Unibersidad ng Pilipinas – Manila

Kagawaran ng Agham Panlipunan

Programa ng Araling Pankaunlaran

KALAMAY KAG KAMATAYAN*

Ang mga epekto at implikasyon ng monokultura ng tubo

sa buhay ng mga manggagawang-bukid sa tubuhan

sa Hacienda Regalado at Hacienda Perez, Murcia, Negros Occidental

Bilang pagtupad sa isa sa mga rekisitos para sa digri ng

Batsilyer ng Sining sa Araling Pankaunlaran

Inihapag ni Steven Anthony B. Besana

BA Development Studies

Sa gabay ni Prop. Rommel Linatoc, Ph.D.

Mayo 2017

*salin mula sa Hiligaynon, ang lokal na lenggwahe ng Negros: “Asukal at Kamatayan”

Kolehiyo ng Agham at Sining

Unibersidad ng Pilipinas – Manila

Padre Faura, Ermita, Manila

Pahina ng Pagpapatibay

Ang tesis na ito na pinamagatang “KALAMAY KAG KAMATAYAN: Ang mga

epekto at implikasyon ng monokultura ng tubo sa buhay ng mga manggagawang-

bukid sa tubuhan sa Hacienda Regalado at Hacienda Perez, Murcia, Negros

Occidental” na inihapag at isinulat ni Steven Anthony B. Besana sa gabay at patnubay ni

Prop. Rommel F. Linatoc, PhD. bilang parsyal na katuparan sa Development Studies

199.2 para sa digri ng Batsilyer ng Sining sa Araling Pangkaunlaran ay nirerekomenda

upang tanggapin at pagtibayin.

_______________________________

Prop. Rommel F. Linatoc, PhD.

Tagapayo

Kagawaran ng Agham Panlipunan

Ang tesis na ito ay tinatanggap at pinagtitibay bilang parsyal na pagtupad sa

rekisitos upang makamit ang digri ng Batsilyer ng Sining sa Araling Pangkaunlaran.

_______________________________

Prop. Jerome Ong, MA

Tagapangulo

Kagawaran ng Agham Panlipunan

ABSTRAK

Binubuo ng pananaliksik ang kasaysayan ng pagmamay-ari ng lupa ng Hacienda

Regalado at Hacienda Perez, Murcia, Negros Occidental bilang primaryang salik na

nagtatakda ng mga patakaran sa agrikultura tulad ng monokultura. Sa paglubog ng

mananaliksik sa mismong mga asyenda, sa ilalim ng balangkas ng participatory action

research, tinutuklas ang pang-ekonomya at pampolitikang implikasyon at epekto ng

sagot sa mga tanong na: sino ang nagmamay-ari o may kontrol sa lupa, ano-ano ang

tinatanim sa lupa, at kanino napupunta ang ani rito. Nais bigyang-linaw ng pananaliksik

na ang pakikibaka sa lupa ng manggagawang-bukid ay lehitimo dahil sa ‘di

makatarungang kontekstong kinalalagyan nila: mababang sahod, walang sariling lupa,

walang pagkain, walang benepisyo, walang suporta mula sa gobyerno, at represyon at

militarisayon.

MGA NILALAMAN

I. Introduksyon ............................................................................................................................... 1

Suliranin ng Pananaliksik............................................................................................................. 2

Paksa ............................................................................................................................................ 3

Layunin ng Pananaliksik .............................................................................................................. 3

Mga Tanong sa Pananaliksik ....................................................................................................... 4

II. Konseptwal na Balangkas ........................................................................................................ 5

Talahanayan 2.1 Dayagram ng Konseptwal na Balangkas .......................................................... 5

Pagtatalakay sa Konseptwal na Balangkas .................................................................................. 6

III. Teoretikal na Balangkas ......................................................................................................... 9

Materyalismo, Dialektika, at Kasaysayan .................................................................................... 9

Ekonomyang Pampolitika .......................................................................................................... 11

Monokultura ............................................................................................................................... 14

Ekolohiyang Pampolitika ........................................................................................................... 16

Paglalagom ng mga Teorya........................................................................................................ 17

IV. Rebyu ng Kaugnay na Literatura ........................................................................................ 19

Tatlong Mata ng Tubo: Negros, Industriya ng Asukal, at ang Manggagawang-Bukid ............ 19

Ang Pinunlaan: Pagbalik-Kasaysayan ...................................................................................... 21

Sa Loob ng Kampo: Ang Pilipinas at ang Pilipino .................................................................... 25

Ang Kalsada ng Naghakot: Agrikultura, Monokultura, at ang Pandaigdigang Merkado ......... 27

V. Metodolohiya ........................................................................................................................... 31

Talahanayan 5.1 Mga Instrumento sa Pananaliksik ................................................................... 31

Pagtatalakay sa Metodolohiya ................................................................................................... 32

VI. Presentasyon, Diskusyon, at Analisis ng Datos ................................................................... 44

Presentasyon ng Datos ............................................................................................................... 44

Talahanayan 6.1 Katangian ng mga Kasong Asyenda ...................................................... 44

Talahanayan 6.2 Presyo ng Pakyawan sa Hacienda Regalado ......................................... 46

Talahanayan 6.3 Adjusted Sugar Industry Pakyaw Rates in Western Visayas ................ 56

Analisis ng Datos ....................................................................................................................... 57

VII. Ang Social Amelioration Program ..................................................................................... 66

Kasaysayan ng Social Amelioration Program............................................................................ 66

Talahanayan 7.1 Social Amelioration Fund .............................................................................. 67

Katotohanan ng Social Amelioration Program .......................................................................... 67

VIII. Konklusyon ......................................................................................................................... 70

IX. Rekomendasyon ..................................................................................................................... 75

X. Ako at ang Araling Pangkaunlaran....................................................................................... 78

XI. Sanggunian ............................................................................................................................. 82

XII. Apendiks ............................................................................................................................... 88

Apendiks A1 A resolution approving the adjusted table of pakyaw rates ................................... I

Apendiks B1 Listahan ng mga naging kapanayam ................................................................... IV

Apendiks B2 Consent Form ....................................................................................................... V

Apendiks B3 Kwestiyunaryo sa Indibidwal na Panayam ......................................................... VI

Apendiks B4 Transkripsyon ng Panayam

Hacienda Regalado, Murcia, Negros Occidental ............................................................. IX

Apendiks B5 Transkripsyon ng Panayam

Office of the Provincial Agriculturist, Bacolod, Negros Occidental ......................... XXXI

Apendiks C1 Karaniwang kinikita ng mga

manggagawang-bukid sa Hacienda Regalado .................................................................... L

Talaan ng Nilalaman ng Kompletong Apendiks ........................................................................ LI

1

I. INTRODUKSYON

Ang Pilipinas bilang isang bansa ay primaryang nakasandig sa kanyang

agrikultura. Ito ay napatunayan na ng kasaysayan bilang ang pinagkukunan ng

hanapbuhay ng kalakhan ng sambayanan. Kinukuha rin ng bansa ang mga ineeksport nito

sa pandaigdigang merkado mula sa agrikultura, maliban sa pag-eksport ng kanyang lakas-

paggawa. Kahit sektor ng agrikultura ay malaki ang ambag sa pambansang balon ng

lakas-paggawa dahil sa mga sahurang manggagawang-bukid na walang sariling lupang

sinasaka. Napakalaki ng papel nito sa pang-araw-araw na pamumuhay ng mamamayan, at

sa pambansang kaunlaran. Sa gayon, marapat lamang na bigyang pinakamalaking

atensyon ito ng gobyerno at ng mga organisasyong panlipunan.

Ikalawa ang industriya ng asukal sa pinakamalaking sektor sa agrikultura – una

ang bigas bilang pangunahing kinakain ng mga Pilipino. Ang asukal bilang produkto ay

ginagamit sa marami pang produkto bukod sa pang-araw-araw na pagkonsumo nito sa

kape, panghimagas, at iba pa. Tunay na walang takas ang ekonomya ng Pilipinas sa

pagpapayabong ng kanyang industriya ng asukal. Sa gayon, isang tanong sa sektor na ito

ay ang pagiging sustenable ng pananatili nito. Hindi tulad ng ibang pananim na maaaring

makakuha ng maraming ani sa isang taon, ang tubo ay nangangailangan ng isang buong

taon upang tumubo at mapakinabangan. Ibigsabihin, nawawala ang oportunidad na

makapagtanim ng ibang klase ng pananim sa buong panahon nito.

Kakaunti lamang ang mga nagtatanim ng tubo na sariling lupa ang pinagtatamnan.

Kalakhan sa mga tubuhan ay nakokonsentra sa iilang asyendang pagmamay-ari ng mas

maliit pang bilang ng mga indibidwal. Sa mga asyendang ito nagtatrabaho ang

napakaraming manggagawang-bukid na hirap sa kanilang napakababang sahod at kulang

na benepisyo. Matapos ang anim na buwan ng trabaho sa isang asyenda, napipilitan ang

maraming manggagawang-bukid na magtrabaho sa karatig asyenda, o kaya’y mangibang-

probinsya, tulad ng Batangas, para lamang magpatuloy sa susunod na kalahating taon.

Ang gantong problematikong migrasyon ng mga sakada ay mas ginagawa silang

bulnerable sa mababang pasahod at kakulangan ng benepisyo dahil sa kawalang

seguridad ng trabaho.

2

Lahat ng ito ay tumutubo sa nagpapatuloy na problema sa kawalang lupa ng mga

manggagawang-bukid sa asukal. Ang mga buwan na walang trabaho sa mga tubuhan ay

maaaring masolusyunan kung may permanente silang pinagkukunan ng pagkain –

sariling sakahan. Ang monocropping ng tubo sa mga asyenda ay pinagkakait sa mga

manggagawang-bukid ang karapatang makapagtanim ng mga pananim para sa kanilang

pang-araw-araw na pangangailangan.

Ang pag-aaral sa sitwasyon ng mga manggagawang-bukid sa industriya ng asukal

ay esensyal upang makita ang implikasyon at epekto ng matagal nang umiiral na sistema

ng monokultura ng tubo sa kanilang mga buhay. Dito makakahinuha ng makabuluhang

rekomendasyon ukol sa industriya’t polisiyang pang-agrikultura.

Suliranin ng Pananaliksik

Mahalagang usapin sa pambansang kaunlaran ang moda ng produksyon sa loob

ng industriya, lalo na’t isang katangian ng tubo ay isang buong taon ang siklo ng pagtubo;

hindi tulad ng ibang pananim na makakadalawa o tatlong ani sa isang taon. Sa gayon, ang

mga manggagawa nito’y malaki ang kawalan sa kalahating taong walang trabaho sa

tubuhan dahil hinihintay pa lamang tumubo ang pananim. Usapin ng buhay at kamatayan

ang pagkakaroon ng hanapbuhay sa panahon ng walang trabaho sa tubuhan – taguring ng

mga nasa komunidad, Tiempo Muerto, o panahon ng kamatayan, ang anim na buwang

ito.

Mula pa lamang sa pananakop ng Espanyol, pinatupad na ang polisiya sa

agrikultura na iisang pananim lamang ang maaaring itanim ng mga magsasaka. Hindi

nakakapagtanim ang mga magsasaka ng maaari nilang makain; bagkus, kailangang

unahin nila ang pangangailangan ng Espana bago ang sarili, kung mayroon mang

posibilidad. Ang pananamantalang dulot ng kolonyal na kalakalan ay ninanakawan ang

mga magsasaka at manggagawang-bukid ng kanilang karapatan sa makataong

pamumuhay. Wala silang pagpipilian dahil ang sumuway ay tiyak na mapapatawan ng

parusang kamatayan kasabay ng pangungumbinsi ng Simbahang Katoliko na dapat

sumunod ang mga indio sa iniuutos ng mga prayle’t opisyal, kung hindi, hindi sila

3

makakapunta sa langit. Ang salimbayan ng militar at krus ang ginamit ng kolonyalistang

Espanyol sa patuloy na praktika ng kanilang kapangyarihan sa bansa.

Ang pagpunta ng grupo ng mga mananaliksik sa Negros Occidental para sa

kanilang praktikum ay isang rebelasyon sa indibidwal na lebel na ang kasaysayang ito na

dapat ay matagal nang nakabaon sa lupa ay nagbagong-anyo lamang ngunit nananaig pa

rin ang mismong esensya – pangangamkam ng lupa at pagdidikta ng mga pananim para

sa kapakinabangang labas sa pamilya ng magsasaka’t manggagawang-bukid. Isang buhay

na kabalintunahan ang mga asyenda’t aryendong nananatili sa mapa ng Negros

Occidental. Ang mga implikasyon at epekto naman nito sa buhay ng mga

manggagawang-bukid ay maaaring kasing-sahol ng kalagayan ng panahon na nakalipas,

sadyang nagkaroon lamang ng legalidad ang mga patakaran sa lupa at agrikultura.

Sa pagdalumat ng mga nabanggit, isang payak ngunit mahalagang paksa ang

pagtuklas sa implikasyon at epekto ng monokultura ng tubo sa Negros Occidental bilang

pagtatasa ng maraming taon na pag-iral nito, at ang bigat nito sa buhay ng mga

manggagawang-bukid.

Paksa

Ang mga epekto at implikasyon ng monokultura ng tubo sa buhay at pakikibaka ng mga

manggagawang-bukid sa tubuhan sa Hacienda Regalado at Hacienda Perez,

Negros Occidental

Layunin ng Pananaliksik

1. Alamin ang kasaysayan ng dominasyon ng tubuhan sa Negros Occidental, partikular

sa Hacienda Regalado at Hacienda Perez, Murcia

2. Tukuyin ang implikasyon at epekto ng dominasyon ng tubuhan sa pang-ekonomya at

pampolitikang buhay ng mga manggagawang-bukid sa tubuhan

3. Alamin ang ugnayan ng monokultura ng tubo at pakikibaka para sa lupa at sahod ng

mga manggagawang-bukid sa tubuhan

4

4. Makapaghapag ng makabuluhang rekomendasyon ukol sa monokultura sa mga

organisasyon at komunidad ng mga manggagawang-bukid sa tubuhan

5. Makapag-ambag ng literatura sa pakikibaka sa industriya ng asukal

Mga Tanong sa Pananaliksik

1. Ano ang kasaysayan ng monokultura ng tubo sa Negros Occidental?

2. Ano ang pang-ekonomyang epekto ng monokultura ng tubo sa mga manggagawang-

bukid sa tubuhan?

3. Paano naaapektuhan ng mga polisiya ng pambansang gobyerno ang pananatili ng

monokultura ng tubo at ng mga epekto nito sa buhay ng mga manggagawang-bukid

sa tubuhan?

4. Ano ang alternatibang disenyo ng tubuhan ang makatao at sasapat sa

pangangailangan ng bansa?

5. Saang mga larangan ng industriya ng asukal ang kinakailangan ng ibayong pag-aaral

para sa ikauunlad nito?

5

Kasaysayan ng

monokultura ng tubo sa

Negros Occidental

Manggagawang-bukid Panginoong maylupa /

Aryendador

MGA IMPLIKASYON AT EPEKTO NG

MONOKULTURA NG TUBO

Pang-ekonomya Pampolitikal

pakikibaka para sa

lupa at sahod

Rekomendasyon

sa repormang

agraryo

Rekomendasyon

sa organisasyon

ng magbubukid

Rekomendasyon

sa polisiya sa

agrikultura at

asukal

6

II. KONSEPTWAL NA BALANGKAS

Binabaybay ng balangkas na ito kung papaano makakabuo ng makabuluhang mga

rekomendasyon sa iba’t ibang sektor na apektado ng monokultura ng tubuhan sa Negros

Occidental.

Unang pagtutuklas ay layuning makita ang kasaysayan ng dominasyon ng

tubuhan sa Negros Occidental. Bubungkalin nito ang pangongolekta at pangangamkam

ng lupa sa daan ng panahon – mula pananakop at patakaran ng kolonyalistang Kastila

hanggang kasalukuyang mga panginoong maylupa – at ang mga polisiyang nakaapekto sa

lupaing agrikultural na pinagtatamnan ng tubo. Titignan din nito kung papaano hinubog

ng monopolyo sa lupa ang monokultura ng tubo.

Nakapaloob ang monokultura at monocropping ng tubo sa mahabang kasaysayan

ng Pilipinas ng pangangamkam ng lupa, at kontrol sa produksyon ng lupain. Ibigsabihin,

tanging sa pagbabaybay ng kasaysayan ng kung sino ang nagmamay-ari ng lupa

matutukoy kung bakit at papaano nagpapatuloy ang praktika ng agrikultura, lalo na sa

industriya ng asukal bilang napakahalagang sektor. Bukod dito, nais nitong tuklasin ang

mga pinatupad na polisiya ng estado, sa iba’t ibang panahon at iba’t ibang

administrasyon, na masusing nakapag-ambag sa pananaig ng kasalukuyang sistema ng

agrikultura.

Payak sa dalumat ng kasaysayan ng monokultura sa at ng lupa ng Pilipinas ang

paghihirap ng mga magsasaka at manggagawang-bukid. Sa pagtuklas nito, marapat na

patampukin ang mga naging hakbang ng uring magsasaka sa harap ng sistemang

agrikultural at agraryo na pinapatupad ng estado’t panginoong maylupa. Ang kanilang

pakikibaka ay mahalagang aspeto sa pag-unlad ng agrikultura at patakaran sa lupa. Ang

pagbalik-tanaw ng pananaliksik na ito ay susubuking bigyang hustisya ang boses ng mga

magsasaka sa paghubog ng kanilang sariling istorya. Itatala ng pananaliksik ang mga

kuwento ng buhay ng mga manggagawang-bukid sa pagpapatuloy ng monokultura ng

tubo. Layunin ng lapit na ito na tunggaliin ang mga lumalaganap na kaisipan sa polisiya

sa agrikultura at repormang agraryo.

7

Inilugar ito sa tuktok ng balangkas dahil susing aspeto ang pagbaybay sa

kasaysayan bilang nag-anak ng estrakturang namamayani sa relasyon sa lupa, lalo na sa

pagtutukoy ng implikasyon at epekto ng monokultura ng tubo.

Ayon sa University of Reading: Environmental Challenges in Farm Management

(w.p.), ang monokultura ay ang pagtatanim ng iisang halaman sa bukirin imbis na marami

at iba’t iba. Binabago nito ang natural na ayos ng kalikasan upang pakitirin ang

kompetisyon mula sa ibang halaman at ng piling tanim, kontrolin ang mga ‘di kanais-nais

na organismo o halaman, paliitin ang gastos sa kailangang makinarya, at maksimisahin

ang tubo.

Ang mga primaryang entidad ng pananaliksik ay ang mga manggagawang-bukid

sa tubuhan at ang mga nagmamay-ari ng lupa – ang mga panginoong maylupa at mga

aryendador. Ang mga manggagawang-bukid ang naglilinang sa lupain upang

mapagkunan ng mga materyales at pagkain. Sila, bilang araw-araw na nagtatrabaho sa

mga tubuhan, ang pangunahing apektado sa patakaran sa industriya ng asukal, lalo na sa

repormang agraryo. Ang mga pumupusisyong nagmamay-ari naman sa lupa, o ang mga

namamahala rito, ay sangkot sa relasyon ng produksyon sa lupa – makatao man o hindi.

Kumakaunti ang bilang ng mga magsasakang may sariling lupa habang lumalawak

naman ang pinagmamay-arian ng iilang panginoong maylupa. Ang mga magsasakang

nawalan ng lupa ay walang pipiliin kundi ibenta ang kanilang lakas-paggawa sa

panginoong maylupa, at maging mga manggagawang-bukid. Umusbong ang dalawang ito

bilang pangunahing entidad sa lupa habang dumadaloy ang kaunlaran sa kanayunan.

Hinubog ng dalawang ito ang kasaysayan ng mga tubuhan, at ang kanilang dinamismo ay

mahalaga sa pag-uugat kung bakit nananatili ang monokultura ng tubo at ang mga epekto

nito sa buhay ng mga manggagawang-bukid.

Bagaman mas pangkalikasan at ekonomikal sa parte ng kumakamal ng hilaw na

materyales sa bukirin ang epekto ng monokultura, sa pag-aaral ng dinamismo ng mga

pangunahing entidad sa ilalim ng pag-iral ng monokultura masasalamin ang epekto at

implikasyon nito sa buhay ng mga manggagawang-bukid. Ang kontradiksyon naman sa

pagitan nila ang nag-aanak ng mga implikasyon at epektong may pang-ekonomya at

pampolitikang aspeto. May impluwensya ang dalawang ito sa isa’t isa na maaaring

8

magpasahol o magpabuti sa kalagayan ng mga manggagawang-bukid o ng kung

sinumang nakapaloob sa industriya.

Ang nagreresultang katayuan ng mga manggagawang-bukid ang dahilan kung

bakit lumalawak ang hanay ng mga nakikibaka para sa lupa at sahod. Bilang nasa uring

magsasaka, primaryang interes ng mga manggagawang-bukid ang pag-aari sa lupa na

siya ring magreresolba sa mababang pampolitikang kapangyarihan nila. Pagpapataas

naman ng sahod ang sagot sa kahirapang dulot ng pagiging sahod-alipin. Ang anumang

nananatiling relasyon sa produksyon sa asukal ang nagtutukoy ng tindi at katangian ng

pakikibaka ng mga manggagawang-bukid.

Ang mga bubuuing rekomendasyon ay manggagaling sa konkretong karanasan ng

mga komunidad sa monokultura ng tubo. Tatlo ang nais nitong makamit. Pangunahin ang

rekomendasyon sa repormang agraryo bilang nangingibabaw na interes ng mga

manggagawang-bukid at ugat ng monokultura ng tubo. Susubukan nitong tukuyin ang

lalim ng problema sa kawalang-kontrol ng mga manggagawang-bukid at magsasaka sa

lupa, at ang kailangang isulong na reporma. Maaaring makatunggali nito ang mga

kasalukuyang nagmamay-ari ng lupa ng mga manggagawang-bukid. Ikalawa, ang

rekomendasyon sa polisiya sa agrikultura naman ang maglilinaw ng kung anong

balangkas ang dapat gamitin ng industriya ng asukal sa pagpapatuloy ng pag-iral nito na

hindi nakasisira sa buhay ng mga manggagawang-bukid. Susubukin nitong gunigunihin

ang isang makatarungang tubuhan at/o taniman ng mga manggagawang-bukid at

magsasaka. Ikatlo ay ang rekomendasyon sa mga organisasyong nakalatag sa mga

komunidad upang palaganapin ang isyu ng monokultura bilang integral sa buhay ng mga

manggagawang-bukid, at ang mga aksyon na maaaring tahakin ng mga komunidad

kaugnay nito.

Sa gayon, masaklaw ang pananaliksik sa pagbalik sa kasaysayan ng mga tubuhan,

at ang patuloy na paghubog ng kasaysayan ng mga manggagawang-bukid. Makakatas

lamang ang tamis at pait ng mga implikasyon at epekto ng monokultura ng tubo kung

bibigyang-diin ang mga makasaysayang pangyayari sa industriya’t uri. Ang masinsing

pag-aaral ng kasaysayan din ang magbibigay ng makatao at lapat-sa-lupang pagtanaw sa

kinabukasan ng mga nasa industriya ng asukal.

9

III. TEORETIKAL NA BALANGKAS

Esensyal sa pananaliksik ukol sa monokultura ng tubo ang pagbalik-tanaw sa

kasaysayan ng mga plantasyon at relasyon sa lupa. Sa gayon, nangangailangan ito ng

susing perspektiba sa pagsusuri ng kasaysayan upang matatag ang kasalukuyang

kaayusan nito.

Materyalismo, Dialektika, at Kasaysayan

Ang pananaw ng materyalismo sa mundo, kasalungat ng idealismo, ay nakabatay

sa mismong pag-iral ng mga bagay, at ang pagbabago ng mga bagay ayon sa mga

materyal na batayan. Naniniwala ito na nangunguna ang bagay kaysa ideya, at hindi

maaaring mapaghiwalay ang ideya ng isang bagay sa mismong bagay (D’Amato, 2011).

Hindi nito sinasakdal ang tao bilang natatanging mapagpasya sa kanyang kahahantungan

– ang kasaysayan ng tao ay maaaring mabago gamit ang kanyang sariling kamay

bagaman may mga salik na labas sa indibidwal na maaaring pumigil o hawanin ang daan

para rito.

Pinaunlad ni Frederick Engels (1892/1880) ang pag-analisa sa pag-iral ng mga

bagay sa paggamit ng dialektika bilang proseso ng pag-alam. Tinuligsa ng dialektika ang

metapisika, na nagmula rin sa idealismo, sa paghihiwalay ng mga bagay sa kanilang

walang humpay na paggalaw sa mundo – inaanalisa ang mga bagay sa kanilang

“kamatayan” dahil sa pagbubukod. Kinikilala ng pagtanaw na ito na lahat ng bagay ay

nagbabago sa bawat oras. May kontradiksyon sa lahat ng bagay, at ang mga

nagtutunggaling katangian ng bagay ay hindi mapaghihiwalay. Sa gayon, tinitignan ng

dialektika ang mundo bilang nasa isang estado ng walang humpay na pagbabago. Ang

nananalong katangian sa kiskisan ng kontradiksyon ang lilitaw sa aktwal, habang

nagpapalit naman ang mga nagtutunggaling katangian sa pag-usbong ng bago. Mahalaga

rin ang kantitatibong pagbabago, o ang panahon ng relatibong tigil, kung saan hinuhubog

ang mga kondisyon upang makaangat sa kalitatibong pagbabago kung saan mananaig na

ang dating nakapailalim na katangian sa kontradiksyon (Stalin, 1938).

Lumitaw sa pag-aaral ni Engels ang metapisikal na katangian ng lumang

materyalismo, at pinatampok ang bagong materyalismo na nakatuon sa proseso ng

10

pagbabago1. Ang lumang materyalismo ay ideolohikal na kalaban ng teolohiya (Stalin,

1938). Para dito, una ang bagay sa idea, ang pagkatao (being) bago pag-iisip.

Pinanghawakan nito na ang tao ay hindi magsasatao, o makakapag-isip, labas sa

konteksto ng mundo. Sumang-ayon sina Marx: ang tao ay hindi magsasatao sa labas ng

kinabibilangan nitong relasyon sa produksyon (Wright, 1956). Gayunpaman, hiniwalay ni

Feuerbach ang kanyang pananaw mula sa dialektika ni Hegel sa kadahilanang

binabangga nito ang sarili nitong pananaw ng materyalismo sa paglalatag ng paniniwala

sa isang purong entidad na, ayon kay Hegel, ay “walang katangian.” Sa gayon, tinignan

ang dialektika ni Hegel bilang walang patutunguhan dahil sa paniniwala nito sa isang

entidad na walang katangian bilang pinanggalingan ng lahat ng bagay, at patutunguhan

ng lahat. Dito nagpatuloy sa ibang naratibo ang materyalismong dialektiko nina Marx at

Engels, o ang bagong materyalismo. Nakita nila ang idealistikong katangian ng dialektika

ni Hegel, at winasto ito sa pag-aangat ng ideya na ang tao, hindi bilang higit sa konteksto

ng lipunan, kundi bilang konkretong ekspresyon nito habang patuloy na nagbabago

(Wright, 1956).

Sa ilalim naman ng balangkas ng materyalismong istoriko pinipinta ang

kasaysayan bilang produkto ng kung ano ang pinoprodyus, paano ito pinoprodyus, at

paano ito pinapalit (Engels, 1880). Sa perspektibang ito, tinutukoy ng nasabing mga

tanong ang pag-usbong ng mga panlipunang estraktura, panlipunang pagbabago, at

pagkilos. Ekonomya ang pangunahing tinitignan nitong salik sa mga nagbabagong

panlipunang relasyon; hindi ang kabaliktaran na nauuna ang umiiral na panlipunang

kaayusan kaysa pang-ekonomyang kaunlaran.

Ang makasaysayang pag-iral ng kapitalistang moda ng produksyon2 ang

__________

1 bagaman humalaw sina Marx at Engels sa materyalismo ni Ludwig Feuerbach, pinuna nila ang materyalismo ng

huli bilang idealistiko pa rin

2 moda ng produksyon ang tawag ng mga Marxista sa pinagsamang produktibong pwersa at relasyon sa

produksyon; kapitalismo ang moda ng produksyon kung saan pagmamay-ari ng burgesya ang kagamitan upang

makontrol ang proseso ng paggawa

11

nagtutukoy ng dinamismo sa produksyon, at ang pagbabago nito ay mangyayari lamang

sa pagbubuo ng bagong ekonomya na hihigit sa minimal na pasahod sa mga manggagawa

at eksploytasyon (Engels, 1892/1880). Sa pag-aaral din nito ng kasaysayan nakita na ang

pagkawala sa krisis ng kapitalismo3 ay nasa kamay ng proletaryado

4 bilang isang uring

panlipunan na mangunguna sa siyentipikong ebolusyon ng tao.

Sa pag-aaral ng kasaysayan ng mga tubuhan sa Negros Occidental, mangangahas

gamitin ang proseso ng dialektika sa pag-intindi ng pag-iral ng kasalukuyang nananaig na

sistema sa lupaing agrikultural, at ang materyalismong istoriko naman sa pagkokonekta

nito sa mas malaking aspeto ng ekonomya. Hindi nais ng pag-aaral na ito na ihiwalay ang

pampolitika at pangkulturang karanasan ng mga manggagawang-bukid sa kanilang

ekonomikong katayuan o sirkumstansya. Samakatuwid, sisikapin na pag-ugnayin ang

kanilang praktika sa pang-araw-araw sa konteksto ng relasyon sa produksyon sa asyenda

pati na ang pakikibakang pampolitika bilang paraan upang hawanin ang ninanais na

kaunlaran, o resulta ng kasalukuyang kaayusang pang-ekonomya at pampolitika.

Ekonomyang Pampolitika

Isang pananaw sa pag-aaral ng ekonomya ay sinisira ang nakasanayang diin sa

estadistika; sa halip, nagmumula ang pananaw sa relasyon ng nagmamay-ari ng yaman at

kung paano ito nagagamit sa pambubusabos, at nagbibigay-halaga sa politika at

kasaysayan sa pagtatalakay ng pang-ekonomyang penomena (Marxist Theory of Political

Economy, 2006). Sa pag-aanalisa ni Marx ng klasikal na ekonomyang pampolitika,

nakita niya na ang tunay na ibinibenta ng mga manggagawa ay hindi ang mismong

paggawa nila kundi ang kanilang kakayahang gumawa, o lakas-paggawa. Ang

katuklasang ito ay ang nagpatunay na ang binabayad ng kapitalista sa kanyang mga

manggagawa ay tama lamang upang makakain sa araw-araw at mapagpatuloy ang lahi sa

__________

3 krisis ng labis na produksyon at kapos na pagkonsumo; nakapokus ang kapitalistang iganyak ang pinakamalaking

tubo niya upang makapagprodyus ng mas marami habang ang kinikita ng mga manggagawa ay mas mababa kaysa

halaga ng kanyang paggawa (labor value) kung kaya’t tendensiya ng kapitalismong magprodyus ng labis-labis

hanggang sa puntong hindi na kayang bilhin ito ng tao

4 uring manggagawa

12

susunod na henerasyon. Ang binentang lakas-paggawa ay may oras din na kaakibat –

madalas walong (8) oras kada araw. Sa loob ng araw na ito, nakakagawa ang

manggagawa ng labis-labis na produkto na higit sa binayad sa kanila base sa halaga ng

produkto. Sa sarplas na nakukuha nakakakamal ng tubo ang mga kapitalista. Ibigsabihin,

integral ang pagsasamantala sa sistemang kapitalista (Marx, 1847). Sa gantong

kontradiksyon nanggagaling ang tipo ng makauring pakikibaka at krisis pang-ekonomya

(Marxist Theory of Political Economy, 2006). Walang opsyon ang manggagawa kundi

ibenta ang kanyang lakas-paggawa sa isang mapanamantalang relasyon dahil hindi niya

pagmamay-ari ang kagamitan sa paggawa.

Sa konkretong paglalapat ng teorya ng ekonomyang pampulitika sa Pilipinas,

tinukoy ni Amado Guerrero (1970) na ang lipunang Pilipino ay malakolonyal at

malapyudal. Ibigsabihin, nananatili ang pagkubabaw ng kolonyal na kontrol ng Estados

Unidos sa ekonomya, politika, kultura, militar, at ugnayang panlabas ng bansa. Ilan sa

binanggit na ebidensya ni Guerrero ay ang malalaking base-militar at empresa ng Estados

Unidos sa Pilipinas. Samantala, nananatiling malapyudal ang lipunan sa kabila ng

dominasyon ng isang abanteng nasyon tulad ng Estados Unidos. Sa katunayan,

pinapapanatili ito sa gantong kaayusan dahil mas malaki ang maaaring masamantalang

rekurso ng bansa upang ikalakal sa ibang bansa, taliwas sa nakasasapat sa sarili, sa ilalim

ng pyudal na sistemang pang-ekonomya.

“Ginagamit ang ekonomyang pangkalakal para panatilihin sa pyudal na pagkaalipin ang

malawak na masa ng mamamayan, at kasabay nito'y likhain ang relatibong surplus na

populasyon, ang malaking reserbang hukbo ng paggawa, at sa gayo'y mapanatiling

mababa ang presyo ng paggawa (Guerrero, 1970).”

Ayon sa kanya, hindi kayang mabuhay ng imperyalismong Estados Unidos na

walang kolonya at malakolonya dahil dito nito nakukuha ang rekurso upang mapalawak

ang produksyon upang makakuha ng malaking tubo sa pamumuhunan. Kasabay ng

dinamismo nito ang pagsuporta ng imperyalismo sa mga panginoong maylupa bilang

mga tagapamahala ng lumang sistemang pyudal sa gabay ng kapitalistang produksyon ng

lupa. Sa gayon, “baseng panlipunan ng imperyalismong US ang katutubong pyudalismo”

(Guerrero, 1970). Kung isakokonteksto ito sa piniling kasong pag-aaral ng mananaliksik,

13

ang Negros Occidental ay may mahabang kasaysayan ng monokultura ng tubo para sa

produksyon ng asukal (basahin ang Kabanata IV ukol sa Rebyu ng Kaugnay na

Literatura). Sa mahabang panahon ay nakatuon ang lokal na industriya ng asukal sa pag-

eeksport ng asukal sa mga dayuhang bansa. Habang nananatili ang pyudal na

pagsasamantala sa mga manggagawang-bukid sa tubuhan sa porma ng kawalan ng

pagmamay-ari sa lupa, kawalan ng benepisyo, at kababaan ng sahod, ang mga sugar

baron naman ang kumikita nang lubusan sa merkado. Kita rito na habang

nagkokompitensya ang mga ilohan upang matalo ang kalaban sa merkado upang

mamonopolisa pa ang merkado ng asukal ay patuloy naman na naghihirap ang mga

manggagawang-bukid na nag-aani ng tubo para gawing asukal. Ang mga panginoong

maylupa naman ay nananatiling kumukontrol sa napakalaking sukat ng lupain sa Negros

Occidental, at kahit sa pag-iral ng maraming repormang agraryo sa bansa kasama na ang

Comprehensive Agrarian Reform Program, ay hindi pa rin nabubuwag ang lumang mga

asyenda. Sa pagtuklas ng mananaliksik sa konkretong kondisyong nag-anak sa gantong

sitwasyon, gagamitin ang lente ng ekonomyang pampolitika, materyalismong dialektiko,

at materyalismong istoriko upang mabigyang-linaw ang relasyon ng mga salik at sabjek.

Naiiba naman ang paggamit sa ekonomyang pampolitika ng ilang klasikal na

kontributor at dalubhasa: bagaman naniniwala sila sa interseksyon ng politika at

ekonomya, ang ibigsabihin nito ay ang pagpasok ng pampublikong polisiya sa “natural”

na ekonomya. Sa praktika, ito ay ang gabay ng mga ekonomista sa mga politikal na

institusyon ayon sa ekonomikal na pagsusuri (Hooks & Crookston, 2013). Samantala, ang

teknikal na pakahulugang ginagamit ng Merriam-Webster ay ito ay “theory or study of

the role of public policy in influencing the economic and social welfare of a political

unit." Hindi ito kaiba sa depenisyong ginamit ni Henry George sa ekonomyang

pampolitika bilang siyensya ng yaman at batas ng produksyon at distribusyon. Tinitignan

niya ang papel ng ekonomya at ng yaman bilang para sa pagkamit ng kasiyahan ng tao

(Davies, w. p.).

Ibayong pagpapalalim sa depinisyon, tinutukoy ng ekonomyang pampolitika kung

sino-sino at ano-ano ang mas nakikinabang sa mga polisiya (Poulton & Douarin, w.p.).

Nakikita rin nito na parehong politika at ekonomya ay may dinamismo sa pananaig ng isa

14

– ekonomya ang nagbibigay-rekurso upang magsimula at magpatuloy ang pampolitikang

aktibidad na magpapanatili naman ng katatagan ng ekonomyang salik. Isang pag-unlad

ang paggamit sa lente ng ekonomyang pampolitika sa paggawa ng mga polisiya dahil

lumalabas ito sa mababaw na tulong pampinansyal at teknikal sa mga komunidad na wala

namang konteksto sa nananaig na politikang maaaring makasagabal sa kaunlarang

dinidikta (DFID, 2009). Katuwang ng pagpapaunlad sa ekonomya ang pagpapabuti sa

estado at pagsulong ng kapayapaan.

Ayon sa Department for International Development (2009), tatlo ang lebel na

maaaring paggamitan ng ekonomyang pampolitika: Una, pambansa kung saan tinitignan

ang kalagayan ng buong bansa, at ang programang pangkaunlarang tinatahak nito;

ikalawa, sektoral kung saan tinutukoy ang mga sektor na may oportunidad at balakid; at,

ikatlo, nakabatay sa isyu na maaaring nasa lebel ng proyekto o polisiya.

Ang paggamit sa ekonomyang pampolitika bilang gamit-pang-unawa ay mainam

sa interbensyong pangkaunlaran lalo na sa relasyon ng kapangyarihan sa lipunan. Sa

pagtingin na ito, nakakagawa ang mananaliksik ng likas-kaya at lapat-sa-lupang mga

estratehiya at plano. Napatunayan na ang kalakasan nito sa pagtutukoy ng mga dahilan sa

tatag at bagsak ng isang estadong dumaraan sa krisis (McIoughlin, 2014). Kukwestiyunin

gamit ang ekonomyang pampolitika ang mga polisiyang nananatili sa Pilipinas tulad ng

minimum na sahod bilang takdang presyo ng gobyerno sa pang-araw-araw na

pangangailangan, poverty line bilang pamantayan ng “tunay” na kahirapan, at

interbensyon ng gobyerno sa maralita lalo na sa manggagawang-bukid sa tubuhan (SSS,

PhilHealth, at Social Amelioration Program) sa konteksto ng mga tukoy na asyendang

pag-aaralan ng mananaliksik.

Monokultura

Para sa pag-aaral ng implikasyon at epekto ng monokultura ng tubo, primarya ang

pag-aanalisa sa lebel ng isyu at sektoral dahil sa pagtagos nito sa iba’t ibang polisiya at

patakarang magkakaugnay sa paghubog ng kasaysayan nito. Dito lamang manggagaling

ang mga punto sa pagtingin ng monokultura sa konteksto ng pambansang lebel.

15

Sa buong pananaliksik ay babanggain ang konsepto ng monokultura bilang isang

epektibong siyensyang agrikultural kung kaya’t maiging mabanggit ang layunin sa likod

ng pagpapalaganap nito. Sa lumalaking populasyon ng mundo, natutulak ang sektor ng

agrikultura na lumabas sa mga nakasanayang pamamaraan ng pagpapatubo ng pagkain

upang makamit ang nais na imbak ng pagkain. Umusbong ang monokultura – pagtatanim

ng iisang halaman sa isang sukat ng bukid – bilang solusyon sa pag-aani ng isang uri ng

pananim na mataas ang pangangailangan (Ostergard, w.p.). Para sa mga halamang taunan

ang siklo, ayon kay McGuire (2015), mas mataas ang ani sa sistemang monokultura, lalo

na sa usapin ng paghahanda ng pagkain ng tao. Gayunpaman, hindi niya sinusuportahan

ang monocropping na pinapaulit-ulit ang proseso ng monokultura bawat taon. Mahalaga

pa rin ang pag-iikot ng halaman (sa kasong ito, umiikot ang monokultura ng iba’t ibang

halaman) upang maiwasan ang mga peste, maibalik ang sustansya ng lupa, at iba pa.

Sa pagdaloy ng pananaliksik, ang paggamit sa lente ng ekonomyang pampolitika

ang pangunahing kikiskis sa sinasabing epekto ng monokultura at monocropping sa

ekonomya. Maaaring mapatunayan na mas matimbang ang negatibong epekto ng

monokultura ng tubo sa mga manggagawang-bukid, maski ito man ay usapin ng pagkain,

o kaya’y positibong epekto ng monokultura sa pambansang kaunlaran at kabuhayan.

Sa pagsasakonteksto ng monokultura sa pandaigdigang ekonomyang pampolitika,

napakalaki ng naging bahagi ng Green Revolution sa patakarang agrikultural sa

maraming bansa ng Global South. Sa panahong ito (1960s-1970s), tumaas ang ani ng

mga pananim sa mundo dahil sa pagganyak ng mga gobyerno sa irigasyon, high yielding

seeds o high yielding varieties, pestisidyong kemikal, at pestisidyong artipisyal

(MASIPAG, w.p.). Sinunod ito ng Pilipinas sa panaho ni Pres. Ferdinand Marcos upang

mapataas ang produksyon ng bigas. Tumaas ang per capita income, nagkaroon ng sarplas

ang bigas, at bumaba ang presyo nito ngunit naging pamamaraan ito upang

mamonopolisa ng mga mayayamang may-ari ng lupa ang tubo mula sa kaunlarang ito

(Reyes, 2016). Hindi rin kinaya ng mga maliliit na magsasaka ang mataas na presyo ng

input na kinakailangan upang panatilihin ang produksyon. Sa huli’t huli, ang Green

Revolution ay naging daluyan ng interes ng iilan upang pagtaniman ng cash crops tulad

16

ng asukal at kape ang Third World/Global South para sa murang hilaw na materyales at

murang lakas-paggawa (Madeley, 2002).

Dawit ang usapin ng seguridad sa pagkain sa polisiyang agrikultural na ito. Ang

pagpasok ng mga bansang Third World, tulad ng Pilipinas, sa mga kasunduan ng General

Agreement on Tariffs and Trade – World Trade Organization (GATT-WTO) ay binuksan

ang bansa sa pandaigdigang merkado na naging sanhi ng mas malalang pananakop

(dependency) sa larangan ng politika at ekonomya (Bonanno & Busch, 2015). Sa

konkretong kalagayan, nagpatuloy ang malawakang kawalan ng lupa, kahirapan,

inseguridad sa pagkain, pagkabaon sa utang, at kawalan ng pampolitikang kapangyarihan

kahit sa mga polisiyang agrikultural na pinatupad ng gobyerno sa mahabang panahon

(MASIPAG, 2009). Ang industriya ng asukal sa Negros ay nasa kamay pa rin ng mga

asyendero, samantala, ang mga manggagawang-bukid ay nakatali ang leeg sa mababang

pasahod sa kanila (Unyon ng mga Manggagawa sa Agrikultura, 2016).

Sa kabilang banda, ayon sa isinagawa ng IBON (2016a) na round table discussion

ukol sa sustenableng agrikultura, pinuntuhan ang kakayahan na mapaunlad ang

agirukultura at ang uring magsasaka sa pagsasagawa ng sustenableng agrikultura sa bansa

upang maminimisa ang pagkiling sa mga input na mahal at ‘di likas-kaya. Ang praktika

ng monokultura ay binigo ang uring magsasaka dahil binagsak nito ang nakasasapat sa

sarili na produksyon na nagdulot ng kagutuman at mababang sahod (MASIPAG, 2009).

Sa gayon, ang sustenableng alternatibo, kasabay ng tunay na reporma sa lupa, ang

mabibigay-ilaw sa isyung ito (IBON, 2016a).

Ekolohiyang Pampolitika

Kaugnay ng isyu ng monokultura, ang pagtuklas sa ekolohiya ay nasa balangkas

ng ekolohiyang pampolitika kung saan hindi hinihiwalay ang usapin ng ugnayan ng mga

organismo sa kapaligiran bilang nahihiwalay sa lipunan; kundi, tinitignan nito na lahat ng

kontradiksyon (tulak at hila ng mga pwersa) sa tao at kalikasan ay nakaaapekto sa

kabuuang sistema (Robbins, 2004). Binanggit ni Robbins na isa sa mga batayan ng

ekolohiyang pampolitika ang paniniwalang ang pagbabagong pangkalikasan ay may

kapalit (costs and expenses), at ang kapalit na ito ay ‘di-pantay na pinapasan ng mga

17

apektado kung saan napapalakas o napapahina ang kasalukuyang kaayusanng pang-

ekonomya at sosyal. Bagkus, ang ekolohiyang pampolitika ay tinitimbang ang kiskisan

ng mga uring panlipunan sa konteksto ng pagbabagong panlipunan at pangkalikasan.

Mula rito umuusbong ang ilang mga tanong: sino ang nakikinabang sa monokultura ng

tubo? Bakit lumalakas ang pampolitikang paglahok ng mamamayan sa gitna ng

kasalukuyang repormang agraryo ng gobyerno?

Isa sa mga tinukoy ni Robbins na nagbigay-depenisyon sa ekolohiyang

pampolitika ay sina Peet & Watts (1996, pp. 1-45). Tinukoy rito na ang ekolohiyang

pampolitika ay nagtataglay ng Marxistang linya sa paggamit ng rekurso at pangangalaga

ng kalikasan sa ilalim ng ekonomyang pampolitika. Binabangga ng teoryang ito ang

lumalaganap na Malthusian na pagtingin sa kahirapan na kinakatwiran ang paglago ng

populasyon bilang primaryang dahilan ng “kakulangan” ng rekurso para sa mahihirap,

pati na rin ang pagtingin na simpleng kakulangan sa pamamahala ang may-sala sa

pagkayurak sa kalikasan. Isang interesanteng punto sa kanilang akda ay ang pagbubuo ng

ideya ng komunidad sa kalikasan: walang ideyang nabubuong hiwalay sa konteksto ng

lipunan. Ibigsabihin, binabangga ng mga imaginary ng mamamayan ukol sa mga banta sa

kanilang kabuhayan ang mga tanggap na konstruksyon ng kalikasan (Forsyth, 2001).

Kung sa konteksto ito ng pananaliksik, kung tinatanggap ang monokultura sa mundo ng

ekonomya bilang episyente at nakasasapat sa demand ng asukal sa mundo, iba ang

maaaring pagtingin dito ng mga manggagawang-bukid na nakararanas ng panggigipit sa

produksyon ng asukal at tubo.

Paglalagom ng mga Teorya

Nakikita ng mananaliksik ang malawak na larangan ng asukal bilang isang

industriyang nagsimula panahon pa ng kolonyalismong Espanol, kaugnay ng kagalingan

ng mga manggagawang-bukid sa tubuhan sa kasalukuyang panahon. Sa gayon, susi ang

paggamit ng materyalismong istoriko sa pagguhit ng makasaysayang istorya ng

pagmamay-ari ng lupa, seguridad sa pagkain, pasahod, at iba pang mahahalagang usapin

sa sektor na ito. Gagamitin ang pananaw na ito sa pagtutukoy ng mahahalagang detalye

tulad ng ano ang pinoprodyus, sino ang nagpoprodyus, at kanino napupunta ang

benepisyo ng produksyon at ang ugnayan ng mga tanong na ito sa kasalukuyang

18

sistemang umiiral. Ang sentral na isyu ng monokultura naman ay lalapatan ng pananaw

ng ekolohiyang pampolitika upang maugat ang mga patakaran sa agrikultura bilang hindi

lamang nakabase sa maksimisasyon ng produksyon kundi nakalapat din sa realidad ng

lipunan, sa estrakturang panlipunan na nakatatag, at sa kilusang masa na binubuo. Sa

puno’t dulo, ang salimbayan ng mga teoryang ito ang bubuo sa epekto at implikasyon ng

monokultura sa buhay ng mga manggagawang-bukid sa Hacienda Regalado at Hacienda

Perez, Murcia, Negros Occidental.

19

IV. REBYU NG KAUGNAY NA LITERATURA

Tatlong Mata ng Tubo: Negros, Industriya ng Asukal, at ang Manggagawang-Bukid

Sa napakatagal na panahon, ang isla ng Negros ay tumatayong pinakamalaking

prodyuser ng asukal ng bansa, at kalakip na nito ang pagiging kalakasan ng agrikultura sa

larangan ng ekonomya. Humigit-kumulang 70% ng tubo ay sa Negros makikita,

espesipiko sa Negros Occidental. Ang kalupaan ng rehiyon ay primaryang nakasandig

bilang ekonomyang plantasyon (World Wildlife Fund, 1998). Sa katunayan, umabot na sa

P70 bilyon ang naaambag ng industriya ng asukal sa pambansang ekonomya kada taon.

Inilalaan ng rehiyon ang 422,500 ektarya ng lupain nito sa plantasyon ng tubo, at tatlong

ilohan ng asukal ang matatagpuan dito (Sugar Regulatory Administration, 2012).

Binubuo naman ang industriya ng higit sa 65,000 manggagawa habang dinodomina ng

malalaking planter ang pagmamay-ari ng mga tubuhan (Braza, 2016).

May kinikilala ang Sugar Regulatory Administration (SRA) na tatlong kategorya

ng manggagawa ng asukal: (1) field workers, o ang mga nagtatrabaho mismo sa mga

tubuhan; (2), small planters, o ang mga independenteng magtutubo; at, (3) mill workers,

o ang mga nagtatrabaho sa ilohan ng asukal (Braza, 2016).

May natatanging kondisyon ang tubuhan – ang pagkakahati ng panahon sa

kabyawan (milling season) at sa Tiempo Muerto (off-milling season). Ibigsabihin, para sa

mga manggagawang-bukid sa tubuhan, kalahati ng taon ay may trabaho sa mga asyenda’t

aryendo na kanilang pinagtatrabahuan; samantalang sobrang kakaunti ng trabaho tuwing

Tiempo Muerto. Nagsisimula ang kabyawan mula Agosto o Setyembre na tatagal

hanggang Marso. Ang natitirang Abril hanggang Hulyo o Agosto naman ay ang

tinatawag na panahon ng Tiempo Muerto, o ang “season of death.” Nagkaroon ng

gantong hatian dahil sa natural na siklo ng tubo sa pagtubo nito. Sa loob ng anim na

buwan ay napagkakasya ang lahat ng trabaho tulad ng pagtatapas, pagpapamatdan, at

pagkakarga. Sa susunod na mga buwan naman ay sadyang hihintayin na lamang ito

tumubo. Ang mga natitira na lamang na trabaho sa Tiempo Muerto ay ang okasyunal na

pagdadamo at pagpapamatdan (Unyon ng mga Manggagawa sa Agrikultura, 2016).

Inihalintulad ni Julius Mariveles (2014) ng Philippine Center for Investigative Journalism

20

ang panahon na ito sa purgatoryo ng mga manggagawang-bukid sa asyenda’t plantasyon

– isang estado sa gitna ng buhay at kamatayan. Hindi man lamang umaabot ang sahod

nila upang makabili ng isang kilo ng bigas sa isang araw. Ang binibigay naman na tulong

ng gobyerno, ayon sa interbyu ni Mariveles, ay hindi sapat.

Bukod sa panahunang problema ng industriya, kahit ang panahon ng kabyawan ay

kinakaharap ng mga manggagawang-bukid ang mababang pasahod sa kanila sa mga

asyenda’t aryendo. Ayon sa DOLE National Wages and Productivity Commission

(2016), pumapatak sa P266.50 ang natatanggap ng mga manggagawa sa mga plantasyon

alinsunod sa tinatakdang minimum wage ng gobyerno. Sa isang nakaraang undergraduate

na pananaliksik1 sa Negros Occidental, napag-alaman na ang nakukuhang sahod ng mga

manggagawang-bukid sa tubuhan, sa kaso ng Hacienda San Antonio sa Escalante, ay

umaabot lang ng P17 hanggang P142 kada araw, at nakadepende sa klase ng trabah.

Nakasaad sa batas pambansa na kailangang makatamasa ang mga manggagawa ng

‘floor wage,’ o ang tinatawag na minimum wage, upang masiguradong nasa itaas mula sa

poverty line ang mga pamilyang Pilipino (Wage Rationalization Act, 1989). Ipinapatupad

ang two-tiered wage system sa bansa kung saan pinanatili ang tinakda ng RA 6727, o ang

Wage Rationalization Act, bilang unang baitang ng pasahod, samantalang base naman sa

produktibidad (performance-based) ang mas mataas na ikalawang baitang. Dinisenyo ang

batas na ito upang magkaroon pa rin ng ‘safety net’ ang mga manggagawa habang

hinihimok silang mas maging produktibo sa kanilang trabaho (DOLE, w. p.).

Gayunpaman, kahit ang batas na ito ay pinapasaringan ng iba’t ibang grupo bilang

insupisyente sa pangangailangan ng pamilyang Pilipino. Sa matagal na panahon ay

pinapanawagan ng Kilusang Mayo Uno2 at ng mga kaalyadong organisasyon nito ang

pagbasag sa rehiyunal na minimum wage, at pagtatalaga ng pambansang alternatibo

kalakip ng pagpapataas ng sahod hanggang P16,000 kada buwan upang maging malapit

__________

1 ayon sa pananaliksik na rekisito sa Development Studies 190 nina Arada, Besana & Dayrit, 2016

2 Ang Kilusang Mayo Uno (KMU) ay itinatag noong 1980, sa ilalim ng Martial Law. Pangunahing layunin nito ay

isulong ang tunay, militante, at anti-imperyalistang unyonismo sa buong bansa. Kinokolsolida nito ang hanay ng mga

manggagawang industriyal, serbisyo, at agrikultural sa usapin ng empleyo, sahod at karapatan.

21

sa sinuring gastusin ng isang pamilya (All Workers’ Unity, 2014). Ayon sa pagsusuri ng

grupo, walang maituturing na totoong minimum na sahod sa bansa dahil sa pag-iral ng

rehiyunalisasyon na may binibigyang-kapangyarihan ang Regional Wage Boards na pag-

ibahin ang sahod ng National Capital Region sa iba pang rehiyon base sa “cost of living.”

Sa dinami-rami ng antas ng pasahod (wage levels), maraming manggagawa ang pinipilit

mabuhay sa mas mababa sa poverty line (All Workers’ Unity, 2014). Ayon sa IBON

(2016b), ang family living wage (FLW) ay nasa P1,096 na nakabatay sa pamilyang may

limang miyembro at sa pangangailangang nakabatay sa disenteng pamumuhay. May

pagkakapareho ang tindig ng All Workers’ Unity sa isinumiteng petisyon nila Walden

Bello sa Korte Suprema na nagsasabing kailangang i-abolish na ang Regional Wage

Boards, at magtalaga ng pambansang minimum na sahod na nakabatay sa sapat na

pangangailangan ng pamilyang Pilipino (Torres-Tupas, 2016).

Ang Pinunlaan: Pagbalik-Kasaysayan

Tila nalalayo ang realidad ng pasahod sa mga manggagawa sa tubuhan sa tinakda

ng gobyerno. Makikita ang balakid kung babalikan ang sistemang asyenda at aryendo na

sinusunod ng nagbubungkal. Sa paglusob ng mga Kastila sa bansa, dinala nila ang kani-

kanilang sistema ng pamamahala. Una, ang enkomienda na matagal nang pinairal ng

Espanya sa kanilang mga kolonya ay orihinal na binibigay sa mga heneral at mananakop.

Sila ang dapat na tagapangalaga ng mga tao sa loob ng enkomienda. Gayunpaman, dahil

sa pagsulong ng lipunang Kastila mula pyudal tungong kapitalista, hindi nakakagulat na

pati ang sistemang enkomienda ay nagpapalit-anyo. Ang mga enkomendero ay inatasang

mangolekta ng tributo (sa porma ng ginto o produkto) sa mga nasasakupan, at may

karapatan din silang ‘gamitin’ ang kakayahan ng mga tao. Sa kalaunan, ginawa ng mga

enkomendero ang lahat ng kanilang trabaho maliban sa orihinal na papel ng mga

enkomienda – ang alagaan ang mga nasasakupan. Tinuring nilang mga alipin ang mga

tao. Tinotortyur ang mga hindi makapagbayad ng sapat na tribute, at hinuhuli ang

kanilang asawa’t anak. Nagsilbing politikal na yunit ang mga enkomienda: sa tahasang

karapatan ng Korona na maningil ng tribute, at sa mala-Diyos na papel ng mga

enkomendero sa pamamahala sa lokal na lebel (Constantino, 1975).

22

Mismong mga prayle ang nagsumbong sa Hari ng Espanya sa pagmamaltrato ng

mga enkomendero sa mga “indio” dahil na rin ayaw silang hatian ng mga ito sa buwis na

sinisingil nila. Binasag ng Hari ng Espanya ang sistemang enkomienda sa ilalim ng mga

paratang na ang mga enkomendero ay: (1) naniningil ng buwis na mas mataas sa sinasaad

ng batas, bukod pa sa mga “kontribusyon” na kinukuha nila sa mga katutubo; (2) naningil

sila ng buwis sa minor de edad, matanda, mahirap, may-sakit, kamag-anak ng patay, at

kamag-anak ng mga pugante; (3) pagpaparusa sa mga hindi makapagbayad ng buwis sa

paraang itinakda nila; at, (4) pag-uutos sa nasasakupan na magtrabaho ng libre para sa

sariling interes. Bumaliktad ang sitwasyon, at ang mga prayle na ang sumakop sa dating

lupain ng mga enkomendero, at pinagpatuloy nila ang marahas na tradisyong ito (Diaz,

2009).

Sa kabilang banda, ang sistemang asyenda ay may esensyal na pinagkaiba sa

enkomienda – pareho itong nakabase sa limitasyon ng lawak ng lupain ngunit hindi

nakabase sa relasyon ng produksyon sa lupa ang mga enkomienda. Maaaring manahin ng

mga asyendero ang malalawak na tipak ng lupa. Nagkaroon ng legal na ebidensya ng

pagmamay-ari ng lupa. Binago ng sistemang asyenda ang operasyong agraryo ng

katutubo. Pinaparenta ng mga asyendero ang lupain sa mga tenante upang pagtamnan ng

palay. Sa kaso ng mga Dominikano, pinaparenta nila ang lupain sa mga inquilinos na

dinadala ang kanilang kasamahan, o mga trabahador, upang magtrabaho sa maliliit na

parsel ng lupa (Corpuz, 1992). ‘Di nga lamang tulad ng sa enkomienda, ang

pananamantala ng mga asyendero sa mga magsasaka ay pinapatamis sa pagbabansag sa

mga magsasaka bilang mga “kasama” upang makagawa ng ilusyon ng pantay na

ganansya. Sa aktwal, sa asyendero napupunta ang malaking parte ng produkto ng mga

magsasaka (Constantino, 1975). Sa sistemang ito, doble-doble ang kailangan iprodyus ng

mga magsasaka upang sumapat sa kanilang pagkain, at sa luho ng kanilang mga

asyendero. Hinubog ang mga bayan ayon sa pagmamaksimisa ng kita mula sa pyudal na

pagsasamantala sa ilalim ng sistemang asyenda – nagganyak ito sa pagpapagawa ng mga

kalsada, daungan at tulay. Patuloy naman ang pagtaas ng upa na binabayaran ng mga

magsasaka upang makapagsaka sa lupa ng mga asyendero. Ipinanukala nila ang

pagtatanim ng mga komersyal na produkto – tulad na lamang ng tubo at saging – upang

makapagkamal ng pinakamalaking kita mula sa pawis ng mga magsasaka. Ito ang

23

paggana ng kapitalistang produksyon na nakabatay sa mas lumang pananamantalang

nakabase sa lupa (Guerrero, 1970). Sa simula ng pag-iral ng sistemang ito, mas

nakasandig sa pagprodyus ng bigas ang mga asyenda dahil sigurado ang merkado nito sa

lokal, at hindi popular sa pag-eeksport (Corpuz, 1992). Sinuportahan ito ng pag-aaral ni

Teodoro Agoncillo (1973) kung saan sinabing binuksan ng mga Espanyol ang merkado

ng Pilipinas sa dayuhang pangangalakal noong 1834, na siyang nagpasigla sa

ekonomyang nakabatay sa pagpapalago ng mga pananim pang-eksport tulad ng asukal,

kopra, kape, abaka, at tabako.

Wala pang plantasyon bago ang 1820. Bago ang taong ito, galing sa mga pueblo

ang maliit na produksyon ng indigo, asukal, at kape. Dahil sa mataas na demand sa

pandaigdigang merkado, pumasok ang mga dayuhang mangangalakal upang pinansyahan

ang papausbong na agrikulturang pang-eksport. Sinimulan ng Pranses na si Yves Leopold

Germain ang pagtataguyod ng plantasyon para sa pagtatanim ng tubo sa Negros taong

1847, na pinagsimulan ng dominasyon ng industriya ng asukal sa rehiyon. Espesyal sa

Negros ang relasyon ng mga asyendero at sakada. Hindi tulad ng mga kasama, ang mga

sakada ay mga lalaking mula sa Iloilo na panahunang arawan lamang ang katangian ng

pagtatrabaho (Corpuz, 1992).

Nagpapatuloy ang sistemang ito habang matagal nang pinatay ang pangalan ng

edad na nagbunga nito. Sa ilalim ng nakaraang polisiyang Comprehensive Agrarian

Reform Program (CARP) mula 1988, napakalaki ng pondong nilaan ng gobyerno ‘di

umano para sa pamamahagi ng lupa at serbisyong pansuporta sa mga magsasaka, ngunit,

nananatiling walang sariling lupa ang mayorya ng mga magsasaka kahit sa 20 taon na

itinagal nito. Ayon sa Anakpawis3 Representative noon na si Rafael Mariano, ang CARP

ay tulad lamang ng Agricultural Land Reform Code na “isinantabi ang milyon-milyong

walang lupa at mga panahunang manggagawang-bukid” (Santos, 2009). Nagpapatuloy

ang mga kilos-protesta ng mga magsasaka at pesante upang tutulan ang pangangamkam

__________

3 Ang Anakpawis Party-list ay itinatag noong 2002 ng mga magsasaka, manggagawang-bukid, mangingisda at iba

pang sektor na nakatuon sa panawagan para sa lupa, sahod, trabaho, paninirahan at karapatan ng mamamayan.

24

ng lupa ng iilang entidad, tulad ng sa Hacienda Luisita, Hacienda Looc, at iba pa (Guda,

2011).

Sa kaso ng Negros, mayroon pang sistemang aryendo sa malalawak na asyendang

tubuhan. Hinahati-hati ang mga asyenda ng mga panginoong maylupa saka pinaparenta

sa mga indibidwal na aryendador, o sugar planters. Sa sistemang ito, naiiwasan ng mga

panginoong maylupa ang implikasyon ng repormang agraryo. Nakakapasok sa relasyon

ang maliliit na panginoong maylupa pati na mga investor at financier. Ang mga

benepisyaryong hindi mabayaran ang amortisasyong tinatakda ng CARP ay napipilitang

pumailalim sa sistemang aryendo kaya narerekonsentra ang kontrol sa lupa sa mga luma

at bagong panginoong maylupa dahil sa mas mababang renta na alok nila sa mga

magsasaka (Unyon ng mga Manggagawa sa Agrikultura, 2016).

Ang monopolyo sa lupa ng iilan ay layunin naman na basagin ng isinusulong na

Genuine Agrarian Reform Bill na pinapangunahan ng Kilusang Magbubukid ng Pilipinas

(2015). Sa inihanda nilang praymer, isinaad ang sumusunod:

“TRA [Tunay na repormang agraryo] ang susi sa pagkakamit ng tunay na kaunlaran at

kasaganaan para sa mamamayang Pilipino. Magiging pundasyon ang agrikultura ng

ekonomiya dahil sa ito ang pagkukunan ng pagkain, hilaw na materyales sa industriya at

iba pang pangangailangan ng mamamayan. Dagdag pa, mapapasakamay ng mga

magsasaka ang produkto ng kanilang lakas-paggawa sa pagsasaka, at matatransporma

ang kanayunan bilang malawak na merkado ng mga yaring produkto ng industriya. Sa

katiyakan ng pagkukunan ng hilaw na materyales ng industriya, magtutuluy-tuloy ang

operasyon nito, na siyang magbubunga ng maraming trabaho para sa manggagawa.”

Iniugnay naman ni Bobby Tuazon (2015) ang makasaysayang problema sa lupa

ng uring magsasaka kung bakit sila ang naging pangunahing pwersa sa pagbabagsak ng

diktaduryang Marcos noong 1986, at nagpatuloy sa malakas na pambansang armadong

rebolusyon. Matapos ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig, nasa talukbong ng tenancy

relations at land settlement ang turol ng mga repormang agraryong pinapatupad ng

gobyerno na hindi naman nakapagbigay ng karapatan ng mga magsasaka sa

pagbubungkal sa sariling lupa kundi pinahupa lamang ang panlipunang ligalig. Ang mga

lupang ibinilin ng mga prayle sa mga Amerikano ay napunta sa mga panginoong

25

maylupa, nagpatupad ng patakarang malayang pangangalakal (free trade) sa bansa upang

mapagkunan ng murang hilaw na materyales at pananim pang-eksport (cash crops), at

nagbukas ang maraming plantasyon sa Kabisayaan at Mindanao na kumubabaw sa dati

pang umiiral na sistemang asyenda. Ang kawalan ng karapatan sa lupa na ito ang

nagtutulak sa maraming magsasaka upang tunguhin ang landas ng armadong pakikibaka

sa ilalim ng New People’s Army. Ang matagal nang pananatili at lumalakas na pwersa

nila ay manipestasyon ng lumalakas na suporta sa kanilang adbokasya at paniniwala. Sa

isang pahayag, sinabi ng National Democratic Front of the Philippines (2016) na daluyan

ang usaping pangkapayapaan sa pagitan nila at ng Gobyerno ng Pilipinas upang lutasin

ang daan-taong problema ng pyudal at malapyudal na pananamantala sa uring pesante.

Ang armadong tunggalian na inanak ng mapanamantalang relasyon sa produksyong ito

ay mapapawi lamang sa paraan ng pagkamit ng panlipunang hustisya – libreng

pamamahagi ng lupa, pagpapalakas sa agrikultura upang mapagkunan ng pagkain, at

pagtataguyod ng pambansang industrialisasyon para sa interes ng taumbayan.

Sa Loob ng Kampo: Ang Pilipinas at ang Pilipino

Marapat na alamin muna ang katangian ng Pilipinas upang mabigyang-konsteksto

ang nararapat na mga programa para dito.

Napakayaman ng Pilipinas lalo na sa pisikal na katangian nito. Ang arkipelago na

ito ay halos 300,000 kilometro kwadrado ang sukat. Ang katubigan nito naman ay tirahan

ng halos 2,000 uri ng isda. Samu’t sari ang anyong-lupa tulad ng mga burol, bundok,

talampas, at iba pa, habang malawak din ang matabang lupain. Ang Cordillera, Sierra

Madre, at Mindanao ay pook ng mauulang gubat (rainforests), at nagsisilbing lupang

ninuno ng maraming katutubo. Dito pa lamang ay umaabot na sa bilang ng uri ng ibon sa

500, ng orkidyas sa 800, at 8,500 naman ng mga namumulaklak na halaman (Diaz, 2009).

Dagdag pa ni Amado Guerrero (1970) na mapagkukunan ang bansa ng maraming mineral

at yamang-lupa tulad ng bakal, ginto, tanso, nikel, langis, karbon, kromyum at iba pa. Sa

katunayan, pinapatunayan ito ng estadistika ng Mines & Geosciences Bureau (2016) na

naglathalang tumaginting sa P208.9 bilyon ang kabuuang halagang makukuha sa

pagmimina sa bansa (gross production value in mining).

26

Hindi rin matatawaran ang yaman ng bansa pagdating sa industriya ng

agrikultura. Ayon sa Philippine Statistics Authority o PSA (2014), 9.67 milyong ektarya

ang kabuuang lupang agrikultural ng Pilipinas – 4.93 milyon nito ay arable, 4.22 nito ay

ang tinataniman. Gayunpaman, kahit sa lawak ng potensyal ng agrikultura sa bansa,

tinukoy ng PSA (2015) na nag-ambag lamang ito ng P712 milyon (Gross Value Added)

sa total na $284.78 bilyon na gross domestic product (GDP) (World Bank, 2016). Nasa

sektor na ito ang humigit-kumulang 11.8 milyong manggagawa at magsasaka.

Pinakamabunga ay ang palay na nagprodyus ng 18.97 milyong metro tonelada noong

2002, habang 0.17 milyong metro tonelada naman ang tubo (PSA, 2014).

Kahit sa bansag na mega-biodiverse ang Pilipinas dahil sa pagkakaroon nito ng

kalakhan ng species ng mundo (Convention on Biological Diversity, w. p.), hindi ito

nakikita sa estadistika ng ekonomya ng bansa. Dagdag pa nina Habito at Briones (2005),

hindi totoong nakasandig sa agrikultura ang bansa dahil dalawampung bahagdan lamang

ang inambag nito sa GDP habang patuloy itong bumabagsak sa pagdaan ng panahon.

Bumabawi naman ito sa lakas-paggawa dahil sangkatlo ito ng pwersang paggawa ng

bansa.

Taliwas ang nasabi sa libro ni Guerrero (1970) na pinakamarami sa lipunang

Pilipino, kahit sa pagdaan ng panahon, ang mga magsasaka bilang uring panlipunan –

kasama na ang kababaihang pesante, katutubo, manggagawang-bukid, at manggagawang

agrikultural. Ayon sa pagsusuri ni Guerrero, nahahati pa sa tatlong saray ang uring

magsasaka – mayaman, panggitna, at maralita. Dahil sa pananatili ng lipunang

malakolonyal at malapyudal, nananatili rin ang relatibong bilang ng mga magsasaka.

Ang malapyudal na katangian ng bansa ay itinatakda ng pamamayani ng

historikal na problema ng monopolyo sa lupa ng iilang tao mula pa noong panahon ng

mga Espanyol, at ng pagkakamal ng kita ng mga dayuhang korporasyon sa ani ng mga

magsasaka. Ibigsabihin, ang atrasadong pagsasaka sa Pilipinas ay nagiging lunsaran ng

mga dayuhang korporasyon o ng mga kolonyalista upang makakuha ng hilaw na

materyales gamit ang murang lakas-paggawa. Samantala, ang pagiging malakolonyal ng

bansa naman ay tinatakda ng pabalat-bungang pahayag ng kalayaan ng bansa ngunit

27

nasisigurado pa rin ng Estados Unidos ang ekonomya, politika, kultural, militar, at

ugnayang panlabas ng Pilipinas sa paraan ng mga ‘di-pantay na tratado ayon sa interes

din ng mga lokal na naghaharing-uri (Guerrero, 1970). Sinusuportahan ito ni Peregrino

Taruc (1981) na inilarawan ang uring pesante, na siyang pinakamarami sa lipunan, ng

iba’t ibang bansa bilang palagi’t laging ninanakawan ng kapangyarihang pampolitika na

siyang nagdudulot ng kahirapan. Ito ang nagtutulak sa mga magsasaka upang maglunsad

ng rebolusyon laban sa dayuhang dominasyon at pananamantala. Dahil dito,

pinakatinutugis ang uring magsasaka, na pinakamalawak na sektor, ng mga pwersa ng

estado dahil sa pangunguna ng iba’t ibang organisasyon ng pesante sa kilusan para sa

lupa (Petras & Eastman-Abaya, 2006).

Ang Kalsada ng Naghakot: Agrikultura, Monokultura,

at ang Pandaigdigang Merkado

Malaki ang epekto ng mga polisiya at patakarang agrikultural sa buhay ng mga

manggagawang-bukid at magsasaka dahil ito ang nagtatakda ng dinamismo ng kanilang

kabuhayan.

Ang kasaysayan ng agrikultura sa mundo ay pinamumunuan ng tradisyunal na

pamamaraan kung saan umiikot ang pagtatanim ng iba’t ibang halaman upang mapalitan

ang sustansya sa lupa. Ito ay nakitang pinakaproduktibo; kahit dalawang taong

magkasunod lamang na pagtatanim ng parehong pananim sa parehong lupain ay mas

mababa na ang ani. Pinagpapahinga naman ang lupa matapos ang ilang taon ng paggamit,

na siyentipikong pinapanumbalik ang mga nawalang sustansya (Madeley, 2002). Ang

pinakamaagang ebidensya ng agrikultura ay matatagpuan sa Timog-Kanlurang Asya

kung saan nabakas ang kultibasyon ng mga piling malalaking binhi. Matapos nito

umusbong ang walong pananim na tinuturing bilang nagtatag ng agrikultura ng mundo:

emmer at einkorn wheat, barley, peas, lentils, bitter vetch, chickpeas, at flax. Trigo ang

unang kinultiba nang malawakan (New World Encyclopedia, 2015).

Kahit sa panahon ng pag-usbong ng rebolusyong industriyal, nanatiling

produktibo ang tradisyunal na agrikultura. Sumailalim sa mekanisasyon ang mga

sakahan, at mas sumandig ang tipo ng agrikulturang para sa pangkonsumo ng mga

28

bagong industrialisadong bayan. Nagbago ito mula sa Hilagang Amerika sa pagtatanim

ng mais at iba’t ibang klase ng butil. Imbis na umikot ang pagtatanim, pumailalim ang

sistemang agrikultural sa monocropping (Madeley, 2002).

Ang monocropping ay isang praktikang agrikultural na nagtatakdang iisa lamang

ang pananim na itatanim sa parsel ng lupa nang paulit-ulit sa bawat taon. Mas akma ang

gantong sistema sa paglago ng pagsasaka bilang para sa tubo at hindi na para sa

kabuhayan (GRACE Communications Foundation, w. p.).

Dahil sa umuusbong na padrinong ito sa agrikultura, tinungo ang landas ng

pagpaparami ng ani ng pagkain man o ibang pananim, isinulong ng Green Revolution4

ang paggamit ng high yielding varieties (HYVs) na gumagamit ng kemikal na pataba at

nangangailangan ng mekanisasyon ng agrikultura. Ipinakita ng mga kasabwat na

gobyerno at korporasyong nagmamanupaktura ng kemikal na pataba kung papaano

pinapalakas ng gantong sistema ang produksyon at pinapataas ang kita. Binigyang

subsidiyo ang paggamit ng gantong varayti kaya lumipat ang mga magsasaka sa paggamit

nito. Gayunpaman, sa pagdaan ng panahon, naging bulnerable ang mga magsasaka sa

peste, sakit, salik ng klima, at pagbabago ng presyong pandaigdigan (Khatana & Kumar,

2000). Bukod sa pangangailangan ng paggamit ng maraming pestisidyo at pataba para

mamaksimisa ang bawat anihan, lumiliit ang pangangailangan nito sa manwal na

paggawa dahil sa espesyalisasyon nito at mekanisasyon (Madeley, 2002). Tumataas din

ang panganib ng sakit ng halaman at isahang pagbagsak ng malalawak na taniman.

Nagkakaroon din ng isyu sa kalusugan ng lupa dahil mabilis masipsip ang sustansya nito

kung iisang pananim lamang ang mananatili sa mahabang panahon. Kasama ang

pagbomba ng maraming pestisidyo, bumibilis ang pagkasira ng lupa (Haspel, 2014).

Nang kumalat ito sa Europa, ipinatupad nito ang pagmo-monocrop sa kanyang

__________

4 Noong 1965-1986, nilunsad ng diktador na si Ferdinand Marcos ang isang programang pang-agrikultura na

nakapokus sa pagpapataas ng ani ng bigas sa buong bansa. Sa panahong ito natayo ang International Rice

Research Institute sa tulong ng Rockellefer at Ford Foundation. Bagaman tumaas ang per capita income,

nagkaroon ng sarplas ng bigas, at bumaba ang presyo ng bigas sa merkado, tanging naging epekto ng Gree

Revolution ay ang pagyaman ng mayayaman at pagkahirap ng mahihirap dahil sa hindi paglutas sa batayang

problema sa kawalan ng lupa at ‘di pagkakapantay-pantay (Reyes, 2016).

29

mga kolonya upang magtanim ng cash crops. Ginamit nito ang mga bansa sa Ikatlong

Mundo upang pagkunan ng murang hilaw na materyales sa pinakamurang lakas-paggawa

(Madeley, 2002). Ibinaling ang maraming lupain upang pagtamnan ng mais, kape, asukal,

tsaa, at saging. Ilan man dito ay pangkain, lahat ng ito ay para lamang maipadala sa

ibayong dagat. Sa pagiging pangunahin ng pagtatanim para pang-eksport, naaagrabyado

ang mga lipunang nakaasa sa agrikulturang pangsariling konsumo. Kahit napatupad na

ang nagpapabangong Green Revolution, pinalala lamang ng HYVs ang pagitan ng

mayayamang magsasaka, o nagpapasaka, at ng mga maralitang magsasaka (Khatana &

Kumar, 2000). Tuwing babagsak ang merkado ng ilang produkto, napipilitan ang mga

magsasakang ibenta ang kanilang produkto sa mas mababang halaga.

Nagpalala pa sa sitwasyon ng mga magsasaka’t manggagawang bukid ay ang

pagpasok ng mga dayuhang korporasyon sa lupaing agrikultural ng bansa. Ayon sa IBON

(2014), may-sala ang Dole Philippines, Inc. sa pagkawala ng pinagkukunan ng pagkain

ng mga magsasaka ng Polomolok, South Cotabato tulad ng bigas, mais at kamote dahil sa

pagpapalit-tanim nito sa 16,944 ektaryang lupain tungong pinya. Kinailangan ng

Polomolok na mag-angkat ng bigas, samantalang ang bilang ng mga walang trabaho ay

umabot sa higit kalahati ng populasyon.

Ipinilit ng Europa, at ng ibang mananakop na Kanluraning bansa, ang

monocropping sa kanilang mga kolonya at neokolonya. Ilan sa mga produkto na

pinatanim nila ay kape, kokoa, asukal, tsaa at saging. Nahati ang Ikatlong Mundo sa

dalawang panig: ang isa ay piniling gumamit ng maraming input sa pagtatanim imbis na

ipagpatuloy ang nakasanayang agrikutura dahil mas madali ito; ang isa ay nilagay sa

pedestal ang agrikultura ng Kanluran bilang moderno at ipinagpatuloy ito pag-alis ng

mga kolonyalista; at ang natira ay nanatili sa nakasanayang sistema dahil hindi nila

kayang bilhin ang mga input (Madeley, 2002).

Ang pagbaba ng antas ng saribuhay (biodiversity) ay magkakapit-atay sa kultural

na katangiang nangangalaga rito. Ibigsabihin, nasa panganib din ang mga taong

nagtataguyod ng natural na saribuhay sa pagmomonopolisa ng species ng halaman at

hayop. Sa harap nito ay an Estados Unidos na nagpapairal ng industrialisadong

agrikultura na gumagamit ng monokultura (Jacques & Jacques, 2012).

30

Sa sitwasyon ng mga tubuhan sa Negros, nanatili ang monokultura ng tubo kahit

matapos ang pagbagsak ng industriya ng asukal noong 1980. Ang kontrol naman sa mga

tubuhan ay nasa kamay pa rin ng mga asyendero. Tuwirang nakasandig ang kabuhayan

ng mga manggagawang-bukid sa sweldong nakukuha nila sa pangangasama –

napapanganib ang seguridad nila sa pagkain dahil dito (REAP-Canada, w. p.).

Sinusuportahan ito ng datos na nakalap ng ilang estudyanteng nagsagawa ng pananaliksik

tungkol sa sahod at benepisyo ng mga manggagawa sa asukal. Halimbawa, sa Barangay

Washington, Escalante ay pinagbabawal ng asyendero ang pagtatanim ng hindi tubo sa

inaangkin niyang lupain. Sa gayon, walang magawa ang mga manggagawang-bukid

kundi umasa sa produksyon ng tubo para sa pang-araw-araw (Arada, Besana & Dayrit,

2016).

Hindi natatapos sa tubuhan ang kontrol at pagsasakapangyarihan ng mga

asyendero sa buhay ng mga manggagawang-bukid. Hindi nakakapagtaka na ang mga

yumaman dahil sa asukal ay sila ring dumodomina sa politikal na mundo ng Negros. Sa

katuyan, ang pagkakaroon din ng posisyon sa lokal na gobyerno ay nagpapalakas sa kani-

kanilang asyenda at sa iba pang negosyong naipundar sa haba ng panahon (Mariveles,

2014).

31

V. METODOLOHIYA

Layunin ng

Pananaliksik

Instrumento ng

Pangangalap ng

Datos

Paggamit sa Pag-

aaral

Instrumento ng

Pag-aanalisa ng

Datos

ALAMIN ang

kasaysayan ng

dominasyon ng

tubuhan sa Negros

Occidental,

partikular sa

Hacienda Regalado

at Hacienda Perez,

Murcia

Key Informant

Interview

Secondary Data

Gathering

Document Review

Participant

Observation

Case Study

Oral History

Susuhayan ng

paglalahad sa mismong

mga komunidad ang

sekondaryang

pangangalap ng datos

upang maging

nakakonteksto ito sa

realidad ng

mamamayan sa pag-

iral ng monokultura ng

tubo sa kanilang lugar

Critical Discourse

Narrative

Reporting

Content Analysis

Cross-case

Analysis

TUKUYIN ang

ekonomikong

kapasidad ng mga

manggagawang-

bukid sa mga

tubuhan

Focus Group

Discussion

Key Informant

Interview

Case Study

Oral History

Maghahanda ang

mananaliksik ng mga

obhetibong tanong

upang sistematikong

mailatag ang

ekonomikong

kapasidad ng mga

manggagawang-bukid

sa konteksto ng

limitasyon ng

pamamalakad pang-

agrikultura

Critical Discourse

Narrative

Reporting

Cross-case

Analysis

TUKUYIN ang

pampolitikang

paglahok at

kakayahan ng mga

Focus Group

Discussion

Key Informant

Interview

Sa diskusyon kasama

ang mga mamamayan

ng komunidad ay

matutukoy ang antas

Critical Discourse

Narrative

Reporting

Cross-case

Analysis

32

manggagawang-

bukid sa mga

tubuhan

Participant

Observation

Case Study

Oral History

ng pampolitikang

paglahok nila, at ang

mga limitasyong

tinataguyod ng

patakarang agraryo at

agrikultural na umiiral

ALAMIN ang

ugnayan ng

monokultura ng tubo

sa ekonomikong

kapasidad at

pampolitikang

paglahok ng mga

manggagawang-

bukid

Focus Group

Discussion

Secondary Data

Gathering

Participant

Observation

Case Study

Oral History

Kaugnay ng binubuong

larawan ng kasaysayan

ng lupa at magbubukid,

esensyal ang

pakikipamuhay sa

komunidad upang

matukoy ang ugnayan

ng monokultura ng

tubo sa kanilang

ekonomiko at politikal

na pamumuhay

Critical Discourse

Concept

Development

Analysis

Narrative

Reporting

Grounded Theory

Sa pagtutukoy ng naaangkop na mga instrumento ng pangangalap ng datos at

instrumento ng pag-aanalisa ng datos, hindi gumagawa ang mananaliksik ng malilinaw na

linya ng pagkakaiba; bagkus, maaaring maging nakapaloob ang isang instrumento sa mas

malaking instrumento. Malawak din ang mga obhetibo ng pananaliksik kung kaya’t

nakapaloob ang kalakhan sa iisa o iilang instrumento. Ang daloy ng diskusyon ay mula sa

pinakamalawak na intrumento hanggang sa pinakaespesipiko.

Layuning gamitin ng pag-aaral na nito ang participatory action research (PAR)

bilang porma ng pananaliksik. Ang PAR ay nakaturol sa paggawa ng aksyon base sa

nakalap na datos. Mula sa aksyon na ito naman nanggagaling ang susunod na pag-

aaralan. Binibigyang-puwang din nito ang papel ng kapangyarihan sa pananaliksik –

33

inaarmasan nito ang mga paksa ng pananaliksik upang sila mismo ang magtanong at

manaliksik tungkol sa kanilang kalagayan (Baum, MacDougall & Smith, 2006).

Pinapasok ng mismong paksa ang kanyang pananaw sa pagharap sa mga penomenon ng

buhay, at sa pangangailangan ng pagkwestyon sa nakasanayang pamamaraan ng pag-

aaral ng mga komunidad (Bergold & Thomas, 2012). Binubura ng PAR ang linya sa

pagitan ng mananaliksik at pinag-aaralan. Ito ay upang bigyan-kapangyarihan ang

komunidad na pinagsasaliksikan na alamin nang mas malalim ang kanilang sitwasyon, at

mula rito ay gumawa ng aksyon (Baum, MacDougall & Smith, 2006). Sa gayon, ang

mananaliksik ay isang instrumento lamang sa sariling pagpapaunlad ng mga komunidad.

Malalim ang balon ng karunungang hinahalawan ng participatory action research

sa panlipunang dibuho ni Paulo Freire (1970/2005) na “Pedagogy of the Oppressed.”

Ang postkolonyal na atake ni Freire ay naninindigan na ang tunay na edukasyon ay

makakamit lamang sa pagbasag ng konsepto na may pagtatangi sa guro at mag-aaral

dahil kapwa entidad ay nagtuturuan, at walang may monopolyo sa katotohanan. Ang

hinahapag niyang tipo ng edukasyon ay nakatuon sa pagpapalaya ng naaapi sa paraan ng

konkretong aksyon. Sa paraan naman ng dayalogo napupunan ng bawat isa ang

kakulangan sa kanya – sa gayon, kapit-bisig na maaaring sumulong ang tao tungo sa

pagkakompleto. Ang edukasyong dumaraan sa dayalogo ay demokratiko dahil hindi

lamang isa ang nakikinabang kundi ang lahat ng sangkot. Sa buong proseso ay

nangagailangan ng repleksyon at aksyon upang umabante, at hinding hindi

mapaghihiwalay. Ang ‘praxis’ na ito ay inaanak ang isang tipo ng kamalayan na kritikal

sa pagtingin sa lipunan bilang buong-panahong nagbabago. Sa gayon, nagiging

mapanlikha ang may bitbit ng gantong pag-iisip sa pagharap ng mga kontradiksyon

(Baum, MacDougall & Smith, 2006). At ang transpormasyong panlipunang ito ang

pinakasusi sa pagpapatuloy ng edukasyon.

Pinili ng mananaliksik ang PAR dahil sa payak na hangarin nitong makapag-

ambag sa paghahanap ng sagot at solusyon sa isyu ng monokultura ng tubo, lalo na sa

komunidad na pag-aaralan. Angkop ang participatory action research sa isang mag-aaral

ng Araling Pangkaunlaran dahil sa natatanging katangian nitong palakasin ang mismong

mga sangkot upang kumilos. Sa mismong pag-aaral din ay nababagay ang pamamaraang

34

ito dahil sinisigurado nito, sa walang-putol na ugnayan sa komunidad, na nasa konteksto

ng karanasan ng mga apektado ng monokultura ng tubo sa matagal na panahon ang

lilitaw – isang bagay na hindi makakamit ng dayuhang mananaliksik.

Sa konstruksyon ng metodolohiya sa ilalim ng participatory action research,

hindi takda ang binibigay ng mananaliksik dahil nais nitong isama sa proseso ng paglikha

ng kaalaman ang mismong kalahok sa pananaliksik (subject) (Bergold & Thomas, 2012).

Gayunpaman, hindi nalalayo ang mga gagamiting instrumento sa mga nabuo nang

kalitatibong pamamaraan. Ang karaniwang padrino nito ay tulad ng isang ipo-ipo –

nagpapatuloy na pagpaplano, pagsasagawa ng plano, pag-oobserba, paghihinuha, at

muling pagpaplano (McTaggart, 1989).

Nais ng disenyo nito na tuklasin na mas malalim ang mga bagay sa perspektiba ng

isang indibidwal o grupo – ang kinukuhang ideya ay ang buhay na karanasan ng mga

nasa komunidad. Hindi nito layuning kontrolin ang mga salik o hulaan ang sunod na

penomenon. Hindi maaaring baguhin ng mananaliksik ang opinyon o kondisyon ng

kalahok sa pananaliksik dahil ang danas na nais makuha ng participatory action research

ay ang malalim na karanasan ng mga nakaranas ng tinutukoy na penomena (MacDonald,

2012).

Pundamental sa paggamit ng participatory action research ang pagtataguyod ng

demokrasya sa pagitan ng mananaliksik at komunidad. Ibigsabihin, nais nitong isama ang

apektadong komunidad sa monokultura ng tubo sa mismong pagtutuklas ng katotohanan

upang masalamin ng magiging resulta ng pag-aaral ang boses nila (Bergold & Thomas,

2012). Sa proseso na ito, maaaring magtunggali ang pananaw at interpretasyon ng

mananaliksik at komunidad dahil sa nagkakaibang konteksto (Baum, MacDougall &

Smith, 2006).

Relatibong malawak na ang gumagamit ng participatory action research bilang

metodolohiya. Halimbawa ay sa larangan ng sikolohikal na kalusugan kung saan ang

mismong mga nag-iinterbyu sa mga may kapansanan ay mga kapwa may kapansanan din.

Sa pananaliksik nina Barbara Schneider, et al. (2004), ang mga pasyenteng may

schizophrenia ang namili ng tapik na gusto nilang palalimin, at sila rin ang nagtukoy ng

35

instrumento kung paano ito pag-aaralan. Matapos ang pakikipanayam sa isa’t isa,

pinresenta ng mga pasyente ang resulta at kanilang rekomendasyon ukol sa paraan kung

papaano sila dapat pakitunguhan ng mga propesyunal pangmedikal gamit ang sining ng

teatro. Binanggit ng pag-aaral na mahalaga ang magandang komunikasyon sa pagitan ng

pasyente at propesyunal pangmedikal upang umunlad ang pagpapagamot ng nauna.

Nakamit ito sa pag-intindi ng kaso ng mga pasyente mula mismo sa kanila, at pagsali sa

kanila sa pagdedesisyon kung paano sila aalagaan.

Sa larangan naman ng araling panlipunan, isang halimbawa ay ang isinagawang

pag-aaral sa kabataang manggagawa (mas bata sa edad 18) sa Bogota, Columbia kung

saan ipinaintindi ng mga mananaliksik ang kapangyarihan ng kabataan bilang lehitimong

may kakayahan sa paggawa, at lalo na sa pagpapaunlad ng alternatibo sa

mapanamantalang obhetibong kondisyong kinahaharap nila (Krimerman, 2001). Resulta

ani ng mananaliksik ay sa loob ng ilang buwan ay nag-organisa ang kabataang

manggagawa ng samahan nila sa hangarin ng gumawa ng industriyang silang mga

manggagawa ang papanday.

Sa Pilipinas, nagsagawa ang Resistance and Solidarity Against Agrochemical

Transnational Corporations (RESIST) (2006) ng isang pananaliksik sa San Jose del

Monte, Bulacan upang tukuyin ang epekto ng malakas na paggamit ng Persistent

Organic Pollutants (POPs) sa mga komunidad ng pesante. Mismong mga lider ng mga

lokal na samahan, kasama ng ilang tauhan ng RESIST, ang nagsagawa ng mga key

informant interview, sarbey, at nakapokus na grupong diskusyon sa kanilang mga

komunidad. Sa gantong proseso, napalawak ang kaalaman ng mismong mga magsasaka

sa POPs habang pinapalakas naman ang kakayahan nila upang mag-organisa at

magsagawa ng nababagay na aksyon depende sa kalalabasan ng mga aktibidad. Ayon sa

RESIST, ang “farmer-to-farmer” approach na ito ay napatunayan na nilang mas epektibo

at sustenable dahil nakabatay ito sa pagpapalakas ng mga komunidad upang harapin ang

isyu.

Napakaakma ng paggamit ng participatory action research sa isyung tulad ng

monokultura ng tubo at ang pampolitikang ekonomyang dulot nito dahil sa mahalagang

konteksto ng kasaysayan sa pag-aaral. Dahil sa primaryang papel ng komunidad sa

36

pagbuo ng pag-aaral, ang tamang pagsasagawa ng pananaliksik na ito ay magbubunga ng

tamang repleksyon ng perspektiba ng komunidad hinggil sa isyu, at lalo na sa resolusyon.

Minabuti ng mananaliksik ang mahigpit na pakikipagtulungan sa National

Federation of Sugar Workers, o NFSW, bilang isang natatanging organisasyon ng mga

manggagawang-bukid sa buong Negros Occidental upang makapag-ugnay sa mga erya na

lulubugan. Ang desisyong ito ay nagmumula sa personal na karanasan ng mananaliksik

kasama ang NFSW kung saan, kasama ang iba pang delegado ng programa ng Araling

Pangkaunlaran ng UP Manila, lumikha ng pangkalahatang pagsusuri ukol sa kalagayan

ng mga manggagawang-bukid sa Negros Occidental1. Ang pag-aaral na ito’y nagpokus

naman sa Social Amelioration Program at ang pagpatupad nito sa mga erya ng mga

manggagawa sa asukal.

Bilang nakalubog na sa limitadong oras ang mananaliksik, nagbigay ito ng

suhestiyon sa maaaring maging eryang paglulunsaran ng pag-aaral. Sa una’y ang

itinakdang erya ay sa Barangay Washington, Escalante City dahil ayon sa datos ng

pananaliksik nina Arada, Besana, at Dayrit (2016), doon relatibong malakas ang paninira

sa kabuhayan ng mga manggagawang-bukid sa aspetong ekonomya at politika –

napakababa ng pasahod, militarisasyon, pagkakaso sa mga manggagawa, at ‘di-pantay na

pasahod sa lalaki at babae.

Napagpatuloy ng mananaliksik ang ugnayan sa NFSW sa ikalawang hati ng taong

2016 upang maipaabot ang pagnanais na bumalik sa Negros Occidental para isagawa ang

tesis, at ang unang planong eryang pokus sa Barangay Washington. Naging maayos ang

usapan at mistulang walang problema sa magiging kondukta. Sa inisyal na disenyo ng

paggawa ng tesis, nagkasundo ang mananaliksik at isa pang mananaliksik na sabay na

pumunta sa Negros Occidental para sa tesis. Ang kasunduan ay mutual na pagtatrabaho –

tulungan sa pangangalap ng datos. Sa pagdating ng panahon ng pangangalap ng datos,

dahil sa mga hindi inaasahang pangyayari, hindi natuloy ng pagpunta sa erya sa Barangay

__________

1 parte ng programa ang practicum kung saan tumutungo sa iba’t ibang probinsya ang mga mag-aaral upang

maging kabahagi ng mga komunidad

37

Washington sa inisyal na iskedyul. Sa una’y Disyembre 25 ang tinakdang pagpunta ng

mga mananaliksik sa erya, ngunit, dahil sa pagtatasa na masyado na itong huli, nagbigay-

suhestiyon na agahan ito sa Disyembre 18 o 19. Ang unang petsa ay ang pambansang

tanggapan ng NFSW ang nag-asikaso, samantalang ang pagbabago ay ipinaabot ng

mananaliksik, na may permiso ng pambansang tanggapan, direkta sa NFSW-Far North

(kinabibilangan ng tanggapan ng yunit ng Escalante). Dahil sa sinasabing

miskoordinasyon ng dalawang tanggapan, hindi na pumayag ang NFSW-Far North na

tanggapin ang mga mananaliksik. Mabuting linawin na matagal nang nagpaabot ng

pagnanais na pumunta sa Brgy. Washington ang mananaliksik, at ito ay sinang-ayunan

naman ng NFSW. Hanggang sa unang araw ng pagbalik ng mananaliksik sa Bacolod,

Negros Occidental noong Disyembre 10, nagkausap pa ang mananaliksik at isang taga-

Washington ukol sa pangangalap ng datos. Ayon sa nakausap, nasabi na rin sa kanila na

may pupunta sa kanila upang magsaliksik.

Sa harap ng gantong suliranin sa koordinasyon, naghanda ang mananaliksik

upang subukang ayusin ang pagpunta sa erya, ngunit binubuksan ang posibilidad na

ibahin ang erya upang maksimisahin ang nalalabing oras sa probinsya. Dito nabuo ang

bagong disenyo na sa Murcia na lamang pumunta ang mga mananaliksik dahil sa lapit

nito sa pambansang tanggapan ng NFSW, at ito ay eryang direktang pumapaloob sa

pambansang tanggapan ng NFSW kaya magiging mas mabilis ang proseso. Sa dulo, hindi

na nagkaroon ng usad ang pag-uusap sa Escalante. Upang makapagpatuloy ang

pananaliksik, minabuti ng NFSW na kambuyuhan ang paglulunsaran sa mga eryang

direktang napapatnubayan ng sentrong opisina. Ang hinapag na mga erya ay nasa

Murcia: ang Hacienda Regalado at Hacienda Perez. Ang nauna’y napuntahan na ng

mananaliksik kasama ng kanyang mga kamiyembro sa practicum program ng

Development Studies, samantalang ang nahuli naman ay napuntahan na ng naunang

grupo ng mga mag-aaral ng Development Studies. Dahil sa kakulangan ng oras, at

kagandahan na rin ng oportunidad, ay tinanggap na ito ng mananaliksik bilang

kinakailangang pakikibagay.

Pangunahing instrumento ng pangangalap ng datos na gagamitin ng mananaliksik

ay kasong pag-aaral2 (case study) sa ilang asyenda o aryendo sa Murcia, Negros

38

Occidental. Ang paggamit ng kasong pag-aaral ay nalilimita sa mga piling hangganan

upang makonsentra ang pagbuo ng isang konsepto ayon sa paksa (Simbulan, 2008).

Kaugnay nito ang obserbasyong pakikilahok3 (participant observation) sa pangangalap

ng datos. Makikibahagi ang mananaliksik sa araw-araw na gawain ng mga nakapaloob sa

kasong pag-aaral – sa kasong ito, isang komunidad ng mga manggagawang-bukid ang

papalooban.

Inaalam ng kasong pag-aaral ang detalyadong istorya ng isang komunidad at

inaalam kung bakit nangyayari ang mga penomenon. Sa malalim na pag-aanalisa ng

isang komunidad maaaring makita ang pagsalamin nito sa mas malaking kontekstong

kinapapalooban nito (Simbulan, 2008). Sa gayon, ang mga aral na mahihinuha mula sa

mga kaso ay maaaring gamitin sa iba pang laranga’t kaso. Napipiga mula sa mga kaso

ang ilang dibuho ng pangyayaring sosyal na ayon sa dinamismo at kaayusan nito.

Nakikita na ang isang kaso ay produkto ng iba’t ibang konteksto nito – politikal,

pangkabuhayan, kultural, pilosopikal, organisasyunal, at iba pa (Mabry, 2012).

Tinutukoy ng artikulo ni Mabry (2012) ang tatlong pamamaraan na akma sa

kasong pag-aaral: (1) obserbasyon, (2) panayam, at (3) rebyu ng mga dokumento. Ang

unang dalawa ay bukas sa mga pagbabago, lalo na sa mga tapik na hindi pinaghandaan

bago ang mismong pakikisalamuha. Ang direktang obserbasyon at nakikibagay na

panayam ay mahalaga upang mapalabas ang mga hindi pa nalalaman tungkol sa paksa,

imbis na tutuunan ng pansin ng mananaliksik ang yari nang interpretasyon ng realidad.

Sensitibo ang kasong pag-aaral sa umuusbong na disenyo at padrino (emergent design

and pattern) upang mapaliwanag ang mga penomenon ng komunidad. Para sa isang pag-

aaral na maraming kaso, mas nakikita ang mga katangiang nagkakapareho kaya mabunga

ito sa heneralisasyon ng datos (Fletcher, MacPhee & Dickson, 2015).

Halimbawa ng aplikasyon ng kasong pag-aaral gamit ang participatory action

research ay ang Leadership in Health Systems Redesign (LHSR) Project sa Canada.

__________

2 mula sa salin at paggamit ni Roland Simbulan, Manwal sa Panlipunang Pananaliksik (2008).

3 mula sa salin at paggamit ni Roland Simbulan, Manwal sa Panlipunang Pananaliksik (2008).

39

Bawat rehiyon ay nagsilbing kaso, kasama na ang nasyunal na lebel. Bawat rehiyon

naman ay may espesipikong tinutuklas, tulad na lamang sa Central Region na nakapokus

sa pag-ibayo ng Family Health Teams at Nurse Practitioner Clinics. Sa loob ng dalawang

taon, napag-alaman na hindi naipapaabot nang maayos sa lider sa lokal ang programang

pangkalusugan ngunit sa proseso ng pagtatanong ng mananaliksik ay naging mas

malinaw ito sa komunidad. Ayon din sa mga nakapanayam ay nakatulong ang

pananaliksik sa kritikal na pagtanaw ng mga lider, at sa paghahasa ng liderato nila

(Fletcher, MacPhee & Dickson, 2015).

Ang paggamit lamang nito sa pananaliksik ay lilimitahan ng mananaliksik sa

empirikong pangangalap ng datos, at hindi tatagos sa pangangalap ng sekondaryang datos

dahil sa limitasyon ng dokumento tungkol sa Murcia. Base sa numero ng kabahayan o

pamilya sa tutukuying mga komunidad, animnapung bahagdan, o 60%, ang sisikaping

kapanayamin ng mananaliksik upang maging katanggap-tanggap ang lalamanin ng pag-

aaral. Sa numerong ito ay maaaring makasama na rin ang mga nagmamay-ari ng lupa o

‘di kaya’y umaangkin sa lupain. Ang pagtutukoy naman ng mga indibidwal na kalahok sa

pananaliksik ay susunod sa purposive sampling na sinasabing base sa pamantayan ng

mananaliksik ang pagpili sa kanila na madalas ay ayon sa pagiging eksperto sa isyung

tatalakayin (Jupp, 2011).

Halimbawa ng paggamit ng purposive sampling ay sa pag-aaral ni Zozobrado-

Sorino (2007) ukol sa standard errors ng pagbabago ng presyo ng mga produkto sa

Philippine Consumer Price Index4 (CPI). Gumamit ang mananaliksik ng purposive

sampling sa pagpili ng awtlet at produkto na pepresyuhan base sa mga tinakdang

pamantayan. Pinagtatambal ang mga napiling sample ng presyo ng mga kasali sa basket

of goods ng isang tipikal na pamilyang Pilipino, at ang multi-stage samples ng Family

Income and Expenditure Survey (FIES) na pinapakita ang padrino ng pagkonsumo upang

makuha ang variance estimate ng CPI.

Ang mga kasong tututukan ng mananaliksik ay dalawa: ang Hacienda Regalado

__________

4 opisyal na ginagamit na panukat ng inflation sa Pilipinas na kinukuha batay sa buwanang sarbey ng presyo ng

mga produktong nasa fixed basket of goods and services na karaniwang binibili ng pamilyang Pilipino

40

at Hacienda Perez na pareho’y matatagpuan sa bayan ng Murcia, Negros Occidental.

Ang total na populasyon ng mga manggagawa sa Hacienda Regalado ay labingwalo (18),

samantalang sa Hacienda Perez naman ay walumpu’t dalawa (82) ang total na bilang ng

mga obrero. Gamit ang purposive sampling, ang minimum na hangad na makalap na

datos ng mananaliksik ay manggagaling sa 60% ng 18 at 60% ng 82 na mga

manggagawang-bukid sa parehong asyenda. Minabuti ng mananaliksik na paliitin ang

bilang ng mga kakapanayamin sa Hacienda Perez sa lohikal na paraan dahil sa

kakulangan ng panahon at kahirapan sa pagtitipon. Sa gayon, ang gagamiting numero ng

mananaliksik ay ang total na bilang ng mga bahay (household) na nagtatrabaho sa

asyenda upang marepresenta ang pinakamalawak na maaaring makalahok sa pag-aaral.

Sa kasong ito, ang tinukoy na bilang ng mga kalahok mula sa Hacienda Perez ay total na

54 na pamilya.

Mga Kaso

Total na Bilang ng mga

Manggagawang-Bukid (n)

Minumum na Bilang

ng Kalahok (n x 0.6)

Hacienda Regalado 18 10.8 11

Hacienda Perez 54 32.4 32

Sa gayon, ang minimum na dapat makuhang datos ng mananaliksik ay mula sa 11

na indibidwal mula sa Hacienda Regalado, at 32 na indibidwal mula sa magkakaibang

pamilya mula sa Hacienda Perez.

Sinasakop ng kasong pag-aaral ang konteksto ng mga susunod na instrumento sa

pangangalap ng datos.

Ang pag-aaral ng kasaysayan ng mga tubuhan ay papangunahan ng

sekondaryang datos sa kasaysayan ng mga asyenda’t aryendo sa Pilipinas. Pinili ito ng

mananaliksik dahil sa relatibong yaman ng literatura sa kasaysayan. Gayunpaman,

lalangkapan ito ng on-sayt na diskusyon upang makompara ang karanasan ng

41

komunidad sa mga nakatala sa nakasulat na kasaysayan. Magsasagawa ang mananaliksik

ng key informant interview upang alamin ang kasaysayan ng Hacienda Regalado at

Hacienda Perez, kasama na ng instrumentong kasaysayang pasalita5 (oral history). Sa

pangangalap gamit ang kasaysayang pasalita, bubuuin ng mananaliksik ang kasaysayan

ng mga indibidwal na pamilya o ng mismong asyendang kinabibilangan nila habang

nakikipamuhay sa kanila upang masagot din ang epekto ng dominasyon ng tubuhan sa

komunidad. Sa gayon, magiging mas maluwag at madulas ang pakikipagpalitan ng

impormasyon.

Kailangang linawin na ang kasaysayang pasalita ay hindi makaisang-panig

lamang; bagkus, ito ay isang dayalogo. Ang proseso nito ay may respeto sa mga aspeto

ng nakaraan na tingin ng mga nagsasalita ay importante na ilahad. Kahit na lalabas sa

porma ng dayalogo ay mayroong nagtatanong at sumasagot, may danas pa rin ang

proseso ng bias sa parte ng nagtatanong dahil sa banyagang konteksto niya na magtutulak

sa magiging sagot o paraan ng pagsagot ng kinakausap (Shopes, 2002). Ang kahinaan

nito ay ang suhetibong katangian nito dahil sa pagiging personal ngunit ito rin ang

kalakasan ng paggamit nito dahil nakalangkap na sa mga pahayag ang malalim na

kontekstong pinanggagalingan ng mga tao. Binibigyang-boses din nito ang mga taong

madalas ay tinatanggal sa mga kumbensyunal na pahayagan o aklat (University of

Leicester, 2015).

Nais ng mananaliksik na bigyang pagpapahalaga ang kababaihan sa paglikha ng

kasaysayan kaya tutuunin nitong konsolidahin din ang kanilang mga istorya, at

pagpapasok sa kanila sa mga talakayan. Akma ang kalitatibong pananaliksik upang

malaman ang ugat ng ‘di-pantay na turing sa kababaihan dahil nakapokus ito sa malalim

na konteksto ng datos at interpretasyon ng mga kalahok sa pananaliksik (Maynard, 2004).

Isang kahirapan na kailangang puntuhan ay ang nagkakaibang kultura at

lenggwahe ng komunidad at ng mananaliksik. Hindi maiiwasan ang pangangailangan ng

__________

5 mula sa salin at paggamit ni Roland Simbulan, Manwal sa Panlipunang Pananaliksik (2008).

42

isang tagasalin upang makatulong sa pagtatala ng datos ngunit ang dagdag-lebel na ito ay

siguradong may epekto sa paglalatag ng mga sagot ng kakapanayamin.

Maluwag ding gagamitin ng mananaliksik ang nakapokus na grupong

diskusyon6 (focused group discussion) sa pangangalap ng datos. Maaasahan ang

instrumentong ito upang konsolidahin ang mga kaisahan at pagtatalo ng mga indibidwal

tungkol sa tapik ng diskusyon (Simbulan, 2008). Sa gayon, makakakuha ng nais na datos

ang mananaliksik at nabubuksan sa mga tagakomunidad ang isyung binubungkal. Sa kaso

ng pag-aaral, tatalakayin ang sitwasyon ng mga manggagawang-bukid sa kasalukuyang

sistema ng pasahod at pagmamay-ari ng lupa. Papalalimin ito ng mga tanong ukol sa

kakayahang ekonomikal at kapangyarihang pampolitikal ng mga indibidwal at

komunidad. Maaari na rin itong gawing daluyan upang makagawa o makahinuha ng

batayang hakbang sa paglalangkap ng isyu ng monokultura sa pakikibaka ng mga

manggagawang-bukid.

Ang pag-aaral ng monokultura ay isang larangan na marami nang isinagawang

pag-aaral. Sa katunayan, may mga debate pa tungkol sa ibang aspeto nito, lalo na sa

usapin ng pinakaepektibong paraan upang makakuha ng pinakamalalaking ani.

Gayunpaman, salat ang impormasyon tungkol sa pampolitika at pang-ekonomyang

epekto nito sa mga magbubukid. Pag-angkop ng pananaliksik na ito na punan ang mga

puwang sa mga siyentipikong pag-aaral na magtutukoy sa implikasyon ng monokultura

ng tubo sa buhay ng mga magtutubo. Lalangkapan ng mananaliksik ng estratehiya ng

pananaliksik pangsiyasat ang pag-aaral upang alamin ang mga nawawalang impormasyon

sa kasalukuyang literatura ng industriya ng asukal.

Kalakip na rin ang paggamit sa pananaliksik pangsiyasat sa participatory action

research. Maaaring pag-iimbestiga ito sa mga nananaig na katangian ng kalahok sa pag-

aaral. Dinidiskubre din nito pamilyaridad ng mga proseso at bagay na sangkot upang

makapagpagalaw o mabago ang kalahok tungong nais na epekto. Ang pagdidiskubre

__________

6 mula sa salin at paggamit ni Roland Simbulan, Manwal sa Panlipunang Pananaliksik (2008).

43

naman sa ilalim ng pananaliksik ay malawak at masaklaw dahil binubuo nito ang larawan

upang maunawaan ang isang penomenon (Stebbins, 2011a).

Pinapakita ng rebyu ng literatura ng isang pananaliksik pangsiyasat na kakaunti o

mura pa ang mismong tapik na nais galugarin ng mananaliksik. Binubuksan nito ang pag-

aaral upang mas maging mapagtanggap sa paghahanap ng datos. Sumasandig din ito sa

mga magkaugnay na pag-aaral upang mapakita ang pagsuporta o pagsalungat ng

natuklasan sa kasalukuyang literatura (Stebbins, 2011b).

Sa pagsagot sa unang tatlong tanong ng pananaliksik, angkop ang pananaliksik

pangsiyasat. Upang hukayin ang kasaysayan ng monokultura ng tubo mula sa mga

magbubukid mismo, kailangan maging bukas ang pananaliksik sa pagkakaiba ng

impormasyon mula sa mga libro at dyornal. Gayunpaman, sasandigan pa rin nito ang mga

naisulat nang kasaysayan ng mga asyenda’t aryendo bilang pangunahing impormasyon sa

talakayan. Ang pagtuklas naman sa pang-ekonomyang epekto ng monokultura ng tubo sa

mga manggagawang-bukid ay nangangailangan ng aktwal na pagtutukoy ayon sa kani-

kanilang sariling kasaysayan. Sa mga hakbang na tinatahak nila ngayon mahahalaw ang

kanilang pagtingin sa kinabukasan ng industriyang kinapapalooban nila. Sa pag-aaral

naman ng lokal na merkado makikita ang pangangailangan sa pananatili o pagbasag dito.

44

VI. PRESENTASYON, DISKUSYON, AT ANALISIS NG DATOS

Presentasyon ng Datos

Hacienda Regalado Hacienda Perez

Sukat ng Lupa 45 ektarya 62 ektarya

Bilang ng

Manggagawa

18 82 (54 pamilya)

Organisasyon/Unyon

ng mga

Manggagawang-

Bukid

National Federation of Sugar

Workers

National Federation of Sugar

Workers

Panginoong May-

Lupa

Satur Regalado/Victor

Regalado

Marylin Perez/Pamilya

Regalado

Bilang ng

Napoprodyus na

Tubo (kada ektarya)

70-90 tolenada 70 tolenada

Sistema ng Pasahod Pakyawan Pakyawan

Talahanayan 6.1 Katangian ng mga Kasong Asyenda

Ang Hacienda Regalado at Hacienda Perez ay parehong nasa Murcia, Negros

Occidental. Malapit ang bayang ito sa sentrong bayan ng Bacolod, sa gawing Timog.

Naging daluyan ng koneksyon ng mananaliksik ang organisasyon ng National

Federation of Sugar Workers dahil sa latag na impluwensya nila sa mga asyendang ito.

Gaya ng nabanggit sa Metodolohiya, nagbago ang erya ng pananaliksik dahil sa mga ‘di

inaasahang kahirapan sa kordinasyon sa Escalante. Sa gayon, nagdesisyon ang NFSW,

kasama ang mahigpit na ugnayan sa mananaliksik, na ituloy ang pananaliksik sa mas

malapit na eryang nilulubugan ng organisasyon. Ang nakasama ng mananaliksik sa

pananatili sa erya ay isang residenteng nagngangalang Nanay Badeng, na siya ring

presidente ng lokal na organisasyon ng mga manggagawang-bukid. Ayon sa

napagkasunduan ng NFSW at ng mananaliksik, si Nanay Badeng ang tatayong giya ng

45

mananaliksik pati na rin ang tagasalin niya dahil sa language barrier na maaaring

makaharap. Siya ang nag-asikaso ng pagkokonsolida ng mga manggagawang-bukid sa

Hacienda Regalado para sa pagsasagawa ng nakapokus na grupong diskusyon, at

kumontak sa lider ng mga manggagawang-bukid ng Hacienda Perez para sa parehong

aktibidad.

Nakahanay sa unang Talahanayan 6.1 ang mga katangian ng bawat asyendang

parte ng pananaliksik.

Ang una’y 45 ektarya sa kabuuan na nahahati sa tig-21 at 24 ektarya. Ang

parehong hati ay tinatrabaho ng 18 manggagawa. Ang ikalawa nama’y 62 ektarya, 48

ektarya ang tubuhan na tinatrabaho ng 82 manggagawang-bukid (ang natirang lupa ay

para sa mga residente). Sa matagal nang panahon ay inaangkin ng pamilya Regalado ang

parehong lupain – nakapangalan kina Satur at Victor Regalado ang Hacienda Regalado

at Marilyn Perez-Regalado naman ang Hacienda Perez. Ayon sa mga manggagawang-

bukid, sa isang cropping, o anihan, nakakapag-ambag sila ng ‘di bababang 70 tonelada ng

tubo sa sektor ng asukal.

Hene-henerasyon na ang tinagal ng mga pamilya ng mga manggagawang-bukid sa

parehong asyenda. Ang pinakamatanda sa kanila’y anim na dekada na ang pamilya sa

Hacienda Regalado, kasabay ng pagmamay-ari ng mga Regalado sa lupain. Ayon sa mga

residente, magkakapamilya na lahat ng nakatira doon. Napunta kay Regalado ang

asyenda nang binili nila ito mula sa isang Buson Sales ang 21 ektaryang lupain, at sa

46

isang Guanzon Araneta naman ang kabilang bahagi noong 1968-69. Ang nabili kay

Sales ay ipinangalan kay Socorro Regalado, at ang nabili kay Araneta ay ay ipinangalan

kay Victor Regalado.

Sa kabilang dako, ang Hacienda Perez ay pinamumunuan ng magkakapatid na

Regalado-Perez, at isa sa mga napangalanan ng napanayaman ay isang Marilyn Perez

bilang aryendador. Namana ito ni Jomarie Perez mula kay Maria Luisa Regalado-Perez

nang pumanaw ang huli, at napasa kay Enrique Regalado, tiyuhin nila, nang pumanaw

naman si Jomarie Perez. Tulad ng sa Hacienda Regalado, ang lahat ng mga pamilyang

nakatira sa Hacienda Perez ay mga dumaan, o mga lokal na manggagawang-bukid.

Lahat sila’y sa lupaing iyon na pinanganak at nagkaanak.

Sa hindi kontroladong salik ng mananaliksik, ang Hacienda Regalado at Hacienda

Perez ay nasa pagmamay-ari ng mga Regalado.

Hacienda Regalado

Karga-tapas/karo 130/196 kada tolenada

Pagdadamo 1,432 kada ektarya

Araro 632 kada ektarya (balikan)

Pamatdan (cutting) 333 kada laksa

Fertilizer 79 kada bag

Tanim 432 kada laksa

Hulip 1,100 kada laksa

Sipsip 1,100 kada ektarya

Talahanayan 6.2 Presyo ng Pakyawan sa Hacienda Regalado

Ang sumunod na Talahanayan 6.2 ay pinapakita ang kaukulang kabayaran sa mga

tipo ng trabaho sa loob ng Hacienda Regalado. Ayon sa sistemang pakyaw, ang takdang

presyo sa isang gawain ay paghahatian na ng lahat ng nagtrabaho, maski pa ano ang

bilang ng mga manggagawa. Para naman sa kabilang asyenda, sinabi ng mga

47

manggagawang-bukid na sinusunod nila ang tinakda ng Department of Labor and

Employment na mga rate (tignan: Talahanayan 6.3) sa bawat tipo ng trabaho sa mga

plantasyon, o ang Adjusted Sugar Industry Pakyaw Rates in Western Visayas pursuant to

Wage Order RBVI-22 (A resolution approving the adjusted table of pakyaw rates, 2015).

Makikita ito sa susunod na pahina.

Nang tinanong ang mga manggagawang-bukid kung bakit, sa tingin nila,

pakyawan ang sistemang pinapatupad imbis na arawan tulad ng manggagawa sa ibang

larangan, kompyansa sila na dahil mas mura ang pasahod nito. Halaw sa grupong

diskusyon sa Hacienda Regalado,

Tagapanayam: “Ah. So ibig sabihin po, okay lang sa DOLE ‘yung pakyaw?”

Boses 2: “Pakyaw system, oo! Puwede naman. Hindi naman sila nagde-daily dito eh.

Pakyawan naman eh.”

Tagapanayam: “Bakit po hindi daily?”

Boses 2: “Kasi ayaw nila yung daily kasi mataas yung…”

Boses 1: “Sahod.”

at mula naman sa Hacienda Perez,

Tagapanayam: “Tingin nyo po ba yung pakyaw na sistema ng pasahod maayos siya? O

hindi? “

Lahat: “Hindi.”

Boses 2: “Barato lang ang sa pakway system.”

Boses 3: “Mura ‘yung pakyaw.”

Tagapanayam: “Mura lang po? So tingin niyo po… Bakit po, tingin niyo, pakyaw ‘yung

umiiral at hindi arawan yung pasahod sa inyo?”

Boses 1: “Style na ‘yan nung mga may-ari ng lupa e. Sa pakyaw system, maliit lang ang

bayad. Kaunti lang.”

48

Una pa lamang ay lumalabas na ang sentimiento ng mga manggagawang-bukid sa

sistemang pakyaw bilang “estilo” ng mga panginoong maylupa upang mapaliit ang sahod

sa kanila.

Kahit ang parehong asyenda ay sinasabing sumusunod sa tinakda ng DOLE-

NWPC ukol sa dapat na ipasahod sa mga manggagawa sa mga plantasyon, hindi pa rin

ito sumasapat sa gastusin ng isang pamilya na tubuhan ang pangunahing hanapbuhay.

Tagapanayam: “Nasabi niyo po kanina na pakyawan yung sistema ng pasahod. Sa tingin

niyo po ba na maayos ‘yung sistemang iyon? O hindi siya maganda?”

Boses 1: “Hindi talaga.”

Boses 2: “Kasi hindi mo naman… minsan mapatrabaho kami ng pakyawan, isang

ektarya. Pagkatapos wala naman. Ilan kami nagtatrabaho – minsan sampu o siyam. O

magkano naman ang sahod namin? Iba kasi yung daily tsaka yung pakyawan.”

Boses 1: “Maganda nga linggo-linggo yung sahod e para may pambili sa pang-araw-

araw. ‘Pag kinsenas-“

Boses 2: “Kinsenas, wala.”

Boses 1: “O 2 weeks, minsan wala pang isang linggo, wala ka nang pagkain.”

Boses 2: “Hindi mo natrabaho, nakain mo na, nautangan mo na.”

Tuwing labinlimang araw ang pagpapasahod sa mga manggagawang-bukid kaya ito

tinawag na kinsenas. Dagdag pang suri ng isang manggagawang-bukid,

Kinapanayam: “Kasi para sa akin, mali ang DOLE sa pag-analisa sa pagtrabaho.”

Pinuna niya ang paraan ng DOLE sa pagbibigay-presyo sa tipo ng trabaho sa asyenda –

halimbawa ay sa pagdadamo, hindi pinag-iiba ang bayad para sa ektaryang marami ang

damo sa kaunti ang damo, at sa tipo ng kagamitang mayroon ang mga manggagawang-

bukid.

Kinapanayam: “Kung wala akong anak, hindi ko ‘yan kaya.”

49

Talahanayan 6.3 Adjusted Sugar Industry Pakyaw Rates in Western Visayas

50

Ayon sa kanila, walang ideya ang DOLE sa hirap ng trabahong tulad ng pagtutubo. Kahit

mga aksidente habang nagtatrabaho’y kargado ng mismong mga manggagawang-bukid

dahil ika ng administrasyon, “kasalanan niyo ‘yan.” Kung magkasakit man dahil sa

pagbabad sa init at ulan, walang makuhang benepisyo ang mga nagtatrabaho. Kahit mula

sa SSS at PhilHealth ay walang makuha.

Kinapanayam: “[Para] makakuha ang asawa ko ng 1,000 kada linggo, sa umaga

hanggang gabi, walang tulog. Sa umaga, putol na dapat ang tubo. 11 o’ clock sa gabi,

nagbubuhat na ng tubo para lumaki lang ang sahod mo. Kung hindi mo gawin ‘yon,

hanggang 700 lang ang isang linggo.”

Dagdag pa sa pahirap sa pasahod ay ang diskriminasyon sa babae at sa lalaki.

Hindi ito lumitaw sa Hacienda Regalado ngunit mayroon nito sa Hacienda Perez. May

kasaysayan ang pasagod sa Perez na P30 ang arawan ng babae samantala P60 ang sa

lalaki. Nang nagsumbong ang kababaihan sa DOLE dahil sa mababang pasahod, hindi na

pinagtrabaho ang ma nagreklamo sa arawan, at inilipat sila sa damuhan. Hanggang sa

kasalukuyan, hindi na pinapayagan ang kababaihan sa arawang trabaho dahil kuno sa

kadahilanang “iba ang lalaki sa babae.”

Ang salubungan ng mababang pasahod bilang primaryang salik at ng kinsenas na

pasahod ay nagreresulta ng pagkaubos ng rekurso bago pa ang susunod na sahuran.

Napipilitan ang maraming manggagawang-bukid na utangin ang perang “hindi mo

natrabaho, nakain mo na, nautangan mo na.” Sa Hacienda Perez, binanggit ng isang lider,

sa sistemang asyenda roon, ang pautang mga namamahala ay may interes. Ilang

halimbawang nabanggit ay ang isang sako ng bigas ng NFA na nabili ng P1,600, ibebenta

sa kanila ng P2,300, ang betsin na dalawang piso, nagiging limang piso, ang sabong P5,

nagiging P9.

Ipinasok ng mananaliksik ang ilang tanong tungkol sa kung ano-ano ang kinakain

ng mga pamilya ng manggagawang-bukid sa araw-araw upang maikompara ito sa

nagiging halaga ng produkto nila sa merkado. Dahil sa kakulangan sa pera, pinapatagal

na lamang nila ang mayroon sila upang makakain, at may maipambili pa ng ulam.

Kapanayam: “Minsan nakasaing ka ng dalawang takal, saing ka nalang ng isang takal.

Adjust ka para makabili ka ng ulam, para makakain ka.”

51

Natatanging ang pasahod lamang sa kanila, at ang ilang pananim sa gilid ng mga bahay

nila – saging, balatong, at sitaw – ang pinanggagalingan ng pagkain sa pinggan.

Bukod sa kakulangan sa pagkain, tumatagos ang kahirapan ng mga

manggagawang-bukid sa usapin ng edukasyon ng kabataan. Kadalasan ay nagsisimulang

lumahok ang kabataan sa gawaing produksyon sa tubuhan sa edad na 14 para sa Hacienda

Perez at 9 naman kung isasama na ng magulang sa tubuhan. Sinasahuran na ang mga bata

sa parehong rate ng sa matatanda. Sa panahon ng eskwelahan, tumitigil na ang kabataan

sa pagtutubo. Sa Hacienda Regalado, hindi pinapayagan ng administrasyon ang

pagtatrabaho ng kabataang bababa ang edad sa 18 ngunit tumutulong paminsan-minsan

ang mga anak nila. Para sa ibang nasa high school, kailangan nilang pagsabayin ang pag-

aaral at pagtutubo. Sa ilang kaso, lumiliban sa klase ang mga estudyante kapag walang

maipabaon, at nagtatrabaho na lamang sa araw o linggong iyon. Ibigsabihin, may

ebidensya ng child labor sa mga asyendang ito, kahit na sa Hacienda Regalado ay hindi

kinikilala ng administrasyon ang klase ng trabahong ito.

Bagaman sa kabilang banda, nakakatulong ang ambag ng kabataang magtutubo,

hindi ito sumasapat upang makapagpatuloy sa pag-aaral. Sa katunayan, ayon sa ilang

residente, sa bawat panahon ng pasukan, inuutang lamang ang pambayad ng tuition ng

kabataan.

Tagapanayam: Tingin niyo po ba matatawid niyo pag-aaral nila hanggang high school, o

kaya kolehiyo?

Boses 2: Ah hindi, hindi.

Tagapanayam: Hindi na po. Madalas hanggang saan lang po ‘yung-

Boses 1: Pinakamataas na paaral hanggang hayskul na lang talaga. Graduate ng hayskul o

mababa pa. Grade 6.

Halos walang nakakatapos hanggang kolehiyo sa mga anak ng mga manggagawang-

bukid; bagkus, pagkatigil nila sa pag-aaral ay nagiging magtutubo rin sila o ‘di kaya’y

pumapasok bilang kasambahay.

52

Lumalala ang sitwasyon ng mga manggagawang-bukid tuwing off-season ng pag-

iilo ng tubo, na siyang tinawag na Tiempo Muerto, o ‘panahon ng kamatayan.’ Ito ay

pumapatak sa mga buwan ng Hunyo hanggang Agosto. Isang pagtingin na nakalap ay

nililinaw ang tunay na kalagayan ng mga manggagawang-bukid.

Kinapanayam: “Kung sa akin lang na pagtingin, halos buwan-buwan, Tiempos

Muertos… kasi ang trabaho sa tubo, hindi mo naman mapakinabangan. Sabi nila, kapag

milling season na, masaya na ang tao… kung anong maramdaman mo sa August,

September, October na Tiempos Muertos, ganon din.”

Sa mga panahon ng gutom, iba’t ibang paraan ang hinahanap ng mga pamilya upang

makatagal sa pang-araw-araw. Ang iba, pumapasok sa tubuhan ng mga small planter na

maliit ang sukat ng lupa – may isang ektarya hanggang 17 ektarya – ngunit mas mataas

ang pasahod kaysa asyenda. Gayunpaman, sinasabing tinataasan ng small planters ang

pasahod dahil hindi nila tinutugunan ang taripang takda ng DOLE, at walang natatanggap

na 13th

month pay ang mga nagtatrabaho sa kanila. Samantala, ang iba naman,

Kinapanayam: “Ang iba sa amin, kumukuha ng gulay sa gilid ng mga sapa, ilog. ‘Yung

mga gulay na tulad ng gabi, talbos ng gabi para matinda lang sa ibang bahay doon sa ano.

Para lang makakuha kami ng ilang sentimo pambili ng bigas.”

Naggugulay ang iba, nag-uuling at gumagawa ng walis ang ilan. Ngunit galing na rin sa

kanila na lahat ng ito’y hindi nakakasapat. Tuwing Tiempo Muerto’y ang pagkain nila ay

“lugaw-lugaw muna.” Tyambahan na lamang ang ginagamit na termino ng iba upang

bigyang-paliwanag ang sitwasyon ng kanilang kabuhayan sa panahong ito. Kaakibat pa

nito ang “patay na katawan” sa tinding pagtatrabaho.

Small Planters

Pagdadamo 1,000 kada 0.5 ektarya

Pamatdan (cutting) 700 kada laksa

Tanim 700 kada laksa

Talahanayan 6.3 Presyo ng Pakyawan ng Small Planters

53

Bilang mga nagsasaka, isa sa mga lohikal na mapagkukunan ng pagkain nila ay sa

kanilang mga tinatanim. ‘Di tulad sa ibang tipo ng pananim, hindi pangkonsumo ang tubo

kaya kailangan ng ibang parsel ng lupa para mapagtanima ng makakain. Sa aktwal, hindi

ito nakakamit ng ga manggagawang-bukid ng Hacienda Regalado at Hacienda Perez

dahil pinagbabawalan sila ng mga panginoong maylupang magtanim sa lupang nakalaan

sa tubo. Sa Hacienda Regalado, pinagtatyagaan na lamang nila ang mga bangin para

mapagtaniman ng kamoteng kahoy, saging, at mais ngunit napakaliit naman ng lupang ito

kung ikokompara sa bilang ng mga nangangailangan. Ang bigas na nakukuha nila sa

panahon ng Tiempo Muerto ay nanggagaling lamang sa pagsasaydline sa mga palayan.

Ang panginoong maylupa naman ay ayaw rin mabigay ng lupa para sa sariling

pagtatanim ng mga manggagawang-bukid,

Kinapanayam: “Kasi ang ganansya nila kahit sa maliit na lupa, kinuha pa rin.”

Kabilang banda, may aspirasyon ang lahat ng maggagawang-bukid na magkaroon

ng sariling lupa upang mapagtamnan. Kung mabibigyan sila ng opsyon, samu’t sari ang

nais nilang itanim tulad ng palay, mais saging, sitaw, gulay, at iba pang madaling makain.

Pinagbangga nila ang ideyang ito sa pagtatanim ng tubo dahil sa tagal ng isang taon bago

makakuha ng ani. Sa pananaw ng ilang manggagawang-bukid, maaari ding tubo ang

kanilang itanim kung walang irigasyon. Ang tumingkad na linya sa diskusyon ukol rito

ay ang kalayaan ng mga manggagawang-bukid magdesisyon kung anong pananim ang

kanilang itatanim kapag nasa kamay na nila ang lupa. Maaaring magtubo pa rin sila pero

hindi gagamitin ang lahat ng lupa para dito dahil gagamitin din ang iba para sa pang-

araw-araw na konsumo. Samantala, may lumitaw na sentimiento sa isang nanay sa

usaping ito.

Tagapanayam: “Pero kung kayo po, okay lang po ba kung kunwari tumaas ‘yung pasahod

sa tubo? O ayaw niyo na po ba talaga?”

Kinapanayam: “Ako, ayoko kasi noon, ‘yung silang 4 [na anak ko], tumulong ‘yan galing

eskwela. Umiiyak ‘yan, parang marami pang sugat. Sabi nila, ‘Nanay, ang hirap

magtrabaho sa tubo…’ mabilis magtrabaho kapag pinaiyak sa trabaho.”

Ang usaping ito ay mahigpit na kabalikat ng usaping repormang agraryo – ang

polisiyang dapat na napapairal ng gobyerno para sa mga magsasaka. Nang tinanong ang

54

mga manggagawang-bukid ng parehong asyenda, isa lamang ang lumabas na sagot – sa

tinagal-tagal ng Comprehensive Agrarian Reform Program at ang kasunod na

extention and reforms ay hindi napamahagi ang lupa sa kanila. Sa Hacienda Perez,

nagmula pa 1999 ang petisyon, at CARP beneficiary na ang mga manggagawang-bukid

mula sa pagsulong ng petisyon nila noong 2002. Hanggang matapos ang pamahalaan ng

dating presidenteng Noynoy Aquino, hindi ito umusad. Sa kasalukuyan, nasa masterlist

na sila dahil sa pag-pressure ng mga manggagawang-bukid sa DAR, lalo na nang maupo

si Rafael Mariano bilang Kalihim ng DAR. Noong una’y sinasabi ng DAR na kaya hindi

napoproseso ang lupa dahil kinukuha ng may-ari lahat ng retention land. Nang tinignan

nila ang papeles ng ibang lungsod, pinoproseso na ang lupa. Ang paliwanag ng isang

NFSW member sa erya, alam na nila sa asyenda na buo na ang retention ng mga may-ari,

ngunit maraming “hokus pokus” sa DAR. Noong 2003, nagkaroon sila ng dialogue sa

DAR, at sinabi sa kanilang ipoproseso na ang lupa. Pagkabalik nila noong 2004, pareho

ang sinasabi sa kanila. Noong 2005 at 2006, ganon pa rin. Nagkaroon ng picket-dialogue

sa DAR, sa munisipyo halos dalawang linggo, at sa DSWD para isulong ang kanilang

karapatan at humingi ng suporta. Sa kabilang asyenda naman, 2012 lamang

nakapagpetisyon ang mga manggagawang-bukid. Alam ng mga magtutubo na mayroong

CARPER sa matagal na panahon ngunit sinabi nilang salik ang pagbabago ng

panginoong maylupa kaya sila nagpetisyon. Noon, sinasabing mabait ang panginoong

maylupa – nagbibigay ng pamasko – ngunit hindi na ngayon. Sa kabilang banda, hindi pa

rin naproseso ang kanilang papels dahil erroneous kuno ang isinumite nila na petisyon,

ngunit sinabi sa kanilang iplalabas na ang inaasam na masterlist sa Enero 2017.

Labas sa legal na laban ng mga manggagawang-bukid, ang Hacienda Regalado at

Perez ay humakbang pasulong sa kanilang laban para sa lupa sa porma ng sama-samang

pagkilos. Ang Hacienda Perez ay ilang beses nang naglulunsad ng bungkalan upang

magamit ang ilang parsel ng lupa ng asyenda para mapagtaniman ng para sa sarili nilang

pangkonsumo. Taong 2013 sinimulan ang bungkalan, at 2015 ito nabawi ng panginoong

maylupa. Sa bungkalang nagsusukat na 26 ektarya, nagtanim ang mga manggagawang-

bukid ng gulay, balinghoy, at mais. Nagpadala si Atty. Muya, ang abogado ng pamilyang

Regalado, ng goons upang dahasin ang mga manggagawang-bukid. Ang mga elementong

pumasok sa asyenda ay tinago ang mukha sa bonnet at may dala-dalang mga baril.

55

Tatlong beses inatake ang komunidad. Nagpaputok ang goons paitaas na mistulang “New

Year”, at nagkagulo ang mga tao. Madaling araw, nag-operasyon na ang mga ito –

binahay-bahay na ang mga manggagawang bukid, at tinutukan ng baril. Pinagtatanong

sila kung sila ba’y parte ng grupong nagpetisyon ng lupa. Nangatwiran na lamang ang

mga manggagawang-bukid na pinasok na hindi sila parte noon. Hindi makalabas ang mga

tao, lalo na ang mga bata na sila ring na-trauma. Pinagbabaril ng armadong pwersa ang

mga binhi ng mais at sako, saka itinapon. Ngunit hindi nagpatinag ang mga

manggagawang-bukid. Nagtanim sila muli, at nang namunga na ang mga saging at mais,

nagsimula ulit i-bulldoze ng goons ito. Ikalawang beses nang i-bulldoze ang kanilang

bungkalan, ngunit sinubukang muling magtanim ng mga manggagawang-bukid. Para

hindi mapakinabangan ang kanilang pananim, bumalik ang goons tuwing anihan.

Tumakas ang ilang manggagawang-bukid papunta sa kapitan upang humingi ng

tulong, na siyang nagsabing sa mayor dumiretso. Umapela rin sila sa polisya,

Kinapanayam: “Sabi namin sa pulis na ‘Tsip, maawa naman kayo. Puntahan niyo kami

roon… Para kaming Martial Law dahil sa putukan.’ Sabi ng pulis, ‘Ay, wala pa namang

namatay diyan!’ Ang sabihin ng mga kasamahan, hindi kami uuwi kung hindi maaksyunan

ni mayor.

Nagtayo na ng kampuhan ang goons sa asyenda. Personal na inimbestigahan ito ng

mayor, at nakita niya ang sinasabing goons na pumasok sa lupain. Nakakuha ang mayor

ng 2 AK-47 at 3 M13 na baril. May nadala siyang 3 goons, pinagtapat sila sa mga

manggagawang-bukid, at si Atty. Muya. Humingi ng patawag ang abogado, at bumalik

ang mga manggagawang-bukid para magbungkal. Sa pagkakataong ito, na-bulldoze muli

ang kanilang pananim sa panahon ng anihan. Ayon sa kwento,

Kinapanayam: “[Dahil] sa huling ginawa nila sa amin, parang pino-phobia na ang mga

kasamahan ko. Sa tanim naming mga saging, may gumagapang na goons o army. Tapos

merong may dala na naka-bonnet, diyan ako natakot.”

Habang ang karamihang kababaihan ay nagtatanim ng saging, sinasabayan ito ng

pagbubunot ng goons. Binabastos pa ang kababaihan. Ang iginigiit ng mga

manggagawang-bukid, hindi nila kinukuha ang lupa ngunit kailangan munang sagutin ng

may-ari ang mga bayolasyon niya sa mga manggagawa. Binalikan ng kinapanayam ang

56

naging diskusyon sa National Labor Relations Commission ukol sa iginigiit ng mga

manggagawang-bukid na pagbabayad sa kanila ng aryendador na hindi raw babayaran

dahil “nasa kanila” na ang 8 ektaryang lupa.

Ang naging resolusyon, bagaman litaw ang pamumwersa ng mga elementong ito

sa komunidad, ay magkaroon ng areglo kay Atty. Muya. Sinabi ng mayor na tutulong na

lamang siya na mabigyan ng kaukulang benepisyo ang mga manggagawang-bukid, at ang

lupang kanilang ginawang bungkalan ay iproseso na lamang sa DAR. Tingin ng mga

manggagawang-bukid, isa itong solusyon para mapaalis na ang goons sa asyenda. Sinabi

naman ng DAR sa mga manggagawang-bukid ay ima-master list na sila at mag-o-

oathtaking ngunit “hindi ito madali” na kinwestyon ng din dahil matagal na itong

sinasabi sa kanila ngunit walang napapagtagumpayang pagsulong. Nagkaroon ng plano

ang mga manggagawang-bukid na pagkatapos ng sunod na tapasan ng tubo, bubungkalin

nila ang lupa habang hinahanda ang papeles na isasagot sa aryendador dahil nawawalan

na sila ng hanapbuhay. Giit ng mga manggagawang-bukid, may kailangan pang bayaran

ang may-ari na 4.5 milyon na separation pay sa kanila, at kailangang dinggin ang

kanilang laban sa lupa dahil sa tinagal-tagal ng pagtatrabaho nila sa lupa. Dagdag pa nila,

tanging mabibigat na trabaho lamang ang pinapatrabaho sa kanila. Bukod sa kulang ito

para tugunan ang pangangailangan ng mga pamilya, napakahirap pa nito kaya napagtanto

ng ilan na kailangan nila ng sariling lupa upang sumapat ang pang-araw-araw.

Nawalan na ng tiwala ang mga manggagawang-bukid sa barangay dahil tingin

nila’y takot ang kapitan sa aryendador. Sa kanilang kawalang-tiwala, umuusbong ang

iba’t ibang pagsisikap upang magtulungan ang bawat isang manggagawang-bukid. Isang

halimbawa ay sa larangan ng medisina. Pinasaringan ng mga manggagawang-bukid ang

pagkukulang ng PhilHealth na tugunan ang kanilang pangangailangang medikal kung

kaya’t nagtataguyod sila ng taniman ng herbal medicine na pinagtutulungan ng lahat.

Sa Hacienda Regalado, mayroon ding karanasan sa karahasan ang mga

manggagawang-bukid noong 2014 dahil sa petisyon nila at sa pagbubungkalan nila. Ayon

sa mga manggagawang-bukid, hindi nila sinira ang tubo kundi nagtanim lamang sila sa

gitna ng iilang piraso. Nagdala raw ng private goons si Atty. Muya, at may nabaril na

anak ng manggagawang-bukid. Para mapaalis ang goons, nagmobilisa ang mga

57

manggagawang-bukid sa bahay ng may-ari nang matagal na panahon hanggang mapaalis

ang goons. Ngayon, hindi na ito tinataniman ng mga mga taga-Regalado dahil sa naging

dialogue nila kung saan sinabi ng administrayon sa kanilang bibigyan sila ng 5 ektarya

ngunit hanggang sulat na lamang iyon dahil ayaw kuno ni Atty. Muya. Hinayaan na

lamang nila ito, ayon sa presidente ng NFSW sa Hacienda Regalado, dahil natakot na ang

kasamahan nila.

Sa harap ng matinding hirap dulot ng karahasan ng pasahod at armadong pwersa,

nananatili ang aspirasyon ng mga manggagawang-bukid para sa lupa bilang solusyon sa

kanilang problema.

Kinapanayam: “Sana may lupa tayo para may pangkabuhayan tayo. Diyan tayo siguro

makakain tayo ng maayos, makapagpaaral sa mga anak… Kasi programa na ‘yan ng

gobyerno na dapat ang mag-uuma, may lupa. ”

Analisis ng Datos

Ang natural na siklo ng tubo na tumatagal ng isang buong taon na nahahati

lamang sa dalawang panahon – anim na buwang kabyawan at anim na buwang walang

trabaho – ay matagal nang problema sa partikular na pananim na ito sa ilalim ng sektor

ng agrikultura. Gayunpaman, kahit na tanda ng unang tubuhan ang kaalaman na

nawawalan ng trabaho ang mga manggagawang-bukid matapos ang anim na buwan,

hanggang ngayon ay walang natatanggap na suporta ang mga pamilya ng

manggagawang-bukid sa panahon ng Tiempo Muerto, o ang panahon na walang trabaho

sa mga tubuhan. Sa gantong kondisyon, napipilitan ang maraming manggagawang-bukid

na sumabak sa iba’t ibang trabaho tulad ng pagtutubo sa small planters, paggugulay,

pangingisda, at iba pa para lamang makaraos sa araw-araw. Marami mang madiskubreng

paraan ang isang manggagawang-bukid upang may makain o maibenta, ang mga

saydlayn na ito ay hindi sumasapat para mabuhay ang kanilang pamilya sa panahong ito.

Sa panahong ito, napipilitang pumasok sa tubuhan ang maraming kabataang dapat ay

nag-aaral pa ngunit mas kinakailangan ang ambag nila sa pinansya ng pamilya kung

kaya’t tumitigil sila sa pag-aaral, o ‘di kaya’y maging palaliban sa klase. Puno ang mga

58

pamilya ng kwento kung papaano nila pinagkakasya ang ilang takal ng bigas para sa

buong pamilya sa loob ng isang linggo.

Ang hindi matapos-tapos na problema sa pagkain ng mga manggagawang-bukid

ay hindi nakikita sa datos ng lokal na gobyerno ukol sa seguridad sa pagkain. Ayon sa

mga natatanggap na ulat ng Office of the Provincial Agriculturist (OPA), higit 90% food

secure ang Negros Occidental. Bagaman kwestiyunable ang praktikalidad ng datos na ito

sa konteksto ng Hacienda Perez at Hacienda Regalado, tinukoy naman sa panayam sa

OPA na maraming balakid upang makamit ng mga larangang rural ang seguridad sa

pagkain – ilan dito ay politikal na pagbabara sa pondo para sa agrikultura, at behavioral

sa parte ng mga manggagawang-bukid.

Kabalintunaan ang klasepikasyon ng realidad na ito: ang mismong mga

manggagawang-bukid na nagbubungkal sa lupa ang hindi makapagtanim sa lupa para sa

kanilang pang-araw-araw. Kung mayroon mang mapagtatamnan ng saging at kamote ay

napakaliit na lupa. Ang mga aryendador na napakalaki ang ganansya sa malawak na

tubuhan ay hindi pumapayag na makapagtanim ang mga manggagawang-bukid ng ibang

pananim. Kaya ang usapin ng seguridad sa pagkain ay dapat tignan sa isa pang anggulo –

maaaring balakid sa pagkamit nito ang pagpapanatili ng malalawak na plantasyon ng tubo

dahil nawawalan ng lupa para sa mas praktikal na pananim. Matatalakay ang ukol sa

kawalan ng lupa sa susunod na mga parte.

Bukod sa usapin ng panahon ng walang trabaho sa mga asyenda, lumalabas sa

datos na kailangan din kwestiyunin kung magkano ang nakukuha ng mga

manggagawang-bukid, at ang paraan ng pasahod sa kanila. Sa ilalim ng sistemang

pakyaw, binabarat ng mga aryendador ang bayad sa mga manggagawang-bukid dahil

kada piraso o tipo ng trabaho ang pagtatakda ng presyo. Ibigsabihin, walang makukuhang

sahod ang isang manggagawang-bukid sa isang araw kung hindi nito matapos ang quota,

at magiging mas maliit naman ang sahod habang dumarami ang nagtutulungan upang

matapos ang trabaho. Mapabilis man ang pagtapos sa trabaho, lumiliit naman ang sahod.

Sa puntong ito, tumitingkad ang pahayag ng isang kinapanayam na “estilo” nga ng may-

ari ng lupa ang sistemang pakyaw upang makaganansya ng higit pa mula sa paggawa ng

mga manggagawang-bukid. Pinipilit ng pakyawan na maging mabilis ang pagtatrabaho

59

ng mga manggagawang-bukid, habang napapanatili sa napakababang antas ang pasahod

sa kanila. Bukod pa rito, tuwing ika-labinlimang araw lamang matatanggap ng

manggagawang-bukid ang sahod niya. Dahil sa baba ng sahod, nauubos agad ang

pinansya ng mga pamilya kaya napipilitan ang karamihan na utangin ang panggastos sa

susunod na linggo. Dahil sa relatibong tigil sa pagbuti ng ekonomya ng mga

manggagawang-bukid, malaki ang tsansang hindi mabali ang siklo ng pag-utang na ito ng

mga manggagawang-bukid. Dagdag pa sa kanilang hirap ay ang interes sa pinapautang

ng administrasyon at ang mataas na patong sa mga produkto. Kaugnay nito, maaaring

maging negatibo pa nga ang araw-araw na take-home pay ng mga manggagawang-bukid

dahil sa pag-aawas ng utang mula sa sahod ayon sa isang kasong pag-aaral nina Arada,

Besana & Dayrit (2016).

Kung titignang ang buong larawan ng takbo ng buhay ng pamilya ng

manggagawang-bukid, tila isang ‘di maiiwasang kapalaran para sa kabataan ang

magtrabaho sa tubuhan sa mababang edad pa lamang. Bagaman pinagbabawalan ang

pagtatrabaho ng kabataan sa tubuhan, napipilitan pa rin silang tulungan ang kanilang

magulang upang may ipangkain. Dahil sa pananatili ng kagutuman bilang primaryang

kalbaryo ng mga pamilya, hindi mapapagpatuloy ng kabataan ang pag-aaral lagpas sa

hayskul. Pumapasok ang mga ito bilang kasambahay o ‘di kaya’y maghahanap ng

trabaho sa lungsod. Karamihan ay nagiging manggagawang-bukid din tulad ng kanilang

mga magulang. Dahil sa hindi pag-unlad kahit sa tinagal-tagal ng kanilang puspusang

paggawa sa tubuhan, nagkakaroon ng siklo ng pag-aanak ng manggagawang-bukid ng

manggagawang-bukid din.

Kailangang puntuhan na sa pangkalahatang palagay sa pagtatrabaho, arawan ang

dapat na paraan ng pasahod sa mga manggagawa. Sa kaso ng mga manggagawang-bukid

ay hindi ito nasasakatuparan. Sa katunayan, naglalabas ang DOLE ng pakyaw rates

upang maregularisa ang pakyawan sa mga plantasyon. Ang pagtanggap ng DOLE mismo

na mayroong sistema ng pasahod na ganto ay problematiko dahil binibigyang-katwiran

lamang nila ang pananatili nito imbis na ipanukalang gawing arawan ang paggawa sa

tubuhan, at hindi rin naman lubog ang DOLE sa kalagayan at hirap ng mga gawain sa

tubuhan ayon sa ilang kinapanayam.

60

Kung ikokompara ang sinabi ng DOLE National Wages and Productivity

Commission (2016) na dapat na nakukuha ng mga manggagawa sa mga plantasyon na

minumum na sahod, na nasa P266.50, ang nakukuha lamang ng mga manggagawang-

bukid sa Hacienda Perez ay P142.86 kada araw kung maaabot niya ang P1,000 kada

linggo; ngunit, kung hindi, maaaring P100 lamang kada araw (balikan: pahina 15 ng

Kabanata IV). Hindi man lamang magkalapit ang mga numerong ito. Kahit ang

maksimum sa karanasan ng mga manggagawang-bukid ay kulang ng higit P100 sa

minimum na pasahod ayon sa gobyerno. Madaling masabi na bagaman mayroong

gantong pagtutukoy ang gobyerno, tokenistiko ang numerong ito dahil sa hindi

pagmamateryalisa sa mga komunidad. Kahit sa ibang asyenda na labas sa Hacienda

Regalado at Hacienda Perez ay hindi tumatapat sa minimum wage ang pasahod sa mga

manggagawang-bukid tulad ng sa Hacienda Cumabat, Silay City; at, Hacienda San

Antonio, Escalante City (Arada, Besana & Dayrit, 2016). Sa kabilang banda, ang aktwal

na datos mula sa dalawang asyenda pati na ang tinakdang minimum wage sa mga

plantasyon ay katiting lamang kung itatapat sa sinasabi ng IBON Foundation (2016) na

nakabubuhay na sahod para sa isang pamilya na P1,096 para sa pang-araw-araw (balikan:

pahina 16 ng Kabanata IV).

Kung gagamit ng economic tool upang sukatin ang kahirapan, maaaring gamitin

ang total poverty gap (TPG) upang makita ang pinagsama-samang diperensya ng poverty

line sa aktwal na sahod (Todaro & Smith, 2015). Gagamitin ang kasalukuyang poverty

line ng Pilipinas na P60 noong 2015 para sa food at non-food na pangangailangan ng

indibidwal, o P302 para sa pamilya ng lima (Nicavera, 2017).

61

Ayon sa nakalap nina Arada, Besana & Dayrit (2016) sa Hacienda Regalado1,

Bilang ng

Residente Aktwal na Sahod

kada araw (Yi)

Diperensya ng Aktwal na Sahod

at Poverty Line para sa pamilya

(Yp – Yi)

1 52.73 249.27

2 106.67 195.33

3 119.47 184.53

4 86.67 215.33

5 86.67 215.33

6 106.67 195.33

7 106.67 195.33

8 106.07 195.93

9 86.07 215.93

TPG = 1,862.31

Ang TPG na nakompyut ay simpleng nilalarawan ang kinakailangan na sahod na

idaragdag sa 9 indibidwal mula sa Hacienda Regalado upang makamtan nila ang pag-

angat sa poverty line na tinakda ng gobyerno. Samantala, kung titignan ang TPG para sa

indibidwal, abot sa P211 ang kinakailangang maidagdag sa kada tao upang sa araw-araw

ay hindi maging mahirap. Kung titignan, doble ito ng arawang sahod ng mga

manggagawang-bukid. Pinapakita lamang nito ang kalayuan ng mga manggagawang-

bukid sa pagkamit ng kaunlaran ng pamilya sa batayan ng gobyerno mismo. Ibang usapin

__________

1 parte ang mananaliksik sa nangalap ng datos na ito; maaaring makita ito sa Apendiks

62

naman kung ang ginamit na pamantayan ay sa IBON Foundation dahil higit na mas

mataas ito.

Isang lumitaw na punto ukol sa pasahod ay ang pagkakaiba ng sahod ng babae sa

lalaking manggagawang-bukid. Sa unang pangangatwiran ng administrasyon ng asyenda,

ito kuno ay dahil sa bayolohikal na salik sa pagtatrabaho, ngunit ang primaryang dahilan

ng pagsibak sa kababaihan sa arawang trabaho at ang mababang pasahod sa kanila ay

nanggaling sa pagrereklamo ng kababaihan sa DOLE dahil sa mababang pasahod ng mga

Perez sa kanilang mga manggagawang-bukid. Sa mga susunod na argumento

mamumukadkad ang implikasyon ng mga politikal na kiskisan sa ekenomikong kaayusan

ng parehong asyenda. Balik sa usapin ng kasarian, buhay pa rin sa Hacienda Perez ang

diskriminasyon sa kababaihan sa larangan ng paggawa.

Hindi natatamasa ng mga manggagawang-bukid ang mga benepisyon na para sa

kanila tulad ng SSS at PhilHealth. Sa katunayan, 5% lamang ng mga manggagawang-

bukid sa tubuhan sa Negros ang nakakakuha ng benepisyo ng SSS (Unyon ng mga

Manggagawa sa Agrikultura, 2016). Kahit 13th

month pay ay hindi sila nabibigyan.

Pinapabayaan lamang ng administrasyon ang mga nagkakasakit at naaaksidente.

Bagaman matagal nang umiiral ang Social Amelioration Program, na para kuno sa

tulong-pinansyal sa mga pamilya ng mga manggagawa ng asukal lalo na tuwing

pagtatapos ng kabyawan, walang banggit ang mga manggagawang-bukid tungkol dito.

Kung mayroon naman silang nakukuha, nananatili ang pangkalahatang kalagayan ng mga

pamilya na kapos pa rin. Kahit ang OPA, sinasabi na hindi nito nakikita na bumabalik sa

mga manggagawang ng asukal ang pondo para sa kanila. Suportado ito ng ginawang

pakikipanayam ni Mariveles (2014) ng PCIJ na hindi sumasapat ang pasahod para sa

isang kilo ng bigas sa isang araw habang wala, o kulang pa rin ang binibigay na tulong ng

gobyerno lalo na sa panahon na nasa “purgatoryo” ang mga manggagawang-bukid –

tuwing Tiempo Muerto. Sa gayon, maaaring masabi na dahil sa total na kawalan ng

nararapat na suporta sa mga manggagawang-bukid sa tubuhan lalo na sa Hacienda

Regalado at Hacienda Perez, bigo ang programa ng gobyerno na suporta para sa mga

manggagawang-bukid sa tubuhan.

63

Ang binanggit ng mga manggagawang-bukid na sahod na sana’y sasapat sa isang

araw ay nasa P300-500. Kasama na raw dito ang lahat ng gastusin mula pagkain

hanggang tubig at koryente. Hindi ito kalayuan sa diskusyon sa Rebyu ng Kaugnay na

Literatura (balikan: pahina 15 ng Kabanata IV) ukol sa panawagan ng Kilusang Mayo

Uno na pagtatalaga ng pambansang pagpapataas sa sahod hanggang P16,000 kada

buwan, o higit P500 kada araw.

Labas sa usapin ng sahod, napapatunayan ng mga biswal na mapa ng Negros,

partikular sa Murcia, na nakasandig pa rin ito sa ekonomyang plantasyon na siyang

pinuntuhan isang dekada nang nakalipas (World Wildlife Fund, 1998) (balikan: pahina 14

ng Kabanata IV). Sa napakalaking lupaing nakalaan para sa tubo, ayon sa Ikaapat na

Kabanata (p. 16), nananatili ang kontrol ng iilang malalaking planter na binebenta ang

nakukuhang tubo sa iilang naglalakihang ilohan sa loob ng rehiyon (Braza 2016). Ang

422,500 na ektarya (Sugar Regulatory Administration, 2012) ay pinaghaharian ng iilan sa

napakatagal nang panahon, tulad ng sa sistemang enkomienda at sistemang asyenda

(Constantino, 1975) (balikan: mga pahina 16-18 ng Kabanata IV). Katunayan lamang ito

na mayroong monopolyo sa lupa at sa mismong industriya ng asukal. Ang hindi

kompetitibong industriya ng asukal, sa termino ng mga ekonomista, ay maaaring isa sa

mga dahilan ng kakayahan ng iilang mga tao upang takdaan ang mababang pasahod sa

mga manggagawang-bukid. Sa pagpapanatili ng mga asyenda sa kasalukuyang sistema,

napanatili rin ang relasyon sa produksyong nanaig ilang daantaon na ang nakalipas:

ginagamit ng mga nagmamay-ari ng lupa ang lakas-paggawa ng mga magsasaka upang

makakuha mataas na tubo. Nasaad na ng datos ng presyo ng paggawa sa mga asyenda sa

kasalukuyan na kulang na kulang sa pang-araw-araw na matiwasay na buhay ang

realidad. Tulad ng mistulang pagnanakaw na ito sa mga sakada noon, ang malaking tubo

mula sa produkto ng mga manggagawang-bukid ngayon, o ang pyudal na pananamantala,

ang nagpundar sa bayan tulad ng Bacolod na hindi naman nakakapagprodyus ng sariling

pagkain.

Sa tagal ng pananatili ng CARP bilang opisyal na polisiya para sa repormang

agraryo, hindi nabigyan ng lupa ang mga manggagawang-bukid na ilang dekada nang

binubungkal ang lupa. Bagaman pinoproseso nila ito sa kasalukuyan, hindi maaaring

64

itakwil ang katotohanang mabagal ito relatibo sa 20 taon ng CARP. Sumasang-ayon ang

nakalap na datos sa pahayag na nananatiling walang sariling lupa ang mayorya ng mga

magsasaka (Guerrero, 1970). Dahil sa primaryang problema ng kawalan ng lupa na

pinapatibay naman ng kabiguan ng gobyernong ibigay ito sa mga magsasaka, hindi

kataka-taka kung nagkakaroon ng maraming pagkilos ang uring ito, sa iba’t ibang porma,

upang makamtan ang kanilang batayang karapatan – hindi lamang sa lupa at kabuhayan,

kundi pati na rin sa kalusugan, pagkain at edukasyon bilang kaugnay ng mga nauna

(balikan: diskurso ng malapyudalismo sa Kabanata IV sa mga pahinang 11-22).

Kitang-kita ang aspirasyon ng mga manggagawang-bukid para sa sariling lupa

upang magamit sa sariling pangkonsumo. Sa kanilang perspektiba, ito ang ultimong

makakaresolba sa kanilang ekonomikong pagkalugmok. Kung titignan, ang gantong

hangarin nila’y primaryang nagmumula sa pagkalugmok nila bilang mga sahurang

magsasaka sa mga asyenda, at kakulangan sa pagkain. Inanak ng sitwasyong ito – ng

lubusang kagutuman at kahirapan – ang politikal na pakikibaka ng mga manggagawang-

bukid upang mapasakanila ang lupang matagal na nilang binubungkal. Sa parehong

asyenda’y makikita ang pagkilos ng mga manggagawang-bukid bagaman nagkakaiba sila

sa karanasan. Sa Hacienda Regalado, ang kanilang pagpupunyaging magtanim sa gitna

ng tubuhan ay binalikan ng militarisasyon mula sa administrasyon. Kahit na

napagtagumpayan nilang mapalayas ang mga dumating na pribadong armadong pwersa,

relatibong humina ang pagkilos nila dahil sa tinukoy ng lider na takot. Sa ngayon ay

umaasa sila sa pamamahagi ng lupa sa ilalim ng pamumuno ni Sec. Mariano sa DAR.

Ganunpaman, nananatiling nakatayo ang balangay ng NSFW sa Hacienda Regalado. Sa

Hacienda Perez naman ang mas maraming praktika sa bungkalan dahil sa ‘di-papatinag

na aktitud ng mga manggagawang-bukid kahit na ilang beses silang hinahadlangan ng

bayarang hukbo ni Atty. Muya. Ang mga nagmamay-ari ng mga asyenda, tulad na

lamang ng mga Regalado at Perez, ay nagagamit ang yaman mula sa asukal upang

dominahin ang politika sa paraan ng militarisasyon sa isang banda, at sa legal na pagtugis

sa katayuan ni Atty. Muya. Pinapatunayan nito ang nananatiling kontradiksyon sa pagitan

ng mga naghaharing-uring panginoong maylupa, ang may kontrol sa pwersa ng estado, at

ng mga magsasaka, bilang pinakamarami sa lipunan, upang mag-agawan ng

kapangyarihang pampolitika na nagtatakda ng kaunlaran sa mananalong pwersa (Taruc,

65

1981) (balikan: pahina 22 ng Kabanata IV). Malaking pahayag ang kanilang planong

pasukin muli ang asyenda matapos ang kabyawan upang gawing bungkalan ang lupa.

Maaaring mahinuha sa patuloy na pagpupunyagi ng mga manggagawang-bukid sa

Hacienda Perez na ito na lamang ang natitirang opsyon para sa kanila upang magpatuloy

ang kabuhayan at mapaunlad pa ito. Sa daan naman ng panahon, nakapagtayo na sila ng

maliit na taniman ng medisina na kolektibong sinasaka. Sila rin ay nakaabang sa

pagpoproseso ng papeles nila sa DAR, ngunit, gumagawa pa rin sila ng paraan upang

magamit na ang lupang dapat ay naibigay na sa kanila dati pa.

Ang karanasan ng dalawang asyendang ito ay naaayon sa kondisyon ng

monokultura ng tubo, at sa pakikibakang masa ng mga manggagawang-bukid. Dahil sa

kahirapang dulot ng kawalan ng lupa, kawalan ng karapatang makapagtanim ng pagkain,

at militarisasyon, nag-organisa ang mga apektado upang kolektibong isulong ang

kanilang interes.

66

VII. ANG SOCIAL AMELIORATION PROGRAM

Bagaman walang naging pagbabanggit ang mga manggagawang-bukid ukol sa

programa ng gobyerno para sa kanilang pagpapaunlad, minabuti ng mananaliksik na

idagdag ang seksyon na ito upang mabusisi ang tanging programang pangkagalingan

(welfare program) na nakatuon sa sektor ng asukal, espesipiko sa mga manggagawa sa

tubuhan at ilohan. Ito ang paksang pinanggalingan ng mananaliksik, na rekisito sa

Development Studies 190 o praktikum ng programa, sa pagpili ng sabjek ng tesis na ito.

Sa kabanatang ito ay ilalahad muli ng mananaliksik ang mga naging susing resulta ng

naging pag-aaral ng grupo sa Social Amelioration Program (SAP), tulad ng mga datos at

panayam sa mga susing taong nagpapatupad ng SAP.

Kasaysayan ng Social Amelioration Program

Unang programang naglalayong ipamahagi ang parte ng tubong nakukuha ng

industriya ng asukal sa mga manggagawa nito ay ang Republic Act No. 809, o Sugar Act

of 1952. Sa ilalim nito, 3% ng produksyon ng asukal ay dapat maibalik sa mga

manggagawa. Pinatupad ito sa tatlong distrito ng ilohan: (1) Binalbagan-Isabela Sugar

Company (BISCOM); (2) Southern Negros Development Corporation (SONEDCO); at,

(3) San Carlos Milling Company. Pinagkasunduan sa RA 809 na ang makukuhang tubo

mula sa pagtaas ng shares ng mga planter ay paghahatian ng planter at kanyang mga

manggagawa sa plantasyon (DOLE, 2015). Ituntungan ito ng pagpapatupad ng Social

Amelioration Program noong 1974 sa implementasyon ng Presidential Decree No. 621 na

nagpataw ng P1.00 tax para sa stabilization fee kada pikul ng asukal. Mismong planters

ang nagmungkahi ng programang ito upang maangat sa laylay ang mga manggagawa

(DOLE, 2014). Kasunod nito, taong 1969 nang ginamit ng National Congress of Unions

in the Sugar Industry of the Philippines (NACUSIP) ang dahilan ng pagtaas ng presyo ng

produksyon upang taasan ang presyo ng asukal sa lokal na merkado mula P25 kada pikul

tungong P31 kada pikul, na sinang-ayunan ng dating Pangulo Ferdinand Marcos. Parte

dapat ng naging pagtaas ng presyo ay mapupunta sa mga manggagawa (Braza, 2016).

Natigil lamang ang SAP sa dekada ’80 nang bumagsak ang presyo ng asukal sa

pandaigdigang merkado. Malaki ang naging epekto nito sa lokal na sektor ng asukal dahil

nakatuon na ito sa pag-eeksport (Braza, 2016).

Ang kasalukuyang porma ng SAP ay sa pagpapatibay ng dating Pangulo Corazon

Aquino sa pagpirma niya sa Republic Act No. 6982, o ang Sugar Amelioration Act of

1991 (DOLE, 2015). Ang layunin nito ay ang mga susunod: (1) dagdagan ang kita ng

mga manggagawa; (2) pondohan ang mga programa pangkabuhayan at ia pang

pagkakakitaan para sa mga pamilya ng mga manggagawa; (3) isulong ang kagalingan ng

manggagawa; at, (4) pataasin ang partisipasyon ng mga may-kinalaman sa paggawa ng

mga desisyon at polisiya kaugnay ng kaunlaran ng manggagawa. Sa unang taon ng SAP

67

ay nakatakda sa P5 kada pikul ang singil. Ang makukuhang pondo mula sa paniningil ng

P10 kada pikul sa kasalukuyan ay hinahati sa iba’t ibang larangan (DOLE, 2014).

Talahanayan 7.1 Social Amelioration Fund

Pinakamalaking bahagi ng Social Amelioration Fund (SAF) ay para sa cash bonus

sa mga manggagawa (80%), samantala ang natirang porsyento ay napupunta naman sa

programang sosyoekonomiko (Socio-Economic Program Related Fund) tulad ng

benepisyo para sa mga namatay, buntis, gastusin ng Sugar Tripartite Council, District

Tripartite Council, at Bureau of Workers with Special Concerns, at mga proyektong

sosyoekonomiko (DOLE, 2014). Lahat ng mga ito ay ang Department of Labor and

Employment ang nangangasiwa maliban sa mga proyektong sosyoekonomiko na ang

Sugar Industry Foundation, Inc. (SIFI) naman ang tinayo ng gobyerno upang pangunahan

(Braza, 2016).

Katotohanan ng Social Amelioration Program

Noon pa man ay aminado na ang gobyerno na hindi natatanggap ng mga

manggagawang-bukid at manggagawa sa ilohan ang hati nila mula sa kita ng industriya

(Braza, 2016). Ayon sa naging pananaliksik nina Arada, Besana & Dayrit (2016), ang

dapat na nakukuha ng mga manggagawang-bukid sa tubuhan ay papatak sa P400-P500

subalit ang nakukuha lamang ng karamihan ay kasingbaba ng P2 kada anihan. Ayon sa

panayam nila sa DOLE Regional Office, nakabatay ang binibigay na cash bonus sa

buwanang sahod kaya kung mas mababa ang nakukuha mong sahod, mas mababa rin ang

80%

5% 3%

3% 9%

Social Amelioration Fund

Cash Bonus

Death Benefit Program

Maternity Benefit Program

Administrative Expense Fund

Socio-economic Projects

68

bonus. Lumabas naman sa datos ng mga mananaliksik na ang mga manggagawang-bukid

na relatibong mataas ang sinasahod (P1000+) ay napakaliit pa rin ng nakukuhang cash

bonus mula sa SAP. Sa gayon, nakikita na ang proseso ng pamamahagi ng Cash Bonus

Fund ng SAP ay maanomalya. Dagdag pa rito ang kawalang-impormasyon ng mga

manggagawang-bukid ukol sa pagkwenta ng makukuhang cash bonus at sa mismong

programa ng SAP. Isang malaking butas sa programa na nakita ng mga mananaliksik ay

ang puntong dumadaan sa at mismong planter ang nagpapamahagi ng cash bonus sa mga

manggagawang-bukid – isang ‘di kinakailangang hakbang sa distribusyon ng benepisyo

dahil sa malaking potensyal na ipitin ng planter ang pera. Sa ibang mga asyenda naman,

tuluyang walang natatanggap na cash bonus mula sa SAP ang mga manggagawang-

bukid, lalo na ang mga sakadang manggagawang-bukid (Arada, Besana & Dayrit, 2016).

Para naman sa mga nakakakuha ng bonus, walang tulong o kaunlarang naaabot ang

binibigay sa kanila. (Braza, 2016).

Mayroon nang tumataginting na P286.3 milyon na hindi napapamahaging Cash

Bonus Fund. Walumpung porsyento ng hindi napamahaging pondo ay para sa maliliit na

magsasaka Ilan sa mga binanggit ng SIFI na dahilan ng problemang ito ay ang mga

sumusunod:

1. Huli na nilalabas ng mga ilohan ang CBF kung kaya nakaalis na ang mga

sakada (migrant workers) bago ito maibigay sa kanila;

2. Hindi o huling pagpapasa ng mga planter ng payrolls para sa likidasyon –

dahilan ng hindi paglalabas ng CBF sa susunod na panahon; at,

3. Hindi na kinukuha ng mga manggagawang-bukid ang cash bonus dahil sa

kaliitan nito (Braza, 2016).

Sa usapin naman ng benepisyo, karamihan ay hindi alam ang pagkakaroon ng

gantong programa ng gobyerno. Sa mga nakakaalam naman, napakabagal ng

pagpoproseso ng aplikasyon bukod sa mga pamantayang mahirap kamtin (Arada, Besana

& Dayrit, 2016). Ayon sa ilang panayam ng mga sumubok kumuha ng benepisyo sa

panganganak, mas mataas pa ang gagastusin sa paglalakad ng aplikasyon kaysa

makukuha na P3,000 lamang. May bias naman sa work-related accidents ang death

benefits ng SAP dahil sa diin nito ang maaari lamang makakuha ng benepisyo ay ang

nagtrabaho sa kasalukuyang milling nang 3 buwan na tuloy-tuloy. Malaki ang problema

rito dahil marami sa mga manggagawang-bukid ay may sakit na lumalala sa daan ng

panahon, o kronik na mga sakit. Kahit ilang taon na silang nagtatrabaho sa tubuhan, kung

namatay sila sa panahon na hindi sila nakapagtrabaho nang 3 buwan, hindi na sila

mabibigyan ng benepisyo. Sa kabilang banda, eksklusibo naman ang nagiging

benepisyaryo ng mga programang sosyoekonomiko ng SIFI dahil ang mga komunidad sa

ilalim ng CONFED, PANAYFED, LUZONFED, at PSMA lamang ang kanilang

69

sineserbisyuhan. Nakabatay rin sila sa rekomendasyon ng mga planter kung kaya’t mas

hindi nabibigyang-pansin ang mga komunidad na nagpepetisyon sa kanilang lupain dahil

siguradong hindi pabor ang planter sa mga manggagawang-bukid.

“Dahil na rin sa apilyasyon nito sa mga malalaking asosasyong pinapamahalaan ng

pinakamalalaking sugar barons, hindi rin ito humihiwalay sa interes at programang nais

ng mga asosasyong ito. Kulang ang SIFI sa paglubog sa isyu ng pagpapasahod sa mga

manggagawang bukid sa tubuhan na pinakanaghihirap sa buong industriya (Arada,

Besana & Dayrit, 2016).”

Mismong ang Chief Operation Officer Edith Villanueva na ng SIFI ang nagsabi sa

mga mananaliksik ang malaking problema sa pagpapatupad ng SAP sa konteksto ng

proyektong pangsosyoekonomiko ay ang hindi pagbibigay ng gobyerno ng pondo sa

kanila sa kabila ng sinasabi ng batas na pagtu-turn over ng hindi napamahaging CBF sa

kanila tuwing matapos ang tatlong taon ng pagkaantala nito (Arada, Besana & Dayrit,

2016).

Kung pagkokomparahin ang resulta ng mga mananaliksik sa datos ng Unyon ng

mga Manggagawa sa Agrikultura (2016), kahit sa mga tubuhan sa labas ng Negros ay

hindi nabibigyan ng ameliorasyon ang mga manggagawang-bukid.

“In Bukidnon, OGYON reports that farm workers do not receive amelioration bonuses,

instead the employers merely organize outings or Christmas parties. In Batangas,

KAISAHAN reports that the cash bonus funds (CBF) are withheld by millers and planters

and never reach the farm workers, especially since 80% of those who perform the

heaviest tasks are sakada or migrant sugar workers.”

Kita mula sa mga ito na ang Social Amelioration Program ay hindi nakatulong sa

sitwasyon ng mga manggagawang-bukid; taliwas sa layunin nito na nakasaad sa saligang

batas. Nakikita ng mga manggagawang-bukid na ang SAP, dahil sa pagkilala nito sa

kahirapan ng sektor ng asukal, ay pinapatibay pa ang pyudal na sistemang patronage sa

pagitan ng manggagawang-bukid at panginoong maylupa (Unyon ng mga Manggagawa

sa Agrikultura, 2016). Sa gayon, may pangangailangan na ikampanya ang pamamahagi

ng Social Amelioration Fund na sa matagal nang panahon ay iniipit ng mga namamahala

(Arada, Besana & Dayrit, 2016).

70

VIII. KONKLUSYON

Kakulangan ng lupa ang primaryang problemang kinakaharap ng mga

manggagawang-bukid dahil dito nag-uugat ang samu’t saring pasakit sa kanilang buhay.

Hindi makapagtanim ng pagkain ang mga manggagawang-bukid dahil wala silang

sariling lupa. Nakapailalim sila sa ekonomikong kontrol ng mga aryendador sa usapin ng

sahod dahil hindi sa kanila ang lupang kanilang sinasaka. Nalulugmok ang mga pamilya

tuwing Tiempo Muerto dahil lahat ng lupa ay nakalaan lamang sa tubo; wala nang ibang

pananim. Hindi makapagpatuloy sa pag-aaral ang kabataan dahil sa sistemang

nagpapanatili sa kanila bilang mga manggagawang-bukid. Bagaman ang orihinal na

sabjek ng pananaliksik ay monokultura ng tubo, hindi ito maaaring mapaghiwalay sa

usapin ng monopolyo sa lupa dahil ang nagpapatupad ng monokultura ay ang mga

panginoong maylupa mismo. Sa gayon, ang mapagpasya sa papatubuin sa lupa ay kung

sino ang nagmamay-ari nito.

Ang kasaysayan ng lupa sa Hacienda Regalado at Hacienda Perez ay tulad ng

maraming lupain sa Pilipinas kung saan pinaghaharian ng iilang indibidwal habang

binubungkal ng sanlaksang magsasaka. Hindi mahalaga ang numero ng uring

magsasakang pinagyaman ang lupain dahil sa kakayahan ng mga panginoong maylupa na

panatilihin ito sa kanilang mga kamay. Dahil sa katangian ng tubo bilang isang cash crop,

mula noon hanggang ngayon, ito ang pinapanatili ng mga panginoong maylupa sa

kanilang lupain upang makakuha ng malaking kita. Makikita ito sa datos sa anggulong

bagaman sakdal-dusa na ang mga manggagawang-bukid dahil sa katayuan ng produksyon

at pasahod ay nananatili ang malawakang monokultura ng tubo. Samantala, kung

babalikan ang diskurso nina Constantino, Corpuz, at Guerrero, makikita na

makasaysayan na ang problema ng pagkubabaw ng komersyal na interes ng mga

panginoong maylupa sa mga sakahan upang makapagkamal ng napakalaking kita mula sa

cash crops (balikan: mga pahinang 16-20 ng Kabanata IV). Sa pagbubukas ng merkado

para sa pag-eeksport, pinihit ang lokal na produksyong agrikultural tungong pananim

pang-eksport – hindi napakinabangan ng mga magsasaka ang kanilang sariling ani. Sa

konteksto ng Negros, tinatag ang merkadong pang-eksport na may-diin sa asukal noong

71

1847 nang tumaas ang pandaigdigang demand para sa asukal matapos ang 1820 (balikan:

pahina 18 ng Kabanata IV).

Sa gantong rason namayagpag ang monokultura ng tubo sa parehong asyenda. Sa

kabilang banda, hindi pantay ang nakukuhang yaman ng manggagawang-bukid sa

tubuhan sa kanyang napoprodyus na kita para sa mga panginoong maylupa pati na sa mga

may-ari ng mga ilohan. Walang kaunlarang nadudulot ang kakarampot na sahod sa mga

manggagawang-bukid; bagkus, ang pinapasahod sa kanila’y sapat lamang upang

makapagpatuloy ang henerasyon ng mga manggagawang-bukid sa parehong pang-

ekonomikong katayuan hanggang sa salinlahi – o ‘di kaya’y mas lugmok pa sa sinundan

nito. Tama ang konseptong parehong manggagawang-bukid at panginoong maylupa ang

humuhubog sa kasaysayan ng monokultura ng tubo. Sa kasalukuyan, ang pananaig ng

panginoong maylupa sa kontradiksyon ng dalawang uri (dialektika) bilang may-kontrol

sa proseso ng tubo ang nagbibigay-kahulugan sa monokultura bilang mapang-api sa mga

manggagawang-bukid. Pinipilit naman ng pwersa ng uring panginoong maylupa ang

pagpapatuloy ng gantong relasyon sa produksyon upang manatili o mapalaki pa ang

ganansya niya mula rito.

Sa pananaig ng sistemang malapyudal, o, ayon kay Guerrero, ang problema ng

monopolyo sa lupa at paghuhuthot ng rekurso ng bansa gamit ang murang lakas-paggawa

ng mga magsasaka, ipinapanganak ang napakaraming negatibong epekto sa buhay ng

anakpawis sa maraming larangan: edukasyon, kalusugan, pinansya, pagkain, politika, at

kultura. Sa aspeto ng ekonomya, ang nananaig na sistemang monokultura at pakyawan sa

tubuhan ay maliit ang binibigay na sahod sa mga manggagawang-bukid habang walang

lupang mapagtamnan ng pansariling konsumo. Dahil dito, napipilitan ang maraming

kabataang lumiban sa klase o hindi na mag-aral pa upang makapag-ambag sa ekonomya

ng pamilya – napuputol ang oportunidad para sa mas maaliwalas na buhay sa gantong

kondisyon dahil nagiging manggagawang-bukid din ang kabataan kompara kung sila’y

nakapagtapos sa mataas na paaralan upang makakuha ng trabahong mas mataas ang

pasahod. Ang salat na benepisyong binibigay ng SSS, PhilHealth, at SAP ay hindi

napapakinabangan ng Hacienda Regalado at Hacienda Perez. Samantala, pinapabayaan

lamang ang mga nagkakasakit sa komunidad. Ang batayang tanong ukol sa pagkain ay

72

hindi nasasagot ng gantong sistema: hindi nakakakuha ng sapat na pagkain ang mismong

mga nagsasaka.

Sa pagpapalalim ng mananaliksik sa ekonomikong pagkalugmok ng mga

manggagawang-bukid, tumampok na hinding-hindi pumantay ang kanilang sinasahod sa:

(1) pamantayan ng IBON Foundation ukol sa nakabubuhay na sahod P1,096 para sa isang

pamilya; (2) poverty line na tinakda ng gobyerno sa P302 kada pamilya; (3) minimum na

pasahod sa mga plantasyon ayon sa DOLE-NWPC; at, (4) sa ninananis ng mismong mga

manggagawang-bukid na makuha sa pang-araw-araw na pumapatak sa P300-P500. Mula

rito pa lamang ay makikita na ang antas ng kahirapan ng mga manggagawang-bukid.

Maski anong pamantayan – mula sa pinakamataas ng IBON hanggang sa poverty line ng

Pilipinas – ay hindi pumasa ang dalawang asyenda. Pinapatunayan lamang ng datos na sa

panahon na sinasabing umuunlad ang bansa at industriya, napag-iiwanan ang

mamamayang lumilikha.

Naaapektuhan ng gantong ekonomikong kondisyon ang sitwasyong pampolitika.

Ang nananaig na repormang agraryo sa bansa ay tuwirang anti-magsasaka dahil sa tagal

nang panahon na pag-iral nito’y hindi napasakamay ng mga manggagawang-bukid ng

Hacienda Regalado at Hacienda Perez ang lupa nila. Sa gayon, dapat makita ang CARP

bilang nagsisilbi sa interes ng mga kasalukuyang naghahari-harian sa lupain – ang mga

panginoong maylupang Regalado at Perez. Hindi gumagana ang legal na pamamaraan ng

pagkuha sa lupa para sa mga manggagawang-bukid. Sa gayon, sa isang antas ng politika

ay naaagawan ng pampolitikang kapangyarihan ang mga manggagawang-bukid.

Gayunpaman, ang kakulangan ng pagkain sa parehong asyenda ay nagtutulak upang

mapalakas ang pampolitikang paglahok ng mga manggagawang-bukid – malinaw na

manipestasyon nito ay ang pananatili ng NFSW sa parehong asyenda. Ang mga

sinasagawang aktibidad at kampanya ng NSFW laban sa mga panginoong maylupa ay

matuturing na laban din sa pananaig ng monokultura ng tubo sa mga asyenda dahil

nakikita ng mga manggagawang-bukid na kailangang mapasakanila ang kapasyahan sa

lupang kanilang sinasaka – pagtatanim para sa sariling konsumo. Naglulunsad ng

kampanyang bungkalan ang NFSW, partikular sa Hacienda Regalado at Hacienda Perez,

upang militanteng kamtin ang kanilang karapatan sa lupang sinasaka para sa kabuhayan.

73

Sa kabilang banda, hindi lamang mga manggagawang-bukid ang tumataas ang

pampolitikang pangingialam sa gantong konteksto. Ang mga panginoong maylupa sa

katayuan ng mga Regalado at Perez ay tahasang ginagamit ang kanilang kapangyarihan

upang supilin ang pwersang nagpapawala sa kanila ng kanilang ekonomikong base. Sa

gantong kondisyon, nagkikiskisan ang dalawang uri sa laban para sa lupa at kabuhayan.

Sinasagot ng militarisasyon ang pakikibaka ng mga manggagawang-bukid, samantala,

hindi tumitigil sa legal at ekstra-legal na pamamaraan ang organisasyon para makuha ang

lupa.

Bagaman magkaiba ang naging karanasan at praktika sa kasalukuyan ng Hacienda

Regalado at Hacienda Perez, mahalagang balikan na parehong biktima lahat ng

manggagawang-bukid dito ng mababang pasahod at kawalan ng lupa. Ang kaibahan sa

antas ng pakikibaka, kung ito’y marapat na gamiting termino, ay palagi’t laging dapat

isakonteksto sa disposisyon ng indibidwal at kolektibong buhay ng organisasyon sa lokal

– isang puntong hindi nadeltalyehan ng datos ng pananaliksik.

Mula sa ekonomyang pampolitika sa asyenda, pinapatunayan ng datos na walang

opsyon ang mga manggagawang-bukid kundi pumaloob sa mapanamantalang relasyon sa

panginoong maylupa dahil wala sa kanila ang kagamitan sa produksyon lalong lalo na

ang lupa. Ang kawalan ng lupa ang tinukoy mismo ng mga manggagawang-bukid bilang

may-sala sa kanilang problemang nagsasangay-sangay sa marami pang aspeto. Kahit ang

ekonomikong diskriminasyon sa kababaihan na sa unang tingin ay bayolohikal kuno, ay

sa usaping agraryo rin ang ugat. Dialektika, o ang agawan ng kapangyarihan, ng mga

manggagawang-bukid at ng panginoong maylupa ang nagsasaad na sinuman ang may

hawak sa lupa, gagawin nito ang lahat upang mapanatili ito sa kanyang kontrol – sa kaso

ng Hacienda Regalado at Hacienda Perez, ito ay sa panginoong maylupa. Sa gayon,

pinapaalala ng ekonomyang pampolitika na hinding-hindi maaaring mawala ang gantong

konteksto ng politikal na kapaligiran sa pagpapatupad ng mga polisiya lalo na ng mga

tinatarget ang maralita tulad ng Social Amelioration Fund. Kahit ang mga programa ng

gobyerno na SSS at PhilHealth ay hindi natutupad labas sa kontekstong ito. Tila ang

kawalan ng lupa mismo ang nagiging harang sa mga manggagawang-bukid sa kanilang

karapatan.

74

Panggalingan ang mga naunang punto: masasabing ang usapin ng monokultura ng

tubo bilang naghubog sa buhay ng mga manggagawang-bukid ay dahil wala sa kanila ang

demokratikong desisyon sa pagpili ng itatanim sa lupa. Hindi dapat tutulan o iwasan nang

tuluyan ang pagtatanim ng tubo dahil sa isang banda’y kailangan ito ng populasyon,

ngunit ang ganansya ng lupa at ang mga bunga nito ay dapat napupunta sa mismong

nagbubungkal nito.

Tulad ng iba’t ibang kilusan, ang kahirapang naidulot ng kawalan ng lupa ay

nagtulak sa mga manggagawang-bukid upang magbuo ng organisasyon at ipaglaban ang

kanilang kolektibong interes. Mahalagang aral mula sa kanilang praktika na kahit sa

harap ng militarisasyon, kayang manaig ng kolektibong pwersa ng mamamayan. Sa

kanilang pagpupunyagi rin ay patuloy nilang ipaglalaban ang karapatan nilang bungkalin

ang lupa para sa sapat na kabuhayan. Mula rito natin makikita ang ugnayan ng

ekonomikong kalagayan ng isang grupo ng mga tao at ang politikal na hakbangin nila

upang mapaunlad ang sarili.

Sa daloy ng pananaliksik, lumabas ang mga kasong pag-aaral bilang mga kaso ng

pananatili ng malapyudalismo na pinagsasamantalahan ang murang lakas-paggawa ng

mga magsasaka para sa paghuthot ng kita. Sa kasong ito, ang mga panginoong maylupa

ay pinanatili ang monokultura ng tubo dahil sa malaking kita mula sa produkto habang

kinukulong ang mga manggagawang-bukid sa mababang sahod. Pinagpapasa-pasahan

ang pagmamay-ari sa lupa ng mga magkakamag-anak imbis na mapunta ang lupa sa mga

manggagawang-bukid na ilang dekada nang nililinang ang lupa.

Sa huli’t huli, pinapatunayan ng panaliksik na ang monokultura ng tubo kasama

ng salik ng kawalan ng lupa at mababang pasahod ay sapat na rason upang tumaas ang

pampolitikang paglahok ng mga manggagawang-bukid sa porma ng bungkalan at

paglaban para sa pagmamay-ari ng lupa.

75

IX. REKOMENDASYON

Natukoy nang lpa ang primaryang usapin sa buhay ng manggagawang-bukid.

Repormang agraryo, kung sa gayon, ang materyal na isyung marapat lamang resolbahin

upang mapabuti ang kalagayan nila. Nagtapos man ang CARPER, ito pa rin ang

gumaganang repormang agraryo sa bansa. Sa gayon, kailangang nang tapusin ang pag-

iral nito sa pamamagitan ng pagsasabatas ng isang repormang agraryo na tunay na

magpapamahagi ng lupa sa mga magsasaka nang libre. Ang Genuine Agrarian Reform

Bill ay isinusulong ng Anakpawis Partylist bilang isang makatarungang polisiya para sa

uring magsasaka kung saan nakasaad ang libreng pamamahagi ng lupa, serbisyong

agrikultural mula sa gobyerno, at kaunlaran sa kanayunan. Ang komprehensibong batas

na ito ang magtitiyak sa palipunang hustisya para sa lahat ng magsasaka’t

manggagawang-bukid ilang dekada nang nililinang ang lupa ngunit salat sa kanilang

karapatan dito. Mahalaga ang papatuloy na suportang serbisyo mula sa gobyerno upang

masustena ng mga magsasaka ang pagsasaka, lalo na sa umpisang mga taon. Ang

pangmatagalang programa naman ng kaunlaran sa kanayunan ang magpapatibay sa

pambansang ekonomyang nakabatay sa agrikultura1.

Ang pagsasabatas ng GARB ay mahalagang hakbang upang maibalik sa kamay

ng uring magsasaka ang kapasyahan, hindi lamang sa uri ng tanim sa lupa, kundi sa

pagiging likas-kaya ng kanilang kabuhayan sa pangkalahatan. Bagaman sinasabi ng datos

na isang problema ang monokultura ng tubo, sa panahon na napupunta na sa mga

magsasaka ang yaman mula sa lupa, hindi magiging mapanamantala ang monokultura. Sa

gayon, maaaring malusaw ang Tiempo Muerto bilang realidad dahil sa pag-unlad ng

ekonomikong kalagayan ng mga manggagawang-bukid kung mayroon na silang sariling

lupang masasaka para sa sariling konsumo. Ang anim na buwan ng kahirapan at

kagutuman ay matutuldukan na. Sa kabilang banda, walang ginagawang konklusyon ang

mananaliksik ukol sa kabutihan o kasamaan ng monokultura bilang isang agrikultural na

pamamalakad. Ang punto lamang ay ang demokratisasyon ng pagsasaka. Ang mga

__________

1 basahin ang Praymer sa GARB ng Kilusang Magbubukid ng Pilipinas sa

https://issuu.com/kilusangmagbubukid/docs/primer_garb_v3

76

susunod na usapin ng sentralisadong pagpaplano sa asukal ay maaaring mapalawak at

mapalalim pa ng ibang pag-aaral sa sektor na ito.

Kinakailangan ang matapat na pagbibigay ng insentibo sa mga manggagawang-

bukid sa tubuhan lalo na sa panahon ng Tiempo Muerto dahil sa kawalan ng hanapbuhay

sa panahong ito. Upang matugunan pa rin ang demand para sa tubo at asukal, ang

pagbibigay ng suporta tuwing off-milling season ay maghihimok sa mga magsasakang

magtanim pa rin ng tubo. Bukod dito ang mga proyektong pangkabuhayan na dapat ay

maaari nilang pasukin, lalo na sa mga kritikal na panahon.

Para sa Hacienda Regalado, nirerekomenda ng mananaliksik ang pagpapalakas sa

organisasyunal na pagkakaisa ng mga miyembro sa paraan ng edukasyon ukol sa

kasaysaan ng pakikibaka para sa lupa. Tunay naman na mahalagang maproseso ang apela

para sa lupa ngunit mahalagang balik-tanawin ang mga dahilan kung bakit hindi nagsilbi

ang dating mga repormang agraryo para sa interes ng uring magbubukid. Sa gayon, ang

lokal na balangay ng NFSW sa Hacienda Regalado ay hindi mawawalan ng mulat na

pamamaraan sa pagkamit ng inaasam nilang lupa para sa pangkabuhayan.

Para sa Hacienda Perez, positibo ang pagpapatuloy ng bungkalan sa loob ng

asyenda kahit habang pinoproseso ang lupa sa DAR dahil pagpapakita na ito ng

kolektibong aksyon para ma-pressure ang gobyernong ibigay sa kanila ang lupang dapat

ay sa kanila. Sa isang banda, nagkakaroon din ng malaking hakbang sa pagreesolba ng

kanilang problema sa pagkain sa paraan ng bungkalan. Dahil sa karanasan nila sa

panunupil ng pribadong hukbo ng aryendador, mabuting mangalap ng suporta ang

organisasyon sa iba’t ibang institusyon lalo na sa panahon ng gitgitan. Ang presensya ng

mga pampublikong elemento tulad ng midya at akademya ay makakatulong, una, sa

pagpapalaganap ng kampanya ng mga manggagawang-bukid, at, ikalawa, suporta sa

panahon ng matinding pangangailangan.

Para sa National Federation of Sugar Workers, ang pagpapatuloy ng mahigpit na

ugnayan sa dalawang erya ay esensyal sa pagpapalakas ng organisasyon sa Hacienda

Regalado at Hacienda Perez, at pagpapalakas sa mga kampanya mismo ng NFSW.

Pangunahan ang gawaing edukasyon sa parehong erya dahil sa mayamang karanasan at

77

datos ng NFSW ukol sa pagsasagawa ng mga bungkalan, at pagpapataas ng kamulatan ng

mga manggagawang-bukid. Umugnay sa mga institusyong maaaring makapagbigay ng

tulong sa mga komunidad dahil kung ikokompara sa mga komunidad, ang tanggapan ng

NFSW ang may kakayahang makagawa at makapagpatuloy ng gawaing alyansa.

Ang pagpapatuloy ng pananaliksik sa sektor ng asukal ay kinakailangan.

Maraming usapin at isyu ang hindi nabibigyang-halaga sa iba’t ibang lebel ng lipunan.

Ilan dito ay ang Social Amelioration Program bilang suportang programa sa mga

manggagawa ng asukal, ang tantos ng sarplas na nagagawa sa sektor ng asukal, at pag-

ookupa o pagbubungkal ng lupa bilang porma ng hustisya ng mga manggagawang-bukid.

78

X. AKO AT ANG ARALING PANGKAUNLARAN

Apat na taon ng gawaing akademik ang kinakailangang igugol ng mga nasa ilalim

ng programang Araling Pangkaunlaran sa Unibersidad ng Pilipinas – Manila. Sa loob ng

panahong ito, inaasahan ng programang matutunan ng mga estudyante ang mga teorya ng

kaunlaran sa iba’t ibang perspektiba, tungong iba’t ibang larangan, gamit ang iba’t ibang

dulog habang may ‘di nagmamaliw na tindig kasama ang mga nasa laylayan ng lipunan.

Binibigyan ng Araling Pangkaunlaran ang mga estudyante ng batayang sandata upang

manatiling matalas at kritikal sa harap ng iba’t ibang nagtutunggaliang pwersang

panlipunan. Lahat ng ito ay dapat sumalamin sa totoong kalagayan ng lipunang Pilipino,

at konkretong makapag-ambag sa ikauunlad nito.

Ang kurikulum ng Araling Pangkaunlaran ay komprehensibong tinatalakay ang

mga teorya ng kaunlaran, konteksto ng Pilipinas, ugnayan ng rural at urban, at ugnayan

ng iba’t ibang larangan ng pag-aaral sa kaunlaran. Tinitignan nito ang isyu ng kaunlaran

sa perspektiba ng marhinalisado – ang pag-unlad ng mga bansa sa Ikatlong Mundo.

Tukoy nito ang ekonomyang pampolitika bilang pag-uugat sa pagsasamantala, at nag-

aanak ng kultura. Hinahasa rin nito ang mga estudyante sa pagpaplano at pagsasagawa ng

mga plano tungong kaunlaran ayon sa pangangailangan ng komunidad sa iba’t ibang

paraang epektibo.

Sa antas-personal, isang buong taon ang kinailangan ko upang manguya at

malunok ang esensya ng Araling Pangkaunlaran. Bahid ng bias sa siyensyang medikal

ang pangarap ko sa pagpasok sa Unibersidad; iniisip ko na gawing isang hakbang lamang

ang programa upang makapaglipat-kurso sa hinaharap. Napakahalaga ng mga nangyari sa

aking unang taon sa Unibersidad sa paghubog ng aking kamulatan at pagbabago ng aking

perspektiba.

Tulad ng sa ibang kurso, paglubog sa malamig na tubig ang mga sabjek ng

General Education. Kinokontra nito ang pagbaybay ng kasaysayan sa hayskul. Nagbigay

rin ito ng ibang perspektiba sa wikang Filipino at kultura na labas sa mga akda ni Jose

Rizal. Mismong dulog sa pag-ispel o baybay ng mga salita ay kitang-kita ang politika.

Totoong nakakakilig ang pagtuklas sa sosyal na aspeto ng ideolohiya, politika, at

79

kulturang Pilipino kaya nag-ambag ang GE sa aking pagpapasyang manatili, bagaman

hindi ito ang naging mapagpasyang pihit. Ang isang sabjek na pinaka naging

makabuluhan sa akin ay ang NSTP dahil kinwestyon nito ang maraming tanggap na

katotohanan ng aking isip. Binuksan nito ang mga usapin sa lokalidad na noong una ay

ayaw kong pag-usapan. Ang mga usaping pesante, katutubo, namamalakaya, babae,

kabataan, at iba pa ay bago sa edukasyon ko – isang malaking kabalintunaan kung

tutuusin. Dagdag pa rito, ang napakakakaibang dulog sa pagtuturo ay pinahirapan ako sa

puntong halos NSTP na lamang ang natututukan kong sabjek. Kahit may halong pag-

ayaw dahil sa kahirapan sa sabjek, lumalim ang pag-unawa at pagpapahalaga ko sa

Araling Pangkaunlaran bilang hindi lamang isang kurso sa kolehiyo ngunit bilang isang

kinakailangang gampanan na larangan ng gawain.

Bukod sa gawaing akademik, importanteng salik din ang pag-ugnay ng mga

pambansa-demokratikong organisasyon sa aming block na madalasan. Dahil sa

pagtatampok ng isyu ng mamamayan sa NSTP, sinuhayan ito ng aktwal na pagkilos ng

mga lokal na ND mass organizations kaya maaga pa lamang ay naging bukas na ako sa

mga pagkilos. Napanahon din na sa unang taon ko sa Unibersidad ay pumutok ang pork

barrel scam, kung kaya’t lalong lumakas ang loob kong makiisa sa laban ng mamamayan

kahit pa tinututulan ito ng aking pamilya. Sa isang banda, tinulungan din ako ng patuloy

na pag-unawa sa pakikibakang masa sa usapin ng pamilya bilang isang politikal na yunit;

hindi lamang ekonomik.

Naging buo lamang ang aking desisyong manatili sa programa sa huling dalawang

buwan ng unang taon – kasabay ito ng aking pagpapasyang sumali sa isang pangmasang

organisasyon. Nagsalimbayan ang pagmumulat sa akin sa isyung panlipunan ng MO

upang tumindig akong pagpatuloy ang pag-aaral ng lipunan. Kinuha ako ng ASAP-

Katipunan, sa patnubay ng NNARA-Youth, na tumakbo sa konseho ng mga estudyante sa

Kolehiyo ng Agham at Sining. Dito ko unang nasubukan ang mga natutunan ko sa

Araling Pangkaunlaran, at lalong napagtibay ito sa proseso. Nakita ko ang

pangangailangan sa sakripisyo sa pagsusulong ng mga makabuluhang interes.

Sa paglilingkod ko sa konseho, gumampan ako sa iba’t ibang gawain na

nakasentro sa kapakanan ng mga estudyante. Imbis na maging kahati ito ng oras ko sa

80

pag-aaral sa program, naging komplimentaryo pa ang isa’t isa. Hinubog din ako sa

konseho na maging isang lider, pareho sa Konseho at sa block ko. Sa gayon, mas naging

praktikal ang mga leksyon tungkol sa kabataan at kaunlaran.

Nagpatuloy ang pag-aaral ko ng mga teorya sa programa at sa pambansa-

demokratikong paaralan. Ang pangalawa ang nagbigay ng malaking oportunidad upang

masapraktika ko ang mga ito, saka matasa sa aking sariling kapasidad ang mga ito at

kanilang kawastuhan. Kahit na anong ideolohiya man ang naaaral ko sa kaunlaran,

nariyan ang masang pinaglilingkuran upang mapaghalawan ng wastong linya at ideya.

Tunay na ang laboratoryo ng mga siyentistang panlipunan ay ang mismong lipunan.

Gayunpaman, ang mga kamalian sa praxis ay malaki ang nadudulot na reaksyon; hindi

tulad ng ceteris paribus na kalikasang nagagawa sa loob ng isang laboratoryo. Malaki, sa

gayon, ang pananagutan ng mga nag-aaral ng lipunan sa mga ginagamit nitong teorya.

Maaaring mapalakas nito ang pakikibakang-masa, o ‘di kaya’y mapahina ito.

Hinanda rin ako ng karanasan ko sa eskwelahan sa practicum sa ikatlong taon sa

programa. Ito ang lunsaran ng mga pinag-aralan ng bawat estudyante na may tunguhing

konkretong makapag-ambag sa buhay ng mga marhinalisadong mamamayan. Totoo na

kahit nasasanay na ako sa pakikipamuhay, iba pa rin ang anim na linggong tuloy-tuloy na

pananatili sa mga komunidad. Isang pagtatalop ng sarili kung tutuusin ang buong proseso

ng practicum – nagpapalit-anyo ang mga estudyante upang mapagbuti ang paglilingkod

sa sambayanan. Hindi ito masarap sa pakiramdam sa una dahil mahirap iwanan ang

nakasanayang kultura sa syudad, ngunit, ito ay nagpapahinog sa indibidwal at

kolektibong pagtingin sa lipunan. Kakaiba ang pakiramdam na namumukadkad ang mga

nabasang teorya sa programa sa mismong harap mo. Para bang bago ang mga ito kahit na

ilang taon mo nang bukambibig. Nagkaroon din ng itsura ng humanidad ang mga teorya.

Ibigsabihin, nasa konteksto na ang pag-aaral namin sa lipunan na may damdamin at

kasing-bigat na mga kapalit.

Ang kahandaang matuto sa masa ay repleksyon ng isang tunay na siyentistang

panlipunan – hindi mapagmalaki sa kanyang mga natutunan dahil naniniwala siyang

nagmumula lamang sa tao ang solusyon sa kanyang suliranin. Ang paglubog sa

komunidad ay pagpapatibay sa pakikibaka ng mamamayan sa pamamagitan ng

81

pakikisangkot sa kanilang laban. Pinapatibay naman nito ang mga teoryang tinatalakay sa

Unibersidad. Hindi maaaring mawala ni-isa sa dalawa dahil magdudulot ito ng

pagnanakaw ng kaalaman at kasiraan sa hanay ng mga nakikibaka para sa buhay.

Higit pa sa modernisasyon, ang mga natutunan ko sa Araling Pangkaunlaran ay

ang pagsagot sa tanong na “Para kanino?” Napakaraming salik ang titimbangin sa tuwing

itatanong ito sa sarili. Ang mga armas ng pag-analisang ibinigay ng programa ang

gumagabay rito. Ang multidisiplinal na dulog ng programa ang nagbubuo ng larawan ng

komunidad at ang tinatahak nitong kaunlaran. Kahit saanman mapuntang larangan ng

gawain, ang mga estudyante ng Araling Pangkaunlaran ay inaasahang kritikal na suriin

ang bawat bagay, himayin ang mga nasasangkot, at piliin ang panig ng marhinalisado.

Napakalaki ng hinihingi ng Araling Pangkaunlaran dahil ang primaryang

benepisyaryo nito ay ang mamamayan. Ang paghahasa nito sa mga estudyante ay

ninanais na dalhin ang perspektiba ng naghihirap kahit saanman sila mapunta. Sa

kasalukuyan, maraming ideya ang nagsusulputan sa akademya; ilan pa rito ay nag-aayong

progresibo ngunit walang malasakit sa makasaysayang paniningil ng mamamayang-api sa

nang-aapi. Susi ang pagkabihasa ng bawat mag-aaral ng Araling Pangkaunlaran upang

ilantad ang huwad na mga ideya, kondenahin ang mga ito, at maghapag ng tunay na

kaisipang mapagpalaya. Sa gayon lamang magiging karapat-dapat ang isang estudyante

ng Araling Pangkaunlaran na tawagin ang sariling tunay na naglilingkod sa sambayanan.

82

XI. SANGGUNIAN

Mga libro/dyornal:

Agoncillo, T. (1973). History of the Filipino People. Quezon City: R. P. Garcia

Publishing Co.

All Workers’ Unity. (2014). Praymer ng Kampanyang National Minimum Wage.

Braza, D. (2016). The Social Amelioration Program in the Sugar Industry in the

Philippines: An Overview of the History, Implementation, Potential Improvements

and Replication. Nakuha 21 Oktubre 2016 sa http://abk3leap.ph/resources

Bonanno, A. &Busch, L. (2015). Handbook of the International Political Economy of

Agriculture and Food. United Kingdom: Edward Elgar Publishing. Nakuha 22

Mayo 2017 sa http://www.e-elgar.com

Constantino, R. (1975). Vol. 1 The Philippines: A Past Revisited. Manila: Fourteenth

Printing.

Diaz, C. (2009). The Other Philippine History Textbook. Manila: ANVIL.

Forsynth, T. (2001). Critical realism and political ecology. Staner, A. & Lopez, G. (eds.).

After Postmodernism: Critical Realism?. London: Athlone Press. Nakuha 15

Mayo 2017 sa

http://personal.lse.ac.uk/FORSYTHT/Critical%20realism%20and%20political%2

0ecology.pdf

Freire, P. (2005). Pedagogy of the Oppressed. New York: The Continuum International

Publishing Group, Inc. (Nilimbag ang orihinal 1970)

Guerrero, A. (1970). Lipunan at Rebolusyong Pilipino. Nakuha Setyembre 2016 sa

www.padepa.org

Habito, C. & Briones, R. (2005). Philippine Agriculture over the Years: Performance,

Policies and Pitfalls. Nakuha 26 Oktubre 2016 sa

http://siteresources.worldbank.org/INTPHILIPPINES/Resources/Habito-word.pdf

IBON. (2014). Green Works: the viability of organic farming in the Philippines. Quezon

City: IBON Books.

Kilusang Magbubukid ng Pilipinas. (2015). Praymer hinggil sa Genuine Agrarian

Reform Bill.

Madeley, J. (2002). Food for All: The Need for a New Agriculture. Manila: IBON Books.

MASIPAG. (2009). Food Security and Farmer Empowerment. Laguna: MASIPAG.

Nakuha 22 Mayo 2017 sa www.masipag.org

83

Peet, R. & Watts, M. (1996). Liberation Ecology. Nakuha 15 Mayo 2017 sa

http://faculty.washington.edu/stevehar/sust-peet.pdf

Robbins, P. (2004). Political Ecology: A critical introduction (2nd

ed.) New Jersey:

Blackwell Publishing. Nakuha 15 Mayo 2017 sa https://we.riseup.net

Simbulan, R. (2008). Manwal sa Panlipunang Pananaliksik (2nd

ed.). Quezon City:

IBON Foundation, Inc.

Todaro, M., & Smith, S. (2015). Economic Development (12th

Ed.). Nakuha Enero 2017

sa isang e-mail.

World Wildlife Fund. (1998). Socioeconomic Root Causes of Biodiversity Loss: Applied

Case Study Summaries: Philippines. Nakuha 21 Oktubre 2016 sa

http://wwf.panda.org/wwf_news/?3883/Socioeconomic-Root-Causes-of-

Biodiversity-Loss-Applied-Case-Study-Summaries-Philippines

Wright, J. (1956). Feuerbach – Philosopher of Materialism. International Socialist

Review, 17 (4), pp.123-126, 136-137. Nakuha 19 Mayo 2017 sa

https://www.marxists.org/history/etol/writers/wright/1956/xx/feuerbach.htm

e-Journals:

Baum, F., MacDougall, C., & Smith, D. (2006). Participatory action research. Journal of

Epidemiology and Community Health, 60(10), 854–857. Nakuha 17 Oktubre 2016

sa http://doi.org/10.1136/jech.2004.028662

Bergold, J. & Thomas, S. (2012). Participatory Research Methods: A Methodological

Approach in Motion. Forum: Qualitative Social Research, 13(1). Nakuha 17

Oktubre 2016 sa http://nbn-resolving.de/urn:nbn:de:0114-fqs1201302.

Corpuz, O. (1992). Land and Agriculture in the Philippines: An Economic History

Perspective. Philippine Review of Economics and Business, 29(2). Nakuha 27

Oktubre 2016 sa

http://www.econ.upd.edu.ph/pre/index.php/pre/article/viewFile/153/699

Jupp, V. (2011). Purposive Sampling. The SAGE Dictionary of Social Research Methods,

245. Nakuha 19 Oktubre 2016 sa SAGE Research Methods.

Krimmerman, L. (2001). Participatory Action Research Should Social Inquiry Be

Conducted Democratically? Philosophy of the Social Sciences, 31(1), 60-82.

Nakuha 19 Oktubre 2016 sa Sage Publications, Inc.

Mabry, L. (2012). Case Study in Social Research. The SAGE Handbook of Social

Research Methods, 214-227. Nakuha 23 Setyembre 2016 sa SAGE Research

Methods.

MacDonald, C. (2012). Understanding Participatory Action Research: A Qualitative

Research Methodology Option. Canadian Journal of Action Research, 13(2), 34-

84

50. Nakuha 18 Oktubre 2016 sa

http://journals.nipissingu.ca/index.php/cjar/article/view/37/33

MASIPAG. (w.p.) Organic Farming in the Philippines. Nakuha 7 Pebrero 2016 sa

www.masipag.org

Maynard, M. (2004). Feminist Research. The SAGE Handbook of Social Science

Research Methods, 378-381. Nakuha 8 Nobyembre 2016 sa SAGE Research

Methods.

Morse, J. (2004). Purposive Sampling. The SAGE Handbook of Social Science Research

Methods, 884-885. Nakuha 8 Nobyembre 2016 sa SAGE Research Methods.

Schneider, B., et al. (2004). Communication Between People With Schizophrenia and

Their Medical Professionals: A Participatory Research Project. Qualitative Health

Research, 14(4), 562-577. Nakuha 18 Oktubre 2016 sa

http://www.ucalgary.ca/baschnei/files/baschnei/6_QHR.pdf

Stebbins, R. (2011a). Qualitative Research Methods. Exploratory Research in the Social

Sciences. 2-17. Nakuha 22 Setyembre 2016 sa SAGE Research Methods.

Stebbins, R. (2011b). Qualitative Research Methods. Exploratory Research in the Social

Sciences. 42-50. Nakuha 22 Setyembre 2016 sa SAGE Research Methods.

Taruc, P. (1981). On Peasant Organizations. Philippine Sociological Review, 29(1/4),

133-137. Nakuha 26 Oktubre 2016 sa http://www.jstor.org/stable/23898427

Dokumento ng gobyerno:

DOLE National Wages and Productivity Commission. (2016). Summary of Current

Regional Daily Minimum Wage Rates. Nakuha 21 Oktubre 2016 sa

http://nwpc.dole.gov.ph/pages/statistics/stat_current_regional.html

DOLE National Wages and Productivity Commission. (2015). A resolution approving the

adjusted table of pakyaw rates. Nakuha 27 Marso 2017 sa http://nwpc.dole.gov.ph

DOLE National Wages and Productivity Commission. (w. p.). Frequently Asked

Questions. Nakuha 21 Oktubre 2016 sa http://nwpc.dole.gov.ph/faqs.html

Mining & Geosciences Bureau. (2016). Mining Industry Statistics. Nakuha 25 Oktubre

2016 sa http://mgb.gov.ph/

Philippine Statistics Authority. (2014). Philippine Agriculture in Figures, 2014. Nakuha

25 Oktubre 2016 sa http://countrystat.psa.gov.ph/?cont=3

Sugar Regulatory Administration. (2012). Annual Report. Nakuha 21 Oktubre 2016 sa

http://www.sra.gov.ph/wp-content/uploads/2014/01/2012-annual-report.pdf

Wage Rationalization Act: Second regular session of the Congress of the Philippines.

(1989). Nakuha 21 Oktubre 2016 sa http://www.nwpc.dole.gov.ph/

85

Iba pang sinangguni:

Convention on Biological Diversity. (w. p.). Status and trends of biodiversity, including

benefits from biodiversity and ecosystem services. Nakuha 26 Oktubre 2016 sa

https://www.cbd.int/countries/profile/default.shtml?country=ph

D’Amato, P. (2011). Why was Marx a Materialist?. Kinuha 7 Setyembre 2016 sa

https://socialistworker.org/2011/10/28/why-was-marx-a-materialist

Department for International Development. (2009). Political Economy Analysis How To

Note. Kinuha 8 Setyembre 2016 sa https://www.odi.org/sites/odi.org.uk/files/odi-

assets/events-documents/3797.pdf

Engels, F. (1892). Socialism: Utopian and Scientific. E. Aveling (Trans.). Moscow:

Progress Publishers. (Nilimbag ang orihinal 1880). Kinuha 7 Setyembre 2016 sa

https://www.marxists.org/archive/marx/works/download/Engels_Socialism_Utopi

an_and_Scientific.pdf

GRACE Communications Foundation. (w. p.). Industrial Crop Production. Nakuha 21

Oktubre 2016 sa http://www.sustainabletable.org/804/industrial-crop-production

Guda, K. (2011). Occupy Mendiola: Pagkampo ng magsasaka sa Mendiola vs monopolyo

sa lupa, Cha-cha. Nakuha 26 Oktubre 2016 sa

http://pinoyweekly.org/new/2011/10/occupy-mendiola-pagkampo-ng-magsasaka-

sa-mendiola-vs-monopolyo-sa-lupa-cha-cha/

Haspel, T. (2014). Monocrops: They’re a problem, but farmers aren’t the ones who can

solve it. Nakuha 21 Oktubre 2016 sa

https://www.washingtonpost.com/lifestyle/food/monocrops-theyre-a-problem-but-

farmers-arent-the-ones-who-can-solve-it/2014/05/09/8bfc186e-d6f8-11e3-8a78-

8fe50322a72c_story.html

IBON. (2016a). Round Table Discussion on Sustainable Agriculture. Nakuha 22 Mayo

2017 sa http://ibon.org/2016/12/round-table-discussion-on-sustainable-

agriculture/

IBON. (2016b). Raising minimum wage can revitalize domestic economy–IBON. Nakuha

27 Oktubre 2016 sa http://ibon.org/2016/07/raising-minimum-wage-can-

revitalize-domestic-economy-ibon/

Khatana, V. & Kumar, P. (2000). Monocropping: Boon or Bane. Nakuha 21 Oktubre

2016 sa http://www.agriculturesnetwork.org/magazines/india/4-monocultures-

towards-sustainability/monocropping-boon-or-bane/at_download/article_pdf

Marx, K. (1847). Wage Labor and Capital. Neue Rheinische Zeitung. 264-267. Kinuha 8

Setyembre 2016 sa http://www.marxists.org/archive/marx/works/1840/wage-

lab/index.htm

86

Marxist Theory of Political Economy. (2006). League for the Fifth International. Kinuha

8 Setyembre 2016 sa http://www.fifthinternational.org/content/marxist-theory-

political-economy

McGuire, A. (2015). Ecological Theories, Meta-Analysis, and the Benefits of

Monocultures. Kinuha 8 Setyembre 2016 sa http://csanr.wsu.edu/theories-meta-

analysis-monocultures/

McTaggart, R. (1989). 16 Tenets of Participatory Action Research. Nakuha 17 Oktubre

2016 sa http://www.caledonia.org.uk/par.htm

Monoculture. (w.p.). University of Reading: Environmental Challenges in Farm

Management. Kinuha 6 Setyembre 2016 sa

http://www.ecifm.rdg.ac.uk/monoculture.htm

National Democratic Front of the Philippines. (2016). Kamtin ang Makatarungan at

Pangmatagalang Kapayapaan!. Nakuha 26 Oktubre 2016 sa

http://www.ndfp.org/kamtin-ang-makatarungan-pangmatagalang-kapayapaan/

New World Encyclopedia. (2015). History of agriculture. Nakuha 27 Oktubre 2016 sa

http://www.newworldencyclopedia.org/entry/History_of_agriculture

Nicavera, E. (2017, Marso 9). More Negrense families considered poor – PSA. Sunstar

[online]. Nakuha 11 Mayo 2017 sa http://www.sunstar.com.ph/bacolod/local-

news/2017/03/09/more-negrense-families-considered-poor-psa-530001

Ostergard, H. (w.p.). Variety Mixtures in Theory and Practice. Kinuha 8 Setyembre 2016

sa http://www.hutton.ac.uk/sites/default/files/files/rhynchosporium/Variety-

Mixtures-in-Theory-and-Practice-booklet.pdf

Petras, J. & Eastman-Abaya, R. (2006). Philippines: The Killing Fields of Asia. Nakuha

26 Oktubre 2016 sa http://petras.lahaine.org/?p=1660

Poulton, C. & Douarin, E. (w.p.). The State, Policy-Making and Political Economy.

Kinuha 8 Setyembre 2016 sa http://www.soas.ac.uk/cedep-

demos/000_P527_PEPP_K3736-Demo/unit1/page_13.htm

REAP-Canada. (w. p.). Ecological Sugarcane Farming: From Sugarcane Monoculture

To Agro-Ecological Village. Nakuha 26 Oktubre 2016 sa http://www.reap-

canada.com/international_dev_4_3_3.htm

RESIST, Pesticide Action Network Philippines. (2006, April). Participatory Action

Research on POPS Pesticides in a Philippine Rural Community. Kabahagi ang

pananaliksik ng International POPs Elimination Project. Nakuha 7 Mayo 2017 sa

http://ipen.org/sites/default/files/documents/9phi_participatory_action_research_i

n_philippines-en.pdf

Reyes, R. (2016, Pebrero 22). Marcos’ Green Revolution. The Manila Times [online].

Nakuha 5 Mayo 2017 sa http://www.manilatimes.net/marcos-green-

revolution/246377/

87

Shoppes, L. (2002). Making Sense of Oral History. Nakuha 19 Oktubre 2016 sa

http://historymatters.gmu.edu/mse/oral/

Stalin, J. (1938). Dialectical and Historical Materialism. Kinuha 7 Setyembre 2016 sa

https://www.marxists.org/reference/archive/stalin/works/1938/09.htm

Torres-Tupas. (2016, Abril 18). DOLE, NWPC ordered to answer petition vs wage

rationalization. Philippine Daily Inquirer [online]. Nakuha 27 Oktubre 2016 sa

http://newsinfo.inquirer.net/780076/dole-nwpc-ordered-to-answer-petition-vs-

wage-rationalization

Tuazon, B. (2015). Ang Tunay na Paglaya ay nasa Kamay ng Uring Magsasaka. Nakuha

27 Oktubre 2016 sa http://www.cenpeg.org/fellows_speak/tuazon/ANG-TUNAY-

NA-PAGLAYA-AY-NASA-KAMAY-NG-URING-MAGSASAKA.html

University of Leicester. (2015). What is oral history? Nakuha 19 Oktubre 2016 sa

https://www.le.ac.uk/emoha/training/no1.pdf.

Unyon ng mga Manggagawa sa Agrikultura. (2016). Mga Kahingian ng mga

Manggagawang-bukid sa Tubuhan at Manggagawa sa Industriya ng Asukal at

Biofuel. Nakuha August 2016 sa pagpapadala ng e-mail sa personal na account.

World Bank. (2016). GDP (current US$). Nakuha 26 Oktubre 2016.

Zozobrado-Sorino, D. (2007, October). Estimation of Standard Errors for Price Changes

of Commodities in the Philippine Consumer Price Index (January 2005 –

December 2005). Napresenta ang papel sa 10th

National Convention on Statistics.

‘Di-nalathalang dokumento:

Arada, M., Besana, S. & Dayrit, R. (2016). Pananaliksik ukol sa Sahod at Benepisyo ng

mga Manggagawa ng Asukal sa Negros Occidental. Isinumite ang papel-

pananaliksik bilang rekisito sa practicum program ng BA Development Studies ng

University of the Philippines Manila.

XII. APENDIKS

I

Apendiks A1

A resolution approving the adjusted table of pakyaw rates

II

III

IV

Apendiks B1

Listahan ng mga naging kapanayam

Hacienda Regalado Hacienda Perez

Arturo Arangco Mylene Dela Rosa

Welfredo Melchor Violete Canete

Edgardo Valenzuela Arnaldo Negre

Norman Maghinay Sr. Restituto J.

Ryan Valenzuela Ligaya Britanico

Ramir Arangco Renato Britanico

Henry Susana James Arco

Elena Susana Gualberto Negre

Aladin Valenzuela Jeffrey Aligan

Rosalina Gawan

Susan Abing

Rosalie Abing

Anadelyn Britanico

Edna Britanico

Danilo Tabura

B. Britanico

Jenevere Aligan

Tia Britanico

Rodel Gawan

V

Apendiks B2

Consent Form

VI

Apendiks B3

KWESTIYUNARYO

Indibidwal na Panayam

PANGALAN EDAD

ASYENDA (SUKAT/BILANG) TONELADA NG TUBO KADA

EKTARYA

CHILD LABORERS PASAHOD

1. Paano po [kayo] napunta [ang inyong pamilya] sa Brgy. Washington? Maaari po bang

pakikwento?

a. Ano po ang kabuhayan niyo noon? [Kung pagsasaka, kanino po ang lupa?]

b. Kung hindi sa inyo ‘yong lupa, papaano po napunta sa may-ari ngayon iyong lupa?

c. Tingin niyo po ba dapat mapasainyo ang lupa? Bakit?

d. Masasabi niyo po bang mas maganda ang kalagayan niyo noong nakalipas na 20

taon? 10 taon? Kaysa ngayon?

e. Gusto niyo po bang hindi na pagtutubo ang pagkunan ng pangkabuhayan? Bakit?

2. Paano po ang sistema ng pasahod sa inyo? Maayos po ba ang sistemang ito para sa inyo?

Bakit?

a. Bakit po [pakyawan] ang umiiral at hindi arawan na tulad ng sinasabi ng batas?

b. May pagkakaiba po ba sa pasahod sa kalalakihan at kababaihan? Saang mga trabaho?

Sa tingin niyo po ba tama ito?

c. Sumasapat po ba ang sahod sa pang-araw-araw?

d. Magkano po ang tingin niyong sasapat?

3. Ano po ang kalimitang kinakain niyo sa almusal? Tanghalian? Hapunan?

Nakakapagmeryenda po ba kayo? Saan niyo po ito nakukuha?

4. Tuwing kailan lang po kayo nakakabili ng mga gamit para sa sarili (sapatos, damit, atbp.)?

a. Kaya niyo po bang bilhin ang mga bagay na gusto niyong bilhin? Bakit?

5. May mga anak po ba kayo? Kumusta po ang kanilang pag-aaral?

a. Paano niyo po natutustusan ang kanilang tuition, atbp.?

b. Sa tingin niyo po ba, maitatawid niyo ang kanilang pag-aaral hanggang hayskul?

Kolehiyo? Kung hindi, bakit?

c. Nagtatrabaho na rin po ba sila sa tubuhan? Kung oo, bakit? Ilang taon po sila

nagsimula?

d. Bakit po sa murang edad ay nagtatrabaho na ang kabataan sa mga tubuhan?

VII

e. Ano po ang pangarap niyo para sa mga anak niyo?

6. Nakakakain po ba ng sapat ang pamilya niyo?

a. Kung hindi, bakit? Tuwing anong panahon ang pinakamalala?

b. Ano ang mga hakbang na ginagawa niyo para maibsan ang gutom? May mga

saydlayn po ba kayo?

c. Paano po ang [saydlayn]? Magkano po ang kinikita rito? Nagiging sapat po ba ito

para sa pamilya niyo?

7. Nakakapagtanim po ba kayo bukod sa mga tubo?

a. Kung oo, ano ang kalimitang tinatanim? Gaano kalaki ang lupa? Ilan ang

nakikinabang rito?

b. Kung hindi, bakit po hindi kayo makapagtanim ng ibang pananim? Nanaiisin niyo po

bang makapagtanim para sa sariling konsumo?

c. Sa tingin niyo po ba ay problema ang kakulangan niyo ng lupa para sa pagtatanim ng

ibang pananim bukod sa tubo?

8. Ano-ano po ang naaalala niyong batas ng pamamahagi ng lupa? Naisakatuparan po ba ang

mga ito sa asyendang pinagtatrabahuan niyo? Bakit po sa tingin niyo ito nangyari?

a. Bakit niyo po gustong mapasainyo ang lupa?

b. Umaasa pa rin po ba kayo sa repormang agraryo ng gobyerno para mapasainyo ang

lupa? Bakit?

c. Bukod po rito, may ginagawa po ba kayong mga hakbang upang mapasainyo ang

lupa?

9. May organisasyon po ba ang mga manggagawang-bukid dito?

a. Kasali po ba kayo? Bakit?

i. Kung oo, ano po ang kwento ng inyong pagsali?

1. Ano-ano po ang ginagawa niyo bilang parte ng organisasyon?

ii. Kung hindi, bakit?

b. Tingin niyo po ba epektibo ang organisasyon sa inyong komunidad? Bakit?

10. May mga nangyari na po bang pagkilos para isulong ang inyong panawagan?

a. Ano po ang nangyari? Pakikwento po kung maaari.

b. Naging matagumpay po ba ang pagkilos? Bakit?

c. Ano po sa tingin niyo ang maaaring gawin para mapaunlad pa ang mga susunod na

pagkilos niyo?

11. May bungkalan po ba sa inyo? Gaano ito kalaki, at ano-ano ang tinatanim?

VIII

12. Hina-harass po ba ako ng inyong asyendero/aryendador? Ano po ang mga porma nito? Bakit

po ito ginagawa sa inyo?

13. Anong mga erya/isyu pa ang dapat pagtuunan ng pansin ng mga organisasyon, institusyon

(unibersidad, gobyerno, atbp.), at indibidwal upang makatulong sa sitwasyon ng mga

manggagawang-bukid? Ano po ang maitutulong ng akademya sa inyo?

IX

Apendiks B4

Hacienda Regalado, Murcia, Negros Occidental

Nakapokus na Grupong Diskusyon

Transkripsyon ng Panayam

Hacienda Regalado, Murcia, Negros Occidental

Mga manggagawang-bukid

Voice File: Hacienda_Regalado_1.mp3

Tagapanayam: Ayun po. Ako nga po pala ulit si Steven. Ayun. Tapos ano po ulit yung

mga pangalan niyo? Kahit first name lang.

Boses 1: Bing.

Tagapanayam: Ano po?

Boses 1: Bingbing.

Tagapanayam: Bingbing. Tapos po?

Boses 2: Full name ba?

Boses 1: Kahit palayaw lang?

Tagapanayam: Okay po kahit ano lang po.

Boses 2: Palayaw? Sige.

Tagapanayam: Opo. Sino pa po yung kasama?

Boses 1: Si Kanet. Si Kaloy.

Tagapanayam: Kanet. Kaloy.

Hindi maintindihan sa voice file ang sumusunod na mga salita. Ito ay pag-iisa-isa ng

mga pangalan ng nagpapartisipa sa diskusyon.

Tagapanayam: Ayun po. Tapos po, lahat po kayo pare-pareho ng hasyenda?

Lahat: Oo.

Tagapanayam: Hacienda Regalado po?

Boses 2: Regalado.

Tagapanayam: Ano po yung sukat ng Regalado?

X

Boses 2: 45.

Tagapanayam: 45?

Boses 2: 21 tsaka 24.

Tagapanayam: 21 at 24 hectares. Tapos ilan po yung nagtatrabaho sa bawat hati?

Binibilang nila sa memorya ang bawat isang nagtatrabaho.

Tagapanayam: 18 po sa 21 at 24?

Boses 1 at 2: Oo.

Boses 2: Lahat.

Tagapanayam: Lahat na po ‘yon. 18, kasama na po ang admin?

Boses 2: Opo.

Tagapanayam: Tapos po mga anong edad po yung mga ‘to? Mga-

Boses 2: Matatanda na.

Tagapanayam: Mga ano po?

Boses 2: ‘Di ba ano… 50, 30. 50. May 54, 56.

Boses 3: Ako lang ang bata. Bente-otso.

Boses 2: ‘Yan lang.

Tagapanayam: Pero ‘yun po yung pinaka bata? 28 po? Wala pong mga bata talaga mga-

Boses 2: Wala.

Tagapanayam: Wala. Child labor po wala.

Boses 2: Wala child labor.

Tagapanayam: Pero po tumutulong ‘yung mga bata?

Boses 2: Paminsan-minsan kasi ayaw naman nila dito ‘yung bata magtutulong sa nanay

magtrabaho. Ayaw nila.

Tagapanayam: Ayaw po ng mga nanay?

Boses 2: Ayaw ng mga ano… ayaw ng administrasyon.

Tagapanayam: Ng admin?

Boses 1: Oo.

Tagapanayam: Ng mas mababa pa sa desi-otso. Parang ganun. Ah okay.

XI

Boses 2: Wala sila nag-aano ho-honor ng ano, child labor.

Tagapanayam: Pero po ‘pag may tumutulong na bata ano yung ginagawa?

Boses 1: Nagdadamo, nagtutubo.

Boses 2: Nagtatanim ng pangtubo.

Tagapanayam: Pero po ‘yung tapas hindi na?

Boses 1 at 2: Hindi na.

Tagapanayam: Tapos mga ilang tonelada ng tubo po kaya yung nakukuha kada ektarya?

Kada mill?

Boses 1: Sa otsenta ‘ya.

Boses 2: 70. 70 pinakamababa ‘yan eh.

Tagapanayam: Kada ektarya po ito? Kada taon?

Boses 1: Pinakamababa.

Tagapanayam: Pinaka… ano po yung medyo mataas pa?

Boses 2: Minsan 90. Kasi ‘pag bago ‘yung tanim, ‘yung planted, ano ‘yon, nagna-90.

Tagapanayam: Nagna-90 ‘pag tonelada po. Magkano po ‘yung pasahod sa inyo do’n?

Boses 2: Karga-tapas is 130… 196, kasama ‘yung karo.

Boses 1: Kasama na ‘yung pagkarga ng tubo galing sa gitna, ‘yung nasa gilid.

Boses 2: ‘Yung nakargahan ng tubo.

Tagapanayam: 196?

Boses 1: 196.

Boses 2: Opo.

Tagapanayam: Kada tao po ito?

Boses 1: ‘Di, tolen.

Boses 2: Tolen.

Tagapanayam: Kada tolenada. Tapos po yung iba pa po? Yung pagdadamo po magkano?

Boses 2: 1,432.

Boses 1: Per hectare?

Boses 2: Yung damo na yan.

XII

Tagapanayam: 1,4?

Boses 1: Oo. 1,432.

Tagapanayam: Kada ektarya po ito?

Boses 1: Oo.

Boses 2: Per hectare.

Tagapanayam: Tapos po ‘yung…

Boses 3: Arado, pila? Sais trenta y dos? [Magkano ang araro? 632?]

Boses 2: Per hectare din.

Tagapanayam: Magkano po? Sais trenta y dos.

Boses 2: Two way na na yan.

Tagapanayam: Per ano po yung 632 hectare?

Boses 1: Per hectare.

Boses 2: Two way na.

Tagapanayam: Two way. Eh yung ano pa po bang meron… yung pamat— patdan po?

Boses 2: 332… 333 yata.

Boses 1: 333.

Tagapanayam : 333 po kada?

Boses 2: Laksa.

Tagapanayam : Ano pa pong meron. Yung tapas po?

Boses 2: Ganyan. Yung karga tapas yung 196.

Boses 1: Puno na lang.

Boses 2: Yung fertilizer.

Tagapanayam : Yung fertilizer?

Boses 2: Per bag 79 yata. 79 per bag.

Tagapanayam: Tapos yung tanim po?

Boses 2: Yung tanim. Tanim is 432.

Boses 1: Per laksa na ‘yan.

XIII

Boses 2: Per laksa.

Boses 2: Yung hulip

Tagapanayam: Hulip.

Boses 2: One thousand… pila? [Magkano?] One thousand… 1.1? 1.1.

Tagapanayam: Kada ilan po ito?

Boses 2: Laksa.

Ilan: Hindi. Hectare lang.

Boses 2: Ang ano?

Boses 3: Ang sipsip eh.

Boses 2: Sipsip. Sabi ko nga. Laksa.

Tagapanayam: Ano pong tawag? Sipsip?

Boses 2: Compress man yata.

Ilan: Kung ‘di compress, sipsip.

Boses 2: Kung hindi compress, sipsip.

Boses 4: Sipsip gid man ‘ya? [Sipsip ba ‘yon?]

Ilan: *Hindi maintindihan*

Tagapanayam: Pareho lang po ‘yon sa hulip?

Boses 3: Iba yung hulip. Sipsip yun.

Boses 1: ‘Yung mga mahaba na tirang tubo…

Ilan: Pinuputol.

Boses 1: Pinuputol.

Tagapanayam: Ayun yung sipsip?

Ilan: Oo.

Tagapanayam: Pero yung hulip po magkano?

Boses 2: 1,100.

Tagapanayam: 1,100 din?

Boses 2: Per laksa.

XIV

Tagpanayam: ‘Yung sipsip po, 1,100 din kada ektarya?

Boses 1: Mm-mm.

Tagapanayam: Ahh.

Boses 2: 1,100 ano?

Boses 4: 1,170.

Boses 2: ‘Yung hulip?

Tagapanayam: ‘Yung… bale po, ano, kada kailan po kayo nabibigyan ng pera?

Kinsenas?

Boses 1: Kinsenas.

Boses 2: Oo, fifteen.

Tagapanayam: Mga magkano po yung kinsenas ninyo?

Boses 2: Kapag maraming trabaho, minsan 1,200, 1,500.

Boses 1: Pero ‘pag kaunti ang trabaho, kaunti din ang sahod.

Boses 2: ‘Pag kaunti rin ang trabaho, kaunti din ang sahod.

Tagapanayam: Mga magkano po ang pinakamababa na kinsenas?

Boses 2: Sa ngayon, wala kami trabaho siguro pag may tra- sa susunod na semana yung

trabaho namin siguro abutin 450?

Boses 5: Hindi, mataas man na. [Hindi, mas mataas naman diyan.]

Boses 2: Hindi, subong kay wa’ay kami ubra. [Hindi, ngayon na wala kaming trabaho.]

Boses 3: Baba.

Tagapanayam: Baba.

Boses 2: Wa’ay trabaho eh. Kay siguro makatanum kami tig-isa ka laksa. [Wala trabaho

eh. Siguro kung makakapagtanim kami, tig-isang laksa lang.]

Tagapanayam: Mm.

Boses 2: Yung sipsip daw 1,235.

Tagapanayam: Sipsip, 1,235.

Boses 1: Ara o. [Ayan o.]

Mayroong inabot na dokumento ang mga manggagawang-bukid sa tagapanayam.

XV

Tagapanayam: Ano po ‘tong dokumento na ‘to?

Boses 1: Galing sa DOLE.

Boses 2: Ito, o.

Boses 3: Are o ang asyenda a! Are na imo…

Boses 2: ‘Di siya mag-intindi kay Ilonggo a. ‘Di siya mag-intindi. [Hindi niya

maiintindihan kasi Ilonggo. Hindi niya maiintindihan.]

Tagapanayam: Ah. So ibig sabihin po, okay lang sa DOLE yung pakyaw?

Boses 2: Pakyaw system, oo! Puwede naman. Hindi naman sila nagde-daily dito eh.

Pakyawan naman eh.

Tagapanayam: Bakit po hindi daily?

Boses 2: Kasi ayaw nila yung daily kasi mataas yung…

Boses 1: Sahod.

Tagapanayam: ‘Yung sahod. Kapag po daily, magkano po dapat yung sa inyo? Kung

sakali, kung magde-daily?

Boses 2: Tig-33 per hour.

Tagapanayam: 33 per hour po.

Boses 1: ‘Di naman ‘yan sinusunod dito. Halos ine-estimate lang. 200 araw.

Tagapanayam: Kada araw? Pero po ilang oras po kayo nagtatrabaho sa isang araw?

Boses 2: Minsan ang 200 ‘yan. 3 (oras) ‘yan.

Ilan: 3 oras.

Tagapanayam: 3 oras.

Boses 3: 3 oras sa umaga, 3 oras din sa hapon.

Boses 2: Ang 100. Bale 6 hours.

Tagapanayam: Paano po kayo napunta dito sa Regalado?

Boses 2: Dito kami nakatira. Dito kami pinanganak.

Tagapanayam: Simula po dati?

Boses 2: Simula pa. Simula.

Tagapanayam: Tapos po yung mga nanay-tatay niyo po, magtutubo na po talaga sila?

XVI

Boses 2: Wala. Wala dito nagtutubo.

Tagapanayam: Wala pa po?

Boses 2: Wala.

Tagapanayam: Ano pa po meron dito dati?

Boses 1: …‘yung tatay nila dati.

Boses 2: Ay, yung dati… yung hanapbuhay ng tatay namin? Dito. Tubo.

Boses 3: Dito nagtatrabaho.

Tagapanayam: Tubuhan din po talaga lahat?

Ilan: Oo.

Tagapanayam: Tapos po kayo po, tubuhan na rin?

Boses 1: Ang tatay nila tagapamahala rin dati. Tapos nag-retire, napalitan ng allotment

(?).

Tagapanayam: Pero kanino po yung lupa na sinasaka niyo simula pa dati?

Boses 2: Kay Regalado.

Tagapanayam: Regalado na po talaga?

Boses 1: Kay Satur (?) Regalado at…

Boses 2: Victor Regalado.

Tagapanayam: Kailan pa po nila pagmamay-ari ‘yung lupa? Anong…

Ilan: 65 years?

Boses 2: Matagal na.

Boses 5: *Hindi maintindihan*

Boses 2: Ano tuig gani? 19 ano na si papang di,60… Pila, Pang? Pang? 75? [Anong

taon ulit? 19- kailan pa si tatang dito, 60… Ilan, tang? Tang? 75?]

Boses 6: 70 na. ‘Yan si papang bale e 28. [70 na. ‘Yan si tatang bale 28.]

Boses 2: 28 ang kay papang.

Boses 6: 1962.

Ilan: *Hindi maintindihan*

Boses 2: Pila ka na gani subong? [Ilang taon ka na ngayon?]

XVII

Boses 5: 64.

Boses 1: Wa’ay pa gani si papang,iya na ni Regalado ang duta. [Wala pa si tatang , kay

Regalodo na ang lupa.]

Tagapanayam: Mga 1950’s?

Boses 2: 30 plus…

Tagapanayam: Mga 1950’s, ganon?

Boses 2: Mga 9 years… Mga 1960’s ah.

Ilan: *Hindi maintindihan*

Boses 2: Basta mula 1960’s nandito na kami. Nandito na ang ama namin e.

Tagapanayam: Pero paano po napunta kay Regalado ‘yung lupa?

Boses 2: Binili dun sa may-ari na si Sales.

Ilan: *Pinag-uusapan pa rin kung kailan sila napunta sa lupa.*

Tagapanayam: Binili po kay Sales. ‘Yung 45 hectares?

Boses 2: Opo. ‘Yung doon sa kabila ang nasa kay Guanzon. Sin-o pa ‘ya gani tag-iya,

pang? Sang simula? [Tang, sino pa ulit ang nagmay-ari d’yan? Sa simula?] Kay

Guanzon…

Boses 5: Araneta.

Boses 2: Araneta. Sa kabila naman Sales.

Boses 7: Sa Cebu ‘yon.

Boses 2: Buson Sales ‘no? Buson Sales. ‘Yan. Binili naman ni Regalado kay Sales.

Tagapanayam: ‘Yung ilang ektarya po?

Boses 2: 21. Pinangalanan kay Socorro Regalado. Yung doon sa kabila sa kay Guanzon,

pinangalan kay Victor Regalado.

Tagapanayam: Ah okay. Tapos noong 1960s po nila binili pareho? Tapos, ‘yun na ‘yun?

Boses 2: 1960 niya binakal? [1960 niya binili?]

Boses 5: 1968.

Boses 2: 1968 daw, binili niya.

Boses 5: 68-69.

XVIII

Tagapanayam: Pero po ‘yung pamilya niyo po, anong taon pa po sila dito?

Boses 2: Ano gani, pang? Sang ikaw nagsugod sa dirigid asyenda ni? [Ano ulit, tang?

Nung nagsimula ka sa asyendang ‘to?]

Boses 5: Didto? [Dito?]

Boses 2: Oo, diri. [Oo, dito.]

Boses 5: *Hindi maintindihan.*

Boses 2: Pila gani ‘yung kanina? Sang ano katuig? [Ano ulit sinabi mo kanina? Anong

taon?]

Boses 5: 1956.

Tagapanayam: 1956 pa. Kayo na po yung pinakamatanda dito? Tapos ‘yung iba pong

mga pamilya, paano po kayo napunta dito?

Boses 2: Eh, dito kami pinanganak e.

Tagapanayam: Pero po ‘yung mga angkan niyo po?

Boses 4: Magkakapamilya lahat dito.

Boses 2: Dito, dito, dito. Dito nasimula. Dito pinanganak sa ano.

Tagapanayam: Mga anong taon pa po yung nagsimula sila na dito talaga tumira?

Boses 2: 1956.

Boses 1: 1957, dito na pinanganak, nagtrabaho na.

Tagapanayam: Ibigsabihin, naunahan niyo pa sina Regalado?

Boses 2: Oo. Sales pa lang. Sales pa, dito na. Binili ni Regalado.

Tagapanayam: Tingin niyo pa ba dapat mapasainyo yung lupa na matagal niyo na po pala

tinitirahan at tinataniman?

Boses 2: Sakali kung ma-process namin.

Tagapanayam: So gusto niyo po mapasainyo yung lupa?

Boses 2: ‘Yung pagprocess ng DAR. Pagkatapos pag binigay na ‘yung papeles, sa amin

na yun.

Tagapanayam: Masasabi niyo ba na mas maganda yung kalagayan niyo nung nakalipas

na 20 years? Kaysa ngayon, o pareho lang, o lumala siya ngayon?

XIX

Boses 2: Lumala siya ngayon kasi hinigpitan kami ng trabaho, dati hindi pa. Kasi

nagbago yung administrasyon. Dati hindi pa mahigpit masyado. Ngayon mahigpit na.

Mas lalo pa nung nagpetisyon kami ng lupa. ‘Yan, mahigpit.

Tagapanayam: Kailan po ba yung petisyon?

Boses 2: 12.

Tagapanayam: 2012 po ‘yung petisyon. Gusto niyo pa rin po ba na pagtutubo ang

pagkukunan ng kabuhayan niyo?

Boses 2: Opo.

Boses 1: Iba-iba. Gusto ng iba makatanim ng palay, may mais, saging, kamoteng kahoy,

kamoteng balagon, ganon. Para pag off-milling, may kukunan talaga para pangbili ng

bigas.

Boses 2: Hindi naman sa lahat na gusto tubo. Kasi sa iba naman ay iba naman ang ano sa

dati. Kasi dati, tubo yung magandang pananim. ‘Yung mga kakainin mga tulad ng

kamoteng kahoy, mas mababa yung presyo kesa sa tubo. Pero sa ngayon, mas maganda

yung kararoto kesa sa tubo. Kasi hati sa ngayon kasi sabi ng ano ngayon, i-transfer sa

tulad ng palay. Hindi ‘yung sa tubo, kasi ‘yung 1 year cropping ‘yun. Iba yung kararoto 3

months lang, 3 months and a half, mas madali yun.

Boses 1: ‘Yung palay, 3 months-3 months o kaya 4 months.

Tagapanayam: Mas madali pong makakuha? Kung kayo po yung papapiliin, mas gusto

niyo na mas iba’t ibang klase ng pananim?

Boses 1: Oo.

Tagapanayam: Nasabi niyo po kanina na pakyawan yung sistema ng pasahod. Sa tingin

niyo po ba na maayos ‘yung sistemang iyon? O hindi siya maganda?

Boses 1: Hindi talaga.

Boses 2: Kasi hindi mo naman… minsan mapatrabaho kami ng pakyawan, isang ektarya.

Pagkatapos wala naman. Ilan kami nagtatrabaho – minsan sampu o siyam. O magkano

naman ang sahod namin? Iba kasi yung daily tsaka yung pakyawan.

Boses 1: Maganda nga linggo linggo yung sahod e para may pambili sa pangaraw-araw.

‘Pag kinsenas-

Boses 2: Kinsenas, wala.

Boses 1: O 2 weeks, minsan wala pang isang linggo, wala ka nang pagkain.

Boses 2:Hindi mo natrabaho, nakain mo na, nautangan mo na. Hindi ka pa nakatrabaho

ng ano, nakaano ka pa.

XX

Tagapanayam: May nasabi sa amin dati nung pumunta kami sa Escalante na iba po ‘yung

pasahod sa babae at lalake. Parang sa kanila, may bawas kapag babae ‘yung

nagtatrabaho. Dito po ba?

Boses 5: Lain na ya sang Escalante kag dito. Lain na ya. [Magkaiba naman ang sa

Escalante at ang sa dito. Iba ‘yan.]

Boses 2: Dito lahat pareho.

Tagapanayam: Pareho naman po dito?

Boses 2: Oo, ‘yung daily.

Boses 5: ‘Yung daily dito… *Hindi maintindihan.*

Boses 2: Dito iba ‘yung babae kasi tinitingnan naman nila naman daw sa kilos ng ano at

sa makaya ng mga lalake. Pero parehas naman eh. Meron naming lalaki na ano e.

Boses 5: Meron gid na ya. [Meron talagang ganyan.]

Tagapanayam: Na kaunti lang?

Boses 2: Na tamad!

Boses 5: *Hindi maintindihan.* Pinag-uusapan nila ang mga nagmamay-ari ng mga

asyenda sa Escalante.

Boses 2: Hindi ba kadalasan doon, Maranon eh? ‘Yung may-ari ng tubuhan doon?

Nagsahod lang sila nang kokonti – minsan tag-50 lang ang kalahating araw.

Boses 5: Kay gina kontrol ya gani, gin ano na gani ang pagkwan bala, pagpaubra didto

*Hindi maintindihan* wala ya sa Labor. Ang Labor anay ya, ang Labor tani ya regular

yan mo. Pero di sila ya, ani ya, kung maghatag ang Labor karon sang dos-singkwento o

tres-singkwenta, taghatagan lang ya sila dos-singkwenta. Okay lang ‘yan sa Cebuano,

wala ya sila-

Boses 2: Wala namang imik ‘yung Cebuano.

Tagapanayam: Tingin niyo po ba sumasapat yung inapasahod sa inyo, sa pang-araw-

araw?

Boses 2: Hindi.

Ilan: Hindi.

Boses 2: Hindi kasi minsan makasahod ka lang ng 100 o 50.

Boses 1: Kulang pa. Lalo na kapag may mga bata na nag-aaral.

XXI

Boses 2: Hindi ‘yan.

Tagapanayam: Magkano po yung tingin niyong sasapat kung sakali?

Boses 2: 400!

Tagapanayam: Kada?

Ilan: Araw.

Boses 2: Mas maganda ‘yung 400 kasi may anak ka nang 7, dalawa kayo mag-asawa, o.

May estudyante ka pa.

Boses 5: ‘Yung estudyante mo. May tatlo pang kakaon. [‘Yung estudyante mo. May tatlo

pang kakain.]

Ilan: *Hindi maintindihan.*

Boses 8: … 100 bala subong. Magbilin ka lang 200 araw mo. Magaon ka man kumaon.

Pamahaw, panyaga, panyapon. Kada bata mo bente. Ilan pa bata mo kabilog, tig-bente-

bente, tig-ilan na? Sentobente? Mag-asawa man na bente-bente man! Kwarenta!

Sentosingkwenta! Pila na lang matira? 30 pesos? Wala na ulam!

Tagapanayam: Paano niyo nakuuha yung pinanguulam niyo sa almusal, tanghalian?

Boses 2: Kupit! Minsan nakasaing ka ng dalawang takal, saing ka nalang ng isang takal.

Adjust ka para makabili ka ng ulam, para makakain ka.

Boses 5: Para makakain ka.

Tagapanayam: Pero po wala na kayong pinangkukunan ng pambili ng pagkain bukod

doon po sa pasahod sa inyo dito, o may pananim po kayo?

Boses 2: ‘Yung saging, ‘yun lang. Konting balatong at sitaw.

Boses 1: Suma-sideline sa iba para makabili ng ulam.

Tagapanayam: Tapos suma-sideline din po?

Ilan: Opo. *Hindi maintindihan,*

Boses 2: Mag-ano ka, magtrabaho ka sa labas. Sa mga small.

Tagapanayam: ‘Yung iba po nagtatrabaho na sa small planters? Mas mataas po ba yung

bayad sa small planters?

Boses 1: Mataas kaysa asyenda.

Boses 2: Mataas.

XXII

Tagapanayam: Magkano po sa small planters?

Boses 2: Sa small planters, ‘yung per hectare nila sa damo minsan

Boses 1: … sa damo, kung makapal ang damo, malaki-laki ang bayad sa pakyawan.

Boses 2: Minsan sa kalahating hectare, magbayad sila ng isang libo. Minsan 1.2.

Depende ‘yung sa ano ng ano ng damo. ‘Yung tanim ng tubo, 700. Dito 400.’Yung ano

ng pamatdan, ‘yung ano ng tubo ano ba yun…

Boses 4: 600, 700 per laksa.

Boses 2: Dito 300.

Tagapanayam: Pero po yung small planters po ba parating may trabaho sa kanila?

Boses 1: Paminsan-minsan.

Boses 2: Kasi kakaunti naman yung ano yung ilan ‘yung hati nila na nakuha nila na lupa

sa asyenda.

Boses 1: Pagkatapos diyan, lipat naman sa iba ‘pag may trabaho. Palipat-lipat lang, pa-

sideline-sideline.

Tagapanayam: Mga ilang ektarya lang po ba meron yung mga small planter?

Boses 2: Merong isa. Depende sa beneficiaries. Merong isa, merong 17. Mga ganyan.

Ilan: *Hindi maintindihan.*

Boses 1: Dito sa asyenda merong tolenada sa karga-tapas, karga-tapas dito 196, pero sa

small planters may 220, 250, may 280. Ganun.

Boses 2: Mas malaki yung sahod doon.

Boses 1: Kasi ang iniisip ng planters o small planters…

Boses 2: Ang benefit.

Boses 1: Hindi sila sumusunod sa DOLE na taripa kasi wala makuha ang tao na 13th

month o bonus. Kaya linalakihan nila talaga.

Tagapanayam: Tuwing kalian po kayo nakakabili ng mga gamit para sa sarili niyo? Kung

ganoon po kaliit ang sahod.

Boses 1: 13 months lang at saka bonus lang. Konti eh.

Tagapanayam: Tuwing ganon lang po ‘yung mga... Kapag lumaki po ‘yung… ‘Yung mga

sapatos ganyan-ganyan?

XXIII

Boses 1: Kapag nagbenta ka ng hayop. ‘Yan malaki ‘yan. Pambili ng damit ng anak. Pero

‘pag wala kang alaga na mga hayop, hindi ka makabili. Kung kaunti anak mo, isa lang,

‘yan, makabili ka. Isa lang eh.

Ilan: *Hindi maintindihan.*

Tagapanayam: Paano po pala yung mga anak niyo? Saan niyo po nakukuha yung

pambayad ng tuition kung ganon?

Boses 2: Adjust. Kung wala na, wala pera na pambayad, tuwing closing o opening ng

klase. Do’n na nagbabayad ng ano, para maka-enroll naman sa susunod.

Tagapanayam: Tingin niyo po ba matatawid niyo pag-aaral nila hanggang high school, o

kaya kolehiyo?

Boses 2: Ah hindi, hindi.

Tagapanayam: Hindi na po. Madalas hanggang saan lang po ‘yung-

Boses 1: Pinakamataas na paaral hanggang hayskul na lang talaga. Graduate ng hayskul o

mababa pa. Grade 6.

Boses 2: Kung aanuhin mo e, kung tutuusin mo na paaralin mo siya.

Ilan: *Hindi maintindihan.*

Tagapanayam: Tapos po pagkatapos po ‘pag tumigil na sa pag-aaral, ano po yung

gagawin, tubuhan din?

Ilan: Tubuhan.

Boses 2: ‘Pag babae, pasok sa tao, magkatulong.

Tagapanayam: Mga ilang taon po nagsisimula ‘yung kabataan magtubo?

Boses 2: Ay, sa ngayon nga eh, 9 years old pa lang kung gusto mo dalhin na anak mo,

makatulong na yan mag-ano ng damo.

Tagapanayam: Pero ilang taon na sila nagpu-full time talaga na…

Boses 1: ‘Pag walang klase nagtatrabaho na. Tumutulong sila. Tuwing bakasyones, kung

walang klase.

Tagapanayam: Bakit po sa mababang edad pa lang nagsimula na sila?

Ilan: Kasi pigado o. [Dahil sa hirap.]

Boses 2: Kasi sa kahirapan e. ‘Yun sabi nga e, kung may nagugutom daw, hindi titigil

yung sigaw.

XXIV

Tagapanayam: Pero po ano po ‘yung mga pangarap niyo sa mga anak niyo?

Boses 2: Ay gusto naman namin sila makatapos. Makahanap sila ng trabaho na mas

maganda ‘yung trabaho na hindi mabigat. Hindi mainit.

Boses 1: Makapagtapos ng pag-aaral para sa kinabukasan din ng mga anak nila, hindi

ganito, hindi ganito maabot nila.

Tagapanayam: Kung sakali, ayaw niyo po kung sakali na magtubo pa sila?

Boses 2: Oo, kasi mainit dito yung tubo e! Sa tubuhan mainit.

Boses 5: Bulan ka init ang imo penitensya. Agtan ka ulan… basa ka. [Buwan-buwan na

init ang penitensya. Aabutan ka ng ulan, mababasa ka, tapos aabutan ka ulit ng init.]

Boses 2: Hindi naman kami gusto na ang maranasan namin ay maranasan din nila.

Tagapanayam: Pero nakakakain po ba ng sapat yung mga pamilya niyo?

Boses 2: Minsan hindi e. Minsan makasapat na kung malaki yung kita.

Boses 5: Makakaon ka du’a ka beses lang. [Makakakain ka dalawang beses lang.]

Boses 2: Adjust.

Boses 5: May ara na lugaw pa gani. [May naglulugaw pa nga.]

Tagapanayam: Tuwing kalian po yung pinakamalala na panahon?

Boses 2: Tuwing off season.

Boses 1: June, August…

Boses 2: June to August.

Boses 1: Tiempo Muerto.

Tagapanayam: Ano po ginagawa niyo para hind magutom pamilya niyo kapag mga

ganong panahon?

Boses 1: Nagsa-sideline din sa iba. Kunwari, makikahoy sa iba, mag-uuling sa amin,

yung iba nagtatanim ng palay, may harvest ng palay, ganon para makakain.

Boses 2: Kung saan may trabaho. Maghanap. Kung saan makakita, doon ka.

Boses 6: *Hindi maintindihan.*

Tagapanayam: Sumasapat po kinikita niyo sa sideline o nakukuha niyo sa sideline?

XXV

Boses 2: Hindi naman. Hindi.

Boses 1: Depende din kung makatyamba malaki ang kita. Pero kung maliit…

Boses 3: *Hindi maintindihan.*

Boses 2: Patay ‘yung katawan mo.

Tagapanayam: Nakakapagtanim po ba kayo ng ibang pananim bukod sa tubo?

Boses 2: Sa tubo? Kamoteng kahoy, mais.

Boses 1: Pero kokonti lang ‘yon. Kasi bawal naman kami magtanim sa planted sa

tubuhan eh. Kaya sa bangin na lang.

Ilan: *Hindi maintindihan.*

Tagapanayam: Gaano po kalaki ‘yung lupa na napagtataniman niyo nung kamoteng

kahoy, saging, mais?

Boses 2: Ay kakaunti.

Boses 1: Kakaunti lang. Square meters lang.

Boses 3: Susginoo! Gamay lang!

Boses 2: Kokonti konti lang, kung saan saan yung gilid.

Boses 1: ‘Yung palayan, sa sideline na ‘yon.

Boses 2: Kung saan yung gilid na puwedeng pagpasukan ng kamoteng kahoy, d’yan.

Tagapanayam: Pero po kung kayo, gugustuhin niyo po na mas malaki yung lupa na

mapagtataniman niyo ng mga pansariling konsumo?

Boses 1: Oo!

Boses 2: Gustong gusto.

Tagapanayam: Ano po yung mga batas yung sa lupa na naabutan niyo… kunwari po

yung CARPER.

Boses 2: CARPER.

Tagapanayam: ‘Yun lang po yung naabutan niyo? Naimpliment ba siya dito, o ngayon

lang din?

Boses 1: Ngayon lang.

XXVI

Tagapanayam: Ngayon lang din?

Boses 2: Since 1988 pa yung CARPER na ‘yun?

Boses 1: Ngayon lang kami na nagpetisyon. 2012 lang. Pero yung CARPER, matagal na

‘yan.

Boses 2: Matagal na ‘yan. 1988 pa ‘yang CARPER.

Tagapanayam: So ibigsabihin po kahit noong dati pa, walang nangyari dito sa lupa? Bakit

po ganon?

Boses 2: Kasi dati ‘yung may-ari, parang against sa mga ganto, sa tulad namin. Pero sa

ngayon, wala na. Hindi kami inaano. Kahit ‘pag off-season hindi na kami binbigyan ng

ano, kahit konsumo lang. Konsumo o pera o ano, wala na. Depende kasi sa may-ari.

Boses 1: Mabuti ang amo nila dati eh. Tapos, dati binibigyan sila ng pamasko pero sa

ngayon, wala na talaga.

Tagapanayam: ‘Yung kay Regalado po? Wala na talaga?

Boses 2: Opo. Mukhang pera.

Tagapanayam: Pero po bakit po tumagal, ‘di ba po 2012 pa yung petisyon, bakit po

tumagal siya ng ganto katagal?

Boses 2: Kasi sabi daw erroneous. Depende naman sa administrasyon, kagaya dati…

Tagapanayam: Kay Noynoy nung 2012.

Boses 2: Noynoy Aquino. Kahit ibigay na may batas na ‘yung DAR, hindi pa. Paikot-ikot

pa ‘yung tao. Kung walang alam yung tao, hindi makaproseso kasi magsabi ganito ganito.

Boses 1: Dine-delay nila ang kwan.

Boses 2: ‘Pag matakot din ang tao, aayaw na. Mabuti sa ngayon, parang may

development na nagawa sila. Kasi nandyan na kasamahan natin sa ano.

Tagapanayam: Ah si Ka Paeng. Ah so ibigsabihin po na umaasa kayo na sana matupad

yun?

Boses 2: Oo.

Tagapanayam: Ano nga po ba yung status niyo?

Boses 2: Nasa masterlist na kami.

Tagapanayam: Ibibigay na lang yung masterlist?

XXVII

Boses 2: Sabi daw ipalabas yung masterlist. Baka itong January na.

Tagapanayam: Ano po gusto niyong gawin sa lupa kapag ibigay na sa inyo?

Boses 1: Iba’t iba.

Boses 2: Taniman namin ng kung ano… taniman naming ng palay, kasi meron dyang

irigasyon pwede naman kami makakuha, ‘pag walang irigasyon, tubo din, kasi hindi

naman puwede anuhan ng palay yung planted kung walang tubig. Pero ‘pag may tubig at

sapat na tulad ng sa May pwede makatanim ng palay kahit walang irigasyon. Pero pag

may irigasyon, marami naman magawa namin e. Lagyan ng palay, taniman ng sitao, o

lahat, marami.

Boses 1: Mais, saging.

Boses 5: Wa’ay na gutom. [Wala nang gutom.]

Ilan: *hindi maintindihan*

Boses 5: Dati wala pang tubo rito, puro palayan. Walang tubo.

Boses 2: Nung sa CARP pa, wala ditong tubo.

Boses 5: 1956 ako dito nag-aano, wala na yang tubo.

Boses 2: CARP pa ‘yan eh.

Tagapanayam: Ano po meron dito dati kung wala pong tubo dito?

Boses 2: Palay.

Boses 1: Palay, niyugan.

Boses 3: Wala pang gutom dati.

Boses 2: Mas maganda pa yung dati daw sabi ng mga matatanda. Mas maganda pa yung

palay pa dati kasi kung saan yung may harvest, yon. Doon ka lang, sigi harvest. Araw-

araw bigas, makakain ka. Makaipon sila ng bigas e.

Ilan: *hindi maintindihan*

Tagapanayam: Bukod po sa petisyon, ano pa po ginagawa niyo para mapasainyo yung

lupa?

Boses 2: Wala. Kasi matakot yung tao kasi inaantay na lang naming matapos yung

proseso, kasi pag pasukin namin, iaano naman kami ng goons. Matakot yung tao.

Tagapanayam: May experience na po ba dito na may mga goons?

XXVIII

Boses 1: Oo!

Boses 2: 2014?

Ilan: 14.

Tagapanayam: Bakit po may napapunta ditong goons?

Boses 2: Kasi nagkuha ng private goons yung may-ari dito.

Tagapanayam: So tinakot yung mga petisyoner.

Boses 1: Petisyuner.

Tagapanayam: Ilan po ba yung mga petisyoner?

Boses 2: Dose dati. Ngayon nagdagdag ng isa, trese.

Tagapanayam: Pero wala naman pong nagyari doon, wala namang…

Boses 1: Meron. Binaril ang anak niya o. Sa kwan.

Boses 2: Pagdaan, ‘yon, binaril.

Tagapanayam: Tapos po ano pong nagyari doon?

Boses 2: Wala.

Boses 1: Tapos itong si papang, sinuntok ni Attorney Muya.

Tagapanayam: Ay, attorney po ni ano, yung nanuntok?

Boses 1: Attorney ng amo namin. Kaya nagdala ng goons dito e.

Tagapanayam: May organization naman po kayo dito, di ba? Anong organization po

iyon? NFS?

Ilan: NFSW.

Tagapanayam: So kasali po kayo lahat?

Boses 2: Yung lahat ng petitioner.

Tagapanayam: Lahat ng petitioner po? Bakit po kayo sumali?

Boses 2: Eh para makatulong.

Boses 1: Kasi tingin namin sila ang makatulong talaga sa amin sa pagproseso ng lupa.

Boses 2: Pagka may problema kami, nandyan ang organization.

XXIX

Tagapanayam: Simula kailan pa po yung NFS dito?

Boses 2: 12.

Boses 1: 2012.

Tagapanayam: Ah yung pagka petisyon niyo po? Tapos ano na po yung ginawa niyo

bilang parte ng NFS? Ano na po yung mga activity, yung mga ginawa niyo?

Boses 2: Walang ano… Minsan ‘yung mga miyembro nagpadungul, wala nangyari.

Minsan tawag kaming meeting, ayaw. Hindi nag-a-attend. Minsan doon, yung may mga

mob o ano, minsan kakaunti nandoon. Minsan ang iba, wala.

Tagapanayam: Sa tingin niyo po ba epektibo yung NFS dito? May nagagawa?

Boses 2: Epektibo kasi pag sinampahan kami ng kaso dati, sila (sila tumutulong), walang

bayad. Yung binibigay na lang namin pamasahe papunta doon sa attorney ng NFSW kasi

yung attorney ng NFSW, malayo, nasa Kabangkalan, doon mo pa puntahan. Wala dito sa

Bacolod, si Attorney Ramos.

Tagapanayam: May nangyari na po bang pagkilos o kaya mobilisasyon para dun sa isyu

niyo dito?

Boses 2: Tapos na. Pero dati nag-antay kami ng… sampa sa amin ng disqualification.

Nag-antay kami kasi sabi ni PARO may isampa naman ang abogado ng Regalado na

disqualification. Yun inantay namin.

Tagapanayam: Nag-rally po kayo dati?

Boses 2: Opo.

Tagapanayam: Kailan?

Boses 2: Sa bahay nila. 2014.

Tagapanayam: Ayun po ba yung dumating yung mga goons?

Boses 1: Oo, gusto namin paalisin dito ‘yung mga goons eh kaya *hindi maintindihan*

Boses 2: Nag-dialogue sa bayan, nag-dialogue sa barangay. Nag-dialogue sa province.

Tagapanayam: Tapos naging matagumpay naman po iyon? Napaalis naman…

Boses 1: Oo.

Boses 2: Opo. Napaalis.

Boses 1: Pero matagal-tagal pa.

XXX

Tagapanayam: So ibigsabihin… may bungkalan kayo rito?

Boses 2: Opo. Nagbungkal kami ng lupa. Yun pinadalhan ng goons.

Tagapanayam: Ah yun po yung nagbungkalan.

Boses 1: Pero hindi naman namin sinira yung tubo nila. Nagtanim lang naman kami sa

gitna, ng ilang piraso.

Boses 2: Nagtanim kami ng kamoteng kahoy, mais.

Boses 1: Sinira daw namin ang tubo.

Tagapanayam: Pero wala kayong sinira?

Boses 2: Wala kaming sinira. Nag-ano lang kami… sa gitna.

Tagapanayam: Tapos hanggang ngayon po nagtatanim pa rin po kayo doon o hindi na?

Boses 2: Wala na. Inanuhan na kami. Nag-dialogue kami, nag-dialogue sila sa amin na

itigil na daw. Isauli na. Pero nag-dialogue kami na bigyan kami ng 5 hectare. Hindi

naman natupad yon. Hanggang sulat lang yon. Pero hindi napirmahan ng may-ari kasi

yung attorney niya ayaw. Hinayaan na lang namin. Kasi natakot na mga kasamahan ko e.

Tagapanayam: Bilang pahuli na lang po, sa tingin niyo ano pong isyu ang dapat

mapagtuunan ng pansin, kunwari kami sa mga unibersidad, na tingin niyo po ay

makakatulong sa sitwasyon ng mga manggagawang bukid? Ano pong isyu yung dapat

naming tingnan?

Boses 2: ‘Yung kabagalan ng DAR.

Boses 1: Hindi, gusto nila…

Boses 2: ‘Yun nga. Ang bagal na ngayon ng ano, kung hindi mo iyon puntahan doon,

hindi naman kumikilos e. Sana pabilisan.

Tagapanayam: Tingin niyo po, paano makakatulong yung tulad naming estudyante sa

inyo?

Boses 2: Manawagan kayo sa ahensya na bilis-bilisan nila yung pag-process yung ano

amin, para madali kami makakuha ng lupa kasi naantay kami na makatanim kami ng

pagkain namin at kung anong tanim yung maitanim namin. Mas maganda kung amin na

yung lupa kasi pagusto kami ng aanuhin naming. Compare sa may ari na ginigipit kami.

Tagapanayam: Sige, ‘yun na lang po. Maraming salamat po! May tanong po ba kayo?

XXXI

Apendiks B5

G. Igmedio Tabianan, Provincial Agriculturist

Transkripsyon ng Panayam

Office of the Provincial Agriculturist, Bacolod, Negros Occidental

G. Igmedio Tabianan, Provincial Agriculturist

Sinagawa ang panayam sa Bacolod kung saan nag-oopisina si G. Tabianan ngunit

hindi ito sa mismong opisina kundi sa isang parang sa likod ng Kapitolyo. Ayon sa isang

empleyado, hindi pumapasok si Tabianan sa kanyang opisina mismo dahil sa kanyang

paniniwala na ang tunay na opisina ng Provincial Agriculturist ay kung nasaan ang mga

magsasaka at mangingisda. Madalas niya umano puntahan ang mga komunidad.

Voice File: OPA_1.mp3

Tagapanayam: Ano po ‘yung, ano, general po na kalagayan ng mga manggagawang-

bukid sa usapin ng pagkain?

OPA: Iano natin ah… i-segregate natin – pagkain versus sugar industry – kasi ‘yung

tanong mo, dalawang klaseng tao sa manggagawang-bukid. Meron doon sa sugar, meron

doon sa pagkain. ‘Yung sugar, automatic ‘di mo magamit na pang-araw-araw na

pangkain. So dalawa ang answer ko d’yan. Itong nagtatanim talaga ng pagkain, kahit

papaano meron talagang aanihin na pwedeng kainin. On the other hand, itong sugar

workers unless na mag-diversify sila, there will have (sic) na wala talaga silang makain

kasi wala silang itinanim na other than sugar. In a holistic na pagtingin d’yan, dahil

mababa ang availability ng pagkain sa sugar workers, affected ‘yung producer – ‘yung

farmers mismo – na nagpoprodyus ng pagkain kasi parang sini-share ‘yan doon sa hindi

nagtatanim. So, ‘yung overall assessment: sabihin natin, noon it was only 40% based on

local production against consumption. Ngayon, nag-i-improve na ‘yan kasi we have

introduced programs and projects na talagang naka-focus doon sa food security. ‘Yon

ang status sa pagkain ngayon. In fact, ang assessment based as (sic), it’s already 86%.

Hindi lang base… ano ba ‘tong Philippine Statistic… PSO (sic). PSO office says 86%.

That is plus-minus. But on our reports doon sa field – ‘yung sina-submit ng tao namin –

we are reaching 97-100%.

Ngayon, dalawa din ‘yung answer ko d’yan. Ano ba ‘yung tanong mo? Is it political

boundaries? Is it based on political boundaries in the whole province of Negros

Occidental? Kasi kapag sinabing based on political boundaries, ‘yung Bacolod is not

politically under the province of Negros Occidental kasi highly urbanized city sila. So,

hindi sila nagpo-produce ng pagkain enough para sa kanilang population. In short, ‘yung

ibang pino-produce ng Negros Occidental, kinakain ng Bacolod City, a highly urbanized

city. And it is around 25%. So kung sabihin nating is there enough food in the province of

XXXII

Negros Occidental? Yes, in fact it’s more than that. Pero ‘pag sinabing including highly

urbanized city, kasi ‘yung highly urbanized city, hindi bumuboto ng governor, hindi

bumuboto ng provincial officials, supposedly ‘wag natin silang i-consider sa statistics

kasi ‘di nga sila part ng Negros Occidental. But in reality, maraming tao na dito nag-i-

stay sa Bacolod at siguro ngayon nasa 600-800 thousand. So, it constitutes 20% of the

total consumption of the province of Negros Occidental, including Bacolod. Ganon ‘yon.

And it is recorded also at the Department of Agriculture na, including Bacolod ah, na it’s

around 97%.

Tagapanayam: Ano po ‘yong mga parang hindrances o balakid sa food security sa rural

areas?

OPA: Una sa lahat, maraming issues na nagiging balakid. Mayroong political issues,

mayroong technical issues, mayroong administrative issues, at saka mayroong behavioral

issues. Siguro meron din ideological issues at saka, ang ikaanim ay religious o sectoral

issue. Mga 7 ata ang sinabi ko sa ‘yo?

Tagapanayam: Seven.

OPA: Kapag sinabi nating political issue, ‘pag mayroong division o classification of

leaders na based on their party, whatever the governor says, kung lahat ng mayor is

under his political party, susunod ‘yon; but if there are mayors na hindi niya kapartido,

mayroong hindrance sa pag-adopt at pag-implement kasi sasabihin niya “Kay governor

na programa ‘yan eh, siya ang sikat d’yan eh” ‘di ba? So I’d like to inform you na dito sa

Negros Occidental, parang mataas yata ang nasa oposisyon na partido in terms of

executive leaders like the mayors. On the other hand, at the same time, dito sa provincial

officials, sa board members mas mataas din ang oposisyon, mas maliit o mababa ‘yung

nasa administrasyon. Ngayon, kapag sinabi ng governor na magtanim tayo ng organic,

may iba d’yan na ‘di susunod kasi kaiba nila ng partido, ‘di ba? Posible “yes, yes” pero

‘di naman gagawin. That is where political issues come in as a hindrance to food

security. On the other hand, ‘pag majority, syempre susunod sila. ‘Pag majority ang

kapartido niya, ‘pag sinabi ng governor “lahat kayong mayors”… There are 31, parang

19 municipalities and 13 cities, 32 yata including Bacolod. ‘Pag ang mayors ay kapartido

ni Gov., kapag sinabi ni Gov. na “we have to allocate funds more on agriculture, on food

security” ‘yung mga kapartido niya, mag-a-allocate talaga, pero ‘yung mga ‘di niya

kapartido, ‘di mag-a-allocate, ‘di ba? O kung mag-a-allocate man, mas mababa. So doon

magkakaproblema. Ano na ‘yon, ‘di ba pito ‘yon?

Tagapanayam: Opo. Pero po ‘yung political issues po ‘yung pinakamalaking problema

para sa inyo?

OPA: Sa akin, it’s still ‘yung pinakamalaking problema kasi may problema tayo sa

capacity to lead, capacity to implement. Maraming umuupo sa gobyerno, maraming ine-

XXXIII

elect natin na hindi nga naka-graduate ng college but they are the one commanding us to

perform; na ‘di nila alam ‘yung kino-command nila. ‘Di ba? So ang mangyayari doon,

magkakaroon ng…

Tagapanayam: Kiskisan?

OPA: Gitgitan, ‘di ba? Sasabihin ngayon ng mayor, “Ako mayor dito.” Eh ngayon, kung

ikaw ‘yung Provincial Agriculturist o Municipal Agriculturist, sabihin ng Municipal

Agriculturist na, “Hindi mo kasi alam ‘yung pagtanim ng ano kaya don’t command on us

na ganto gawin namin na hindi pwede kasi that is technical, that is skilled knowledge na

‘yan eh. Doon kami gumradweyt eh, ‘yan ang course namin. And then kayo ang mag-

dictate?” ‘Di ba? Not necessarily na mag-dictate on to follow simple instruction. ‘Yung

pagpili ng areas sometimes politically motivated kahit hindi siya feasible, kahit hindi siya

pwede doon itanim, napo-force ‘yung technical na mag-deliver doon kasi that’s the

promise of the political leaders. Kagaya ng sa ‘yo, maya-maya edi ga-graduate ka, how

would you feel na sabihin nila na ‘yung mayor niyo hindi naka-graduate ng college, alam

mo kung ano ‘yung mga technical aspects ng production, sasabihin nila na ito ‘yung

gawin mo na nag-interfere na sa technology ng production. Syempre magiging balakid

ang magiging decision niyo. Hindi kasi magkatugma eh, ‘di ba? So politically, ganon. But

if you ask the politicians, they will tell us, they will tell you na ‘yung balakid sa

implementation ay ‘yung mga career (?), ‘yung mga technical people kasi hindi nagko-

cooperate, kasi nagsasawsaw sa politika. But basically, I want to tell you na pag-graduate

mo, you will realize na the most dangerous, the most powerful, the most oppressing

scenario dito sa atin is political people. ‘Yung politically motivated na mga tao lalo na

kapag nandoon sila talaga, nagko-command sila. Pwede nilang sabihin na, “Itong batang

ito ah, i-tag mo ‘yan, ‘di ‘yan pwede makapasok sa gobyerno.” Anywhere you are. Kasi

mas powerful ‘yung politika sa atin. Tignan mo. Ikaw siguro nakikita mo ‘yan sa Manila.

Tignan mo si Noynoy Aquino. Tignan mo si de Lima. Nung nasa power sila, even na ‘di

naaresto, ‘di ba nagpe-pledge ‘yan? Sabihin nila, “I will obey and abide all laws,

regulations, legal instruction, etc.” O ngayon, ang tanong? Dahil they are in power, and

they are politically motivated, they are chosen by those people na talagang powerful,

kahit na-violate na ‘yung rights mo, they will still push through. Tignan mo si Gloria

Macapagal Arroyo. Kahit na mali ‘yung pag-appreciate doon sa issuance ng warrant of

arrest, kahit dineklara na ng Supreme Court na hindi ‘yan tama, mali ‘yan, what

happened? It still pushed through. Bakit? That is the order of the president kasi ‘yan

‘yung political ano. Mas grabe. Kahit sino ka, ‘pag ‘yung political leader na ang nagsabi,

wala kang magagawa. Kaya mali ‘yang sinasabi nila na rule of law. It’s not yet being

followed by everybody, including our president. Including our president now! ‘Di ba?

Itong si Pres. Duterte. Anong ginagawa niya? Kahit na walang due process, ‘di ba

pinapatay? It is already violating ‘yung sinumpaan niya. Anong sinabi niya? “I will

abide, etc.” O saan? ‘Di siya nag-abide doon? So bakit ‘di siya ma-suppress, bakit ‘di

XXXIV

siya masita? Kasi he is the president eh, politika eh. ‘Yung power niya is banking on…

ilan ‘yung bumoto sa kanya? 16-17 million people? ‘Yun ang kanyang power. Political

power ‘yon kasi he was elected.

Tagapanayam: Pero po tingin niyo po ba doon sa usapin ng manggagawang-bukid ulit,

problema ‘yung ilang daantaon nang puro tubo lang ang tinatanim nila? ‘Yung

monoculture po ng sugarcane talaga?

OPA: Alam mo, sa akin, that should not be a…

Tagapanayam: Issue?

OPA: A deterrent or issue doon sa life ng tao kasi kapag talagang iyon ang alam mo,

doon ka. ‘Di ba? Where you have the capacity and the skill, where you have the passion,

you develop it. Doon ka. Ang problema, kapag nagkakaroon na ng greediness – ‘yung

gusto ng mas marami. Kasi ‘yung nasa isip nila, “We will be making money.” Ito

‘yung… Before I answer sa pinaka-detail, mayroon mga principle na pwede nating kunin

d’yan. Ano ‘yan? When you are aiming for money and you don’t have that objective or

purpose to share it, but, rather, you want to get more not only from your production but

from others, anong nangyayari? You will lose your friend. If that happens with your

friends, it can happen more on those people that is not your friend.

Halimbawa: Magkaibigan tayo. Binigyan kita ngayon ng cellphone. Sabi ng nagbigay sa

‘yo ng cellphone, “Pare, ibigay mo ito kay Mr. Tabianan. Mahal ito, pare. This is 50

thousand. I have no more time para maibigay sa kanya. Ikaw na lang magbigay.” Dahil

you know the amount is 50 thousand, sabi sa isip mo, “Mahal… Pare, ‘wag kang

mamroblema, mayroon kong ibibigay sa ‘yo.” Binigyan ka ngayon. Nakita mo ‘yung

dalawang cellphone, mas mahal ito, ito mas mura. Ano gagawin mo? Kukunin mo ‘yung

mahal, tsaka ‘yung mura ang ibibigay mo. Later on, nakita ng friend mo na, “O, Pare,

may ipinadala akong regalo sa ‘yo.”

“Ano ‘yon?”

“Cellphone. Mahal ‘yan, pare, ah. Kasi I’m giving premium to our friendship.”

“Ano bang model ‘yon?”

“Ganto.”

“Eh ito, pare? Hindi naman ‘to ganyang model, ‘di ba?”

Tayo, magkaibigan, I will lose you kasi wala na akong tiwala sa ‘yo. And you will lose

me kasi sasabihin ko, “Ay, hindi pala ito… kapag doon pala pinasa ‘yung goods, ‘di pala

‘to trustworthy.” O, I will lose you, and you will lose me. Dahil ang iniisip natin ay doon

sa mas malaki na cost ng item. Ganon din sa workers natin. Dati, itong sugar industry…

XXXV

Kaya nga ako, nung minsan, I am not a, ‘yung sabihin nating okay lang sa akin ‘yung

mga comment ng National Federation of Sugar Workers, mga ganon. Sometimes, we have

to realize na kahit papaano, itong sugar – this has led this province into what we are now.

‘Di ba? This has started the lives of many people, bringing more people to what it is now.

So the commodity is not a problem. It has given life to us! It has allowed us to eat. Kasi

nakapagtrabaho tayo roon. What is not good is how they are paid, and how other people

perceive those commodity. Kaya sinasabi ko sa ‘yo, ‘di masama sa akin ang sugar per se.

Kasi dati, itong sugar industry, nandoon ito sa mga small producer. Kahit mga sentral

dati, I think there were hundreds, more or less hundreds of sugar processors before, or

even 300 – ‘yung mga small type. Parang distributed ‘yung opportunity, ‘di ba? May-ari

ka, may employee ka. Pero ngayon, lumiit ‘yung number of centrals. Lumiit ‘yung may-

ari, marami ‘yung employed. Doon nagkakaproblema sa disparity ng income. Tapos itong

mga policy ng sugar, kagaya ng Social Amelioration Fund, hindi ko naman nakitang

ibinagay ‘yon sa ano ah. If there are, remember that is Social Amelioration Fund. Ilang

percent ‘yan? That is 2%. It is supposed to be returned to the sugar workers. ‘Yung

tanong ko d’yan, bakit ‘yung building ng DOLE, ang laki-laki n’yan, nakakain ba d’yan

ang sugar workers? Did they contribute sa decision na ‘yon ang gusto namin? ‘Di ba? If

the law allows na doon talaga ‘yan sa sugar workers, ibalik mo! ‘Wag mong gawing

bato. Pagkain na naging bato pa! Kwarta na naging bato pa. Sasabihin nila, “Hindi ‘yan

‘yung binibigay namin dito. It is more on massive opportunities because we will be

training not only now but forever until na mamatay ang mga taong ‘yan, nandito pa rin

ito.” Hindi naman ‘yon ang focus natin eh. What is the focus? The sugar workers and the

sugar. ‘Di ba iyon ang problema?

Ito ilagay mo sa inyong dissertation. Maraming tao na naka-focus doon sa object.

Question: ‘Yung tao, mga 60 years lang ang average mamamatay na, gawin nating 100

years ang edad tsaka mamatay. Whom would you prefer to develop sa dalawa? Between

an object na semento, bato o steel tsaka ‘yung tao? Itong tao ‘yung priority! Kasi they

have limited time here on earth! Hindi ‘yung mga ganon na sementadong training center

ng DOLE. Walang life ‘yan. It’s not breathing. Kaya itong mga sugar workers, ito ‘yung

tagaan natin ng focus tsaka ‘yung industry. Kasi merong life ‘yon. If we fail to deliver the

deliver the goods within sa life nila, paano natin maihabol sa kanya para mabigyan siya

ng tulong? Kapag namatay na siya? ‘Di ba they will be forgotten? Iyon ‘yung question

ko. Bakit itong Sugar Amelioration Fund, ‘yung focus eh ‘di yata doon sa tao. Kung sa

akin, doon tayo sa tao. ‘Di ba?

Tagapanayam: Pero po nasabi niyo po na dati maraming small planters, ganyan, ‘di ba po

parang ngayon maraming hasyenda pa rin ‘yung nandito?

OPA: Maraming hasyenda pero maraming small planters.

XXXVI

Tagapanayam: Tingin niyo po paano naaapektuhan ng sistemang hasyenda pati po ‘yung

pakyaw na sistema ‘yung kabuhayan po ng mga manggagawang-bukid?

OPA: Practically, kapag talagang sumusunod sila sa law, sa basic laws na, halimbawa,

‘yung tamang porsyente, tamang share sa Social Amelioration Fund, wala naman sanang

problema. Ang problema is marami pa rin ‘yung underpaid. Marami pa rin ang ‘di

nagbabayad ng tamang labor wages sa tao eh. ‘Yun ang problema. Tapos wala yatang…

Sabi ko nga, if the Social Amelioration Fund is intended to address ‘yung disparity at

saka ma-balance ‘yung benefits doon sa tao. I cannot see na ganon ang nangyayari.

Tagapanayam: Bakit po kaya nananatili ‘yung mga manggagawang-bukid sa tubo kahit

mas kapaki-pakinabang naman ‘yung mag-shift sila sa palay o kaya sa gulay?

OPA: You know, ‘yung mga ganon, maraming factor doon. ‘Yun nga ang sinasabi ko

palagi. Your decision is your life. Your judgment, which was the basis of your decision, is

your life. ‘Yung question na ‘yon… ‘Pag ‘yung tao binigyan mo ng traktora na hindi niya

desiyon ‘yan, wala siyang alam doon, anong nangyayari? ‘Yung traktora na ‘yon, sira.

‘Di sila marunong maggamit. Ibigsabihin, the level of their decision, the level of their

judgment, the level of their preparedness, ganon lang eh. So ‘pag sinabi natin you shift to

other opportunity, then hindi pala sila ready, ano mangyayari? Wala rin. ‘Yan sinasabi ko

rin sa mga politiko. ‘Pag pumili tayo ng highschool graduate o ‘di nakatapos ng college,

pagkatapos wala silang alam. Wala silang experience. In fact, bago pa lang highschool o

dropout sa eskwelahan, nagma-manage na sila. Wala silang experience eh. Pero sila ang

ina-allow natin mag-manage because of the political system na pwede silang tumakbo.

So, those are… let us not blame kung anong nangyayari kasi that became part of their

decision, that became part of their judgment, it became their life. Wala tayong magawa

roon. Kung ako, it’s a matter of choice. We’ll give you the choices or the opportunities

but make sure hindi ka vacuum. Wala kang vacuum sa pagkatao mo. Kasi kapag nag-grab

ka nga ng sobra sa ‘yo, it will destroy you; it will not give you a better life. So, sabi mo,

pwede naman tayong punta roon sa rice farming. In some instances, maraming nagsasabi

na ‘yung agrarian reform is talagang ano sa life ng mga planters at saka industry – ‘yung

agrarian reform ang case ng failure ng development. Kasi ‘yung malalaki, pinaghati-hati

mo, tapos binigay mo sa mga workers. Nung binigay mo sa mga worker, they became

unproductive. Nang binigay na sa kanila, na hindi na sila productive, hindi na nabayaran

‘yung taxes. ‘Di ba? Ngayon, ‘yung sabi mo, pwede naman mag-shift to rice farming.

Maraming nag-shift to rice farming from sugar, failure. Kasi ‘yung preparedness nga

nila, they are more adept doon sa sugar production. Wala silang preparation towards sa

other crops. ‘Yun ang nagiging problema. On our part, we are always ready to help but

what can we do… Ito experience ko: Gumagawa kami ng farmer (?) school in many

corners of this province. At first, ‘yung aming attendance, nasa 100. Tapos maya-maya

bumaba na siya sa 75. Tapos maya-maya bumaba na siya sa 60, bumaba na sa 50. Maya-

maya ang makakatapos, 35 na lang o 25. This is training them na mag-shift sila to other

XXXVII

crop production. Pero bakit ganon ‘yung nangyayari? Marami doon, ‘di nila, wala silang

passion doon. Eventually they will stop.

Pangalawa, ‘yung behavior ng sugar workers at saka tao. Bakit behavior? Ako,

halimbawa. Ikaw ‘yung planter, ako ‘yung worker. ‘Yung cropping pattern ng sugar 9

months to 1 year. You plant it on the first day, you make sure na talagang na-weeding-an

mo siya, at saka you care for it for 6 months. Then you close. If I am the worker, I will

wait for that ‘yung close season. Sabihin ng worker, “When will my sacrifice in labor o

weeding, etc.” doon sa farm after 6 months? Hinihintay ko ‘yung 6 months. After 6

months, libre na ako, punta na ako sa Bulanan, etc. Kasi libre na, wala na akong trabaho

eh. But I will be dependent. Punta ako ngayon sa planter, “Bossing, ‘yung isang sako ng

bigay na utangin ko sa ‘yo para sa off season, kunin ko. Bossing, kailangan ko ng

panggastos sa school, kunin ko sa ‘yo.” Ikaw, bigay ka rin ng bigay kasi alam mong wala

nang trabaho after 6 months. I am dependent on you. Ang alam ko kasing trabaho, doon

lang sa sugar. So that is behavioral. Kung ‘di na ako, tignan mo… In a normal set-up of

a person, why will I sacrifice more than 6 months? When the crop itself allows me to rest

after 6 months, ‘di ba? And then I will be dependent on my landlord. Tapos ngayon,

‘yung sabi mo, pwede naman silang magtanim ng palay. What do you mean? Gusto mong

i-extend ‘yung agony ko? Tama na! 6 months na ‘yung exposure ko sa field. Parang

liberation na ‘yon eh. ‘Yung 6 months close season. As long as the landlord supports

them. Ngayon, granting na kinuha natin sila, ‘di na siya under sa landlord. Magtatanim

na siya ng palay. Halimbawa: ang tinanim niya na palay, hindi nga siya marunong eh,

naubos ang palay sa peste, etc. Ang weeding niya parang sugar. Ay, ‘di pwede ‘yon. Sa

palay, kapag nag-weeding ka, very clean. Sa palay, from planting to harvest, ‘yun ang

sinasabi niya, the best fertilizer sa rice farming is the foot of the farmer. Meaning, it is

even better if ‘yung paa mo nakikita palagi sa field, and you will get a better harvest.

Kasi lahat ng mga untoward, o mga peste na umaatake, makikita mo. Nakaka-prepare ka.

Tapos ipapari mo ngayon o kaya nakakakontrol. Itong sa sugar, hindi ganon. After 6

months, pagusto ka. Itong mga planter nga eh, after 6 months, pumupuntang America,

pumupuntang Europe. Balik sila kapag harvest time na. Kung ikaw farmer ngayon na you

used to be in that kind of set-up, anong mangyayari sa ‘yo? Hindi ba you will be looking

for it? Na ganto ‘yung aming set-up, mali eh. Tapos ‘yung rice farming is more tedious

than sugar. Kasi everyday ay walang stop ‘yan eh. Whereas itong sugar, sabi ko nga,

after 6 months, you’re free! Ngayon, binigyan mo siya ng lupa, hindi niya alam kung

anong gagawin, wala kang production assistance, anong mangyayari? So doon ‘yung

isang reason natin na, ‘yung isang factor is behavioral. ‘Yung exposure.

Tagapanayam: Paano po kaya dapat maa-address ‘yung – ‘di ba po may off-milling na 6

months? Noong nag-i-interview din naman po ako, sabi naman nila, malaking problema

po ‘yon kasi wala silang mapagkukunan ng hanapbuhay kapag ganong 6 months. Parang

XXXVIII

‘yung iba nagkakasambahay, ganyan-ganyan, doon sa 6 months na ‘yon. Paano dapat siya

ma-address para magkaroon ng continuous na…

OPA: That should have been addressed by the Social Amelioration Fund. Yoon ang

purpose doon eh – na during lean months, itong Social Amelioration Fund, ito ‘yung

ibibigay sa kanila. But as I have said, it is not being used to what it is for!

Tagapanayam: Pero sa tingin niyo po, ano po ‘yung role nung people’s organizations sa

pagkamit ng food security?

OPA: ‘Yung sa akin, na hindi pa ini-implement ng mga tao sa gobyerno kasi nga wala

silang alam. Hindi rin ako makapag-implement kasi parang ‘di rin siguro sila bilib sa

akin. ‘Yung nasa isip ko, itong mga people’s organization, para sa akin, maganda ‘yan

eh. Maganda itong people’s organization. Allow them to fail. Allow to succeed. Kasi

‘yan nga ang sabi nila eh: Your failure is thebasis and the foundation of your success.

They will learn on that. It was supposedly ‘yung magbibigay ng industrialization doon sa

(?) lands. Ito ‘yung organization na supposedly ang magiging anchor na magpo-provide

ng labor at saka employment doon sa rural areas. Kasi ‘yung nasa isip ko supposedly ay

we will make them a corporation. The approach now is corporate approach. Although

they are into association, they are into cooperatives, they are into foundation, etc. To me

it is good. Hindi natin dapat i-discourage ‘yon but it should be supported because later

on, they will realize they cannot exist if they will not go into income-generation. And

then when they realize that, they need an income, they need money, they will start

thinking, “We will make an investment. We will make business that we can employ

people around us.” especially sa rural areas. The set-up is still similar! Whether it is

communist, whether it is democratic, whether it is parliament, the set-up is similar. We

have officers, they have chain-of-command. Now, you compare that to a corporate – still

the same! Meaning, we are already ready. The question is when will be that time that we

can pour in capital to them for investment. ‘Di ba ganon ‘yon? So ako okay ako diyan.

Look at China. It’s a communist but you go to China if you feel it is a communist. It’s no

longer a communist! It is an industrialist. They have more money. They have more

employed people. And they can easily… When they plant, when they… Halimbawa,

itong Negros Occidental. The farthest north is San Carlos, and the farthest south is

Hinubaan. When they start planting in the north, and they finish planting, it’s also

finished in the south. That’s how… sabi nila, many people say it’s communism. No.

That’s not communism; that is corporate. Why corporate? Because a corporation needs a

supply. Not only a supply na small-time. It should be in bulk. How can you process it into

a lucrative product and lucrative business when in terms of bulk, wala ka?

OPA 2: Sa corporation, sir, and mode of ownership is in the hand of the peasantry.

OPA: Oo, oo!

XXXIX

OPA 2: It’s different from the hand of the Cojuangcos. It’s a different corporate approach

to food security. Corporation must be in the hand of the peasantry. That’s what…

Tagapanayam: Ayun ‘yung difference. So parang ang mas maganda po ay dapat ‘yung

development ay base doon sa kakayahan ng peasantry talaga?

OPA 2: What my boss told me is there is always a question of ownership of something.

When the peasantry owns the money, it is better. But when the oligarch owns the money,

it is another thing. That’s the problem.

Tagapanayam: So ano po ‘yung masasabi niyo doon sa… Alam niyo po ‘yung mga LCA

na ginagawa noong ibang peasant, ‘yung mga land cultivation areas po. Kasi parang

hindi… ayun nga po, may problem sila sa food security, nagugutom sila ganon, so they

enter into the fields para i-claim ‘yung small parcel of land para mag-plant ‘yung saging,

kamote, palay although that’s against ‘yung interest ng landowner nila pero they say that

they need to do it para ‘di sila magutom.

OPA: There is an opportunity for that before under the leadership of Governor Victor

Lacson. They call it the 60-30-10. 60 percent of the land should be cultivated by the

landowner. 30 percent should be cultivated by the group. And 10% should be the

farmstead ng mga tao tsaka residential ng mga tao. ‘Yung nga ang sabi ko sa ‘yo eh.

‘Yung tao… Imagine, halimbawa 1000 hectares ‘yan. 60%, that is 600 hectares. 30%,

that is 300 hectares. 10%, that is 100 hectares. They already have their land, their

residence, they can have their backyard vegetable production, they can have land

cultivation area. So, anong nangyari? Wala. Hindi ‘yan na-realize. Kasi hindi nga ready

‘yung mga tao na ganon eh. They have been used to that set-up na after 6 months mag-

rest sila. Ayaw na nilang magtanim. Oh, ngayon nag-introduce kami ng BIG – backyard

intensive gardening. Meaning, doon sa mga tao mismo. Wala! After 1 cropping, 2

croppings, hindi na sila magtanim. Sabi mo na magtanim sila ng saging tapos ayaw ng

planter. At this time, ayaw na ng planter siguro pero before, gusto nila ‘yan kasi nga nag-

aano sila sa 60-30-10. Kasi ngayon, parang nagmamahal ang value ng lupa. So kapag

sinabi ng planter na, “Ayoko,” the main reason is greediness na. Ayaw na nila. Dati

siguro okay lang kasi lapad pa tapos wala tayong problema sa quota (sugar quota).

Ngayon, posible na magkaproblema tayo diyan. Tapos ‘yung economies of scale, nakikita

ng planters na every inch of the land contributes to the production. So the economies of

scale, although it is small, kapag dumami na ‘yan, nagre-reduce ‘yan. So kapag nag-

reduce ‘yan, they will be spending more while the production is (?). Second,

nagkakaproblema na sila how to manage people. To be honest with you, mahirap talaga,

ako nakita ko ‘yan, mahirap mag-manage ng Pilipino na hindi na-educate. Mahirap.

Tignan mo ‘yung squatter. Tapos itong gobyerno naman, hindi marunong mag-intindi.

Kita nila na dumadami ‘yung squatter, wala silang program kung paano ‘yon i-address –

‘yung squatter. ‘Yung programa nila, matagal na ‘yang programa na ‘yan eh na you

XL

cannot… hindi ka mapag-evacuate ng ano diyan kapag walang (?). That’s not enough!

Matagal na ‘yan. Still the same kind of project. When the NHA was conceptualize, that

was in 1970s. Ano na ngayon? 2016. Obsolete na ‘yan. Bigyan natin ng ibang support.

Kaya nga ‘yung sinasabi ko sa ‘yo, maraming nalalagay You know, it is different when

you put people na alam ‘yung gagawin as against sa person na in-appoint lang diyan

tapos ‘yung purpose niya is to be a politically appointed person. Tapos magtuturo-turo

lang siya. Pero ‘di niya nakikita ‘yung effect ng gagawin niya kasi ‘di nga niya alam

ginagawa niya. So anong mangyayari kapag ganun? Problema lang, walang innovation.

‘Di ba? There should be… Ikaw siguro you will agree na the role of research and

development should be in tandem with the development and dapat habang tumatagal

nagti-change, ‘di ba? Kita mo ‘yung design ng mga sasakyan. Nagta-transform ‘yan eh.

Hindi nakikita ‘yan ng appointed people. Hindi sila nagta-transform! Kaya ‘yun ang

problema. Maraming gusto… Ito balik tayo sa sugar. Anong transformation sa sugar?

Lumiliit na ‘yong sugar, tapos ‘yung problema nandyan pa rin. Dati nung malaki,

nandyan ‘yung problema. Ngayong maliit, nandyan pa rin ‘yung problema. Anong

development ‘yung makita mo diyan? Eh ‘yung taong nilagayan diyan, oligarch din. ‘Di

ba? Tignan mo ‘yung mga SRA administrator. Ledesma! Corsoguela (?)! Martin!

OPA 2: Paner subong. [Si Paner ngayon]

OPA: Oligarch pa rin ‘yan kasi diyan ‘yan sa VMC! Anong transformation makikita mo

diyan? Wala! I am sure Paner will protect the interest of where she came from! ‘Di ba?

Walang transformation. Ito, ilagay mo ‘to ah. Those people na nasa sugar industry na

nagtatrabaho, maraming tao na pinapa… ‘yung may sakit na ‘di makaisip o maka-

remember… Alzheimer’s. Lahat ng mga tao diyan puros may Alzheimer. Lahat. Bakit?

Every 6 months, may close season. ‘Di ba ito ‘yung tanong mo kanina?

Tagapanayam: Opo.

OPA: How do we address the problem of the 6 months? ‘Yun ang tanong mo eh. Every

year naman ‘yan eh! Bakit nalilimutan nila na mayroon palang dapat i-address? Bakit

‘yung question na ‘yon has come to you? And for me to answer? When we are not part of

the sugar industry? ‘Di ba? Itong mga taong nandyan, may mga Alzheimer.

OPA 2: Sa every year… political calamity!

OPA: It’s more than a calamity! I-off mo muna.

Pinapatay ng kinakapanayam ang recorder dahil sa sensitibong materyal.

Voice File: OPA_2.mp3

XLI

OPA: Dito nagkopya si Duterte. Kasi ‘yung resource seed banking ngayon, nakikita ko

tatlo na ang ina-adopt ni Duterte. Alam mo kung ano? Free irrigation, corporate

approach to food security para meron na silang piloting doon at saka ‘yung insurance. All

farmers and agrarian reform should be insured.

OPA 2: We started 2010.

OPA: ‘Yung resource seed banking is… Halimbawa sa rice, that is designed to increase

the profitability of the farmers. In a hectare of rice, supposedly, ‘yung common profit

nandoon lang sa 10-20 thousand per hectare. But under the resource seed banking, they

could grow as high as 50k, even 60k. At the same time, they return the seeds – na hindi

na sila magbili sila ng seeds na naman, hindi. Dapat mag-develop sila ng sarili nila.

That’s why its called “resource seed banking.” It’s not only the seeds being banked but it

is the resources. Hindi lang ‘yung seeds.

OPA 2: Self-reliant.

OPA 3: Sir, doon sa Victorias, positive ‘yung implementation kasi 10 lang na sacks ng

palay ang binigay sa isang organization so ngayon, in 2 croppings, nagiging 8 ‘yung

savings nila. Tapos may member sila na 2 na nabagyo. Ni-replace ng kanilang reserve na

palay. So nagiging positive sa Victorias na area na ‘yon sa Caridad. So kung gusto mo

makuha ‘yung data pwede rin para sa talagang program ‘yon eh. Sa akin gani, sir,

positive na makuhaan natin interview na sa implementation na nakuha nila kag nag-

develop ‘to siya ya. [Para sa akin, sir, positive na makuhaan natin ng interview sa

implementation na nakuha nila at nag-develop ito.]

OPA: Much better kung ang problema ang… Let us not ah… ‘Di ka magsabi na mag-

interview sang positive, sang success. Kundi ang problema aton interview-hon kay di

positive ‘yon sila. [Hindi dapat natin i-interview ‘yung positive, ‘yung success. Dapat

‘yung may problema ang i-interview natin kasi positive na ‘yung iba.]

OPA 3: Okay.

OPA: NEDA na ‘ya.’Yung style na ‘yan, iya na NEDA. Kung diin to positive, didto sila

interview.’Di sila naga-research. Wa’ay pulos. [Sa NEDA ‘yang style na ‘yan. Kung

saan positive, doon sila mag-i-interview. Hindi nagre-research. Walang kuwenta.] The

purpose of government is resolve problems, provide services. Baka may tanong ka sa

akin na bakit parang nagko-comment ako sa kanila? Baka ikaw may problema din. ‘Di

ba?

Tagapanayam: Hindi po.

OPA: Baka may tanong ka sa akin na why did you not do that? Eh nandito ka naman sa

gobyerno, why did you not do it? ‘Di ba? Kasi magiging reflection ‘yon eh. So baka

XLII

sabihin mo dami siyang comment na unsuccessful ganon eh siya naman nandyan sa

gobyerno, bakit wala siyang ginawa? Anong ginawa niya diyan? Baka naman may

tanong kang ganon?

Tagapanayam: Wala naman po.

OPA: Kasi kung sa akin, ‘di naman ako taga-SRA. ‘Di naman ako taga-DOLE. ‘Di ba?

So wala akong control diyan. Kung sabihin mo sa akin na ‘yung food security kasama ka

ata. I did it. Pero sabi ko sa ‘yo, before, it’s only 40%. Now, it’s already almost 100%.

Kaya ‘yung office namin, under my leadership, we’ve been a Galing Pook Awardee.

Have you heard about Galing Pook?

Tagapanayam: Yes po.

OPA: ‘Yung nag-a-award niya is Asian Institute of Management. We’ve been a Green

Banner… Crown Awardee ng Nutrition. ‘Yung nag-ano niyan is National Nutrition

Council. Doon yata nakabase sa malapit sa UP ‘yung National Nutrition Council. Tapos

we are also Agri-Pinoy Rice Awardee. Agri-Pinoy Rice Achiever Award. Dahil nga we

became one of the top 10 rice producing province despite this is a monocrop economy.

Just imagine: they are almost 80 provinces in the country, and Negros is one of the top 10

largest rice producing provice.

OPA 2: Despite the monocrop economy na sugar industry.

OPA: Ikaw siguro nagtatanong ka, bakit kayo naging largest rice producing province

when your province is known for sugar? ‘Di ba?

OPA 2: Ang aton nga… ang label naton for sufficiency is almost 97. [Ang ating… ang

label natin for sufficiency is almost 97.] If you exclude Bacolod City because they are not

planting rice, not producing rice, we are more than 100%.

OPA: Ilan na ‘yong award? We are also a National Organic Awardee. Ilan na ‘yon?

Tagapanayam: Apat.

OPA: Apat na? We are also awarded by the International Awardee for Organic because

‘yung target ng Negros is, little by little, we want to make Negros the Organic Bowl of

Asia. So lima na. Now, makikita mo ‘yan na those awards are reflecting the performance

and achievement of the office; hindi tao! Hindi sa akin, ‘di ba. Meaning, the office is

performing. When you ask me, what about the people? Early this year, we have won…

‘yung staff ng office namin ng Presidential Lingkod Bayan Award. ‘Yung sa Civil

Service, ‘yung top category. Because of insurance. Kasi nag-implement kami ng

insurance dito. Alam mo kung anong effect ng insurance namin? With 5 million pesos,

nakapagbayad kami ng insurance. 5M capital namin. Nakapagbayad kami ng insurance sa

XLIII

farmers ng 37M with only 5M. So, makikita mo paano nangyari ‘yon? Tapos naging

awardee din kami doon. Dahil awardee nga, binigyan pa kami ng additional 5M free

insurance. So ‘yung 5M namin, parang token na lang ‘yon eh. Sa tao ‘yon. On the

farmers, just recently this month, we have 4 national awards sa farmers: Organic Family

Awardee, Organic Farmer Awardee. National ‘yon. ‘Yung premyo nito, 200k-200k.

‘Yung isa is Rural Women Champion Philippines. ‘Yung rural women namin nag-

champion sa selection ng empowered rural women. Basta apat lahat. And yours truly, in

2013, I am one of the outstanding agricultural engineer of the Philippines for agricultural

and rural development. So hindi naman siguro masama ‘yung records na nagawa namin

‘di ba?

OPA 2: He is a national awardee for Outstanding Agricultural Engineer of the Philippines

2014, sir.

OPA: So hindi mo na ako masasabi na marami siyang comment pero wala naman siyang

ginawa, ‘di ba?

OPA 2: We achieved the first step… open ‘yung office sa opinion ng public.

OPA: Nakapunta ka roon?

Tagapanayam: Saan po?

OPA: Sa anniversary ng NDF?

Tagapanayam: Opo, naglakad kami nang mahaba.

OPA: Tignan mo, that should be part of your interview. Lahat ng sinasabi ko sa ‘yo

nagre-reflect doon eh. Ganto. ‘Yung nilakad niyo at saka ‘yung… bakit hanggang ngayon

hindi nasemento? Bakit wala? The reason is hindi siya priority. Question: May

congressman diyan, ‘di ba? Bakit hindi binigyan ng priority? If justice and lasting peace

is needed, dapat binigyan na ‘yan ng infrastructure.

OPA 3: Steve, part ‘yan ng challenge ng course mo kasi ang course mo is

Development…

Tagapanayam: Studies.

OPA 3: Part is agriculture. Kaya kailangan maging part ng challenge mo ‘yan.

OPA 2: By the way, na-expose ito sa media. Ngayon, maraming nag-comment. He is the

only highest official of the province who was invited by Father Fernandez (?). Kasi

sinisekreto noon. Naroon din siya. Kaya nga maraming media na nag-ano. He’s not

afraid. Invited ka naman. Anong masama doon? Si Bello nga naroon sa Davao, ‘di ba?

XLIV

Nagpa-picture pa si Bello sa flag ng NDF! Kami, hindi kami. He was invited by Fr.

Fernandez.

Tagapanayam: Si Duterte naman din dati sa Davao.

OPA 2: Wala nang provincial officer dito na kwan, siya lang ‘yung pinapunta. At least

part of your interview.

OPA 3: Tapos nakita nila ‘yung structure sa itaas na hindi ‘yon na-develop dahil sa less

‘yung focus sa agriculture field ng government natin.

OPA: ‘Yan ang sinabi ko kay Fr. Fernandez. Sabi ko, Father, itong erya niyo, it is not

good na pupunta pa rito ‘yung workers o kaya itong mga tao dito pupunta pa sa Bacolod

para mag-employ. With this kind of scenario, with this kind of roads. So what is the

solution? We put a corporation here owned by the people. The stockholders ‘yung mga

tao roon, ‘yung mga producers doon. Ganon naman eh. Meron naman silang production

na pwedeng ano. Makikita mo ‘yung mga tao roon. Nakita mo ‘yung katabi ni Fr.

Fernandez habang may press con? Noong nakita ko siya rito, palaboy-laboy siya, alam

mo itsura niya? [Noong nakita ko siya rito, pagala-gala siya, alam mo mukha niya?]

Maputla siya! Malnourised! Nakita mo roon? Parang kayo nga, kamukha mo nga yata!

Tumaba mga tao roon!

Tagapanayam: Malusog nga po sila eh.

OPA: So ‘yon. Tinanong ako ni (?). Sabi niya, what is our food security? Sabi ko, it’s

100%. We felt it, ‘yon sabi ni Frank. Kasi mataba nga sila eh!

OPA 2: Maraming pagkain!

OPA: Alam mo bakit? Kahit ako malnourished dati.

OPA 2: Malalaki na tiyan namin.

OPA 3: Dahil sa organic farming.

OPA 2: Kasi ‘yung office walang political colors. Kahit sino. But we give priority to

agrarian reform beneficiaries and organized masses, ‘yung tinutulungan.

Tagapanayam: Okay na po, salamat po!

XLV

Voice file: OPA_3.mp3

Tagapanayam: Last na lang po. Sa tingin niyo po, ano po ‘yung pwedeng gawin ng mga

nasa academe, students, professors, and ‘yung institutions po sa gantong klaseng

problema?

OPA: ‘Yung sa akin, since damingestudyante, daming academic institution, we have to

prioritize… The Philippines is still an agricultural country. Whatever is your institution –

whether it is medicine, etcetera, there should be an area of specialization na ‘wag nating

kalimutan kung ano ang pwede nating ma-contribute to uplift the foundation of

agriculture.

OPA 2: *hindi malinaw*

OPA: Tulad sa inyo sa UP, tignan mo ‘yung ginagawa niyo. Inaano niyo na kayo mismo

mag-segregate. Gusto niyo, ang pwede lang magtrabaho ng agriculture UP Los Banos.

‘Di ba? But look at your thesis. You’re from UP Manila?

Tagapanayam: Sa health po kami.

OPA: Health? Dapat mag-focus din kayo sa agriculture! Ano ba ang magagawa ng UP

Manila doon sa agriculture whether it is for health, whether it is for etcetera. Any

specialization for the matter, magbigay kayo ng concentration din diyan.

OPA 2: Always cherish the countryside! Whether it is engineer, doctor, accountant,

always cherish the countryside.

OPA: Hindi mo makakalimutan eh.

OPA 2: Correct, sir! Ang gusto nila minsan, sir, agriculture lang. Amo nga iban nga

department head sang amo nga gobyerno, wa’ay sila pangubdob sang provincial

agriculturist.

OPA: Ngayon, mayroon magandang idea ngayon ang taga-UP Manila, wala doon sa UP

Los Banos. I-suppress mo dahil hindi ka nagtatrabaho sa UP Los Banos?

OPA 2: Hindi ka agriculture? Bisang pilot, sir, ‘no? Eh ‘yung pilot… *hindi

maintindihan*

OPA: Cloud seeding?

OPA 2: Cloud seeding operation! Kahit pilot!

OPA: Kahit doctor. Kahit medicine.

OPA 2: Itong mga sakit ng farmers.

XLVI

Tagapanayam: Doctors to the barrio.

OPA: Precisely. Ngayon, sa estudyante, tignan mo. Nakapunta ka na sa field?

Tagapanayam: Opo.

OPA: Ano nagawa ng ating sugar workers? ‘Di ba sadol sila? Sadol? ‘Yung hoe.

Tagapanayam: Oo.

OPA: Naggaganon pa rin sila, ‘di ba?

Tagapanayam: ‘Yung iba po.

OPA: Tapos ‘yung tapas? ‘Di ba? Ano ginawa ng mga estudyante? Habang ‘yung

barbero natin na gunting-gunting dati, ngayon ‘yung bzzz. Bakit ‘yung sadol? Nag-exist

‘yung sugar industry for hundred years. Bakit hindi nag-mechanize ‘yung sadol na ‘yan?

Bakit ‘yung tapas nila hindi na-mechanize? Kayong mga estudyante, gawin niyo ‘yan.

OPA 2: Tulad ‘yan sa highly commercialized education pero kung education for all,

dapat masiling nga ‘yang government na 60% of all import (?) should be geared sa

countryside. All forces na nandyan, galing… *hindi maintindihan*

OPA: But we are being pulled down because the foundation of every country is food

security and agriculture.

OPA 2: *hindi maintindihan*

OPA: Ano gusto nila, makaon na lang sila? [Anong gusto nila? Kakain na lang sila?]

OPA 3: *hindi maintindihan*

OPA 2: Everybody eats but only part na ‘yan know how to feed! We’re doing it step-by-

step in Negros. Despite sa mga odds na nagbabara sa atin ng mga politician. *Hindi

maintindihan.* Insecure sila sa kanilang economic na gusto nila sa status quo, sir.

Because they don’t like change.

OPA: Ang status quo nila, that is selfishness because by the time na maging org na sila,

mamatay na sila. And what have been left? What have been improved? After nilang

tumapak, pagkapatay mo, nag-improve na ‘yan.

*Hindi maintindihan*

OPA: That is why the focus should be on the people because shortened time ng mga tao.

Ang sabi ko, what can we feel when we have good buildings and the people inside the

buildings are malnourished, sakitin? What is that- Sagi ga da develop sang UP Los

XLVII

Banos. *Hindi maintindihan*. Ganda ng IRRI! But look at the IRRI. IRRI before, or UP

Los Banos, nag-introduce ng Torton (?). Look at that design – 1963, 1960s. Until now,

what is the design? Still the same! Nakita mo ‘yung Torton doon sa rice farming? Still the

same. So what is that for? Why do we have this UP Los Banos tapos ganon pa rin ‘yun?

Parang walang innovation, walang improvement. But we already improved UP! Nag-

increase na nga ng tuition ‘di ba?

Tagapanayam: Opo.

OPA 2: Amo na gali, sir. Gina-isyuhan ka nila, sir, na wa’ay ka ga-opisina, sir. [Ayan na

nga, sir. Ginagawan ka nila ng isyu, sir, na hindi ka pumupunta sa office.] Your office is

nandoon sa masa. Kung saan siya nakatayo, diyan ang office. Ngayon, dito ang kanyang

office. Kasi kinukwestyon ‘yan eh. Hinahanap palagi. Hindi diyan sa air-conditioned

room. *Hindi maintindihan* ‘yung mentality. Nandoon kami sa kanayunan, sa seashores.

Nandoon ang mga tao eh, dapat nandoon ang opisina. That’s the problem.

OPA: Tignan mo ang niyog, ganon din eh. The problem of niyog and the problem of

sugar is the same.

OPA 2: Coconut, sir. Coconut.

OPA: Alzheimer. Daming may Alzheimer. Tignan mo ‘yung NEDA. Ang na-notice ko sa

NEDA, ganto ah. Just imagine the NEDA – National Economic Development…

Tagapanayam: Authority.

OPA: Authority. Bakit hindi nila i-study-han ‘yung sugar industry? Kung paano i-boost

‘yung economic profile niya? Reverse ‘yung ginagawa ng NEDA. Nag-i-implement

‘yung ibang agency, ini-study-han lang nila. Wrong! Mali. If you ask me what is my

design d’yan, isa is corporate approach to food security.Tapos ‘yung mga stockholders

doon ‘yung mga peasant, ‘yung mga workers. Tapos lahat ng production, mga land,

‘yung mismong farmers na nabigyan na ng CLOA, including the workers basta regular ka

diyan. Bigyan lahat ‘yan ng credit card.

OPA 2: Credit card, sir?

OPA: Oo kasi employed ka eh. Employed ka…

OPA 2: Bakit si Judy may credit card, wala nga siyang lupa? Tapos ‘yung mga farmer

may lupa, bakit wala silang credit card?

OPA: Bakit itong mga casual employment at job order at fly-by-night, bakit may credit

card? Mali itong focus ng gobyerno eh. What is this Philippine Statistics office? Anong

purpose niyan? They are supposed to be the registry of legal people, legal personality.

XLVIII

Bakit itong mga taong ito walang credit card? Ilang years na nag-exist ang credit card.

Bakit sila wala?

OPA 2: Wala silang access to credit na ganyanin mo lang, ibigay mo lang, kukuha ng

fertilizer, kukuha ng seeds. Ganyan dapat! Mas madali. Punta ka ng Landbank. 3 months,

2 months na follow-up. Mamamatay ‘yung farmers natin. Sir, ‘no, casual employee, sir,

wa’ay man duta, may credit card. Ngaa liog may credit card, ngaa farmers na may duta.

May produkto, wa’ay credit card.

OPA: Tignan mo ‘yung mga NGO na sinasabi mo, ‘yung mga association ng workers.

‘Yung mga sugar workers group na may opisina, ‘yung kanilang mga empleyado, may

SSS. But the agrarian reform [beneficiaries] and the sugar workers na naging independent

from the sugar planters, walang SSS. But they own the cooperative, they own the NGO,

they own the organization. Samantala, ‘yung mga dependent pa rin sa planters, meron

silang SSS, hindi naman nire-remit ng mga planters. ‘Di ba? So nasaan ang solusyon to

address the social problems ng mga sinasabi mong mga tao? Pangatlo, siguro ikaw aware

ka na.UP Manila, ‘di ba? UP Manila?

Tagapanayam: Opo.

OPA: Nag-widening kayo doon sa Manila mismo, ‘di ba? Kapag sa widening, ‘yung

building natamaan, sino ang magbabayad? Ang gobyerno ‘di ba? ‘Yung DPWH. ‘Yung

gobyerno. Bakit ‘yung road para sa farmers natin, ‘pag may problema doon sa right of

way, hindi sila nagbabayad?

OPA 2: Hindi sila nagbabayad, sir?

OPA: Wala! Bakit gusto ng gobyerno ipa-donate?

OPA 2: *hindi maintindihan*

OPA: Tignan mo. There is disparity and unfair at saka discrimination. Bakit 'pag lupa at

structure ng farmer tinamaan ng roads?

Tagapanayam: Okay lang po? Compensation?

OPA: Walang compensation. Bakit kapag nagtatayo ng irrigation, bakit gusto ng

gobyerno magbigay muna ng right of way at saka right to use o kaya *hindi

maintindihan*. Walang compensation.

OPA 2: *Hindi maintindihan* pero kapag private owner, magbayad sila.

OPA: *Sensitibong komento* O, eto. Bakit in most of the highland reserve, including

*hindi maintindihan* reserve - dati 'yung nakatira diyan, it's either a sugar worker or

representative or agrarian reform beneficiary. When they were there, no roads. Pero nung

XLIX

nilagyan ng resort, nagkaroon ng road. Bakit ganon? Kasi 'yung tao na nilalagay doon...

So walang, ano, 'yung sinasabi ko sa 'yo. Walang firm decision, the foundation of this

government... You should know ho to State is formed. 'Yung country or state nagiging

State 'yan kapag mayroong land area, mayroong tao, mayroong seat of constitution ba, of

course resources. Saan tayo nagkakamali diyan? When we have the State, 'yung land, 'di

ba? Dito tayo nagkakamali: either the people na nilagay o kaya bina-violate 'yung rules.

Hindi 'yan 'yung sinasabing - we are not the rule of men but laws. Meron pa?

Tagapanayam: Okay na po.

L

Apendiks C1

Karaniwang kinikita ng mga manggagawang-bukid sa Hacienda Regalado

Mula sa pananaliksik nina Arada, Besana, at Dayrit (2016)

Mga Manggagawang-bukid Sahod kada Kinsenas

(bawas ang hulog sa SSS at PhilHealth)

Elena Susana 791

Evangeline Valenzuela 1,600

Nora Susana 1,792

Norman Maghinay 1,300

Edgardi Valenzuela 1,300

Noel Valenzuela Watemar 1,600

Evelyn Melchor 1,600

Susan Toledo 1,600

Arturo Arangco 1,291

LI

Apendiks D1

Talaan ng Nilalaman ng Kompletong Apendiks

Maaaring tignan ang Kompletong Apendiks ng pananaliksik na ito kung nais ng

mambabasa makita ang mga sinangguning dokumento, consent forms, at transkripsyon ng

lahat ng naging panayam.