kader.anlayışının kur’an bağlamında sosyo-psikolojik tahlili-136s-halil İbrahim coŞar
TRANSCRIPT
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
1/136
T.C.
SELUK NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
FELSEFE VE DN BLMLER ANABLM DALIDN PSKOLOJS BLM DALI
KADER ANLAYIININ KURAN BALAMINDASOSYO-PSKOLOJK TAHLL
YKSEK LSANS TEZ
DANIMAN
Yrd. Do. Dr. Abdulkadir ETZ
HAZIRLAYAN
Halil brahim COAR
KONYA- 2010
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
2/136
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
3/136
i
T. C.
SELUK NVERSTES
Sosyal Bilimler Enstits Mdrl
BLMSEL ETK SAYFASI
Bu tezin proje safhasndan sonulanmasna kadarki btn srelerde bilimsel
etie ve akademik kurallara zenle riayet edildiini, tez iindeki btn bilgilerin etik
davran ve akademik kurallar erevesinde elde edilerek sunulduunu, ayrca tez yazm
kurallarna uygun olarak hazrlanan bu almada bakalarnn eserlerinden
yararlanlmas durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atf yapldn bildiririm.
rencinin Ad Soyad
(mza)
Halil brahim COAR
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
4/136
ii
T. C.
SELUK NVERSTES
Sosyal Bilimler Enstits Mdrl
YKSEK LSANS TEZ KABUL FORMU
Halil brahim COAR tarafndan hazrlanan Kader Anlaynn Kuran
Balamnda Sosyo-Psikolojik Tahlili balkl bu alma 04/08/2010 tarihinde yaplan
savunma snav sonucunda oybirlii/oyokluu ile baarl bulunarak, jrimiz tarafndan
yksek lisans tezi olarak kabul edilmitir.
Yrd. Do. Dr. Abdlkadir ETZ Danman mza
Do. Dr. Fethi Ahmet POLAT ye mza
Do. Dr. Hidayet IIK ye mza
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
5/136
iii
NSZ
Yeryznn halifesi olarak yaratlan insan, uzuvlarnn muvzene ve dengesi
bakmndan canllarn en gzeli kvamda yaratlmtr. nsan yaratl gayesine uygun
bir hayat yaad takdirde varln en hayrls ve kendisine verilen rol terketmesi
hlinde de en alak bir konuma decek ekilde dizayn edilmitir. Yeryznde,
insandan baka zgr, istiklal ve istibdat sahibi (Allah adna hkmeden baka bir halife)
ynetici yoktur. Yeryzne hkmeden insan, yetkili olduu kadar Allaha kar
sorumludur. Kurn ifdesiyle Halifetlarz olan insann iki dnya saadeti, Allahaitaat ve ibdete balanmtr. Peygamberler bunun iin gnderilmitir. Ama insan, tarih
boyunca kendi yetki ve sorumluluuna verilen dnya ve iindekiler iin adaletin tesisi
ve hakkn ikamesi gibi insan insan yapan deerlerden uzaklaarak kendi zne
zulmetmitir. ou chil olan insanlar, kintn ynetim plan ve bir srr ilh olan
kader ilmini anlamamlar, balarna gelen musibetlerden kaderi sorumlu tutarken gzel
nasipleri ise kendi irdelerine havle etmilerdir.
lahi takdiri anlamak, yaratl hikmet ve gyesini bilmek anlamna gelir. Bata
kendimizi tanmakla, bize endeksli olarak var edilen gklerin ve yerin srlarn da
anlam oluruz. nsanlk, fenn keiflerden ve felsef tefekkrden nce, kendini kefetme
adna vahiy ve risletle tanm. Ben kimim? Nerden gelip nereye gidiyorum? Beni
yaratan shibim, efendim ve rabbim kim? gibi sorularnn cevabn renmitir. Uzun
yllar getike insanlk cehaletle kfre der. Ayn sorularn cevabn, hak yerinebtldan renmee kalknca iler sarpa sarar. Biz bu almamzda dallette olanlarla
hidyette olanlarn kadere bak alarna bir nebze aklk getirmee altk. Bir
bakma Kendini bilen, rabbini de bilir szne itimat ederek lh Kitab Kurn bu
bak asyla okuduk. Onda Kdirin kudretini, kaderin hikmetini, evrenin bir ecele
gre idresini grdk. Kadir gecesiyle balayan Kurn nuzlnn bir kadere ynelik
ak
n
izledik. Onda, bir plan, program olduunu anlad
k. Ve mmknse, biz de budurumu erh etmeye altk. Cemiyet iinde ferdin kadere gre yaamna temas ettik.
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
6/136
iv
Allahn Kurnda bildirdii kadar, kaderi anlamaya altk. Toplum ve kader
ilikisi zerine bizi motive eden almamz elimizden geldii kadar anlamaa ve
anlatmaa altk.
Kaderi Rabbimizin bildirdii kadaryla anlayamazsak onu gerei gibi takdir
edemeyiz. Onu gerei gibi takdir edemeyen elbette kendini de tanmayacak,
sorumluluklarn, snrllklarn bilemeyecek ve amacna motive olamayacaktr. Ya
kendini snrsz grp ilahlk taslayacak ya da sorumsuz grp hayata lakayt bakacaktr.
Bu almamzda, kiinin kader anlaynn, hayatta karlat olaylar annda
verdii tepki ile ortaya ktn tesbit ettik. Kiilerin iman derecelerinin, bir bakma
kadere iman rknyle e deerde olduu kanaatine vardk.
almamzda ncelikle kaderin tanm, szlk ve terim anlamyla giri
yaplm, sonra tarihsel srete, srasyla konunun chiliye dnemi ve sonrasnda
alglan biimi zerinde, Kurn ve Snnette ilenii, Peygamber ve Ashabnn bak
as, ifrat ve tefrite kayn sreleri ilenmi, daha sonra nasl anlalmas gerektiine
temas edilmitir.
Bu almann oluumunda ihtiyacm olan yardmlar esirgemeyen danman
hocam Yrd. Do. Dr. Abdulkadir ETZe teekkr ederim. Ayrca almamn her
aamasnda desteini yanmda bulduum sevgili eim Nee COARa, her konuda
yardmn esirgemeyen deerli arkadam Ahmet ELK ve fikir ve manevi desteklerini
aldm tm dostlarm ve arkadalarma teekkr bir bor bilirim.
Halil brahim COAR
Konya 2010
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
7/136
v
T. C.
SELUK NVERSTES
Sosyal Bilimler Enstits Mdrl
Ad Soyad Halil brahim COARNumaras:
044245051005
Ana Bilim/Bilim Dal Felsefe ve Din Bilimleri / Din Psikolojisirencinin
Danman Yrd. Do. Dr. Abdlkadir ETZ
Tezin AdKader Anlaynn Kuran BalamndaSosyo-Psikolojik Tahlili
ZET
Bu almada kader anlaynn Kuran balamnda (dinin btnl
erevesinde) sosyo-psikolojik tahlili yaplmaya allmtr. ncelikle kader
kavram
n
n tan
m
yap
lm
, tarihsel srete, konunun, Cahiliyede alg
lan
, yanl
yorumlarn Kuranda gndeme getirilip eletirilmesi, Peygamber ve Ashabn anlay,
Kuran ve Snnette ilenii, ifrat ve tefrite kayn sreleri, bu konuda oluan ekoller
incelenmi, daha sonra Allahn kudretiyle, insann (irde-i cz) zgrln
badatrarak Kuran ve Snnet erevesinde konuyu netletiren Ehl-i Snnet ekolnn
grleri dorultusunda ele alnmtr. Kader inancyla ilgili kavramlar, yklenen
anlamlara gre incelenmi ve Kuran balamnda tahlili yaplmaya allmtr.
Sonuta Allaha ait bir sr ve kintn ynetim pln olan kaderin bizim gibi
ciz insanlar tarafndan tam anlalmasnn mmkn olmad, ancak bizi ve
sorumluluumuzu ilgilendiren boyutunun anlalmas iin, insann kendisini ve evreni
Allah eksenli olarak tanmas gerektii zerinde durulmutur.
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
8/136
vi
T. C.
SELUK NVERSTES
Sosyal Bilimler Enstits Mdrl
Name Surname Halil brahim COARID:044245051005
Department/FieldPhilosophy and Religious Studies / Psychology ofReligion
Students
Advisor Assoc. Assist Dr. Abdlkadir ETZ
Research TitleSocio-Psychological Analysis of the Koran in theContext of Understanding The Fate
ABSTRACT
In this study, it has been trying to make socio-psychological analysis the
understanding of the fate in context of Quran. Firstly, the concept of the fate has been
defined and the perception of the issue in Cahiliye, criticising the wrong comments in
Quran, perception of the Prophet and Ashab, to function to the Quran and Sunnah
period of to moving to the ifrat and tefrit (extremism), schools which and coming into
existence of this issue were examined then human freedom to reconciling Gods
competence in the framework of the subject by clarifying the Quran and Sunnah the
opinion of the Ahl al-Sunnah school was put forward. Fate by believing that examined
the meaning of concepts that are installed is tried to be analyzed in the context of theQuran.
As a result, a divine mystery of fate that we are limited by the presence of full
understanding is not possible, but our responsibility to us and the size of interest to
understand oneself and the universe Allah axis and its plan according to the recognition
and responsibility to put issues can be clarified to express worked.
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
9/136
vii
NDEKLER
BLMSEL ETK SAYFASI............................................................................................. iYKSEK LSANS TEZ KABUL FORMU ................................................................... ii
NSZ............................................................................................................................iii
ZET................................................................................................................................ v
ABSTRACT .................................................................................................................... vi
NDEKLER............................................................................................................... vii
KISALTMALAR ............................................................................................................ xi
GR................................................................................................................................ 1
1. Konu ..................................................................................................................... 1
2. Ama ve nem ..................................................................................................... 2
3. Yntem ve Snrllklar ......................................................................................... 3
4. Tanmlar................................................................................................................ 3
BRNC BLM
NSAN DAVRANII VE KADER PROBLEM
1.1. PSKOLOJ VE SOSYAL PSKOLOJ AISINDAN NSAN DAVRANII ........ 4
1.2. KADER PROBLEM ................................................................................................ 71.2.1. Kader .............................................................................................................. 9
1.2.2. Kaza .............................................................................................................. 12
KNC BLM
TARHSEL SRE
2.1. SLAMDAN NCE KADER ANLAYII (RK KOANLARIN KADER
ANLAYII)............................................................................................................. 15
2.2. PEYGAMBER DNEM ....................................................................................... 17
2.2.1.Kadere man ...................................................................................................... 18
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
10/136
viii
2.3. KURAN-I KERMDE KADERLE LGL AYETLERE GENEL BAKI .......... 20
2.3.1. Herey Kadere Gre Yaratlmtr.................................................................... 20
2.3.2. Allahn Bilgisi Yazg ve Kader....................................................................... 22
2.3.3. Ecel (Snav in Sre Tanma) ve Kader.......................................................... 27
2.3.4. Dileme (Meiet) Ayetleri ve Kader .................................................................. 29
2.4. HADSLERDE KADER ......................................................................................... 31
2.4.1. Kadere man ..................................................................................................... 31
2.4.2. Kaderle Amel ................................................................................................... 33
2.4.3. Kadere R
za ...................................................................................................... 372.4.4. Kaderiyenin Zemmi ........................................................................................ 38
2.5. SAHABE DNEM ................................................................................................ 41
2.5.1. Hrszlk Olay .................................................................................................. 41
2.5.2. Veba Olay........................................................................................................ 42
2.5.3. Hz. Ali ve htiyar.............................................................................................. 42
2.6. EMEVLER (CEBR MERULATIRMA) .......................................................... 45
2.6.1. lk Emevi Halifesinin Sylemlerinde Cebr Anlay .................................... 45
2.6.2. Kfelilere Hitabnda.................................................................................... 46
2.6.3. Olu Yezide Biat Alrken............................................................................ 46
NC BLMMEZHEPLER (EKOLLER)
3.1. CEBRYE................................................................................................................ 49
3.2. KADERYYE.......................................................................................................... 50
3.3. MUTEZLE MEZHEB ......................................................................................... 52
3.3.1. Mutezilenin Metodu ve Grleri.............................................................. 55
3.4. EHL- SNNET...................................................................................................... 57
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
11/136
ix
DRDNC BLM
KADERLE BALANTILI KAVRAMLAR VE DEERLENDRME
4.1. RADE..................................................................................................................... 62
4.1.1. Mutezilenin rade Anlay ........................................................................... 62
4.1.2. Cebriyenin rade Anlay............................................................................. 64
4.1.3. Ehli Snnetin rade Anlay......................................................................... 65
4.2. STTAAT............................................................................................................... 68
4.3. HALK VE KESB (YARATMA VE KAZANMA)................................................. 70
4.4. RIZIK ...................................................................................................................... 744.5. HAYIR VE ER...................................................................................................... 77
4.6. ECEL ....................................................................................................................... 80
4.7. HDAYET-DALALET............................................................................................ 83
4.8. TEVEKKL-TEDBR ............................................................................................ 88
4.8.1. Tevekkl Tedbir Takdirlikisi.................................................................... 90
4.8.2. Takdirin ekillenmesinde Tedbirin Rol Var Mdr?................................... 91
4.9. DUA ........................................................................................................................ 91
4.9.1. Duann Konusu............................................................................................. 92
4.9.2. Duann Tesirleri............................................................................................ 93
4.9.3. Kuranda Dua .............................................................................................. 94
BENC BLM
KADER ANLAYIININ ALLAH, NSAN VE EVRENLE LKS
5.1. KADER ANLAYIININ ALLAH LE LKL BOYUTU................................. 96
5.1.1. Allahn Bilmesi (Zaman, nceden Bilme).................................................. 96
5.1.2. Allahn Sfatlaryla Beerin radesinin Kesitii Zann .............................. 98
5.2. KADER ANLAYIININ NSAN (SORUMLULUK ALANI) VE EVRENLE
LKL BOYUTU................................................................................................ 99
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
12/136
x
5.2.1. Evrene Konan Yasalar Karsnda nsanlarn Tutumlar Balamnda
Gerekircilik (determinizm) .......................................................................... 99
5.2.2. nsan Davrannn Karmakl ................................................................ 102
5.2.3. nsan Kaderini Oluturan Olgular............................................................... 103
5.2.3.1. Bilgi-nan-Dnce-Niyet ve Davran ................................................. 103
5.2.4. Toplumlarn Kaderi .................................................................................... 104
5.2.5. Toplumumuzun Kader Anlayyla lgili Sylemleri................................. 108
5.2.6. Yok Olmay Hak Etmiken man Etmeleri Sonucu Azabn Kaldrld
Topluluk..................................................................................................... 111
SONU......................................................................................................................... 113
KAYNAKA ............................................................................................................... 117
ZGEM.................................................................................................................. 123
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
13/136
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
14/136
1
GR
1. Konu
Kader konusu insanlk tarihini en ok megul eden, yorumlan tarzna gre
ayrmalarn ortaya kt; fert ve toplumun davranlarn ekillendiren en nemli
faktrlerden biridir.
Kader szc, l, miktar, plan, program, hedef, gye ve bir kudretle i
yapma gibi anlamlara gelir. slam toplumunda da ok fazla tartlm ve inanekollerin olumasna sebep olmutur.
Vahyin indii Asr- Saadetde Peygamberimizin yetitirdii sekin sahabeler
arasnda kader inanc, snnette olduu gibi doru alglanmtr. Sonraki dnemlerde,
zellikle Emevi ynetiminin dini kayglardan ok politik manevralar, iktidar hrsyla
asabiyete (kavmiyetilie) dayal yap adna yorumlanm, iktidarlarn salama almak
iin, yaptklar zulmleri bile Allahn byle takdir ettii eklinde aklamlardr. Kar
kanlarn, kadere isyan ettikleri imaj verilmitir.
Bu dnemde iktidarn karlar dorultusunda, zulmne kalkan olarak
kulland kaderin fail olduu cebr grne kar, bir tepki olarak ortaya kan (Kul
fiilinin hlkdr diyen Mtezile inanc) kaderiye anlay ortaya kmtr. Bu iki
anlay; mutlak cebr ve mutlak hrriyet fikirleriyle insanlar ifrat ve tefrit noktasndan
ikiye ayrmlardr. Bunlara kar Ehli Snnet denen byk bir cemaat, orta bir yol
izleyip cebr ve ihtiyr (irdeyi) badatrarak vasat ve doru yolu gstermilerdir.
tikd boyutta ele alnd zaman, kelam ilminin bir konusu olan kader inanc;
kiinin davranlarna yansmas bakmndan tamamen psikolojinin konusu iine
girmektedir. Bir inan olay olmas bakmndan da Din Psikolojisini ilgilendirmektedir.
Bu ynyle kiinin kader anlay, hayat boyunca iinde rol alaca olaylara
kar verecei tepki ve toplumsal davran belirlemede etkili olmas bakmndan temel
bir inan konudur.
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
15/136
2
Aratrmamzda Kuran balamnda tarihsel sreten gnmze yansyan
ynyle kader anlay incelenecek ve kaderle ilgili kavramlara yklenen anlama gre
oluan davran deiikliklerinin tahlili yaplacaktr.
2. Ama ve nem
Aratrmamz inan esaslarmzdan biri olan kader ve ilgili kavramlarn
davranlara etkisi, dinin btnl erevesinde Kurana gre incelenmesi ve sosyo-
psikolojik adan deerlendirilmesi eklinde olacaktr.
slma gre kader ilmi, mukarreb meleklere ve mrsel nebilere bile
bildirilmemi ve verilmemitir. Kader ilmi, sadece Allaha ait bir sr olup kinatn(kymete kadar) ynetim ve idre plndr. tikd mezhebler ynnden, kader konusu,
Kelam ilminin en etin bir konusudur. Biz o konuya girmeden, kiinin psikolojik
ynne etki etmesi bakmndan ele alacaz.
Ancak; slam toplumlarnda zamanla grlen zillete, ezilmilie, zulme ve
hakszla boyun emeye rza gstermeyi kader sayan yanl anlaya, kar durmann
kadere aykr olmadn da vurgulamak isteriz. nsanlarn -yanl kader anlayna gre-kiisel ve toplumsal hatalar, sorumluluu bir kenara atarak kadere yklemelerinin
kolayclk olduunu gryoruz. Bu durum, cebr ve ihtiyar arasndaki gelgitler, konuyu
bir btn olarak kavrayamama gibi sorunlar ve davranlardaki byk farkllklarn
sebebini oluturmaktadr.
Ayrca; teoriyle pratiin elimesi, insan sorumluluk alan ile ilahi alann
birbirine kartrlmas da doru deildir. Kaderin sadece irademiz dndaki alanlailikilendirilmesi, kaderle ilgili kavramlarn yanl anlalmas ve yorumlanmas,
kavramlarn birbirinden ayr deerlendirilmesi ve aralarndaki balantnn yeterince
kurulamamas gibi yanl anlaylarn davranlara yansmas da hataldr. Yerinde ve
doru olarak kullanlmas halinde, sosyal problemlerin zm konusunda, kader
inancnn sosyo-psikolojik adan tahlilini gerekli klmaktadr.
Aratrmamz kader inancna yklenen anlamlar dorultusunda davranlarnne ynde deiecei, anlay ve pratikteki elikilerin ortaya konmas ve sorunlarn
zmne katk salamas bakmndan kk bir adm olmak zere nem arz
etmektedir.
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
16/136
3
3. Yntem ve Snrllklar
nsanmzn kader inancyla hayat alglayn, bu konudaki sylemlerini ve
pratie yanstmalarn ele almaa altk. Tarihi arka plan gz nnde tutarak birlikte
inceleneceinden; ou zaman teorik boyutun pratikle yzde yz uyumadn grdk.
almamzda, karlatrma, semantik tahlil, dini metin analizi ve yorumlama
yntemlerini kullandk.
almamzda kader inancnn kelami boyutundan ziyade inan ynyle
hayatmza etkisini ve sosyo-psikolojik yansmasn ele aldk.
4. Tanmlar
Konumuzla ilgili, zellikle Allahn dilemesi (Meiet-i lh), cebr-ihtiyar,
irade, hayr-er, hidayet-dalalet, tevekkl-tedbir, rzk, ecel ve dua gibi kavramlarn
tanmlar ve konu btnl iinde tahlil edilmitir.
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
17/136
BRNC BLM
NSAN DAVRANII VE KADER PROBLEM
1.1. PSKOLOJ VE SOSYAL PSKOLOJ AISINDAN NSAN
DAVRANII
Kader inancn incelerken psikolojiyi ilgilendiren ynyle davranlar
asndan iki tip insan fiili vardr.
I. Kiinin kendi irade ve ihtiyaryla yapt fiiller.
II. Kiinin irade ve ihtiyarnn dnda meydana gelen fiiller.
Biz bunlardan birincisine htiyr (ird) fiiller; ikincisine de Izdrr
(zorunlu) fiiller adn veriyoruz.1
Zaten kelam ilminde kader denince zellikle bu fiiller akla gelir. radi fiiller
(kullarn fiilleri, efal-i ibad), kendi arzu ve isteklerimizle yaptmz iler, gayri ird
fiiller, i organlarmzn almas, ihmalimiz olmadan hastalanmamz gibi hususlar
dnda hayatmz dolduran btn sz ve davranlardr.2
Genel olarak ikiye ayrdmz insan davranlarna psikolojik bak as,
kompleks bir yapya sahip olan insanda davrann meydana gelmesi, uyarc-tepki
forml ile aklanr. Bu da determinizm ilkesine (her olayn kendi cinsinden ve ondan
nce gelen bir takm sebeblerin sonucu olarak meydana geldii prensibine) dayanr.
nsan davrannda dardan olduu kadar organizmann iinden gelen birok
etmenlerin rol vardr. nsan davrann daha iyi anlayabilmek iin onun i durumunu
yani organizma iinden gelen etkileri de bilmek gerekir. Bu bakmdan ruhsal olaylar U-
T forml deil, U-O-T forml daha iyi aklar.
1 Klavuz, A. Saim, Anahatlaryla slam Akaidi Ve Kelama Giri, stanbul, 1987, s. 992 Topalolu vd. slamda nan Esaslar, 2002: 145
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
18/136
5
Bylece ( veya d) bir uyarc eitli tepkilere sebep olaca gibi bir tepkinin
de eitli uyarclar bulunabilir.
Herhangi bir uyarc karsnda bireyin nasl davranacann kestirebilmek iin
onun hakknda baz bilgilere sahip olmak gerekir. Bu etmenleri yle sralayabiliriz.
1. Kiinin biyolojik zellikleri dikkate alnmaldr.
2. Gemi yaam nemlidir. (renim, eitim, bilgi ve alkanlklar gibi...)
3. O andaki dern (isel) durum.
4. inde bulunduu fiziksel ya da sosyal evre koullar.3
Doada nedeni olmayan hibir sonu yoktur. Ayn biimde insann
kiiliindeki sreler de kendiliinden olumaz. Deiik nedenlerle, duygu, dnce,
tutum, davran ve kiilik yaplarnda da deiiklie yol aar. nsan durup dururken
kzp fkelenmez, barp armaz, glp alamaz, korkup endielenmez. En nemsiz
bir szden, mimikten, jestten, hareketten, en karmak duygu ve dnceye dek insann
kiiliinden kaynaklanan her davrann bir nedeni vardr.4
nsan uurunu dolduran duygu ve dnceler, istek ve dilekler, fiil ve hareket
tarzlareklinde kendi dnda bir varlk sebebiyle kiiliini etkileyip ekillendirir. Aksi
takdirde sadece sbjektif keyfiyetler olarak yaanan ekilsiz ve belirsiz oluumlar kalr.5
nsan davranlaryla, kendi i dnyasnda olan bir dileini, kendi varlnn bir
yanks olarak d dnyaya aksettirir. steyerek bir fiilde bulunur. Bu onun var oluunuispatlar. Ayrca bu fiil onun iinde bulunduu bir imknn fiil haline geiidir. O bu fiili
iradesini kullanarak meydana getirir. Bylece iradi fiil oluur.6
Davranlarn arkasndaki esas saiklerin aratrlmas bakmndan Gazlnin
hyasnda, Kitabun-Niyeti nemlidir; bu kitapta niyet ve irade kavramlar incelenmi,
Gazaliye gre Niyet, irade ve kasd ayn manaya gelir. Bu da kalbin bir durumu ve
3 Baymur, Feriha, Genel Psikoloji, stanbul 1984 s.26-274 Kknel, zcan (1982). Kaygdan Mutlulua Kiilik: 129-1305 Hkelekli, Hayati, Din Psikolojisi Ankara, 2001, s. 211, 2126 Glckerafettin, Kelam Andan nsan Ve Fiilleri, stanbul, 1979 s. 207
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
19/136
6
vasfdr. Bunu iki husus sarmaktadr: lim ve amel. lim bunun ncsdr. nk ilim,
onun asl ve artdr. Amel ise ona tabidir. Her ihtiyari amel (hareket ve skun) eyle
tamamlanr: lim, irade ve kudret. Zira insan bilmediini irade edemez; mutlaka bilmesi
laz
m. rade etmediini de ileyemez radenin manas
: Kalbin ya imdi ya dagelecekteki bir isteine uygun grdne ynelmesidir. Allah, insan, baz eylerin
kendine uygun, bazeylerin de eliecei ekilde yaratt. 7
Sosyal psikolojinin deiik tariflerine baktmzda; bir gre gre, sosyal
psikoloji, sosyal ve kltrel ortamdaki birey davrannn zelliklerinin ve nedenlerinin
bilimsel incelemesidir. Bir baka gre gre sosyal psikoloji, kiinin baka kiilere
ilikin davrann inceler. u tanm ise bugn artk klasik olmutur: Bireylerin dnce,duygu ve davranlarnn, bakalarnn gerek, hayal edilen ya da zmni (altk)
varlndan etkileni tarzn anlama ve aklama abas; dolaysyla sosyal psikoloji
toplum iindeki bireyin davran bilimidir. Btn bu tanmlarda, bireyin davrannn n
plana alndn gryoruz.8
Sosyal psikolojinin ana konusunu tekil eden ve onu btnyle karakterize
eden ey, insanlarn mevcdiyetidir. Sosyal ilimler arasnda sadece sosyal psikoloji
ferdi btn ile mevz edinmitir.
Davranlar etkileyen, ferdin ahsiyet kazanmasna yardmc olan, kltr
mnasebetleri ve kltrn tevrs sosyal evrenin etkisi ile oluur ve geliir. Sosyal
psikoloji, toplum iindeki ferdin rf, det, gelenek ve sosyo-ekonomik seviye iinde
ald tavr ve eitimi inceler. Btn bunlar o toplumun kltr deerlerini ortaya koyar.9
Sosyal psikoloji, toplum iinde ferdin btn ile konu edilmesidir. Siyset,
hukuk, iktisat ve din gibi sosyal disiplinlerin messeseleri iinde, ferdin davran, yeri
ve deeri incelenir. Fouriere gre, insanolunu tanmak iin toplum iindeki tutkularn
ve czibelerini incelemek gerekir.10
7 amdibi, Hasan Mahmud (1983). ahsiyet Terbiyesi ve Gazali: 164; bkz. hya, IV/353, 3548 Katba, idem (2004), Yeni nsan ve nsanlar: 199 Etz, Abdlkadir. (1988) Kuranda Sosyal psikoloji: 510 Etz, a.g.e., s. 4
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
20/136
7
David Krech ve arkadalarna gre sosyal psikoloji, cemiyet iindeki ferdin
davranlarnn her yn ile urar. u halde, sosyal psikoloji, cemiyet iindeki ferdin
davranlarnn ilmi olarak trif edilebilir. ki insan arasndaki fark, at ile aslan
aras
ndaki fark gibidir. Her insan, kendine zg davran
lar
ile toplum iinde bir yerigl eder.11
nsann tutumu, sosyal davrannn pek ok nemli ve dramatik rneklerinin
arkasnda bulunur. Bu yzden birok psikolog tutumlarn incelenmesini sosyal
psikolojinin asl problemi olarak grrler. Tutumlar, inanlarla ortak olarak, temel
psikolojik sreler ile davran arasnda arac entegrasyonlar halinde bulunurlar. Daha
belirli bir manada sylersek, bir tutum, motivasyon, heyecan ve idrak sreleriylerenme srecinin, ferdin dnyasnn bir ynne gre devaml bir organizasyondur.
nanlarn meydana gelmesi kanlmaz bir hadise olmakla beraber, fert kendi istei ile
bu sreci kolaylatrabilir. Bir ok psikolog insann mana arama gayretlerine iaret
etmitir. nsan daha iyi bir anlaya doru sevk eden gerginlikler, uur d olduklar
kadaruurluda olabilirler. Bu yzden, bir insan, ancak mphem bir ekilde yaplanm
olan psikolojik dnyas
na ait sahalardaki inanlar
n
n gelimesi iin, aktif bir ekildemana arayabilir. Belli bir sahaya ait inanlarn bile bile deitirmeye almas da
mmkndr. Fakat inanlar iin byle faal, uurlu bir mana arama ancak baz fertlerde
ve belli baz hal ve artlarda grlen derin bir dnce alametidir.12
1.2. KADER PROBLEM
Kader ve kaza inancslam mmetinin ilk asrdan beri; herkes tarafndan genel
kabul grecek bir tarzda, zlememi bir mesele olarak nmzde durmaktadr. Bunun
sebebi, drt bilinmezin iinde yer almas. Bu drt bilinmez: Tanrnn, rhun, kaderin
ve zamann mahiyetinin bilinememesinden kaynaklanyor olmasndandr.
Aslnda bu problem yalnzca slam dncesini ilgilendirmiyor, belki, dnce
tarihi boyunca btn bilgeleri ve dinleri ilgilendirmektedir. nsann hrriyeti meselesi
11 Etz, a.g.e., s. 412 Krech, David and Crutchfld, Richard S. (1980). Sosyal Psikoloji: 229-232
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
21/136
8
btn dnrlerin en ok tartt konularn banda gelmektedir. lk adan itibaren
filozoflarn ve teologlarn insann yapp etmelerinin bir n yazsnn var olup olmad
ve bu yapp etmelerin meydana gelmeden nce belirlenip belirlenemedii hususlarnda
tart
t
klar
n
grmekteyiz.
13
Kader problemi, filozoflar tarafndan insann zgrl erevesinde ele
alnrken, kelamclar, daha ok insann fiilleri noktasnda konuya yaklamlar, bu
balamda insann fiillerinin kendi ihtiyar ve kudretiyle mi yoksa Allahn nceden
takdiri ve belirlemesiyle mi olutuunu tartmlardr.
slam dncesi tarihinde, kaza ve kader meselesinde temel yaklamn
varl gze arpmaktadr. yaklamdan ikisi, iki u noktay temsil ederken, nc
yaklam eklektik denilebilecek uzlatrmac bir zm tarzn benimser. ki u
noktadan birincisi, insann zgrln ve kendi eylemlerinin var edicisi (yatcs)
olduunu kabul eden ve genel olarak Mutezilenin ve baz slam filozoflarnn
yaklamdr. kinci u noktada ise, Cebriyenin benimsedii yaklam yer alr. Cebriye
inancna gre insan tamamyla kendisine hricen ve dardan takdir edilmi bir hayat
eceline kadar yaar. nc yaklam ise Cebriye grne daha yakn olan Eariler
ile, Mutezili gre yakn olan Maturidiler tarafndan temsil edilen uzlatrmac Snni
yaklamdr.14
Kader ve kaza konusunda iddetli tartmalarn ve yeni fikirlerin slam mmeti
ierisinde ortaya kmas ve yaylmas zamannn son sahabeler devri olduunu
Badadinin u ifadelerinden anlyoruz: Son sahabeler dneminde Mabed el-Cheni
(.h.80) kader ve istitaat konularnda Kaderiye bidasn kard.15
slamiyetin ilk devirlerinde meydana gelmi olan baz messif hadiselerslam
dnce tarihine damgasn vurmu olan birok tartmay da ortaya koymutur. Bu i
kargaalar baz d tesirler ile desteklenerek hem siyasi ve hem de fikri bir kargaa
meydana getirmitir. Ancak bu fikri kargaa Mslmanlarn kendilerine has ve
dinleriyle uyum iinde olan dnce sistemlerini kurmalar
n
da salam
t
r denilebilir.
13 Keskin, Halife (1997). slam Dncesinde Kader ve Kaza: 1514 al, amil (2000). Kemal Paazadenin Felsefi ve Kelami grleri: 323, 32515 Keskin, a.g.e., s. 41
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
22/136
9
Bu adan ilk devir karklklar bir mmetin kendini bulmasn, ya da peygambersiz
yaamasn retmitir denilebilir.16
1.2.1. Kader
Kader kelimesi Arapada ka-de-ra slasisinden masdar kipinde bir lafzdr.
Bu kelimenin kk anlam hakknda bir ok deiik gr olmakla beraber en
mehurlarn yle zikredebiliriz: bir eyi lme, tahmin etme, lerek takdir etme,
tayin etme17 yine l, miktar, bir eyi belirli bir lye gre yapmak, onu tayin
etmek ve belirlemek18 Dier bir tarifte kader (veya kadr) gc yetmek, bir eyin
hacmini ve eklini belirlemek, bir nesneyi biimlendirmek, bir eyi baka bir eyle
mukayese etmek gibi manalara gelir. Terim olarak kader veya takdir, Cenab- Hakkn
btn nesne ve olaylaryla kainat ezelde planlamasndan ibarettir.19
zerinde btn mezhepler tarafndan ok ey sylenmi olmasna ramen
alimler, sonu itibariyle onu Allahn srr (Srrullah)olarak nitelemilerdir. Kuranda
ise: Allahn her eyi bir lye gre, sebep-sonu ilikis iinde, dzenli, snrl,
kimlikli, muayyen ve kurall
yaratmas
anlam
nda kullan
l
r.
20
rnein:
Allah herey iin bir l (kader) koymutur.21
Geceyi ve gndz Allah takdir etmektedir.22
O (her eyin) biimini, zelliini ve sresini belirleyip (kaddera) hedefini
gsterdi.23
Ragb el-sfahani Allahn varlklara ilikin takdirinin iki anlama geldiini
syler. Bunlardan biri yaratt nesnelere g vermek, dieri de ilahi hikmetin
16 Keskin, a.g.e., s. 19817 Keskin, a.g.e., s. 5918 Klavuz A. Saim, 1987, s.10619 Topalolu vd. slamda nan Esaslar, 2002: 143; Firuzabadi, Kamus, Rap el sfahani, el-Mfredat;
Crcani, et-Tarifat; Ebul-Beka, el-Klliyyat, kader md.20 Gler, lhami (1998). Allahn Ahlakilii Sorunu: 94, 9521 Talak 65/322 Mzzemmil 73/2023 Ala 87/3
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
23/136
10
gerektirdii tarzda nihai zellik ve ekillerine kavuturmaktr. Allah gk aleminde
olduu gibi tam nesneleri ilk merhalede yaratp son eklini vermitir. Bazlarnn da
balangtan temel maddesini fiilen yaratm, gelimesini ise belli ller erevesinde
zamana b
rakm
t
r.
24
Bilimsel veriler nda doann (kainatn) tarihini gz nnde tutarsak, her
trl varln mukadder bir hareket, dinamizm, deiim ve evrim iinde olduunu
syleyebiliriz:25
O ki, hereyi yaratt, dzene koydu ve hedefini gsterdi.26
Maturidlere gre kader; Allah Telnn, ezelden ebede kadar olmu veolacakeylerin zamann, meknn, sfatlarn ve her trl zelliklerini bilmesi, ezelde o
mahiyet ve ekilde takdir ve tahdid etmesidir. Bu tarife gre kader, Hak Telnn
lim ve rade sfatlarna bal olup, bu ilahi sfatlara ve taalluklarna iman, kadere
iman da gerektirmektedir.
mam Maturidi kaza ve kader meselesini Allahn ilim sfatna balamakla bir
yandan insann hrriyetini kurtaryor, dier yandan bu ince nazik meseleye psikolojik
bir istikamet vererek, problemi kmaza sokmuyor.27
Ebu Mansur Maturidi, kader kelimesinin, terim olarak iki anlama geldiine
iaret eder. Birinci anlam itibaryla kader, ilahi bir dzen (el-hadd)dr. yi-kt, gzel-
irkin, hikmet-cehalet gibi deerler bu dzene uygun olarak varlk alanna kmlardr.
Her ey, kendisi iin uygun olan bir dzen ierisinde hikmetle yaratlmtr. Kader
teriminin ikinci anlam, bir tr manifesto (beyan) dur. Bu ikinci anlam, Maturidinin
kendi ifadeleriyle:
kinci anlam itibaryla kader her eyin, zaman-mekan, hak-batl, ceza-
mkafaata gre zerinde bulunduu durumun beyandr.28
24 Yavuz, Yunus evki Kader Maddesi, TDV slam Ansiklopedisi; Ragb el-sfehani, el-Mfredat, K-d-r Maddesi; s. 58
25 Gler, lhami (1998). Allahn Ahlakilii Sorunu: 9526 Ala 87/2, 327 Glck, erafeddin ve Toprak, Sleyman (1991) Kelam, 25128 al, amil (2000). Kemal Paazadenin Felsefi ve Kelami grleri: 335, 336
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
24/136
11
Earilere gre ise kader: Allahn hereyi, vakit gelince, ezeli ilmine uygun
olarak ve irade ettii (diledii) ekilde yaratmasdr.29 Her eye ait zel karardr,
hkmdr. Varlklarn birer birer yokluktan varla gelmeleridir. Bu da ilm-i ilahinin
zaman iinde onlar
n her birinin l ve s
n
r
n
tespit ederek onlar
teferruat
yla ortayakoymasdr.30
Eari kelamclarnn ounluuyla slam filozoflar sz edilen tanmlar
tersine evirerek kazaya kader, kadere de kaza anlamn yklemilerdir.31
Genel tariflere baktmzda kainattaki deiikliklerin tamamnn kader iinde,
yani Allahn bilgisi dahilinde gerekletii muhakkaktr. Esas problem bu ezeli bilginin
insan, belirli eyler yapmaya zorlayp zorlamad noktasndadr. Ayet ve hadislere
baktmzda Allahn ezeli ilminin insan bir eyler yapmaya zorlamad
anlalmaktadr.32
Bu bakmdan Ehl-i Snnet kaderi Kader-i Muallak ve Kader-i Mbrem
olarak iki ksma ayrmlardr: lm-i ilahi ile ezelde tespit edilen kaderin vakti gelince
kaza olarak meydana gelmesi bak
m
ndan, kaza ve kader iki k
s
md
r. Biri, insaniradesine taalluk eder ki, buna muallak, dieri ise insan iradesine bal olmayan, yani
kainattaki tabii hadiselerle, canl cansz varlklar ve hayatlarnn idamesi ile ilgili olandr
ki, buna da mbrem denir.
Muallak ad verilen birinci ksm kaza ve kader, ezelde, insan irade ve
ihtiyarn kullan tarzna gre Levh-i Mahfuza yazlm olup, ona gre vuku bulur. Kul
iradesini hangi tarafa yneltir, onu elde etmek iin ihtiyarn ve kudretini sarf ederse,Allah onu yaratr. O halde bu tr kaza ve kader, kulun ezelde bilinen iradesini kullan
tarzna gre yaratlmtr. Kuranda Allah, dilediini imha ve dilediini tesbit eder.
29 Aydn, Ali Arslan (1995). slamda man ve Esaslar: 44130 Glck, erafeddin ve Toprak, Sleyman (1991) Kelam: 24731 et-tarifat, kdr md.TDV slam Ansiklopedisi s.5832 Mert, Muhit (1997). Hz. Peygamber ve Sahabe Dneminde Kader Konusunda Yap lan Baz Diyaloglar.
Diyanet lmi Dergi, 33(say: 4), 62.
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
25/136
12
Onun (yce) katnda (mukadderatn yazl olduu bir) mml-Kitap, (yani Ana
Kitap Levh-i Mahfuz) vardr.33 buyrulmutur.
Mbrem ad verilen ikinci ksm ise; insan irade ve kudretinin dnda kalan
hadiselerle ilgili olan kaza ve kaderdir ki, bunlar mutlaka aynen tahakkuk eder. Mesela,
hayat ve lm, frtna, sel ve deprem gibi tabii afetlerin vukuu, kainattaki gne ve ay
gibi varlklarn devam, kyametin kopmas gibi. nsan iradesi dnda cereyan eden
hadiselere kar insan ancak korunma tedbiri alabilir. Esasen Allahn ilmine nisbetle
herey mbrem, yani mutlaka vuku bulur.34
1.2.2. Kaza
Kaza, lgatta, yaratmak,35 emretmek, ifa etmek,36 bireyi sz veya hareketle
tamamlamak, ilan, beyan manalarna gelir.37
Kaza, kadere bal bir mana da ifade eder. Her ikisi de birinin dierinden
ayrlmas mmkn olmayan mtelazim manalardr. nk bunlardan biri olan kader
temel mertebesinde dieri de (kaza) bina mesabesindedir. Kim ikisini ayrmaya kalkarsa
binay ykm olur.38Bu durumda ise kaderden maksat bireyin nceden takdir ve tayin
edilmesi, belirlenmesi, kazadan kast ise, daha nceden belirlenen tayin edilen surette
eyay yaratmaktr. Kaza bu anlamda hikmet ile yapmak, takdir ile yaratmak anlamna
gelir.39
Maturidilere gre kaza: Cenab- Hakkn ezelde irade ve takdir buyurmu
olduu eyleri zaman gelince ezeli ilim, irade ve takdirlerine uygun olarak yaratmas
demektir. Bu bakmdan kaza, Tekvin sfatna racidir.
33 Rad 14/3934 Aydn, Ali Arslan (1995). slamda man ve Esaslar: 452, 45335 Klavuz A. Saim, 1987, s.107) hkmetmek, muhkem ve salam yapmak, (et-tarifat, kdr md.TDV
slam Ansiklopedisi s.5836 Topalolu vd. slamda nan Esaslar, 2002: 14337 Aydn, a.g.e., s. 44138 Abdulhamid, rfan (1983). slamda tikadi Mezhepler ve Akaid Esaslar. (ev.: M. Saim Yeprem): 26839 Keskin, Halife (1997). slam Dncesinde Kader ve Kaza: 113, 114
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
26/136
13
Earilere gre kaza ise: Hkm manasna olup, Allahn bu kainattaki vaki
olacakeylerin hepsini, nasl, ne vakit ve ne ekilde olacaklarsa, ezelde ylece bilmi ve
ezeli ilmine uygun olarak dilemi olmasdr. Kaza, kaderden daha mull ve genel
olup, ilim ve irade sfatlarna racidir. Maturidilere gre ise durum aksine olup, kaderkazadan daha mull ve geneldir.40
Kuranda Kullanl
Ona ahdini kaza etti, ona tavsiye etti, onu infaz etti, ona vasiyet etti anlamnda
kullanlmtr: srail oullarna kitapta dorusu yeryznde iki defa bozgunculuk
yapacak ve kibirlendike kibirleneceksiniz diye kaza ettik. (Bildirdik, tavsiye ettik).41
Bildirmek, haber vermek (kada ileyhi) : Bu manada Kuranda: Bylece Luta
bunlarn sonlarnn kesilmi olarak sabahlayacaklarn kaza ettik. (Bildirdik, tebli
ettik).42 buyrulmutur.43
Allahn yaratmas anlamnda: Bunun zerine Allah iki gnde yedi kat gk
yaratt44
Bireye hkmetmek, hkm vermek anlamnda: Sihirbazlar dediler ki, bize
gelen apak mucizelere ve bizi yaratana kar asla seni tercih edemeyiz. Artk neye
hkmn geiyorsa hkmn ver. Sen ancak bu dnya hayatna hkmedersin.45
Allah ve Resul bireye hkm verdi zaman, mmin erkek ve mmin kadna
kendi ilerinde Allahn ve Peygamberin hkm karsnda bir seme hakk yoktur. Kim
Allah ve Resulne isyan ederse apak bir dalalet iindedir.46
40 Aydn, Ali Arslan (1995). slamda man ve Esaslar: 44241sra, 442 Hicr, 6643 Abdulhamid, rfan.(1983). slamda tikadi Mezhepler ve Akaid Esaslar. (ev.: M. Saim Yeprem): 26844 Fussilet 41/1245 Taha 20/7246 Ahzab 33/36
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
27/136
14
Bir iin olmasn dilemek anlamnda: Allah bir iin olmasna karar verirse,
olmasn dilerse, ona sadece ol der o da oluverir.47
Bir ii tamamlamak, bitirmek, bir sreyi doldurmak gibi anlamlarda: Musa
vakti tamamlayp, ailesiyle yola knca48
Kaza kelimesi en ok da emretmek anlamnda kullanlmtr: Rabbin
kendisinden bakasna ibadet etmemenizi emretti49
Grld gibi bu kelime Kuranda bazen bir ii yerine getirmek, bir eyi
tamamlamak ve bazen de bir ey hakknda hkm vermek, onunla ilgili bir eyi
kararlatrmak anlamnda kullanlmtr.50
47 Bakara 2/117; Al-i mran 3/4748 Kasas 28/2949sra 17/2350 Keskin, Halife (1997). slam Dncesinde Kader ve Kaza: 115, 116
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
28/136
KNC BLM
TARHSEL SRE
2.1. SLAMDAN NCE KADER ANLAYII (RK KOANLARIN
KADER ANLAYII)
Kader meselesi, slamiyetten nce Araplar arasnda mnakaa konusu olduu
gibi, dier din mensuplarnn, filozof ve mtefekkirlerin de zihinlerini megul etmi,
zaman zaman insan iradesinin hr olduunu iddia eden fikirler yannda, bu hrriyeti
tamamen selbeden ve insan, btn hareketlerinde ku tyne benzeten sesler de
ykselmitir. Kuran- Kerim bu inanca saplanm ve irklerinin mesuliyetini kader
adna zerlerinden atmaya alan Arap mriklerine iaretle yle demektedir:51
Mrik olanlar diyecekler ki: Allah dileseydi biz de babalar
m
z da Allahairk komaz, Onun haricinde, kendimize hibir eyi haram klmazdk. Onlardan
evvelkiler de byle yalan sylemilerdir de azabmz tatmlardr. De ki: Sizin meydana
kararak bize gstereceiniz bir bilginiz varsa getirin, siz zandan baka bir eye
uymuyorsunuz, zan ve tahminle yalan sylyorsunuz.52
Mrikler bu sz iledikleri sutan dolay zr dilemek maksadyla
sylemediler. nk onlar fiillerinin irkin olduuna inanmyorlard, tam tersine onlarKuranda da belirtildii gibi yaptklarnn gzel olduuna ve taptklarnn onlar
Allaha yaklatracana inanyorlard. Ayrca, Haram saydklar eylerin Allah
tarafndan haram klndn iddia ediyorlard. ddialar -zetle- u olmaktadr: Allaha
ortak komak, kendiliinden bir takm eyleri haram saymak ve benzeri davranlar,
Allahn dilemesiyle gereklemektedir. Allahn dilemesiyle olan her ey meru ve
r
zaya uygundur.
53
51 Koyiit, Talat Mnakaalar TDV Yaynlar s.5352 Enam /14853 Ebu Zehra, Muhammed Mezhepler Tarihi Anka yay. s.102
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
29/136
16
irklerini Allahn kendileri iin yazd kadere balayan mriklerin bu sapk
kader inancna Allahn cevab;
De ki stn delil Allahndr. Allah dileseydi elbette hepinizi doru yola
iletirdi.54
Bata Yahudiler olmak zere tm irk koanlarn ileri srebilecei bu mazeret
grnte Allahn takdirine iman gibi grnse de aslnda Allahn takdirini (kaderi)
inkar edip irk ve kfrlerini (keyfi davranlarn) Allahn takdirine fatura etmektir.
Allahn takdiri, hepinizi kudretiyle hidayete erdirmek biiminde deil de
seme hakkn size vermek, size irade hrriyeti tanmak biiminde gerekleti.
De ki hak rabbinizdendir. Artk dileyen inansn, dileyen inkar etsin. 55
Allahn bu durumdaki dilei semek tir.56
Yine Kuran- Kerimde mriklerin Allahn dilei dorultusunda hareket
ettikleri zannna kar eletiri olaraku ayetlerde zikredilmektedir:
irk koanlar: Allah dileseydi ne biz ne de atalarmz Ondan baka hibir
eye tapmazdk ve Onsuz hibireyi haram klmazdk dediler. Onlar da ncekiler de
byle yapmt. Elilere den yalnz aka tebli etmek deil mi?57
Ayrca Araplar, insan hayatnn -zellikle lm ve musibetlerin- dehrin
(zaman) kontrolnde olduuna inanyorlard. Dikkat edilmesi gereken, dehrin tanrsal
olmayan, gayri ahsi, mcerret bir g olduudur. Araplar putlarn yannda akn birTanr inancna sahip olmalarna ramen, insann kkenini ve lmden sonraki hayat
zerine pek fazla dnmemiler ve bunlar Tanryla ilikilendirmemilerdir. Bir
Kuran ayetine yansd gibi, onlarn yaamla birlikte kader ve zaman (dehr)
54 Enam 6/14955 Kehf 18/2956slamolu, Mustafa, man Risalesi, stanbul, 1993, s.19257 Nahl 16/35
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
30/136
17
hakkndaki dnceleri zetle yledir: Dediler ki: Bu dnya hayatmzdan baka bir
ey yoktur; yaarz ve lrz, bizi helak eden dehrden (zaman) bakas deildir58/59
Ve dediler ki; Rahman dileseydi biz onlara tapmazdk. Onlarn bu hususta bir
bilgileri yoktur. Onlar sadece yalan sylyorlar60
Yaratcnn bu tr ilme dayanmayan delilsiz bilgiye cevab hemen devamndaki
ayette yledir:
Yoksa bundan nce onlara bir kitap verdikte ona m sarlyorlar. Hayr sadece
biz babalarmz bir din zerinde bulduk, biz de onlarn izlerinde gidiyoruz dediler.61
Onlara Allahn size verdii rzktan verin dendii zaman, nankrler
inananlara: Allahn diledii takdir de yedirecei kimseye biz mi yedirelim? Dorusu
siz apak bir sapklk iindesiniz derler.62
2.2. PEYGAMBER DNEM
Hz. Peygamber zamannda, sahabe arasnda kader konusunda tartma
yapld, fakat Hz. Peygamberin bunu yasakladna dair haberler nakledilmitir.63
Ancak btn bunlara ramen bu konuda soru soranlar da kendisi cevapsz
brakmamtr. Zira yeni Mslman olanlarn her konuda olduu gibi bu konuda da eski
inan veya kltrlerinden kalan baz yanl dnceleri slama tamalar, ya da
konuyla ilgili ayet ve hadisleri yanl yorumlayp ifrat veya tefrite dmelerimmknd.64
58 Casiye 45/2459 Gler, lhami (1998). Allahn Ahlakilii Sorunu: 7760 Zuhruf 43/2061 Zuhruf 43 /21, 2262 Yasin 36/4763 Akbulut, Ahmet (1992). Sahabe Devri Siyasi Hadiselerinin Kelami Problemlere Etkileri: 30764 Mert, Muhit (1997). Hz. Peygamber ve Sahabe Dneminde Kader Konusunda Yap lan Baz Diyaloglar.
Diyanet lmi Dergi, 33 (say: 4), 60.
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
31/136
18
Kader ve kaza tartmalar muhtelif vesilelerle farkl hadislerce menedilmitir.
Mesela; Kaza ve kader bahis konusu edildii zaman dilinizi tutunuz.
Ehl-i kader ile birlikte bulunmaynz ve onlar muhatap almaynz.
Bu tr tartmalar yeni Mslman olacak insanlarn zihinlerini bulandracak ve
onlar fikri kmazlara srkleyecekti, bunlar ne dinin hedefledii ahlakl toplum iin
gerekliydi ne de insanlara pratik bir faydas vard.65
Kader meselesi, insan aklnn aciz kald, tamamen kavrayamad ve
halledemedii ok zor bir meseledir. bu sebeple ilahi bir sr olarak kyamete kadar
kalacaktr. te bu bakmdan, Sevgili Peygamberimiz, kaza ve kadere, hayr ve erriAllahn yarattna iman etmekle yetinmemizi emretmi, bu meseleyi fazla inceleyip
tartmaktan bizi men etmilerdir.66
2.2.1. Kadere man
Hz. merden rivayet edilmitir: Ben Hz. Peygamberin (s.a.s.) yannda
oturuyordum. Derken elbisesi bembeyaz, salar
simsiyah bir adam yan
m
za
kageldi.zerinde, yolculua delalet eder hibir belirti yoktu. stelik iimizden kimse onu
tanmyordu da. Gelip Hz. Peygamberin (s.a.s.) nne oturup dizlerini dizlerine
dayad. Ellerini bacaklarnn stne hrmetle koyduktan sonra sormaya balad:
Ey Muhammed! Bana slam hakknda bilgi ver! Hz. Peygamber (s.a.s.)
aklad: slam, Allahtan baka ilh olmadna, Muhammedin Onun kulu ve elisi
olduuna ehadet etmen, namaz klman, zekt vermen, Ramazan orucu tutman, gcnyettii takdirde Beytullaha haccetmendir. Yabanc: Doru syledin diye tasdk etti.
Biz hem sorup hem de syleneni tasdik etmesine hayret ettik.
Sonra tekrar sordu:Bana iman hakknda bilgi ver? Hz. Peygamber
(s.a.s.) aklad: Allaha, meleklerine, kitaplarna, peygamberlerine, hiret gnne
inanmandr. Kadere yani hayr ve errin Allahtan olduuna da inanmandr.
Yabanc yine: Doru syledin! diye tasdik etti.
65 Keskin, Halife (1997). slam Dncesinde Kader ve Kaza: 4166 Aydn, Ali Arslan (1995). slamda man ve Esaslar: 447
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
32/136
19
Sonra tekrar sordu: Bana ihsan hakknda bilgi ver? Hz. Peygamber
(s.a.s) aklad: hsan Allah sanki gzlerinle gryormusun gibi Allaha ibadet
etmendir. Sen Onu grmesen de O seni gryor.
Adam tekrar sordu: Bana kyamet(in ne zaman kopaca) hakknda bilgi
ver? Hz. Peygamber (s.a.s.) bu sefer: Kyamet hakknda kendisinden sorulan,
sorandan daha fazla bir ey bilmiyor! karln verdi. Yabanc: yleyse kyametin
almetinden haber ver! dedi. Hz. Peygamber (s.a.s.) u aklamay yapt: Kle
kadnlarn efendilerini dourmalar, yaln ayak, st plak, fakir davar obanlarnn
yksek binalar yapmada yartklarn grmendir. Bu sz zerine yabanc kt gitti.
Ben epeyce bir mddet kaldm. Hz. Peygamber (s.a.s.), Ey mer, sual soran bu zatnkim olduunu biliyor musun? dedi. Ben: Allah ve Resl daha iyi bilir deyince u
aklamay yapt: Bu Cebrail (a.s.)di. Size dininizi retmeye geldi.67
Kadere iman, kozmolojik adan hereyin Allah tarafndan bir tertip ve lye
balandna iman mnsna geldiinden, insan zihninde, kinatta tesadflere yer
olmad uurunu ve bir nizam fikrini yerletirip insan devaml ve programl bir
almaya sevk eden bir esas olmaktadr.68
Peygamber dnemini daha iyi kavrayabilmek iin konuyla ilgili ayet ve
hadisleri genel itibariyle incelememiz yerinde olacaktr.
67Buhar, Ebu Abdillah Muhammed b. smail, Sahih, (Ter: Mehmed Sofuolu), stanbul 1989, man, c.I,s: 20
68 ztrk, Yener (Ekim-Kasm-Aralk 2007; http: //www.yeniumit.com.tr/konular.php?sayi_id=78&konu_id=1033&yumit=bolum2, Eriim Tarihi: 27.04.2010Bkz.: Tabbara, Ruhud-Dinil-slm, s. 153
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
33/136
20
2.3. KURAN-I KERMDE KADERLE LGL AYETLERE GENEL
BAKI
2.3.1. Herey Kadere Gre Yarat
lm
t
r
Hi phesiz, biz hereyi kader ile yarattk.69
O halde (ey Peygamber ve Peygambere uyanlar) yzn samimiyetle ve
tamamen bu dine evir, Allahn ftratna evir ki O insanlar bu ftrat zerine
yaratmtr. Allahn yaratmas deitirilemez. te doru din (budur) fakat insanlarn
ou bilmezler.70
Ey insan, stn kerem sahibi olan Rabbine kar seni aldatp-yanltan nedir?
Ki O, seni yaratt, sana bir dzen iinde biim verdi ve seni itidal zere kld.Diledii
bir surette seni tertib etti.71
Ki O, yaratt, bir dzen iinde biim verdi, takdir etti, bylece yol gsterdi72
Yani hereyin daha yarat
lmadan fonksiyonu tayin edilmi ve o fonksiyonunagre ekil almtr. Kendisine uygun zellikler verilmi, yaayaca yer belirlenmi,
hayatn srdrebilmesi iin ne gibi imkanlar gerekiyorsa temin edilmi ve nihayet onun
sonu da kararlatrlmtr. te tm bu plan kaderdir ve bu kader umumi olarak
kainattaki her varlk iin sz konusudur. Aka anlalmaktadr ki, bu kainat plansz,
programsz bir oluum deildir. Bilakis Hakim ve Habir olan Allah (c.c.) tarafndan
yaratlm ve planlanmtr.73
Ne mbarektir Furkan alemler iin uyarc-korkutucu olsun diye kuluna
para para indiren. Gklerin ve yerin mlk Onundur; ocuk edinmemitir, Ona
69 Kamer, 4970 Rum 30/3071nfitar 82/6, 7, 872 Ala 87/2, 373 Mevdd, Ebul-Ala (1996) Tefhimul-Kuran, Kurann Anlam ve Tefsiri, (ev: Muhammed Han
Kayan, Yusuf Karaca, vd.), C. 7, s. 98, 3. a.n.
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
34/136
21
mlknde ortak yoktur, hereyi yaratm, ona bir dzen vermi, belli bir lyle takdir
etmitir.74
Allah kinattaki hereyi yaratmakla kalmam, ayn zamanda hereye biim,
ekil, potansiyel, g, nitelik, sre, gelime, snr ve miktar ve daha pek ok eyler
vermitir. Sonra, kendine ayrlan alanda fonksiyonunu yerine getirebilmesi iin de rzk
ve aralar yaratmtr.75
O sabah da yarp karandr. Geceyi bir skn (dinlenme), gne ve ay bir
hesap kld. Bu, stn ve gl olan, bilen Allahn takdiridir.76
Bylelikle onlar iki gn iinde yedi gk olarak tamamlad ve her bir geemrini vahyetti. Biz dnya gn de kandillerle ssleyip-donattk ve bir koruma
(altna aldk). te bu stn ve gl olan, bilen (Allah)in takdiridir.77
Gnei bir aydnlk, ay da bir nur klan ve yllarn saysn ve hesab bilmeniz
iin ona duraklar tesbit eden Odur. Allah, bunlar ancak hak ile yaratmtr. O, bir
topluluk iin ayetleri byle birer birer aklamaktadr.78
Allah en genel anlamda yaratmadan gezegenlerin dzenlenmesine, yamurun
bir l ve program dahilinde yadrlp rzkn ayarlanmasna varncaya kadar olaylar
kendisinin kontroll birekilde yaratp idare etmesine kader ve takdir demektedir.79
Hi bir ey yoktur ki, hazineleri bizim katmzda olmasn; ancak biz onu
belirlenmi bir miktar olarak indiririz. Ve alayclar olarak rzgrlar gnderdik,
bylece gkten su indirdik de sizleri suladk. Oysa siz onun hazine-koruyuculardeilsiniz. phesiz Biz, gerekten Biz yaatr ve ldrrz ve varis olanlar Biziz.
Andolsun, sizden ne (veya nceden) geenleri bilmiizdir; ve (yine) andolsun, geride
kalanlar da bilmiizdir.80
74 Furkan 25/1, 275 Mevdudi, a.g.e., s. C. 3, s. 572, 8. a.n.76 Enam 6/9677 Fussilet 41/1278 Yunus 10/579 Naml, Tuncer (2001). Ahlaki Kavramlarda Anlam Aray: 3480 Hicr 15/21-24
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
35/136
22
Eer Allah, kullar iin rzk (snrszca) geni tutup-yaysayd, gerekten
yeryznde azarlard. Ancak O, diledii l (kader) ile indirir. nk O, kullarndan
haberi olandr, grendir.81
Hereye bir l, plan (kader) belirleyen Allahn (Talak 65/3), insan lsz
yaratmas dnlemezdi. nsan nutfeden yarattn ve programla donattn (takdir)
hatta lm de belirlediini (takdir) tekrar dirilteceini bildiren Allah82 bu makro
planlarn mikro leklerinden de bahsetmektedir. Bir takm kavimlerden bahsederken
onlarn yakn kasabalar arasndaki seyahatlerini de dzenlediinden sz etmektedir.83
Allah nceki toplumlar iin geerli olan snnetinin (yasalarnn) Muhammed (as)iin de
geerli olduunu Zeynep (ra) ile evlilii balamnda ortaya koyduktan sonra yledemektedir. Allahn ii, kaderin (plan) tecellisidir.84
nsan hayatnn ilahi plan ve program erevesinde ve de tabiat ve toplum
yasalar balamnda ilediini ortaya koymas asndan Kurann Hz. Musa ile ilgili
verdii bilgiler son derece ilgintir. Buradan Musa (as) nn hayatnn grlmeyen bir
plan (kader) gerei yrdn anlyoruz.85
Hani kz kardein gezinip: Onu(n bakmn) stlenecek birini size haber
vereyim mi? demekteydi. Bylece, seni annene geri evirmi olduk ki, gz aydn
olsun ve hzne kaplmasn. Sen bir insan ldrmtn de, biz seni tasadan kurtarm ve
seni esasl bir denemeden geirip-denemitik. Medyen halk arasnda da yllarca
kalmtn, sonra bir kader zerine (buraya) geldin ey Musa.86
2.3.2. Allahn Bilgisi Yazg ve Kader
Yaratan bilmez mi?87
81ura 42/2782 Abese 80/17-22; Vaka 56/59-62; Mrselat 77/20-2383 Sebe 34/1884 Ahzap 33/3885 Naml, Tuncer (2001). Ahlaki Kavramlarda Anlam Aray: 3586 Taha 20/4087 Mlk 67/14
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
36/136
23
Senin iinde olduun herhangi bir durum, onun hakknda Kurandan
okuduun herhangi bir ey ve sizin ilediiniz herhangi bir i yoktur ki, ona (iyice)
daldnzda, biz sizin zerinizde ahitler durmu olmayalm. Yerde ve gkte zerre
a
rl
nca hi birey Rabbinden uzakta (sakl
) kalmaz. Bunun daha k de, dahaby de yoktur ki, apak bir kitapta (kaytl) olmasn.88
Yeryznde olan ve sizin nefislerinizde meydana gelen herhangi bir musibet
yoktur ki, biz onu yaratmadan nce, bir kitapta (yazlm) olmasn. phesiz bu, Allaha
gre pek kolaydr.
yle ki, elinizden kana kar znt duymayasnz ve size (Allahn)
verdikleri dolaysyla sevinip-marmayasnz. Allah, byklk taslayp bbrleneni
sevmez. 89
De ki: Allahn bizim iin yazdklar dnda, bize kesinlikle hi bir ey
isabet etmez. O bizim Mevlamzdr. Ve mminler yalnzca Allaha tevekkl
etmelidirler.
De ki: Siz bizim iin iki gzellikten (ehidlik veya zaferden) birinin dnda
bakasn m beklemektesiniz? Oysa biz de, Allahn ya kendi katndan veya bizim
elimizle size bir azab dokunduracan beklemekteyiz. yleyse siz bekleyedurun,
kukusuz biz de sizlerle birlikte bekleyenleriz.90
Andolsun, biz sizi bir para korku, alk ve bir para mallardan, canlardan ve
rnlerden eksiltmekle imtihan edeceiz. Sabr gsterenleri mjdele.
Onlara bir musibet isabet ettiinde, derler ki; Biz Allaha ait (kullar)z ve
phesiz Ona dncleriz.91
Aralarnda Allahn indirdiiyle hkmet ve onlarn hevalarna uyma, Allahn
sana indirdiklerinin bir ksmndan seni artmasnlar diye onlardan sakn. ayet yz
88 Yunus 10/6189 Hadid 57/22, 2390 Tevbe 9/51, 5291 Bakara 2/155, 156
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
37/136
24
evirirlerse, bil ki, Allah bir ksm gnahlar nedeniyle onlara bir musibeti tattrmak
istemektedir. phesiz, insanlarn ou fasklardr.92
Kazanmakta olduklar ktlkler, kendileri iin aa kmtr ve alay konusu
edindikleri ey de kendilerini epeevre kuatmtr.93
Size isabet eden her musibet, (ancak) ellerinizin kazanmakta olduu
dolaysyladr. (Allah,) ounu da affeder.94
Biz insanlara bir rahmet taddrdmz zaman, onunla sevinirler; kendi
ellerinin takdim ettii dolaysyla onlara bir ktlk isabet ettiinde de, hemen
umutsuzlua kaplverirler.95
nsanlarn kendi ellerinin kazand dolaysyla, karada ve denizde fesad
ortaya kt. Umulur ki, dnerler diye (Allah) onlara yapmakta olduklarnn bir ksmn
kendilerine taddrmaktadr 96
Yeryznde hi bir canl ve iki kanadyla uan hi bir ku yoktur ki, sizin gibi
mmetler olmas
n. Biz Kitapta hi bir eyi noksan b
rakmad
k, sonra onlar Rablerinetoplanacaklardr.97
Bu ayetlerden anlaldna gre, insann bana kendi fiilinin neticesi musibet
geldii gibi, kendi kusuru olmad halde de musibet gelebileceini, hatta, Allahn
denemek iin dahi musibet verebilecei, ortaya kmaktadr. Allah musibetleri
yaratmadan nce, musibetleri insanlara verirken, hangi kurallara gre vereceini bir
kitapta toplamtr.98
Sonra kederin ardndan zerinize bir gvenlik (duygusu) indirdi, bir uyuklama
ki, iinizden bir grubu sarveriyordu. Bir grup da, canlar derdine dmt; Alaha
kar haksz yere cahiliye zannyla zanlara kaplarak: Bu iten bize ne var ki?
92 Maide 5/4993 Zmer 39/4894ura 42/3095 Rum 30/3696 Rum 30/4197 Enam 6/3898 Akbulut, Ahmet (1992). Sahabe Devri Siyasi Hadiselerinin Kelami Problemlere Etkileri: 326
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
38/136
25
diyorlard. De ki: phesiz iin tm Allahndr. Onlar, sana aklamadklar eyi
ilerinde gizli tutuyorlar, Bu iten bize bir ey olsayd, biz burada ldrlmezdik
diyorlar. De ki: Evlerinizde olsaydnz da zerlerine ldrlmesi yazlm olanlar, yine
devrilecekleri yerlere gidecekti. (Bunu) Allah, sinelerinizdekini denemek vekalplerinizde olan arndrmak iin (yapt). Allah, sinelerin znde sakl duran
bilendir.99
Allahn izni olmakszn hi bir nefis iin lmek yoktur. O, sresi belirtilmi
bir yazdr. Kim dnyann yararn (sevabn) isterse ona ondan veririz, kim ahiret
sevabn isterse ona da ondan veririz. Biz kredenleri pek yaknda dllendireceiz.100
O, gklerde ve yerde tek Allahtr. Gizlinizi, anz bilir. (Hayr ve erden)
ne kazanacanz da bilir.101
Eer Allah seni bir zarara uratrsa, onu kendisinden baka giderecek yoktur.
Ve eer sana bir hayr verirse, (bunu da geri alacak yoktur). phesiz O her eye
kadirdir.102
O, kullarnn stnde her trl tasarrufa sahiptir. O, hkm ve hikmet
sahibidir, hereyden haberdardr.103
Ben gerekten, benim de Rabbim, sizin de Rabbiniz olan Allaha tevekkl
ettim. Onun, alnndan yakalayp-denetlemedii hibir canl yoktur. Muhakkak benim
Rabbim, dosdoru bir yol zerinedir (dosdoru yolda olan korumaktadr.)104
Bilmez misin ki, Allah, yerde ve gkte ne varsa bilir? Bu, bir kitapta (levh-imahfuzda) mevcuttur. Bu (eya ve olaylarn bilgisine sahip olmak), Allah iin ok
kolaydr.105
99 Al-i mran, 3/154100 Al-i mran, 145101 Enam 6/3102 Enam 6/17103 Enam 6/18104 Hud 11/56105 Hacc 22/70
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
39/136
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
40/136
27
elde etmeye ynelmesinin bir sonucu olmas gibi... Kuranda Allahn mkafatna ve
cezasna yaplan atflar bu ekilde anlalmaldr.112
2.3.3. Ecel (Snav in Sre Tanma) ve Kader
Sizi amurdan yaratan, sonra bir ecel belirleyen Odur. Ad konulmu ecel,
Onun katndadr. Sonra siz (yine) kukuya kaplyorsunuz.113
Her mmet iin bir ecel vardr. Onlarn ecelleri gelince, ne bir saat
ertelenebilirler ne de ne alnabilirler (tam zamannda kerler.)114
Hi bir mmet, kendi ecelini ne ne alabilir, ne de onlar ertelenebilirler.115
mmetlerden hibiri, kendisine tesbit edilmi eceli ne ne alabilir, ne
erteleyebilir.116
Allahn izni olmakszn hibir nefis iin lmek yoktur. O sresi belirtilmi bir
yazdr. Kim dnyann yararn (sevabn) isterse ona ondan veririz kim ahiret sevabn
isterse ona da ondan veririz. Biz kredenleri pek yaknda dllendireceiz.117
Eer Allahn gemite bir yazmas (sz vermesi) olmasayd aldklarnza
karlk size gerekten byk bir azab dokunurdu.118
Andolsun, onlardan azab sayl bir toplulua (veya belirli bir sreye) kadar
ertelesek, mutlaka: Onu alkoyan nedir? derler. Haberiniz olsun; onlara bunun
gelecei gn, onlardan geri evrilecek deildir ve alaya almakta olduklar ey de
kendilerini epeevre kuatacaktr.119
112 Esed, Muhammed, (1996) Kuran Mesaj, (ev.: Cahit Koytak, Ahmet Ertrk), C. 1, s. 5-6113 Enam 6/2114 Araf/34115 Hicr 15/5116 Mminun 23/43117 Al-i mran 3/145118 Enfal 8/68119 Hud 11/8
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
41/136
28
Andolsun Musaya kitab verdik onda anlamazla dld. Eer Rabbinden
bir sz gemi (verilmi) olmasayd mutlaka aralarnda hkm verilmi olacakt.
Gerekten onlar bundan (Kurandan) yana kuku verici bir tereddt iindedirler.120
Eer Allah, insanlar zulmleri nedeniyle sorguya ekecek olsayd, onun
stnde (yeryznde) canllardan hibirey brakmazd; ancak onlar ad konulmu bir
sreye kadar ertelemektedir. Onlarn ecelleri gelince ne bir saat ertelenebilirler, ne de
ne alnabilirler.121
Eer Rabbinden gemi bir sz ve ad konulmu (belirlenmi) bir sre (ecel)
olmasayd muhakkak (ykm azab) kanlmaz olurdu.122
Azab konusunda senden acele (davranman) istiyorlar. Eer ad konulmu bir
ecel (tayin edilmi bir vakit) olmasayd, herhalde onlara azab gelmi olurdu. Fakat
kendileri uurunda olmadan, onlara kukusuz apansz geliverecektir.123
Eer Allah, kazandklar dolaysyla insanlar (azab ile) yakalayverecek
olsayd, (yerin) srt zerinde hibir canly brakmazd, ancak onlar, ad konulmu bir
sreye kadar ertelemektedir. Sonunda ecelleri geldii zaman, artkphesiz Allah kendi
kullarn grendir.124
Onlar kendilerine ilim geldikten sonra yalnzca aralarndaki tecavz ve
hakszlk dolaysyla ayrla dtler. Eer Rabbinden ad konulmu bir ecele kadar
gemi (verilmi) bir sz olmasayd muhakkak aralarnda hkm verilmi (i
bitirilmi)ti. phesiz onlarn ardndan Kitaba miras olanlar ise her halde ona kar
kuku verici bir tereddt iindedirler.125
Ki gnahlarnz balasn ve sizi ad konulmu bir ecele kadar ertelesin.
Elbette Allahn eceli geldii zaman o ertelenmez. Bir bilmi olsaydnz.126
120 Hud 11/110121 Nah 16/61122 Taha 20/129123 Ankebut 28/53124 Fatr 35/45125ura 42/14126 Nuh 71/4
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
42/136
29
De ki: Bilmiyorum size vadedilen (kyamet ve azab) yakn m yoksa Rabbim
onun iin uzun bir sre mi koymutur?127
Andolsun, senden nce de biz peygamberler gnderdik, onlara eler ve
ocuklar verdik. Allahn izni olmakszn (hi) bir peygambere herhangi bir ayeti
(mucizeyi) getirmek olacak i deildi. Her ecel (tesbit edilmi sre) iin bir kitab (yaz,
hkm, son) vardr.128
Allah, dilediini ortadan kaldrr ve brakr. Kitabn anas Onun
katndadr.129
Allah, bazan bir kimsenin rzkn arttrr, bazan azaltr, ecelini ve mrnuzatr, ksaltr saadetini ekavete, ekavetini saadete dntrr. Tevbe edenin
gnahlarn, amel defterinden siler, yok eder, onun yerine, sevap yazar, ilh... yle ki,
btnyle kinat, bir taraftan harfleri ve satrlar silinip, dier taraftan yazlan bir kitap
gibidir. Byle iken kinatn sayfa dzeninde, hikmetli aknda ne bir silinti, ne de bir
kazntdan eser bulunmaz, kusursuz olarak iler.130
Allah, sizi topraktan yaratt, sonra bir damla sudan. Sonra da sizi ift ift kld.
Onun bilgisi olmakszn, hi bir dii gebe kalmaz ve dourmaz da. mr srene, mr
verilmesi ve onun mrnden ksaltlmas da mutlaka bir kitapta (yazl)dr. Gerekten
bu, Allaha gre kolaydr.131
2.3.4. Dileme (Meiet) Ayetleri ve Kader
phesiz, bu bir ttr. Artk dileyen Rabbine bir yol bulabilir.
Allah dilemedike siz dileyemezsiniz. Gerekten Allah, bilendir, hkm ve
hikmet sahibi olandr.132
127 Cin 72/25128 Rad 13/38129 Rad 13/39130 Yazr, Elmall Muhammed Hamdi, (2008), Hak Dini, Kuran Dili, (Sadeletiren: Stk Glle), C: 5, s:
324131 Fatr 35/11132nsan 76/29, 30
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
43/136
30
O (Kuran), alemler iin yalnzca bir zikirdir;
Sizden dosdoru bir yn (istikamet) tutturmak isteyenler iin de.
lemlerin Rabbi olan Allah, dilemedike siz dileyemezsiniz
133
Allah dileseydi, iitmelerini de grmelerini de gideriverirdi. Hi phe yok
Allah, hereye g yetirendir.134
Bunun bariz anlam udur: Ama O, bunu dilemez. Yani Allah, hidayete
karlk sapkl satn alanlarn gnn birinde hakikati anlayp yollarn
dzeltebilecekleri ihtimalini dlamaz. itme ve grme (kabiliyet)leri ifadesi, insann
ftr olarak iyi ile kty ayrt etme yeteneini ve dolaysyla, ahlak sorumluluunu
ifade eden bir mecazdr.135
Eer Allah dileseydi, onlar herhalde tek bir mmet klm olurdu. Ancak O,
dilediini kendi rahmetine sokar. Zalimlere gelince; onlar iin ne bir veli vardr, ne de
bir yardmc.136
Allahn insanlara seme serbestisi vermesi kendi takdiriyledir. Dileyen
hidayeti, dileyen de dalleti seer. ayet, Allah byle dilememi olsayd, Kitab ve
Peygamber gndermesi gerekmeyecekti.137
Eer onlarn yz evirmeleri sana ar geldiyse onlara bir ayet getirmek iin
yerde bir tnel amaya veya ge bir merdiven dayamaya gcn yetiyorsa (yap). Eer
Allah dileseydi onlarn tmn hidayet zere toplard. yleyse sakn cahillerden
olma.138
Eer kendisiyle dalarn yrtld, yerin paraland veya llerin
konuturulduu bir Kuran olsayd (yine bu Kuran olurdu). Hayr, emrin tm
133 Tekvir 81/27, 29134 Bakara 2/20135 Esed, Muhammed, (1996) Kuran Mesaj, (ev.: Cahit Koytak, Ahmet Ertrk), C. 1, s. 7, 12. a.n.136ura 42/8137 Mevdd, Ebul-Ala (1996) Tefhimul-Kuran, Kurann Anlam ve Tefsiri, (ev: Muhammed Han
Kayan, Yusuf Karaca, vd.), C. 5, s. 217, 11. a.n.138 Enam 6/35
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
44/136
31
Allahndr. man edenler hl anlamadlar m ki, eer Allah dilemi olsayd, insanlarn
tmn hidayete erdirmi olurdu. nkr edenler, Allahn vadi gelinceye kadar,
yaptklar dolaysyla ya balarna etin bir bela atacak veya yurtlarnn yaknna
inecek. phesiz Allah, verdii szden dnmez. (Veya miad
n
a
rmaz.) Andolsun,senden nceki elilerle de alay edildi, bunun zerine Ben de o inkra sapanlara bir sre
tandm, sonra onlar (kskvrak) yakalayverdim. te nasld sonulandrma?139
Gklerde ve yerde olan ne varsa Ondan ister. O, her gn bir itedir.140
Hak Rabbinizdendir; artk dileyen iman etsin, dileyen kfre sapsn.141
Sizden dileyen ne geer veya geri kalr.142
phesiz, bu bir ttr. Artk dileyen Rabbine bir yol bulabilir.143
te bu, hak olan gndr. u halde dileyen Rabbine bir dn-yolu edinsin.144
2.4. HADSLERDE KADER
Hadis kaynaklarnda kaderle ilgili tespit edebildiimiz baz hadisler kadere
iman, kaderle amel, kadere rza, bulu andan nce len mslman olmayan kiilerin
ocuklaryla ilgili hkmler ve kaderiyenin ktlenmesi balklar altnda toplanmtr.
Bu hadislerden bazlarunlardr;
2.4.1. Kadere man
1. Cabir (ra) anlatyor: Reslullah (sav) buyurdular ki:
139 Rad 13/31, 32140 Rahman 55/29141 Kehf 18/29142 Mddessir 74/37143nsan 76/29144 Nebe 78/39
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
45/136
32
Kul, hayryla, erriyle kadere inanmadka, kendine (hayr ve erden) isabet
edecek eyi atlatamayacan, (hayr ve erden) kaacak olan eyi de
yakalayamayacan bilmedike iman etmi olmaz.145
2. Ubde b. Smit (ra) oluna lm srasnda demitir ki: Oulcuum, bana
gelecek olan eyin asla atlatlamayacan, kardklarn da yakalayamayacan
bilmedike sen, imann hakikatinin tadn asla bulamazsn. Zira ben, Reslullah (sav)n
yle sylediini iittim:
Allahn ilk yarattey kalemdir. Kalemi yaratt ve: Kyamete kadar olacak
eylerin miktarlarn yaz! dedi.
Oulcuum, Reslullah (sav)dan unu da iittim:
Kim bu inan dnda olarak lrse benden deildir.146
Kadere imann insan zerindeki bir etkisi, onun iradesini glendirmesidir.
nk kadere inanan bir kul, hadis-i erifin de ifadesiyle bana gelecek bir musibetin
mutlaka geleceine, gelmeyecek olan
n da asla gelmeyeceine (Tirmizi, Kader 10.)inand iin cesaretlidir. Bu akide, insan canl ve hareketli kalmaya sevk edeceinden
byle bir imana sahip bir kii, zorluklar karsnda ylmaz, tembellik ve geveklik
gstermez. Gemite byk muvaffakiyetlere imza atm insanlarn, bu akidenin
temsilcileri olmas, bunun en ak delilidir. Kaza ve kadere iman eden, Allaha
dayanm olacandan hayatta her ie giriir ve mr boyunca cesaret ve gcn
kaybetmeden baardan baarya yrr. Baarszla urad zamanlar olsa da, bunda
bir hikmet olacak diyerek, ayn eyi deiik yollardan denemeye alacak, bunu da
yapamazsa, takdir bu kadarm deyip, azmini ve iradesini kaybetmeden yoluna devam
edecektir.147
145 Tirmizi, Kader 10, 2145.146 Ebu Davud, Snnet 17; Tirmizi, Kader 17147 ztrk, Yener (Ekim-Kasm-Aralk 2007). Kader nancnn nemi. http://www.yeniumit.com.tr/
konular.php?sayi_id=78&konu_id=1033&yumit=bolum2
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
46/136
33
2.4.2. Kaderle Amel
3. Abdullah b. Amr b. As (ra) anlatyor: Reslullah (sav), elinde iki kitap
olduu halde yanmza geldi ve:
Bu iki kitap nedir biliyor musunuz? buyurdular. Cevaben:
Hayr, ey Allahn Resl! bilmiyoruz. Ancak bildirmenizi istiyoruz! dedik.
Bunun zerine sa elindekini gstererek:
Bu Rabblleminden (gelmi) bir kitaptr. erisinde cennet ehlinin isimleri
mevcuttur. Hatta onlarn babalarnn ve kabilelerinin isimler de mevcuttur ve sonunda
da icmal yapmtr. Bunlara asla ne ilave yaplr, ne de onlardan eksiltmeye yer verilir.
Hi deimeden ebedi olarak sabit kalr buyurdular. Sonra sol elindekini gstererek:
Bu da Rabblleminden bir kitaptr. Bunun iinde de ate ehlinin isimleri,
onlarn atalarnn isimleri ve kabilelerinin isimleri vardr. En sonda da icmllerini
yapmtr. Bunlara asla ne ziyade yaplr, ne de eksiltmeye yer verilir! buyurdular.
Ashab
sordu:
yleyse ey Allahn Resl, niye amel ediliyor? Madem ki herey nceden
olmu bitmi, yazlm ve artk yazma iinden fari olunmu (bir daha yapma gayreti de
niye)?
Reslullah u cevab verdi:
Siz amelinizle doruyu ve istikameti arayn! tidali koruyun, Zira, cennetlikolan kimsenin ameli, cennet ehlinin ameliyle sonlanr; (daha nce) ne eit amel yapm
olursa olsun. Keza cehennemlik olann ameli de cehennem ehlinin ameliyle sonlanr,
hangi eit amel ile amel etmi olursa olsun!
Reslullah (sav), sonra elindeki kitaplar atp, elleriyle iaret ederek dedi ki:
Rabbiniz kullardan artk fari oldu, bir ksm cennetlik, bir ksm da
cehennemliktir.148
148 Tirmizi, Kader 8
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
47/136
34
4. Hz. Ali (ra) anlatyor: Biz bir cenaze vesilesiyle Bakiul-arkadda idik.
Derken yanmza Reslullah (sav) kageldi ve oturdu. Biz de etrafnda (halka yapp)
oturduk. Elinde bir ubuk vard. ubuuyla yere bireyler izmeye balad. Sonra:
Sizden kimse yok ki, u anda cennet veya cehennemdeki yeri yazlmam
olsun! buyurdular. Cemaat:
Ey Allahn Resl, dedi. yleyse hakkmzda yazlana itimad edip ona
dayanmayalm m?
aln, buyurdular. Herkes kendisi iin yaratlm olana erecektir. Cennetlik
olanlar, saadet(e gtren) amelde (muvaffak) olacaktr. ekvet ehli olanlar daekvet(e gtren) amelde (muvaffak) olacaktr!
Sonra u ayeti okudu: Kim bata bulunur, gnahtan kanr ve dinin en
gzelini tasdik ederse, biz de ona hayr ve kolaylk yolunu kolaylatrrz ama cimrilik
eden, kendini Allahtan mstani sayan ve en gzeli (slam) yalanlayan kimsenin de
gle uramasn kolaylatrrz. (Leyl 92/ 5-10).149
Hz. Peygamber bu hadisinde kaderi, nce Allahn ilmi asndan ele
almaktadr. Buna gre Allah, ezeli ilmiyle kullarn ne yapacan bilip; onlarn said mi
aki mi, cennetlik mi cehennemlik mi olduklarn yazmtr. Hz. Peygamberin bu
aklamas karsnda kendisine yneltilen soruyu cevaplarken meseleyi kul asndan
da deerlendirerek bu yazgnn kulu etkileyecek bir yazg olmadn vurgulad,
insann almas gerektii, yapaca her i iin kendisine Allah tarafndan imkan
(istitaat) verildiini belirttii grlmektedir. Buna gre, hi kimse kadere snarak
oturup ne olacan beklememelidir.150
5. Cabir (ra) anlatyor: Sraka b. Malik b. Cuem (ra) gelerek sordu:
149 Buhari, Tefsir, Leyl, Cenaiz 83, Edeb 120, Kader 4, Tevhid 54; Mslim, Kader 6; Ebu Davud, Snnet17; Tirmizi, Kader 3, Tefsir, Leyl, (3341).
150 Mert, Muhit (1997). Hz. Peygamber ve Sahabe Dneminde Kader Konusunda Yaplan BazDiyaloglar. Diyanet lmi Dergi, 33 (say: 4), 61
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
48/136
35
Ey Allahn Resl! Bize dinimizi akla. Sanki yeni yaratlm gibiyiz. imdi
amel ne husustadr: Kalemlerin kuruduu, miktarlarn kesinletii eylerde mi, yoksa
istikbale ait eylerde mi alacaz?
Hayr (istikbale ait eylerde deil). Bilakis kalemlerin kuruduu, miktarlarn
cereyan ettii (kesinletii) hususta! buyurdular. Srka tekrar:
yleyse niye amel edelim (boa zahmet ekelim)? diye sordu. (sav):
aln! Herkes yaratld eye erecektir! Herkes, (yazld) ameliyle amil
olacaktr! buyurdular.151
6. bnu Mesud (ra) anlatyor: Reslullah (sav) buyurdular ki:
Sizden birinin yaratl, annesinin karnnda krk gnde cem olur. Sonra bu
kadar mddetle alaka olur. Sonra bu kadar mddette mudga olur. Sonra Allah bir
melei drt kelimeyle gnderir: (Bu melek) rzkn, ecelini, amelini, aki veya said
olacan yazar, sonra ona ruh flenir. Kendinden baka ilah olmayan zta yemin olsun,
sizden biri, (hayat
boyunca) cennet ehlinin ameliyle amel eder. yle ki, kendisiylecennet arasnda bir zirlk mesafe kald zaman ona yazs galebe alar ve cehennem
ehlinin ameliyle amel ederek cehenneme girer. Ayn ekilde sizden biri (hayat
boyunca) cehennem ehlinin amelini iler. Kendisiyle cehennem arasnda bir ziralk
mesafe kalnca yazs ona galebe alar ve cennet ehlinin amelini ileyerek cennete
girer.152
7. mr b. Vasla anlatyor: Abdullah bnu Mesd radyallahu anh dinledim.Demiti ki: ak, annesinin karnnda iken aki olandr. Said de bakasndan ibret
alandr. (Bunu iittikten sonra) Reslullah (sav)n ashabndan Huzeyfe denen zata
urad ve bnu Mesudun sylediini anlatt ve sordu:
Kii amelsiz nasl ak olur? Huzeyfe radyallahu anh:
Buna hayret mi ediyorsun? Ben Reslullah (sav)
n yle sylediini iittim:
151 Mslim, Kader 8, (2648).152 Buhari, Kader 1, Bedl-Halk 6, Enbiya 1, Tevhid 28; Mslim, Kader 1, (2643); Ebu Davud, Snnet
17; Tirmizi, Kader 4
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
49/136
36
Nutfenin (rahme dmesinden sonra) krkiki gece geti mi, Allah ona bir
melek gnderir (ve onun vastasyla) nutfeyi ekillendirir; iitmesini, grmesini,
derisini, etini, kemiini yaratr. Sonra melek sorar:
Ey Rabbim! Bu erkek mi, dii mi? Rabbin dilediini hkmeder, melek de
yazar. Sonra sorar:
Ey Rabbim! Eceli nedir? Rabbin dilediini hkmeder, melek de yazar.
Tekrar sorar:
Ey Rabbim! Rzk nedir? Rabbin dilediini hkmeder, melek de yazar. Sonra
melek elinde sahife olduu halde kar. Artk buna ne birey ilave eder ne de eksilir.153
8. bnu Mesud (ra) anlatyor: Reslullah (sav) (bir gn) aramzda dorulup:
(Hastalk nevinden) hibirey hibireye sirayet etmez! buyurmulard ki
bir bedevi:
Ey Allahn Resl! Nasl olur? Bir deve srsne, kuyruu ile haefesini
uyuzlam bir deve gelince hepsini uyuzlu yapar! dedi. Aleyhissalatu vesselm:
Pekal, birincisini kim uyuzlad? Ne sirayet, ne safer (inancnzda hakikat)
vardr. uras muhakkak ki, Allah her nefsi yaratm, onun hayatn, lmn, rzkn ve
urayaca musibetlerini yazmtr.154
9. Enes (ra) anlatyor: Reslullah (sav) (bir gn):
Allah Tela bir kulun hayrn diledi mi onu istimal eder! buyurmutu.
Kendisine: Onu nasl istimal eder? diye soruldu.
lmden nce salih amel ilemede muvaffak klar! buyurdu.155
10. Ebu Hureyre (ra) anlatyor: Reslullah (sav) buyurdular ki:
153 Mslim, Kader 3, (2645).154 Tirmizi, Kader 9, (2144).155 Tirmizi, Kader 8, (2134).
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
50/136
37
Kii vardr, uzun mddet cennet ehlinin amelini iler, sonra da ameli
cehennem ehlinin ameliyle hitam bulur. Yine kii vardr, uzun mddet cehennem
ehlinin ameliyle amel eder de sonunda cennet ehlinin ameliyle hitam bulur.156
11. bnu Amrbnil-s (ra) anlatyor: Reslullah (sav) buyurdular ki:
Allah (cin ve ins dahil) mahlukatn bir karanlk iinde yaratt. Sonra
zerlerine kendi nurundan serpti. Bu nur, kimlere isabet ettiyse hidayeti buldular,
kimlere de isabet etmediyse sapttlar. Bu sebeple diyorum ki: Kalem, Allah Telann
ilmi hususunda kurumutur.157
2.4.3. Kadere Rza
12. Sad b. Eb Vakks (ra) anlatyor: Reslullah (sav) buyurdular ki:
Ademolunun saadet (sebepleri)nden biri de Allah Telann hkmettiine
rza gstermesidir. ekvet (sebepleri)nden biri de Allah Telaya istihareyi
terketmesidir. Keza ekvet (sebepleri) nden bir dieri de Allahn hkmettiine raz
olmamas
d
r.
158
13. Ebu Hureyre (ra) anlatyor: Reslullah (sav) buyurdular ki:
Kuvvetli mmin, Allah nazarnda zayf mminden daha sevgili ve daha
hayrldr. Aslnda her ikisinde de bir hayr vardr. Sana faydal olan eye kar gayret
gster. Allahtan yardm dile, acz izhar etme. Bir musibet bana gelirse: Eeryle
yapsaydm bu bama gelmezdi! deme. Allah takdir etmitir. Onun diledii olur! de!
Zira eer kelimesi eytan iine kap aar.159
16. Ebu Hureyre (ra) anlatyor: Reslullah (sav) buyurdular ki:
Hz. Adem ve Musa aleyhimsselam mnakaa ettiler. Musa, Ademe:
156 Mslim, Kader 11, (2651).157 Tirmizi, man 18, (2644).158 Tirmizi, Kader 15, (2152).159 Mslim, Kader 34, (2664).
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
51/136
38
lediin gnahla insanlar cennetten karan ve onlarekvete (bedbahtla)
atan sensin deil mi! dedi. Adem de Musaya:
Sen, Allahn risalet vermek suretiyle setii ve hususi kelamna mazhar
kld kimse ol da, daha yaratlmamdan (krk yl) nce Allahn bana yazd bir iten
dolay beni ayplamaya kalk (bu olacak ey deil)! diye cevap verdi. Reslullah
devamla dedi ki:
Hz. Adem Musay ilzam etti!160
2.4.4. Kaderiyenin Zemmi
18. Huzeyfe (ra) anlatyor: Reslullah (sav) buyurdular ki:
Her mmetin mecusileri vardr. Bu mmetin mecusileri kader yoktur!
diyenlerdir. Bunlardan kim lrse cenazelerinde hazr bulunmayn. Onlardan kim
hastalanrsa ona ziyarette bulunmayn. Onlar Deccal bldr. Onlar Deccale ilhak
etmek Allah zerine bir haktr.161
19. Ebu Davudun bnu merden gelen merfu bir rivayetinde ylebuyrulmutur:
Kaderiye frkas, bu mmetin mecusileridir. Eer hastalanrlarsa ziyaret
etmeyin, lrlerse cenazelerine katlmayn.162
20. Yine Ebu Dvudda bnu mer (ra) dan gelen merfu bir rivayette:
Kader ehli ile dp kalkmayn, onlara dava amayn buyurulmutur...163
21. bnu Abbas (ra) anlatyor: Reslullah (sav) buyurdular ki:
mmetimde iki snf vardr ki, onlarn slmdan nasipleri yoktur: Mrcie ve
Kaderiye.164
160 Buhari, Kader 11, Enbiya 31, Tefsir, T-ha 1, 3, Tevhid 37; Mslim, Kader 13; Muvatta, Kader 1; EbuDvud, Snnet 17, (4701); Tirmizi, Kader 2
161 Ebu Davud, Snnet 17162 Ebu Davud, Snnet 17,163 Ebu Davud, Snnet 17,164 Tirmizi, Kader 13.
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
52/136
39
22. Nafi (r.aleyh) anlatyor: Bir adam bnu mer (ra) ya gelerek:
Falan kimse sana selam ediyor! diyerek, aml birisinden selam getirdi. bnu
mer (ra) : Bana ulatna gre, o kimse kaderi inkr ediyormu. Eer o byle bir
bida fikre sapland ise, sakn ona benden selam syleme! Zira ben, Reslullah (sav)
iittim:
Bu mmette hasf (yere batrma), mesh (suret deimesi) (ve kazf (ta
yamas) olacak. Bu musibetler kaderi inkr edenlere gelecek.165
23. bnu Amrbnil-s (ra) anlatyor: Reslullah (sav) buyurdular ki:
Allah mahlukatn miktarlarn, semvt ve Arz yaratmazdan ellibin sene
evvel, Ar da su zerinde iken yazd.166
24. Ebu Azze anlatyor: Reslullah (sav) buyurdular ki: Allah bir kulunun bir
memlekette lmesini takdir etti mi, onu oraya -veya orada bulunan bir eye dedi-
muhta klar.167
25. mam Mlike ulatna gre, ys b. Muviyeye,
Kader hakknda fikrin nedir? diye sorulmu da o u cevab vermitir:
(Benim fikrim) kzmn fikridir! Bu szle, onun srrn ancak Allahn
bildiini sylemek istemitir. yas, anlayta darb- mesel olmutu. (Bir gn) bir adam
ona kader hakknda sordu:
Kadere inanmyor musun? dedi. Adam:
Elbette inanyorum! deyince:
Bu kadar sana yeter! (Fazlas senin iin mlyndir). Zira Ali b. Hseyin,
babas (Hz. Ali b. Ebi Talib) (ra) dan bana nakletti ki, Reslullah (sav) yle
buyurmulardr:
Kiinin mlyn eyleri terketmesi, onun mslmanlnn gzelliindendir!
165 Ebu Davud, Snnet 7, (4613); Tirmizi, Kader 7166 Mslim, Kader 16, (2653); Tirmizi, Kader 18167 Tirmizi, Kader 11
-
7/31/2019 Kader.anlaynn Kuran balamnda sosyo-psikolojik tahlili-136s-Halil brahim COAR
53/136
40
Yine ona ulatna gre Lokmna: Sende grdmz (bu fazilet)in sebebi
nedir? diye sorulunca u cevab vermitir:
Emaneti eda, doru sz ve beni ilgilendirmeyen eyleri terketmem! 168
26. Peygamber efendimiz bir gn yats namazndan sonra (Geceye yakn) Hz.
Alinin yanna girdi, onu uykuya hazrlanrken buldu ve yle dedi; -Geceleyin tehecct
namaz klmyor musun? Hz. Ali u cevab verdi;
-Ey Allahn Elisi Hayatmz Allahn elindedir, dilerse verir, dilerse teslim
alr.(Allah bizi uyandrmak isterse uyandrr.) Bunun zerine Rasul-i Ekrem mbarek
elini dizine vurarak,
-Genellikle insan ne ok mcadeleci oluyor.169 buyurdu.
Hz. Alinin verdii cevaptan memnun olmad ve odadan kt.
Kaza-kader konular hadis kaynaklarnda, Kader, man, Snne gibi
blmler ad altnda tesbit edilmitir. Kaderle ilgili hadisleri incelediimizde Efendimiz
(sav) kati ve ak ifadelerle kaderi ispat etmi, Mslmanlarn ona inanmalargerektiini ortaya koymutur.170
Kader probleminin insan zihnini megul eden esas yn, insann iradi (ihtiyari)
fiillerinin takdiri konusudur. Acaba iradi fiillerin takdiri ne anlama gelmektedir? nsann
bu tr fiillerinde bir cebr sz konusu mudur? Kader insan baz ileri yapmaya
srklemekte midir? Yoksa bu fiiller hr olarak m icra edilmektedir? Konuyla ilgili
Kuran ayetleriyle Hz. Peygamberin hadisleri incelendii takdirde hem cebir hem de
irade hrriyetini gsteren ifadelerin bulunduu grlecektir. Bu durumda sadece cebri
veya sadece irade hrriyetini ifade eden nasslar mihver kabul edip, dierlerini
grmezden gelmek veya yoruma tabi tutmak suretiyle bir neticeye ulamak istenirse