gurekinhitzegiterik balu eta esango bagenio mesedeegiten dioten krimen hauek, berak eskatzen etairadokitzen dizkigun gaiztakeria hauek, berelegeen irudira eginda omen dauden legeekzigortzen dituztela. Ergel horrek, erantzungoliguke berak, egin lo, edan, jan eta inolako bel-durrik gabe burutu itzazu halako krimenak onderitzozunean: laket zaizkit balizko zitalkeriahoriek guztiak, eta halaxe nahi ditut, neronek

iradokitzen dizkizudalako. Zure esku al dagosumintzen edo pozten nauena arautzea? Jakizuez duzula deus ere zure baitan nirea ez denik;deus ere ez dagoela, jakitea komeni ez zaizkizunarrazoiengatik, hortxe jarri ez dudanik; zureekintzarik gaitzesgarriena ere ez dela, beste ino-ren ekintzarik bertutetsuena bezalaxe, niri zerbi-tzeko moduetako bat baino. Ez ezazu horretanetsi, ostika itzazu zure legeak, zure gizarte kon-bentzimenduak eta zure Jainkoak; niri bakarrikentzun, eta sinets ezazu niretzat krimenik bada,zure jazarpen eta sofismengatik iradokitzendizudanari muzin egitea dela hain zuzen.

— Ene Jainko maitea, egin nuen oihu, dardar-ka jartzen nauzu. Naturaren kontrako krimenikez badago, nondik datorkigu orduan zenbait deli-turen aurrean sentitzen dugun higuin garaitezinhori?

— Higuin hori ez da naturak eragina, eran-tzun zuen suharki gizon zitalak; ohituraren pode-rioan datza horren sorburu bakarra; ez al da ber-din gertatzen zenbait jakirekin? Bikainak izana-gatik ere, ez al digute higuinik eragiten ohitura-ren poderioz? Hortik abiatuz ausartuko al zinate-

ke esatera jaki horiek ez direla onak? Saia gaite-zen geure buruak gobernatzen, eta berehalakonbentzituko gara beren zaporeaz; higuingarrizaizkigu botikak, baina halere ez al dira onakosasunerako? Ohitu gaitezen era berean gaizki-ra, lilurak baizik ez ditugu-eta bertan aurkitukoberehala; bat-bateko higuin hori amarru bat da,naturaren limurkeria bat, zera hori iraingarriadelako gaztigu bat baino areago: berak presta-tzen dizkigu garaipenaren plazerrak, ekintzahorrek berekin dauzkanak areagotu egiten ditu,eta are gehiago, Teresa, are gehiago; ekintzahori zenbat eta beldurgarriago iruditu, gure usa-dioekiko eta gure ohiturekiko zenbat eta kontra-koago gertatu, zenbat eta eragozpen gehiagogainditu, zenbat eta bortitzago astindu guregizarte konbentzimendu guztiak, zenbat etagehiago apurtu naturaren legetzat geneukanguztia, orduan eta mesede gehiago egingo dionatura horri. Krimen hauen bidez bakarrikberreskuratzen ditu bertuteak etengabe ebastendizkion eskubideak. Krimen bat axalekoa bada,eta beraz bertutetik gutxi aldentzen bada, asti-roago ezarriko du naturari ezinbestekoa zaion

oreka hori; baina zenbat eta larriagoa izan,orduan eta parekatzenago ditu pisuak, orduaneta orekatzenago du horrelakorik gabe ororensuntsigarri litzatekeen bertuteen inperio hori.Zitalkeriaren bat oldozten ari denak, edo burutuberria duenak, utz diezaiola beraz beldur izatea-ri, zeren bere krimenak hedadura handiagoaizan ahala, egokiago zerbitzatuko baitu natura.

Sistema beldurgarri hauek berehala bideratuzuten nire gogoa etxetzar larderiatsu honetatikirteteko moduari buruz Omphalek zeuzkan senti-menduetara. Une honetatik aurrera, zenbaitproiektu hausnartu nituen, jarraian adierazikodizkizudanak. Halere, neure burua nolabait argi-tzen amaitzearren, ezin nintekeen gera aita Clé-menti zenbait galdera gehiago egin gabe.

— Gutxienez, esan nion, ez dituzue sekulabetiko gordetzen zeuen pasioen biktima direndohakabeak; aspertzen zaituztenean beren jato-rrira itzularazten dituzue dudarik gabe.

— Jakina, Teresa, erantzun zidan lekaideak,etxe honetara sartu zaren bezala irtengo zaraguk laurok erretira zaitezen erabakitzen dugu-nean. Zuri ere iritsiko zaizu, ziur egon.

— Baina ez al zaituzte ikaratzen, jarraitunuen, neska gazteagoek eta mihi arinagokoekzuen etxean egin dena inoiz salatu nahi izateak?

— Ezinezkoa da.— Ezinezkoa?— Erabat.— Argituko al zenidake?— Ez, horixe duzu gure sekretua, baina

gauza bakarra ziurtatu diezazuket: mihi-arinaizan ala ez, guztiz ezinezkoa izango zaizuhemendik kanpora zarenean, bertan egin denariburuzko hitz bakar bat ere sekula esatea. Daku-sazun bezala, Teresa, ez dizut inolako zuhur-jokabiderik gaztigatzen, politika behartu batekezin baititzake inola ere nire desioak esteka...

Eta lekaidea, hitz horiekin batera, lo geratuzen. Handik aurrera ezinezkoa izan zitzaidan ezikustea berbideratutako dohakabeen aurka deli-beramendu zitalenak hartzen zirela eta horrenharro azaltzen zuten segurtasun ikaragarri hurahaien heriotzaren fruitu baizik ez zela. Baina aregehiago tinkotu ninduen horrek neure eraba-kian; berehala ikusiko dugu horren emaitza.

Clémentek lo hartu ondoren, Armande hurbil-du zen nigana.

— Segituan esnatuko dun amorruak hartutabalego bezala, esan zidan; naturak zentzumenaksorgortu zizkion, baina soilik atsedentxo batenondoren indarberriturik itzar dadin; ekitaldibakar bat gehiago eta lasai geratuko gaitunbihar arte.

— Baina hik, esan nion nire adiskideari, ez aldun tartetxo batez ere lo egiten?

— Ba al dezaket?, erantzun zidan Armandek,ez banu bere ohe ondoan zutik beilatuko, edonire zabarkeria atzemango balu, labankadazjosiko nindikeen gizatxar honek.

— Ene Jainkoa!, esan nuen nik, baina nola?Lo egon arren ere, zital honek nahi din inguruanduen guztia sufrimenduzko egoera batean egondadila!

— Bai, ihardetsi zidan nire adiskideak, ideiahorren basakeriak eragiten zion aurki ikusikodionan amorruzko itzarraldia; asmo gaiztokoidazle horiek bezalakoa dun honetan, zeintzuenustelkeria hain dun arriskutsua eta zorrotza,ezen bere sistema beldurgarriak gauzatzerakoan

helburu bakarra baitute, alegia, krimenenzerrenda hori beren bizitzaz haraindi luzatzea.Beraiek gehiago ezin burutu arren, beren idazkimadarikatuek halakoak egitera bultzatzen diten,eta hilobiraino eramaten duten ideia goxo honekheriotzaren erruz gaizkirik ezin gehiago eginhorretatik kontsolatzen ditin.

— Munstro alaenak!, oihukatu nuen...Armandek, benetan pertsona eztia izaki,

musu eman zidan zenbait negar-malko isuriz;gero, gizon maltzurraren ohe inguruan hasi zenjo batera eta jo bestera.

Bi orduren buruan, lekaidea itzarri egin zensekulako asaldura batean, eta halako indarrezhartu ninduen non uste izan bainuen ito egingoninduela; bere arnasa larria eta astuna zen; berebegiek diz-diz egiten zuten, etenik gabe oguztenzituen hitzak, baina biraoak edo hitz lizunak bai-zik ez ziren; Armanderi hots egin, zartailuakeskatu, eta gu biok zigorkatzeari ekin zion, bainaare modu sutsuago batez, loak hartu aurretikegin ez zuen bezala. Ni akabatu nahirik zebilelazirudien; oihumin ikaragarriak jaurti nituen;Armandek, nire nahigabeak laburtzearren, bor-

tizki kitzikatu zuen; zorabioak hartu zuen, etamunstro honek, azkenik, sentsaziorik bortxazko-enek hartaraturik, haziaren olatu eutsietan galduzituen bere sugarrak eta bere desioak.

Gau osoa bare joan zen. Jaikitzean, lekaidea-ri aski iruditu zitzaion gu biak ukitu eta azter-tzea; eta meza ematera joatekoa zenez, andere-gelara itzuli ginen atzera. Gelaburuari ezina izanzitzaion bere ustez egongo nintzen suminduraz-ko egoera hartan ni ez gutiziatzea; abailduabaino abailduagoa, zer egin nezakeen neurealde? Nahi izan zuen guztia egin zuen, eta nahi-koa izan nuen konbentzitzeko halako emakumebatek ere, halako ikasketak izanik ere, beresexuaren samurtasun guztia eta bere neurrita-sun guztia galdurik, zeken haien gisara lizunzaleedo anker bihurtu beste aukerarik ez zeukala.

Bi gau geroago, Jérômerenean oheratu nin-tzen; ez dizkizut azalduko egin zituen izugarrike-riak, are beldurgarriagoak izan baitziren. Haiekziren irakaspenak, ene Jainkoa! Azkenerako,aste betean neure txanda guztiak eginak nituen.Orduan, Omphalek galdetu zidan ea ez al zen

egia denen artetik Clément zela niretzat deitora-garriena.

— Ene!, erantzun nuen, hainbeste nahigabe-tzen eta inarrosten nauten izugarrikeria etazapokeria hauen guztien artean, arrunt zaila zai-dan esatea gizatxar hauen artetik zein zaidangorrotagarriena; gaindituta naukaten denek, etaneure burua kanpoan ikusi nahi niken, egokitzenzaidan etorkizuna egokitzen zaidala.

— Agian posible izango zain hire nahia aurkiasetzea, ihardetsi zidan nire adiskideak; festarengaraian gauden dagoeneko: gutxitan burutu dunhorrelakorik biktimarik ekarri gabe; aitorpenarenbidez zenbait neska gazte limurtzen ditizten, edobestela, isilka ebasten ditizten, ahal baldin badu-te; hainbat hasberri, beti berrikuntzak dakartza-tenak...

Iritsi zen festa famatu hura... sinetsiko aldidazu, Andere, nolako krudelkeria beldurgarri-tara makurtu ziren lekaideak egun hartan! Imaji-natu zuten mirari nabarmen batek beren izenonaren distira bikoiztuko zuela; horrela, Florette,nesketan gazteena zena, Ama Birjinaren ederga-rri guztiez apaindu zuten; ikusten ez ziren loka-

rrien bidez, nitxoaren horman lotu zuten, etaostia goratzean, besoak segituan zerurantz jaso-tzeko agindu zioten, errukia eskatuz bezala. Nes-katxa gaixo honek, hitz bakar bat esan edo bereegitekoa betetzen ez bazuen zigorrik krudelene-kin mehatxatua zutenez, miresgarriki bete zuenbere lana, eta iruzurrak, espero zitekeen arra-kasta izan zuen. Herriak oihu egin zuen miraria-ren aurrean, eskuerakutsi aberatsak utzi zizkio-ten Birjinari, eta inoiz baino konbentziatuagoitzuli ziren ama zerutar honen grazien balioaz.Gure lizunkoiok, beren ankerkeriak bikoiztea-rren, nahi izan zuten Florette gaueko orgietaraazal zedila hainbeste omenaldi erakarri zituenjantzi berberez, eta haietako bakoitzak, jantzihorren azpitik bere gutizien aldrebeskeria guz-tietara meneraraziz, bere desio gorrotagarriaksutu zituen. Lehenengo krimen honekin sumin-duta, sakrilegoak ez ziren haatik horretan geldi-tu: neskatila hura larru bizirik jarri eta ahozpezmahai handi baten gainean etzanarazi zuten.Argizariak piztu zituzten, gure Salbatzailearenirudia neska gaztearen bizkarraren erdian jarri,eta bere ipurmamietan gure misterioen artetik

beldurgarriena burutzera ausartu ziren. Ikuski-zun ikaragarri hark angabetu egin ninduen, ezinnezakeen gehiago jasan. Severinok egoerahorretan ikusi ninduelarik, esan zuen hartarabezatzeko beharrezkoa zela nik ere neure parte-tik aldarearena egin nezan. Heldu egin zidaten,Florette zegoen leku berean ezarri, sakrifizioaburutu zen, eta hostia...., gure erlijio agurgarria-ren sinbolo sakratua... Severinok hartu, eta bereplazer sodomiazaleen zoko likits horretan hondo-ratu zuen... laidoz zapaldu zuen... ahalkegabekiostikatu bere dardo itzelaren kolpe berretuenazpian, eta irainezko hitzen artean, bere irriske-riaren uholdezko zorrotada lohiak isuri zituenbere Salbatzailearen gorputz gainera...

Bere eskuetatik baztertu ninduten mugigaitz;eraman egin behar izan ninduten gelara, etabertan zortzi egunez segidan negartu nuen nitazbaliaturik burutu zuten krimen beldurgarri hura.Oroitzapen horrek oraindik ere zarratatu egitendit bihotza, ezin dezaket gogoratu ikarak hartugabe... Erlijioa niretzat sentimenduaren ondorioda; berau iraintzen edo laidoztatzen duten gauzaguztiek odoletan uzten didate bihotza.

Hilabeteko berritze garaia iristear zelarik,Severino gure gelan sartu zen goiz batez, bede-ratziak aldera; zeharo sututa zegoela zirudien,nolabaiteko zorabioa igar ziezaiokeen begietan.Aztertu egin gintuen, bere jarrera maiteeneanjarri gintuen banaka-banaka, baina berezikiOmphalerekin ihardun zuen; minutu askotxoeman zituen jarrera hartan ikusten. Isilean bero-tu zen, aurkezten zitzaion hura musukatu zuen,gauzatzeko moduan zegoela erakutsi zuen,baina ez zuen ordea deus burutu; berehalaaltxatzeko esanez, amorrua eta gaiztakeria era-kusten zuten begiradak zuzendu zituen neska-rengana; gero, bere ahalegin guztiez, sabelpeanostikada indartsu bat emanez, handik hogei pau-sotara bidali zuen.

— Gizarteak berbideratuko zaitu, urdanga,esan zion, zutaz nazkatuta baitago; prest egonzaitez ilunabarrean, nerau etorriko bainaiz zurebila. Eta joan egin zen.

Abiatu bezain laster, Omphale altxa eta beso-etara amildu zitzaidan negar-malkotan.

— Oraindik ere, esan zidan, hastapenekoekintzen zitalkeria eta krudelkeria ikusirik, orain-

dik ere itsututa egon al haiteke datorkigunaz?Ene Jainkoa, nireak egin du!

— Lasai hadi, esan nion dohakabeari, gaurtikaurrera edozer egiteko prest nagon; abaguneanoiz iritsi, besterik ez dinat itxaroten; hik ustedunana baino agudoago izango dun agian. Lauhaizeetara zabalduko ditinat izugarrikeria hauek.Egia bada beren jokaerak sinesteko motiboa izandugun bezain krudelak direla, saia hadi atzera-penen bat lortzen, eta beren eskuetatik libratukohaut.

Omphale aske gertatzekotan, berak erelagunduko zidala zin egin zuen, eta biok ala bioknegar egin genuen. Eguna bestelako gora-behe-rarik gabe igaro zen. Bostak aldera, Severino igozen.

— Ea bada, esan zion zakarki Omphaleri,prest al zaude?

— Bai, aita, erantzun zuen negar-zotinka;utzidazu nire adiskideak besarkatzen.

— Alferrik zabiltza, esan zuen lekaideak; ezdugu astirik negar-pasarte baterako; zain dauz-kagu, goazen. Orduan neska gazteak galdetu

zion ea bere jantzi-piltzarrak eraman behar alzituen.

— Ez, esan zion nagusiak, ez al da denaetxekoa? Ez duzu horren beharrik gehiago izan-go; baina gero, mihiari kosk eginez, horretazgehiegi mintzatu den norbaiten modura:

— Piltzar horiek alferrikakoak dituzu, egingodituzu beste batzuk neurrira, hobeto izango ditu-zunak; beraz, etsi ezazu eta soilik gainean duzu-na eraman.

Lekaideari galdetu nion ea utzi nahi al zidanOmphaleri etxe-atariraino laguntzen. Berak, bel-durrez gibelarazi ninduen begirada batez eran-tzun zidan... Omphale irten egin zen, urduritasuneta malkoz beteriko begiak zuzendu zituenguganantz, eta kanpoan izan bezain pronto, ohegainera joan nintzen etzatera abian, etsipenakjota.

Gertaera horietara ohiturik nonbait, edoberen ondorioekiko begiak itsuturik, nire adiski-deek ez zuten nik bezain estu hartu, eta lekaide-burua handik ordubetera itzuli zen; afaritarakoakhartzera zetorren. Ni ere tartean nintzen. Lauemakume besterik ez zuten egon behar: hamabi

urteko neskatxa, hamasei urtekoa, hogeita hiruurtekoa eta ni. Aurreko egunetan bezalaxe ger-tatu zen dena gutxi gora-behera; soilik igarrinuen goardiako neskak ez zeudela han, lekai-deak maiz belarri ondora mintzatzen zirela, askoedaten zutela, beren gutiziak bortxaz kitzika-tzeari ekiten ziotela, behin ere gauzatzera iritsigabe, eta askozaz ere ordu goizago batez bidaligintuztela atzera, oherako inortxo ere gordegabe... Zein ondorio atera ohar hauetatik? Hala-ko egoeratan gauza guztiei erreparatzen nielakoatera nituen nik, baina zer antzeman zitekeenhorretatik? Ene! Halakoa zen nire txundiduranon ez baitzetorkidan burura ideia bakar bat ere,atzetik beste batek eraso gabe, eta Clémentenproposamenez oroituz, edozein gauza beldurga-rri espero behar nuen dudarik gabe, eta gero,itxaropenak... atsekabeak arintzen dizkigun itxa-ropen amarrutsu horrek, itsutzen gaituen eta iahainbat on nola kalte egiten digun itxaropenhorrek, jabaldu egin ninduen azkenik... Hainurrun neuzkan hainbat eta hainbat lazgarrikeria,non ezinezkoa baitzitzaidan haiek jasatea! Egoe-ra beldurgarri horretan oheratu nintzen; une

batez erabat sinesten banuen Omphalek ezzuela zina hautsiko, une bat geroago etsita nen-goen bere kontra hartuko zituzten bitarteko kru-delek guri mesede egiteko ahalmen guztia ken-duko ziotela, eta horrelakoxea izan zen nireazken burutapena, oraindik ere ezer aditu gabehirugarren eguna joaten ikusi nuenean.

Laugarrenean afarian aurkitzen nintzenoraindik; ugaria eta aukerakoa zen. Egun horre-tan, bertan ziren zortzi emakume ederrenak, etaneuri ere, horien artean egoteko grazia eginzidaten. Goardiako neskak ere hantxe zeuden.Sartu ginen orduko, gure adiskide berria ikusigenuen.

— Hauxe duzue, andereñoak, esan zigunSeverinok, gizartearen borondatez Omphaleordezkatzera datorrena.

Eta hori esanik, neskatxa honen paparretikxala eta gasa estalgarriak erauzi zituen, etahamabost urteko neska gazte bat ikusi genuen,larrantz atsegin eta samurrenekoa: gutakobakoitzarengana eztiki goratu zituen begiak;artean malkoz hezeak zeuden, baina gogo bizie-naz beterik; bere taxuera malgua eta arina zen,

bere azala zuritasun itsugarrizkoa, mundukoadatsik ederrena, eta bazen zerbait hain erakar-garria osotasun hartan, non ezinezkoa baitzenhura ikusi eta beraganako lilurapen nahigabekobat ez sentitzea. Octavie zeritzon. Berehala jakingenuen jatorri leinargikoa zela, Parisen jaioa etakomentutik irten berria zela Sandia Kondearekinezkontzeko: bere zalgurditik bahitua izan zen, bizerbitzari eta hiru lekaiorekin batera zihoanean.Ez zekien zer gertatu zen ondoren; iluntzearekinbatera bera bakarrik hartu zuten, eta begiak zapibatez estali ondoren, ikusten ari ginen leku har-tara gidatu zuten, beste ezer jakiterik ezinezkoaizan zitzaiolarik.

Inork ez zion hitzik ere esan oraindik. Gurelau lizunkoiok, halako xarmen aurrean une batezliluratuta, hura miresteko baino ez zeukatenindarrik. Edertasunaren nagusitasunak hartarabehartzen zituen; gizatxarrik ustelduenak ere,bere bihotzak zioenaren kontra, halako gurtzaegin zion, ezen ezin ezaba baitzezakeen barne-arrangurarik gabe; baina solasgai ditugunakbezalako munstroak nekez kuzkurtzen dira hala-ko bihozberatasunen aurrean.

— Ea, neska eder hori, esan zuen lekaide-buruak bera eserita zegoen besaulkirantz mutiri-ki erakarriz, ea, erakutsiguzu naturak hain opa-roki edertu duen zure begitarte horren parekoote diren zure gainerako xarmak ere.

Eta neskatxa eder hura aztoratzen, lotsago-rritzen ari zenez, eta urruntzeko ahaleginak egi-ten, Severinok, gorputzetik zantarki oratuz:

— Uler ezazu, esan zion, uler ezazu, Agnèsmaitea, bet-betan larrugorritan jar zaitezela bes-terik ez dizugula esan nahi.

Eta gizon likitsak, hori esatearekin batera,esku bat labaindu zion gonaren azpitik, bestea-rekin eusten zion bitartean; Clément gerturatuzen, bizkarraren erdialderaino jaso zuen Octavie-ren soinekoa, eta ekintza haren bidez, inon ikusdaitezkeen xarmarik eztienak, laketgarrienakagertarazi zituen; Severino, ukitu bai baina deusigartzen ez zuena, alde batera makurtu zen ikus-teko, eta halaxe, hantxe zeuden laurak, haingauza ederrik sekula ez zutela ikusi ebazten.Baina halere, Octavie umila, gisa hartako destai-netara gutxi egina, negarrari eman eta bereburua defendatzen saiatu zen.

— Biluztu dezagun, biluztu dezagun, esanzuen Antoninek, hau ikustea bezalakorik ez dagoezer.

Severinori lagunduz, neska gaztearen xar-mak berehala agertu ziren gure begien aurreaninolako estalkirik gabe. Dudarik gabe, sekula ezda izan hain azal zuririk, sekula hain forma doha-tsurik... Ene Jainkoa, hura krimenaren latza!...Hainbeste edertasun, hainbeste guritasun, hain-beste lañotasun eta xalotasun, eta gizon basatihaien harakai bihurtu behar al zuen? Octaviek,lotsaturik, ez zekien nora ihes egin bere xarmakezkutatzearren, haragiz gose ziren begiak beste-rik ez baitzuen aurkitzen alde guztietan, lohitzenzuten esku zantarrak besterik ez. Zirkulu batosatu zen neskaren inguruan, eta lehenago nire-kin egin zuten bezalaxe, bera ere jira osoan era-bili zuten, batera eta bestera. Antonin aberekiakez zuen nahikoa indar izan eusteko; dongekeriakrudel batek erabaki zuen omenaldia. eta intsen-tsua Jainkoaren oinetan erre zen. Jérômek hama-sei urteko gure adiskide gaztearekin, dudarikgabe andere-gelako politenarekin parekatu

zuen; bata bestearen ondoan jarri zituen beregurtzaren bi aldareak.

— Ene! Nolako zuritasuna eta nolako lilurak,esan zuen Octavie ukituz, baina nolako sotiltasu-na eta nolako guritasuna aurkitzen dira bestehonengan ere: benetan, jarraitu zuen lekaideakgarretan, zalantzakor nago: gero, bere begiekjotako xarmen gainean ahoa ezarriz, Octavie,egin zuen oihu, zuk izango duzu sagarra, zuribaino ez dagokizu, emaidazu nire bihotzekozuhaitz maitatuaren fruitu eder hori... Ai! Bai,bai, emaidazue batek edo besteak, eta lehenikzerbitzen didanari edertasunaren saria ziurtatu-ko diot betiko.

Severinok gauza serioagoetara igarotzekogaraia zela ikusi zuen; erabat bere onetik atera-ta itxaroten, dohakabe hura mendean hartu etabere desioen arabera ezarri zuen. Bere kontue-tarako oraindik nahikoa ez izaki, Clémenti deituzion laguntzera etor zedin. Octaviek negar eginzuen arren, ez zioten aditu; sua txinpartaka ikuszitekeen lekaide lizunaren begiradan, eta egoe-raren jabe jadanik, bide haiek erasoa ziurragoburutzeko modu bat besterik ez ziren beraren-

tzat; inolako arteziarik, inolako prestakuntzarikez zen erabili; hainbesteko kontuz bilduko allituzke larrosak, arantzak bereizita ere? Mende-ratuaren eta oldartzailearen artean halako des-konformidade itzela egon arren, ez zen haatikerasoari ekin gabe gelditu; garrasi zorrotz batekiragarri zuen garaipena, baina ez zitekeen deusespero etsaiarengandik; menekoak zenbat etagehiago erregutu haren grazia, orduan eta tinko-ago hertsatzen zuen, eta dohakabea, kontra egi-nagatik ere, sakrifikatua izan zen berehala.

— Inoiz ez dut hain ohore eskuragaitzik aur-kitu, esan zuen Severinok atzera eginez, neurebizitzan lehendabiziko aldiz uste nuen kaira iris-tear hondoa jo beharko nuela... Ai! Zein estuaeta zein beroa; Jainkoen Ganimedes bera da.

— Lohitu berria duzun sexu horretara zuzen-du beharra daukat, esan zuen Antoninek, handikoratuz, eta altxa zedin utzi gabe: harresian egin-dako zauri bat besterik ez da, esan zuen.

Eta fiertasunez hurbilduz, instant batean izanzen santutegiaren barruan. Beste garrasi batzukentzun ahal izan ziren.

— Gloria Jainkoari!, esan zuen zuen gizonzitalak, zalantzan nintzen nire arrakastaz bikti-maren intziririk gabe, baina ziurtatuta daukatgaraipena, hortxe baitaude odolak eta negarrak.

— Egiaz, esan zuen Clémentek zartailuakeskuan zeramatzala aitzinatuz, ez dut aldatukojarrera goxo hau, zeharo errazten baititu niredesioak. Jérômeren goardiako neskak eta hogei-ta hamar urtekoak eusten zioten Octavieri: Clé-mentek aztertu egin zuen, ukitu egin zuen;neska gazte izutuak erregutu arren, ez zion adi-tzen.

— Ai, nire lagunak, esan zuen lekaideaksuturik, nola ez dugu bada eskola-ume hauzigorkatuko, hain ipurdi ederra erakusten digu-nean!

Zartailuen ziztuekin eta zigor-kolpeek haragiguri haietan egiten zuten zaflada sorrekin bate-ra, aireak durundi egin zuen berehala. Octavie-ren oihuak haiekin nahasten ziren, lekaidearenirainek erantzun egiten zieten: hura bai ikuskizu-na, gu guztion erdian milaka lizunkerietara ema-nak ziren gizon likits haientzat! Txalo egiten zio-ten, adoretu egiten zuten, baina edonola ere,

Octavieren azalak kolorea aldatu zuen: gorrita-sun bizienak liliaren distirarekin elkartu ziren.Baina une batez, neurritasunak sakrifizioa gida-tuko balu amodioaren atsegingarri izango litza-tekeen hura, bortizkeriaren poderioz harenlegeen aurkako krimen beldurgarri bilakatu zen;deusek ez zuen geldituko lekaide maltzurra, zen-bat eta kexu gehiago egin ikasle gazteak,orduan eta indar gehiagoz lehertzen zen jagolea-ren errukigabetasuna. Bizkarraren erdialdetikizterren azpiraino, modu berean tratatu zuenoro, eta azkenik, plazerren arrasto odolduen gai-nean jabaldu zuen maltzurrak bere sua.

— Ni ez natzaizu horiek guztiak bezain basa-tia izango, esan zuen Jérômek neska ederrabereganatuz eta bere koralezko ezpainetaramoldatuz; hortxe, tenplu horretan sakrifikatukodut... aho zoragarri horretan.

Isildu egingo naiz... Larrosa zimeltzen etaihartzen duen narrasti lizuna bezalakoa zen; nirekonparaketak dena esan dizu.

Gainerako gaua, zuk ondotxo dakizunmoduan igaro zen, salbu eta neska gazte honenedertasunak eta adin gazteak are gehiago sutu

zituela gizatxar horiek. Berretu egin zituztenberen zitalkeria guztiak, eta asetasunak, urrikal-menduak bainoago, hain premiazkoa zuen lasai-tasun hura ekarri zion dohakabeari, zenbaitorduz behinik behin, nire gelara bidaliz.

Lehenengo gau hartan kontsolatu egin nahi-ko nukeen, baina Severinorekin igarotzerabehartua izan nintzenez, nerau izango nintzate-keen, alderantziz, laguntza premia larrian lego-keena. Zorigaitzerako suertatu zitzaidan, ez beregustokoa izatea, ez litzatekeelako hitz egokia,baizik eta sodomiazale honen desio zitalak besteinork baino bizikiago kitzikatzea. Harrezkero, iagau guztietan desiatzen ninduen; hartaz unatu-rik, aurkikuntza berrien beharra izan zuen; horni-tuta zegoen ezpata beldurgarriaz nahikoa minegingo ez ote zidan beldurrez dudarik gabe,orduko hartan, nire eratsutasunak esatea era-gozten didan eta lodieraz neurriz kanpokoa zenmojen altzarietako batez ni zulatzea imajinatuzuen; edozertarako prest egon beharra neukan.Berak sartu zuen arma hura bere tenplu mai-tean; zenbait astinaldi eta gero, barruraino sar-tua zuen. Garrasi egin nuen. Lekaideari laket

zitzaion; zenbait harat-honaten ondoren, halakobatean, bortxaz erretiratu zuen tresna hura etaberau murgildu zen zabaldu berria zuen amilde-gian barrena... Hura burutapena! Ez al zen, posi-tiboki, gizonek desia ditzaketen gauza guztienaurkakoa? Baina zerk defini dezake lizunkoibaten arima? Denbora luzea da naturaren muinezkutua hortxe dagoela dakigularik, baina orain-dik ez digu horren giltza eman.

Goizean, indarberritu samarra sentitzen zela-rik, alamen berri bat saiatu nahi izan zuen, etaare makina lodiago bat erakutsi zidan: barrundikhutsa zen eta zirrikitu batetik ura sekulako inda-rrez jaurtitzeko gako batez hornitua zegoen,zorrotak hiru hazbete baino gehiagoko zirkunfe-rentzia egiten zuelarik. Tramankulu honek, hala-ber, bederatzi hazbete zeuzkan jiran eta hamabiluzean. Severinok oso ur beroz betearazi zueneta aurretik sartuarazi nahi izan zidan; halakoegitasmo batek ikaraturik, bere belaunetaramakurtu nintzen grazia eskatzearren, bainabera, egoera madarikatu horietako batean zego-en, zeintzuetan ez baita errukirik aditzen, zein-tzuetan grina askozaz nabarmenagoek sarritan

arrunt arriskutsua den krudeltasun bat jartzenbaitute haren lekuan, hura itoaz. Lekaideak berekolera guztiaz mehatxatu ninduen, hartara etsi-tzen ez banuen; obeditu beharra zegoen. Makinazitalaren bi heren sartuak ziren barrura, eta era-gindako urradurak, berotasun kiskalgarriarekinbatera, zentzuez baliatzeko gaitasunaz gabetuninduen. Bitarte horretan guztian, lekaide-burua,minberatzen ari zen alderdiak iraintzeari utzigabe, zerbitzari batez kitzikatua izan zen. Igur-tzidura hebaingarri haiekin ordu laurdena emanondoren, gakoa sakatu eta ur irakina nire umeto-kiaren hondoraino jaurti zuen... Kordea galdunuen, Severino estasiatu egin zen... Gutxieneznire oinazearen pareko zorabio batean murgilduzen.

— Hori ez da ezertxo ere, esan zuen traido-reak, nire zentzuak berreskuratzen ditudanean,ikusiko duzu nola tratatzen ditugun xarmahoriek, oraingoan baino askozaz gogorrago...Arantza entsalada bat, alajainkoa! Piperrez etaozpinez aski hornitu ondoren, labana batenmuturrean barruratua, horixe duzu komeni zaie-na suspertzeko; lehendabiziko ogena egindako-

an, horretara zigortuko zaitut, esan zuen giza-txarrak oraindik ere bere gurtzaren xede bakarraeskuztatzen ari zela.

Baina bi edo hiru omenaldik, bezperakogehiegikerien ostean, erkituta utzi zuten erabat,eta alde egiteko esan zidaten.

Itzultzean, negar batean topatu nuen adiski-de berria. Ahal nuen guztia egin nuen lasaitzeko,baina ez zen inondik ere erraza hain egoeraaldaketa beldurgarri baten aurrean amore ema-tea. Gainera, erlijio, bertute eta sentikortasunez-ko erro sakonak zituen neskatxa gazte honek;horrexegatik are ikaragarriagoa iruditu zitzaionbere egoera. Omphalek arrazoi osoz esan zidanedadeak ez zuela inolako eraginik berrikuntze-tan; soilik lekaideen fantasiek eskatuta, edo iker-tzen hasiko ote ziren beldurrak eraginda gauza-tuko zituztela zortzi egunen buruan ala hogeiurteren buruan. Lau hilabete besterik ez zirenOctavie gurekin zegoela, Jérôme haren irteera-ren berri ematera etorri zenean; nahiz berauizan zen komentuko egonaldiak iraun zuen bitar-tean hartaz gehien gozatu zena, gehiena maita-tu eta bilatu zuena, neska koitaduak martxa egin

zuen, Omphaleren agintza berberak eginez;berak ere ez zituen bete.

Harrezkero, Omphaleren irteeraren ondorenoldoztu nuen proiektuaz beste ezertaz ez nin-tzen arduratu, eta bakarleku basati hartatik ihesegitearren edozertarako prest nintzelarik, ezerkez ninduen uzkurtuko hura lortzeko bidean. Zerlor nezakeen asmo horretan ahaleginduz? Herio-tza! Eta zer espero nezakeen bertan geldituta?Heriotza. Erdietsiz gero, ordea, salbatu egingonintzen; ez zegoen beraz deus balantzan jartze-korik, baina lantegi horri ekin aurretik, beharrez-koa zen bizio sarituaren adibide galgarriak berri-ro ere nire begien aurrean berregin zitezela;patuen liburu handian, ezein bizidunek aditzerikizan ez duen liburu ilun horretan, idatzita etagrabatuta zegoen ezen ni alatu ninduten guz-tiek, umiliatu eta burdinetatik igaroarazi nindu-ten guztiek, luze gabe beren zitalkerien sariajasoko zutela nire begien aurrean, Probidentziakbertutearen alferrikakotasuna erakusteko lanabere gain hartu izan balu bezala... Zorigaiztokoirakaspenak, inola ere zuzenduko ez nindutenakordea, eta nire buru gainean esekita zegoen

ezpatatik ostera ihes egin behar banu ere, nirebihotzeko Jaungoiko honen meneko izatea era-gotziko ez zidatenak.

Goiz batez, horrelakorik batere espero ezizan arren, Antonin agertu zen gure gelan, etajakinarazi zigun Severino Aita Agurgarria, AitaSantuaren senidea eta hark babestua, Benedita-rren Ordenako jeneral izendatu berria zuela AitaSantuak berberak. Biharamunean, abade honekalde egin zuen, gu ikustera etorri gabe: bestebaten zain zeuden, esan zigutenez, han geratzenziren guztiak baino lizunkerietara askozaz ema-nagoa zena. Nire prestakuntzak azkarragotzekoarrazoi berriak, beraz.

Severino abiatu eta hurrengo egunean, nireadiskideetako bat berbideratzera deliberatutazeuden berriro; urrikalgarriaren epaia jakiteraematera etorri ziren eguna aukeratu nuen ihesegiteko, lanez gainezka leudekeen lekaide haieknigan arreta gutxiago jarriko zutelakoan.

Udaberriaren hastapenetan ginen; gauenluzeak erraztu egiten zituen apur bat nire asmo-ak: bi hilabete lehenagotik ari nintzen prestakun-tzetan, haren susmorik izateko biderik eman

gabe; pixkana-pixkana, aurkitu nuen trintxa batiesker, nire gelako burdinazko hagak higatzenihardun nuen; ordurako aise pasa nezakeenburua haien artetik, eta ekartzen zizkidaten arro-pekin soka bat osatua nuen, Omphalek esanda-koaren arabera eraikuntzak zeuzkan hogei edohogeita bost oineko gainbehera atzean uztekonahikoa eta gehiago zena. Arropa-piltzarrakkendu zizkidatenean, kontu handia izan nuen,arestian esan dizudan bezala, nire diru-mordo-txoa ezkutatzen, sei luis eskas besterik ez bazenere, eta ardura handiz gordeta eduki nuen beti.Alde egiterakoan, adats azpian sartu nuenberriz, eta gau hartan, gure gela osoa afaltzerajoan ondoren, besteak jaistean ohean geldituzen adiskide batekin bakarrik nintzelarik, niregelara sartu nintzen; han, egunero kontu handizestali nuen zuloa garbitu ostean, higatu gabekoburdin haga batera lotu nuen lokarria, eta ondo-ren, bitarteko hartatik labainduz, berehala izannintzen lurrean. Ez zen hura gehien kezkatzenninduena: harresiz edo heskai sarriz osatutakosei hesiturek, nire adiskideak azaldu zizkidanhaiexek, are gehiago artegarazten baininduten.

Hara iritsirik, konturatu nintzen heskai bate-tik bestera zegoen espazio edo pasabide zirkularbakoitzak ez zituela zortzi oin baino gehiagozabalean, eta hurbiltasun horrek, hain zuzen,pentsarazten zigun begi-kolpe batez alderdihonetan zegoen guztia baso multzo bat besterikez zela. Gaua arrunt iluna zen; lehen pasabidezirkular hartan batera eta bestera ibiliz ea hes-kaien artean irekiduraren bat ba ote zegoen,afari-gelaren azpitik igaro nintzen; ez zeudenhan. Nire egonezina areagotu egin zen; aurrerajarraitu nuen halere neure bilakuntzan. Horrela,ohiko orgietarako gelaren azpian zegoen lurpekoareto handiaren lehioaren parera iritsi nintzen.Argitasun handia igarri nuen, eta nahikoa ausar-dia izan nuen hara hurbiltzeko. Nengoen jarrerahartatik barrura makurtu nintzen. Nire adiskidedohakabea ohol baten gainean zegoen etzanik,ileak barreiaturik, eta dudarik gabe, askatasuna-rekin batera bere zorigaitzen betiko amaieraekarriko zion aladura beldurgarri baterako pres-tatua... Ikaraz nengoen, baina nire begiradakantzeman ahal izan zuenak are gehiago harrituninduen: Omphalek, edo ez zekien dena, edo ez

zuen dena esan; lau neska biluzik ikusi nituenlurpeko soto hartan, oso ederrak eta oso gazteakiruditu zitzaizkidanak, eta ezbairik gabe, guree-takoak ez zirenak; beraz, bakarleku beldurgarrihartan baziren munstro hauen likiskeriarenbeste biktima batzuk... ezezagunak zitzaizkigunbeste dohakabe batzuk... Ihes egitera presatunintzen, eta bira ematen jarraitu nuen lurpekosotoaren atzeko aldera ailegatu arte: oraindik eznuenez hutsarterik aurkitu, bat egitea erabakinuen. Beraiek deus igarri gabe, labana luzebatez hornitua nintzen; gogor lan egin nuen;eskularruak eraman arren, berehala azalduzitzaizkidan urratuak eskuetan, baina ezerk ezninduen geldituko; heskaiak bi oin baino gehiagozeuzkan lodieran, hutsartea egina nuen, etajadanik bigarren pasabidean nintzen. Han, harri-tu egin nintzen nire oinetan lur guri eta bigunabaizik ez sentitzean, orkatiletaraino hondoratzenbainintzen; txaradi sarri hartan zenbat eta aurre-rago egin, are eta sakonagoa bilakatzen zeniluntasuna. Lur aldaketa haren arrazoia zein otezen jakin nahirik, nire eskuez haztatu nuen... Aiene Jainkoa!Hilotz baten burezurra hartu

nuen!Jainko maitea!, pentsatu nuen izututa,hauxe da bai, dudarik gabe, argi aski esan zida-ten bezala, borreroek beren biktimak botatzendituzten hilerria; lurrez estaltzeko ardurarik ereez dute hartzen!... Burezur hau, agian, gureOmphale maitearena da, edo Octavie zorigaizto-koarena, hain ederra, hain eztia, hain ona, etalur gainera larrosak bezala agertu dena, zein-tzuen xarmak haren irudia besterik ez baitziren!Nerau ere, ene! Hemen egongo nintzateke, zer-gatik ez paira neure zoria? Zer irabaziko nukezorigaitz berriak bilatzera joanez? Ez al dut nahi-koa gaizkirik egin? Ez al naiz krimen kopurunahikoa handi baten zio bilakatu? Ai! Bete deza-gun nire patua! Ene lurra, ireki eta irents naza-zu! Hain umezurtz, hain pobre, hain abandonatu-rik gaudenean, ni orain nagoen bezala, zertara-ko hartu hainbesteko atsekabe munstroenartean une batzuk gehiago bizi, besterik gabe,bizitzeko?... Baina ez, burdinaz lotuta dagoenBertutea mendekatu behar dut... Nire adorearenzain dago... Ez dezagula mendera gaitzatenutzi... goazen aurrera: ezinbestekoa da unibertsoosoa hauek bezalako gizatxar arriskutsuetatik

salbu geratzea. Beldurra izan behar al diot hiruedo lau pertsona galtzeari, baldin eta horrekinhorien eginbideak edo sarraski-nahiak akabatu-ko lituzkeen milioika pertsona salbatuko baditut?

Horrela, aurrean neukan heskaia zabaldunuen; bestea baino trinkoagoa zen: aurreragoeta zailagoak gertatzen ari zitzaizkidan. Zernahigisaz, zuloa eginda zegoen, baina lurra sendoa-goa zen harantzago... han ez zegoen ezer aurki-tu berriak nituen izugarrikeriak iragartzen zitue-nik; horrela, zanga baten ertzera ailegatu nin-tzen, Omphalek iragarri zidan harresiaren arras-torik topatu gabe; ziurrenik ez zen izango hala-korik, eta sinestekoa da are gehiago beldurtzekobaizik ez esatea hori lekaideek. Hesitura seikoitzhonetatik harantzago eta askeago sentitzen nin-tzelarik, garbiago bereizten nituen gauzak; elizaeta honi erantsita zegoen eraikuntzaren gorpu-tza laster agertu ziren nire bistara; zangak biakinguratzen zituen; kontu handia izan nuen aldehau zeharkatzerakoan. Ertzetik ibili nintzen, etaazkenik, basoko bide baten aurrean aurkitu nin-tzenean, handik zeharkatzeko eta beste ertzagainditutakoan bide hartan barneratzeko eraba-

kia hartu nuen. Zanga sakona zen oso, bainalehorra zegoen zorionez; alboak adreiluz eratutazeudenez, eta irrist egiteko inolako arriskurik ezzegoenez, jauzi egin nuen behera: erorketarenondorioz apur bat txorabiatuta, une batzuetanhantxe egon nintzen altxa ezinik... Aurrera eginnuen, baita beste ertzera eragozpenik gabe iritsiere, baina nola igo paretan gora? Igobide erosobaten bila ihardun ondoren, azkenik bide bat,zenbait adreilu eraitsi aurkitu nuen, haiezaz oin-jarleku gisa baliatzeko aukera ematen zidate-nak, eta halaber, oin-punta lurrean bermatzeko,erori gabe iraun nezan; ia gailurrean nintzenean,dena erori zen pisuagatik, eta berriz zangaraamildu nintzen, nirekin batera eraman nituenhormarrien azpira. Hil egin nintzela uste izannuen. Nahigabeko erorketa hau, bestea bainolarriagoa izan zen. Bestetik, atzetik erori zitzaiz-kidan osagaiez estalita nengoen erabat; batzuekburuan jo ninduten, zeharo lur jota nintzen... EneJainkoa!, esan nuen nirekiko etsipenez, ez gaite-zen aurrerago joan, gera gaitezen hemen; zerua-ren gaztigu bat da, ez du nahi aurrera egin deza-dan: nire ideiek okerbidetik naramate zalantza-

rik gabe; gaizkia mesederako izan daiteke lurgainean, eta okerra litzateke haren aurka egitea,Jainkoaren eskuak hala desiatzen duenean!Baina berehala, sistema galgarriegi haren aurkaaltxatuz, hertsatuta eduki ninduen ustelkeriarenfruitu zena, estali ninduten hormarri haiek gaine-tik kendu eta egin berria nuen arrailadura harta-tik gorakoan erraztasun gehiago aurkituz, osatuziren zulo berriei esker, berriz ahalegindu nin-tzen, adorea hartu, eta instant batean gailurraerdietsi nuen. Horrek guztiak arestian ikusi nuenbidezidorretik apartatu ninduen, baina begizondo joa nuenez, berriz aurkitu eta ihesari emannion urrats handitan. Eguna amaitu baino lehen,basotik kanpora nintzen, eta berehala, muinobatera iritsi nintzen, zeinetatik sei hilabete lehe-nago komentu beldurgarri hura ikusi bainuen,nire zorigaitzerako. Atseden hartu nuen unebatez, izerditan blai bainintzen. Nire lehen ardu-ra belauniko jarri eta Jaunari, krimenaren etalohikeriaren bilgune gorrotagarri hartan burutunituen nahigabeko hutsegiteengatik barkamenberriak eskatzea izan zen. Doluzko malkoak isurinituen begietatik behera. Ene!, esan nuen nire

baitarako, deboziozko printzipio tamalgarrikitronpatu batek gidaturik lehengo urtean bidezi-dor hau utzi nuenean ez nintzen hain gaizkilea!Ene Jainkoa! Zein egoeratan ikus dezaket neureburua orain? Neure burua libre ikusteak gogoetailun hauek zertxobait baretu ondoren, Dijon alde-rako bideari lotu nitzaion, pentsatuz ezen nirekexuak soilik hiriburu honetan adi zitzaketelalegeak agindu bezala...

Hemen, Lorsangeko andereak nahi izan zuenTeresak arnasa pixka bat har zezala, zenbaitminututan behinik behin, horren premia baitzeu-kan; bere narrazioan jartzen zuen berotasunak,zorigaiztoko kontakizun hauek bere arimanberregiten zizkioten zauriek, azken batean orokbehartzen baitzuen soseguzko une batzuetanlasai egotera. Corvilleko jn.ak zenbait freskagarriekartzeko agindu zuen, eta atsedenalditxo batenondoren, gure heroiak bere abentura tamalgarrihaien xehetasunei ekin zien, jarraian ikusikodugun legez.

Bigarren egunerako erabat baretua nuenatzetik inor jarraika zetorkidalako hasierako bel-dur hura; bero ikaragarria egiten zuen, eta nireohitura ekonomikoei segituz, bidetik zertxobaiturrundu nintzen otordu arin bat egin nezakeenostatu baten bila, gauaren zain egoteko indarrakemango zizkidana. Bidearen eskuinetara baso-txaradi xume bat zegoen, zeinaren erditik erre-katxo garden bat baitzihoan sigi-saga. Toki apro-posa iruditu zitzaidan suspertzeko. Ur garbi etafreskoarekin lasaitua, ogi zati batez elikatua, biz-karra zuhaitz baten kontra, haize garbi eta naroazebilkidan atsegingarri, zainetan gora eta behe-ra, barrua baretuz eta nire zentzumenak sorgor-tuz. Han, inon antzekorik ezagutu ez den zori-gaitz hari buruzko pentsaketetan nengoen, zei-nak bertutearen ibilbide horretan hamaika aran-tzaz inguratuta egonagatik ere, beti, nonahiegonda ere, Jainkotasun hau gurtzera eramatenbaininduen, baita bere sorburu eta bere irudikoden Izaki Gorenaren aldeko maitasunezko etaetsipenezko ekintzak burutzera ere. Itxaropenmoduko bat jabetu zen nitaz; hara!, esan nuennire baitarako, goresten dudan Jainko on honek

ez nau utzi, zeren une honetan ere indarberritze-ko bitartekoak bilatu baititut. Akaso ez al diotberari zor mesede hau? Ez al dago izakiriklurrean halakorik ukatu zaionik? Beraz ni ez naizerabat zorigaiztokoa, zeren oraindik badaudela-ko ni baino urrikalgarriago direnak... Ai, akaso ezal dira ni baino gehiago galdukeriazko bakarlekuhartan utzi ditudan dohakabeak, nondik Jainkoa-ren ontasunak mirari moduko baten bidez beza-la atera bainau?... Eta esker onez mukuru, belau-niko jarri nintzen bet-betan, eta eguzkia Jainko-tasunaren obrarik ederrena bailitzan, bere han-ditasuna hobekien adierazten duena bailitzan,izar honen gorentasunetik otoitzetarako eta bar-kamen-ekintzetarako motibo berriak neuregana-tu nituen. Baina ezustean sentitu nuen bi gizo-nek oratu eta, ezer ikusi edo garrasi egin nezaneragozteko, burua estali zidatela, eta uzkalduere gaizkile bat bezala uzkaldu ninduten, txintikere esan gabe arrastaka eramaten nindutenbitartean.

Bi ordu inguru ibili ginen horrelaxe, ezinezkoizan zitzaidalarik zein bide hartzen genuen ikus-tea, harik eta nire gidatzaileetako batek arnasa

nekez hartzen nuela entzunik, bere lagunariburua bortxatzen zidan zapia kenduko al zidatengaldegin zion arte; hark baietz erantzun zion.Arnasa hartu eta azkenik igarri nuen oihan batenerdian geundela eta bide zabal samar bainagutxitan erabili batetik barrena gindoazela. Mila-ka zorigaitzezko pentsakizun etorri zitzaizkidangogora, eta beldur izan nintzen beren komentugorrotagarrira ez ote ninduten atzera eramango.

— Ai!, esan nion nire gidarietako bati: Jauna,eska al diezazuket nora eramana izango naizenesatea? Esango al zenidake nirekiko zer asmoduzuen?

— Lasai egon, neskatxa, esan zidan gizonhonek, derrigorrez hartu beharrak dauzkagunneurri hauek ez zaitzatela ikara, jaun on baten-gana zaramatzagu; garrantzi handiko arrazoiekbultzatu dute bere emaztearentzako neskameakmodu misteriotsu honen bidez baino ez hartzera,baina ongi izango zara bertan.

— Hau zoritxarra! Jaunak, erantzun nuen,nire zoriona bilatzen baduzue, alferrik da nibehartzea: umezurtz gaixo bat besterik ez naiz,benetan errukarria; lanpostu bat baino ez dut

eskatzen, eta eman nahi baldin badidazue, zer-gatik zarete beldur nik hanka egiteaz?

— Arrazoi du, esan zuen gidarietako batek,laxa dezagun, bere eskuak baizik ez diezaizkio-gula esteka.

Hala egin eta gero, gure bideari ekin genionberriro. Lasaiago ikusi nindutenean, nire galdereierantzuten hasi ziren eta halatan jakin nuen,ugazabatzat izango nuenak Gernandeko Kondeazuela izena, Parisen sortua zela, baina eskualdehonetan ondasun estimagarrien jabe zela, guzti-ra bostehun mila liberatik gorako errentako abe-rastasuna zuela eta bakarrik jaten zuela; halaxeesan zidan gidarietako batek.

— Bakarrik?— Bai, gizon bakartia da, filosofo bat: inoiz

ez du inor ikusten; horren ordainetan, Europakotripazainik handienetako bat da; munduan ez dajatunik hari aurre egiteko gauza denik. Baina ezdizut ezertxo ere esan, zerorrek ikusiko duzu.

— Baina neurri hauek guztiek zer esan nahidute, Jauna?

— Begira. Gure ugazabari, burutik nahasitadagoen emazte bat edukitzearen zorigaitza ego-

kitu zaio; kontu egin behar zaio, ez da inoiz beregelatik irteten eta inork ez du zerbitzatu nahi;horrela proposatu izan bagenizu, edo aurrez jaki-naren gainean egon bazina, sekula ez zenukehorrelakorik onartuko. Neskak indarrez ebasteraderrigortuta gaude, ondikozko lanpostu horiburutu dezaten.

— Nola! Gatibu egon behar al dut Damahorren alboan?

— Bai jakina, horrexegatik harrapatu zintu-gun modu horretan: baina lasai egon, ongi egon-go zara, ezin hobeto; eragozpen hau kenduta,ezer ez duzu faltan izango.

— Ai, jainko maitea! Hau ezbeharra!— Ea neska, izan adore, irtengo zara egun

batean eta fortuna eginda izango duzu.Nire gidatzaileak hitz haiek amaitu baino

lehen begiztatu genuen gaztelua. Eraikuntzabikain eta itzela zen, oihanaren erdian isolatua,baina etxetzar hura ez zegoen, ezta urrik ere,biztanlez betea, horretarako egina irudi lezakeenarren. Sukalde inguruan, eraikuntzaren behekoaldean zegoen gangadun gela batean baino eznuen ikusi jendea hara eta hona, joan-etorri apa-

lean. Gainerakoa, gazteluaren kokagunea berabezain bakarti zegoen: inork ez zigun harrerarikegin sartu ginenean, nire gidarietako bat sukal-deetarantz abiatu zen eta besteak Kondea aur-keztu zidan. Areto itzel eta ezin bikainago batenbarrenean zegoen, Indietatik ekarritako satenez-ko txabusina batean bildurik, etzaulki bateanbermatua eta aldamenean bi gazte zeuzkalarik,hain lotsagabeki, edo hobeto esan, hain zantarkijantziak, halako dotoreziaz eta halako antzezorraztuak, non hasieran bi neskatxatzat hartubainituen; azterketa zehatzago batek bi mutikozirela ikusarazi zidan; batek hamabost urte edu-kiko zituen eta besteak hamasei. Gorpuzkeraxarmangarrikoak iruditu zitzaizkidan biak, bainahalako ahultasun eta abaildurazko egoerabatean ikusi nituen, gaixorik zeudela uste izannuen.

— Hona hemen neska bat, Jauna, esan zuennire gidariak, komeni zaizuna dela iruditu zaigu:eztia da, zintzoa da, eta lanpostu bat besterik ezdu eskatzen; kontent izango zarela espero dugu.

— Ondo zagok, esan zuen Kondeak doi-doibegiratuz: itxi ateak erretiratzean, Saint-Louis,eta esan ez dadila inor sar, nik deitu arte.

Segituan, Kondea altxa eta eta ni aztertzerahurbildu zen. Berak xehekatzen ninduen bitartehonetan, bere antzirudia egin niezazuke: deskri-bapenaren berezitasunak merezi du-eta unebatez horretan arreta jartzea. Gernandeko Jaunaberrogeita hamar urteko gizona zen garai har-tan, altueraz sei oin ingurukoa eta loditasun bel-durgarrikoa. Bere begitartea baino gauza ikara-garriagorik deus ez zen; bere sudurraren luzea,bere bekainen iluntasun sarria, bere begi beltzeta zitalak, bere aho handi desitxuratua, berebekoki ilun eta soila, bere ahots-doinu beldurga-rri eta marrantatsua, bere beso-atzapar ikaraga-rriak; horrek guztiak egundalako gizon gaitzabilakarazten zuen, hasiera batean segurantzabaino askozaz gehiago beldurra eragiten zuena.Aurki ikusiko dugu zentauro gisako honen mora-la eta ekintzak bere antzirudi beldurgarriari ego-kitzen al zaizkion. Azterketarik bizkor eta gizabi-detsuenetako bat egin ondoren, nire adina zeinzen galdetu zidan Kondeak.

— Hogeita hiru urte, Jauna, ihardetsi nuen.Lehen galdera honi, nire bizitzari buruzko

beste zenbait galdera gehitu zizkion. Niri zegoz-kidan gauza guztien jakinaren gainean jarrinuen. Rodinek egin zidan arrastoa ere ez nuenahaztu, eta behin nire lazeria osoa azaldu ondo-ren, behin zorigaitza etengabe atzetik jarraikanuela frogatu ondoren:

— Are eta hobeto, esan zidan garrazki gizondoilorrak, are eta hobeto, hartara otzanagoaizango baitzara nire etxe honetan; eragozpentxikia da benetan, gure alboan eta lur berarengainean Naturak arrastaka ibiltzera zigortutadaukan herri-arraza ziztrin hau zorigaitzak era-soa izatea: aktiboagoa bilakatzen da eta ez dahain mutiria, askoz hobeto betetzen ditu bereegitekoak gurekiko.

— Baina, Jauna, adierazi dizut nire jatorria,eta ez da inondik ere ziztrina.

— Bai, bai, badakit hori guztia, jendeakdenetarik kontatu ohi du ezer ez daukanean, edopremia gorrian dagoenean. Beharrezkoaak dituurguiluaren ametsak patuaren ezbeharretatikkontsolatzeko, baina gero, gure esku dago sines-

tea zoriaren kolpeek gainbehera erorarazitakojatorriei buruz gogoko duguna. Hori guztia ber-din zait gainera. Zerbitzari baten itxuran etaharen soinekoaz ikusten zaitut nolabait, eta hor-taz, horren arabera onartuko zaitut, ondo bade-ritzozu. Baina edonola ere, jarraitu zuen gizongogor hark, zuri baino ez dagokizu zoriontsu iza-tea; egonarriaz, zuhurtziaz, urte batzuen buruanlehengo lekura itzuliko zaitut, zerbitzu lanetazbetiko ahazteko moduan.

Orduan, nire besoei heldu zien, bata bestea-ren ondoan jarri, eta mahukak ukondorainojasoz, arretaz aztertu zituen, zenbat alditan odo-lustu ninduten galdetuz.

— Bi aldiz, Jauna, esan nion, galdera harekinharrituxea, eta halaber, zein garaitan gauzatuziren adierazi nion, haiek gertatu zireneko nirebizitzako pasarteen berri emanez.

Nire zainen kontra estutu zituen bere hatzak,ebakuntza horri ekiteko puztu nahi izango balitubezala, eta berak gutiziatzen zuen puntura iritsi-takoan, ahoa atxiki eta zurrupaka hasi zen.Harrezkero, ez nuen dudarik egin gizatxar harenjokabidean lizunkeria nahasturik egon zitekee-

nik, eta berriro ezinegonaren aladurak berpiztuziren nire bihotzean.

— Jakin beharra daukat nola zauden egina,jarraitu zuen Kondeak, dardararazi egin ninduenbegirada bat nigan finkatuz: bete behar duzunlanpostu horretarako ez da inolako gorputz orba-nik eduki behar; beraz, erakutsidazu daukazunguztia.

Aurka egin nion, baina Kondeak, bere aurpe-gi beldurgarriko gihar guztiak amorruz teinkatuz,adierazi zidan ez zidala gomendatzen berarekinxurikerietan ihardutea, zeren berak bai omenzeuzkan emakumeak arrazoiaren bidetik sartze-ko bitarteko ziurrak.

— Kontatu didazunak, esan zidan, ez duhalako bertute orbangabe bat adierazten, etahortaz, zure jazarpen-nahiak lekuz kanpokoakbezain barregarriak dira.

Hitz horiek esatearekin batera, keinu bat eginzien bere bi mutil gazteei, eta hauek, supituannigana hurbilduz, ni biluzteari ekin zioten. Ingu-ruan neuzkan biak bezalako gizabanako ahul etaargalei aurka egitea ez zen zaila izango ezbairikgabe; baina zertarako balioko zidaken horrek?

Niregana igorri zituen antropofagoak ukabilkadabatez txikituko ninduke, hala nahiko balu. Ulertunuen, beraz, amore eman beharra zegoela: ins-tant batean biluztu ninduten. Halaxe egon nin-tzen bezain laster konturatu nintzen are gehiagopiztu nituela bi Ganimedes haien irriak.

— Lagun, esan zion gazteenak besteari, zeingauza ederra den neska bat... Baina hau tamalahorren hutsa egotea!

— Ene!, esan zuen besteak, huts hori bainogauza dongeagorik ez da inon, eta ez nuke ema-kume bat ukituko, ezta nire fortuna horretanbalego ere.

Eta nire aurrealdea haien iseka maltzurrenxede irrigarria zen bitartean, Kondeak, zinezatzealdearen aldekoago baitzen (zoritxarrezlizunkoi guztiak bezala, ondikotz!), arretarik han-dienaz aztertu zuen nirea. Gogorki eskuztatzenzuen, indarrez istikatzen zuen; eta bere bosthatzen artean haragiak atzaparkatuz, minberatuarte berazten zituen. Ondoren, zenbait pausoaurrera emateko esan zidan, eta gero atzerakaberegana itzultzeko, ikuspegi hura bistatik gal ezzezan. Beregana itzulitakoan, makurtu, tente

jarri, bere kontra estutu edo urrutira nendilaagintzen zidan. Sarritan, belauniko jartzen zenalderdi haren aurrean, erabat haren lilurak har-tuta bezala. Musuak eman zizkion anitz leku des-berdinetan, baita zulorik ezkutuenean ere maki-na bat; baina musu haiek guztiak hurrupadenirudia baino ez ziren, alerik ere ez zen izan ekin-tza hori helburutzat ez zuenik. Ezpainak erans-ten zituen alderdi bakoitzetik edoski nahi izatea-ren traza zeukan. Azterketaren unean xehetasunasko eskatu zizkidan Oihaneko Andra Mariarenkomentuan jazo zitzaidanaz, eta ohartu ere egingabe kontakizun haiekin bi aldiz gehiago bero-tzen nuela, xalotasun eta lañotasun osoz azaldunituen haiek denak. Bere gazteetako bati hurbil-tzeko esan, eta nire aldamenean ezarriz, gasazuriko praka batzuei eusten zien arrosa kolorekoxingola zabal baten korapiloa laxatu zion, jantzihorrek lausoki estaltzen zizkion xarma guztiakagerian jarriz. Kondea nigan sakrifikatzen ari zenaldare beraren gainean laztan arin batzuk eginostean, bat-batean objektuz aldatu, eta mutilhoni, bere sexuaren bereizgarri zen alderdiazupatzen hasi zitzaion. Ni ukitzen segitzen zuen.

Mutilaren ohitura zelako edo satiroaren abileziazelako, kontua da minutu gutxiren buruan Natu-ra garaituak bataren ahora isuri zuela bestearengorputz-atalak jaurtitakoa. Halaxe agortzenzituen lizunkoi horrek bere etxean zeuzkan mutildohakabeak, aurki zenbateko kopuruan zeudenikusiko dugularik: horrelaxe argaltzen zituen, etahorixe zen nik aurkitu nituen ahuleziazko egoe-raren arrazoia. Ikus dezagun orain nola jokatzenzuen emakumeak ere egoera berberara lerraraz-teko, eta zein zen bere emaztea bakartoki har-tan edukitzearen benetako arrazoia.

Kondeak eskaini zidan omenaldia luzea izanzen, baina ez zuen desleialtasun txikienik ereagertu hautatu zuen tenpluarekiko: ez eskuak,ez begiradak, ez musuak, ezta bere desioak ere,ez ziren une batez hartatik urrundu; beste mutilgaztea ere era berdinean hurrupatu ondoren,hazia modu berean jaso eta irentsi ondoren:

— Zatoz, esan zidan, aldameneko gelatxobatera erakarriz, neure arropak hartzen utzigabe; zatoz, oraintxe erakutsiko dizut-eta zertazari naizen.

Ezin nezakeen disimula neure asaldura, ika-ragarria zen; baina ez zegoen beste modurikneure zoriari beste alde batetik aurre egiteko,beharrezkoa zen aurkeztutako kaliza kondarre-taraino ahitzea.

Hamasei urteko beste bi mutil, areto handianutzi genituen bi lehendabiziko haiek bezain ede-rrak eta haiek bezain argalduak, gela hartakozamau-lanetan ari ziren. Altxa egin ziren sartuginenean.

— Narcisse, esan zion Kondeak haietakobati, hona Kondesaren andere-lagun berria, pro-batu beharra zaukat; emaizkidak ziztailuak.

Narcissek armairu bat ireki eta bertatik zain-ebaketa egiteko beharrezko guztia atera zuenbet-betan. Pentsa dezakezu zer zetorkidan;borreroak nire larrialdia ikusita, barre besterik ezzuen egiten.

— Jar ezak han, Zéphire, esan zion Gernan-deko jn.ak beste gizon gazteari.

Eta mutila nigana hurbilduz, ahapeka esanzidan:

— Ez ezazu beldurrik izan, Andereño, honekmesedea baizik ezin diezazuke egin-eta. Jar zai-tez horrela.

Belaunen gainean bermatu behar nuen apurbat, gelaren erdian kokatutako aulkitxo batenertzean, besoak sabaitik zintzilik zeuden bi uhalbeltzek eusten zizkidatelarik.

Jarrera horretan egon bezain laster, Kondeahurbildu egin zitzaidan ziztailua eskuetan; nekezhartzen zuen arnasa, begiak txinpartaka zeuz-kan, aurpegiak beldurra ematen zuen. Bi besoakhede batez inguratu zizkidan, eta begi-kolpe batbaino denbora laburragoan, bietan ziztatu zuen.Odola ikusi orduko oihu bat egin zuen, bi edohiru irainekin batera. Handik sei pauso urrunagoesertzera joan zen, nire aurre-aurrean. Estaltzenzuen soineko arina berehala zabaldu zen: Zéphi-re belauniko jarri zen haren zango artean, etahurrupaka hasi zitzaion. Narcissek, bi oinak uga-zabaren besaulkian ezarririk, honek besteari zur-gatzeko eskainitako hura bera aurkeztu zion,bertatik edoski zezan. Gernandek gerritik eustenzion Zéphireri, besarkatu egiten zuen, bere kon-tra estutzen zuen, baina nolanahi ere, kendu egi-

ten zuen albotik, suak hartuta zeuden bere bibegiak niregana zuzentzearren. Guztiarekin ere,bor-borka ari nintzen odolusten, eta besoenazpian kokatutako bi erretilu zuritara erortzenzen mara-mara. Berehala, akitzen ari nintzelasentitu nuen.

— Jauna, Jauna, egin nuen garrasi: erruki zai-tez nirekin, kordegabetzen ari naiz.

Balantzaka nenbilen; uhaletatik eutsirik, ezinnintekeen erori; baina nire besoak jiraka eta nireburua sorbalden gainean zabuka zebilenez,berehala odoldu zitzaidan aurpegia. Kondea hor-dialdi betean zegoen... Ez nuen ordea, bere eki-tadiaren azkena ikusi, kordea galdu bainuenamaierara iritsi baino lehen. Ni egoera hartanikusiz bakarrik iritsi al zezakeen? Akaso bereestasi gorena heriotzezko irudi haren arabera alzegoen? Edonola izanik ere, neure baitara bihur-tu nintzenean, ohe bikain batean nengoen etzan-da, bi emakume zahar alboan nituela. Begiak ire-kita ikusi orduko, salda ekarri zidaten, eta hiruorduro bi egunetan zehar, zopa ezinhobeak.Orduan, Gernandeko Jn.ak agindu zuen jaiki nen-dila eta berarekin mintzatzera joan nendila, hara

iritsitakoan harrera egin zidan areto berera. Ber-tara eraman ninduten: oraindik ahulxea nintzen,baina bestetik osasunez nahikoa ongi; iritsi nin-tzen.

— Teresa, esan zidan Kondeak eseraraziz, ezditut sarritan berrituko zurekin horrelako frogak,beste xede batzuetarako nahi baitzaitut; bainafuntsezkoa da ezagutu ditzazun zeintzuk dirennire gurariak eta nola amaituko duzun egunenbatean etxe honetan, baldin traditzen banauzu,edota zoritxarrez, bere ondoan hartuko zaituenemakumeari elezuriz atzipetu zaitzan uztenbadiozu.

Emakume hori nire emaztea da, Teresa, etatitulu hori, dudarik gabe, eduki ditzakeenetatikkaltegarriena da, zeren arestian biktima izanzareneko grina bitxi horretarako prestatzeraderrigortzen baitu; ez dezazula pentsa mende-ku-nahi bategatik, mesprezuagatik, edo gorro-tozko sentimendu bategatik tratatzen dudanikhorrela; grinen historia soila besterik ez da.Odola isuraraziz dastatzen dudan plazerrarenparekorik ez dago inon... horditu egiten naizodola darionean; sekula ez naiz emakume horre-

zaz beste modu batera gozatu. Hiru urte diraharekin ezkondu nintzela, eta harrezkero, lauegunetik behin, dastatu berria duzun tratu hori-xe bera jasaten du. Bere gaztetasun apartariesker (hogei urte ere ez zituen), berarekiko izanditugun ardura bereziei esker, halaxe mantenduda; eta galarazten diogunaren konformidadeanindarberritzen denez, nahikoa ongi zaindutadago ordudanik. Gisa horretako menpetasunaizanik, aise ulertuko duzu ezin diezaiokedala ezirteten utzi eta ez inor ikusten utzi. Horrela, ero-tuta dagoela eman dut aditzera, eta bere ama,geratzen zaion senitarteko bakarra, hemendiksei legoara bere gazteluan bizi dena, halakotamainan dago horretaz konbentzituta, non ezbaita ausartzen hura ikustera ere etortzen. Kon-desak sarritan erregutzen dit berekiko grazia, ezdago deus egiten ez duenik nire bihotza erdira-tzeko; baina ez du inoiz lortuko. Nire haragikoi-keriak preso edukitzearen aldeko epaia emanzuen, hori aldaezina da, eta modu horretanegongo da ahal duen arte: ezer ez zaio faltakobizi den artean, eta gogaitaraztea gogoko duda-nez, ahalik eta luzaroen mantenduko dut. Ezin

badezake gehiago iraun, ederki, nire laugarrenada, agudo izango dut bosgarren bat, ezerk eznau hain gutxi kezkatzen nola emakume batenzorteak; hainbeste dira munduan, eta hain eztiada halakoez aldatzea!

Edonola izanik ere, Teresa, zure eginkizunabera zaintzea da: lau egunetik behin bi odol-kolpe galtzen ditu normalean, baina aspaldian ezdu korderik gehiago galdu; ohiturak indarrakematen dizkio, bere akidurak hogeita lau orduirauten du, osterantzean ondo egoten da bestehiru egunetan. Baina erraz ulertuko duzu bizitzahau gogaikarria zaiola, ez dago ezer horretatiklibratzeko egiten ez duenik, bere benetako ego-era amari jakinarazteko saiatzen ez duenik: biemakume limurtu ditu jada, nahiz bere arteziaknahikoa garaiz jakin ahal izan ditudan arrakasta-rik izan ez zezaten: bera izan da bi dohakabehoriek galdu izanaren arrazoia, gaur egun damu-tu egin zaio halakorik egin izana, eta bere zor-tearen aldaezintasuna aitortuz, bere horretanonartzen du, eta zin egiten du inoiz ez dela saia-tuko inguruko jendeak ele zuriz bereganatzen.Baina sekretu honek eta ni salduz gero gerta dai-

tekeenak, Teresa, haren ondoan zu bezala hezi-tako pertsonak baizik ez jartzeko konpromezuahartzera bultzatzen nau, hartara jazarpen oroeragoztearren. Inoren etxetan hartu ez zaituzte-nez, eta zure konturik inori eman behar ez zaio-nez, zure egunak akabatu arren ere ez ikerkun-tzarik eta ez beste inolako afera ezbeharrekorikekarriko ez didan modu batez zigortzeko gauza-go sentitzen naiz, baldin hala merezi baduzu.Gaur gero, hortaz, ez zara mundu honetakoa,nire borondatearen ekintza xumeenaren bidezdesager baitzaitezke: horrelakoxea da zure zor-tea, neskatxa maitea, ikusten duzu; zorionekoaizango zara ongi portatzen bazara, eta hila, nirekontrako salaketetan ahalegintzen bazara. Oste-rantzean, erantzutea eskatuko nizuke: nik ez duthorren inolako premiarik zu aurkitzen zaren ego-eran; neure mende zauzkat, obeditu beharradaukazu, Teresa... Abia gaitezen nire emaztea-rengana.

Ez nuenez deus ihardukitzeko halako min-tzaldi zehatz bati, atzetik segitu nion ugazabari:galeria luze bat zeharkatu genuen, gainerakogaztelua bezain ilun eta bakartia; ate bat ireki,

gelaurre batera sartu, eta bertan nire aldigaiztohartan lagun egin zidaten bi emakume zaharrakikusi nituen. Haiek zutitu eta gero, gela bikainbaten barnera eraman gintuzten, non aurkitubaikenuen Kondesa dohakabea, eserleku luzebatean uztaiaren inguruan bordatzen ari zela.Altxa egin zen senarra ikusi zuenean:

— Eser zaitez, esan zion Kondeak, baimenaematen dizut horrela entzuteko. Hona hemen,azkenean, zuretzat aurkitu dudan zerbitzaria,Anderea, jarraitu zuen, espero dut oroituko zare-la zein eratako zortea dastarazi diezun besteei,eta ez zarela saiatuko honako hau zorigaitz ber-dinetarantz amilarazten.

— Alferrikakoa litzateke hori, esan nuenorduan, zorigaiztokoari zerbitzatzeko irrikitaneta nire asmoak disimulatu nahirik; bai, Andere,zure aurrean ziurtatzera ausartzen naiz, alferri-kakoa litzateke hori, hitz bat esan orduko bere-hala joango natzaio Jaunari, zure senarrari esate-ra, eta ez ezazu dudarik egin, ez dut neure biziaarriskatuko zu zerbitzatzearren.

— Ez naiz egoera horretara eraman zaitza-keen ezertan hasiko, Andereño, esan zuen ema-

kume koitaduak, artean ezin ulerturik ze arrazoikbultzatzen ninduten era hartan hitzegitera. Egonlasai, zure arreta baizik ez dizut eskatuko-eta.

— Erabatekoa izango duzu, Andere, iharde-tsi nuen, baina ez besterik.

Eta Kondeak, nirekin liluratuta, bostekoaeman zidan, belarrira esanez: «Ongi, Teresa,erdietsia duzu zeure zoriona, diozun bezala joka-tzen baduzu.» Ondoren, Kondeak neure gela era-kutsi zidan, Kondesarenaren aldamenean, etaikusarazi zidan ezen gela haren gotortasunak,ate bikainek hertsia eta irekidura guztietan bur-din hesi bikoitz batez inguratua, ez zuela ihesal-di-itxaropenerako inolako biderik uzten.

— Hemen baduzu terraza bat, jarraitu zuenGernandeko Jn.ak, gelaren maila berean zegoenlorategi txiki baterantz eramanez, baina duenaltuerak ez dizu, uste dut, bere hormak neurtze-ko gogorik ere emango. Kondesa nahi duen guz-tietan etor daiteke haize pixka bat hartzera,baina lagundu egin beharko diozu... agur.

Nire ugazabandrearen ondora itzuli nintzen,eta lehendabizi berri hartan, elkarri hitzik zuzen-du gabe elkar aztertu genuenez, nahikoa ongi

erreparatu nion lehen une hartan, bere azalpenbat egiteko.

Gernandeko Andereak, hemeretzi urte etaerdi zeuzkanak, gorpuzkerarik ederrena zuen,nobleena, inon ikus daitekeen miresgarriena, ezzuen keinurik egiten, ez mugimendurik, graziarikgabekorik, eta ez begiradarik ere sentimendubat isladatzen ez zuenik: begiak kolore beltzederrenekoak zituen, bera ile horikoa izan arren,eta begirada haren parekorik ez zegoen deus,baina halako argaltasun batek, bere atsekabea-ren ondorio zenak, distira hura eztituz, mila aldizinteresgarriagoa bilakarazten zuen. Azala osozuria zuen, adatsik ederrena, ahoa oso txikia,txikiegia aukeran; ez nintzateke asko harritukonarriotzat hartuko balute. Larrosa eder irekigabebat zen: baina hortzak halako freskotasun bate-koak... ezpainak halako gorritasun bizi bateko-ak... ezen esan bailiteke Amodioak loreen Jainko-sari ebatsitako tinteen bidez gorriztatu zituela:sudurra makotua zuen, estua, goialdean mehar-tua eta ebanozko bi bekainek koroatua, kokotsazeharo polita, eta begitartea, hitz batean, obalo-rik ederrena, osotasun horretan halako dotoreta-

sun, lañotasun, xalotasun bat nagusitzen zelarik,ezen irudi xarmangarri hau aingeru batena baili-tzan har baitzitekeen, lurtar baten fisionomiatzatbaino areago. Besoek, lepoak, sorbaldek halakodistira... halako biribiltasuna zuten, ezen artistenmodelo izateko eginak baitziruditen; goroldiosamur eta beltz batek estaltzen zuen Venusentenplua, bi izter lerdenek eutsirik; eta benetanharritu ninduena izan zen, bere zorigaitzak gora-behera, ezerk ez zuela aldarazten bere loditasu-na: bere ipurdi-mazel biribil eta mardulak hainziren mamitsuak, gizenak eta irmoak, bere gor-puzkera markatuagoa egongo balitz bezala, beti-danik zorionaren altzoan bizi izan balitz bezala.Guztiarekin ere, baziren horretan guztian beresenarraren lizunkeriaren zenbait aztarna beldur-garri, baina berriro diot, ezerk ez zuen aldaraz-ten lili eder baten irudi hura, erleek egindakozenbait orban eduki arren. Hainbeste dohaineiGernandeko Andereak izaera ezti bat eranstenzien, elaberrietako izpiritu samur bat, bihotz batsentikortasunez betea... hezia, adimena... lilura-tzeko trebetasun natural bat, zeinaren aurkaezin baitzitekeen jazarri bere senar zitalaz beste

inor, ahots-doinu benetan xarmangarria etaerrukiz betea: halakoxea zen Gernandeko Kon-dearen emazte dohakabea, huraxe zen azpike-rien bidetik eraman nahi zuen izaki aingerutarra;bazirudien ezen zenbat eta gauza gehiago irado-ki, orduan eta sutzenago zuela haren haserrea,eta Naturatik jaso zuen dohain piloa, gizatxarra-ren krudelkerietarako arrazoi gehiago baino ezzirela bihurtzen.

— Zein egunetan odolustu zaituzte, Ande-re?, esan nion, gauza guztien berri banekielajakinarazteko asmoz.

— Badira hiru egun, esan zidan, eta bihar...,gero hasperen bat eginez: bai, bihar... Andereño,bihar... ikuskizun eder honen lekuko izango zara.

— Eta, Anderea, ez al zara akitzen?— Ai! Jainko maitea! Hogei urte ere ez ditut,

eta ziur naiz hirurogeita hamarrekin ere ezin dai-tekeela akituago egon. Baina amaituko da noiz-bait, eta poztuko naiz, ezinezkoa baita erabatluzaroan honela bizitzea: nire Aitaren bila abiatu-ko naiz, gizonek munduan ankerki ukatu didatenatsedena Izaki Gorenaren besoetan aurkitzerajoango naiz.

Hitz horiek bihotza erdibitu zidaten: nireantzezkizuna mantendu nahirik, ezkutatu eginnuen neure aztoramena, baina barrurako zinegin nion neure buruari ezen harrezkero, etahala behar izanez gero, bidean bizia mila aldizgalduko banuen ere, munstro baten galdukeria-ren biktima dohakabe hura bere zorigaitz harta-tik libratuko nuela.

Kondesak afaltzeko garaia iritsi zen. Bi ema-kume zaharrak hurbildu zitzaizkidan, haren gela-ra eraman nezala esatera: horrelaxe adierazinion; horretara ohituta zegoen lehendik. Bereha-la irten zen, eta bi emakume zaharrak, bahituninduten bi morroien laguntzaz, afari ezin oparo-agoa zerbitzatu zuten mahaira, nire mahai-tres-nak ugazabandrearen aurrez aurre ezarriak zeu-delarik. Morroiak joan egin ziren, eta bi emaku-me zaharrek adierazi zidaten ez zirela gelaurre-tik mugitu ere egingo, Andereak desio zezakee-nari buruzko aginduak gertu-gertutik jasotzea-rren. Hala azaldu nion Kondesari, bera jesarriegin zen, eta neuk ere gauza bera egin nezanerregutu zidan, halako adiskidetasunez eta adei-tasunez, non nire arima osoki errendatzea erdie-

tsi baitzuen. Gutxienez baziren hogei platermahai hartan.

— Alderdi honi buruzkoan, ikus dezakezuongi zaintzen nautela, Andereño, esan zidan.

— Bai, Andere, erantzun nuen, eta badakitKondearen nahia dela deus ere falta ez dakizula.

— Ai! Bai, baina ardura hauen arrazoiak kru-delkeriak baino ez dira eta ez didate zirrara txi-kienik ere eragiten.

Gernandeko Andereak, ahiturik eta naturaketengabe berpizkortzera biziki behartua zegoe-larik, ugari jan zuen. Zenbait eperkume etaRouengo ahatekume bat desiatu zituen, etaberehala ekarri zizkioten. Bazkalostean, haizepixka bat hartzera joan zen terrazara, baina nirieskua emanez: ezinezkoa izango baitzitzaionhamar pauso ematea laguntzarik gabe. Une har-tantxe ikusarazi zizkidan azaldu berri dizudangorputzaren alderdi guztiak; besoak erakutsi ziz-kidan, orbainez josiak zeuden.

— Ai! Jada ez zait geratzen lekurik, esanzidan, nire zoritxarreko gorputz honetan ez dagoalderdirik, odol-jarioan ikustea gogoko ez due-nik.

Bere oinak, bere lepoa, bere bularraldearenazpialdea eta beste zenbait alderdi haragitsuikusarazi zizkidan, orbainez estaliak zeudenakberdin-berdin. Lehendabiziko egun hartan, zen-bait kexu arin baizik ez nuen egin, eta gero, ohe-ratu egin ginen.

Biharamuna Kondesaren zorigaiztoko egunaizan zen. Gernandeko Jaunak, zeinak halako eki-taldiak afaria amaitu ostean bakarrik burutzenbaitzituen, emazteak beti ondoren afaltzen zuenbitartean, berarekin mahaian esertzera etor nen-dila agindu zuen. Eta orduan ikusi nuen, Andere,Basapizti hura halako era beldurgarri bateanjokatzen, ezen nire begiek hala esan arren ere,nekez asma baitzezakeen halakorik nire buruak.Lau morroi, haien artean gaztelura gidatu nindu-ten biak zeudelarik, ari ziren bazkari harrigarrihura zerbitzatzen. Xehetasunez azaltzea merezidu, eta halaxe egingo dut, ahoberokerietan erorigabe; ziurrenik ez zuten ezer apartekorik gehituniregatik. Han ikusi nuena, hortaz, egunerokohistoria berbera zen.

Bi zopa zerbitzatu zituzten, bata azafrai-orezegina, eta bestea, karramarro-zopa urdaiazpiko

zukuarekin: erdialdera, idi-azpizuna ingeleserara, zortzi zizka-mizka, bost sarrera-plateroparo, beste bost estaliak eta arinagoak, basur-de buru bat haragi erreaz betetako zortzi plate-ren erdian, zeintzuen ordez bi zizka-mizka sortaekarri baitzituzten ondoren, eta hamasei platerfrutaz mukuru; izozkiak, sei ardo klase, laupattar mota eta kafea. Gernandeko Jaunak platerguztietatik jan zuen, batzuk berak bakarrik hustuzituen osorik: hamabi botila ardo edan zituen,lau Bourgogne hasterakoan, lau botila Champag-ne haragi errearekin batean; zurrutaka edanzuen Tokai, Mulseau, Hermitage eta Madeiraardoetatik, frutarekin batera. Irletako bi botilapattar eta hamar kafe katilukada edanez amaituzuen.

Handik irtetean, iratzarri berria balego bezainzoli, halaxe esan zidan Gernandeko Jaunak:

— Goazen zure ugazabandrea odolustera;zuk esango didazu, horixe eskatzen baitizut,zurekin bezain ongi jokatzen al dudan berarekin.

Artean ikusi gabeak nituen bi mutil gazte,aurrekoen edade berekoak, zain geneuzkan Kon-desaren gelako ate ondoan. Orduan esan zidan

Kondeak hamabi zeuzkala, eta urtero aldatzenzituela. Arestian ikusi nituenak baino are ederra-goak iruditu zitzaizkidan haiek: ez zeuden bes-teak bezain argalduta. Sartu egin ginen... Xehe-tasun osoz orain azalduko dizkizudan zeremoniaguztiak, Andere, Kondeak eskatutakoak ziren:egun oroz betetzen ziren, eta odol-ateratzeeta-rako tokia zen aldatzen zen gauza bakarra.

Kondesa, muselinazko soineko hegalkorbatean huts-hutsik bildua, belauniko jarri zenKondea sartu orduko.

— Prest al zaude?, galdetu zion senarrak.— Edozertarako, Jauna, erantzun zuen umil-

ki: ondo dakizu zure biktima naizela, eta agindubesterik ez duzula.

Orduan, Gernandeko Jaunak esan zidan bereemaztea biluzteko eta beregana gidatzeko. Izu-garrikeria haietarako sentitzen nuen higuinaberebizikoa izanagatik ere, ondotxo dakizu,Andere, ez nuela beste irtenbiderik hartaramutur-hezurrez etsi beharra besterik. Kontatududan horretan guztian eta esateko geratzenzaidan guztian ez nazazula ikus, otoi, esklabubat bainintzan baino: beste ezer egiterik ez neu-

kanean bakarrik lerratzen bainintzen hartara,baina ez uste gogo onez egiten nuenik ahal nuenneurrian.

Halatan, ugazabandrearen barne-soinekoakendu eta bere senarraren ondora gidatu nuen,ordurako besaulki handi batean jesarrita zegoe-larik: ekitaldi unean, emaztea besaulkiaren gai-netik altxa zen, eta nigan hainbat ospatu zuenalderdi kutun hura aurkeztu zion musuka zezan,zeinak berdin eragiten baitzion, antza, edozeinizakirena izan nahiz edozein sexutakoa izan.

— Urrun hemendik, andere!, esan zion zital-ki Kondeak...

Eta luzaz dostatu zen ikusteko desiatzenzuen harekin, hurrenez hurren jarrera desberdi-nak hartzera behartuz; txulotxo mehar hura erdi-irekitzen zuen, estutu egiten zuen, hatz-puntazedo mihiaz kitzikatzen zuen, eta berehala, beregrinen oldarrak hartaraturik, haragi zatitxo bathartu, zanpatu eta atzaparkatu egiten zuen.Zauri mehe bat egin arau, ahoa eransten zionberehala. Hasi-aitzin krudel haiek iraun zutenbitartean, ni biktima dohakabeari eusten ari nin-tzaion, eta bi mutil gazteak, larrugorritan goitik

behera, txandakatuz zihoazen kondearenaurrean: izter artean belauniko, noiz bat noizbestea, ahoaz baliatzen ziren kilikarazteko.Orduantxe ikusi nuen, harridurazko zirrara batekhartuta, gizatzar hura, munstro alaena, zeinarenitxura hutsa beldurgarria baitzen, apenas zelagizon bat ordea; konparazio zuzen bat egitea-rren, haragi-zirtzilik xixtrinena, ñimiñoena, hiruurteko haur batengan ikusiko litzatekeena beza-lakoa baitzen hain galanta eta alde guztietarikhain gorputz itzelekoa zen gizon harengan igarzitekeena. Baina sentsazioak ez ziren hargatikmotelagoak, eta plazerrezko zirrara bakoitzagorputz-ikarazko eraso bat zen beretzat. Lehensaio haren ondoren, besaulkiaren gainean etzanzen luze, eta nahi izan zuen ezen emazteak,bere gainean zangalatraba eserita zeukanak,segi zezala atzealdea bere aurpegiaren kontraedukitzen, eta bitartean, bi gazte ganymedeshaiengandik jaso berriak zituen zerbitzu berbe-rak eskaini ziezaizkiola ahoaz, zurgatuz, berakere bere aldetik gazte haiek eskuez kitzikatzenzituen bitartean, ezker-eskuin. Nireak, bien bitar-tean, bere atzea ari ziren haztakatzen; laztanak,

era guztietako limurkeria lohiak egiten ari nin-tzaion. Ordu laurdena baino luzaroago jokabidehonetan ihardun arren, ez zion oraindik ezertxoere eragin; aldatu beharra zegoen. Senarrarenaginduz, eserleku luze baten gainean etzatekoesan nion Kondesari, bizkarraren gainean ber-maturik, izterrak ahalik gehiena zabaldurik.Emazteak irekitzen zionaren ikuspegiak amorruantzeko batean jarri zuen Kondea. Ongi aztertuzuen... bere begiradari sua zerion, irainka zihar-duen. Ero gaizto baten moduan oldartu zitzaionemazteari, gorputzeko bospasei lekutan sastatuzuen ziztailuaz, baina ebaki haiek guztiak axale-koak ziren, apenas irteten zen haietatik odoltanta bat edo beste. Lehen krudelkeria haiekamaitu eta beste batzuei eman zien bide. Kon-dea lasaitu egin zen, une batez arnasa hartzenutzi zion emazteari, eta bere bi pollitenganazuzenduz, elkarri zurrupatzera behartu zituen,edo halako moldez paratzen zituen, ezen berakbati zurrupatzen zion bitartean, besteak zurru-patzen baitzion berari, eta bere zurrupaden xedezenak zerbitzu berbera eskaintzen baitzionahoaz bere zurrupatzaile zenari: Kondeak ugari

jasotzen zuen, baina deus ematen ez. Halakoazen bere betetasuna eta bere ezintasuna, nonahaleginik berebizikoenek ere ez baitzuten sor-gortasun hartatik ateratzea lortzen: bortxa han-diko kitzikapenak sentitzen zituela zirudien,baina ezer ez zen mamitzen. Batzuetan bere bimutil koxkorrei zupatzeko agintzen zidan, etajasotzen nuen intsentsua bere ahora berrerama-teko berehala. Azkenean, bata eta bestea Kon-desa dohakabearenganantz jaurti zituen. Mutilgazteak emaztearengana hurbildu ziren, irainduegin zuten, beren ausarkeria hura jipotzerainoeraman zuten, zaplatzeraino, eta zenbat etagehiago nekarazi, orduan eta lausengatzenagozituen Kondeak, orduan eta adoretzenagozituen.

Gernandek nirekin ihardun zuen orduan;aurrez aurre nindukan, nire gerria bere aurpe-giaren parean, eta bere Jainkoa omentzen arizen, baina ez ninduen inondik ere gogaitu. Ezdakit zergatik ez zituen bere ganymedesakalatu, Kondesa bakarrik nahi zuen, beste inor ez.Apika emazte izatearen ohorea tratu txarrakjasateko titulu bilakatu al zitzaion? Akaso ezin

zitekeen krudelkeriaz zinez hunki, laidoen indar-garri ziren lotura haien bitartez baizik? Edozergauza imajina zitekeen halako buruetan, eta ziuregon gaitezke krimenaren itxurarik antzekoenahartzen zuena izango zela ia beti gehien sutukozuena. Azkenik, bi mutil gazteak eta hirurok,bere emaztearen alboan jarri gintuen, batzukbesteekin nahaspiloan: hemen gizonezkoa, hanemakumezkoa, lauok hari atzealdea erakusten;lehenik, aurrez aztertu gintuen, urrun samarre-tik; gero hurbildu, ukitu, konparatu eta laztanduegin gintuen. Mutil gazteek eta nik ez genuendeus ere sufritu, baina emaztearengana iristenzen bakoitzean, gaitziarazi eta nekarazi egitenzuen era batera edo bestera. Berriro aldatu zeneszenatokia: Kondesa etzaulki baten gaineansabelpez paratzeko agindu zuen, eta mutil gaztebakoitza, bata bestearen atzetik hartuz, Gernan-deko Anderearen jarrerak eskainitako ildo meha-rretik sarrarazi zituen: bertan berotu zitezelaonartu zien, baina bere ahoan baizik ezin zite-keen sakrifizioa burutu. Hauei ere, irten ahala,berdin-berdin zurrupatzen zien. Batek ziharduenbitartean, besteari esaten zion zurrupatzeko, eta

bere mihia, iharduleak aurkezten zion haragike-riazko tronuan galtzen zen. Ekitaldia luze joanzen, Kondea suak hartuta zegoen, altxa eta nahiizan zuen nik Kondesa ordezka nezala, berehala-koan erregutu nion horrelakorik ez ziezadalaeska, baina ez zegoen modurik. Etzaulkian bizka-rrez luze-luze jarri zuen emaztea, eta ni hariitsasteko agindu zidan, bizkarra emanez, etahorrela, bide debekatua haztatu ziezadatelaagindu zien bere bi pollitei: bi mutilak aurkeztuzizkidan, eta bere eskuek gidaturik sartu ziren.Orduan, Kondesa kitzikatu behar izan nuenhatzez, eta ahoan musukatu. Berari eskaintzenzitzaiona gauza bera zen: bere pollitetako bakoi-tzak ezin zuenez ihardun bere gurtzapenarenobjektu eztienetako bat erakutsiz baizik, gusto-koena zuenaz baliatu zen, eta Kondesarekinbezala, sastatzen ari zitzaidanari agindu zion,zenbait joan-etorriren ondoren, nik piztutakointsentsua bere ahora isurtzera joan zedila. Mutilgazteek amaitu zutenean, nire gerrialdeari atxi-ki, eta bazirudien ordezkatu egingo zituela.

— Alferrikako ahaleginak!, egin zuen oihu...ez da hori nik behar dudana... izan ere... izan

ere... nire egoerak errukarria dirudien arren..., ezdut horretatik gehiago... ea, Kondesa, zure beso-ak!

Orduan, fierki heldu zion. Nirekin egin zuenbezala jarri zuen, besoak sabaira bi uhal beltzezloturik: nire gain utzi zuen zerrendak jartzekoardura; korapiloak ikuskatu zituen: ez zien nahi-koa estu iritzi nonbait, eta are gehiago estutuzituen, berak zioenez, odola indar gehiagorekinatera zedin: zainak haztatu zituen, eta ia aldiberean sastatu zituen biak. Odola oso urruneraisuri zen. Estasia iritsi zuen. Plazerrez harenaurrera itzuliz, bi iturburu haietatik odola zerionbitartean, bere izterren artean belauniko jarrara-zi ninduen, zurrupa niezaion; bere bi mutil kox-korretako bakoitzari ere egin behar nion, noizbati noiz besteari, bera sutzen zuten odol-jariohaietatik begirik kendu gabe zegoen bitartean.Neure aldetik, ziur nintzelarik hark espero zuenkrisiak Kondesaren aladuren amaiera ekarrikozuela, eginahalak egin nituen krisi hura etorzekion, eta horrela, ikusten duzun bezala, Ande-re, ontasunez emagaldu eta bertutez lizunzalebilakatu nintzen. Azkenik iritsi zuen hain desia-

garria zen askabidea. Nik ez nuen horren arrisku-rik eta ez bortxarik ezagutzen; azkeneko aldizgertatu zenean konorterik gabe bainengoen.. Ai,Andere! Hura bai galdukeria! Gernande hamarminutu inguru egon zen sukar-ametsetan, epi-lepsiaren gaitza duen gizon bat bezala zabuka-tuz, eta legoa batetik adituko ziratekeen garra-siak eginez: haren biraoak gehiegizkoak ziren,eta inguruan zuen guztia astinduz, ahalegin bel-durgarriak egiten zituen. Bi pollitak garaituondoren, bere emaztearen gainera oldartu nahiizan zuen, nik eutsi niolako izan ez balitz: zurru-patzen amaitu nuen, eta nireganako zuen pre-miari esker errespeta nintzala lortu nuen; azke-nik arrazoibidean sartu nuen, jariakin eutsi har-tatik libraraziz, zeinaren berotasunak, loditasu-nak, eta batez ere, ugaritasunak halako herioanjarri baitzuten, non uste izan bainuen azkenarnasa emango zuela; zazpi edo zortzi goilaraka-datan nekez kabituko zatekeen dosi hura, etadenik eta ahirik lodiena ere ez litzateke trinkota-sun hartara ailegatuko. Guztiarekin ere, inolakotentetzerik ez, ahituta egotearen itxura osoazeukan: horra hor nik baino hobeto arte-jendeek

argituko duten kontraesanetako bat. Kondeakneurriz gain jaten zuen, eta ez zen modu hartanbaizik xahutzen, alegia, lau egunetik behinemaztea odolusten zuen bakoitzean. Hori al zenfenomeno haren arrazoia? Ez dakit, eta ulertzenez dudanaz arrazoirik ematera ausartzen ez nai-zenez, ikusi nuena baino ez dut esango.

Nolanahi ere, hegan abiatu nintzen Kondesa-rengana, odol-jarioa etenarazi nuen, lokarrieta-tik askatu eta etzaulki baten gainean jarri nuensekulako ahulezia batek joa; baina Kondea, har-taz batere larritu gabe, bere amorruaren biktimadohakabe harengana begirada bat zuzentzeraumildu ere egin gabe, brastakoan irten zen berebi pollitekin batera, nik nahi bezala dena txukunjartzeko esanez. Zorigaiztoko axolagabekeriahorrexek erakusten du, beste ezerk baino hobe-to, benetako lizunkoi baten arima nolakoa den:soilik grinen suhartasunak al darama? Azaleratu-ko al zaio damua bere aurpegian, lasaitasunezkoegoeran eldarnio horren emaitza galgarriak ikus-ten dituenean? Erabat ustelduta al dauka arima?Ordea, halako ondorioek ez dute inola ere bel-durtzen: nahigaberik eta bihozminik gabe ikusi-

ko ditu, eta agian, halakoak sortarazten dizkie-ten likiskeria zitalen zirrara sentituko du.

Gernandeko Anderea ohera zezaten agindunuen. Berak esan zidanez, ohi baino askozazodol gehiago galdu zuen aldi hartan; baina hain-besteko arduraz zaindu zuten, hainbeste pizga-rriz hornitu zuten, non handik bi egunetara ezbaitzitzaion deus ere igartzen. Gau hartan ber-tan, Kondesaren aldamenean zer eginik ez nue-nez, Gernandek agindu zuen berarekin mintza-tzera joan nendila; jaten ari zen; beste edozeinafari baino dezentez naroagoa zen otordu har-tan, nik behar nuen zerbitzatu; bere pollitetariklau ere hantxe zeuden, ohi bezala, mahaira ese-rita, eta bertan, ia arratsero, horditu arte edatenzuen lizunkoiak; baina ardorik bikainetako hogeibotila ere ez ziren aski egoera hartara iristeko,eta maiz hogeita hamar ere husten ikusi nuen.Bere pollitek eusten ziotelarik, gizatxar huraberehala joaten zen ohera haietako biren arteangau osorako etzatera. Baina berak ez zuen berealdetik deus jartzen, eta hura guztia, ikuskizunhandirako prest jartzen zuten bitartekoak baizikez ziren.

Halere, aurkitu nuen nolabait ere gizon harenbihotzaren altzoan ostatu hartzeko sekretua: zin-tzoki aitortzen zuen emakume gutxi izan zirelahain gogoko izan zitzaizkionak. Eta hortik abiatu-ta lortu nuen bere konfiantzaren zenbait eskubi-de, ugazabandrea zerbitzatzeko baino erabiltzenez nituenak.

Gernandek zenbait egitasmo lizun berri jaki-narazteko haren gelara joan nendin agindu zuengoiz batez; nik, ongi entzun eta ongi txalotuondoren, nahi izan nuen, nahikoa lasai zegoelaikusirik, bere emazte dohakabearen zorteazsamurtzen saiatu.

— Ba al liteke, Jauna, esan nion, emakumebat halako eran tratatzea, zurekiko dauzkanlotura guztiak ahazturik? Saia zaitez bere sexua-ren graziei buruz gogoeta egiten.

— Ai Teresa!, ihardetsi zidan Kondeak bereizpirituaren barne-barnetik, lasaitasunerakoarrazoitzat aurkez al litezke gehien suminaraz-ten nautenak? Entzuidazu, neskatxa maitea,jarraitu zuen bere aldamenera erakarriz, zuresexuaren kontra oguzten entzungo dizkidazunirainak entzunda ere, ez zaitez zakartu; horreta-

rako arrazoiak emango dizkizut, ustez onak izan-go direnak.

Zer eskubiderekin nahi duzu zuk, Teresa,senarra emazteari ongia egitera behartuta ego-tea? Eta zein titulu aldarrikatzera ausartu daite-ke emaztea senarrari halakorik eskatzeko? Elka-rri zerbitzatu behar horrek ez du legez izaterik,non eta ez den elkarri kalte egiteko ahalmenazberdin hornitutako izakien artean, eta ondorioz,indar bereko bi izakien artean. Halako elkarketa-rik, bi izaki horien arteko itunen bat baldin bada-go bakarrik gauza daiteke, zeinaren arabera ezbailukete beste inolako indar erabilerarik egingo,bietako inori kalterik ezin egin diezaiokeenazaparte. Baina konbentzimendu funsgabe honekez dauka izaterik izaki indartsu eta ahularenartean. Zer eskubiderekin eska dezake azkenhonek besteak zain dezala? Eta zein eratakoergelkeriagatik lerratuko da lehena hartara?Onar dezaket neure indarrak ez erabiltzeabereen bidez beldurrik eragin diezadaketenenkontra; baina zer arrazoigatik urrituko ditut bereondorioak Naturak zerbitzatu didan izakiarenkontra? Zuk ihardukiko didazu: errukiagatik?

Sentimendu hori nire berdina den izakiarekinbaizik ezin liteke bateragarria izan, eta hura ereberekoia denez, ondoriorik izango du baldin etatazituki onartzen bada errukia eragiten didangizabanakoak nirekiko ere horrelakorik izangoduela: baina nire nagusitasunagatik etengabegailentzen banatzaio, berearekiko izan dezake-dan urrikalmendua alferrikakoa gertatzen zaida-larik, ez dut sekula inolako sakrifiziorik onartukohura neureganatzearren. Ez al nuke neure buruaengainatuko nire afarirako gizentzen ari denoilaskoaz errukituz gero? Ni baino askozaz behe-rago dagoen pertsona horrek, nirekin inolakoharremanik izatea debeku zaion horrek, ezindezake sekula inolako sentimendurik sortarazinigan; senar-emazteen arteko hartu-emanak etaoilaskoak nirekin dituenak ez dira izaera desber-dinekoak; bata nahiz bestea, geure probetxura-ko baliatu behar ditugun etxabereak dira, Natu-rak adierazitako moduan usatu beharrekoak,bien artean egon litekeen alderik bereizi gabe.Baina galdetzen dut, Naturaren asmoa zuresexua gurearen onerako, eta alderantziz ere bai,sortua izatea baldin bazen, uste al duzu Natura

itsu horrek halako hutsegite pila egingo zueniksexu baten eta bestearen eraikuntzan? Bata etabestea hainbeste akats larriz beteko al zituz-keen, ezen horren ezinbesteko ondorioa elkarre-kiko urruntasuna eta bekaizgoa izango bailitza-teke? Adibideetan gehiago luzatzeko asmorikgabe, eta aitortzen didazun antolamenduaz,esaidazu mesedez, Teresa, ze emakume eginnezakeen zoriontsu, eta horri buelta emanez, zegizonek aurki lezakeen eztia emakume batengozamena, hura kontentatzeko beharrezkoakdiren ikaragarrizko proportzio horiezaz hornitutaez badago? Bertute moralak izan al litezke zureiritziz akats fisikoen osagarriak? Eta zein gizonzentzudunek ez du, emakume bat sakonetik eza-gutu ondoren, Euripiderekin batera harako huraaldarrikatuko: «Jainko guztien artetik emakumeamundura ekarri zuenak harro-harro esan dezakeizaki guztietatik gaiztoena eta gizonarentzatgogaikarriena sortu zuela.» Beraz, frogatuta bal-din badago bi sexuak inondik ere ez direla batabestearekin egokitzen, eta ez dagoela kexu fun-daturik, batek egin eta besteari komeni ez zaio-nik, faltsua da hortaz, hortik aurrera, Naturak

elkarren zorionerako sortu dituenik. Litekeenada elkarrengana hurbiltzeko desioa onartu izanaugalketaren helburu horretan bat egin dezaten,baina inola ere ez batak bere zoriona bestearen-gan aurkitzeko helbururako uztartu izana. Ahule-nak ezin duenez sekula indartsuenaren errukiabereganatzeko inolako titulurik aurkeztu, ezindionez aurka egin hark beregan zoriona aurkitunahi izateari, ez du beste erremediorik menera-tzea baizik; eta bien zoriona lortzeak zailtasunakbaditu ere, sexu batekoengan nola bestekoen-gan dago hura iristeko eginahalak egitea; ahule-nak bere baitan gorde beharko du menpetasunhorren bidez lor dezakeen zorion apur bakarra,eta indartsuenak berean saiatu beharko du, era-biltzea gustokoa duen zapalkuntzazko bidehorren bitartez, zeren frogatuta baitago ezenindarraren zorion bakarra indartsuenaren gaita-sunak gauzatzean datzala, alegia, zapalkuntza-rik erabatekoenean. Horrenbestez, bi sexuekelkarrekin ezin aurki dezaketen zorion hori,batak bere obedientzia itsuan eta besteak berenagusitasunaren energiarik berebizikoeneanaurkituko dute. Eta Naturaren asmoa ez baldin

balitz sexu batek bestea azpiko egitea, akaso ezal lituzke indarrez berdinak egingo? Bata bestea-ren aldean alderdi guztietarik eskasagoa eginzuenean, ez al zuen nahikoa argi adierazi ezenbere borondatea indartsuenari emandako esku-bideak hark erabiltzea zela? Zenbat eta hedatze-nago duen bere agintea, orduan eta zorigaizto-koago bilakarazten du horren medioz bere zor-tearen uztarpean daukan emakumea, eta hobe-kiago betetzen ditu Naturaren nahiak; ez da izakiahulenaren kexuen arabera epaitu behar jokae-ra hori; horrelako epaiak okerrak baizik ezin dai-tezke-eta izan, zeren horrela jokatuz ahularenideiak baizik ez baituzu aintzat hartuko: indar-tsuenaren boterearen arabera juzkatu behar daekintza, bere botereari eman dion hedadurarenarabera, eta indar honen ondorioak emakumebaten gainera barreiatu direnean, orduan azter-tu behar da zer den emakumea, eta halaber,munduko herrien hiru laurdenek sexu mespreza-garri hau nola ikusi duten, bai Antzinaroan nolagaur egunean.

Orain, zer ikusten dut odol hotzean horrelakoazterketa bati ekiten diodanean? Izaki mendre

bat, gizona baino eskasagoa beti, inondik ereharen edertasunera iristen ez dena, ez hainburutsua, ez hain zentzuduna, era desatseginbatez osatua, gizonak gogoko izan dezakeena-ren, bera laketarazi dezakeenaren guztiz alde-rantzizkoa... bere bizitzaren hiru laurdenetanizaki gaizpera, Naturak haurdunaldiren bateraderrigortzen duen bakoitzean senarra asearaziezinean dagoena, adiurre mingots, zakar etaburgoikoa: bihozgabea, horretarako bide ema-ten bazaio, azpijale eta doilorra gatibutasuneanegonez gero, baina beti faltsua, beti gaiztoa, betiarriskutsua; hain izaki makurra, ezen MâcongoKontzilioan saio ugaritan oso serioski aztertuaizan baitzen ea ba al zezakeen norbanako harri-garri hark, gizonarengandik basoetako tximinoabera bezain desberdina zenak, ea ba al zezakeengizakiaren titulua desiatzerik, eta ea ba al zeuka-ten hari arrazoibidez halakorik aitortzerik. Bainahura mende hartako hutsegitea al zen? Berenaurrekoen garaian hobeto ikusia al zegoen ema-kumea? Pertsiarrek, Mediarrek, Babiloniarrek,Grekoek eta Erromatarrek ohoratzen al zutengaur egun gure idolo bihurtzeko ausardia dugun

sexu gorrotagarri hau? Tamalez, alde guztietarikzapaldua ikusten dut, alde guztietarik negozioe-tatik garrazki urrundua, alde guztietarik mespre-zatua, gutxietsia, hertsatua; hitz batez, emaku-meen premia dugunoro basapiztiak bezala trata-tuak ikusten ditut alde guztietarik, eta ondorenukuiluratuak. Erroman une bateko geldialdia egi-ten badut, entzun dezaket Caton Jakituna oihukaari zaidala Munduko antzinako hiriburuaren erdi-erditik: «Gizonak emakumerik gabe egongo bali-ra, Jainkoekin solastatuko lirateke orduan.» Erro-matar zentsore bati behin entzun nion ondokohitzekin hasi zuela bere hitzaldia: «Jaunak, ema-kumerik gabe bizi ahal izango bagina, orduantxeezagutuko genuke zein den benetako zoriona.»Entzun nituen poetak Greziako teatroetan abes-ten: «Ene Jupiter! Ze arrazoik bultzatu zaituemakumeak sortzera? Ezin al zenituen gizakiakbide hobe eta zentzuzkoago batzuk erabiliz gor-puztu, edo hitz batean esateko, emakumeen izu-rria eragotziko liguketen bitarteko batzuk erabi-liz?» Ikusita nago nola herri honek berak, Grezia-ko herriak, halako mesprezu batez jokatu ohizuen sexu horrekin, non legeak behar baitziren

espartar bat ugalketara derrigortzeko, eta erre-publika jakintsu horietako zigorretako bat gaizki-leak emakumez janztera behartzea zen, alegia,ezagutzen zuten izakirik ziztrin eta mesprezaga-rriena bezala beztitzera.

Baina gugandik hain urruti dauden mendee-tako adibideen bila ibili beharrik gabe ere, zerbegiz ikusten dugu gaur egun sexu dohakabehau lurrazalean? Nola da tratatua? Asia guztianbarrena giltzapean ikusten dut, gogaitzen, ala-tzen eta oinazeak pairarazten dizkion despotabaten gutizia basatien gatibu. Ameriketan ikus-ten dut erabat naturalak diren giza arrazak, Eski-malak, gizonen artean onginahiz egin daitez-keen ekintza guztiak egiten dituztela, eta aldiz,imajina daitekeen gogortasun handienaz trata-tzen dituztela emakumeak: Unibertsoaren zatibatean umiliatuak, atzerritarrei prostituituakikusten ditut, beste zati batean txanpon gisaerabiliak. Afrikan, askozaz gutxietsiagoak ezbai-rik gabe, zamabereen lana betetzen ikustenditut, lurra lantzen, ereiten, eta beren senarreibelauniko baino ez zerbitzatzen. Jarraituko aldiot Cook Kapitainari bere aurkikuntza berrie-

tan? Otaitiko uharte miresgarriak, non haurdu-naldia zenbaitetan amari, eta ia beti haurrariheriotza ekar diezaiekeen krimena baita, emaku-me zoriontsuagoak eskainiko al dizkit? Marinelhonek aurkitutako beste uharte batzuetan jipoi-tuak ikusi ditut, beren semeek laidoztatuak, etasenarrak berak ere familiarekin bat egiten du,haiek garrazkiago alatzearren.

Ai Teresa! Ez zaitez harritu horrekin, ez zaitezgehiago izutu senarrek beren emazteekiko beti-danik izan duten eskubide orokorrarekin: herriakzenbat eta Naturatik hurbilago egon, orduan etahobeto jarraituko diete haren legeei; emaku-meak ezin dezake bere senarrarekin besteharremanik izan, gatibuak ugazabarekin ditue-netatik at. Etsi-etsian, emazteak ez du inolakoeskubiderik titulu hoberik desiatu ahal izateko.Ez dira nahastu behar eskubide hauek eta, guresexua lohituz, zuena apur bat goratzen dutengehiegikeria funsgabeak: gehiegikeria horienarrazoia bilatu behar da, aditzera eman, etabehin eta berriz, haren ondo-ondotik arrazoime-naren aholku jakintsuetara itzuli. Hortxe duzu,Teresa, zure sexuak antzina erdietsi zuen

momentuko begirunearen arrazoia, egun orain-dik ere horretaz bidegabeki baliatzen zaretela-rik, begirune hori luzarazten dutenek horretazzalantzarik ere egin gabe.

Behinola, Galietan, emakumeak erabat eskla-bu bezala tratatzen ez zituen Munduko lekubakarrean, igarleen ogibidea zeukaten, zoria ira-gartzearena: herriak imajinatu zuen jainkoekinezbairik gabe zeuzkaten hartu-eman estuen ara-bera bakarrik lor zezaketela arrakasta bizibidehartan. Halaxe izan ziren, nolabait esateko, eliz-jendearekin kidetuak, eta halaxe bereganatuzuten abadeenganako begiramenaren zati bat.Gizalegea aurreiritzi horien gainean ezarri zenFrantzian, eta beren pentsakerarentzat mesede-garri aurkitu zituztenez gero, beretzakotu eginzituzten; baina honekin ere gauza guztiekinbezala gertatu zen: arrazoiak iraungi ziren bainaondorioek iraun zuten. Gizalegea desagertu eginzen baina berak sustatutako aurreiritziak ugalduegin ziren. Alegiazko tituluei eskainitako antzina-ko begirune hau ezin izan zuten hauts bihurtu,ezta titulu horien sustraiak desagertu zireneanere: ez zituzten aurrerantzean begi onez ikusi

sorginak, baina emagalduak gurtu zituzten, etaare okerrago, horiengatik zintzurrak ebakitzenjarraitu zuten. Halako sinplekeriek ez dezatelagehiago filosofoen gogoetan eraginik izan, etaemakumeak beren benetako lekura itzuliz, ezdezatela horiengan ikusi, Naturak dioskunmoduan eta herririk jakintsuenek onartzen dutenmoduan, beren plazerretarako sortutako norba-nakoak baizik, beren gurarien menpekoak baizik,zeintzuen ahultasunak eta gaiztotasunak ezbaitu merezi mesprezuaz beste gauzarik.

Baina ez hori bakarrik, Teresa, munduko herriguztiak beren emakumeekiko eskubiderik zaba-lenaz baliatu dira, eta izan ere, aurkitu izan diraheriotza-zigorra ezartzen zietenak mundurasortu orduko, espeziearen ugalketarako beha-rrezkoa zen kopuru txikia besterik gorde gabe.Arabiarrek, Koreih izenez ezagunak zirenak,beren alabek zazpi urte betetzean lurperatu egi-ten zituzten Mekaren ondoko mendi batean,zeren, beraiek ziotenez, hain sexu doilorra egun-argia ikusteko ere ezduina iruditzen zitzaielako.Achemgo erregearen andere-gelan, fideltasunezaren susmo bakar bategatik, Printzearen hara-

gikoikerien zerbitzuan ez obeditze txikienagatik,edo desatseginak gertatu orduko, bet-betan ala-durarik beldurgarrienak dastarazten zizkietenzigor bezala; Ganges ibaiaren hegietan berenburuak sakrifikatzera behartzen zituzten sena-rren errautsen gainean, beren nagusiak haiezazezin goza zitezkeenez gero munduarentzakoalferrikako bilakatu zirelako; beste leku batzue-tan, basapiztiak bailiran ehizatu dituzte, etaohore bat izan da asko hiltzea; Egipton jainkoeieskaini izan zaizkie harakai bezala; Formosanostikatu egiten dituzte, haurdun gelditzen baldinbadira; lege germaniarrek hamar ezkutuko isunabesterik ez diote ezartzen emakume atzerrita-rren bat hil duenari, eta deus ez, berea edo ohai-deren bat baldin bada. Alde guztietarik, hitzbatean esateko, alde guztietarik ikusten ditutemakume umiliatuak, gogaitaraziak, alde guztie-tarik abadeen sineskerietara, senarren basake-rietara edo lizunkoien gurarietara sakrifikatuak.Eta, zoritxar bategatik, aurreiritzietarik funsga-beena ezabatzera ausartzeko oraindik nahikoaozar ez den herri batean bizitzea egokitu zaida-lako, Naturak sexu horrekiko eman dizkidan

eskubideez arnegatu behar al dut? Eskubidehorietatik sortutako plazer guztiei uko eginbehar al diet? ... Ez, ez, Teresa, hori ez da zuze-na: nire jokabidea ostenduko dut, beharrezkoadelako, baina isilpean, erretiratuta bizi naizenbakarleku honetatik hartuko diet ordaina lege-riak ezarri dizkidan katea zentzugabe horiei, etahementxe, Unibertsoko kode guztietan, nirebihotzean eta Naturan ikusi dudan eskubidearenarabera tratatuko dut emaztea.

— Ai, Jauna!, esan nion, ezinezkoa da zukonbertitzea.

— Lehenago ere gomendatu nizun horrela-koetan ez saiatzea, Teresa, erantzun zidan Ger-nandek: zuhaitz zaharregia naiz makurrarazte-ko; oraindik ere neure adinean zenbait urratsgehiago eman ditzaket gaizkiaren karreran,baina alerik ere ez ongiarenean. Nire printzipio-ek eta nire gurariek zoriontsu egin ninduten txi-kitatik, horiexek izan ziren nire jokaeraren etanire ekintzen oinarri bakarrak: agian urrunagoere joan ninteke, litekeena dela sentitzen dut,baina itzuli, ez; ikara handiegia diet gizonenaurreiritziei, benetan eta zintzoki gorroto han-

diegia diot beren zibilizazioari, beren bertute etaberen Jainkoei, inoiz nire joerak horien aldesakrifika ditzadan.

Une hartan bertan argi ikusi nuen har neza-keen irtenbide bakarra, etxetzar hartatik irtete-ko izan nahiz Kondesa askatzeko izan, amarruazbaliatzea eta harekin bat etortzea besterik ezzela.

Etxe hartara urtebete lehenago iritsi nintze-netik, maiz saiatu nintzen nire bihotzean idatzitazegoena azaltzen, konbentzi zedin zinez desionuela bera zerbitzatzea, eta jakin zezan zerkeraman ninduen lehenbizi hartan era desberdi-nean jokatzera. Are gehiago zabaldu nion neurebihotza, eta bera ere guztiz askatu zen: adosetorri ginen geure egitasmoetan; bere ama jaki-naren gainean jarri behar genuen, Kondearenzitalkerien aurrean begiak zabalarazi behargenizkion. Gernandeko Andereak ez zuen zalan-tzan jartzen zorigabeko Dama honek ez lukeenikberehala korri egingo bere alabaren kateakapurtzera; baina nola lortu? Hesiz hain inguratu-ta, inoren begietatik hain ezkutatuta! Harresiakgainditzen ohiturik, terrazakoak neurtu nituen

begirada batez: apenas zeukaten hogeita hamaroin; ez zen beste hesiturarik ageri nire begieta-ra, eta uste izan nuen, behin harresi haien behe-ko aldean, basoko bideetan aurkituko ginela;baina Kondesa gauez iritsia zen apartamentuhartara, eta sekula handik irten gabea zenez,ezin izan zituen nire ideiak baieztatu. Ongi iritzinion eskalatzen saiatzeari: Gernandeko Ande-reak, alaba dohakabe bati laguntzera delibera-razteko eta hartaz hunkitzeko munduko gutunikongien egina idatzi zion amari; golkoan gordenuen gutuna, emakume maite eta interesgarrihura besarkatu, eta gero, gure maindireez balia-turik, behin arrastutakoan, gotorleku haren oine-tara labaindu nintzen. Baina ene Jainkoa! Nireakegin du!, pentsatu nuen barruti hartatik kanporaegoteko oraindik zer falta zen ikusi nuenean.Parke batean nengoen, inguruan neuzkan zuhai-tzen trinkotasunak eta kopuruak bertako harre-siak ikustea eragozten zidaten parke batean:harresi haiek berrogeitik gora oin zeuzkatenaltueran, gailurrean beira-zatiz josiak zeuden,eta loditasun ikaragarrikoak ziren... Zer izangozen nitaz? Eguna argitzear zegoen: zer pentsatu-

ko zuten nitaz ihesaldi bat egiteko asmoz baka-rrik egon nintekeen leku hartan? Ba al neukanKondearen amorruari itzurtzeko aukerarik? Zeintankeratan agertu behar nuen halako hutsegitebategatik zigortzerakoan Basajaun hura nireodolaz ase ez zedin? Itzultzea ezinezkoa zen,ordurako maindireak erretiratuak baitzituenKondesak; ate joka ihardutea, norberaren kalte-rako zen are ziurrago, eta une hartan, gutxi faltaizan zitzaidan burua erabat aldaroka hasteko,eta nire etsipenaren ondorioei bortxaz amoreemateko. Kondearen ariman errukirik ikusi izanbanu behinik behin, agian une batez itxaropenaamestuko nukeen, baina tirano batek, basatibatek, emakumeak gorrotatzen zituen gizonbatek, eta berak zioen bezala, aspaldidanik ema-kume bat tantaz tanta odola galduaraziz inmola-tzeko irrikitan zegoen gizon batek, horrela zen-bat orduz bizi zitekeen ikustearren... etsi-etsian,froga gisa erabiliko ninduen. Horrela beraz, zergertatuko zitzaidan jakin gabe, alde guztietanarriskuak aurkituz, zuhaitz baten oinean etzannintzen, neure zoriari itxarotera deliberatua etaisiltasunean Betierekoaren borondateetara etsi-

turik... Azkenik, eguna argitu zuen: ene Jainkoa!Agertu zitzaidan lehendabiziko gauza... Kondeabera izan zen: bero ikaragarria egin zuen gaueaneta kalera irtena zen haize pixka bat hartzera.Okerrean zegoela uste zuen, mamu bat zekusa-la, gibelera egin zuen; nekez izaten baita adoreagaizkileen ezaugarria. Altxa egin nintzen dardar-ti, eta bere belaunetara oldartu nintzaion.

— Zer ari zara hemen, Teresa?, esan zidan.— Ai, Jauna! Zigor nazazu, ihardetsi nuen,

erruduna naiz eta ez daukat ezer nire alde esa-teko.

Tamalez, nire beldur hartan ahaztua nuenKondesaren gutuna txikitzea: horren susmoaizan zuen, eskatu ere egin zidan, nik ukatu eginnahi nuen, baina Gernandek nire bularreko zapi-tik ageri zela ikusirik, hura hartu, irentsi, etaatzetik jarraitzeko agindu zidan.

Gangen azpian ezkutuan geratzen zen eskai-lera batetik gora sartu ginen gazteluan: arteanisiltasunik erabatekoena zen nagusi; zenbaititzulingururen ondoren, Kondeak ziega bat ireki,eta bertara jaurti ninduen.

— Neska lotsagaldua, esan zidan orduan,aurrez esana nizun burutu berria duzun krimenhori heriotzaz zigortzen dela hemen: presta zai-tez, beraz, burutu nahi izan duzun krimenarenzigorra jasateko. Bihar, mahaitik altxatzean,agur esatera etorriko naiz.

Oinetara amildu nintzaion berriro, baina ada-tsetik helduz arrastaka eraman ninduen, nirepresondegiari bi edo hiru aldiz buelta emanarazi,eta azkenik, hormen kontra jaurti ninduen, ber-tan txiki-arraio eginda geratzeko moduan.

— Oraintxe bertan lau zainak ebakitzeamerezi zenuke, esan zuen atea itxiz, eta zureoinazea atzeratzen badut, jakin ezazu ziur arebeldurgarriagoa izan dakizun besterik ez dela.

Kanpoan da, eta ni berriz, bihotz-ikarariksamingarrienak jota: ez dizut azalduko nolakogaua igaro nuen; imajinazioaren aladurek, muns-tro honen lehen krudelkeriek dastarazi berri ziz-kidaten kalte fisikoekin batera, nire bizitzako bel-durgarrienetako bat bilakatu zuten. Ezin irudikaliteke zer estuasunak pasatzen dituen noiznahiheriotza-zigorra espero duen dohakabeak, itxa-ropen oro ezabaturik, jakin gabe arnasa hartzen

ari den minutu hori bere bizitzako azkena izangoote den. Pairatu beharko dituen oinazeen ziurta-sunik gabe, mila itxuratan imajinatzen ditu, zeinbaino zein izugarriagoa. Entzun dezakeen hotsiktxikiena ere bere borreroena dela iruditzen zaio;odola gatzatu egiten zaio, bihotza iraungi, etabere egunak akabatuko dituen ezpata bera ereez da heriotzak mehatxatzen duen zorigabekoune horiek bezain ankerra.

Uste izatekoa zen Kondea bere emazteamendekatzen hasiko zela; salbatu ninduen ger-taerak horretaz konbentzituko zaitu, ni bezala zuere: azaldu berri dizudan larrialdi hartan nengo-ela hogeita hamasei ordu igaro zirelarik, inolakosorospiderik ekarri gabe, bat-batean nire ateaireki eta Kondea azaldu zen; bakarrik zegoen,amorrua distiratzen zuten haren begiek.

— Duda egingo duzu, esan zidan, zein erata-ko heriotza jasan beharko duzun: odol gaiztohori isuri beharko duzu azkeneraino; hiru aldizodolostuko zaituzte egunean, ikusi egin nahi bai-tut zenbat denboraz bizi zaitezkeen era horre-tan. Gartsuki desiatzen nuen esperientzia bat

da, badakizu, eta eskerrak ematen dizkizut bitar-tekoak eskaintzeagatik.

Eta munstroak, bere mendeku-nahia ez zenbestelako grinei batere jaramonik egin gabe,beso bat luzatzeko agindu zidan, sastatu, eta biodol-kolperen ondoren, zauria zapi batez estalizuen. Amaitu bezain laster, zenbait garrasientzun ahal izan ziren.

— Jauna... Jauna, esan zion zerbitzatzen gin-tuzten bi andere zaharretako batek..., zatozlehenbailehen, Anderea hiltzera doa, hitzeginegin nahi dizu arima bilakatu baino lehen.

Eta andere zaharra ugazabandrearenganaitzuli zen.

Krimenetara ohituta egon arren, nekez gerta-tzen da hura burutu izanaren albisteak hori buru-tu berri duena ez izutzea. Beldur-ikara honekmendekatzen du Bertutea: une horretan berres-kuratzen ditu bere eskubideak. Gernande zoraldibatean irten zen, ateak ixteaz ahaztuta. Aukerahura aprobetxatu nuen, berrogei ordu bainogehiago luzatu zen baraualdiak eta odol-hustual-di batek ahulduta egon arren; nire ziega hartatikkanpora korrika bizian irten nintzen, dena irekita

zegoen, pasabide guztiak zeharkatu nituen, etahalaxe aurkitu nintzen basoan, inork ikusi gabe.«Abia gaitezen, esan nuen neure golkorako, abiagaitezen adorea hartuta; indartsuak ahula mes-prezatzen badu ere, bada Jainko ahaltsu bathura babesten duena, eta inoiz abandonatuko ezduena.» Ideia horiek gogoan nerabiltzala, aurre-ra egin nuen suharki, eta gaua abaildu bainolehen, etxola batean aurkitu nintzen gaztelutiklau legoara. Oraindik banuen dirutxo apur bat,eta ahal nuen bezain ongi zain nintzaten saiatunintzen. Zenbait ordutako atsedenak indarberri-tu egin ninduen. Eguna urratzerako abiatua nin-tzen, eta bidea nondik zihoan galdetua nuenez,damutzeko gogo guztiak ahazturik, zaharraknahiz berriak izan, Lyon aldera jo nuen. Zortziegunetara iritsi nintzen, aski akituta, aski sufritu-ta, baina zorionez, atzetik inor jarraika edukigabe; han, Grenoblera iritsi aurretik indarberri-tzea besterik ez nuen buruan, betidanik pentsa-tu bainuen zoriona zain nuela beste herri hartan.

Behin, halabeharrez begiak atzerriko kazetabatetara itzulita neuzkala, harri eta zur gelditunintzen berriro ere krimena saritua ikustean, eta

famaren gailurrean nire gaitzen sortzaile nagu-sienetako bat ikustean. Egunkariak zioenez,Rodin, Saint-Marcelgo kirurgilari hura, berealaba heriotzatik libratu nahi izanagatik hain kru-delki zigortu ninduen gizatxar hura, ErrusiakoEnperatrizaren Lehen Kirurgilari izendatu zuten,aspaldi ez zela, aintzat hartzeko moduko soldatabatez. «Izan dadila diruduna gizon zital hori,esan nuen neure baitarako, izatea daukala, Pro-bidentziak hala nahi baldin badu! Eta zuk, izakidohakabe horrek, sufritu, sufri ezazu kexurik ereegin gabe, zeren idatzita baitago lorraldiak etanahigabeak Bertutearen sari beldurgarriak izan-go direla; ez dio axola, ez naiz sekula horregatikgogogabetuko.»

Galdukerien garaipenaren adibide harrigarrieta Bertutearentzako hain etsigarri hauetanmurgilduta, aurkituko nuen pertsonaiaren oparo-tasunak beste ezerk baino gehiago amorrarazieta txundiarazi ninduen dudarik gabe, gizonharengandik jasoak nituelako destainik odoltsue-nak. Behin, bideari jarraitzeko asmotan nintzela,gutun bat jaso nuen, gau batez, grisez jantzitakolekaio batek ekarria, zeharo ezezaguna zena

niretzat. Ematerakoan esan zidan ugazabakagindu ziola nigandik erantzun bat eskuratubehar zuela, ahaztu gabe. Honela zioen gutunak:«Zurekin zenbait hutsegite eginak dituen gizonbatek, zeinak uste baitu Bellecour plazan antze-man dizula, gartsuki desiatzen du zu ikustea etabere jokaera zuzentzea: zatoz agudo bera ikus-tera, zenbait gauza dauzka zuri erakusteko-eta,agian zor dizun guzti hartatik libratuko dute-nak.»

Gutuna ez zegoen sinatua, eta lekaioak ezzuen beste argibiderik eman. Baina adierazi nio-nean erabakita nuela erantzunik ez ematea,harik eta bere ugazaba nor zen jakin arte:

— Saint-Florent Jn. duzu, Andereño, esanzidan; beste garai batean zu ezagutzeko ohoreaizan zuen Parisko inguruetan. Berak dioenez,eskaini zenizkion zerbitzu haiek zinez kitatunahiko lituzke. Egun, hiri honetako merkataritza-ren buruan dago, eta halaber, halako itzala etahalako ondasunak ditu, ezen bere esker onaadieraztera bultzatzen baitute. Zain daukazu.

Berehalaxe hasi nintzen gogoeta egiten:«Gizon honek ez balitu asmo onak niretzat,

nioen neurekiko, egia izan al liteke era horretanidaztea, era horretan mintzatzea? Damututadago bere lehenagoko gaiztakeriengatik, ikarazgomutatzen da nik maiteena nuen hura bortxazkendu izanaz eta, bere izugarrikerien kateekestekaturik, emakume batentzat izan daitekeenegoerarik ankerrenera makurtarazi izanaz... Bai,bai, ez dezagun horretaz zalantzarik ere egin,bere barne-ausikien ondorioak dira horiek, etaerrudun izango nintzateke Izaki Gorenarenaurrean horiek jabaltzen saiatuko ez banintz. Etabestetik, aurkezten zaidan laguntza honi ezetzesateko moduan al nago akaso? Neure arrangu-rak arintzeko aurkezten zaidan oro ez al dutarduraz onartu behar? Bere hotelean ikusi nahinau gizon honek: egin duen fortunak halako jen-deak bilduko zituen bere inguruan ezen haienaurrean begirune handiegia izango baitio bereburuari niri iruzurrik egiteko, izan ere, nagoenegoera honetan, ene Jainkoa! Iradoki al dezaketurrikalmenduaz beste gauzarik?» Hortaz, Saint-Florenten lekaioari ziurtatu nion, biharamunean,hamaikak aldera, bere ugazaba agurtzera joate-ko prest izango nintzela, zorionak ematen nizkio-

la fortunari esker jaso zituen mesedeengatik,nahiz ni ez ninduen inondik ere bera bezala tra-tatu.

Etxera itzuli nintzen, baina gizon horrek esannahiko ote zidanaz hain nintzen kezkatuta, eznuen begirik itxi gau guztian: azkenik, adierazi-tako helbidera iritsi nintzen; hotel apartak, zerbi-tzari mordoak, jendaila aberats hark zorigaitzmesprezatuari zuzendutako begirada umiliaga-rriek, orok gainezka egin zidan, eta erretiratzekozorian nintzela, bezperan hitzegin zidan lekaioberbera hurbildu eta lasaitzeko esanez, berebizi-ko gela dotore batera gidatu ninduen, non eder-ki aski ezagutu bainuen neure borreroa, ordura-ko berrogeita bost bat urte izango bazituen ere,azkenekoz ikusi nuenetik bederatzi urte igaroeta gero. Ez zen zutitu, baina bakarrik utz gintza-tela agindu zuen, eta keinu bat egin zidan, beraeserita zegoen besaulki gaitzaren aldamenekoaulkian jesartzera etortzeko esan nahian bezala.

— Berriro ikusi nahi izan zaitut, esan zidangailentasunaren aire umiliagarriaz, ez zurekikohutsegite handiak eginak ditudala uste dudala-ko, ez oroitzapen gogaikarri batek nire mailaren

azpitik dauden zenbait konponketa egiterabehartzen nauelako; baizik eta oroitzen naizela-ko elkarren ezagutza egin genuen denboraldilabur hartan adorea erakutsi zenidala: beharrez-koa izango duzu proposatuko dizudanerako, etaonartzen baldin baduzu, zureganako sentitukodudan premiak nire fortunatik beharrezkoakzaizkizun baliabideak erraztuko dizkizu, bainahori gabe alferrik izango zaizu halakorik esperoizatea.

Zenbait purrustada egin nahi izan nizkionprintzipio haren arintasunari, baina Saint-Floren-tek isiltzeko agindu zidan.

— Utz dezagun iragana, esan zidan, grinenhistoria baita, eta nire printzipioek sinesteranaramate ezein eragozpenek ez duela horiensugarra iraungi behar; mintzo direnean, horienzerbitzura jarri behar dugu. Horixe da nire legea.Zurekin zeuden lapurrek harrapatu nindutenean,ikusi al ninduzun nire zorteagatik kexuka? Ahule-na izanez gero, kontsolatu eta arteziaz ihardun,eta indartsuena izanez gero, berriz, geure esku-bide guztiez baliatu, horixe duzu nire sistema:gaztea eta ederra zinen, Teresa, baso baten

erdian aurkitzen ginen, eta munduan ez zenlizunkeriarik nire zentzumenak halako moduanpiztuko zituenik nola neskatxa birjina baten bor-txaketak; zu halaxe zinen eta nik bortxatu eginzintudan; agian kalte gehiago egingo nizukeenegitera ausartu nintzen hark arrakastarik izan ezbalu, eta zuk kontra egin bazenit; baina lapurtuegin nizun, inolako baliabiderik gabe utzi zintu-dan gauaren erdian, bide arriskutsu batean: biarrazoik eragin zuten lege-hauste berri hau;batetik, diru premian nengoen, ez baineukanezertxo ere; jokaera horretara bultzatu ahal izanninduen beste arrazoiari buruz, alferrik azaldukonizuke, Teresa, ez baizenuke deus ere ulertuko.Gizonaren bihotza ezagutzen duten izakiek,honen zokogune guztiak aztertuak dituztenek,dedalo ilun horretako bazter ezkutuenetarainoiritsi direnek bakarrik argitu ahal izango lizuketegaldukeria mota hori.

— Zer? Eskaini nizun dirua... egin berrianizun zerbitzua... zuregatik egin nuen guztiahalako traizio beltz batez ordaindua... eta halerediozu, uler daitekeela, bidezkotu daitekeela?

— Bada bai, Teresa. Hori azal daitekeenfroga izango litzateke, zu arpilatu eta segituan,zu mindu eta segituan... (zeren egurtu egin bai-tzintudan, Teresa), bada, handik hogei pausora,utzi zintudan egoeraz pentsaketan, berehaladestaina berrietarako indarrak topatu nituelaideia horietan, halakorik gabe sekula inoiz egin-go ez nituzkeenak agian. Zure xarmetako batbakarrik galdu zenuen... eta banindoan, bainaatzera itzuli, eta bestea ere galarazi nizun...Beraz, egia da zenbait arimatan lizunkeria kri-menaren baitatik jaio daitekeela! Baina zer diot?Izan ere gauza ziurra da krimenak grina hori sus-pertzen eta gorpuzten duela, eta munduan ezdagoela lizunkeriarik sutuko eta hobetuko ezduenik...

— Ene Jauna, hau beldurra!— Akaso ezin al nuen handiagorik egin?...

Gutxi falta izan zen, aitor dizut, baina ez nuendudarik egiten azkenekotan utzi zintudala: ideiahorrek bete egin ninduen, eta hantxe laga zintu-dan. Baina utz dezagun hori, Teresa, eta hel die-zaiogun zu ikusteko desioa piztu didan xedehorri.

Neskatxa gazte baten birjintasunaren aldedudan sekulako grina horrek ez dit alde egin,Teresa, jarraitu zuen Saint-Florentek. Haragikoi-keriaren gainerako makurkeriekin bezala gerta-tzen da honekin ere: zenbat eta zaharrago izan,orduan eta gehiago indartzen zara; delitu zaha-rretatik gurari berriak sortzen dira, eta krimenberriak gurari hauetatik. Hori guztia ez litzatekeezer, ene maitea, hori erdiesteko erabiltzendiren bitartekoak ez balira haiek ere makurrak.Baina gaizkiaren beharra gure gurarien leheneragilea denez, gure ekintzen gidari den horizenbat eta kriminalagoa izan, orduan eta hobetosuminduko gaitu. Horretara ailegatu garelarik,bitartekoen erdipurdikotasunaz baizik ez garakexatzen: zenbat eta zabaltzenago dugun horienankerkeria, orduan eta kitzikagarriagoa bilaka-tzen da gure haragikoikeria, eta horrela murgil-tzen gara lokatzetan, bertatik irteteko bateregogorik gabe.

Horixe da nire historia, Teresa; egunero bigazte behar izaten ditut neure sakrifizioetarako.Atsegin hartzen badut, objektu horiek berrirogehiago ez ikusteaz gainera, funtsezkoa gerta-

tzen da objektu horiek berehala hiritik irtetea,nire fantasiak erabat bete daitezen. Gaizki das-tatuko nituzke biharamuneko plazerrak, baldineta bezperako biktimak oraindik nire aire beraarnasten ari direla imajinatuko banu. Horietatiklibratzeko modua samurra da. Sinetsiko al duzu,Teresa? Nire galdukeriek ez bestek josi dituzteLanguedoc eta Proventzako bazter guztiak lizun-keriazko hainbat eta hainbat objektuz: neskatxagazte hauek niri zerbitzatu eta ordubetera, man-datari leial batzuek itsasuntzietan sartu etaNîmes, Montpellier, Tolosa, Aix eta Marseillakolupemeei saltzen dizkiete: merkataritza honek,irabazien bi herenak niretzat izaki, oparokiordaintzen dizkit pertsona horiek dakarzkidatenkostuak, eta horrela, neure bi grina maiteeneta-koak asebetetzen ditut: haragikeria eta diruzale-keria; baina aurkikuntzek, limurkeriek... lanakematen dizkidate! Bestalde, zein mailatako per-tsonak diren arrunt garrantzitsua da nire irriske-riarako: nahi izaten dut horiek denak lazeriarenbabesetxeetatik bahituak izatea, non bizi beha-rrak eta hori lortu ezinak adorea, duintasuna etalañotasuna ezabatzen baitie, non gogoa ahul-

tzen baitzaie, eta azken batean, non ezinbestekobiziraupen baten itxaropenean, halakorik ziurtadiezaiekeen edozer egitera deliberatzen baitute.Gordeleku horiek guztiak bihozgabeki zokomia-tzeko agindu ohi dut: ezin imajina daiteke horie-tatik lortzen dudana; baina harantzago noa,Teresa: ihardunean, lanean, atsedenalditxobatean edo eroskerien kontrako borrokan ari nin-tzela, pertsona kopuru handia kendu zidaten:eragozpen hauen aurka hiri honetan erdietsitanuen omenaz baliatzen nintzen, zalantza-uneakeragiten nituen merkataritzan, edo prezio igoe-rak bizikaietan, eta pobrezia mailak ugaritzean,batetik lanerako bitartekoak kenduz, eta beste-tik bizitzarakoak zailduz, hein berean gehitu zenlazeriak eskaintzen zidan pertsona kopurua ere.Iruzurra ezaguna da, Teresa: egur, gari eta bestejangai batzuren eskasia honek, urte luzetan Parishainbeste astindu duenak, beste xederik ez zeu-kan horretara bideratzen ninduena baino; zeken-keriak eta lizunkeriak hamaika sare dituztebarreiatuak urrezko teilatuetatik behartsuarensabai umilaren gainera. Baina nik alde batetikestutzen gogor iharduten badut ere, bestetik ez

badiote esku abilek horri prestuki ekiten, nekezlortuko dut ezer, eta makinak gaizki funtzionatu-ko du, nire irudimena baliabideetan eta nireomena eginkizunetan agortu ezean bezain gaiz-ki, behinik behin. Beraz, emakume prestu, gazteeta adimentsu baten beharra dut, lazeriarenbidezidor arantzatsuetatik iragan ondoren, besteinork baino hobeki jakingo duena nola makurra-razi daitezkeen egoera horretan daudenak;zokondo ilunenetako zoritxarra igar dezaketenbegi sarkorreko emakume bat, zeinaren gogolimuriak zapalkuntzatik askatzera deliberarazikobaititu biktimak, nik aurkeztuko dizkizudanmoduen bitartez; azken finean, emakume gogo-tsu bat, bihozgabea bezain errukigabea, arrakas-ta erdiestearren deus ere albora utziko ezduena, dohakabeen itxaropena bizirik manten-tzen duten baliabide urri horiek errotik moztuzgizartean moldatzea eragotziko diena. Banuenbat benetan bikaina eta leiala zena, baina orainberriki hil zait: ezin imajina daiteke noraino era-man ohi zuen pertsona adimentsu hark lotsaga-bekeria; errukarriok belauniko barkamena erre-gutzera behartzeraino hertsatu ezezik, bitarteko

horiek ez baldin bazitzaizkion nahikoak gerta-tzen haien gainbehera azkarragotzeko, emaku-me bihozgabe hura kapaz zen baita lapurtzekoere. Altxor izugarria zen; bi pertsona besterik eznituen behar eguneko, baina halere berak hamarekarriko zizkidakeen, hala nahi izan banu. Harta-ra, aukeraketa hobeak egitea neukan, eta nireekitaldietarako lehengaia hain ugaria izanik,ondo ordainduta zegoen eskulana. Emakumehori da ordezkatu beharrekoa, ene maitea, launeskame izango dituzu zeure agindutara, eta bimila ezkutuko jornala: nik nirea esan dut, orainzuri dagokizu erantzutea, Teresa, eta batik bat,ez diezazutela amets-nahiek zoriona eskuratzeaeragotzi, zoriak eta nire eskuak eskaintzen dizu-tenean.

— Ene Jauna!, esan nion gizon donge hari,bere hitzaldiak dardara batean jarri ninduelarik,ba al liteke zuk halako galdukeriak oldoztea etaniri horrelakorik egin dezadan proposatzekoatrebentzia izatea? Horiek izugarrikeriak, entzu-narazi dizkidazunak! Gizon anker hori, soilik biegunetan zorigaiztoko izango bazina, ikusikozenuke nola txertatuko liratekeen gizabidezko

sistemak zure bihotzean: aberastasunak zaituitsutzen eta gogortzen: aspertu egiten zaraezbeharraren ikuskizunaren aurrean, babestutasentitzen zarelako eta espero duzulako inoizhalakorik ez sentitzea; horrelakorik eragitekoeskubidean zaudela uste duzu. Agian zoriona ezda sekula nigana hurbilduko, halako puntutarai-no usteldu gaitzakeenean! Ene Jainkoa, zorigai-tzaz baliatzearekin nahikoa ez izatea ere! Ausar-dia eta basakeria areagotu eta luzatu nahi izate-ra iristea ere, zeure desioak asetzeaz besteasmorik gabe! Zein gauza krudela, Jauna! Basa-piztirik odolgoseenek ere ez lukete halako basa-keriaren exenplurik emango!

— Oker zabiltza, Teresa, ez dago iruzurrikotsoak bildotsa bere sareetara erakartzekoasmatuko ez duenik: amarru horiek guztiakNaturan bertan daude, baina onginahirik ez dainon ageri: gatibuek aldarrikatutako ahultasuna-ren bereizgarri bat besterik ez da, beren ugaza-baren bihotza erdiratzeko eta eztiago jokatzeralerrarazteko; inoiz ez da gizonarengan halakorikigarriko honako bi kasuetan izan ezik: bera ahu-lena izan ezean, edota hala izateko beldurrez

egon ezean. Balizko bertute hori Naturan existi-tzen ez den froga argia, Naturatik gertuen dago-en gizonari bost axola zaiola izango litzateke.Basatiak, hura mesprezatuz, errukirik gabe hil-tzen du bere kidekoa, mendeku-nahiagatik izanedo handinahiagatik izan... Ez al luke bertutehori errespetatuko, bere bihotzean idatzitaegongo balitz? Baina ordea, ez da inondik ageriharengan, sekula ez da halakorik aurkituko gizonguztiak berdinak diren lekuan. Zibilizazioak giza-banakoak desberdintzerakoan, mailak bereizte-rakoan, behartsua aberatsaren begien aurreraaurkezterakoan, egoera aldaketa batek bestea-ren ezerezera amilarazi lezakeen beldurrazjabearazterakoan, ezbeharra sorosteko desioaezarri zuen haren gogoan, bere aberastasunakgalduz gero bera ere hein berean sorotsia izanzedin; orduan sortu zen onginahia, zibilizazioa-ren eta beldurraren fruitu gisa: bertute zirkuns-tantzial bat baino ez da, baina inola ere ez Natu-raren sentimendu bat, zeinak ez baitzuen guganbeste desiorik jarri geure atseginaren bilakuntzabaizik, edozein preziotan izanik ere. Eta hainzuzen ere, horrela, sentimendu guztiak nahas-

tuz, sekula ezertxo ere ez aztertuz, itsutzen garagauza guztietan eta uko egiten diegu gozamenguztiei.

— Ai, Jauna!, eten nion suharki, akaso ba aldago ezbeharra sorostea baino gauza eztiago-rik? Utz dezagun alde batera norberak sufritzeazduen beldurra, ba al dago laketaraztea bainoatsegin benetakoagorik?... Esker onaren malko-ak dastatzea, zorigabeen artean banatu berriaden ongizatea partekatzea, zeren eta zure kide-ko izanagatik ere, premia-premiako gauzahorien beharra baitute halere, zure laudorioakgoresten eta beren aita zarela esaten entzutea,ahuleziak, utzikeriak eta etsipenak ilundutakobekokietara baretasuna ekartzea; ez, Jauna, ino-lako galdukeria ezin daiteke munduan halakogauza batekin pareka: Jainkotasuna bera da, etaLurrean bera zerbitzatu dutenei promesten dienpoza Zeruan zoriontsu izateko aukera baino ezda izango. Bertute guztiak hortik sortzen dira,Jauna; aita-ama hobeak, seme-alaba hobeak,senar-emazte hobeak izango gara, zoritxarraarintzeak berekin duen xarma ezagututakoan.Eguzkiaren errainuak bezala, esan liteke gizon

eskuzabalaren presentziak oparotasuna, eztita-suna eta arraitasuna banatzen duela bere ingu-ru guztira, eta Naturaren miraria, zeru-argiarenatsedenleku honetatik abiatuta, arima zintzoa,lañoa eta sentikorra da, zeinaren zorionik gorenabesteenaren alde lan egitea baita.

— Deabruak daramala hori guztia, Teresa;gizonaren gozamenak Naturatik jaso dituenorgano moten araberakoak izan ohi dira; gizaba-nako ahulek, eta ondorioz emakume guztiekdituztenek, nahikari moraletara bideratukodituzte, halako izakientzat kitzikagarriagoakizango baitira, inolako energiarik gabeko gorpuz-kera batengan baizik eraginik ez dutenak baino.Bestelakoa da arima indartsuen historia; bereninguruko gauzen aurka egindako talka kemen-tsuekin bezatuagoak daudenez beraien aldame-nean bizi diren izakiek sentitutako zirrara samu-rrekin baino, gorpuzkera horri esker ezinbesteannahiago izaten dute besteei modurik mingarrie-nean eragiten diena, eta ez era eztiago batezhunkituko dituena: horixe da jende ankerren etajende bihotz onekoen arteko alde bakarra;batzuk eta besteak sentikortasunaz hornituta

daude, baina bakoitza bere erara. Ez dut ukatzenera bateko eta besteko gozamenak daudela,baina filosofo askorekin batean diot ezen, duda-rik gabe, modurik indartsuenean antolatutakogizabanakoarenak izango direla ezinbesteanbiziagoak, bere aurkariaren gainerako guztiakbaino are gehiago; sistema hauek ezarririk, aur-kitu ahal izango da, eta behar ere aurkitu behar-ko da, gizon mota bat, zeinak hainbat plazertopatuko baitu krudelkeria iradokitzen dutengauza guztietan nola beste batzuek onginahiadastatuz. Baina batzuk plazer eztiak izango dira,eta besteak arrunt biziak: batzuk, ziurrenak,benetakoenak izango dira dudarik gabe, zereneta oraindik Naturaren sehaskan dauden gizonguztien joerak bilduko baitituzte, eta are umee-nak ere, zibilizazio honen inperioa ezagutuaurretik. Besteak, zibilizazio horren emaitza bai-zik ez dira izango, eta horrenbestez, nahikariengainagarriak eta inolako gatz-piperrik gabeakizango lirateke. Osterantzean, ene neskatxa, guez gaude hemen filosofatzeko, baizik eta eraba-ki bat finkatzeko, eta beraz, atseginez eskertukonizuke zure azken hitza esango bazenit... Onar-

tzen al duzu ala ez, nik proposatzen dizudanaukera hori?

— Zalantzarik gabe, ez dut onartuko, Jauna,ihardetsi nion altxatuz... aski pobrea naiz.. aiene, aski pobrea, bai, Jauna; baina aberatsagoanaiz neure bihotzeko sentimenduez fortunarendohain guztiez baino. Sekula ez dut hauetakoalerik ere sakrifikatuko besteetakoren bat eduki-tzeko: txirotasunean hiltzen jakingo dut, bainaez dut inoiz bertutea salduko.

— Irten hemendik, esan zidan garrazki gizongorrotagarri honek, eta batez ere, ez iezadazulaarrazoirik eman zure salaketen beldur izateko,agudo aski jarria izango baizinateke inoiz gehia-go ezeren beldurrik izango ez nukeen lekubatean.

Ez dago galbidean erortzeko beldurra bezala-korik bertutea adoretzeko; neure buruari aitor-tzen ez nion ausardia batez, eta nigandik deusenbeldurrik izateko arrazoirik ez zeukala zin egi-nez, Bondyko oihanean egindako lapurreta oroi-tarazi nion, eta bide batez ikusarazi nion neureegoeran ezinbestekoa nuela diru hura. Munstro-

ak orduan gogorki erantzun zidan nire eskuzegoela diru hura irabaztea, eta uko egin nuela.

— Ez, Jauna, erantzun nion irmoki, eta berri-ro diot, ez, mila aldiz hilko nintzateke neure egu-nak prezio horretan salbatu baino lehen.

— Eta nik, esan zuen Saint-Florentek, nahia-go dut beste edozer neure dirutik halakorik ira-bazi ez duenari emateak sortzen didan nahiga-bea baino. Mutiriki ezezkoa eman didazun arren,nahi nuke halere zurekin ordu laurdentxo bategin; goazen beraz ondoko gelatxo honetara, etaobedientziazko une batzuren ondoren, egoerahobean egongo dira zure eskuarteak.

— Ez dut inolako asmorik modu batean nahizbestean zure gehiegikeriei men egiteko, Jauna,erantzun nion fierki: ez dizut karitatea eskatzen,gizon krudel hori; ez, ez dizut horrelako gozame-nik eskainiko. Zor zaidana besterik ez dut eska-tzen, modurik doilorrenean lapurtu zenidana.Gorde ezazu, anker hori, gorde ezazu, ondobaderitzozu: errukirik gabe ikus itzazu nire mal-koak, eta ahal baldin baduzu hunkitu gabeentzun itzazu beharrizanaren doinu goibelak,baina gogoan eduki, zitalkeria berri bat burutzen

baduzu, betiko mesprezatzeko eskubidea neure-ganatua izango dudala, asko kostata ere.

Saint-Florentek irteteko agindu zidan haserrebizian, eta bere aurpegi beldurgarrian irakurriahal izan nuen ezen, isilmandatu haiek egin ezbazizkidan, zeintzuen ondorioek beldurtu egitenbaitzuten, agian zenbait basatikeria eginezordainaraziko zidala horren zinez hitzegiterako-an agertutako eskudantzia... eta irten egin nin-tzen. Une hartan, bere lasaikeria lizunaren bikti-ma dohakabeetako bat zeramaten haragikoia-rengana. Emakumezko batek, zeinaren eginki-zun beldugarria partekatzea proposatu baitzi-dan, bederatzi urte inguruko neskatxa gaztegaixo bat zeraman haren etxera, zorigaitzareneta ahuleziaren ezaugarri guztiak nabarmentzenzitzaizkiola: zutik egoteko ere indarrik apenaszuela zirudien... Ene jainkoa, pentsatu nuen huraikustean, halako objektuek iradoki al dezaketeerrukia ez den beste sentimendurik? Zorigabe-koa izan dadila beharrak suntsitutakoaren altzo-an plazerrak imajina ditzakeen izaki ustela;goseak idortuta daukan eta maldizioka hasteko

bakarrik irekitzen den ahotik musuak lortu nahidituena.

Malkoak isuri nituen; nahiko nuke biktimahura zain zuen tigrearen atzaparretatik lapurtu,baina ez nintzen ausartu. Ba al nezakeen akaso?Berehala izan nintzen neure ostatuan berriro,zeharo abailduta halako proposamenak eragitenzizkidan zorigaitzaren ondorioz, eta hagitz bihu-rritua halakorik egitera ausartzen zen handike-riaren aurka.

Biharamunean Lyondik irten nintzen Dauphi-nerako bidea hartzeko asmoz, probintzia horre-tan zorion apur bat egokituko zitzaidalako itxaro-pen eroaz beterik. Lyondik bi legoara eskas nin-tzenean, oinez ohi bezala, alkandora pare batezeta zenbait musuzapi nire patriketan, emakumezahar bat topatu nuen, oinazezko aire batezoldartu zitzaidana, erremusina egiteko arrenotoiztuz. Hainbat adibide krudel eragin berriakzizkidan gogortasunetik urrun, dohakabea soros-teaz beste zorionik ez nuenez ezagutzen mun-duan, berehala atera nuen zakutoa, eta bertatikezkutu bat hartu emakume honi emateko; bainapertsona doilor hark, ni baino askozaz bizkorra-

goa izaki, hasieran zaharra eta ezindua iritzibanion ere, arinki nire zakutoaren gainera saltoegin, beretzat hartu, ukabilkada indartsu batezurdailean jo eta ez nuen berriro ikusi handikehun pausora zegoen arte, lau gaizkilez ingura-tua, mehatxuka baldin aurrera egitera ausartzenbanintzen.

«Jainko maitea!, oihukatu nuen mingostasu-nez, ezinezkoa da hortaz nire arima edozeinekintza bertutetsuri irekitzea, bet-betan zigorrikzorrotzenak pairatu gabe!» Une garratz hartanabandonatu egin ninduen adoreak: egun barka-mena eskatzen diot zintzoki Zeruari, bainaorduan etsipenak itsutu egin ninduen. Hainbestearantza zeuzkan karrera hura uztekotan egonnintzen: bi aukera aurkeztu zitzaizkidan, ares-tian lapurtu zidaten axeri haiekin batzera joan,edo Lyonera itzuli, Saint-Florenten proposamenaonartzera. Jaunak grazia egin zidan eta ez nuenamore eman, eta nahiz nigan berpiztu zuen itxa-ropen hura engainagarria izan, oraindik eremakina bat ezbehar egokituko zitzaizkidalako,eskerrak eman nizkion halere neurean iraunara-zi zidalako: hobengabea izanagatik ere, urka-

mendira ninderaman zorigaiztoko izar harkheriotza besterik ez zidan ekarriko. Beste auke-raketaren bat eginez gero, laidoa ekarriko zidan,eta lehena ez zen gainerako guztiak bezainankerra.

Vienneko herrirantz zuzendu nituen urratsak,geratzen zitzaidana bertan saltzera deliberatuta,Grenoblera iritsi ahal izateko: tristeki nindoala,halako batean, herri honetatik legoa laurdenbatera, ikusi nuen lautadan, bidearen eskuinekoaldean, bi zaldun ari zirela gizon bat hebaintzenberen zaldien oinetan, eta hilda bezala utziondoren, lasterka bizian abiatu zirela. Ikuskizunbeldurgarri hark malkoak isurtzeraino hunkituninduen. «Hara!, esan nuen nirekiko, horra horgizon bat ni baino erruki gehiago behar duena,gutxienik osasuna eta indarrak geratzen zaizkit,bizimodua aurrera atera dezaket, baina dohaka-be honek, aberatsa ez bada, zer espero deza-ke?»

Urrikalmenduaren bulkadetatik babestubeharko nukeen arren, benetan galgarria izanbaitzitekeen niretzat horiei bide ematea, ezinaizan zitzaidan gizon honen ondora hurbiltzeko

sentitzen nuen desio ezin biziago hura garaitzeaeta nire sorospenak berarengana ez zuzentzea.Hegan joan nintzen berarengana, eta nirekingorde nuen ur bedeinkatu pizar hura arnastuahal izan zuen nire laguntzari esker: azkenikbegiak ireki zituen, eta bere lehenengo hitzakesker-ematearenak izan ziren. Hari mesede egi-teko are gogotsuago, puskatan hautsi nuen nirealkandoretako bat bere zauriak osatzeko, bereodol-jarioa geldiarazteko: beraz, geratzen zitzai-dan ondasun bakarretako bat dohakabe harekinsakrifikatu nuen. Lehen sorospen haiek eginik,ardo pittin bat eman nion edan zezan; zorigabe-koa berehala oneratu zen; hobeto zegoela ikusieta egiaztatu nuen. Oinez ibili eta bidai-fardelarina zeraman arren, ez zirudien erdimailakoazenik; baliozko zenbait gauza zeramatzan, eraz-tunak, ordularia, kaxak, baina hori guztia bereabentura hark arras higatua. Mintzatu ahal izanzen orduko galdetu zidan ea zein zen sorospenhaiek eskaini zizkion aingeru ongile hura, eta zeregin zezakeen bere esker ona agertzeko. Esker-erakutsiek kateatuta zeukaten arima batek ino-lako atzerabiderik gabe nirea izan behar zuela

lañoki sinesten nuenez, uste izan nuen ziurtasunosoz nire besoetara malkoak isuri berriak zituenharekin nireak ere partekatzearen plazer eztiazgoza nintekeela: nire nahigabeen berri emannion, berak arretaz entzun zituen, eta gertatuberria zitzaidan azken hondamendi hura konta-tzen amaitu nuenean, zeinaren kontakizunaknire egoera lazeriatsua ikusarazi baitzion:

— Zeinen zoriontsua naizen, egin zuen oihu,nigatik egin duzun guztia behinik behin aitordezakedalako: Roland dut izena, jarraitu zuenmenturazaleak, gaztelu eder askoa daukat men-dian, hemendik hamabost legoara, nirekin nahibaldin baduzu etorri; eta proposamen honek ezdezan inola ere zure samurtasuna kezkarazi,oraintxe azalduko dizut zertan izango zatzaizki-dan baliagarria. Ezkongabea naiz, baina arrebabat daukat lehiaz maite dudana, nire bakardade-ra derrigortua, eta bakardade hori nirekin baterapartekatzen duena: bera zerbitzatuko duen nor-baiten premian nago, galdu berria baitugu lanhori betetzen zuena, eta haren lekua eskaintzendizut.

Eskerrak eman nizkion nire babesleari, etaatrebentzia hartu nuen galdetzeko ea zer zela-eta arriskatzen zen bera bezalako gizon bat segi-ziorik gabe bidaiatzera eta, arestian gertatuzitzaion modura, gaizkileek jipoitua izatera.

— Mardul samarra, gaztea eta sasoikoa nai-zenez, aspaldidanik dut ohitura, esan zidanRolandek, Vienneko etxera era honetan etortze-koa. Nire osasunaren eta nire boltsaren mesede-rako izaten baita; ez da diruari begiratu beha-rrean nagoela, aberatsa naiz-eta, laster horrenfroga ikusiko duzun bezala, nire etxera etortzekomesedea egiten badidazu, baina horrek ez diokalterik egingo nire ekonomiari. Arestian erasodidaten bi gizon horiei dagokienez, kale-kantoikobi sasi-handiki besterik ez ziren. Aurreko asteanVienneko etxe batean ehun luis irabazi nien,beren hitzarekin fio nintzelarik, baina gaur horie-kin topatu eta zor zidatena eskatu ondoren, ikusnola tratatu nauten.

Berarekin batera deitoratu nuen biktima izanzeneko zorigaitz bikoitz hura, eta horretan nin-tzela, bideari ekingo al genion proposatu zidan:

— Zertxobait hobeto nago zure laguntzariesker, esan zidan Rolandek; gaua heldu da, goa-zemazu hemendik bi legoatara-edo dagoen etxebatera. Bihar bertatik hartuko ditugun zaldienlaguntzaz, gauean bertan irits gintezke nireetxera.

Itxuraz zeruak bidali nahi zizkidan sorospenhaiek aprobetxatzera arrunt deliberatuta, lagun-du egin nion Rolandi abian jartzen. Berari eustenjoan nintzen bidean, eta handik bi legoara, berakadierazitako ostatu hura topatu genuen. Zintzoafaldu genuen elkarrekin; afalostean, Rolandeketxe hartako ugazabandrearen ardurapean utzininduen, eta biharamunean, alokairuan hartuta-ko behor banaren gainean, ostatuko morroi batgidari genuela, Dauphineko mugara iritsi ginen,beti mendialderantz zuzenduz. Bidaia egunbatean egiteko luzeegia zenez, Virieu herriangelditu ginen, eta bertan, nire ugazabak arretaberberak, kontu berberak eduki zituen nirekiko,eta hurrengo egunean, geure bideari lotu gin-tzaizkion beti ere norabide berean. Arratsaldekolaurak aldera, mendien oinetara iritsiak ginen:han, bidea ibilgaitza bilakatu zitzaigun, Rolandek

behorzainari eskatu zion ez ziezadala bakarrikutzi istripu baten beldurrez-edo, eta haitzartee-tan barrena abiatu ginen. Jira batera, jira beste-ra, igo eta jaitsi besterik ez genuen egin lau lego-atik gorako bide hartan, eta bizileku oro, bidezi-dor oro hain atzean utzi genuen, non uste izanbainuen unibertsoaren amaieran nintzela. Nola-baiteko kezka batek harrapatu ninduen halere.Rolandi ezina izan zitzaion hura ez ikustea, bainaez zuen txintik ere esan, eta bere isiltasunak aregehiago beldurtzen ninduen. Azkenean, gaztelubat ikusi genuen mendi baten gailurrean goiti-tua, amildegi izugarri baten ertzean, bertatikbehera erroizteko zorian zirudiena: ez zirudienhara iristeko biderik zegoenik; ordura arte jarrai-tu genuen bidea, ahuntzek bakarrik erabilia etaalde guztietarik harkaitzez josia, bakarleku bel-durgarri hartara ailegatzen zen, jende bertute-tsuen egonleku baino gehiago ohoinen ostatuzirudiena.

— Hortxe dago nire etxea, esan zidan Rolan-dek, gazteluak nire begirada bereganatua zuelaikusi zuenean.

Eta bakardade hartan bizi zela ikusteak sor-tzen zidan harridura adierazi nionean:

— Horixe da komeni zaidana, ihardetsi zidanzakarki.

Ihardespen horrek bikoiztu egin zituen nirebeldurrak. Deus ez zegoen zorigaitzetik libre;hitz soil batek, beren mende gauzkatenenaurrean zer edo zer gutxi-asko ozenago esateak,itzali edo suspertu egin dezake itxaropena;baina beste irtenbiderik hartzerik ez zegoenez,etsi egin nuen. Batera eta bestera jira egin ondo-ren, bat-batean gure aurrean azaldu zitzaizkigunantzinako aurri haiek: gehienez ere legoa laur-den bateko tartea zegoen oraindik. Roland behorgainetik jaitsi, eta niri ere gauza bera egitekoesanez, morroiari itzuli zizkion biak, ordaindu etaatzera itzultzeko agindu zion. Jokabide berrihonek gozakaiztu egin ninduen ostera; horretazere ohartu zen Roland.

— Zer duzu, Teresa?, esan zidan, bere bizile-kurantz gindoazela, ez zaude Frantziatik kanpo-ra; gaztelu hau Dauphineko mugetan dago, Gre-nobleren mende.

— Hala egongo da, Jauna, erantzun nuen;baina nola otu zaizu halako toki arriskutsutankokatzea?

— Izan ere, bertan bizi direnak ez dira jendezintzoegiak, esan zuen Rolandek; oso litekeenada beren jokabide horretatik zuk ezer ikastekorikez izatea.

— Ai, Jauna!, esan nion dardara batean, ika-ratu egiten nauzu, nora naramazu orduan?

— Buruzagitzat naukaten faltsifikatzailebatzuei zerbitzatzera zaramatzat, esan zidanRolandek besotik oratuz eta gu iritsitakoanbeheratu eta iragandakoan atzera goratu zutenzubitxo bat bortxaz zeharkaraziz: ikusten al duzuzanga hori?, jarraitu zuen sartu ginen orduko,patio barrenean zegoen leize handi eta sakonbat erakutsiz, non lau emakume biluzi eta katea-tuk gurpil bat mugiarazten baitzuten; hortxedituzu zure lagunak eta hortxe zure eginkizuna.Egunero hamar orduz gurpil horri birak ematenarituko zara lanean, eta emakume horiek bezala,gustokoen ditudan gurari guztiak beteko dituzuezarri arau. Ogi beltzetik sei ontza eta plater batbaba emango zaizkizu eguneko. Zure askatasu-

nari buruz, agur esaiozu; ez baituzu sekula izan-go. Penaz hiltzen zarenean, zangaren aldame-nean ikusten duzun zulo horretara jaurtiko zai-tuzte, bertan zain dauzkazun zure espeziekobeste hirurogei edo laurogei bat ematxarrenondora, eta berri batek ordezkatuko zaitu.

— Ai, Jainko maitea!, egin nuen oihu Rolan-den oinetara makurtuz, oroit zaitez arren, Jauna,bizia salbatu nizula; une batez esker-ordainazliluraturik, zoriona opa zenidala zirudien, etaorain, berriz, nahigabeen amildegi batera betikoerroiztuz kitatzen al dituzu nire zerbitzuak?Bidezkoa al da egiten ari zarena, eta ez ote daarrangura zure bihotz-zolan errotuko ni mende-katzeko?

— Zer ulertzen duzu zuk, esaidazu mesedez,diozun bezala zure gatibu bihurtu nauen esker-ordainezko sentimendu horrekin?, esan zuenRolandek. Arrazoi hobeak eman itzazu, izaki gai-xoa; zertan ari zinen ni laguntzera etorri zine-nean? Zure bideari jarraitu edo nigana hurbildu,bien artean aukera egin zenuenean, ez alzenuen bada azkena hautatu zure bihotzak era-gindako mugimendu bat zelako? Ez al zintzaiz-

kion gozamen bati lotu? Zer demontregatik pen-tsatzen zenuen zeure buruari plazer emateaga-tik zurekin zorretan geratu behar nuenik? Etanola sartu zaizu gogoan inoiz, ni bezalako gizonbat, urre gorritan eta oparotasunean jaiotakogizon bat, zure espezieko marixixtrin bati deusere zor izatera apalduko zenik? Bizia itzuli izanbazenit ere, ez nintzateke zurekin zorretan egon-go, zeuretzat bakarrik jokatu zenuelako; lanera,esklabu, lanera! Jakin ezazu zibilizazioak, Natu-raren printzipioak iraulkatuko baditu ere, ez diz-kiola halere bere eskubideak kenduko; jatorrian,izaki indartsuak eta izaki ahulak sortu zituen,hauek beti besteen menpeko izan zitezen; gizo-naren trebetasunak eta adimenak aldatu eginzuen gizabanakoen egoera, handik harat ez zuenindar fisikoak erabaki zeintzuk ziren mailak,urreak baizik. Gizonik aberatsena indartsuenabilakatu zen, behartsuena ahulena bihurtu zenbezala. Boterea zer arrazoik sortu zuten alborautzita, Naturaren legeetan oinarritu zen betiindartsuaren gailentasuna, eta hari berdinzitzaion ahula gatibatuta zeukan katea aberatse-naren esku egotea edo indartsuenaren esku ego-

tea, edota hark ahulena edo behartsuena oinpe-ratzea; baina esker-ordainezko mugimenduhoriek, zeintzuekiko loturak ezarri nahi baitizki-dazu, ezezagunak zaizkio Naturari, Teresa; berelegeen artean sekula ez da gertatu, norbait soro-tsitakoan lortutako plazerra, sorospen hori jasoduenak harekiko zeuzkan eskubideak laxarazte-ko arrazoi bilakatzea: adibide bezala erabil ditza-kegun animaliengan ikusi al dituzu inoiz aldarri-katzen dituzun sentimendu horiek? Nire aberas-tasunei edo nire indarrei esker menderatutazauzkadanean, normala al da nire eskubideakabandonatzea, ni sorostean atsegin hartu duzu-lako, edo dohakabea zaren aldetik, zure jokaerahorrekin zerbait lortuko zenuela pentsatu duzu-lako? Zerbitzu hori berdinen artekoa delarik,arima goren baten urguilua sekula ez da tolestu-ko esker-ordainen aurrean. Ez al da beti umilia-tua gertatzen laguntza jaso duena? Eta jasatenduen umiliazio hau ez al da nahikoa ordainaongilearentzat, horrexegatik bakarrik bestearengainetik aurkitzen delarik? Ez al da urguiluaren-tzako gozamen bat kidekoaren gainetik gailen-tzea? Besterik behar al du laguntza eskaini due-

nak? Eta laguntza, horrelakorik jasotzen duenaumiliatuz, zama bat besterik ez bada, zer esku-bidez behartzen da hura gordetzera? Zergatikonartu behar dut umilia nazaten, sorotsi nauena-ren begiradek nahigabetzen nauten bakoitzean?Eskergabekeria, beraz, ez da grina makur bat,arima harroen bertutea da, esker ona arima ahu-lena den bezainbat: nahi duenak sorots nazala,horretan gozamenik aurkitzen badu, baina ezdiezadala ezer eskatu ordainetan.

Hitz horiek esandakoan, zeintzuei erantzute-ko astirik ere ez baitzidan eman, bi morroikheldu zidaten haren aginduz, arropak erantzi ziz-kidaten, nire lagunen ondoan kateatu, eta haieilaguntzera derrigortua izan nintzen bet-betan,egin berria nuen ibilbide neketsu hartatik atse-den pixka bat hartzen ere utzi gabe. OrduanRoland hurbildu zitzaidan; herabetasunak aipa-tzea eragozten dizkidan alderdi guztiak eskuzta-tu zizkidan basatiki, Rodinek nire azalean egin-dako arrasto laidogarri eta gutxi merezi hariburuzko barre-murrixka mingarriez eta eztenka-dez josi ninduen, eta gero, beti hantxe egon ohi

zen idizil batez armaturik, hogei kolpe erantsizizkidan atzealdean.

— Horrela izango zara tratatua, ematxarhori, esan zidan, zeure eginkizuna bete gabeuzten duzunero; oraingo honetan ez zaitut astin-duko hutsegiteren bat-edo egin duzulako, baiziketa soilik ikus dezazun nola jokatzen dudan hala-korik egiten dutenekin.

Sekulako garrasiak egin nituen burdinenpean bihurritzen nintzen bitartean; nire astinal-diak, nire alarauak, nire malkoak eta nire oina-zearen azalpen krudelak nire borreroaren liberti-mendurako baino ez ziren...

— Ai! Beste batzuk ere erakutsiko dizkizut,mari-purtzila, esan zuen Rolandek, ez da iritsioraindik zure nahigabeen amaiera, eta nahi nukezorigaitzaren bikaintasun basatienak ere ezagu-tu ditzazun.

Utzi egin ninduen.Zanga itzel honen inguruan, leize baten

azpian, sei haitzulo ilun zeuden, ziegak bailiranixten zirenak, eta horiexek genituen gauerakoetzaleku. Ondikozko katea hartara iritsi eta bere-hala gautu zuenez, nire lagunak eta ni askatzera

etorri ziren, eta Rolandek aipatu zizkidan ur,baba eta ogi zatiak eman ondoren, giltzaperatuegin gintuzten.

Bakarrik egon nintzen orduko, nire egoerarenlatzari ateak zabaldu nizkion. Ba al liteke, nioenneure golkorako, hain gizon gogorrak izatea nonesker-ordainaren sentimendua ere iraungita bai-taukate?... Arima zintzo batek inoiz halakoriksentitzeko egoeran jarriko banindu, pozez txora-tzen neure egingo nukeen bertute hori, ezezagu-na izan al daiteke zenbait izakirentzat? Eta hurahain bidegabeki ezabatzen saiatzen direnak,beste ezer izan al daitezke munstroak izan ezik?

Gogoeta horietan murgilduta nintzelarik, bat-batean nire ziegako atea irekitzen zela entzunnuen; Roland zen. Gizon zital hura ni azkenerai-no laidoztatzera etorria zen, bere gurari gorrota-garriei zerbitzatzera behartuz: bere jokamoldeabezain bihozgabeak izango zirela pentsatukoduzu, Andere, eta halako gizon batentzat, amo-dioaren plazerrek bere izaera gorrotagarriarenkutsua eduki behar zutela derrigorrez. Bainanola ausartu naiteke zure egonarriaz baliatzerabeldurgarrikeria berri hauek kontatuz? Ez al dut

zure irudimena nahikoa lohitu halako kontakizunzitalen bidez? Berrietan abiatu behar al dut?

— Bai, Teresa, esan zuen Corvilleko Jaunak,bai, xehetasun horiek guztiak eskatzen dizkizu-gu, eta halako eratsutasunez xuxurlatzen dituzunon izugarrikeria oro goxatzen baitu, gizona eza-gutu nahi duenarentzat baliozkoa dena bakarrikaipatzen baituzu. Ezin imajina daiteke azalpenhauek zenbateraino diren baliagarriak arimarengarapenerako. Agian, gai hauei buruz idatzi nahiizan zutenen neurritasun ergel hutsagatik garahain ezjakitunak zientzia honetan. Funtsik gabe-ko beldurrek estekaturik, txepel guztiek dakizki-ten umekeriez baizik ez digute hitzegiten, eta ezdira ausartzen, esku adoretsu batez gizon-ema-kumeen bihotzetaraino zuzenduz, galdukeriaikaragarri horiek geure begien aurrean erakus-ten.

— Ongi da, Jauna, obeditu egingo dizut, ihar-detsi zuen Teresak hunkiturik, eta orain arteegin dudan bezala jokatuz, azalpen horiek ahaliketa kolorerik apalenez eskaintzen ahalegindukonatzaizue.

Lehenik beharrezkoa da Roland azaltzea.Gizon txikia zen, mozkotea, hogeita hamabosturtekoa, sasoi sinestezin batez hornitua, hartzabezain iletsua, aurpegia hitsa, begirada zekena;ilea gaztainkara, gizonezkoen traza nabarme-nak, sudurra luzea, bekainak beltz eta sarriak,eta gizonak gure sexukoengandik bereiztendituen alderdi hori halako luzeerakoa zeukan,halako neurriz kanpoko loditasun batekoa, nonsekula ez bainuen antzekorik ikusi neure begienaurrean, eta benetan egia zen Naturak inoiz ezzuela hain gauza miresgarririk sortu: nire bieskuek nekez inguratzen zuten eta nire besau-rrea bezain luzea zen. Adiurre sutsu baten, irudi-men oparo baten eta akats handitan ez murgil-tzeko bezain garrantzitsua zen erosotasun batenfruitu izan zitezkeen galdukeria guztiak gehitzenzizkion Rolandek fisiko horri. Rolandek sendotuegin zuen bere fortuna; bere aita hasi zen huraosatzen, oso aberatsa egin zuen, eta horri esker,jada ordurako asko bizitakoa zen gizon gaztehau. Ohiko plazerrez gogaituta, izugarrikerietarajo beste baliabiderik ez zeukan; horiei eskerbakarrik lortzen zuen gozamen gehiegiek ahitu

zizkioten desioak berpiztea; zerbitzaritzat zeuz-kan emakumeak oro bere ezkutuko lizunkerietanerabiltzen zituen, baita hain makurrak ez zirenplazerrak asetzeko ere, zeintzuetan aurki baitze-zakeen lizunkoi honek beste ezer baino gogoko-ago zuen krimenaren gozoa. Rolandek bere arre-ba bera zeukan maitaletzat, eta hain zuzen ere,gure ondoan piztutako pasio-grinak berarekinase berriak zituen.

Ia zeharo biluzik zegoen sartu zenean; aurpe-gia arras sututa zeukan, eta igarri egiten zitzaiz-kion gozatu berria zuen mahaiko aseezintasuna-ren frogak nola barrua jaten zion haragikoikeriahiguingarriaren frogak. Dardara batean jarri nin-duen begirada batekin aztertu ninduen unebatez.

— Ken itzazu arropa horiek, esan zidan,gauean estaltzeko hartu nuena indarrez ken-duz... bai, ken ezazu hori guztia eta jarrai iezada-zu; agudo aski sentiarazi dizut zertara arriska-tzen zaren nagitasunean eroriz gero. Baina gusaltzeko gogoak erasotzen badizu, krimen horihagitzez ere handiagoa izango denez, zigorra

ere horren konformidadean izango da; zatoz,beraz, zein eratakoa izango den ikustera.

Azaltzen zaila den egoera batean aurkitzennintzen, baina Rolandek nire arimari leher egite-ko astirik ere eman gabe, berehala besotikheldu, eta arrastaka eraman ninduen; eskuinekoeskuaz gidatzen ninduen, ezkerrekoan esku-argitxiki bat baitzeukan, bidea zertxobait argitzenziguna. Itzulinguru askotxoren ondoren, leizebaten atearen aurrean gertatu ginen. Ireki, etani lehendabizi sarraraziz, jaisteko esan zidan,lehen hertsidura hura ixten zuen bitartean; obe-ditu egin nuen. Ehun maila jaitsi ondoren, biga-rren bat topatu genuen, modu berean ireki etaitxi zena; baina honen ondotik, ez zegoen eskai-lerarik, harkaitzetan landutako bideska meharbat baizik, biragunez josia, eta arrunt aldapalatza zuena. Rolandek ez zuen hitzik ere esaten;isiltasun horrek are gehiago izutzen ninduen,bere esku-argiaz argitzen gintuen bitartean.Ordu laurden batez ibili ginen horrela: nire egoe-rak oraindik biziago sentiarazten zidan lurpekosoto haien hezetasun beldurgarria. Azkenik, hainbehera jaitsi ginen, non ez baitut uste ahobero-

kerietan ari naizenik ziurtatzen badut gu iritsiginen toki hura zortziehun oinetik gorako sako-neran zegoela, lurraren erraietan. Atzean utzigenuen bideska haren ezker-eskuin nitxo ugarizeuden, eta bertan, gaizkile horien aberastasu-nak gordeta zeuzkaten altxorrak ikusi nituen.Azkenean, brontzezko azken ate batekin egingenuen topo, Rolandek ireki, eta atzeraka erori-ko nintzela pentsatu nuen, gizon doilor hark nin-deraman gela beldurgarria begiztatu nuenean;balantzaka ikusi ninduenez, bultza egin zidanzakarki, eta horrela, nahi izan gabe, ehorzketa-gela beldurgarri haren erdian aurkitu nintzen.Irudika ezazu, Andere, diametroan hogeita bostoin dituen leize biribil bat, oihal beltzez atondu-riko hormak objekturik lugubreenez apaindutadauzkana, tamaina guztietako giza-eskeletoaknonahi, ikoroski gisara jarritako hezurdurak, hil-dakoen burezurrak, idizil eta zartailu sortak,sableak, aiztoak, pistolak; halakoxeak ziren,gangaren izkina batetik zintzilik, hiru argi-mukizosatutako kriseilu batek argitutako murruetanikus zitezkeen izugarrikeriak; gako batetik sokaluze bat zegoen zintzilik lurretik zortzi edo hamar

oinetaraino leotzaren erdi-erdian, eta aurki ikusi-ko duzun legez, ekitaldi beldurgarrietan erabil-tzeko baizik ez zegoen han. Eskuinetara hilkutxabat zegoen, eta barruan, igitai mehatxagarribatez armaturik, herioren mamua erdi-ikus zite-keen; belaunaulki bat zegoen aldamenean; guru-tze bat ikusten zen gainean, bi kandela beltzenartean kokatua; ezkerretara, emakume biluzibaten argizarizko irudia, hain benetakoa nonluzaz egon bainintzen zalantzatan; gurutze bate-ra iltzatua zegoen, eta bularrez zegoen harengainean ezarria halako moduz, non bere atzeal-deko alderdi guztiak ikus baitzitezkeen zabalkibaina aldi berean krudelki hebainduak; odolazauri askotatik irteten zen eta bere ipur-mazele-tan behera isuri beharrean zegoela zirudien;munduko adatsik ederrena zeukan, burua guga-nantz itzulita zuen, eta grazia erregutzen ari zelaematen zuen: bere begitarte ederrean galgatu-tako oinazezko keinu guztiak atzematen ziren,baita hura blaitzen zuten negar-anpuluak ere:irudi beldurgarri hura ikusitakoan, bigarren aldizindarrak galduko nituela pentsatu nuen; leizea-ren hondoan besaulki beltz itzel bat zegoen, eta

bertatik, ilunbe hartako krudelkeria guztiakzabaltzen ziren gure begiraden aurrera.

— Hortxe hilko zara, Teresa, esan zidanRolandek, inoizko egunean nire etxetik alde egi-teko burutapen galgarria oldozten baduzu; bai,honaxe etorriko naiz zuri bizia edekitzera, etabertan, asma dezakedan modurik gogorreneanpairaraziko dizkizut oinazeak.

Mehatxu hori egitean, Roland sutu egin zen;bere asaldurak eta bere nahasmenduak harrapa-kina akabatzeko prest dagoen tigrearen irudikoegiten zuten: orduantxe erakutsi zuen hornitutazegoen gorputz-atal izugarri hura; ukituaraziegin zidan, eta galdetu ere egin zidan antzekorikikusi ote nuen.

— Ikusten duzun hau, mari-ziztrina, esanzidan haserre bizian, zure gorputzeko alderdirikmeharrenean sartuko dut, horretarako bitanerdibitu behar bazaitut ere; nire arrebak, zubaino gazteagoa denak, alderdi horretan bertanjasaten du; inoiz ez dut beste era batera goza-tzen emakumeekin: beraz, beharrezkoa da zuere sastatu zaitzadan.

Eta zein tokiz mintzatzen ari zen zalantzarikeduki ez nezan, arrunt azkazal luzez armatutakohiru hatz sartu zituen bertan, esanez:

— Bai, hementxe, Teresa, hementxe hondo-ratuko dut berehala gorputz-atal hau; sabelpeaurratuko dizu, odoletan utziko zaitu, eta niberriz, hordialdi batean egongo naiz.

Hitz horiek esan zituenean, bitsa zerion aho-tik, maldizio eta irain gorrotagarriekin nahastu-rik. Bere erasonahien xede bihurtzekotan ziru-dien tenplua desloratzen ari zen esku hura alda-meneko alderdi guztietan galdu zen orduan;harramazkatu egin zituen, eta beste horrenbes-te egin zuen nire zintzurrarekin ere. Halako eranminberatu zidan ezen hamabost egunetan jasanbainituen oinaze ikaragarriak. Ondoren, besaul-kiaren ertzean jarrarazi, eta ardo-izpirituz igurtzizuen gure espeziearen ugalpenerako aldareaedertzen duen goroldioa. Su eman eta erre eginzuen. Bere hatzek aldare hori koroatzen duenharagi-zatitik heldu eta lazki uspeldu zuten,hatzak barrura sartu, eta bere azkazalek, huraerrezeleztatzen duen mintza urratu zuten. Hare-kin aski ez nonbait, esan zidan, bere bakarle-

kuan harrapatuta nindukala eta hobe zela nihandik ez irtetea, horrek berriro jaitsiaraztekoneketik arinduko zuela; bere oinetara makurtunintzen, eskaini nizkion zerbitzuak ostera oroita-raztera ausartu nintzen... Ohartu egin nintzenare gehiago sumintzen nuela bere errukiarekikoomen neuzkan eskubideez hitzeginez; isiltzekoesan zidan, eta bere indar guztiarekin urdail-ahoan emandako belaun-kolpe batez lurrerabota ninduen.

— Ea!, esan zidan ileetatik tiraka zutiaraziz,goazen! Presta zaitez; sakrifikatu egingo zaitut-eta...

— Ene Jauna!— Ez, ez, hil beharra daukazu; ez zaitut

gehiago entzun nahi zure ongintza txiki horiekniri aurpegiratzen; ez dut gogoko inorekin zorre-tan egotea, besteak dira nigandik oro lortzendutenak... Hiltzera zoaz, diotsut, sar zaitezzerraldo honetan, ikus dezadan ea ondo kabi-tzen al zaren bertan.

Bertan sartu eta itxi egin ninduen. Gero leize-tik irten eta bertan utziko ninduenarena eginzuen. Inoiz ez dut neure burua heriotzatik hain

hurbil sentitu; ondikotz! Are itxura benetakoagobatean azalduko zitzaidan. Roland atzera etorrieta zerraldotik atera ninduen.

— Ezin hobeto egongo zara hor barruan,esan zidan, zuretzat egina dagoela dirudi; bainahortxe lasai-lasai akabatzen uztea, ederregialitzateke; beste modu bateko heriotza pairarazi-ko dizut, baina ez hargatik atseginik gabekoa;ea! Egiozu otoitz zure Jainko horri, ematxar xix-trina, eskaiozu datorrela agudo zu mendekatze-ra, benetan horretarako botererik baldin badu...

Belaunaulkirantz egin nuen jauzi, eta Betiere-koari bihotza ahots goran zabaltzen ari nintzaionbitartean, Rolandek berretu egin zituen bere lai-doak eta bere aladurak agerian uzten nizkionatzealdeen gainean, are modu krudelago batezgainera. Bere indar guztiekin makilkatu ninduenaltzairuzko ziriz armaturiko gabiko batez, etakolpe bakoitzean gangaraino jariarazten zidanodola.

— Eta?, jarraitu zuen irainen artean, zureJainko horrek ez al dizu lagunduko? Horrela sufri-tzen utziko al dio bertute dohakabeari? Dongeta-sunaren eskuetan abandonatuko al du? Ai! Hori

Jainkoa, Teresa, hori Jainkoa duzuna! Zatoz, esanzidan segidan, zatoz, ematxar hori, egin duzujada otoitz (eta bidenabar, sabelpez jarri nin-duen gela haren hondo-hondoan zegoen etzaul-kiaren ertzean); esan dizut lehen ere, Teresa, hilbeharra daukazu!

Besoetatik heldu eta bizkarrean lotu zizkidan;gero, zeta beltzeko lokarri bat igaroarazi zuennire lepoaren ingurutik, eskuetan hartuta zeuz-kan bi muturretatik bere gogara tira eginez,arnasa faltaz beste mundura bidal nintzakeela-rik, berari laket zitzaion unean.

— Honako aladura hau zuk uste duzunabaino eztiagoa da, Teresa, esan zidan Rolandek;plazerrezko sentsazio esplikaezinen bidez baizikez duzu sentituko heriotza; lokarri honek zurekirio-multzoari eragingo dion teinkadurak surtanjarriko dizkizu likiskeriaren organoak; ondoriojakina da; halako estira batera zigortutako jendeguztiek balekite nolako hordialdian hil beharradaukaten, beren krimenen zigor honek hainbes-te beldurtuko ez lituzkeenez, maizago burutukolituzkete eta ziurtasun handiagoaz gainera. Eki-taldi atsegingarri honek, Teresa, ostaturatuko

naizeneko barrunbe hori hertsatzearekin batera(gaineratu zuen bide donge hartan barneratuz,gizatxar batentzat hain aproposa zena), bikoiztuegingo ditu nire plazerrak.

Baina alferrik saiatu zen bide hura urratzen;ibilgua prestatu arren, hura erdietsi ahal izatekomunstro baten pare hornituta zegoenez, erago-tziak gertatu ziren beti haren ahaleginak. Unehartan, bere haserrea mugagabea bilakatu zen;azkazalez, eskuez eta oinez baliatzen zen Natu-rak eraikitako oztopoak mendekatzeko. Berrizaurkeztu zen, surtan zegoen ezpata auzoko erre-tenaren ertzetara labaindu zen, eta astinaldiarenindarraz ia erdiraino sartu ere egin zen. Garrasiegin nuen. Roland hutsegite harekin arrassuminduta, amorruz baztertu zen, eta aldi hone-tan, halako indarrez jo zuen beste atean, nondardo hezea bertan murgildu baitzen barruazarratatuz. Rolandek lehen astinaldi haren arra-kasta aprobetxatu zuen; bere ahaleginak gerozeta bortitzagoak bilakatu ziren; gaina hartzen arizitzaidan. Aurrera egin ahala, lepoaren inguruanigaroarazi zidan lokarri galgarria estutuz zihoan.Alarau beldurgarriak egin nituen; Roland bihoz-

gabeak, halakoekin libertituz, garrasiak bikoizte-ra adoretu nahi ninduen, erabat ziur aski ez zire-la, zeharo egoeraren jabe nahi zuenean geldia-razteko. Sutzen ari zen intziri zorrotz haiekin;halere, hordialdi hura bere buruaz jabetzekozorian zegoen, lokarriaren teinkadurak bere pla-zer mailaren arabera moldatzen ziren, pixkana-pixkana kordea galtzen ari nintzen. Estutzealdiak hain biziak bilakatzen ari ziren ezen nirezentzumenak ahultzen ari baitziren, baina haatiksentikortasuna galdu gabe. Rolanden gorputz-atal ikaragarri hark erraiak urratzen eta bortizkiastintzen ninduen, eta benetan egoera beldurga-rrian banengoen ere, bere lizunkeriaren zorrota-dek nola blaitzen ninduten sentitu nuen. Horiekjariatzerakoan jaurtitako garrasiak aditzen ditutoraindik. Ondoren kordea galdu nuen une batez,ez nekien zer gertatuko zitzaidan, baina lasterireki nituen begiak argira; libro nekusan neureburua, aske, eta nire organoak berpizten ari zire-la zirudien.

— Aizu, Teresa, esan zidan borreroak, zin-tzoa izan nahi baldin baduzu, zin egingo nuke ezduzula plazerra besterik sentitu.

— Hau laztura, Jauna, hau bai nazka, zenbatatsekabe eta etsipen!

— Oker zabiltza, ezagunak ditut dastatuberriak dituzun ondorio horiek, baina direnakdirela ere, niri zer ardura zait, uste dut nahikoaongi ezagutu behar nauzula jakiteko ezen zure-kin nagoenean zure haragizko grina horieknireek baino askozaz gutxiago kezkatzen naute-la. Eta bilatzen dudan haragi-grina hori hain biziaizan da, une batzuetan gehiago ihardungo dutzurekin. Zuri dagokizu, Teresa, esan zidan lizun-koi gailen honek, zuri baino ez dagokizu zeureegunak luzatzea.

Orduan, sabaitik zintzilik zegoen lokarri batnire lepoaren jiran igaroarazi zuen; egoki lotuzuenean, aulkitxo baten gainera igoarazi etabertan oinak jartzeko agindu zidan. Xingola batlotu zuen aulkitxora, bere muturrari eskuan eus-ten ziolarik, eta besaulki batean jesartzera joanzen aurrez aurre: eskuetan inauskai zorrotz batneukan, eta horretaz baliatu behar nuen sokamozteko, berak zeukan xingolaren bidez nire oinazpiko aulkitxoa erorarazten zuen une berean.

— Ikusten duzu, Teresa, esan zidan orduan,zeure kolpea huts egiten baduzu, nik ez dut neu-rea huts egingo; beraz, ez nuen okerrik egin zureegunak zure esku zeudela esan nizunean.

Sutu egin zen. Bere mozkorraldian tira beharzuen aulkitxoa, erorketa horrek sabaitik zintzilikutziko ninduelarik. Ahal zuen guztia egin zuenune hori ezkutatzeko; zeruetan egongo litzateke,zuzen jotzen asmatuko ez banu; baina asko saia-tuagatik ere, igarri egin nion, bere estasiarenbortxak salatu egin zuen, ikusi egin bainion zori-gaiztoko mugimendu hura. Aulkitxoak alde eginzidan, lokarria moztu nuen, eta lurrera erori nin-tzen, erabat aske; eta han, berarengandik hama-bi oinetara baino urrunago, sinetsiko al didazuMadame, bere eldarnioaren eta bere zoraldiarenfrogez blaituta sentitu nuen neure gorputza.

Besteren bat, nire lekuan, eskuartean zeukanarmaz baliatuz, munstro hari oldartuko zitzaio-keen dudarik gabe; baina zertarako balioko zida-keen adorezko ekintza horrek? Lurpeko sotohaietako giltzik gabe, hango itzulinguruen berrijakin gabe, bertan hilko nintzen irten ahal bainolehen. Gainera, Roland armatuta zegoen; beraz,

altxa egin nintzen, arma lurrean utziz, hartaranire susmo txikienik ere izan ez zezan. Ez zenjabetu ere egin. Plazerra bere zabaltasun osoangozatu berria zuen, eta nire eztitasunarekin etanire menekotasunarekin kontent, nire abileziare-kin bainoago, irteteko keinu bat egin zidan, etagora igo ginen.

Biharamunean, hobeto aztertu nituen lagu-nak. Lau neska hauek hogeita bost eta hogeitahamar urte bitartekoak ziren; lazeriak zailduaketa gehiegizko lanak zatartuak izanagatik ere,artean ondo gorde zituzten beren edertasun ira-ganaren aztarnak; gorpuzkera ederrekoak ziren,eta gazteenak, Suzanne izenekoak, begi zoraga-rriak zituenak, oraindik oso adats ederra zuen.Lyonen bereganatu zuen Rolandek, bere xarmakerdietsi, eta esposatzeko hitza emanik familiarikendu ondoren, gaztelu beldurgarri honetaraekarri zuen. Hiru urte ziren hara etorririk, etabere lagunak baino are berezikiago, munstroharen basakerien xede bilakatu zela: idizil-kol-peen poderioz, ipurmasailak maskurtuak etagogortuak zeuzkan nola egongo litzatekeenbehi-larrua eguzkitan lehortu ondoren; minbizia

zeukan ezkerreko bularrean eta zornazorro batumetokian, berebiziko oinazeak sortzen zizkio-na. Roland azpisugearen ondorioa zen oro; izu-garrikeria hauetako bakoitza bere lizunkerienemaitza zen.

Honexek jakinarazi zidan Roland Venezia-rantz abiatzeko bezperatan zegoela, baldin etaaspaldian Espainia aldera igorriak zituen dirutzahandiei esker espero zituen ganbio-letrak erdies-ten bazituen Italian, ez baitzuen inoiz bere urreaeraman nahi izaten mendiez haraindi; izan ere,ez zuen inoiz harantz bidaltzen: bizilekutzat hau-tatutako herrialdetik landara igorriarazi ohizituen bere gezurrezko espeziak. Horren bidez,kokatu nahi izaten zuen lekuan ezin zioten besteaberastasunik atzeman beste erresuma batekopaperak izan ezik, eta hartara, ezin zitezkeensekula bere maltzurkeriak argitan jarri. Bainaden-dena hutsean gera zitekeen une batetikbestera, eta bere pentsakizunetan zerabilenbakarleku hura azken negoziazio honen menpezegoen erabat, non bere altxorren zatirik handie-na arriskatu baitzuen. Cadixek bere piastrak,bere zekiak, bere gezurrezko luisak onartu, eta

horren trukean letrak Veneziarantz bidaltzenbaldin bazituen, Roland dohatsu izango litzatekebere bizitza guztirako; aldiz iruzurra agerian gel-dituz gero, nahikoa zen egun bakar bat harenfortunaren eraikin hauskorra suntsitzeko.

— Ene!, esan nuen xehetasun horiek jakinnituenean. Behingoz Probidentzia zuzena izangoote da! Ez ote du onartuko halako munstro batekarrakastarik izan dezan! Mendekatuko ahal gaitugu guztiok!...

Jainko Maitea! Hartua nuen eskarmentuare-kin, halako arrazonamendurik egitea ere!

Eguerdi aldera atsedenerako bi ordu ematenzizkiguten, eta guk, bakoitza bere aldetik beti,haize pixka bat hartu eta gure geletan bazkaltze-ko aprobetxatzen genuen; ordu bietan berrirolanari lotu eta gauera arte ihardutera behartzengintuzten, eta ez ziguten behin ere gaztelubarruan sartzen uzten. Larru bizirik baldin bagi-nen, ez zen soilik beroagatik, baizik eta gureugazaba hezikaitzak aldian aldian ematen zizki-gun idizil- kolpeak jasotzeko egokiera hobeanegoteagatik: neguan, galtza batzuk eta koratilobana ematen zizkiguten azalari hain hertsiki itsa-

tsiak, ezen gure gorputzak ez baitzeuden harga-tik babestuagoak gu alatzea beste plazerrik ezzeukan gizatxar haren kolpeetatik.

Zortzi egun igaro ziren Roland ikusi gabe;bederatzigarrenean gure lanetara azaldu zen,eta Suzannek eta nik gurpila emekiegi jiraraztengenuelakoan, hogeita hamar idizil-kolpe banatuzizkigun gutako bakoitzari, bizkarraren erdialde-tik hasi eta izterren alderdi gurienetaraino.

Gauerdian, gizon zitala bila etorri zitzaidanziegara, eta bere krudelkerien ikuskizunaz sutu-rik, harrapatuta nindukan jarreragatik aurkeztennion ilunbeetako haitzulo hartan barneratu zuenberriro bere hagapurua, bere amorruaren arras-toak aztertuz. Grinak ase zituenean, lasaitasu-nezko momentu hura aprobetxatu nahi izannuen nire zoria arindu zezan erregutzeko. Ondi-kotz! Ez nekien, halako gogoek duten gaizkinahi-rako isuria eldarnio-unetan are biziagoa bihur-tzen den arren, baretasunak ez dituela hargatikgizon zintzoaren bertute eztietara lerrarazten;bere sostengu diren elikagaiek batzuetan gehia-go eta besteetan gutxiago kitzikatutako su bat

da grina hori, errautsetan egonagatik ere, horre-gatik gutxiago erretzen ez duena.

— Eta zein eskubiderekin, erantzun zidanRolandek, nahi duzu zure kateak arindu diezazki-zudan? Zurekin gauzatu nahi ditudan fantasienordainetan al da? Baina, uste al duzu mesederikeskatuko nizukeela, horien bidez zenbait ordain-sari erregutu ditzakezunean? Nik ez dizut deusere eskatzen, hartu egiten dut, eta ez dut ikus-ten, zurekiko eskubide batez baliatzen banaiz,zergatik behar diodan horregatik bigarren batexigitzeari uko egin. Ez dago inolako maitasuniknire egintzetan: maitasuna, pertsona gizabide-tsuen sentimendua da, guztiz mesprezatzendudana, eta nire bihotzak ez du sekula horrenzirrararik sentitu. Beharragatik baizik ez naizbaliatzen emakume batez, beste behar desber-din batzuetarako edalontzi biribil eta huts batezbaliatzen garen bezala; baina, dudan dirutzarieta aginteari esker nire desioetara meneraraz-ten dudan pertsonari ez diodanez ez estimuriketa ez samurtasunik opa, kentzen diodan horinirekiko zorra denez, eta inoiz ere ez zaionezmenekotasuna baizik eskatzen, horren ondotik

ni ezin ninteke behartua egon berarekiko inolakoesker onik izatera. Galdetuko nieke horretarabehartu nahi ninduketenei, ea basoan gizon batipoltsa lapurtzen dion ohoina behartuta al dago-en gizon horri esker onik ematera, bera bainoindartsuagoa sentitzen delako egin berria dionkalteagatik. Gauza bera gertatuko litzateke ema-kume bati egindako destainarekin; bigarren bategiteko titulu bihur daiteke, baina sekula eznahikoa arrazoi hari ordainsaririk eman beha-rrean sentitzeko.

— Ai, Jauna, esan nion, noraino daramazudongekeria hori?

— Azken ekitaldiraino, ihardetsi zidan Rolan-dek; munduan ez dago galdukeriarik hartaramakurtu ez naizenik, ez dago krimenik burutu ezdudanik, alerik ere ez nire printzipioek zuritzenedo bidezkotzen ez dutenik. Betidanik sentituizan dut gaizkirako halako jaidura bat, beti nireharagikoikeriaren probetxurako bihurtzen dena.Krimenak nire grina likitsak pizten ditu, eta zen-bat eta beldurgarriagoa izan, orduan eta gehia-go sutzen nau. Halakorik egitean, jende arruntakjolas lizunetan dastatzen duen plazer mota ber-

beraz gozatzen naiz neu ere, eta ehun aldiz aur-kitu izan naiz, krimenari buruz pentsatzen arinaizenean, horretara makurtzean, edo burutuberria dudanean, emakume eder biluzi batenaldamenean egon ohi garen aldarte berean.Modu berean supizten ditu nire zentzumenak,eta neronek ere neronen grinak pizteko burutzenditut, gauza eder baten ondora asmo lizunekinhurbiltzen garenean bezalaxe.

— Ene Jauna! Zuk diozuna beldurgarria daoso, baina lehen ere ikusiak ditut horren adibi-deak.

— Milaka dira, Teresa. Ez dago zertan imaji-naturik emakume baten edertasunak izan beharduenik lizunkoi baten gogoa ongien kitzikatzenduena; aitzitik, bere jabetzari legeek egotzitakokrimen mota da. Horren froga izango litzatekeezen zenbat eta kriminalagoa izan jabetza hori,orduan eta gehiago sutzen gaituela. Senarrariebatsitako emakume batez edo gurasoei kendu-tako neskatxa batez gozatzen den gizonak atse-gin gehiago hartzen du dudarik gabe, bereemazteaz baizik gozatzen ez den senarrakbaino, eta apurtzen diren loturak zenbat eta

errespetagarriagoak iruditu, orduan eta handia-goa da likiskeria. Bere ama baldin bada, berearreba baldin bada, edo bere alaba baldin bada,xarma berriak gehitzen zaizkie dastatutako pla-zerrei; horretatik guztitik probatuak garela?Bada orduan oztopoak ugaritu daitezela gutizia-tuko dugu, horiek gainditzen zailtasun eta xarmagehiago lor dezagun; orain, krimena gozamena-ren bixigarria baldin bada, gozamen horretatikbereizirik, berez ere izan daiteke, noski; horrelaizanik, krimen hutsean izango al da benetakogozamenik? Jakina, ezinezkoa baita bixigarririkeman duena, bera ere horretatik ondo hornituaez egotea. Modu horretan, hala uste dut, norkbere kontutik neskato bat bahitzeak arrunt pla-zer bizia emango dio, baina beste inoren kontu-ra bahitzeak plazer erabatekoa emango dio, etaneskato honen gozamena hobetua gertatuko dabahitzeagatik beragatik; ordulari bat, boltsa batebasteak ere berdin emango lukete plazerra, etaohitu baldin baditut nire zentzumenak neskatobat bahitzearekin hunki daitezen, bahiketa denaldetik, plazer hori bera, grina likits hori beraaurkituko da ordulariaren ebasketan nola boltsa-

renean, etab.... Horrexek argituko luke hainbatpertsona zintzoren fantasia, zeintzuek lapurreta-ra jotzen baitute horren beharrik gabe. Unehonetatik aurrera ez dago deus sinpleagorik:dasta bitez plazerrik handienak kriminaltzatjotzen diren gauza guztietan, eta eginahalakegin ditzagun gozamen sinpleak kriminalak izandaitezen, imajina litezkeen modu guztietan;horrela jokatuz gero, gozamen honi falta zitzaioneta zorionaren perfekziorako ezinbestekoa zenbixigarri neurria eman besterik ez baitiogu egin-go. Sistema hauek oso urruti garamatzate, bada-kit, agian aurreraxeago erakutsiko dizut, Teresa,baina zer axola zaigu gozatuz gero? Ba al dago,esaterako, neska maitea, ni zurekin gozatzenikustea baino gauza samurragorik eta naturala-gorik? Baina zuk ezetz diozu, horrelakorik ezdezadala egin eskatzen didazu; badirudi zureki-ko ditudan obligazioengatik, eskatzen duzunaeskaini beharko nizukela. Halere, nik ez dutamore ematen deusen aurrean, ez dut ezer adi-tzen, txepelak gatibu dauzkaten lokarri guztiakapurtzen ditut, neure gurarietara meneraraztenzaitut, eta gozamen sinpleenetik, aspergarriene-

tik, benetan atsegingarria den bat sortzen dut;makur zaitez, Teresa, makur zaitez horretara;eta inoiz indartsuenaren itxuran itzultzen bazaramundura, zeu ere balia zaitez zeure eskubideez,eta ezagutuko dituzu plazer guztiak, bizienaknahiz minenak.

Hitz horiek esandakoan irten egin zenRoland, zenbait gogoetatan utzi ninduelarik, etaongi pentsa dezakezun moduan, ez ziren inondikere bere aldekoak.

Sei hilabete eman nituen jada etxe hartangizatxar haren lizunkeria bitxiei aldian aldianzerbitzu eginez, non eta halako batean, nire pre-sondegian sartzen ikusi bainuen Suzannerekinbatera.

— Zatoz, Teresa, esan zidan, aspaldi da,hala deritzot, hainbeste izutu zintuen leize harta-ra ez zaitudala jaitsiarazi; jarrai iezadazue biakala biak, baina ez dezazuela espero izan berrizbiak igoko zaretenik, guztiz beharrezkoa baitazuetako bat bertan utz dezadan, ikusiko dugunoren aldera labantzen den zoria.

Zutitu egin nintzen, nire lagunarengana ika-raz beteriko begiak zuzendu nituen, zenbait

malko ikusi nizkion bereetan behera isurtzen...eta abian jarri ginen.

Lurpeko sotoetan giltzapetu gintuztenetik,begi basatiekin aztertu gintuen Rolandek. Laketzitzaion behin eta berriz aipatzea gure amaierazein izango zen, eta batari nahiz besteari kon-bentziaraztea gu bietako bat han geratuko zelaziurtasun osoz.

— Ea, esan zuen eseriz eta bere aurreanzutik egoteko aginduz, txandaka saia zaitezteherbail honi bere zoramena eragozten, eta zori-gabekoa hura, energia itzularazten diona.

— Ez da bidezkoa, esan Suzannek, ongienkitzikatzen zaituenak behar luke zure graziaeskuratu.

— Inondik ere ez, esan zuen Rolandek.Ongien sutzen nauena nor den jakin orduko,gauza ziurra izango baita haren heriotzak eman-go didala plazer gehiena... eta plazerra besterikez dut irrikatzen. Bestalde, gehiena sutuko naue-nari grazia ematea erabakiz gero, batak nahizbesteak halako suhartasunez jokatuko zenukete,non agian estasian murgildaraziko baizenituzke-te nire zentzumenak, are sakrifizioa gauzatu

baino lehenago ere, eta horixe da behar ezdudana.

— Gaizkia gaizkiagatik nahi izatea da, Jauna,esan nion Rolandi, zure estasiaren osagarriakizan behar luke desiratu behar zenukeen gauzabakarra, eta krimenik gabe ere iritsi badezakezu,zergatik nahi duzu halakorik egin?

— Horrela baizik ezin dezakedalako atsegin-garriki erdietsi, eta leize honetara ez naizelakojaitsi krimen bat burutzeko baino. Ederki askidakit hori gabe ere lortuko nukeela, baina horinahi dut bestea ere lortzeko.

Solasaldi hartan, hasten lehena ni hautatuninduenez, esku batez aurretik eta besteaz atze-tik hasi nintzaion zirrika, eta berak bitartean,nire biluztasunak aurkezten zizkion gorputzekoalderdi guztiak ukitzen zituen gogara.

— Asko falta da oraindik, Teresa, esan zidanipur-mazelak ukituz, haragi eder hauek Suzanne-renak bezain maskurrez beteak eta hilduratuakegon daitezen; erre ere egin ditzakegu neskamaite honenak, ez du sentitu ere egingo; bainazuk, Teresa, baina zuk... liliartean bildutako arro-

sak dira oraindik: ailegatuko gara, ailegatukogara horretara ere.

Ezin duzu imajinatu, Andere, mehatxu horreknola baretu ninduen: Roland ez zen ohartzen,ezbairik gabe, hura eginez nigan barreiatzenzuen lasaitasunaz; akaso ez al zegoen garbi kru-delkeria berrietara menerarazi nahi baldinbaninduen ez zuela ni hiltzeko inolako desiorik?Esana dizut lehen ere, Andere, zorigaitzeangauza orok hunkitzen gaituela, eta harrezkero nilasaituagoa nintzen. Beste poz berri bat! Ni eznintzen ezer egiten ari, eta masa ikaragarri hark,bere baitara uzkurturik, bere hartan zirauen nireastinaldi guztien kontra. Suzanne, jarrera bereanzegoelarik, inguru berdinetan eskuztatua izanzen; baina haragi haiek beste gogortasun bate-koak zirenez, Rolandek askozaz gutxiago laztan-tzen zituen; Suzanne gazteagoa zen, nolanahiere.

— Etsita nago, esan zuen gure erasotzaileak,zigorrik beldurgarrienek ere ez dutela odol tan-tarik ateratzea lortuko ipurdi honetatik.

Bata eta bestea makurtarazi egin gintuen,eta gure makurdurari esker plazerraren lau

bideak aurkezten zitzaizkiolarik, bere mihia bibide meharrenen barnean inarrosi zen; doilorrakbeste bietara tu egin zuen. Aurretik hartu gin-tuen ostera, eta belauniko jarrarazi gintuen bereizterren artean, gure bi bularrak haren baitankitzikatzen ari ginenaren parean aurkitu zirela-rik.

— Ai! Bularrez, esan zuen Rolandek, amoreeman beharko duzu Suzanneren aldean; inoiz ezduzu izan hain titi politik; ikusi, begira zein ongihornitua dagoen!

Eta hori esatearekin batera, dohakabe honenbularra hertsatu egiten zuen bere atzaparrenartean uspeldu arteraino. Orain, ez nintzen nikitzikatzen ari zena, Suzannek hartu zuen nirelekua; bere eskuetan aurkitu orduko, dardoabere zorrotik irten eta inguruan zuen guztia bizi-ki mehatxatzen hasi zen.

— Suzanne, esan zuen Rolandek, horra arra-kasta beldurgarria... Zure amaiera da, Suzanne;sentitzen dut, jarraitu zuen gizon basa honek titi-buruak atximurtuz eta harramazkatuz.

Nireak zupatu eta arinki koskatu egitenzituen bakarrik. Azkenik, Suzanne belauniko jarri

zuen sofaren ertzean. Burua makurtarazi, etajarrera horretan gozatu zen hartaz, naturalazitzaion modu izugarri horretan: oinaze berriekiratzarririk, Suzanne bihurrikatzen ari zen, etaRolandek, inor zapuzterik ez zuelarik nahi, zen-bait ika-mikarekin aski, nire baitan ostatu har-tzera etorri zen, nire lagunarenean sakrifikatuzuen tenplu berera, bitarte horretan hura eten-gabe iraintzeari eta gogaitarazteari utzi gabe.

— Hona krudelki kitzikatzen nauen emagal-du bat, esan zidan, ez dakit zer egingo niokeen.

— Ene, Jauna!, esan nuen, erruki zaitez bera-rekin; ezinezkoa da bere oinazeak mingarriago-ak izatea.

— Horixe baietz!, esan zuen doilorrak... Bali-teke... Ai! Hemen ikusiko banu Kie Enperadoreitzaltsua, Txinak bere errege-aulkian eserita izanduen gizatxarrik handienetako bat, beste gauza-ren bat egingo genuke zalantzarik gabe. Emaz-tea eta bien artean, egunero biktima ugari sakri-fikatzen omen zituzten, hogeita lau orduz bizirikedukitzen zituzten heriotzaren aladura krudele-netan, eta halako larriminezko egoera batean,non beti beren arima eskaintzeko prest baitzeu-

den, nahiz ezin zezaketen halakorik lor munstrohauen ardura krudelen ondorioz, zeintzuk berensorospenei esker aladuretan bizirik mantenduz,ez baitzituzten une batez ere eguzki argitaraateratzen, baldin eta orduantxe heriotza emate-ko ez bazen... Ni bihotz samurrekoegia naiz,Teresa, ez dut deus ulertzen horretaz guztiaz,ikasle bat besterik ez naiz.

Roland sakrifizioa amaitu aurretik erretiratuzen, eta bat-bateko atzeratze honekin ia sartze-rakoan egin zidan beste min eragin zidan.Suzanneren besoetara oldartu zen, eta irri min-garria gehitu zion destainari:

— Izaki maitagarria, esan zion, nola oroitzennaiz gure uztarduraren lehen momentuekin!Inoiz ez dit emakume batek plazer biziagorikeman; inoiz ez dut inor maitatu zu bezala...Besarka gaitezen, Suzanne, urruntzera goaz,agian luzerako.

— Munstroa, erantzun zion nire lagunak bel-durraren beldurrez, urrun zaitez; ezartzen dizki-dazun aladurei ez diezaiezula gehitu zure propo-samen beldurgarriak entzun behar izatearenetsipena; tigre hori, ase ezazu zeure amorrua,

baina behinik behin errespeta itzazu nire atseka-beak.

Rolandek hartu eta etzaulkiaren gaineanetzanarazi zuen, izterrak zeharo irekita, eta sor-kuntzaren mintegia erabat bere eskueran.

— Nire antzinako plazerren tenplua, eginzuen oihu gizon dongeak; zuri, zure lehen arro-sak bildu nituenean hain plazer eztiak eskainizenizkidan horri, neronek esan behar dizkizutagur-hitzak...

Doilor alaenak bere azkazalak barneratuzituen bertan, eta minutu askotxotan haiekinbarrua atzamarka ibili ondoren, minutu horietanSuzannek sekulako oihuminak jaurti zituelarik,odolduta zirenean baizik ez zituen erretiratu. Izu-garrikeria horiekin gainezkatuta, eta luzaroagoeustea ezinezkoa zitzaiola sentituz:

— Ea, Teresa, esan zidan, ea, neskatxa mai-tea, moldatu dezagun hau guztia soka-motzjokoaren ekitalditxo baterako.

Horixe zen, hain zuzen, Rolanden leizeazmintzatu nintzaizun lehen aldian azaldu nizunzorigaiztoko jolas haren izena. Hiruhankakoaren

gainera igo nintzen, gizon zitalak lepo inguruanlokarria lotu, eta nire aurrean jesarri zen; Suzan-ne, egoera lazgarri batean zegoen arren, laztan-ka ari zitzaion bere eskuez; une baten buruan,oinak jarrita neuzkan aulkitxoari tira egin zion,baina inauskaiaz armaturik, soka berehalamoztu eta lurrera jausi nintzen inolako gaitzikgabe.

— Ongi da, ongi da, esan zuen Rolandek,zure txanda da, Suzanne, dena esanda dago, etazuri ere grazia emango dizut abildade berberazasmatzen baduzu.

Suzanne nire lekuan jarria izan zen. Ai, Ande-re, utzidazu ikuskizun beldurgarri honen xeheta-sunak ezkutatzen... Dohakabea ez zen gehiagoitzuli.

— Irten gaitezen, Teresa, esan zidan Rolan-dek; ez zara berriro leku honetara itzuliko zuretxanda iristen ez den artean.

— Nahi duzunean, Jauna, zuk nahi duzu-nean, erantzun nuen; nahiago dut heriotza, pai-rarazten didazun bizitza beldurgarria baino. Gubezalako zorigaiztokoentzat maitagarria izan aldaiteke akaso bizitza?...

Eta Rolandek ziegan giltzaperatu ninduen.Nire lagunek biharamunean galdetu zidaten eazer gertatu zitzaion Suzanneri, eta dena azaldunien; ez ziren batere harritu; denek zorte berbe-ra espero zuten, eta denek, nik ere bai, gure gai-tzen amaiera han ikusten genuenez, lehiazdesiatzen genuen.

Bi urte igaro ziren horrela, Roland bere ohikogaldukerietan, ni heriotza krudel baten itxaropenbeldurgarrian, noiz eta halako batean albiste bathedatu baitzen gazteluan ezen ez zirela soilikgure ugazabaren desioak bete, ezen ez zuelasoilik Venezian gutiziatu zuen paper kopuru ika-ragarria jaso, baizik eta sasi-espeziatan sei milioibidaltzen zizkiotela, eskuarte haiek bere gogaraItaliarantz igarotzeko aukera emanez. Ezinezkoazen gizatxar honek dirutza ederragorik egitea.Errentatan bi milioitik gorako kopuru batekinabiatu zen, imajina zezakeenaren itxaropenakgaindituz: huraxe izan zen Probidentziak presta-tutako adibide berria. Modu berri hura erabilinahi izan zuen oparotasuna soilik Krimenaren-tzat zela konbentziarazteko, eta zorigaitza Ber-tutearentzat.

Gauzak egoera horretan zirela, Roland nirebila etorri zen hirugarren aldiz leizera jaistekoasmoz. Ikaraz nengoen, azkeneko aldiz han izanginenean egin zizkidan mehatxuez oroituz.

— Lasai zaitez, esan zidan, ez duzu zertanbeldurrik izanik, niri bakarrik dagokidan gauzabat besterik ez da... Dastatu nahi dudan lizunke-ria bitxi bat, zuri inolako arriskurik ekarriko ezdizuna.

Atzetik joan nintzen. Eta ate guztiak itxitako-an:

— Teresa, esan zidan Rolandek, etxe hone-tan zuri eta ez beste inori ausartzen naiz kontuhau esatera; beharrezkoa nuen benetan emaku-me zintzo bat... zu beste inor ez dut ikusi, aitordizut, eta neure arreba bera baino nahiago zai-tut...

Harriduraz beterik, argitzeko eskatu nion.— Entzun, esan zidan; fortuna eginda dau-

kat, baina patuak zenbait mesede egin baldinbadizkit ere, berdin abandona nazake une bate-tik bestera; zelatan egon daitezke nire bila, atxi-lotu egin nazakete nire aberastasunen garraio-an, eta ezbehar hori gertatuz gero, soka dut

neure zain, Teresa; emakumeei atseginez dasta-razten diedan plazer horixe bera izango dutzigortzat; konbentzituta nago, egon daitekeenbeste, heriotza hau hagitzez ere eztiagoa delakrudela baino; baina lehen, bihotz-esturak pro-barazi dizkiedan emakumeek inoiz ez didatenezegiarik esan nahi izan, nire kabuz ezagutu nahidut sentsazio hori. Nire eskarmentuz jakin nahidut ea ez al den egia teinkadura horrek hazi-isur-ketaren nerbio tentetzailea bizkorrarazten dionikdastatzen duenari. Heriotza hau joku bat beste-rik ez dela konbentziturik, askoz adoretsuagoegingo diot aurre, zeren ez baita nire existen-tziaren amaiera beldurtzen nauen gauza bat:baditut zenbait printzipio horri buruz, eta mate-ria soilik materia bihur daitekeela etsita nagoe-nez, ez naiz infernuaren beldur nola ez naizenparadisuaren esperoan ere, baina heriotza kru-del baten estirek izutu egiten naute. Ez nuke hil-tzerakoan sufritu nahi: saia gaitezen bada. Nikegin dizudan guztia egingo didazu; larru gorritanjarriko naiz; aulkitxoaren gainera igo, zuk loka-rria lotu, une batez kitzikatu egingo naiz, gero,gauzak sendotasun apur bat hartzen hasten

direnean, aulkitxoa kenduko duzu, eta ni esekitageratuko naiz. Bertan utziko nauzu harik eta nirehaziaren jarioa edo oinazearen imintzioak ikusiarte. Bigarren hori gertatuz gero, bet-betanaskatuko nauzu; bestela izanez gero, Naturaribere kasa iharduten utziko diozu, eta soilikhorren ondoren askatuko nauzu. Ikusten duzu,Teresa, zure eskuetan jarriko dut neure bizia,zure askatasuna eta zure fortuna izango dirajokabide jatorraren sariak.

— Ai, Jauna!, erantzun nuen, badago zerbaitbitxia proposamen horretan.

— Ez, Teresa, exigitu egiten dizut, ihardetsizuen arropak erantziz, baina zintzo joka ezazu;ikus nire konfiantzaz eta nire estimuaz zenbate-ko froga ematen dizudan!

Zertarako balioko zidakeen zalantza egiteak?Ez al zen bada nire jaun eta jabe? Bestetik, irudi-tzen zait egin niezaiokeen kaltea berehala kon-ponduta egongo litzatekeela bera bizirik irauna-razten egundoko arreta jarriko nukeelako: bereugazabandrea bihurtuko nintzateke bizitzahonetan, baina nirekiko izan zitzakeen asmoak

edonolakoak izanik ere, berari itzultzeko bainoez ziren izango ziurtasun osoz.

Prest jarri ginen: Roland ohiko laztanetakobatzuekin supiztu zen; aulkitxoaren gainera igoeta lotu egin nuen. Tarte hartan guztian nahiizan zuen nik iraintzea, bere bizitzako izugarrike-ria guztiak aurpegiratzea, eta egin ere halaxeegin nuen. Dardoak berehala mehatxatu zuenZerua, aulkitxoa erretiratzeko keinua egin zidan,eta nik obeditu. Sinetsiko al duzu, Andere, deusegiazkoagorik ez dago Rolandek uste izan zuenabaino: bere aurpegian plazerraren agerpenakbaizik ez ziren nabarmendu, eta ia une berean,hazi zorrotada azkarrak jaurti zituen sabairantz.Dena isuri ondoren, nik ezertan ere lagundugabe, askatzera joan nintzaion hegan. Txorabia-turik erori zen, baina nire ardurei esker, bereha-la etorrarazi nuen bere onera.

— Ai! Teresa, esan zidan begiak berriz zabal-duz, imajinaezinak dira sentsazio horiek; esandaitezkeen gauza guztiak baino harantzagodoaz: nahi duten guztia egin dezatela orain nire-kin, desafio egiten diot Themisen ezpatari bera-ri. Berriro ere erruduntzat joko nauzu eskerrrik

ez emateagatik, Teresa, esan zidan Rolandekeskuak bizkarrean lotuz, baina zer nahi duzu,ene maitea, ezin zintzotuko naiz neure adi-nean... Izaki maitea, bizia itzuli didazu, eta ni,halere, ez naiz sekula zurearen kontra hain bizi-ki jazarri; Suzanneren zortea deitoratu zenuen,bada orain, berarekin elkartzera eramango zai-tut; bera hilik datzan leizearen barnean barnera-tuko zaitut bizirik.

Ez dizut neure egoera azalduko, Andere, pen-tsa dezakezu nolakoa zen; negarrez lehertuarren ere, zinkurinetan urtu arren ere, ez zidanaditzen. Rolandek leize galgarria zabaldu zuen.Kriseilu bat zeraman hobeto bereiz nezan hurabetetzen zuen gorpu pila, segidan soka bat pasazuen nire besoen azpitik, arestian esan dizudanbezala bizkarraren atzealdean lotuta zeudenak,eta soka horren bidez, leize hartako hondotikhogei bat oinetaraino-edo jaitsiarazi ninduen,gutxi gora-behera bera zegoen lekutik hogeitahamar bat oinetara. Ikaragarri sufritzen nuenjarrera hartan, bazirudien besoak errotik erauzi-ko zizkidala. Zein tamainatako laborriak ez otenituen pairatuko, eta zein etorkizun beltza aur-

kezten zitzaidan! Ehundaka hilotz haien arteanamaituko nituen neure egunak. Ordurako gaizki-tzen hasia nintzen haien kiratsaren medioz.Rolandek, zuloan finkatutako makila bateanbilurkatu zuen soka, eta gero laban batez arma-turik, bere burua kitzikatzen ari zela entzun nion.

— Ea, Teresa, esan zidan, gomendaiozu zurearima Jainkoari, hilobi honetara jaurtitzen zaitu-danean, zain daukazun betiko amildegi horretanmurgiltzen zaitudanean, erdietsiko baitut eldar-nioa; ai... ai... Teresa, ai... eta nire burua bereestasiaren frogez estalita sentitu nuen, bainazorionez, ez zuen soka moztu. Gora ekarri nin-duen atzera.

— Beno!, esan zidan, beldurrik izan al duzu?— Ai, Jauna!— Horrelaxe hilko zara, Teresa, ziur izan, eta

ni pozik izango naiz horretara ohitzen bazaitut.Gora igo ginen... Neure buruaz errukitu behar

al nuen, goretsi egin behar al nuen neure burua?Bere alde egin berri nuenaren saria al zen hura?Baina ezin al zezakeen munstroak besterik egin?Ezin al ziezadakeen bizia edeki? Hura bai gizonzitala!

Rolandek azkenean bere irteera prestatuzuen. Bezperan, gauerdi aldera, ikustera etorrizitzaidan; oinetara makurtu nintzaion, baitaerregurik bizienez askatasuna eman ziezadalaeskatu ere, eta Grenoblera irits nendin beraknahi lukeen diru kopurua gehitu ziezaiola horri.

— Grenoblera? Hori bai ezetz, Teresa, salatuegingo gaituzu bertan.

— Bada, Jauna, esan nion belaunak nire mal-koez hezatuz, zin dagizut ez naizela bertarasekula joango, eta zu konbentzitzeko, utzidazuarren zurekin batera Veneziaraino joaten; agianhan ez dut nire sorterrian bezain bihotz gogorrikaurkituko, eta behin egoki deritzozun lekuan utziondoren, zin egiten dizut santu guztien izeneanez zaitudala gehiago nekaraziko.

— Ez dizut laguntzarik emango, sosik ere ez,erantzun zidan garrazki gizatxar izugarri hark;urrikalmendua, gupida eta esker onarekin loturi-ko gauza oro aski urrun dago nire bihotzetik, etanaizena baino hiru aldiz aberatsagoa izanik ere,inork ez nau ikusiko behartsu bati ezkutu batematen: zorigaitzaren mamuak surtan jartzennau, atsegingarria zait, eta neure kabuz gaizkirik

ezin dudanean egin, zortea bere eskutik hartzenduenaren atseginekin gozatzen naiz. Badituthorri buruzko zenbait printzipio eta ez naiz seku-la horietatik urrunduko, Teresa; pobrea Natura-ren ordenaren barnean dago; indar ezberdinekogizonak sortzean konbentzitu egin gaitu ezber-dintasun hau iraunaraztea nahi zuela, baita gurezibilizazioak bere legeetan zenbait aldaketa eginarren ere; Naturaren aurka joatea litzateke, bereantolamendu gorenen oinarri den oreka suntsi-tzea litzateke; gizartearentzat arriskutsua denberdintasun baten alde lan egitea litzateke;nagikeria eta alferkeriari adore ematea litzateke,pobreak gizon aberatsari nola lapur diezaiokeenerakustea litzateke, honek bere laguntzak ukatunahi izan dionean, eta hori guztia, laguntzahorien medioz pobreak lanik egin beharrik izangabe horiek lortzen ohituta dagoelako.

— Ene! Jauna, zeinen gogorrak diren printzi-pio horiek! Horrela mintzatuko al zinateke betiaberatsa izan ez bazina?

— Baliteke, Teresa, bakoitzak gauzak ikuste-ko bere modua du, hori da nirea, eta ez dut alda-tuko. Frantzian dauden eskaleez kexatzen gara:

nahi izanez gero, ez zen gehiago alerik izangobehingotik; zazpi edo zortzi mila eseki besterikez litzateke egin behar giza enda galgarri hauberehala desagertarazteko. Gorputz politikoakGorputz fisikoaren arau berberak eduki beharlituzke horri buruz. Harrek janda dagoen gizonbatek bere barruan bizirik segitzen utzi behar allieke, horiengatik errukia sentitzen duelako? Ezal ditugu geure soroetatik erauzten landare onu-ragarria ihartzen ari diren belar bizkarroiak?Beraz, zergatik jokatu behar dugu kasu honetanbestela?

— Baina erlijioa, egin nuen garrasi, Jauna,onginahia, gizabidea...

— Zoriona lortu nahi duen ororen behazto-pa-harriak dira horiek, esan zuen Rolandek; nikneurea eraiki baldin badut, gizonaren aurreiritzikaltegarri horien guztien hondakinen gaineanbaizik ez da izan; jainkoen eta gizonen legeeztrufatuz erdietsi dut, neure ibilbidean ahulatopatu dudan aldiro berau sakrifikatuz, gizonenfede onaz baliatuz; pobrea kapustuz eta abera-tsari lapurtuz lortu dut goresten nuen jainkotasu-naren tenplu malkartsua; ez duzula nik bezala

jokatzen? Tenplu horretarako ibilbide estua nirebegien aurrera bezala zureetara ere azaltzenzen; baina nahiago izan dituzun amets hutsezkobertute horiek kontsolatu al zaituzte zure sakrifi-zioetatik? Ez dago astirik, dohakabea, ez dagoastirik, egizu negar zure hutsengatik, sufritu etasaia zaitez bilatzen, ahal baldin baduzu, gores-ten dituzun mamu horien baitan, eskaini diezungurtzek zenbateko galerak ekarri dizkizuten.

Roland bihozgabea, hitz horiek esandakoan,gainera oldartu zitzaidan, eta berriro derrigortuninduen, hainbeste arrazoiz gaitzirizten nuenmunstro haren haragikeria makurrei zerbitzuegitera; orduko hartan uste izan nuen lepoabihurrituko zidala: bere grina ase zuenean, idizil-makila hartu eta ehundik gora kolpe eman zizki-dan gorputz guztian, adieraziz pozik egon behar-ko nukeela ez zeukalako astirik luzaroago ihar-duteko.

Biharamunean, abiatu baino lehen, bere kru-delkeriaren eta basakeriaren ikuskizun berri bateskaini zigun doilorrak, zeinaren adibiderik ezbaita agertzen Androniko, Neron, Tiberio edobeste edozein Wentzeslaoren milaka urteko isto-

rioetan. Denek uste izan zuten gazteluan Rolandbere arrebarekin joango zela, horretarako jan-tziarazi baitzuen; zaldi gainera igotzerakoan,guganantz ekarri zuen. «Horra hor zure lekua,ematxar ziztrina, esan zion biluzik jartzeko agin-duz, nire lagunak nitaz oroit daitezen nahi nukeberen ustez gehien maite dudan emakumeabahian utziz; baina hemen kopuru jakin bat bes-terik behar ez denez, eta agian armak beharrez-koak izango ditudan bide arriskutsu bat egingodudanez, emaxixtrin horietako batekin probatubehar ditut pistolak»; hori esanez, haietako batkargatuz, gutako bakoitzaren bularralderazuzendu zuen, eta azkenik bere arrebarenganaitzuliz: «Zoaz, maripurtzil, esan zion burmuinaktxikituz, zoaz eta esan deabruari Rolandek, mun-duko gaizkilerik aberatsenak, Zeruaren eskuarieta berari ere desafio egiten diola inolako lotsa-rik gabe!». Dohakabeak azken hatsa berehalaeman ez eta, luzaroan iraulkatu zen haren burdi-nen pean: ikuskizun beldurgarri hau odolhotzean aztertu zuen gizatxar malapartatu harketa gugandik betiko urrundu arte ez zion amaie-ra eman.

Dena aldatu zen Roland irten zeneko bihara-munaz geroztik. Bere ondorengoak, gizon eztieta arrazoimenez beteak, atseden eman zigunberehala.

— Hau ez da sexu ahul eta kupera batenzeregina, esan zigun ontasunez; animaliei dago-kie makina horri eragitea; nahikoa laidogarriagertatzen da guk burutzen dugun lanbidea, IzakiGorena alferrikako basakeria horien bidez irain-du beharrik gabe ere.

Gazteluan ezarri zigun ostatua, eta ni berriz,Rolanden arrebak betetzen zituen eginkizunenjabe egin ninduen, horren ordainetan ezer eska-tu gabe; gainerako emakumeak txanponen taila-keta-lanetan ezarri zituen. Lanbide hau ez zeninondik ere hain neketsua, eta horren trukean,logela egokiak eta jaki bikainak ematen zizkietengainera, niri bezala.

Bi hilabeteren buruan, Dalvillek, Rolandenondorengoak, bere adiskidea Veneziara onik iri-tsi zela jakinarazi zigun; hantxe zen kokatu, han-txe zuen bere fortuna eskuratu, eta bantatu zite-keen zorion eta atseden guztiaz gozatu. Huraordezkatu zuenaren zortea, ordea, oso urrun

zegoen harena bezalakoa izatetik. Dalville doha-kabea zintzoa zen bere lanbidean, baina horixebesterik ez zuen behar izan berehala azpiratuaizateko.

Gazteluan oro lasai zegoen egun batean, nonjaun on honen manupean, lana zitala izanagatikere, pozez egiten baitzen, ateak lurrera boteak,zangak gaindituak, eta etxea, gure lagunek noladefenda zezaketen pentsatzeko astirik izanbaino lehen, Jendarmeriako hirurogeitik gora zal-dizkoz betea aurkitu genuen. Errenditu beharrazegoen; ez zegoen modurik besterik egiteko.Basapiztien modura kateatu gintuzten; zaldiengainean lotu eta Grenoblera eraman. «Ene Jain-koa!, esan nuen nirekiko hara sartzean, hortazzorteak urkamendia ekarriko dit, uste ero batenarabera zoriona piztuko zitzaidan herri hone-tan... Gizakion usteak, zein oker zabiltzaten!»

Txanpon faltsifikatzaileen auzia berehala juz-katu zuten; denak lepotik zintzilikatuak izaterazigortu zituzten. Nik neraman arrastoa ikusizutenean, itaunketarik egiteko lana ere alboratuzuten ia, eta besteen modura tratatua izangonintzen, baina azken unean errukia lortzen aha-

legindu nintzen legegizon itzaltsu harengandik,epaimahaiaren ohore, epaile oso, herritar maita-tu eta filosofo burutsu, zeinaren jakituriak etaonginahiak urrezko letretan betiko grabatu bai-tzuten bere izen ospetsua Themiseko tenpluan.Entzun egin zidan; nire fede onaz eta nire zori-gaitzen egiazkotasunaz konbentziturik, nireauzian bere lankideek baino arreta gehixeagojartzeko adeitasuna erakutsi zuen... Ai ene gizonhandia!, omenaldia zor dizut, dohakabe batenesker ona ez da zuretzat nekagarria gertatukoinondik ere, eta hark eskaintzen dizun saria, zurebihotza ezagutzera ematerakoan, berearengozamenik eztiena izango da beti.

S... Jauna bera izan zen nire abokatua; arre-taz entzun zituzten nire kexuak, eta bere hitz-jario adoretsuak besteen gogoak argitu zituen.Herioztera zihoazen txanpon-faltsifikatzaileenaitorpen orokorrek asko lagundu zioten nirekikokezka agertu zuenak eskainitako mintzaldiari:atzipetua izan nintzela, eta beraz errugabea nin-tzela erabaki zuten, edozein salakuntzatatik era-bat libre eta nahi nuena izateko askatasun osoa-ren jabe. Nire babesle honek, zerbitzu hauekin

batera, berrogeita hamar luisetik gorako diru-bil-keta eskurarazi zidan; azkenik, nire begienaurrean nekusan zorionaren egunsentia; baziru-dien azkenik nire susmoak egia bihurtuko zirela,eta nire zorigaitzak amaitu zirela uste izan nuen,baina Probidentziak nahi izan zuen egoera horre-tatik oraindik aski urrun negoela konbentzi nen-din.

Presondegitik irtendakoan, Isereko zubiarenaurrez aurre zegoen aterpetxe batean hartunuen ostatu, bazter-auzoetatik hurbil, non ziurta-tu baitzidaten ondraduki egongo nintzela. Nireasmoa, S... Jaunaren aholkuari jarraituz, bertandenboraldi batez geratzea zen hirian bizibiderenbat aurkitzen saiatzearren, edo bestela Lyoneraitzultzea, hori lortzen ez banuen, S... Jaunakonginahiz eskaini zizkidan gomendio-gutunezbaliatuz. Aterpetxe hartan emandako bigarrenegunean, egoiliarren gela deiturikoan bazkaltzenari nintzelarik, konturatu nintzen oso ondo jantzi-tako emakume gizen batek, Baronesa tituluarenjabe omen zenak, goitik behera aztertzen nin-duela: ni ere neure aldetik berari beha jarri nin-tzen, ezagutzen nuela ere iruditu zitzaidan, elka-

rrenganantz hurbildu, eta besarkatu egin ginen,elkarren ezagutza izan bai baina nola ezin oroitzezaketen bi pertsonen modura.

Baronesak, azkenean, handik aparte erama-nez:

— Teresa, esan zidan, ala oker nabil? Ez alzara zu duela hamar urte Conciergerieko preson-degitik salbatu nuena? Ez al zara Duboisekingogoratzen?

Aurkikuntza harekin apenas poztuagatik,adeitsuki erantzun nion halere, baina kontueduki behar nuen Frantzian izan den emakume-rik abil eta maltzurrenarekin, ez baitzegoenharengandik ihes egiteko modurik. Duboisekadei-erakutsiz josi ninduen, nire zorteaz kezkatu-ta egon zela esan zidan hiri guztiarekin batera,eta jakin izan balu lagun nintzakeela, era guztie-tako eginbideak burutuko zituzkeela Legegizo-netara joaz, haietatik gehienak lagunak zituela-ko, berak esandakoaren arabera. Ni nortasunezahula izaki, emakume hark bere gelara eramannintzan onartu eta neure zorigaitzak azaldu niz-kion.

— Nire lagun maitea, esan zidan berrirobesarkatuz, leku bakartiagoan ikusi nahi izanbazaitut, fortuna egin dudala adierazteko beste-rik ez da izan, eta dudan guztia zure zerbitzuradagoela; begira, esan zidan urrez eta diamantezmukuru zeuden bi kutxatila irekiz, horra hor nireindustriaren emaitzak; Bertutea zuk bezala lau-dorioztatu banu, ordea, egun giltzaperatua edozintzilikatua egongo nintzatekeen.

— Ene Andere, esan nion, krimenen ondoriozbaizik ez baduzu lortu hori guztia, Probidentziak,zeinak beti zuzena izaten amaitzen baitu, ez dizuluzaroan horiezaz gozatzen utziko.

— Okerra da hori, esan zidan Duboisek, ezdezazula imajina Probidentziak beti bertutearenalde jokatzen duenik; erosotasunezko une laburbatek ez zaitzala puntu horretan itsutu. Probi-dentziaren legeen iraupenerako berdin du Pau-lek gaizkirako isuria izatea, Pierrek ongia egiterajotzen duen bitartean. Naturari beharrezkoa zaiobatetik eta bestetik kopuru berdina izatea, etakrimena gauzatzea, Bertutea baino areago,munduko gauzarik axolagabeena zaio; entzun,Teresa, entzuidazu arreta pixka batez, jarraitu

zuen gaizkileak eseriz eta ni ere bere aldame-nean jesarraraziz, zuk baduzu adimena, ene nes-katxa, eta horretaz nahi zintuzket konbentzitu.

Ez da gizonak Bertutearen alde egiten duenhautua zoriona dakarkiona, neska maitea, hainzuzen ere bertutea, Galdukeria bezala, mundua-ren aurrean dugun jokamoldeetako bat besterikez delako. Beraz kontua ez da bati jarraitzea etabesteari ez; auzia bide zuzenetik ibiltzea bainoez da, bertatik urruntzen dena beti okerrean ibi-liko baita. Osoki bertutetsua litzatekeen mundubatean, Bertutea gomendatuko nizuke, sariakhari lotuak egongo liratekeelako, eta horrekzoriona ekarriko lizukeelako hutsik gabe. Guztizustelduta dagoen mundu batean, berriz, galdu-keria baizik ez nizuke aholkatuko beti. Besteenbidetik ez doana, hutsik gabe hilko da; topatzenduen oro aurkako gertatzen zaio, eta ahuladenez, beharrezkoa da berau ezinbestean sun-tsitua izatea. Alferrik da legeek ordena berreza-rri nahi izatea eta gizakiak Bertutearen esparru-ra ekarri nahi izatea; halakorik abiarazteko pre-barikatzaileegiak eta halakorik lortzeko eskase-giak direnez, ibilitako bide horretatik une batez

urrunaraziko dituzte, baina inoiz ez dute lortukohura uzterik. Gizonen interes orokorrak ustelke-riara bideratzen dituenean, haiekin batera gaiz-kindu nahi ez duenak interes orokorraren aurka-ko borrokan ihardungo du. Orain, zer zorion itxa-ron dezake etengabe besteen interesen aurkadabilenak? Esango al zenidake galdukeria delagizonen interesen aurka dagoena? Ados nintza-teke zurekin onak eta gaiztoak kopuru berdineanizango lituzkeen mundu batean bageunde, zerenorduan batzuen interesak besteenekin egingobailuke talka nabarmenki; baina ez da horrelako-rik gertatzen barreneraino ustelduta dagoengizarte batean. Nire grina gaiztoek gizon-emaku-me galduak bakarrik laidoztatuko dituztenez,beste grina gaizto batzuk piztuko dizkiete berenbaitan, lehengoen ordain izango zaizkienak, etagu denok zoriontsu izango gara. Dardara horiorokor bihurtzen da; elkarrenganako talka etakalteak ugariak dira, eta bakoitza, galdu berriaduena berehala berreskuratuz, egoera zoriontsubatean aurkitzen da etengabean. GaldukeriaBertutearentzat baino ez da arriskutsua, ahulaeta herabe denez inoiz ez delako ausartzen deu-

setan hastera; baina lur gainean bera baizikgeratzen ez denean, bere erreinu unagarriaamaituta dagoenean, Galdukeriak ez duenezorduan jada ustelduta dagoena baino laidoztatu-ko, beste grina gaizto batzuk sortuko ditu, bainaez du bertuterik aldaraziko. Nola ez zinen, bada,erreka zulora joango, mundu guztiak jarraitzenzuenaren kontrako norabidea hartuz behin etaberriz? Zurrunbiloak eraman zintzan utzi izanbazenu, zu ere, ni bezala, portura ailegatukozinatekeen. Ibaian gora joan nahi duenak ba aldauka egiterik behera doanak adina bide egunbatean? Probidentziaz ari zatzaizkit beti; baina,nork egiaztatzen dizu Probidentzia horrek orde-na eta, ondorioz, Bertutea maite duenik? Ez alzaizu behin eta berriz bere bidegabekerien etabere aldrebeskerien adibideak ematen ari? Gizo-nak gerrara bidaliz, izurriteak eta gosea ekarriz,alderdi guztietan unibertso usteldu bat sortuz...horrela agertzen al du zure ustez ongirako omenduen maitasun itzel hori? Zergatik diozu zukgrina gaiztokoek nahigabetu egiten dutela, harkere grina gaiztoen bidez baizik jokatzen ez due-nean? Bere eginkizunetan oro galdukeria eta

ustelkeria denean? Bere gurarietan oro krimenaeta desordena denean? Baina bestalde, nondikdatozkigu gaizkira lerrarazten gaituzten mugi-mendu hauek? Ez al da bada bere eskua halako-ak ematen dizkiguna? Ba al dago gure sentsazio-etan bakar bat ere harengandik ez datorrenik?Gure desioetan bakar bat ere bere zeregina izanez denik? Hortaz, arrazoizkoa al litzateke zerbai-tetarako isuria utzi edo eman digula esatea, kal-tegarria edo alferrikakoa zaionean? Grina gaiztohoriek baliagarri baldin bazaizkio, zergatik nahiizan beharko genuke horien aurka gogor egin?Zer eskubiderekin saiatu beharko genuke hurasuntsitzearen alde? Eta nondik ateratzen duzubere ahotsa isilaraziko genukeela? Munduan filo-sofia gehixeagorekin jokatuko bagenu, berehalaberrezarriko litzateke ordena denean, eta horreklegegizonei eta epaileei ikusaraziko lieke ezenberaiek halako zorroztasunez gaitzesten etazigortzen dituzten krimen horiek, aldarrikatzendituzten bertuteak baino erabilpen maila asko-zaz handiagoa dutela zenbaitetan, halakorikinoiz praktikatu ez eta sekula sariztatu ez denarren.

— Baina Andere, erantzun nuen, zure siste-ma beldurgarri horiek besarkatzeko nahikoaahula izanda ere, nola lortuko zenuke nire biho-tzean une oro piztuko lituzketen arrangurakitzaltzea?

— Arrangura ameskeria hutsa da, esan zidanDuboisek; hori ezabatzera ausartzen ez denarima herabearen marmar txepela baizik ez da,Teresa laztana.

— Ezabatzea? Ba al liteke ala?— Ez dago deus errazagorik; egiteko ohitu-

rarik ez dugun gauzez baizik ez gara damutzen;barruko har hori sortzen dizuna sarriagotanberregin, eta berehala isilaraziko duzu; horrenaurka pasioen sugarra eta gogoaren lege ahal-tsuak erabili, eta berehala deuseztuko duzu.Bihotz-zimikoek ez dute krimena frogatzen, azpi-ratzen erraza den arima bat bakarrik adieraztendute; gela honetatik irtetea debekatzen dizunagindu zentzugabe bat entzuten baduzu, ez zarabertatik irtengo arrangurarik gabe, nahiz ziuregon irtetearekin ez diozula inori kalterik egiten.Beraz ez da egia krimenak soilik eragin dezakee-la arrangurarik. Krimenen ezerezaz eta Natura-

ren plan orokorrarentzat horien beharraz kon-bentziturik, halakorik egin ondoren sentiturikoarrangura garaitzea bezain erraza izango zaigugela honetan geratzeko jaso duzun agindu ez-legezkoaren ondoren bertatik irteteak eragingodizuna isilaraztea. Gizonek krimentzat dauzka-ten gauza guztien azterketa sakon bat eginezhasi beharra dago horrela deiturikoa berenlegeen eta beren nazio ohituren urratzea baizikez dela konbentzitzeko; Frantzian krimen deri-tzotena ez dela krimen handik berrehun legoara;ez dagoela ekintza bakar bat ere mundu osoanunibertsalki benetan krimentzat joa denik; alerikere ez, hemen makurra edo gaitzesgarria izana-gatik ere, hemendik zenbait miliatara goresga-rria eta bertutetsua ez denik; den-dena iritzi etageografia kontua dela, eta beraz, zentzugabeadela nork bere burua bertuteak gauzatzerabehartzea, beste nonbait galdukeriatzat dauka-tenean, eta halaber, krimenetatik ihes egitera,beste klima batean ekintza bikaintzat daukate-nean. Gogoeta hauen ondoren galdetu nahi nizu-ke ea arrangurarik izan al dezakedan, baldin etanire atseginez edo nire gogoz, Txinan Bertute

bat baizik ez den krimen bat burutzen badutFrantzian; ea zorigabekoa bilakatu behar aldudan, miresgarriki neure buruaren kaltetanihardun behar dudan, Frantzian zenbait ekintzaburutu nahi izan ditudalako, horiengatik Siamenerre egingo ninduketenean. Orain, arrangurakdebekuaren arabera bakarrik baldin badu izate-rik, soilik eragozpenen ondorioetatik sortzenbada, baina inondik ere ez burututako ekintzeta-tik, mugimendu jakintsua al da norberaren bai-tan existi dezan uztea? Ez al da ergelkeria bere-hala ez isilaraztea? Ohitu gaitezen arrangurarikeragin berri duen ekintza hori axolagabetzatjotzen; munduko Nazio guztietako ohitura etausadioen azterketa hausnartuaren arabera epai-tu dezagun; eta lan honen ondorio gisa, berregindadila ekintza hori, den bezala, ahal den bezainsarri; edo hobe oraindik, berau baino gogorrago-ak diren beste ekintza batzuk ere egin daitezela,beste batzuekin bateratu daitezela, hartarahobeto ohitu gaitezen, zeren ohiturak eta arra-zoiak berehala suntsituko baitute arrangura,agudo aski ezabatuko baitute ilunbeetako mugi-mendu hori, soilik ezjakintasunaren eta hezkun-

tzaren fruitu dena. Hortik aurrera sentitukodugu, ezertan benetako krimenik ez dagoenezgero, ergelkeria dela damutzea, eta herabekeriadela baliagarria edo atsegingarria gerta dakigu-keen oro egitera ez ausartzea, hori lortzeko gain-ditu beharreko oztopoak edonolakoak izanik ere.Berrogeita bost urte dauzkat, Teresa, nire lehenkrimena hamalau urterekin egin nuen. Gogai-tzen ninduten lotura guztietatik askatu ninduenhorrek; harrezkero, ez diot utzi fortunaz ereinda-ko ildoan haren atzetik korrika ibiltzeari, ez dagokrimen bakar bat ere egin edo eginarazi ez duda-nik... eta sekula ez dut arrangurarik ezagutu.Dena dela, ia lortzekotan nago; bizpahiru kolpezorioneko gehiago, eta beste modu batera nireegunen amaieran izango nukeen erdipurdikoegoera edukitzetik, errentan berrogeita hamarmila liberatik gora edukitzera pasatuko naiz.Berriro diotsut, ene laztana, dohatsuki urratuta-ko bide honetan sekula ez dizkit arrangurak berearantzak sentiarazi. Ezbehar beldurgarri batekgailurretik amildegira erroiztuko banindu bet-betan, ez nintzateke gehiago horretan saiatuko,gizonez edo nire zorigaitzaz urrikalduko nintza-

teke, baina beti bakean egongo nintzatekeneure kontzientziarekin.

— Hala izan bedi, Andere, erantzun nuen,baina arrazoimenez azter ditzagun zure printzi-pio horiek berak; zer eskubidez eskatu nahi dida-zu nire kontzientzia zurea bezain irmoa izandadila, baldin haurtzarotik aurreiritzi berberakgainditzera ohituta ez badago? Zertan oinarritu-ta eskatzen duzu nire izpirituak, zurea bezalaantolatuta egon gabe, sistema berberak onarditzala? Onartzen duzu Naturaren baitan ongia-ren eta gaizkiaren kopuruak batuta daudela, etaondorioz, badirela zenbait gizaki ongia egitendutenak, eta beste batzuk gaizkirako isuria dute-nak; nik egin dudan aukera beraz Naturan ber-tan dago; horren ondotik, nolatan eskatzen dida-zu berak ezarri dizkidan arauetatik urrun nadila?Diozunez, zoriona aurkitu duzu ibili izan zarenbide horietan barna: ongi da, Andere, baina zerdela-eta ez dut nik berdin-berdin aurkituko niibili izan naizenetan? Ez dezazula imajina, beste-tik, legeen zaintzak atseden luzean uzten ditue-nik bere aurka dabiltzanak, ikusi berria baituzuhorren adibide beldurgarri bat; hamabost gaizki-

leetatik, zeintzuen artean ni bizi bainintzen, batbakarrik irten da bizirik, eta beste hamalaurakdesohorez hil dira...

— Eta hori al da zuk zorigaitza diozuna?,berrekin zion Duboisek. Baina zer da desohorehori printzipiorik ez daukanarentzat? Oro gaindi-tuta dugunean, gure begien aurrean ohoreaaurreiritzi bat, omena gauza axolagabea, erlijioaameskeria eta heriotza erabateko deuseztapenabesterik ez direnean, ez al da gauza bera orduanurkamendian hiltzea edo norberaren ohean?Munduan bi eratako gizatxarrak daude, Teresa,fortuna boteretsu batek edo entzute miragarribatek amaiera lazgarri honetatik babesean jar-tzen dituenak, eta harrapatutakoan halakorikeragozten saiatuko ez direnak. Azken hau onda-sunik gabe jaioa denez, desio bakarra edukibehar luke bizkorra baldin bada: aberatsa izateaedozein preziotan; lortzen baldin badu, nahizuena izango du, eta pozik egotekoa da hori;ordea, egurtua baldin bada, zer deitora lezakeezer galtzekorik ez duenean? Legeak, hortaz,baliogabeak dira gaizkile guztien aurrean: bote-retsuarengana iristerik ez dutelako, eta ezinez-

koa delako dohakabea horien beldur izatea,duen baliabide bakarra bere ezpata baita.

— Eta zuk benetan uste al duzu, ekin nion,Justizia zerutarrak ez diola itxarongo krimenakmundu honetan beldurtzerik lortu ez duenari?

— Uste dut, iharduki zuen emakume arrisku-tsu honek, Jainkorik baldin balitz, ez zatekeelahainbeste ogen izango lur gainean; uste dutbenetan ogenik bada, edo nahasmendu hauekJainko horren aginduak dira, eta orduan izakibasatia litzateke, edo bestela halakorik eragotziezinean dabil, eta une horretatik, Jainko ahulalitzateke; eta batean nahiz bestean, izaki higuin-garria litzateke, bere errainuari desafio egin etabere legeak mesprezatu behar dizkiodan izakibat. Ai, Teresa! Ateismoak ez al du bi muturhauetako edozeinek baino gehiago balio? Horixeduzu nire sistema, neska maitea, haurtzaroazgeroztik dago nigan sartua, eta bizitza guztianez dut hartaz arnegatuko, ziurtasun osoz.

— Bihotz-ikara batean jartzen nauzu, Ande-re, esan nuen zutituz, barkaidazu zure sofismaketa zure irainak gehiago entzun ezina.

— Egon zaitez pixka bat, Teresa, esan zuenDuboisek bertan geldiaraziz, ezin baldin badutzure arrazoimena garaitu, gutxienik utzidazuzure bihotza gatibatzen. Zure beharra daukat, eziezadazu zeure laguntza ukatu, hona hemenmila luis, zureak izango dira kolpea egin orduko.

Une hartara ailegaturik, eta ongia egitekodudan jaidurari bakarrik entzunez, bet-betangaldegin nion Duboisi ea zer zen hura guztia,ahal banu, burutzeko prestaeratan zerabilen kri-men hura zapuzteko asmoz.

— Begira, esan zidan; erreparatu al diozuLyongo negoziogizon gazte horri? Lauzpabostegun dira hemen bazkaltzen duela.

— Nor? Dubreuil?— Horixe, hain zuzen.— Eta?— Zutaz maiteminduta dago, isilmandatu

hori egin zidan. Zure ibilera eratsu eta eztia ika-ragarri gustokoa du, zinez maite du zure xalota-suna, eta zure bertuteak liluratuta dauka. Elabe-rrietako maitale honek zortziehun mila frankodauzka urretan eta paper-dirutan bere ohe albo-ko kutxatila txiki batean. Utzidazu gizon honi

sinestarazten onartzen duzula berari entzutea;hala den edo ez den, zer axola dio? Hiritik kan-pora ibilalditxo bat proposa diezazun bultzatukodut, ibilaldi horretan zurekiko kontuetan aurreraegingo duela sinestaraziko diot; jostaketan ibili-ko zara berarekin, kanpoan edukiko duzu ahalduzun luzaroen, eta tarte horretan ostu egingodiot, baina ez dut ihes egingo. Bere ondasunakTurinen direnean, ni oraindik Grenoblen egongonaiz. Gu begiz jo ez gaitzan ahalik eta arteziarikgehiena erabiliko dugu, bere ikerkuntzetanlaguntzen ari garen itxurak egingo ditugu, etahorrela, nire irteera iragartzen denean, ez dabatere harrituko, zuk atzetik jarraituko didazu,eta mila luis horiek Piemonteko lurretara iristera-koan emango zaizkizu.

— Onartzen dut, Andere, esan nion Duboisi,arrunt deliberatuta Dubreuil lapurreta haren jaki-naren gainean jartzera; baina pentsa ezazu,gehitu nuen gaizkile hura hobeto tronparaztea-rren, Dubreuil nitaz maiteminduta baldin bada-go, horren berri emanez edo bere eskuetanjarriz, askozaz gehiago lortuko dudala zuk haritraizio egiteagatik eskaintzen didazuna baino.

— Hori da hori, neska!, esan zidan Duboisek,horixe da nik ikasle on bat esaten dudana, hasianago sinesten Zeruak niri baino trebezia gehiagoeman dizula krimenerako. Bada, jarraitu zuenidazten ari zen bitartean, tori hogei mila ezkutu-ko bilete hau, uko egiozu orain.

— Ondo gordeko naiz hori egitetik, Andere,esan nuen biletea hartuz, baina gutxienez nirezorigaiztoko egoerari eta nire ahuldadeari ego-tziozu zure limurkerietara makurtzean egitendudan hobena.

— Zure adimenari nahi nioke egotzi, esanzidan Duboisek, baina zuk nahiago baduzu zurezorigaitzari leporatzea, nahi duzun bezala izangoda; beti niri zerbitzatu eta pozik izango zara.

Dena konpondu zen; gau hartatik bertatik,Dubreuilekin solasean zertxobait gehiago egitenhasi nintzen, eta benetan nirekiko nolabaitekojorana bazuela egiaztatu ahal izan nuen.

Deus ez zegoen nire egoera baino gauzakorapilatsuagorik: proposaturiko krimen horreta-ra prestatzetik aski urrun nintzen dudarik gabe,urretan hamar mila aldiz gehiago izanda ere;baina emakume hau salatzea sekulako nahiga-

bea zen niretzat, guztiz arbuiagarria baitzitzai-dan hamar urte lehenagotik askatasuna zor nionizaki bat heriotzaren mende uztea. Nahikonukeen krimena eragozteko moduren bat aurki-tu hura zigortzera behartu gabe, eta Duboisbezain gaizkile eskarmentatua ez zen beste edo-norekin erdietsiko nukeen. Hona hemen, beraz,zer egitea deliberatu nuen, emakume beldurga-rri honen jukutria ilunek nire egitasmo zintzoeneraikuntza osoa eraitsi ezezik, haiek oldoztu iza-nagatik zigortua izango nintzela jakin gabe.

Ibilaldirako ezarritako egunean, Duboisekbere gelan bazkaltzera gonbidatu gintuen biok,guk baietsi, eta bazkaldu ondoren, Dubreuil etabiok, prestatu ziguten zalgurdia presatzera jaitsiginen: Duboisek ez zigunez behera lagundu, unebatez Dubreuilekin bakarrik aurkitu nintzen,irten aurretik.

— Jauna, esan nion oso azkar, entzuidazuarretaz, zirkinik ere egin gabe, eta zehatz-mehatz adi ezazu esatera noakizuna; ba al duzulagunik ostatu honetan?

— Bai, badaukat lankide gazte bat, nireburuaz bezala fio nintekeena.

— Bada, Jauna, zoaz berehala eta aginduiezaiozu zure gela une batez ere ez uzteko, gupaseoan gabiltzan bitarte guztian.

— Baina neronek daukat gela horretako gil-tza, zer zabiltza halako ardura eta kontuekin? Ezal da gehiegi?

— Uste duzuna baino funtsezkoagoa da,Jauna, otoi, sinetsidazu, edo ez naiz zurekinirtengo; gurekin bazkaldu duen emakumea gaiz-kilea da, eta elkarrekin egingo dugun irtenaldiabitarte horretan erosoago lapurtzeko baizik ezdu antolatu; azkar mugi zaitez, Jauna, begiradaukagu, eta arriskutsua da; emaiozu giltza zurelagun horri, zure gela barruan egon dadila eta ezdadila bertatik mugi gu itzuli artean. Zalgurdibarruan garenean argituko dizut gainerako guz-tia.

Dubreuil adi-adi zegoen, eta bostekoa luzatuzidan eskerrak emanez; jasotako aholkuariburuzko aginduak ematera joan zen hegan, etaitzulitakoan, abiatu egin ginen; bidean gindoaze-larik, abentura guztiaren korapiloa azaldu nion,nireak ere kontatu nizkion, eta halako emakumebat ezagutzeko parada eskaini zidaten nire bizi-

tzako gorabehera tamalgarrien jakinaren gai-nean jarri nuen. Gizon gazte, zintzo eta sentibe-ra honek, atseginez egin berria nion zerbitzuarenesker onik beroena aitortu zidan, nire zorigaitze-kiko kezka agertu eta bere eskuaren dohainazhaiek arindu ote zitzakeen proposamena eginzidan.

— Oso zoriontsua egingo ninduke fortunakzurekiko izan dituen hutsegiteak zuzendu ahalizateak, Andereño, esan zidan; nerau naiz neurenagusi, ez nago inoren mende. Genevara joangonaiz zure aholku onei esker salbatu ditudan diru-tzen inbertsio garrantzitsu bat egitera, eta zukere jarraituko didazu; hara iritsitakoan senar-emazte bilakatuko gara, eta titulu hori duzulabaizik ez zara agertuko Lyonen, edo nahiagobaduzu, Andereño, mesfidantzaren bat baldinbaduzu, neure sorterrian emango dizut neureizena.

Halako eskaintza batek gehiegi lausengatzenninduen errefusatzera ausartzeko; baina ezzitzaidan komeni hura onartzea, ez behinik behinhartaz damutzera eraman zezakeen guztiaDubreuili ikusarazi baino lehen; bihotzez estima-

tu zidan neure samurtasuna, eta lehia biziagobatez baizik ez ninduen hertsatu... Zeinen izakidohakabea nintzen! Zorion hura, halakorik seku-la ezin neureganatzearen nahigabea biziago bai-zik ez sentitzeko agertu behar zitzaidan! Beraz,ezin zitekeen nire bihotzean inolako bertuterikpiztu aladurarik eragin gabe!

Gure arteko elkarrizketak hiritik bi legoaraeramanak gintuen ordurako, eta Isere ibaiertze-ko zenbait etorbidetako freskotasunaz gozatzerajaistekoak ginen, bertatik paseoan ibiltzekoasmoa baikenuen, non eta halako batean,Dubreuilek esan zidan arrunt gaizki sentitzenzela... Behera jaitsi zen, sekulako goralarriekharrapatua zuten ustekabean; berehala sarrara-zi nuen zalgurdian, eta hirirantz abiatu ginenziztu bizian. Dubreuil hain zegoen gaizki, nonbere gelara eraman behar izan baikenuen; ego-era hark harrituta utzi zuen hantxe aurkitugenuen lankidea, agindu bezala handik irten ezzena; medikua iritsi zen, ene Jainkoa! Pozoituegin zuten Dubreuil! Zorigaiztoko berria izanorduko, Dubois doilorraren gelara abiatu nintzenkorrika. Aldegina zen ordurako; neure gelara

joan nintzen, armairua bortxatua zegoen, neuz-kan diru eta piltzar apurrak lapurtu zituzten;Dubois, ziurtatu zidatenez, baziren hiru orduTurin alderantz korrika abiatu zela. Ez zegoendudarik ere bera izan zela krimen mordo harenegilea; Dubreuilen gelan izan zen, bertan jendeatopatzearekin minduta nirekin mendekatu zen,eta Dubreuil pozoitu zuen bazkalorduan, hartara,gu itzultzerako lapurreta gauzatua balu, gizongazte honek, bere biziaz arduratuago fortunaostu zuenari jarraitzeaz baino areago, ihes egi-ten utziko ziolako segurtasunean, eta heriotza-ren ezbeharra nire besoetan jazoz gero, nolabaitesateko, bera baino susmagarriagoa izango nin-tzatekeelako itxura osoz; ezerk ez zigun bereburubideen berririk ematen, baina ba al zitekeenbestela izatea?

Dubreuilen gelara itzuli nintzen berriro; ezzidaten utzi berarengana gehiago hurbiltzen;kexatu egin nintzen ezespen hartaz, eta horrenarrazoia azaldu zidaten. Dohakabea hilzorianzegoen, eta jada, Jainkoaz baizik ez zen ardura-tzen. Nolanahi ere, barkatu egin zidan, erruga-bea nintzen, hala ziurtatu zuen berak; nire aurka

ihardutea debekatu zuen espreski; azkenik hilegin zen. Begiak itxi zituen orduko, haren berriematera presatu zen lankidea, lasai egotekootoiztuz. Ai ene! Egon al nintekeen ordea? Egonal nintekeen negar saminik egin gabe zorigaitze-tik ateratzera hain eskuzabalki apaldu zitzaidangizona galdu ondoren? Gera al nintekeen miseriagorrira jaurti ninduen lapurreta hura deitoratugabe, hartatik orduantxe irten berria nintzelarik?«Izaki beldurgarri halakoa!, egin nuen garrasi;zure printzipioek horretara gidatzen bazaituzte,harritzekoa al da horiek gorrotatzea, eta bihotzoneko pertsonek horiek gaitzestea?» Baina aldezedo moldez, kaltetu gisa ari nintzen arrazona-menduetan, eta Duboisek aldiz, burutu berriazuen hartan bere zoriona eta bere interesa bai-zik ikusten ez zuenez, beste era arrunt desberdinbateko ondorioak zerabiltzan dudarik gabe.

Dena aitortu nion Valbois izeneko Dubreuilenlankideari, bai galdu zuen pertsonaren aurkaamainatu zutena eta bai neroni ere gertatuzitzaidana. Errukitu egin zitzaidan, zinez deitora-tu zuen Dubreuilen hilketa eta gaitzetsi eginzuen Duboisen asmoak jakin orduko salatzera

joatea eragotzi zidan gehiegizko lañotasun hura.Biok elkarrekin bat etorri ginen ezen, beste herribatean segurtasunean jartzeko lau ordu besterikbehar ez zituen munstro hura, bere atzetik abia-tzeko abisua eman baino lehen izango zela ber-tan; gastu ugari kostatuko zitzaigula, ostatukojabea egitera gindoazen salakuntzarekin ogenhartan nahastuta gera zitekeenez eta bereburua irmoki defendatuz, nerau ere zapaltzerairits litekeela agian, eta ni... urkamenditik iheseginda banengo bezala ari nintzela arnasa har-tzen Grenoblen. Arrazoi horiek halako tamainankonbentzitu eta beldurtu ninduten non erabakibainuen hiri hartatik S... Jn. nire babeslearen bai-menik jaso gabe alde egitea. Dubreuilen lagunakonetsi egin zuen irteera hura; ez zidan ezkutatuabentura hura guztia argitara azaltzen bazen,esanaraziko zizkioten aitorpenek estuasunbatean jarriko nindutela, berak ardura handizjokatu arren, bai Duboisekiko nuen adiskidetasu-nagatik nola bere lagunarekin egina nuen azkenibilaldiarengatik; horren arabera, berak aholkatuzidan inor ikusi gabe abian jar nendila, ziur ego-nik bere aldetik ez zuela sekula nire aurka ihar-

dungo, errugabetzat bainindukan, eta soilik nireahuldadea sala zezakeela gertatu berria zen har-tan guztian.

Valboisen gomendioak hausnartuz aitortunuen horiexek zirela egokienak, errudunaren tra-zak neuzkala bezain gauza ziurra baitzen bene-tan ez nintzela; neure alde neukan gauza baka-rra ibilaldi unean Dubreuili egindako gomendioazela, baina esan zidaten moduan, hiltamuanberak oker azaldu ondoren, ezin zitekeela izangaraipenaren ziurtatzaile, ez behinik behin har-tatik ezer espero izateko modukoa; halatan,berehala erabaki nuen zer egin; jakinaren gai-nean jarri nuen Valbois.

— Gustokoa nuke, esan zidan, nire lagunakzuretzako zenbait xedapen eman izan balit,atsegin handienaz beteko nituzke, eta halaber,gogokoa izango litzaidake esan izan balit beregela zaintzea zuri zor zizun gauza zela; bainaberak ez zuen horrelakorik egin, eta horrenbes-tez, soilik bere aginduak betetzera mugatutanago. Beragatik pairatu dituzun zorigaitzek nirekabuz zerbait egitera deliberarazi naute, ahalbaldin badut. Gaztea naiz, nire fortuna urria da,

familiari berehala Dubreuilen kontu ematerabehartuta nago; utzidazu, beraz, onartzeko erre-gutzen dizudan zerbitzu txiki honetara bakarrikmuga nadila; hona bost luis, eta hona Chalon-sur-Saone nire sorterriko emakume merkatarizintzoa; horra itzuliko da Lyonen hogeita lauorduko geldialdi bat egin ondoren, nora deituabaitzuten zenbait aferek; bere eskuetan jarrikozaitut; Bertrand Anderea, jarraitu zuen Valboisekemakume horrengana gidatuz, hona arestianaipatu dizudan gaztea; zure ardurapean jartzendut, lan bat aurkitu nahian dabil. Lehiaz eska-tzen dizut, nire arreba bera balitz bezala zaindezazula, eta bere pertsonari, bere leinargiarieta bere heziketari dagokion zer edo zer gurehirian aurkitzen eginahalak egin ditzazula; deusordaindu beharrik ez dezala izan, horren guztia-ren kontu emango dizut elkar ikusten dugunlehen aldian. Adio, Andereño, jarraitu zuen Val-boisek besarkatzeko baimena eskatuz; BertrandAnderea eguna urratzearekin batera abiatukoda; jarraiozu, eta zorion apur bat gehiago izandezazula agian aurki berriz elkar ikusteko pozaizango dugun herri horretan.

Sakonean deus zor ez zidan gizon gaztehonen zintzotasunak malkoak isurarazi zizkidan.Izan ere hain dira eztiak jokaera jatorrak, horren-beste denboran gorrotozkoak baizik dastatu ezdirenean! Onartu egin nituen bere dohaintzaketa zin egin nion egunen batean haiek itzuli ahalizateko modua lortu arte lan egingo nuela. Ondi-kotz!, pentsatu nuen erretiratzean, bertute berribat gauzatzeak zorigaitzean amildu baldinbanau ere, aurkituko ahal dut behinik behinlehendabiziko aldiz neure bizitzan kontsolamen-durako itxaropen bat atsekabeen zurrunbilo lar-deriatsu honetan, nora amildu nauen berriro erebertuteak!

Goiz zen: arnasa hartu beharrak Isere ibaikokairaino jaitsiarazi ninduen, bertan une batezpaseatzeko asmoz; eta antzekoetan ia beti ger-tatu ohi zaidan bezala, oso urruti eraman nindu-ten neure gogoetek. Inguru isolatu batera ailega-turik, eseri egin nintzen patxadatsuago azter-tzearren; nolanahi ere, gaua gainera etorriazitzaidan erretiratzea pentsatu nuenerako, etahalako batean, hiru gizonek harrapatzen nindu-tela sentitu nuen. Batek ahoa estali zidan

eskuaz, eta beste biek, zalgurdi baten barrurajaurti ninduten arrapalada bizian. Nirekin baterasartu ziren, eta airean joan ginen hiru ordu luze-tan, bidelapur hauetako inork hitzik zuzendu ezeta nire galderetako bati ere erantzun gabe.Errezelak jaitsita zeuden eta ez nuen deus ikus-ten: zalgurdia etxe baten ondora iritsi zen, ateakzabaldu ziren harrera egiteko, eta berehala itxiziren. Nire gidariek garraiatzen ninduten, zenbaitgela aski ilunak zeharkatu genituen horrela, etaazkenik, haietako batean utzi ninduten, aldame-nean argia sumatu nuen beste gela bat zegoela-rik.

— Gera zaitez hor, esan zidan nire ebaslee-tako batek bere lagunengana erretiratuz, lasterjende ezaguna ikusiko duzu.

Eta desagertu egin ziren, ate guztiak kontuhandiz itxiz. Ia aldi berean, argitasuna sumatunuen gela hartako atea ireki egin zen, eta berta-tik, eskuan kandela zuela, ba al dakizu, Andere,nor ikusi nuen irteten, asma ezazu nor izan zite-keen... Dubois... Dubois bera, dudarik gabe men-deku-nahi bizienaz amorratzen zegoen munstrobeldurgarri hura.

— Zatoz, neska xarmangarria, esan zidanharrokeriaz, zatoz eta jaso ezazu nire lepotikerdietsi dituzun bertuteen saria... eta eskuaherraz estuturik... ai, emaziztrina! Erakutsikodizut nirekin azpikerietan ibiltzen!

— Ez, ez, Andere, esan nion brastakoan, ez,nik ez dizut azpikeriarik egin inola ere: ikerezazu, nik ez dut salakuntza txikienik ere egin zukezkarazi zaitzakeenik, hitz txikienik ere ez dutesan zu kinka larrian jar zaitzakeenik.

— Baina ez al duzu nik oldoztutako krimena-ren kontra ihardun? Ez al duzu zuk eragotzi, izakiezdeus horrek? Zigortua izan behar duzu horre-xegatik...

Sartzen ari ginenez, ez zuen astirik izan ezergehiago esateko. Igaroarazi ninduten gela hurahandioski bezain bikainki argitua zegoen;barren-barrenean, otomana batean etzanik,gizon bat zegoen tafetan airakorrezko txabusinabatez jantzia, berrogei urte ingurukoa, berehalaazalduko dizudana.

— Monsinore, esan zuen Duboisek nire aur-kezpena eginez, hementxe dauka nahi zuen per-tsona gaztea, Grenobleko herri guztia kezkatan

eduki zuena... hitz batean esateko, Teresa ospe-tsu hura, zenbait txanpon-faltsifikatzailerekinbatera zintzilikatua izatera zigortua, eta beretolesgabetasun eta bere bertutean oinarrituzgerora askatu zutena. Aitortuko du berorreknolako trebetasuna daukadan berori zerbitzatze-ko, Monsinore; duela lau egun, adierazi zidanzein irrika bizia sentitzen zuen berorren grineta-ra hura makurtarazteko; eta gaur, hona ekarridiot; agian nahiago izango du Lyongo Benedita-rren komentuko egoiliar eder hura baino, berdin-berdin gutiziatu zuena eta une batetik besteraailegatuko dena: azken honek bertute fisiko etamorala du, beste hark sentimenduena baino ez;baina bere izatearen parte bilakatu du, eta bero-rrek ez du inon aurkituko xalotasunez eta zintzo-tasunez beteagoa den izakirik. Bata eta bestea,biak dira berorrentzat, Monsinore: gaur gaueankita ditzake, edo bat gaur eta bestea bihar. Nirepartetik, utzi egingo dut: niganako izan dituenontasunek Grenoblen izandako abenturarenberri ematera bultzatu naute. Gizon bat hilik,Monsinore, gizon bat hilik! Banoa.

— Eh! Ez, ez, laztana, egin zuen garrasi lekuhartako nagusiak, gera zaitez eta ez dezazulaezeren beldurrik izan nik babesten zaitudanean!Zerori zara nire plazerren muina; zerorrek baka-rrik daukazu horiek ernarazteko eta asetzekoartea, eta zenbat eta krimen gehiago burutu,orduan eta berotzenago da nire burua zurekin...Baina delako Teresa hori ere ederra da... etaniregana zuzenduz: zenbat urte dituzu, neska-txa?

— Hogeita sei urte, Monsinore, erantzunnuen, eta hamaika nahigabe.

— Bai, nahigabeak, zorigaitzak; badakit horiguztia, horrexek laketarazten nau, horixe da niknahi dudana; ordenan jarriko dugu guztia, zureatsekabe guztiak bukaraziko ditugu; ziurtatzendizut hogeita lau ordutan ez zarela gehiagodohakabea izango... Eta barre-algara beldurga-rriak eginez... Ez al da egia, Dubois, nik baduda-la neska gazte baten zorigaitzak bukaraztekomodu seguru bat?

— Bai noski, esan zuen izaki gorrotagarriak;eta Teresa nire lagunetako bat ez balitz, ez niokehona ekarriko; baina bidezkoa da berak nigatik

egin duena ordain diezaiodan. Berorrek ez lukeinoiz imajinatuko, Monsinore, zein baliagarriaizan zaidan izaki maite hau Grenobleko nireazken aferan; berorrek nahi izan du nire eskerta-sunaz baliatu, eta otoi eskatzen diot zabalkirokonpli dezala.

Proposamen horien iluntasunak, Duboiseksartzean esandakoak, nirekin tratua izan zuenpertsona motak, eta iragarri zuten neska gaztehark, orok, adierazgaitza den nahasmendu batezbete zidan bet-betan irudimena. Izerdi hotz batzeridan poroetatik, eta korderik gabe lurreraerortzeko zorian egon nintzen: une horretantxeargitu zidan gizon honen jokabideak zer asmozuen. Deitu egin zidan, bi edo hiru musu emanezhasi zen, gure ahoak elkartzera behartuak izanzirelarik; nire mihia beregana erakarri zuen,zupatu egin zuen, eta berea zintzurraren hondo-raino barneratuz, arnasa ere zurgatzen ari zitzai-dala zirudien. Burua bere bular-magalera maku-rrarazi zidan, eta ileak goratuz, nire lepoarenatzealdea aztertu zuen arretaz.

— Ene! Zein atsegingarria, egin zuen oihualderdi hori bortizki estutuz; sekula ez dut ikusi

ezer hain ondo jarririk; zoragarria litzateke horitriskatzea.

Azken proposamen honek nire zalantza guz-tiak uxatu zituen: argi ikusi nuen grina bihozga-beko lizunkoi horietako baten etxean nintzela,diru trukean lortzen dizkieten biktima dohaka-beei oinazeak edo heriotza eraginez beren gura-ri desiragarrienak dastatzen dituen horietakobaten etxean, eta halaber, bertan bizia galtzekoarriskutan nintzela.

Une hartan atea jo zuten; Dubois irten, etaarestian aipatutako lyondar neska gaztea ekarrizuen berehala.

Saia gaitezen orain nirekin ikusiko dituzun bipertsonaia berri hauen zirriborro bat egiten.Inoiz bere izenik edota egoerarik jakiterik izan ezdudan Monsinore hori, lehen esan dizudan beza-la, berrogei urteko gizona zen, meharra, argala,baina osakeraz indartsua; bere gihar ia beti puz-tuek, bilo latz eta beltz batez estalitako besoengainetik goratuek, indarra eta osasuna iragar-tzen zuten berarengan; bere begitartea osokisuak hartua zeukan, bere begi txikiak beltzaketa bihurriak ziren, hortzak ederrak, eta nolabai-

teko xarma bat zuen bere hazpegi guztietan;ongi osaturiko gorpuzkera hura, erdi mailarengainetik zegoen, eta amodioaren miztoak, sarri-txotan ikusi eta sentitu ahal izan nuenak, oinbe-teko luzeera zuen eta zortzi hazbete bainogehiagoko zirkunferentzia. Tresna lehor, urdurieta beti apartsu hura, zeinaren gainean zainmardul batzuk ikus baitzitezkeen are beldurga-rriagoa egiten zutenak, airean egon zen, saiohark iraun zuen bost edo sei orduetan zehar,minutu batez ere beheratu gabe. Ordura arte eznuen sekula hain gizon bilotsurik ikusi: ipuinetankontatzen dizkiguten basapizti horien antza har-tzen nion. Bere esku lehor eta zailduen muturre-tan, tornu baten pareko indarra zuten hatzakzeuzkan; bere izaerari buruzkoan, gogorra, zaka-rra, ankerra iruditu zitzaidan, bere gogoa ezten-kada eta isekazko ekintzetara emana, halakogizon batengandik espero izatekoak ziren atse-kabeak areagotzeko baizik ez zirenak.

Eulalie zen lyondar neskatxa gaztearenizena. Aski zen bera ikustea bere leinargia etabere bertutea epaitzeko: hiriko etxe onenetakobateko alaba zen, eta bertatik ebatsi zuten

Duboisen gaizkideek, berak itsu-itsuan maitezuen amorantearekin elkartuko zuten aitzakiaz;lañotasun eta xalotasun zoragarriak zeuzkan,imajina litekeen fisionomiarik atsegingarrieneta-ko bat. Eulaliek, hamasei urte ere ez zituela, Bir-jinaren benetako irudia zuen; bere tolesgabeta-suna eta herabetasuna bere hazpegien edergarriziren: zurbila zen kolorez, baina are interesga-rriagoa baizik ez zuen egiten horrek; eta zeuzkanbegi beltz ederren distirak, zurbiltasun horrekeragotzi nahi zion sugarra eransten zion bereaurpegi politari; ahoa, aukeran handixea, hortzederrenez hornituta zeukan, eta ordurako askigaratua zuen bularraldeak bere azala baino arezuriagoa zirudien: pintatzeko egina zegoen,baina deus ez zuen bere mardultasunaren gale-ran; formak biribilak eta beteak zituen, bereharagi guztiak sendo, ezti eta guriak. Duboisekuste zuen ez zegoela ipurdi ederragorik ikuste-rik: gai horretan jakintza gutxikoa izaki, utzikodidazu epairik ez ematen. Goroldio arin batekitzalpetzen zuen aurrealdea; adats horail bikainbatek, xarma haien guztien gainetik hegaldatuzbezala, are eta kitzikagarriagoak egiten zituen;

eta eder-lan hura amaitzeko, Naturak bere goga-ra moldatua zirudiena, adiurrerik eztienaz etaamultsuenaz hornitua zegoen. Lore xume etahauskorra, munduaren une bateko edergarribehar zenuen izan, baina soilik segidan zimelduaizateko!

— Ene, Andere!, esan zion Duboisi hura eza-gututakoan, horrela tronparazi al nauzu?... EneJainkoa! Nora ekarri nauzue?

— Oraintxe ikusiko duzu, neskatxa maitea,esan zion etxeko nagusiak beregana zakarki era-karriz eta jada musukatzen hasirik, nire eskueta-ko batek bere aginduz gogoa berotzen zion bitar-tean.

Eulaliek kontra egin nahi izan zuen, bainaDuboisek, lizunkoiarengana hertsatuz, handikaldentzeko aukera oro eragotzi zion. Saioa luzejoan zen; baina lorea zenbat eta hezeagoa egon,orduan eta gogokoagoa zuen liztortzar honekhura zupatzea. Bere zupaketa berretuen ondo-ren, lepoa aztertzeari ekin zion; eta hura uki-tzean, sentitu nuen are energia handiagoz horni-tzen zela laztantzen ari nintzaion gorputz-ada-rra.

— Ea, esan zuen Monsinorek, hona hemen bibiktima, atseginez beteko nautenak; ondoordaindua izango zara, Dubois, zeren ondo zerbi-tzatua bainago. Goazemazue gelatxora: jarraigu-zu laztana, jarraiguzu, esan zuen gu eramatengintuen bitartean: gaur gauean abiatuko zara,baina zure beharra dut arratsalderako.

Duboisek amore eman zuen, eta gizon likitsa-ren plazer-gelan sartu ginen, denak biluzik jarra-razi gintuelarik.

Ai, Andere, ez naiz saiatuko, aldi berean leku-ko eta biktima izan nintzeneko zitalkeria haiekguztiak zuri ikusarazten. Munstro honen grinakborrero batenak berberak ziren. Bere guraribakarrak zintzurrak moztea zen. Nire lagundohakabea... Ene! Ez, Andere... Ai ez, ez iezada-zu eskatu kontatzen amaitu dezadan... Zorteberaren mende nintzen neu ere; Duboisek ado-returik, nire aladura are ikaragarriagoa egiteadeliberatu zuen munstroak, baina une horretan,beren indarrak berritu beharrak, mahaian eser-tzera bultzatu zituen biak... Hura bai gehiegike-ria! Baina ba al daukat hori deitoratzerik, biziasalbatu zidanean? Ardoz eta jakiz gainezka egi-

nik, biak ala biak mozkor-mozkorturik, zerraldoerori ziren beren jan-hondakinen ondora. Huraikusi orduko, Duboisek bere nagusiaren begieta-ra ahalkegabeago ager zedin utzi berriak zituengona eta soingaineko baten gainera jauzi egin,kandela bat eskutan hartu, eta eskaileratarantzjo nuen ziztu gaitzan: etxe hura zerbitzariz hus-turik, ez nuen aurkitu nire ihesaldia oztopa zeza-keen deus. Bakarra topatu nuen, eta beldurtua-ren trazak eginez eta hiltzeko zorian zegoenbere ugazabarengana ahalik azkarren joatekoesanez, atarira iritsi nintzen beste inolako era-gozpenik aurkitu gabe. Ez nituen hango bideakezagutzen, ez baitzizkidaten ikusten utzi, etaberaz, egokitu zitzaidan lehendabizikoa aukera-tu nuen... Grenoblera zihoana zen; dena baliaga-rria zaigu zortea une batez gure aldera lerratzendenean. Denak ohean zeuden aterpetxera isilkasartu nintzenean, eta Valboisen gelara joan nin-tzen abiada bizian; atea jo, Valbois iratzarri ereegin nuen, baina nekez ezagutu ninduen nireegoera hartan; zer gertatu zitzaidan galdetuzidan, eta nik, aldi berean biktima eta lekuko

izan nintzeneko izugarrikeria haiek kontatu niz-kion.

— Dubois atxilotu dezaten lor dezakezu,esan nion, ez dago oso urrun, agian erakuts die-zazuket zein den haranzko bidea... Zoritxarreko-ak, bere krimen guztiak gora-behera, berriroebatsi dizkit zuk emandako arropak eta bost lui-sak.

— Ai, Teresa!, esan zidan Valboisek, mun-duan den neskarik zorigaiztokoena izango zaraziurrenik, baina zuk ere ikusiko duzu halere, izakizintzo horrek, atsekabetzen zaituzten gaitzhorien erdian, esku zerutar batek begiratzen zai-tuela; beti bertutetsu izateko arrazoi bat gehiagoizan dadila hori, sekula ez baitira ekintza onaksaririk gabe geratzen. Ez gara Duboisen atzetikhasiko, bera bakean uzteko ditudan arrazoiak,atzo azaldu nizkizunak berberak dira, zuzenditzagun egin dizkizun okerrak bakarrik, bainatori lehenik, kendu dizun dirua. Ordubete geroa-go, jostun batek bi soineko oso eta barruko arro-pa ekarri zidan.

— Baina abiatu beharra dago, Teresa, esanzidan Valboisek, gaur bertan abiatu beharra

duzu, horren esperoan dago Bertrand, zugatikzenbait orduz atzeratzera gogatu baitut. Elkarzaitez berarekin.

— Ene gizon gazte bertutetsua, egin nuenoihu neure ongigilearen besoetara jausiz, ordain-duko ahal dizkizu Zeruak egunen batean egindizkidazun mesede guztiak!

— Zoaz, Teresa, erantzun zidan Valboisekbesarkatuz, opa didazun zorion horrezaz... goza-tua naiz dagoeneko, zeren zure zoriona nireegintza baita... Adio.

Horrelaxe utzi nuen atzean Grenoble, Ande-re, eta hiri horretan uste nuen adinako poza aur-kitu ez banuen ere, behinik behin bertan bezalaez nuen beste inon aurkitu hainbeste gizon pres-tu bildurik nire nahigabeak arindu edo baretunahian.

Nire gidaria eta biok, zaldi batek tiratutakozalgurdi estali txiki batean gindoazen, zalgurdia-ren atzeko aldetik gidatzen genuelarik, eta ber-tan, Bertrand Anderearen salgaiak eta oraindikbularreko neska txiki bat zihoazen, zeinari nirezoritxarrerako benetan maitasun handia hartu

bainion berehala, bizia eman zionak senti zeza-keenaren parekoa.

Osterantzean, oso emakume xumea zen Ber-trand, mesfidatia, berritsua, kontakatilu asper-garria eta adimenduz motz samarra. Arratserobere ondasun guztiak jaisten genituen ostatubarrura, eta gela berean egiten genuen lo. Lyo-nera arte, oso ongi joan zitzaigun dena, bainaemakume honek bere aferetarako behar izanzituen hiru egunetan, inondik espero ez nuenaurkikuntza bat egin nuen hirian.

Ostatuko neska bati lagun egiteko eskaturikRodano ibaiaren Kai inguruan nenbilen pasea-tzen, eta hara non ikusi nuen, halako batean,Oihaneko Andra Maria Lekaidetxeko Antonin aitaAgurgarria, garaitsu hartan hirian kokatuta zego-en bere Ordenako Goi Karguduna zelarik. Lekai-dea nigana zuzendu zen, eta nire ihesa ahapekagarrazki gaitzetsi ondoren, Burgundiako Komen-tua jakinaren gainean jarriz gero oraindik atxilo-tua izateko arrisku handitan nengoela aditzeraeman ostean, erantsi zuen, otzanagotuz, ezzuela deus esango baldin eta une hartan bertanbere egoitza berrira joatea erabakitzen banuen,

nirekin zegoen neskatxarekin batean, izaeraonekoa iruditzen baitzitzaion. Gero, izaki honiere proposamen bera eginez ozenki: «Ongiordainduko dizuegu batari nahiz besteari, esanzuen munstroak, hamar gara gurean, eta luis batagintzen dizuet bakoitzarentzat, zuen amultsu-tasuna mugarik gabekoa izatez gerotan». Harri-garriki gorritu nintzen proposamen haiekin; unebatez oker zebilela sinestarazi nahi izan nionlekaideari, baina lortu ez eta, keinuen bidez saia-tu nintzen gibelarazten. Ezerk ez zuen zentzara-ziko lotsagabea, eta bere eskakizunak are etasutsuagoak baizik ez ziren egin; azkenik, berarijarraitzeko gure ezezko berretuen aurrean, gurehelbidea eskatzera mugatu zen berehala; bera-gandik asagotzeko, gezurrezkoa eman nion,bere paper-zorroan idatzi, eta utzi egin gintuen,aurki berriro ikusiko gintuela ziurtatuz.

Ostatura itzuli ondoren, ahal nuen bezalaazaldu nion zoritxarreko ezagutza haren historialagun egin zidan neskatoari; baina nik esan nio-nak ez zuelako bete, edo agian nire aldetik hala-ko bertutezko ekintza batek mindu egin zuelako,izan ere hainbeste irabaziko zukeen abentura

bat eragotzi bainion, marmarka hasi zen. Eznuen askorik behar izan Bertranden proposame-nez ohartzeko, berehala kontatuko dizudan zori-gaitzeko hondamendiagatik; dena den, lekaideaez zen gehiago agertu, eta gu abiatu egin ginen.

Lyondik berandu irten ginenez, lehendabizikoegun hartan soilik Villefranchera iritsi ahal izanginen lotarako, eta hantxe gertatu zitzaidan,Andere, egun zure aurrera kriminal bat bezalaagertarazi nauen zorigaitz beldurgarria, nahiznire bizitzako pasarte galgarri honetan, zoriarenkolpeek hain bidegabeki beheratua ikusi nauzunbeste edozeinetan baino gehiago ez naizen izan,eta nahiz nire bihotzaren ontasunak eta gizonenzitalkeriak baizik ez nauten eraman amildegira.

Villefranchera seiak aldean iritsi ginelarik,afaldu eta oheratzeko irrikitan ginen, biharamu-neko ibilbideari gogotsuago ekitearren. Baina biordu baizik ez ziren igaro atsedenean, ke izuga-rri batek iratzarri gintuenean; sua oso urrun ezzegoela konbentziturik, brastakoan jaiki ginen.Ene Jainkoa! Suak beldurgarriki aurreraegi eginazuen ordurako. Erdi biluzik, atea ireki genuen,eta gure inguruan, lurreratzen ari ziren hormen

zalaparta, apurtzen ari zen zureriaren zarata etasugarretara erortzen zirenen alarau beldurga-rriak baizik ez genuen entzuten. Gar irenskorhaiez inguraturik, jada ez genekien nondik ihesegin; oldar hartatik eskapo egin nahirik erdiraegin genuen jauzi, eta gu bezala, ihesaldi hartanberen salbazioa bilatzen zuten dohakabeenerdian aurkitu ginen noraezean. Oroitzen naiznola orduan, nire gidaria bere buruaz alabazbaino kezkatuago zegoelarik, ez zitzaiola otuhura heriotzatik babestea; horretaz gaztigatugabe, gure gelara joan nintzen korrika bizian,gorputzaren toki askotan erredurak eragin zizki-daten su-lametan barrena; haurtxo gaixoa hartueta amarengana eramateko ahaleginari ekinnion, suak erdi kiskalita zuen habe baten gai-nean bermatuz: oinak huts egin zidan, eta lehenmugimendua eskuak gorputzaren aurrealderaekartzea izan zen; Naturaren jokaldi honenondorioz, nirekin neraman fardel baliotsua aska-tu behar izan nuen... Ihes egin zidan, eta haurtxogaixoa surtara erori zen amaren begien aurrean;une hartan nerau izan nintzen oratua... errestanatera ninduten handik; asaldatuegia nintzenez

ezertaz jabetzeko, ez nekien sorospenez alaarriskuez inguratuta nengoen, baina nire zorigai-tzerako, berehala berreskuratu nuen kordea, etaikusi nuen nola, zalgurdi bateko eserlekuan etza-nik, Duboisen aldamenean nintzela, eta lokianpistola ezarriz, garunak apurtuko zizkidalamehatxatu ninduen baldin hitzik esatenbanuen...

— Ai, ematxar hori, esan zidan berak, harra-patuta zauzkat, eta oraingo honetan ez duzuihes egingo.

— Ene, Andere, zu hemen!, egin nuen oihu.— Gertatu den guztia nik eragina izan da,

erantzun zidan munstroak; sute bati esker salba-tu zintudan behin, eta sute bati esker galdukoduzu bizia; infernuraino ere jarraituko nizukeen,zu harrapatzeko. Monsinore haserre bizian jarrizen zure ihesaren berri jakin zuenean; berrehunluis dauzkat eskuratzen diodan neska bakoitze-ko, eta Eulalie ez ordaintzeaz gainera, bere amo-rru guztiaz mehatxatu ninduen zu beraganainoeramaten ez bazintudan. Aurkitu zaitut, bi orduzLyonen galdu ondoren; zu baino ordubete gero-ago iritsi nintzen atzo Villefranchera eta beti nire

esanetara dauzkadan jarraitzaile batzuen bidezeman nion su ostatuari; kiskalita edo bestelanire eskutan nahi zintudan; orain neurekin zauz-kat, zure ihesak ezinegonean eta kezketan mur-gildu duen etxe batera eramango zaitut ostera,eta eraman ere bertara eramango zaitut, Teresa,modu ankerrago batez tratatua izan zaitezen.Monsinorek zin egin du ez legokeela zuretzatnahikoa aladura beldurgarririk, eta garamatzanzalgurdi honetatik ez gara jaitsiko etxe hartaraarte. Eta Teresa, zer diozu orain bertuteaz?

— Ai, Andere! Sarritan krimenaren harrapa-kina beraxe izan ohi dela; zoriontsua dela garai-pena lortutakoan, baina gizonen zitalkeriek lurgainean berau suntsitzea lortzen dutenean, Jain-koak Zeruan dituen sarien xede bakarra ere beradela.

— Lasai Teresa, ez zara luzaz egongo gizo-nen ekintzak zigortu edo saritzen dituen Jainko-rik benetan badagoen jakin gabe... Ai! Aurki sar-tzera zoazen betiereko ezerez horretan pentsa-tzea zilegi balitz, zenbateraino ez ote zinendamutuko zure temakeria horrek mamu horienalde egitera bultzatu zaituen sakrifizio antzuak

egin izanaz... ezbeharrak baino ez baitizute eka-rri. Teresa, baduzu astirik oraindik, nahi al duzunire kide izan? Salbatu egingo zaitut. Bihotzaerdibitzen dit behin eta berriz Bertutearen bide-zidor arriskutsuetan zu amiltzen ikusteak. Zer?Ez al duzu oraindik nahikoa zigorrik jasan zurezuhurtasun eta zure printzipio faltsu horienga-tik? Nolako ezbeharrak nahi dituzu zentzarazte-ko? Ze adibide behar duzu hartu duzun bide horidenetarik okerrena dela konbentzitzeko, eta nikehun aldiz esan dizudan bezala, gauza guztienkontra joanez, erabat ustelduta dagoen gizartebatean bertutetsua izan nahi denean, nahiga-beak baizik ezin daitezkeela espero? Jainko men-dekatzaile baten itxaropena duzu: ireki itzazubegiak, Teresa, ireki itzazu, zuk asmatu duzunJainko hori zoroen gogoetan baizik izaterik ezdaukan ameskeria hutsa baita, gizonen gaizki-nahiak asmatutako mamua da, horiek tronpa-tzea edo batzuk besteen aurka armetan altxa-tzea beste xederik ez duena. Egin geniezaiokeenzerbitzurik onena, Jainko batez mintzatzea buru-tzatzen zaion lehen gezur-saltzaileari bet-betanlepoa bihurritzea litzateke. Zenbat odol isurtze

ez ote zukeen eragotziko unibertso osoan hilke-ta bakar batek! Utikan, Teresa, utikan, beti eral-datzen, beti mugitzen ari den Natura horrek ezdu aitzindari batek gidatu dezan inolako premia-rik. Eta aitzindari hori benetan existituko balitz,bere obra guztiak hainbeste akatsez josita dau-denean, merezi al luke gugandik mesprezuaz etairainaz beste gauzarik? Ai, zure Jainko hori exis-tituko balitz! Ze gorroto diodan, Teresa, ze nazkadiodan! Bai, izate hori benetakoa balitz, zinezdiotsut, halako ezaugarriez hornituta legokeenaetengabe saminaraztearen plazer hutsa, berarinolabaiteko sinesmen bat egotzi beharra kitatze-ko biderik zoragarriena bilakatuko litzateke nire-tzat... Berriro ere, Teresa, nahi al duzu nire kidebihurtu? Kolpe bikain bat ematekotan gaude,elkarrekin adorez beterik ekingo diogu; bizia sal-batuko dizut horri heltzen baldin badiozu. Lapur-tuko dugun etxeko Jauna, ezaguna duzuna, lan-detxean isolatzen da eta bertan egiten ditu bereibilerak; ikusiko duzun bezala, diren motakoakizateak horretara behartzen du. Bere plazerreta-rako doanean, zerbitzari bakarra bizi izaten daberarekin. Baina, aulki honen aurrean korrika

doan gizona, zu eta ni, neskatxa maitea, hirugara biren aurka; gizon lizunkoia bere grina liki-tsen sugarretan dagoenean, bere biktimen biziaedekitzeko darabilen sableaz jabetuko naiz, zukheldu, eta hil egingo dugu, eta nire gizonak,bitartean, bere zerbitzaria akabatuko du. Diruaetxe horretan dauka gordea; zortziehun milaliberatik gora, Teresa, ziur nago, kolpeak merezidu... Egizu aukera, izaki burutsua, egizu aukera,hil ala niri zerbitzatu; traizioa egiten baldin badi-dazu, nire egitasmoen berri ematen baldinbadiozu, zu bakarrik salatuko zaitut, eta ez deza-zula uste ez dudanik neure aldera lerraraziko,betidanik izan baitu nireganako konfiantza...Ongi pentsa ezazu erantzun baino lehen, gizonhori gaizkilea da, eta beraz, bera hiltzerakoan,merezitako zigorra ezarri dioten legeei lagun-tzen besterik ez gara ari. Ez dago egunik, Tere-sa, gizatxar honek neska bat hiltzen ez duenik.Hortaz, krimena zigortzea Bertutea laidoztatzeaal da? Eta egin dizudan proposamen arrazoizko-ak zure printzipio muker horiek asaldatuko alditu?

— Ez dezazula dudarik egin, Andere, eran-tzun nuen, ekintza hori ez didazue proposatu kri-mena zuzentzeko asmoz, horren arrazoi bakarrazerorrek krimen bat burutzea baita: beraz, zukdiozun horretan hoben larri bat besterik ezin lite-ke egon, legezkotasun itxurarik batere ez ordea.Are gehiago, gizateriaren aurrean gizon honenizugarrikeriak mendekatzeko helburua besterikez bazenu ere, hobena egingo zenuke horri eki-tean, ardura hori ez baitagokizu zuri: legeakgaizkileak zigortzeko eginak daude, utz diezaie-gun bada beren lana egiten. Izaki gorenak ez dugure esku ahuletan utzi bere ezpata; ez ginatekehartaz baliatuko horiek laidoztatu gabe.

— Beraz, nahiago baduzu hil, izaki ezdeusa,ihardetsi zuen Duboisek haserre bizian, hil egin-go zara, ez dezazula espero izan zeure patuariihes egiterik.

— Zer axola zait, erantzun nuen lasaitasu-nez, nire ogen guztietatik libre geratuko naiz, hil-tzeak ez nau ezertxo ere beldurtzen, bizitzarenazken loa duzu, dohakabearen atsedena...

Eta hitz horiek esatearekin batera, basapiztibeldurgarriak nire gainera jauzi eginez, ito egin-

go ninduela uste izan nuen; kolpe ugari emanzizkidan bularraldean, baina garrasika hasi ordu-ko utzi egin ninduen, postilioiak entzungo otezidan beldurrez.

Halere, oso azkar gindoazen; aurrean korrikazihoan gizonak gure zaldiak prestarazten zituen,eta ez ginen posta bakar batean ere gelditu.Zaldi-aldaketaren unean, Duboisek bere armahartzen zuen berriro, eta nire bihotzaren kontraeusten zion... Zer egin nezakeen?... Egia esate-ko, nire ahuldadeak eta nire egoerak abaildutanindukaten, eta nahiago nuen heriotza, hartatikbabesteko hartu beharreko nekeak baino.

Dauphinen sartzear geundela, halakobatean, gure zalgurdiaren atzetik beren zaldiengainean lauhazka bizian zetozen sei gizonek,ezpata eskuan, gure postilioiarengana iritsi etagelditzera behartu zuten. Handik hogeita hamarpausora etxola bat zegoen, eta zaldizko hauekJendarmeriakoak zirela berehala ezaguturik, zal-gurdia bertara eramateko agindu zioten posti-lioiari. Hara iritsitakoan, jaisteko esan ziguten,eta denak nekazariaren etxean sartu ginen.Duboisek, krimenez josita eta atxilotuta dagoen

emakume batengan imajinaezina den lotsagabe-keria batez, zaldizko hauei harro-harro galdetuzien ea ezagutzen al zuten, eta zer eskubideznjokatu zuten modu hartan bere mailako emaku-me batekin.

— Ez dugu izan zu ezagutzeko ohorerik,Andere, esan zuen Ofizialak; baina ziur gaudezuen zalgurdian gaizkile bat daramazuela, hainzuzen ere, atzo bertan Villefrancheko ostatunagusienari su eman ziona. Gero, niri begiratuz:horiek dira bere ezaugarriak, Andere, ez gabiltzaoker; egizue fabore eta utz ezazue gure eskue-tan, baina esaiguzue nola litekeen dirudizuenbezain pertsona ohoragarria izanik halako ema-kume baten ardura hartzea.

— Ez dago hori baino gauza sinpleagorik,erantzun zuen Duboisek are mutiriago oraindik,eta ez da nire asmoa zuei ezkutatzea, ezta neskahorren alde jokatzea ere, baldin eta egia badaaipatu duzuen krimen izugarri horren errudundela, ongi diozuen bezala. Berak bezala, nik ereVillefrancheko aterpe horretan hartu nuen osta-tu. Kalapita haren erdian irten eta zalgurdira igonintzenean, neska hau nigana oldartu zen, nire

errukia erregutuz, sute hartan den-dena galduzuela esanez, eta Lyoneraino nirekin eramannezala otoiztuz, bertan lan bat lortzea esperobaitzuen. Arrazoimenari baino gehiago bihotzarientzun nion, eta halatan, bere eskaerak baietsinituen. Behin jesarrita ginela, ni zerbitzatzekoprest zegola aitortu zidan; zuhurgabeki berriroere, denari baietz esan nion. Dauphinerantzneraman, bertan baitaude nire ondasunak etanire familia. Seguruenik ikasi beharreko lezio batda. Egun, urrikalmenduaren eragozpen guztiakaitortzen ditut; zuzenduko naiz. Hona hemen,jaunak, har ezazue. Gorde nazala Jainkoak hala-ko munstro batetik, legeen zorroztasunarenmende utziko dut, eta zuei mesedez eskatzendizuet une batez horri sinestean izan dudan zori-txarra artaz isil dezazuela.

Neure buruaren alde hitzegin nahi izan nuen,benetako erruduna salatu; baina nik esandakoakgaitzespen iraingarritzat hartu zituzten, etaDubois, mesprezuzko barre-murrixka batezbakarrik defendatzen zen haietatik. Ai, zeinengalgarriak diren hala lazeriaren eta zuhurtasuna-ren nola aberastasunaren eta ausarkeriaren

ondorioak! Ba al liteke bere burua FulconisekoBaronesa Anderea izenez ezagutzera ematenzuen emakume bat, aberastasunez bantatzenzena, lurren eta familia baten jabe zela zioena,ba al liteke halako emakume bat krimen batenerruduntzat jotzea, horretarako interes txikienikere ez zuela zirudienean? Eta bestetik, ez al nin-duen orok salatzen? Babesik gabe nintzen,pobrea nintzen; gauza aski ziurra ematen zuennik nuela hobena.

Ofizialak Bertranden salaketak irakurri zizki-dan. Berak salatu ninduen hortaz: ostatuari sueman omen nion aiseago lapurtzearren, azkensoseraino galdu zuelarik, haren umea surtarabota omen nuen, zeren hartara, gertaera horreksortaraziko zion etsipenak, gainerako gauza guz-tiez itsuturik, ez ziolako ikusten utziko zeintzukziren nire jukutriak; gainera, Bertrandek gehituzuen bizimodu gaiztoko neska nintzela, Greno-blen urkamenditik ihes egina, eta inozoki, beresorterriko gizon batekiko gehiegizko amultsuta-sun batek bultzaturik, nire maitalea ziurrenik,hartu zuela nire ardura. Publikoki eta egun argizlekaide batzuk geldiarazi omen nituen Lyonen:

hitz batean esateko, deus ez zen izan izakiarbuiagarri honek ni salatzeko aprobetxatu ezzuenik, ezertxo ere ez etsipenak ozpindutakokalumniatzaileak ni gaizkile bezala azaltzekoasmatu ez zuenik. Emakume honen eskariz, lekuhartan bertan azterketa juridiko bat egin zen.Sua saralegi batean hasi bide zen, eta zenbaitpertsonek egiaztatu zuten zorigaiztoko egunhartako gauean hara sartua nintzela; eta horiegia zen. Komungela baten bila nenbilela, zerbi-tzariak okerreko norabidea eman eta sotoansartu nintzen, bila nenbilen leku hura ezin aurki-turik. Bertan nahikoa denboraz egon nintzen,leporatzen zidaten hartaz susmatzeko edogutxienik horretarako aukera izan nuela uste iza-teko. Eta badakigu, horiek frogatzat jotzen diramende honetan. Neure alde ihardun nuen arren,Ofizialak esku-burdinak ezarriz erantzun zidan:

— Baina Jauna, esan nion oraindik kateatunintzaten utzi baino lehen, nire bidelagunarilapurtu izan banio Villefranchen, diru hori aldeaneraman beharko nuke: miatu nazatela.

Defentsa inozo honek barre-algarak besterikez zuen eragin; ziurtatu zidaten ez nuela baka-

rrik jokatu, ziur zirela banituela beste gaizkidebatzuk eta beraiei eman nizkiela ostutakodiruak, neure burua salbatzearren. Orduan,Dubois zitalak, antzina Rodinen etxean ezarrizidaten zauri tamalgarria ezagutzen zuelarik,urrikalduta dagoenaren plantak egin zituen unebatez.

— Jauna, esan zion Ofizialari, barkatukodidazu burura etorri zaidan ideia, baina izan ere,hainbeste oker egiten dira egunero gauza hauenguztien inguruan! Neska hau, leporatzen zaionekintza horren errudun baldin bada, ziurrenik ezda bere lehen gaiztakeria izango; ezin irits gai-tezke egun batean tamaina horretako delituakegitera. Ikuska ezazu neska hori, Jauna, mese-dez eskatzen dizut... deskuiduan zerarik... aurki-tuko bazenute zorigaiztoko gorputz horretan...baina ezerk ez badu salatzen, utz iezadazuebera babesten eta zaintzen.

Ofizialak ongi iritzi zion ikuskapena egiteari...eta egin ere egitekotan zeuden...

— Egon pixka bat, Jauna, esan nuen nikaurka eginez, bilakuntza hori alferrik da; Ande-reak ongi daki orban laidogarri hori badaukada-

la; badaki halaber ze zorigaitz den horren arra-zoia: berak egindako aitzakia hori izugarrikerienpilaketa bat da, gainerakoekin batera Themisentenpluan argituko direnak. Eraman nazazue ber-tara, Jaunak: hona nire eskuak, bete itzazuekateez; Krimena bakarrik gorritzen da horiekeramatean, Bertutea zorigaitzez penatzen da,baina ez da beldurtzen.

— Benetan, ez nuen asko uste, esan zuenDuboisek, nire ideiak halako arrakasta izangozuenik; baina izaki honek berarekiko izan ditu-dan onginahiak salakuntza maltzurren bidezordaintzen dizkidanez, berarekin itzultzeko prestnago, beharrezkoa izanez gero.

— Eginbide hori erabat alferrikakoa da,Baronesa Anderea, esan zuen Ofizialak, gureikerketek neska hau zuten helburu: bere aitor-tzak eta daraman orban desohoragarriak, oroksalatzen du; bera beste inor ez dugu behar, etamila aldiz eskatzen dizugu barkatzeko, halakodenbora luzean gurekin egon izanagatik.

Berehala kateatu ninduten, eta zaldizkoetakobaten atzealdean zerran ezarri. Duboisek, aldeegiterakoan, errukituta eta epaiaren esperoan

bizi behar nuen egonaldi tristean nire egoerarizertxobait laguntzearren, zenbait ezkutu emanzizkien nire zaindariei, eta hartara, azken aldiziraindu ninduen.

«Ene Bertutea!, oihukatu nuen neure buruahain beldurgarriki laidoztaturik ikusi nuenean.Irain mingarriagorik egin al diezazukete? Ba alliteke krimenak hainbesteko ausarkeriaz etazigorgabetasunez zure aurka egiten ausartu etagainera garaitzea?»

Berehala sartu ginen Lyonen; iritsi ordukogaizkileen ziegara jaurti ninduten, baita su-emale, bizimodu gaiztoko neska, haur-hiltzaileeta lapur artean giltzapetu ere.

Zazpi pertsona kiskali ziren ostatuan; nero-nek ere surtan amaituko nuela pentsatu nuen;haur bat salbatu nahi izan nuen, hil egin zen,baina haatik, hondamendi haren guztiaren eragi-le izan zenak ihes egingo zion legeen zaintzarieta zeruko justiziari: garaile irten zen, krimenberrietara itzuliko zen, eta nik berriz, errugabeeta dohakabea izanik, desohorea, narrioa etaheriotza beste itxaropenik ez neukan.

Aspaldidanik irainetara, bidegabekerietaraeta zorigaitzera ohiturik, haurtzarotik bertutezkosentimendu baterako isuriaz hornitua nintzela-rik, nahiz ziur jakin bertan arantza baizik eznuela aurkituko, nire oinazea lazgarria bainogehiago ergela izan zen, eta uste nuena bainonegar gutxiago egin nuen. Nolanahi ere, sufri-tzen ari den izakiak, bere zorigaitzak eramanduen amildegi horretatik irteteko ahalik etabaliabide gehienak bilatzea berezkoa duenez,aita Antonin etorri zitzaidan gogora. Beragandikespero nezakeen laguntza eskasa izanagatikere, ez nion uko egin bera ikusteko nuen gogoa-ri; eskatu eta agertu egin zen. Ez zioten esannork nahi zuen bertara zedin. Ezagutzen ez nin-duenarena egin zuen; orduan atezainari esannion oso litekeena zela nitaz ez oroitzea, osogazte nintzela bakarrik izan baitzuen nire hezibi-dearen ardura, baina titulu horren medioz eska-tzen niola nirekin ezkutuko elkarrizketa bat izanzezala. Alde batekoak nahiz bestekoak onartuzuten. Erlijio-gizon harekin bakarrik egon ordu-ko, bere oinetara makurtu nintzen, negar-malko-ez blaitu nituen, eta nire egoera krudel hartatik

salbatzeko erregutu nion; nire errugabetasunafrogatu nion, ez nion ezkutatu egun batzuk lehe-nago emandako aholku desegokiek nire kontrahaserrarazi zutela nitaz arduratu behar zuenpertsona, eta orain nire salatzaile bihurturikzegoela. Lekaideak arreta osoz entzun zidan.

— Teresa, esan zidan jarraian, gauza beragertatzen zaizu une oro, zure aurreiritzi madari-katu horiek urratzen diren orduko; ikus dezakezunora zaramatzaten, eta oraintxe bertan errazkonbentzi zintezke mila aldiz hobea dela alprojaeta zoriontsua izatea, zintzoa eta dohakabeabaino; zure auzia, izan litekeenetarik okerrenada, neska maitea, alferrik da zuri ezkutatzea:aipatu didazun Dubois horrek, zu akabatzekogogo izugarria dauka, eta ziurrenik eskupean lanegingo du hori lortzeko; Bertrandek ere bereansegituko du. Itxura guztiak zure aurka daude,eta egun itxura besterik ez da behar norbaitheriotzara zigortzeko: galdua zaude neskatxa,hori gauza argia da; bitarteko bakar batek salbazaitzake. Ondo moldatzen naiz intendentearekin,eta berak ahalmen handia dauka hiri honetanepaileen artean. Nire iloba zarela esango diot,

eta titulu horren pean erreklamatuko zaitut;berak prozedura oro ezereztuko du. Nire familia-ra bidal zaitzatela eskatuko dut; aska zaitzatelalortuko dut, baina gure komentuan giltzapera-tzearren izango da, eta bertatik ez zara bizi guz-tian irtengo... Hantxe, ez dizut ezkutatuko, Tere-sa, nire gutizien zerbitzurako esklabo izangozara, eta den-denak aseko dituzu pentsatu ereegin gabe; nire anaienetara ere hein bereanmakurtuko zara: hitz batez, biktimarik menekoe-na bezala izango zara niretzat... ulertzen didazu:beharra gogorra izango da, ezagutzen dituzuzeintzuk diren gure giza espezieko lizunkoiengrinak: erabaki ezazu beraz, eta ez nazazulazure erantzunaren zain egonarazi.

— Zoaz, aita, erantzun nion izuturik, zoaz,munstroa zara nire egoeraz hain ankerki balia-tzeko atrebentzia agertzeagatik, heriotzaren etagaldukeriaren artean ebaztera behartzeagatik.Hiltzen jakingo dut, baina damukizunik gabeizango da behinik behin.

— Nahi duzun eran, esan zidan gizon krude-lak alde eginez; ez dut inoiz jakin jendea nolabehartu zoriontsu izan dadin... Hain ongi molda-

tu zara orain arte Bertutearekin, Teresa, ezenbere aldareak ohoratzeko aski arrazoi baituzu...Adio: baina batez ere, ez dakizula otu ere eginberriro gehiago niri deitzea.

Irtetera zihoan; ni baino indartsuagoa zenmugimendu batek haren oinetara jaurti ninduen.

— Tigre hori, oihukatu nion malkotan, irekiiezaiezu harrizko bihotz hori nire ezbehar beldur-garriei, eta horiek amaitzeko ez dezazula jarheriotza baino baldintza beldurgarriagorik...

Nire mugimenduen bortxak bularraldeaestaltzen zidaten tapakiak desagertarazi zituen;gorririk gelditu zen, nire ileak haren gaineanaireratzen ziren nahaspilan, malkoez blaiturikzegoen; gizartxar honen grinak piztu nituen...bat-batean bere desioak ase nahi izan zituen.Nire egoerak zenbateraino supizten zituen era-kusteko ausardia izan zuen; inguratuta ninduka-ten kateen erdian plazerrak oldozteko atreben-tzia izan zuen, jotzeko zain neukan ezpatarenazpian... Belauniko nintzen... atzekoz jarrarazieta nigana oldartu zen ohantzetzat neukan ondi-kozko lasto multzoaren gainera; garrasi eginnahi nuen, baina musuzapi bat hondoratu zuen

nire ahoan amorruz; besoak lotu zizkidan. Nirejabe eginik, alderdi guztietarik aztertu ninduendoilorrak... bere begiraden, bere ukipenen etabere laztan zitalen harrapakin bihurtu zen oro.Azkenik, jabaldu egin zituen bere desioak.

— Entzun, esan zidan lokarriak askatuz etabera ere apailatuz, ez baduzu nahi zuretzatbaliagarria izan nadila, bada, gero arte!, utziegingo zaitut, ez naiz zure mesederako eta ezkalterako izango, baina bururatzen baldin bazai-zu gertatu berria denari buruz hitz bakar bat esa-tea, babestu ahal izateko bitarteko oro ezabatu-ko dizut instantean, krimenik larrienak lepora-tuz: beraz, ongi pentsa ezazu hitzegin aurretik.Zure aitortzaren jabetzat naukate... ulertzendidazu: zilegi zaigu den-dena ezagutaraztea kri-minal bati buruz ari garenean; beraz, ondo gogo-an hartu zer esango diodan atezainari, edo era-bat txikituko zaitut oraintxe bertan.

Deitu eta gartzelazaina azaldu zen:— Jauna, esan zion azpisugeak, neska jator

hau oker dabil, Bordelen dagoen aita Antoninbati buruz hitzegin nahi izan du; nik ez dut inon-dik ere ezagutzen, ez nuen sekula ikusi: bere

aitormena entzuteko otoiztu dit eta halaxe egindut. Bioi agur esaten dizuet, eta beti prest izan-go naiz berriz hona etortzeko, nire erakundeakegoki dela irizten dionean.

Hitz horiek esanez irten egin zen Antonin, etahain nahasturik utzi ninduen bere amarru hare-kin nola bere ausarkeria eta lizunkoikeriarekin.

Edonola izanik ere, nire egoera larriegia zenahal nuen gauza guztiez ez baliatzeko. Saint-Flo-renteko Jaunaz oroitu nintzen berriro: ezinazitzaidan sinestea gizon horrek ni gutxietsi nin-tzakeenik berarekin izan nuen jokabideagatik.Beste garai batean zerbitzu garrantzitsua eskai-nia nion, nirekin nahikoa krudelki jokatu zuenarren, baina ezin zitekeen imajina berak ukoegingo zionik eta nirekin egin zituen okerrakzuzenduko ez zituenik hura bezalako funtsezkoegoera batean, eta gutxienik, beragatik hain zin-tzoki egin nuena aitortuko zuen, ahal zuen neu-rrian; grinen suak itsututa eduki zezaketen nikezagutu nuen bi garai haietan, baina kasu horre-tan ere, nire ustez, inolako sentimenduk ezinzezakeen ni sorostea eragotzi... Berritu egingo alzizkidan bere azken proposamenak? Beragandik

eskatuko nuen laguntza hura behinola azalduzizkidan zerbitzu beldurgarrien prezioan jarrikoal zidan? Hala izanez gero, onartu egingo nuen,eta behin libro izan orduko, doilorki onartarazikozidan bizimodu gorrotagarri hartatik aldentzekomodua aurkituko nuen. Gogoeta horiekin bete-rik, idatzi egin nizkion, pintatu egin nizkion nirezorigaitzak, baita ni ikustera etor zedila erregutuere; baina ez nuen behar beste hausnartu gizonhonen arimari buruz, onginahia bere barnean sarzitekeela imajinatu nuenean; ez nintzen nahikoaoroitu haren arau beldurgarriez, edo zorigaitzekoahuldade hark hartaraturik, nire bihotzaren ara-bera juzkatu nituen gainerakoak, eta desegokirouste izan nuen nik berarekin egingo nukeenbezala jokatuko zuela berak nirekin.

Etorri zen, eta bakarrik ikusteko eskatua nue-nez, bere kasara utzi zuten nire gelan. Aise ikusiahal izan nuen, han-hemenka nabarmenarazizuten begirunezko aipuengatik, nolako gailenta-suna lortu zuen Lyonen.

— Zer? Zu al zara?, esan zidan niganantzmesprezuzko bi begi zuzenduz, oker nengoengutunarekikoan, zu baino emakume prestuago

batena zela uste bainuen, neure bihotz guztiare-kin zerbitzatuko nuen batena zela; baina zuremailako tentel baten alde zer nahi duzu egitea?Nolatan nahi duzu, ehun krimenen errudun zare-nean, zein baino zein beldurgarriagoa, eta zurebizimodua zintzoki aurrera ateratzeko modu batproposatutakoan setatsuki uko egiten diozu-nean? Sekula ez da lelokeria hain urrutira era-mana izan.

— Ene, Jauna!, egin nuen garrasi, inola ereez naiz erruduna.

— Zer behar duzu orduan benetan izateko?,iharduki zuen garrazki gizon bihozgabeak. Neurebizitzan ikusi zintudan lehendabiziko aldian, hilegin nahi ninduten ohoin talde baten erdianzinen; orain berriz, hiri honetako presondegianzara beste hiru edo lau krimen berriren akusazio-pean, eta zure sorbalden gainean, diotenez,beste zahar batzuen aztarna ziurra daramazu.Horri zintzo izatea esaten badiozu, erakutsi ieza-dazu orduan zer behar den ez izateko.

— Jainko maitea!, erantzun nuen, ezagutuzintudan nire bizitzako lehen garai hura aurpegi-ra al diezadakezu? Ez al dagokit niri ordea zu

gorriaraztea? Indarrez nintzen han, badakizuhori Jauna, atzeman zintuzten bidelapur haientartean; bizia edeki nahi zizuten, baina nik salba-tu zintudan, ihes egiteko aukera emanez, eta gubiok alde egin genuenean zer egin zenuen zuk,gizon zital horrek, mesede hura eskertzeko? Baal liteke lazturarik gabe gogoratzea? Nerau erehil egin nahi izan ninduzun! Kolpe beldurgarrie-kin zorabiatu ninduzun, eta utzi ninduzun egoe-ra hura aprobetxatuz, maiteena nuen hurakendu zenidan; parekorik ez duen krudelkeriafintasun batez baliatuz, neukan diru apurra ostuzenidan, umiliazioa eta premia gorria zure bikti-ma izandakoa zeharo suntsitzera etor zitezennahi izan bazenu bezala. Lortu ere lortu zenuen,basati horrek; zure lorpenak erabatekoak dira,zaude ziur. Zuk murgildu nauzu zorigaitzean,zorigaiztoko une harrezkeroztik behin eta berrizjausi naizen amildegia ere zuk ireki baitzenuen.

Guztiarekin ere, ahaztuta daukat dena,Jauna, bai, oro nire memoriatik ezabatuta dago,eta inoiz ihardukitzera ausartu baldin banatzai-zu, hori ere barkatzeko eskatzen dizut, bainaezkuta al zenezake zuk zeure aldetik nolabaite-

ko ordaina, nolabaiteko esker ona zor didazula?Ai, egizu mesede eta ez dezazula zeure bihotzahorren aurrean itxi, Herioren longaina nire eguntristeen gainera hedatzen denean. Ez nau horrekbeldurtzen, ahalkeak baizik; salba nazazu krimi-nal bat bezala hil beharraren lazturatik: eskatzendizudan gauza bakarra mesede horretara muga-tzen da, ez diezaiozula uko egin. Zeruak eta nirebihotzak egunen batean eskertuko dizute.

Gizon bihozgabe haren aurrean belaunikojarririk negarrez ari nintzen, eta uste harro batenarabera, arima asaldatuko zioten astinaldietatikespero nuen ondorioak bere hazpegietan igarribeharrean, gorrotonahitik sortutako haragikeriamota horrek eragindako giharreen aztoramenabaizik ez nuen igarri. Saint-Florent aurrez aurreeserita neukan; bere begi beltz eta makurrekmodu beldurgarri batez aztertu ninduten, etaikusi nuen eskuaz halako eran ari zela igurtzikaezen argi geratu baitzen nik jarri nuen egoera ezzela inondik ere errukiarena; halere, hura nola-bait disimulatu, eta altxatzerakoan:

— Entzun, esan zidan, zure auzi hau Cardo-ville Jaunaren esku dago erabat; ez daukat zer-

tan esanik zein leku betetzen duen; nahikoaduzu zure zoria haren eskuetan bakarrik dagoe-la jakitea. Adiskide mina dut haur garaitik etaberarekin mintzatuko naiz; zenbait konponketaonartzen baldin baditu, zure bila etorriko da nor-bait iluntzean, haren etxean edo nirean ikus zai-tzagun. Gisa bereko elkarrizketa baten sekre-tuan, hemen baino askoz errazagoa izango bai-tzaio dena zure aldera bihurtzea. Grazia hori lor-tzez gerotan, egiazta iezaiozu ikusten duzunean,froga iezaiozu errugabea zarela horretara limur-tuko duen modu batean; hori da zure alde egindezakedan guztia: adio, Teresa, dena presteduki ezazu edozer gertatuz gero, eta batik bat,ez diezadazula okerreko izapideak eginarazi.

Saint-Florent irten egin zen. Deus ez zegoennire txundidura bezalakorik; izan ere hain ados-tasun gutxi zegoen gizon honen proposamenen,ezagutzen nion izaeraren eta bere egungo joka-bidearen artean, ezen oraindik beldur bainintzenez ote zen amarru bat izango. Baina, arren, egizuepai bat nire gainean, Andere; akaso zalantzarikegin al nezakeen neure egoera hartan? Eta ez alnion lehiaz heldu behar laguntza itxura zuen

orori? Halatan, bila zetozkidanen atzetik jarrai-tzera deliberatu nuen: prostituitu behar banuen,ahal bezain ongi gordeko nintzen horretatik;heriotzara eramango nindutela? Agian ez dahain laidogarria izango behinik behin, eta niregaitz guztietatik kitatua izango naiz. Bederatziakjo zutenean gartzelazaina agertu zen; ikaraznengoen.

— Jarrai nire atzetik, esan zidan jagolehonek, Saint-Florent eta Cardoville Jaunen parte-tik da; amets egizu, egoki den eran, zeruakeskaintzen dizun mesedea aprobetxatzearekin;askotxo dira hemen barruan halako grazia batdesiratu arren ere, sekula lortuko ez dutenak.

Ahal izan nuen bezain egoki atondurik, gar-tzelazainari jarraitu nion, zeinak bi bilautzarreneskuetan jarri baininduen, beren itxura basatiaknire beldurra bikoiztu egin zuelarik. Ez zidatentxintik ere esan: zaldi-kotxeak aurrera egin zuen,eta hotel itzel baten barrura jaitsi ginen, bereha-la Saint-Florentena zela ezagutu nuelarik.Denean suma zitekeen bakardadeak areagotuegin zuen nire beldurra: halere, nire gidariekbesoetatik oratu eta laugarren etxebizitzara igo

ginen, apainduak bezain misteriotsuak irudituzitzaizkidan gela txiki batzuetatik barrena.Aurrera egin ahala, ate guztiak ixten ziren guregibelean, eta horrela, leihorik igarri ez nuenareto baten barrura ailegatu ginen: bertan zirenSaint-Florent eta Cardoville Jauna zeritzotengizona, zeinaren esku baitzegoen nire auzia. Per-tsonaia lodikote eta mardul honek, itxura ilunsamarra eta basatia zuenak, berrogeita hamarurte inguru edukiko zituen, eta txabusina batezjantzita zegoen arren, aise ikus zitekeen auzigi-zon horietakoa zela. Zorroztasun handiko eiteabarreiatzen zuen osotasun hark guztiak; kikildu-ta geratu nintzen. Hura bai Probidentziaren bide-gabekeria krudela, krimenak bertuteari larderiaeragin ahal izatea! Hara eraman ninduten bigizonek, gela hura argiztatzen zuten argizarienleinuruan hobeto bereiz nitzakeelarik, ez zutenhogeita bost edo hogeita hamar urte bainogehiago. Lehena, La Rose zeritzona, beltzaraneder bat zen, Herkulesen garaiera berdinekoa;zaharrena zela iruditu zitzaidan. Gazteenak haz-pegi eme-antzekoagoak zituen, adats gaztainka-rarik ederrena eta bi begi beltz handi; gutxienik

bost oin eta sei hazbete neurtzen zuen, pintatze-ko egina zirudien, eta munduko larmintzik ede-rrena zeukan; Julien deitzen zioten. Saint-Floren-ti dagokionez, ezagutzen duzu jadanik; horren-beste zakarkeria, bere itxuran bezala baita bereizaeran ere, eta halere, nolako edertasunak.

— Dena itxita al dago?, esan zion Saint-Flo-rentek Julieni.

— Bai, Jauna, erantzun zuen gizon gazteak:jendea alberdanian dabil berorrek agindu beza-la, eta atezaina, zainketa lanetan dabilelarikbera bakarrik, kontu izango du ez dagokionariatea ez irekitzen.

Hitz apur horiek zalantza guztiak argitu zizki-daten, eta dardarka hasi nintzen; baina zer egin-go nuen nire aurrean zeuden lau gizonekin?

— Eser zaitezte han, lagunak, esan zuenCardovillek bi gazte hauei musuak emanez, pre-mia dugunean erabiliko zaituztegu.

— Teresa, esan zuen orduan Saint-FlorentekCardoville seinalatuz, horra hor zure epailea,horra ze gizonen eskuetan zauden; zure auziazihardun dugu batera eta bestera, baina badirudi

zure krimenak konponketa zail samarra dutenizaera batekoak direla.

— Berrogeita bi lekuko ditik aurka, esanzuen Cardovillek Julienen magalean eserita,ahoan musukatuz, eta bere hatzak, gizon gaz-tearenganako laztanik lizunenetara bideratuz;joan den aspaldian ez diagu inor heriotzarazigortu krimenak hobeto egiaztatuta dituenik!

— Nik, krimen egiaztatuak?— Egiaztatuak ala ez, esan zuen Cardovillek

zutituz eta nire sudur azpira lotsagabeki mintza-tzera hurbilduz, kiskalia izango zara, p..., baldineta erabateko etsimenduz eta obedientzia itsubatez zugandik eskatuko dugun gauza guztieta-ra bet-betan plegatzen ez bazara.

— Laztura gehiago, egin nuen oihu; eta zer!Zitalkeria horiei amore emanez baizik ezingo dulañotasunak garaipena lortu, gaiztaginek heda-tzen dizkioten xederak apurtuz!

— Hori ordenaren barnean sartzen da, ihar-detsi zuen Saint-Florentek; ezinbestekoa da ahu-lenak indartsuenaren desioei amore ematea edoharen makurkeriaren biktima izatea: horixe dazure historia, Teresa, obedi ezazu beraz.

Lizunkoiak, aldi berean, gonak jaso zizkidanabilki. Atzeraka egin nuen, errefusatu egin nuenlarderiaz, baina nire mugimenduaren ondoriozCardovilleren besoetara erori nintzenez, honeknire eskuei heldu eta harrezkero babesik gabegeratzen nintzelarik, bere adiskidearen erasoenmende utzi ninduen. Nire gonetako zerrendakmoztu zituzten, nire gerruntzea, nire lepokozapia eta nire atorra laxatu zituzten, eta bereha-la aurkitu nintzen bi munstro haien begienaurrean mundura sortu nintzen bezain gorri.

— Aurka egitea?, zioten batak eta besteakeranzten ninduten bitartean... Aurka egitea?...Ematxar honek aurka egin diezagukela uste aldu?... Eta ez zidaten jantzi bakar bat ere erantziatzetik zenbait kolpe eman gabe.

Beraiek nahi izan zuten egoeran izan nintze-nean, bata nahiz bestea besaulki kulunkarietanjesarrita, eta bata bestearekin estekatuta, berenarteko hutsunearen erdian kokatzen zen doha-kabea estutzen zutelarik, beren gogara aztertuninduten: batak aurrealdea ikuskatzen zuenbitartean, besteak gibelaldea aztertzen zuen;gero, aldatu egiten ziren, eta ostera berralda-

tzen ziren. Horrela, ordu erdiz baino luzaroagogutiziatua, eskuztatua eta musukatua izan nin-tzen, azterketa horretan ezein lizun-saio deskui-datu gabe, eta ikusi uste nuen, hasi-aurrekohaietan ziharduten moduagatik, biek ala biekfantasia berberak zituztela gutxi gora-behera.

— Ea bada!, esan zion Saint-Florentek berelagunari, ez al nian esan ipurdi ederra zuela?

— Bai horixe, alafedea! Sekulakoa duk bereatzealde hori, esan zuen auzigizonak orduantxemusukatzen ari zelarik; inoiz gutxitan ikusi ditiathauek bezain ongi moldatutako gerriak; zeinenmardulak diren, zeinen guriak diren!... Nola mol-datzen da horren bizimodu traketsa eramanez?

— Ez delako sekula bere gogoz horretaramakurtu; esan diat lehen ere, neskatxa honenabenturak bezain gauza atsegingarririk ez dago-ela ezer! Inoiz ez dik inork beretzat hartu bortxa-ketaren bidez izan ez bada (eta orduan, berebost atzamar bilduak Amodioaren tenplukoperistiloan hondoratu zituen), baina tamalez...bere egin izan ditek, zabalegia baita niretzat:hasiberrietara ohiturik, ezingo nindukek sekulahonekin moldatu.

Gero, jiraraziz, errito berbera burutu zuennire atzealdean, baina honetan ere eragozpenberbera topatu zuen.

— Ea, bada!, esan zuen Cardovillek, ezagu-tzen duk sekretua.

— Baliatu ere baliatuko nauk horrezaz, eran-tzun zuen Saint-Florentek, eta hik, bitartekohorren beharrik ez duan horrek, alegiazko ekital-di batekin atsegin hartzen duan horrek, nahizemakumearentzat denetan mingarriena izan,doitu ezak heuk ere gozamena, nire ondotik ego-kituko zaik eta, hala espero diat.

— Zuzena duk hori, esan zuen Cardovillek,hiri begira nire grina likitsetarako hain eztiakdiren hasi-aitzineko horiezaz arduratuko nauk;neskarena egingo diat Julien eta La Roserekin,hik Teresa gizontzen duan bitartean, batak adinabalio baitu besteak, nik uste.

— Mila aldiz hobea dudarik gabe; hain naz-katuta nago emakumeez!... Imajinatzen al dukhonako ematxarrokin ere goza nintekeela zirika-tzen gaituzten ekitaldi horien beharrik gabe?

Hitz horiek esatearekin bat, haragikoi hauekikusarazi zidaten beren egoerak plazer sendoa-

goen premian zeudela, altxa egin ziren, etabesaulki zabal batean zutik jarrarazi ninduten,ukondoak eserlekuaren bizkarraren gainean ber-maturik, belaunak besoen gainean, eta gibelaldeguztia erabat beraien aldera zuzendua. Bertanjarri nintzen orduko, prakak erantzi zituzten,alkandoren mahukak goratu, eta modu horretan,zeharo biluzik geratu ziren gerritik behera; ego-era hartan agertu zitzaizkidan begietara, nireaurretik behin eta berriz pasatzen ihardun zutenberen ipurdiak ikusarazten zizkidatenarena egi-nez bezala, nik eskain niezaiekeenaren aldeanhura beste gauza bat zela adieraziz bezala; egia-tan, biak emakumeen gisara eratuak zeudenalderdi horretan. Cardovillek batez ere zuritasu-na eta eitea, dotoretasuna eta guritasuna erans-ten zion. Adarrari eraginez aritu ziren biak nireaurrean, baina jariorik gabe. Agizkotik kanporaezertxo ere ez Cardonvillerengan; baina Saint-Florent munstroa zen, dardarka hasi nintzennarriatu ninduen dardoa nolakoa zen ikusi nue-nean. Ene! Jainko maitea! Nolatan eduki dezaketamaina horretako gizon batek hasberrien beha-rra? Basakeria ez den beste gauzaren bat izan al

liteke halako fantasien gidari? Baina, nolakoarma berriak aurkeztu behar zitzaizkidan, ene!Julienek eta La Rosek, ezbairik gabe hura guztiaberotzen aritu zirelarik, eta hauek ere galtzakerantzirik, aurrera egin zuten eztena eskuan...Ai, Andere, sekula halako ezerk ez zuen nireikusmena laidoztatu, eta nire lehenagoko azal-penak nolanahikoak izanik ere, honako honekpinta nezakeen oro gainditzen zuen, arrano bel-tza usapalari gailentzen zaion moduan. Gure bilizunkoiok berehala egin ziren dardo mehatxaga-rri haien jabe; laztandu, astindu egiten zituzten,beren ahoetara hurbildu, eta gatazka hura bere-hala serioagoa bilakatu zen. Saint-Florent ni nin-tzen besaulkiaren gainera makurtu zen halakomoduz, ezen nire ipur-mazela zabalduak bereahoaren parean aurkitu baitziren positiboki;musukatu egin zituen, tenplu batean nahiz bes-tean barneratu zuen mihia. Cardoville hartazgozatzen ari zen, La Roseren plazerretara ema-nez, zeinaren gorputzadar beldurgarria aurkez-tutako zokoguneak irentsi baitzuen bet-betan,eta Julien, Saint-Florenten azpian kokaturik,ahoaz ari zitzaion kitzikatzen izterretatik eutsiz

eta Cardovilleren astinaldien arabera egokituz,zeinak bere laguna Turkiar edo Mairutzat hartu-rik ez baitzuen utzi harik eta intsentsuak santu-tegia busti zuen arte. Cardovilleren herioak ezzuen parekorik krisialdia bere zentzumenezjabetu zenean: senartzat zerabilen mutilarenmenera otzanki abandonaturik, baina emaztea-rena egiten zuen gaztea indarrez estutuz, lizun-koi gailen honek, hiltamuan dagoen gizon batenantzeko korokak eginez, irain beldurgarriak jaur-ti zituen. Saint-Florenti buruzkoan, eutsi eginzion, eta berak beretik ezer jarri gabe deseginzuten ikuskizun hura.

— Benetan, esan zion Cardovillek bere lagu-nari, hamabost urte besterik ez huenean adinaplazer ematen didak orain ere... Egia duk, jarrai-tu zuen jiratuz eta La Rose musukatuz, gazteeder honek ere aski ongi dakiela ni kitzikatzen...Ez al didak nahikoa zabal aurkitu gaurkoan, ain-geru maitea?... Sinetsiko al duk, Saint-Florent,egunean egin dudan hogeita hamaseigarrenaldia duk... beharrezkoa zuan abian jartzea: hiretxanda duk, lagun maitea, jarraitu zuen gizonhiguingarriak Julienen ahoan kokatuz, sudurra

nire atzealdeari erantsiz, eta berea Saint-Floren-ti eskainiz, hogeita hamazazpigarrena hire ome-nez izango duk.

Saint-Florent Cardovillez gozatu zen, La RoseSaint-Florentez, eta azken honek, karrera motzbaten ondoren, jaso berri zuen intsentsu beraerre zuen lagunaren baitan. Saint-Florentenestasia bilduagoa bazen ere, ez zen hargatikCardovillerena baino bizitasun, suhartasun edomakurkeria gutxiagokoa; bata mihira zetorkionguztia ulukatuz mintzatzen zen, besteak bereheriosuharrari eusten zion, nahiz ez zen bizita-sun gutxiagokoa; hitzak ondo aukeratzen zituen,baina are lohiagoak eta are lizunagoak ziren:hitz batean, baten eldarnioaren ezaugarriak gal-dukeria eta amorrua zirela zirudien bitartean,bestearengan gaiztakeria eta basakeria islada-tzen ziren.

— Ea, Teresa, suspertu zaitez, esan zuenCardovillek; ikusten dituzun sugar itzali hauek,berriro irazeki behar dira.

Julien Cardovillez eta La Rose Saint-Florentezgozatzera joan ziren bitartean, bi lizunkoiok, niregainera makurturik, nire aho barruan ezarri

behar zituzten txandaka beren dardo sorgor-tuak; bati zupatzen nion bitartean, bestearenaastindu eta eskuez eragin behar nion, eta gerolikore bizi batez gorputzadarra bera nahiz ingu-ruko alderdi guztiak hezatu; baina ez nuen zupa-tzeaz bakarrik arduratu behar, beharrezkoa zennire mihia beren buruen inguruan biraka ibilara-zi eta nire hortzek hozkatzea, ezpainek estutzenzituzten une berean. Edonola ere, gure bi jasai-leak astinaldi bortitzen pean zeuden; Julien etaLa Rose trukatu egiten ziren sartu-irtenen maiz-tasunak eragindako sentsazioak areagotu nahi-rik. Tenplu lohi hauetan bizpahiru omenaldi isu-ritakoan, nolabaiteko gogortasuna igarri nuen:Cardoville izan zen, zaharrena bera izan arren,haren berri iragarri zuen lehena; bere eskuarenindar guztiarekin bularretako batean emandakozaplastekoa izan nuen saria. Saint-Florentekjarraitu zion ondotik; ia erauztea lortu zutenbelarrietako bat izan zen nire atsekabeen dona-ria. Bizkortuta zeuden ostera, eta pixka bat gero-ago, merezi nuen bezala tratatua izateko prestanendila ohartarazi ninduten. Lizunkoion mintzai-ra beldurgarriari zegokionez, argi ikusi nuen zein

eratako laidoak eroriko ziren nire gainera. Bataeta bestea jarri berriak ziren egoeran erregukahasteak are gehiago supizteko baizik ez zuenbalio izango: beraz, larrubizirik nintzen bezala,laurek nire inguruan eseriz osatu zuten zirkulubaten erdian jarri ninduten. Hurrenez hurren,haietako bakoitzaren aurretik pasatzera etabakoitzak ezarri nahi zidan penitentzia betetzeraderrigortua izan nintzen; gazteak zaharrakbezain gupidagabeak izan ziren, baina Cardovillebatez ere, bere zirien fineziagatik nabarmenduzen, zeintzuetara Saint-Florent, zen krudelarekinere, apenas hurbildu baitzen.

Atseden apur bat izan genuen orgia krudelhauen ondoren; une batez arnasa hartzen utzizidaten; txiki-arraio eginda nintzen, baina harri-tuta geratu nintzen denbora gutxiago behar izanzutelako nire zauriak sendatzen horiek eragitenbaino; aztarna txikienik ere ez zen geratu. Berri-ro hasi ziren haragikerietan.

Une batzuetan bazirudien kolpe hauek guz-tiak bat besterik ez zirela, eta Saint-Florentek,maitale eta jabe eginik, oparotasunez jasotzenzuela Cardoville indargeak ekonomiaz baizik

eskaintzen ez zuen hura: unetxo bat geroago,jada iharduera oro lagata, baina mota guztieta-koetara abandonatuz, hala ahoaz nola ipurdiazaldare gisa baliatu ziren omenaldi izugarrietara-ko. Cardovillek ezin izan zien hainbeste ikuski-zun lizunei eutsi. Ikusirik ordurako bere lagunaerabat airean zebilela, haren irriskeriara emanzen: Saint-Florent hartaz gozatu zen; nik zorroz-tu nituen azkonak, nik erakutsi nien zein tokitanbarneratu behar zuten, eta agerian neuzkanipur-mazelak, batzuen lizunkeriaren ikuspegi etabesteen krudelkeriaren plastroi bilakatu ziren:azkenik, gure bi lizunkoiok, gainditu behar zuteneragozpenaz jabetuago zeudelarik, bertatik irtenziren inolako galerarik gabe, zinez inoiz bainogehiago beldurtu ninduen egoera batean.

— Ea, La Rose, esan zuen Saint-Florentek,har ezak emaxixtrin hori eta estutu ezak.

Ez nuen ulertzen espresio hori: baina espe-rientzia krudel batek berehala argitu zidanhorren esanahia. La Rosek heldu eta diametroanoinbetea baino gehiago ez zuen aulkitxo bateanbizkarraren gainean jarri ninduen; han, berma-tzeko beste punturik gabe, zangoak alde batera

erortzen zitzaizkidan, eta burua eta besoak bes-tera; nire lau soinadarrak lurrean finkatu zituz-ten, bata bestetik ahalik eta zabalduenak;bideak mehartzera zihoan borreroa orratz luzebatez armatu zen, zeinaren begitik argizarizkohari bat sartua baitzuen, eta ez isuraraziko zidanodolagatik, ezta eragingo zizkidan oinazeengatikere batere kezkatu gabe, munstroak, ikuskizunharekin libertitzen ari ziren bi lagunen aurrean,Amodioaren tenpluko sarrera itxi zuen josturabatez. Bukatutakoan jirarazi egin ninduen, niresabelaldea aulkitxoaren gainean jarri zuenorduan; nire soinadarrak berdin zintzilakatzenziren, eta arestian bezala finkatu ostean, Sodo-mako aldare lohia butxatu zuten modu berean:ez dizut txintik ere esan nire oinazeez, Andere,imajinatu egin beharko dituzu, konortea galtze-kotan egon nintzen.

— Horrelaxe behar ditiat, esan zuen Saint-Florentek, berriro bizkarraren gainean jarri etaindarrez hartu nahi zuen gotorlekua eskueranikusi zuenean. Hasberrien fruituak bakarrik jaso-tzera ohiturik, nola espero nezake plazerrik izakihonengandik halako erritorik gabe?

Saint-Florent tentetzerik bortitzenean zego-en, eta besteak joka ari zitzaizkion goian eutsiziezaion; aurrera egin zuen eztena eskuan; berebegiradapean, are gehiago kitzikatzearren,Julien Cardovillez gozatzen ari zen; Saint-Floren-tek eraso egin zidan, topatutako eragozpeneksuturik, ezin sinestuzko kemen batez bultzatuzuen, hariak eten ziren, infernuko aladurak ereezin litezke nireekin pareka; zenbat eta biziago-ak izan nire oinazeak, orduan eta minagoak ziru-diten nire jazarlearen plazerrak. Azkenik, orokamore eman zuen bere ahaleginen aurrean,urratua izan nintzen, dardo distiratsuak hondoajo zuen, baina Saint-Florentek, indarrak gordenahi izan arren, behin eta berriz iristen zuen;jirarazi egin ninduen, eragozpen berberak ordea,bihozgabea haiei begira zegoen adarrari eragi-nez, eta bere esku basatiek inguru guztiakzarrastatzen zituzten, gotorlekuari erasotzekoegoera hobean egon nahirik. Hantxe aurkeztuzen; barrunbearen berezko txikitasunak biziago-ak bilakarazi zituen erasoak, baina nire garailebeldurgarriak berehala apurtu zituen oztopoguztiak; odoletan nintzen; baina zer axola

zitzaion garaileari? Gerrien bi astinaldi bortitzeksantutegian kokatu zuten, eta bertan gauzatuzuen gaizkileak une bat gehiago eta halako oina-zeak jasanezinak bihurtuko lituzkeen sakrifiziobeldurgarri hura.

— Nire txanda, esan zuen Cardovillek niaskaraziz, nik ez zaitut josiko, neska maitea,baina zure adiurreak eta zure bertuteak ukatzendigun berotasun eta zalutasun guztia eskainikodizun etzauntza baten gainean jarriko zaitut.

La Rosek berehala atera zuen armairu handibaten barrutik gurutze diagonal bat, oso egurarantzatsu batean egina. Horrexen gainean ipininahi ninduen gizon likits izugarri honek, bainazer prestakizun zerabilen buruan bere gozamenankerra hobetzeko? Lotu baino lehen, Cardovi-llek berak arrautza baten tamainako bola zila-rreztatu bat sartu zidan atzealdetik; pomadazigurtziz lortu zuen bertan desagertu arte hondo-ratzea. Nire gorputzaren barruan egon ordukosumatu nuen nola ari zen puzten eta errekorbihurtzen, eta nire kexuei entzungor eginez, astopuntazorrotz haren gainean bortizki tinkatu nin-duten; Cardoville barneraino sartu zitzaidan nire

gainean estutuz; bizkarra, gerrialdea eta ipurma-sailak zapaldu zizkidan euskarritzat neuzkaneztenen kontra. Julien haren gainean jarri zengisa berean; bi gorputz hauen pisua bakarrikjasatera beharturik, eta hezurretaraino sartzenzitzaizkidan adabegi malapartatu haiek bestebermatokirik gabe, aise irudikatuko duzu nolako-ak izango ziren nire oinazeak; zenbat eta jazar-tzenago nintzen hertsatzen nindutenen kontra,orduan eta gehiago zapaltzen ninduten koskazaurgarri haien gainean. Bitartean, erraietarainobarneratua nuen bola beldurgarri hura barruasumintzen, kiskaltzen eta urratzen ari zitzaidan;sekulako oihuminak egin nituen; munduan ezdago hitzik pairatzen ari nintzena pintatu ahalizateko; nire borreroa gozatzen ari zen halere,bere ahoa nirearen kontra galkaturik, nire oina-zea arnasten ari zela zirudien, bere plazerrakgehitu nahian bezala: ezin liteke haren hordial-dia hitzen bidez azaldu, baina bere adiskidearenexenplura, indarrak galtzeko zorian zegoela iga-rririk, nahi izan zuen denetik dastatu ahitutageratu baino lehen. Jirarazi egin ninduen, atzeraetorrarazitako bola hark utzi berriak zituen

barrunbeetan pizturiko su berbera sortu zidanbaginan; beherantz barneratu zen, eta umeto-kiaren hondoraino erre ninduen: berriro, sabela-ren gainean estekatu ninduten ondikozko guru-tze hartara, eta alderdi arrunt sentiberagoakminberatu zituzten adabegien gainean jartzean.Cardoville bidezidor debekatutik barrena sartuzen; zulatu egin zuen, hartaz modu berean goza-tzen zen bitartean: azkenik zorabioa jabetu zennire jazarleaz, garrasi beldurgarriek iragarrizuten krimena gauzatu zuela; uholde batek beteninduen, eta askatu egin ninduten azkenik.

— Ea, lagunok, esan zien Cardovillek bi mutilgazteei, har ezazue zeuontzat ematxar hau etazeuon gogara goza zaitezte; zeuona da, zeuon-tzat uzten dizuegu.

Heldu egin zidaten bi lizunkoiek. Bat aurretikgozatzen zen bitartean, bestea atzealdean mur-gildu zen; lekuz aldatu eta aldatu aritu ziren;haien lodiera miragarriak Saint-Florenten butxa-dura artifizialen apurketak baino are gehiagourratu ninduen; eta nirekin ihardun zuten bitar-tean, Saint-Florent eta Cardoville gazte haiekinlibertitu ziren. Saint-Florentek La Rose sodomiza-

tu zuen, zeinak era berean tratatzen baininduen,eta Cardovillek, beste hainbeste egin zuen Julie-nekin, azken hau leku ondraduago batean kitzi-katzen ari zelarik nigan. Orgia okaztagarri haienerdigunea neu nintzen, neu nintzen giltzarria etabitartekoa; La Rosek eta Julienek launa aldiz eginzieten gurtza nire aldareei, eta Cardovillek etaSaint-Florentek berriz, hain kementsuak ez izakiedo ahulduagoak egokitu bestela, aski izanzuten nire maitaleen aldareetan sakrifizio banaburutuz. Azkena zen, bazen garaia, kordegabe-tzeko zorian bainintzen.

— Nire adiskideak min egin dizu, Teresa,esan zidan Julienek, eta sendatu egingo dutdena.

Esentzia poto batez hornituta, harekin igurtzininduen zenbait alditan. Nire borreroen basake-rien aztarnak desagertu egin ziren, baina ezerkezin zitzakeen nire oinazeak baretu; ez nuensekula halako oinaze bizirik pairatu.

— Gure krudelkerien arrastoak desagerta-razteko dugun arteziarekin, salatu nahi gintuzke-tenek ez lukete erraza izango, ez da hala, Tere-

sa?, esan zidan Cardovillek. Zer erakuts lezake-te beren salakuntzen froga bezala?

— Ai!, esan zuen Saint-Florentek, Teresaxarmangarria ez zagok kexurik egiteko moduan;inmolatua izango den egunaren bezperan, erre-guak espero behar ditiagu beragandik, ez sala-kuntzak.

— Ez dadila bietako ezertan saia, ihardukizuen Cardovillek; errua guri egotzi arren, ez lio-ketek entzungo eta: herri honetan dugun itzalaketa nagusitasunak ez liketek sekula onartukoguganaino itzuliko liratekeen kexu horiezazkontu hartzerik, eta beraz, une oro mendeanedukiko genitizkek kexu horiek. Bere aladura arekrudelagoa eta are luzeagoa baizik ez lukekizango hartara. Teresak sentitu beharra zaukak,bere gorputzaz jostatu baldin bagara, indartsue-na ahulenaz probetxu hartzera bultzatzen duenarrazoi natural eta sinple horregatik izan dela;sentitu beharra zaukak ezin diezaiokeela beresententziari ihes egin; jasan beharra dagoela etajasan egingo duela; alferrik izango dela ilunaba-rrean presondegitik irtengo dela han eta hemenesatea; ez lioketek sinetsiko; gartzelazainak,

gurekin zeharo bat eginik, ezeztatu egingo likekberehala. Beharrezkoa duk beraz, neska edereta ezti honek, Probidentziaren handitasunazhain sinetsita dagoen honek, bakean utz dezalajasan berri duen eta oraindik egokituko zaionguztia; legeen uztarpean jartzen duten krimenbeldurgarriak kitatzeko modu bat bezala duk;har itzazu zeure erropak, Teresa, oraindik ez dueguna argitu, eta hona ekarri zaituzten bi gizo-nek presondegira eramango zaituzte berriro.

Zerbait esan nahi izan nuen, basapizti hauenbelaunetara makurtu, beren gogoa samurtzekoedo herioztu nintzaten eskatzeko. Baina arrasta-ka eraman eta kotxe baten barrura jaurti nindu-ten, nire bi gidariak nirekin batera sartu zirelarik.Han izan ziren orduko, grina makurrek sutuzituzten ostera.

— Eutsidak, esan zion Julienek La Roseri,sodomizatu egingo diat eta. Ez diat sekula hala-ko likiskeriaz estutu nauen atzealderik ikusi; zer-bitzu bera itzuliko diat gero hiri.

Egitasmoa gauzatu zuten, hala izan ez zedineginahalak egin nituen arren. Julien garaile sen-titu zen, eta eraso berri honetan ere ez nintzen

gelditu ikaragarrizko oinazeak pairatu gabe: era-sotzailearen loditasun izugarriak, alderdi haue-tan jasana nuen urradurak, bola madarikatu harknire erraietan eragindako su kiskalgarriak,horrek guztiak aladura berriak dastarazi zizki-dan, adiskideak bukatu orduko La Rosek berrituzituenak. Iritsi baino lehen, mirabe donge hauenlizunkeria kriminalaren biktima izan nintzenberriro, eta azkenik barrura sartu ginen. Gartze-lazainak harrera egin zigunean, bakarrik zegoen,gaua zen oraindik, eta inork ez ninduen sartzenikusi.

— Oheratu zaitez, Teresa, esan zidan, neuregelan sarraraziz, eta inoiz gau honetan preson-degitik irten zarela esateko gogorik bazenu, oroitzaitez gezurtatu egingo nukeela, eta alferrikakosalakuntza horrek ez zintuzkeela arazo honetatiklibratuko...

«Mundu hau utzi beharraz damutuko banintzbezala!, esan nuen neure artean, bakarrik egonorduko. Akaso, beldur izan al ninteke halakomunstroez beteriko Unibertso bat abandona-tzeaz? Ene! Eraman nazala bertatik Jaungoikoa-ren eskuak ongien iruditzen zaion moduan eta

unean! Ez naiz gehiago kexatuko; hainbat basa-pizti odolgoseen artean sortu den dohakabearigera dakiokeen kontsolamendu bakarra horiekberehala uzteko itxaropena baita.»

Biharamunean, ez nuen inor hizketan entzun,eta Probidentziaren eskutan jartzera deliberatu-rik, landareen moduan egin nuen bizimodua ino-lako elikagairik hartzeko gogorik gabe. Hurrengoegunean, galdera batzuk egitera etorri zen Car-doville. Ezin izan nion gorputz-ikarari eutsi ikusinuenean zein odol hotzarekin etorri zen gizatxa-rra justizia egitera: hura, denik eta gizonik doilo-rrena, estalpetzat zeukan justizia horren eskubi-de guztien aurka nire lañotasunaz eta nire zori-gaitzaz hain krudelki baliatu berria zen hura.Auzitan nire kausaren alde ihardun arren, gizonzital honen arteziak krimenak eraiki zituen niredefentsa guztien gainetik: nire auziaren karguguztiak epaile bidegabe honen arabera ezarriakizan zirenean, Saint-Florent jauna ezagutzen alnuen galdetzeko ausardia izan zuen lotsaga-beak; ezagutzen nuela erantzun nuen.

— Beno, esan zuen Cardovillek, hortaz ezdut gehiago behar: ezagutzen omen duzun

Saint-Florent Jaun horrek ere ederki aski ezagu-tzen baitzaitu; ohoin talde batean ikusi zaituelaaitortu du eta bere diruak eta diru-zorroak lapur-tzen lehena zu izan zinela. Zure ohoinkideekbizia salbatu nahi ziotela eta zuk hiltzeko aholka-tu zeniela; halere ihes egitea erdietsi zuen.Saint-Florent Jaun honek berak gehitu zuen, urtebatzuk geroago, Lyonen ikusi uste zintuela, bereetxera agurtzera joateko baimena eman zizulazuk hala eskaturik, garai hartan jokabide bikainazeneramala zin egin ostean, eta bertan, berakbide zuzenetik jarraitzeko adoretzen eta aholka-tzen zintuen bitartean, halako muturretarainoeraman zenuela ausarkeria eta krimena ezenbere onginahiaren une horiezaz baliatu eta txi-miniaren gainean utziak zituen ehun luisak etaordularia ostu baitzenizkion...

Eta Cardovillek, halako kalumnia beldurga-rriek nire aurka sortu zuten hisia eta gorrotoaaprobetxatuz, eskribauari agindu zion idatzzezala salakuntza haiek guztiak aitortzen nituelanire isiltasun eta aurpegieragatik.

Lurrera makurtu nintzen, nire garrasiekganga osoa burrunbarazi zuten, buruaz baldosen

kontra jo nuen hantxe bertan heriotza azkarragobat aurkitzeko gogoz, eta neure amorrua adie-razteko modurik aurkitzen ez nuenez: «Gizatxarhori, egin nuen oihu, zure krimenetatik mende-katuko nauen Jainko zuzenarengana jotzen dut,berak argituko baitu nire errugabetasuna, berakdamuaraziko baitzaitu zeure aginteaz egin ditu-zun gehiegikeria doilorretatik!» Cardovillek kan-paitxoa jo zuen eta berriro gartzelan sartzekoesan zion gartzelazainari. Etsipenak eta atseka-beak aztoraturik, galdeketa harekin aurrera segi-tzeko gauza ez nintzela etsituta, baina gutxie-nez, amaitua zen, neure krimen guztiak aitortubainituen. Eta gaizkilea bakean irten zen! Ez otezuen tximista batek suntsituko!

Auzia, gorrotoaren, mendekuaren eta likiske-riaren gidaritzapean, martxa onean zihoan;berehala kondenatu eta eraman ninduten Parisanire epaia baietsi zezaten. Ondikozko ibilbidehonetan, gaizkileetan azkena banintz bezalaegin nuena, gogoetarik garratzenak eta minga-rrienak etorri zitzaizkidan bihotza behin-betikozarratatzera. Zein zorigaiztoko izarren pean sor-tuko nintzen mundura, nioen neurekiko, senti-

mendu zintzo bakar bat ere ezagutzea ezinezkoagertatzeko, berehala zorigaitzezko itsaso bateanmurgilduko ez nauenik? Eta nola liteke Probiden-tzia goiargitu honek, zeinaren justizia gorestenbaitut, neure bertuteengatik zigortu eta aldiberean beren krimenekin suntsitzen nautenakgailurreraino goratzea?

Nire haurtzaroko lukurrero batek lapurretabat egitera bultzatu nahi izan ninduen, nik ukoegin eta bera aberastu egin zen. Ohoin taldebaten barruan jausi ondoren, handik ihes egitealortu nuen, bizia salbatu nion gizon batekin; sarigisa, bortxatu egin ninduen. Gizon lizunkoi batenetxera iritsi nintzen. Haren izeba pozoitu nahi ez,eta bere zakurrei ni irensteko agindu zien. Han-dik kirurgilari intzestugile eta hiltzaile batenetxera joan, eta ekintza beldurgarri bat egitetikbabestu nahi izan nuen: borreroak, ordea, krimi-nal baten gisara markatu ninduen; ezbairikgabe, dongekeria haiek burutu zituen, baita for-tuna egin ere, eta ni, ogi eskean ibiltzera behar-tua izan nintzen. Sakramentuetara hurbildu etaIzaki gorenari gartsuki otoitz egin nahi izan nion,nahiz beragandik hainbat ezbehar jasoak izan,

baina gure misterio santuenetako batetik garbi-tuko nintzela espero nuenean, epaimahai ohora-garri hura nire desohorearen antzeztoki odoltsubilakatu zen: bortxatu eta laidoztatu ninduenmunstroa beren Ordenako ohore handienetaragoratu zuten, eta ni, lazeriaren amildegi beldur-garrian murgildu nintzen berriro. Emakume batbere senarraren amorraziotik salbatzen ahale-gindu nintzen, baina bihozgabeak hil egin nahiizan ninduen, tantaz tanta odolustuz. Behartsubat sorotsi nahi izan nuen, eta berak lapurretaegin zidan. Laguntza eskaini nion hebaindutazegoen gizon bati, baina eskergabeak gurpil batbirarazten jarri ninduen pizti baten modura;eseki egiten ninduen atseginez gozatzeko;zoriak bere alde jokatu zuen, eta urkamendianhiltzear egon nintzen haren etxean indarrez lanegin izanagatik. Emakume donge batek gaizta-keria berri bat egitera limurtu nahi izan ninduen,neuzkan ondasun apurrak galdu nituen berrironire biktimaren altxorra salbatzearren. Gizonbihozbera batek nire gaitz guztietatik kitatu nahiizan ninduen bere eskua eskainiz, baina nirebesoetan eman zuen azken arnasa, hura gauza-

tzerik izan baino lehen. Bizia arriskatu nuen sutebatean nirea ez zen haur bat sugarretatik atera-tzearren; haur honen amak ordea, salatu etanire kontrako prozesu kriminal bat hasi zuen.Nire etsairik heriogarrienaren eskutan erori nin-tzen, eta gizon baten etxera eraman nahi izanninduen indarka, bere grina bakarra buruak eba-kitzea zelarik: gizatxar honen ezpatari ihes egi-tea lortu banuen, Themisenaren azpira erortzekobaizik ez zen izan. Fortuna eta bizia salbatuanion gizon bati babesa erregutu nion; beragan-dik esker onik jaso nezakeela espero izateraausartu nintzen, bere etxera deitu ninduen, izu-garrikeria berrietara menerarazi ninduen, han-txe aurkitu nuen nire auziaren ardura zeramanepaile bidegabea, eta batak zein besteak, bor-txatu egin ninduten, laidoztatu egin nindutenbiek, nire heriotza azkartu nahi zuten biek;zoriak onurez bete zituen, eta ni, heriotzaren bilabezala nindoan korrika bizian.

Horixe da gizonek jasanarazi didatena, horixeda beren harreman arriskutsuak erakutsi didana;harrigarria gertatzen al da orduan nire arimak,zorigaitzak garraztua, laidoek eta bidegabeke-

riek gaitzitua, bere loturak etetea beste helburu-rik ez izatea?

Mila aldiz barkatzeko eskatzen dizut, Andere,esan zuen neska errukarriak bere abentureiamaiera emanez; mila barkamen zure izpirituahainbat gordinkeriaz lohitzeagatik, eta hitzbatean esateko, zure egonarriaz hain luzaroanbaliatzeagatik. Agian zerua iraindu dut halakokontakizun lizunekin, lehengo zauriak berragertubaititut, eta zuen atsedena nahasi. Adio, Andere,adio. Eguzkia ateratzen ari da, deika dauzkatzaindariak, utzidazu neure patuaren bila joaten,jada ez diot beldurrik, nire aladurak laburtukobaititu. Gizakiaren azken une hau, bere egunaklaino beltzik gabe igarotzen dituen zorionekoa-rentzat baizik ez da beldurgarria, baina sugeenpozoia besterik arnasten ez duen dohakabeak,urrats dardaratien azpian arantzak baino topatuez dituenak, zeinak egun argirik ikusi baldinbadu, bidaiari galduak tximistaren lorratza gor-putz- ikaraz ikusten duenean bezala ikusi baitu,zeinari ezbehar krudelek gurasoak, lagunak, for-tuna, babesa eta laguntzak kendu baitizkiote,zeinak egarria itotzeko eta gosea berdintzeko

malkoak eta estuasunak baizik ez dituen izan,horrek, esaten ari nintzen, horrek beldurrik gabeikusten du nola hurbiltzen zaion Herio, eta Jainkobaten altzoan lasaitasuna itzuliko dion portu ziu-rra bailitzan irrikatzen du, zeinaren zuzentasuna-ri esker, lurrean oinperatua izan den lañotasunhorrek beste munduan horrenbeste ezbeharrenordaina aurkituko baitu.

Corville Jn. zintzoari ezinezkoa izan zitzaionhistoria hura barren-barreneraino hunkitu gabeentzutea; Lorsangeko Andereari zegokionean,lehen ere esan dugun bezala, artean bere gazta-roko hoben higuingarriek sentikortasuna itzala-raztea lortu ez zutelarik, kordea galtzekotanegon zen.

— Andereño, esan zion Justineri, zaila da zurientzutea zurekiko interes biziena sentitu gabe;baina aitortu beharra al dago? Sentimendu espli-kaezin batek, adieraz diezazukedana baino asko-zaz eztiagoa denak, zuregana bultzatzen nauezin garaituzko oldar baten gisara, eta zureezbeharrak nire egiten ditu. Zure izena isileangorde didazu, zure sorlekua ezkutatu didazu,

mesedez eskatzen dizut zure sekretu hori aitordiezadazula; ez dezazula pentsa jakinmin hutsadenik horrela mintzatzera naramana... Ene Jain-koa! Egiak ote dira nire susmoak?... Ai, Teresa!Justine izango bazina?... Nire ahizpa izango bazi-na?

— Justine! Andere, hori bai izena!— Orain zure edadea edukiko zuen...— Juliette! Zu al zara entzuten ari naizena?,

esan zuen zorigaiztoko atxiloak LorsangekoAnderearen besoetara jauzi eginez... zu... nireahizpa!... Ai! Jada ez naiz hain dohakabe hilko,berriro besarkatu ahal izan baitzaitut!...

Eta bi ahizpak bata bestearen besoetan estu-estu besarkaturik, zinkurinen bidez baizik ez zio-ten elkarri aditzen, malkoen bidez baizik ezinzitezkeen elkarrekin mintza.

Corville Jaunak ere ezin izan zien bereeieutsi; arazo harekiko interesik handienaz ezjokatzea ezinezkoa zela ikusirik, beste gela bate-ra joan zen, kantzelariari idatzi, eta Justine erru-karriak, Teresa deitzen jarraituko dugunak, izan-dako zorte beldurgarria suzko trazuez margotuzuen: haren errugabetasunaren bermatzaile

agertu zen, auzia argitu artean ustezko errudu-nak bere gaztelua ez zen beste inolako preson-degirik ez zezala izan eskatu zuen, eta hitz emanzuen Justiziaren buruzagi subirano horren lehenaginduan aurkeztuko zuela; Teresaren bi gidarieinor zen ezagutarazi zien, bere gutunak haienkontu utzi eta atxilotuaz arduratuko zela esanzien; haiek onartu eta Teresa bere eskutan utzizuten; kotxe bat hurbildu zen.

— Zatoz, izaki gaixoa, esan zion orduan Cor-ville Jaunak Lorsangeko Anderearen ahizpa inte-resgarriari, zatoz, dena aldatuko da zuretzat; ezdadila gehiago esan zure bertuteak beti saririkgabe geratzen direla, eta Naturatik jaso duzunarima eder horrek ez duela burdina baizik topa-tzen: zatoz gure atzetik, nire eta ez beste inorenardurapean baitzaude.

Eta Corville Jaunak hitz bitan azaldu zien eginberri zuena.

— Gizon errespetagarri eta maitagarria,esan zuen Lorsangeko Andereak bere maitalea-ren belaunetara makurtuz, horixe da zure bizitzaguztian hartu duzun jarrerarik ederrena; gizona-ren bihotza eta legearen izpiritua benetan eza-

gutzen duenari dagokio zapaldutako errugabeta-suna mendekatzea. Hona, Jauna, hona hemenzure presoa: zoaz Teresa, zoaz korrika, hegan,oraintxe bertan besteak bezala abandonatuko ezzaituen urgazle zuzen-egilearen oinetara makur-tzera. Ene Jauna, zurekin maitasunaren loturakmaiteak baldin banituen, nola ez ditut maiteago-ak izango orain, estimurik samurrenak ere sen-doturik daudenean!...

Eta bi emakumeok, noiz batek noiz besteak,halako bihotz zabaleko adiskide baten belaunakbesarkatu zituzten, eta beren malkoez hezatu.

Ordu gutxiren buruan iritsi ziren gaztelura:han, Corville Jauna eta Lorsangeko Andereagogotsu saiatu ziren, nor baino nor, Teresarijasandako zorigaitz pila ahanztarazten eta ero-sotasunaren goren mailan jartzen. Jakirik goxoe-netako gozagarriez elikatzen zuten, oherik one-netan oheratzen, beren etxean nagusi izan zedi-la nahi zuten; finean, bi arima sentikorretatikjaso zitekeen samurtasun guztia jartzen zutenberarengan. Egun batzuetan zehar sendabideakeman zizkioten, bainatu egin zuten, apaindu,edertu, bi maitaleen idolo bilakatua zuten, lehian

zebiltzan ea bietako nork ahanztaraziko ote ziz-kion bere zorigaitzak agudoen. Kirurgilari bikainbatek, zenbait errekaituri esker, Rodin zitalarenfruitu krudela zen aztarna laidogarri hura eredesagertaraztea lortu zuen. Teresaren ongigi-leen zainketa-ardurei erantzuten zien orok: orainbihotz oneko neska honen bekokitik zorigaitza-ren aztarnak ezabatuz, orain haren baitan Xar-men nagusitasuna berrezarriz. Alabastrozkomusu haien ñabardura zurbilen ondotik bereedadearen larrosak azaldu ziren, hainbeste atse-kabeek zimelduak. Irria, hainbat urtetan harenezpainetatik ezabatua egon ondoren, itzulia zenazkenerako plazerren gerizpean. Gortetik albis-terik onenak iritsi berriak ziren; Corville JaunakFrantzia guztia mugiarazi zuen; S... Jaunarenardura berpiztu zuen, berarekin bat egin bai-tzuen Teresaren zorigaitzak argitzearen alde,eta ongi merezia zuen lasaitasuna ematearren.Azkenik, Teresaren aurka bidegabeki saiatutakoprozesu guztietatik garbi uzten zuten Erregerengutunak iritsi ziren, hiritar zintzoaren tituluaematen ziotelarik, bere izena zikindu nahi izanzuten erresumako auzitegi guztietan betiko isil-

tasuna ezarriz, eta berarentzat, Dauphinekosasi-txanpongileen tailerrean harrapatutakourretik mila ezkutuko pentsioa erabakiz. Cardo-ville eta Saint-Florent atzitu nahi izan zituzten,baina Teresaren jazarle guztiekin uztartuta zego-en asturu onari jarraituz, bata, Cardoville, berekrimenak ezagunak egin baino lehen, harakointendentziarako izendatu zuten, eta bestea,Kolonietako merkataritza intendentzia nagusira-ko; biak beren destinoetan zeuden ordurako,erauntsi hura baretzeko modua berehala aurkituzuten familia boteretsuekin egin zuten topoaginduek, eta fortunaren altzoan lasai, munstrohauen zitalkeriak berehala izan ziren ahaztuak.

Teresari buruzkoan, berarentzat hainbestegauza atsegin jakin zuen orduko, gutxi falta izanzitzaion pozez ez hiltzeko; zenbait egunezjarraian malko ezin eztiagoak isuri zituen berebabesleen altzoan, baina bat-batean, goitikbehera irauli zen bere aldartea, horren zergatiazein izan zitekeen jakitea ezinezkoa izan zelarik.Goibel, artega, pentsakor bihurtu zen, zenbaite-tan negarrez hasten zen bere lagunen erdian,

berak ere ezin zuelarik azaldu atsekabe harenzioa.

— Ni ez naiz jaio horrenbeste zorion izateko,ziotson Lorsangeko Andereari... Ai! Ene ahizpamaitea, ezinezkoa da honek luze irautea.

Bere auzi guztiak amaituta zeudela ziurtatuarren ere, jadanik ez zuela kezka gehiago edukibehar, ezerk ez zuen lasaitzea lortzen: esan zite-keen izaki honek, bere ezbeharrerako bakarrikbizi zenak, eta zorigaitzaren eskua beti bereburuaren gainean sentitu zuenak, aurreikusiegin zituela nolabait nolakoak izango ziren sun-tsituko zuten azken kolpeak.

Corville Jauna landan bizi zen artean. Udapartearen bukaera aldera izango zen. Txangobat egiteko asmoa zuten baina ekaitz beldurga-rri batek eragotzi egingo zuela zirudien; berogehiegiak dena irekita uztera behartu zuen. Txi-mistak jo zuen, kazkabarra hasi zuen, haizea ziz-tuka zebilen, zeruko suak hodeiak astindu zitueneta modu izugarri batean inarrosi; bazirudiennatura, bere obrez asperturik, elementu guztiaknahasi nahian zebilela, forma berrien pean bil-tzearren. Lorsangeko Andereak beldurraren bel-

durrez, dena ahalik eta agudoen ixteko eskatuzion ahizpari; Teresa, ahizpa naretzera presatu-rik, hegan joan zen jada apurtzen hasiak zirenleihoetarantz; gibelarazten zuen haizearen kon-tra nahi izan zuen minutu batez borroka egin,baina une horretan, tximistak aretoaren erdirai-no jaurti zuen.

Lorsangeko Andereak oihu beldurgarri bategin eta korderik gabe gelditu zen: Corville Jau-nak laguntza eskatu zuen, zaintze-lanak erdiba-natu egin ziren, bere senera etorrarazi zuten Lor-sangeko Anderea, baina Teresa dohakabea,halako eran izan zen kolpatua, ezen jada ezzegoen inolako itxaropenik bere baitan gordezitekeenik; tximista eskuineko bularraldetik sar-tua zen, eta bere bularra eta bere aurpegia kis-kali ondoren, sabelaren erdi-erditik irten zenostera. Beldurgarria zen izaki gaixo hari begira-tzea ere: Corville Jaunak eraman zezatela aginduzuen...

— Ez, esan zuen Lorsangeko Andereak lasai-tasunik handienaz zutituz; ez, utz ezazue nirebegiraden pean, Jauna, berari beha egon beha-rra daukat hartu berri ditudan deliberoak sendo-

tzeko. Entzuidazu, Corville, eta batez ere ez die-zaiozula ukorik egin hartu dudan erabakiari, unehonetan munduan inork ezin ezaba diezaizkida-keen asmoei. Dohakabe honek pairatu dituenezbehar ikaragarriek, beti bere eginkizunakerrespetatu baditu ere, badute zerbait oso bere-zia dena, neroni buruz begiak irekiarazi dizkida-na; ez dezazula pentsa Teresaren abenturetanzehar laidoztatu duten gaizkileen gozamenetanigarri dugun zorion-distira faltsu horrekin itsutu-ta nagoenik. Zeruaren eskuaren apetaldi bitxihoriek ilunak gertatzen zaizkigu eta ez dagokiguguri horiek argitzea, baina inola ere ez gaituzteliluratu behar. Ene lagun hori! Krimenak berekinduen oparotasuna Probidentziak bertuteari eza-rri nahi dion froga bat besterik ez da, oinaztargiabezala da, zeinaren su tronpagarriek ez baituteune batez argituko atmosfera, non eta ez dentxunditu dituen dohakabeak heriotzaren leizeraamilarazteko. Hona hemen horren adibidea gurebegien aurrean; neskatxa zoragarri honen zori-txar sinestezinak, ezbehar beldurgarri eta etenikgabeak, Betierekoak eman didan gaztigua da,nire arrenguren ahotsa entzuteko eta behin beti-

ko haren besoetara makurtzeko. Nolako zigorraespero dezaket beragandik, nik, lizunkeriak, irre-lijioak eta printzipio oro alboratu izanak nire bizi-tzako une guztiak markatu dituenean? Zer itxa-ron behar dut, bere egunetan benetako hobengaitzesgarririk egin ez duena ere horrelaxe tra-tatua denean? Bereiz gaitezen, Corville, baduguastia oraindik, ezein kateak ez gaitu lotzen,ahantz nazazu eta ontzat ikus ezazu nire burualohitzen egin ditudan galdukerietatik arnegatze-ra Izaki gorenaren oinetara joan nadila betikodamu batez. Kolpe beldurgarri hori beharrezkoazen bizitza honetan ni konbertitzeko, bestean,atrebentziaz, espero dudan zoriona lortzeko.Adio, Jauna; zer bihurtuko naizen jakiteko inola-ko peskizarik ez egitea da zure adiskidetasunetiknahiko nukeen azken mesedea. Ai Corville!Mundu hobe batean zain edukiko nauzu, zurebertuteek haraino gidatu behar zaituzte; gera-tzen zaizkidan ondikozko urteetan nire krimenakkitatzeko jasango ditudan hildurek egunenbatean zu ikusteko aukera emango ahal didate!

Lorsangeko Anderea berehala aldendu zenetxetik; diru pixka bat hartu, kotxe baten

barruan abiatu, bere gainerako ondasunak Cor-ville Jaunaren esku utzi, elizarako ondare batzukazalduz, eta hegan joan zen Parisa. Han, Karmel-darren artean sartu zen, eta urte gutxi batzuenburuan, exenplu eta onbidearen eredu bilakatuzen, nola bere jaiera handiagatik hala bere gogo-aren jakituria eta bere ohituren arauzkotasuna-gatik.

Corville Jn. bere aberriko lehen lanbideakerdiesteko duin zenez, horietaraino iritsi zen; etaaldi berean, herrien onura, nagusiaren gloria,«ministro izan arren» ongi zerbitzatzen zuena,eta bere lagunen fortuna egiteko baizik ez zenohoratua izan.

Ai zuek, Bertutearen zorigaitzen gainera mal-koak isuri zenituztenok; zuek, Justine dohaka-beaz urrikaldu zinetenok, erabili behar izan ditu-gun marrazketa agian gordin samarrak barkatuz,atera al dezakezue historia honetatik Lorsange-ko Andereak atera zuen ondorio bera? Konbentzial zaitezkete berarekin batera, benetako zorionaBertutearen baitan baizik ez dagoela, eta JaunakLurrean berau jazarria izatea onartzen baldin

badu —horren helburuak sakontzea guri ezdagokigularik—, Zeruan sari tentagarriagoenbidez ordaintzeko baizik ez dela?