LUCAS 1:1 1 LUCAS 1:11

Kameethari Ñaantsi JosankinatakeriLucasJovethaitari Teófilo

1 Osheki kovavetaincha irosankinateromi okaratziavishimoyetakairi. 2 Ikovaitake irothotyeetero okaratzijiyotaayetakairi ñaayetajaantakerori ovakeraini tsikaitzimi kamantakairori ñaantsika. 3 Ari nokempitakarieejatzi naaka Teófilo. Tema namampaakaroineetsiini tsika okanta opoñaantanakari, irootakenosankinatantaamirori eeroka okaratzi avisayetaintsiri.4 Ari onkantya piyotakotantyaarori kyaaryooperoiniokaratzi jiyotaavetaitakamiri.

Iñaaventaitziro itzimantakari Juan5 Pairani, ipinkatharitantari Herodes janta Judea-

ki, ari isaikiri aparoni omperatasorentsitaari ipaitaZacarías, icharine Abías-ni jini. Irooma iina opaitaElisabet, irisaro Aarón-ni onatzi eejatzi iroori.6 Kameethashire ikantaiyani apiteroite iñaapinkathatziriPava. Jimonkarayiniri okaratzi ikovakairiri, tekatsiaparoni inkenakaashitapaintya. 7 Iro kantachate intzime irovaiyane, tema maanirothaki onatziElisabet. Jantarikonatashitaiyakani. 8 Okanta aparonikitaite, ari omonkarataa jantapiintantarori Zacaríasjomperatasorentsitaaritantari. 9 Tema iro jametaiyapi-intari omperatasorentsitaari, ikempitakaantakeroiñaaretaita, ari iñeetakero iri Zacarías kyaatsinetasorentsipankoki intayeneri Pava kasankainkari.10 Piyotaiyachani atziri jakakiroki jamanaiyini,itagaitzirora kasankainkari. 11 Arira joñaakakariri

LUCAS 1:12 2 LUCAS 1:22Zacarías imaninkariteAvinkatharite, ikatziyimotapaakariirakoperoriki itayirora kasankainkari. 12 Iniroiteitharovanake, osheki ipampoyaaminthatavakeriiñaavakerira. 13 Ipoña iñaavaitanake maninkari, ikantzi:“Zacarías, eero pitharovi. Tema ikemaitakemiropamanane. Ari piñaakero piina Elisabet, ovaiyante.Iri pimpaiteri Juan. 14 Aririka intzimakerika pitomi,osheki pinkimoshireventeri, ari inkempitakyaari eejatziatziripayeeni. 15 Tema iriiperori inkantakaiyaariPava. Eerora pimiretakaari kachoyetatsiri ishinkiitari.Tema inampitzitantatyaari Tasorentsinkantsitekeramintha intzimeeta. 16 InkinkishiretakaayetaiyaariIsrael-mirinkaite inkempisantairi AvinkatharitePava. 17 Iriitake eevatapaakerine Avinkatharite.Inkantakaakyaarira ishintsinkani Elías, ariiraapaatziyashiretakaayetaiyaari ashitaaniriite maaroniirovaiyaneete. Ari intsimaryaashiretakaayetairikatsimashireri, ari onkantya irovetsikashiretantaityaariinkempisantaiteri Avinkatharite.” 18 JakanakeriZacarías maninkari, ikantziri: “¡Ari! ¿Tsikamaonkantya niyotantyaarori iroka? Tema antarikonanonake naaka, eejatzi okempitakari noina iroori.”19 Ikantzi maninkari: “Naakatake Gabriel, poñaachariPavaki. Jotyaantakena nonkamantemiro KameethariÑaantsi. 20 Iro kantamaitacha, okantakaantziropithainkañaanetakena, kisovaante pinkantya iroñaaka,irojatzi omonkaratantakyaari okaratzi nokantakemiri.”21 Saikaiyatsinira pashine jakakiroki joyaaventaiyariniZacarías, ipoña ikantavakaiyani: “¿Ipaitamajosamanitantari Zacarías tasorentsipankoki?” 22 Ikantaishitovavetapaara Zacarías, te onkante iriñaavaitapai,jookojookovaitashitapaa. Arira jiyotaitanakeri tzimatsiiñaakeri tasorentsipankoki. Jashira jovanakero

LUCAS 1:23 3 LUCAS 1:35ikisovaantetanake. 23 Irojatzi jimonkaraantaarori kitaitejantavaitzi tasorentsipankoki, jatai ipankoki irirori.

24 Okanta Elisabet iinara Zacarías, motzitake. Iniroiteopampithashiretaka, te oshitovai opankoki ikaratzi 5kashiri omairentaka, okantashirevaitzi: 25 “Irootake jin-intakaakenari Pinkathari naaka, ari onkantya eero iman-intashiretantaitana.”

Iñaaventaitziro intzimantyaari Jesús26Okanta, aritake avisanake 6 kashiri, jotyaantairi Pava

maninkari Gabriel nampitsi paitachari Nazaret saikat-siri Galilea-ki, 27 iriñeero aparoni evankaro kaari iy-oterine shirampari, paitachari María, tema irootakeiinantyaaro evankari paitachari José, icharineni David.28 Ikanta ikyaapaakera maninkari osaikira María, ikan-tapaakero: “¡Novethatami María, itsipatatyaami eerokaAvinkatharite. Panaakoyetakero pashine tsinaneyetat-siri ineshinonkaperotami Pava!” 29 Okanta oñaavak-erira maninkari, opampoyaaminthatavakeri, okinkishire-takotziro ikantapaakerori jovethatapaakaro. 30 Ipoñaikantziro maninkari: “María, eero pitharovi, temaiyaminthaane Pava pinatzi. 31 Ari piñaakero pimotzite,intzime peentsite. Iri pimpaiteri JESÚS. 32 Iriitakematerone iririiperote, impaitayeeteri Itomi Jenokisatzi.Tema Pava Avinkatharite, iriitake pinkatharitakairineikempitaakerira pairani icharineni David ipinkathari-takaakeri. 33 Irijatzira pinkathariventairine ikaratziicharinentayetakari Jacob-ni, ari inkantaitatyeeroni im-pinkathariventantai irirori.” 34 Ari osampitanakeriMaría, okantziri: “¿Tsikama inkene nomotzite, teranoñe shirampari?” 35 Jakanakero maninkari, ikantziro:“Irira kantakaiyaarone Tasorentsinkantsi. Tema im-pamankantatyeeyaamiro ishintsinka Jenokisatzi, oshiya-paakyaaromi opamankantzi aamparentsi. Irootake im-

LUCAS 1:36 4 LUCAS 1:49paitantyaari povaiyane Tasorentsi Itomi Pava. 36 Ariokempitakari eejatzi pisheninkathori Elisabet, ipaitavee-tarimaanirothaki, okantavetaka antarokonavetaka iroori,motzitai. Tzimakotake 6 kashiri. 37 Tema tekatsi kom-pitzimotyaarine Pava.” 38 Opoña okantanake María:“Naakatake iromperatane Pinkathari, irantenaro okaratzipikantakenari.” Irojatzi ipiyantanaari maninkari.

Iyaatake María areetaro Elisabet39 Ipoña pashine kitaite, shintsiini iyaatanake

María, jatake tonkaariki Judea-ki osaikira aparoninampitsi, 40 irojatzi areetantakari ipankoki Zacarías,ovethatapaakaro Elisabet. 41 Okanta okemavakeroElisabet ovethatapaakarora María, ishevatanakaomotzitakeri. Tema ikantakaanakityaaro ElisabetTasorentsinkantsi, 42 oñaavaitanake shintsiini iroori,okantanake: “Eerokatakera anayirori pashine tsi-naneyetatsiri itasonkaventaitakemira. Ari inkempityaarieejatzi povaiyane. 43 ¿Ipaitama pipokashitantanariirinirontyaari Novinkatharite? 44 Tema nokemavakemirapovethatapaakana, ishevatanaka nomotzitakeri naaka,ikimoshiretanake. 45 Kimoshirera pinkantaiya eejatzieeroka pikempisantakera, tema aritake omonkarataiyaokaratzi ikovakaakemiri Avinkatharite.”

46Opoña okantanake María:Iniroite noveshiryaaventaiyaari Novinkatharite,47 Kimoshire nonkantaventyaari Pava tsika itzimi ovav-

isaakoshiretainane.48 Tema iñaakero iromperatane ashinonkaavaitaka,Aripaitera inkantayeetai: Iniroite itasonkaventaitakero.49 Tema iniroite jantzimotakenari matzirori otzimi ish-

intsinka.¡Tasorentsi onatzi ivairo!

LUCAS 1:50 5 LUCAS 1:6350Ari inkantaitatyeeyaani ineshinonkayetairi inkarate in-

charinentayeetyaari apaata,Tsikarika intzime ñaapinkathayetairine.51 Iro ishintsinka imatantayetakari.Japerotzitairi ipampithashirevetari iranterimi

kantakaaperovaitachari.52 Ikaratzi pinkatharivetachari, ikantakaantakero Pava

eero jiyaatakaantaro impinkatharite,Iri iñaaperotakaayeta ikaratzi tsinampashiryaavetachari.53 Jashaarantakaayetari ikaratzi tashaaneentavetachari,Iriroma ikaratzi ashaarantavetachari jaapithayetairi tz-

imimovetariri jomishitovakerira.54 Jineshinonkatairi Israel-mirinkaite, tema iromperatane

inayetake.Te impeyakotyaari ikaminthaayetziri,55 Tema iro ikantayeetakeriri pairani acharineyetakari,Jetanari Abraham-ni irojatzi inkarate incharinen-

tayetaiyaari.56Ari osaikimovaitapaintziro María iroka Elisabet ikaratzimava kashiri, irojatzi opiyantaari opankoki iroori.

Itzimantakari Juan oviinkaatantaneri57 Ikanta omonkaraaka ontzimaanitantyaari Elisabet,

tzimake otomi. 58 Ari ipokaiyakeni osheninkapayeeniikimoshireventaiyironi, tema jiyotaiyakeni iniroitejineshinonkatakaro Pava. 59 Aritake maakotapaake8 kitaite eentsika, jagaitanakeri intomeshitaaniiteri,ari ikovaveetaka impaitaiterimi Zacarías, temaivairora onatzi iriri. 60 Irojatzi okantantanakariiriniro: “Eero ipaita Zacarías, impaitya Juan.” 61 Ariikantaitanakero: “¿Opaitakaya? Tema tekatsi pisheninkapaitachaneri Juan.” 62 Ipoña jookotaitakeneri ashitaririjosampiitziri, tsika inintzi impaiteri. 63 Jookotake Zacaríasinchakota iramaiteneri, ari josankinatakeri, okantzi:

LUCAS 1:64 6 LUCAS 1:76“Juan impaitya.” Ipampoyaaminthatanakeri ikaratziosampitakeriri. 64 Jomapokashitanaa iñaavaitanaiZacarías. Iniroite iñaapinkathatanakeri Pava,ipaasoonketanakeri. 65 Paraanka ikantaiyanakaniisheninkapayeeni Zacarías. Tema ithonka ikemaitakerotonkaariki Judea-ki okaratzi avisaintsiri. 66Pampithashireikantaiyaka ikaratzi kemakoventakeriri, ikantaiyini:“¿Tsikama impaityaaka apaata irika? Temakempoyaaventa jovakeri Avinkatharite irika eentsika.”

Ikamantantakeri Zacarías67 Ikanta Zacarías, ashitakariri eentsika,

ikantakaanakari Tasorentsinkantsi, ikamantantanake,ikantzi:68Kameetha inake Avinkatharite Pava, ivavanetari Israel-

mirinkaite,Ipokake irovatsinaryaakoyetai.69 Jotyaantakairi matzirori jovavisaakoshiretantzi,Iriitake icharinentakari David-ni, iromperatane.70 Iro iñaavaitakaayetakeriri pairani tasorentsitatsiri ka-

mantantaneri.71 Iri ovavisaakoyetagaineri itzimavetara kisaneentayeve-

tairi.72 Tema jineshinonkataari ikaratzi acharineyetakari,Eero ipeyakotaro tasorentsitatsiri irantzimotavakaiyaari.73 Irootake iroka ishinetaakeriri pairani acharineni Abra-

ham,Onkarate irantzimotairi.74 Intsiparyaakoventai itzimayevetara kisaneentayetairi,Tekatsi antharovakaiya ankempisantairi.75 Kiteshire ankantayetaiya. Kameethashire ankantzi-

mentaiyaari maaroni kitaiteriki.76 Irooma eeroka notomi, impaitayeetemi iyamantanerite

Jenokisatzi.

LUCAS 1:77 7 LUCAS 2:6Tema eerokatake eevaterine Pinkathari, povetsikanonteri

tsika inkenayetanake.77 Eeroka kamantairine asheninkapayeeni, iro

iriyotantyaari iriitake ovavisaakotantaneri.Iri peyaakotairine ikaariperoshirevaivetaka.78 Tema iniroite okantaka jineshinonkatai Pava,Jotyaantakairi poñaachari inkiteki ikempitakotapaakaro

okantaranki ovakera okitaityaamanai.79 Ikitainkatakotairi ikaratzi saikayetatsiri otsirenikitzira.

Ikitainkatakotairi eejatzi ikaratzi otsimankakove-takari iraampare iyotakaantatsiri iriyaayetaatyesarinkaveniki.

Iri oñaakantairone tsika ikantaita isaikaitzi kameetha.80 Kameethara ikimotatzi eentsika, ñaaperoshire ikanta.Ari inevetaro isaikavaitzi janta tsika te inampiitaro, iro-jatzi omonkaratantakari iroñaakyaari Israel-mirinkaite.

2Itzimantakari Jesús(Mt. 1.18-25)

1 Ipoña Pinkathari César Augusto, ikantakaantakeirosankinatakotya maaroni atziri. 2 Aripaite omapokakairosankinatakoyeetya ijevatakaantantari Cireniojanta Siria-ki. 3 Maaroni atziri jiyaataiyakeniirosankinatakoyetya inampiki tsika ipoñaayeta pairaniicharine. 4 Irojatzi itonkaantanakari José irirori,ipoñaanaka Nazaret saikatsiri janta Galilea, iriyaateronampitsiki tsika itzimake pairani Pinkathari David,opaita Belén saikatsiri janta Judea. Tema irika Joséicharine ini David-ni. 5 Ari irosankinatakotyaari iriroriintsipatyaaro iinathori María, tsika otzimi ikashiyakariirayero. Iro kantamaitacha aritake motzitake iroori.6 Ikanta jareetaiyakara Belén-ki, irootaintsi ontzimaanite

LUCAS 2:7 8 LUCAS 2:20María. 7 Ari itzimakeri etanakarori otomi. Oponatakeri,onoryaakeri irovamentoki piratsi, tema te oñaapaaketsika omaapaake.

Maninkariite ipoña aamaventariri oisha8 Okanta jantyaatziini nampitsi, tzimatsi

kakiventziriri tsireni iroishate jaamaventari.9 Ari joñaakakari imaninkarite Avinkatharite.Ikitainkatakotantapaakari irovaneenkaro Avinkatharite,iniroite itharovaiyanakeni. 10 Iñaanatapaakeri, ikantziri:“Eero pitharovashivaita. Tema namatziimi KameethariÑaantsi, iro oimoshirenkairine maaroni atziri.11 Tzimataikera iroñaaka ovavisaakotantaneri, jantainampikira pairani pinkathari David-ni, iriitake CristoAvinkatharite. 12 Jiroka piyotantyaariri: Ari piñaakeriimponaiteri eenchaaniki ironoryeetakeri irovamentokipiratsi.” 13 Iñeetatzi ikoñaatapaake osheki inkiteveriitsipatapaakari maninkari, jamampaaventapaakari Pava,ikantaiyini:14 ¡Iro aritataitatsi otzimimotziri irovaneenkaro Pava

nampitarori ojenokitajaantzira inkite!¡Isaikayetai kameetha iyaminthaanepayeeni jaka kipat-

siki!15 Ikanta ipiyeeyanaani maninkariite inkiteki, ikan-tavakaanaka aamaventariri iroishate: “Thame aate Belén-ki, amenakitero opaita avisaintsiri. Ari añeerori ikaman-takaantakairi Avinkatharite.” 16 Shiyeeyanakani, irojatzijiñaantapaakarori María otsipatakari José, onoryaakerieenchaanikite irovamentoki piratsi. 17 Ikanta jiñaapaak-eri, ikamantantapaakero okaratzi ikantakeriri inkaarankimaninkari. 18 Ipampoyaaminthataitakeri aamaventaririoisha ikemaitzirira ikinkithavaitzi. 19 Irooma María, an-taro opampithashiretakotaro iroori okaratzi ikantaita-paakerori. 20 Ipoña ipiyeeyanaani aamaventakotariri

LUCAS 2:21 9 LUCAS 2:29oisha, tharomenta ikanta jamampaaventanaari Pava,tema iñaayetakero okaratzi ikamantaitakeriri inkaaranki.

Jagaitanakeri Jesús tasorentsipankoki21 Ari maakotapaake 8 kitaite eenchaaniki, jagai-

tanakeri intomeshitaaniiteri. Irojatzi ipaiyeetantakaririJESÚS tema ari ipaitzitakari maninkari tekeraminthaomotziteriita María.

22 Okanta jimonkarataakero kitaite joimairentaiyanionantyaari inkitevathayetai, tema iro ikantakaantakeriMoisés-ni. Ari jagaitanakeri Jesús Jerusalén-ki irashitakaityaari Avinkathariteki. 23 Iro iri-monkaraantyaarori Osankinarentsijanori ikantakaantziriAvinkatharite, kantatsiri:Iriirika shirampari omapokane tsinane,Irashitakaayeetyaari Pinkathari, itasorentsite irinatye.24 Irimatantyaarori irimonkarayero ikantakaantanePinkathari, ontzimatye impometaineri Pava:Apite tookitzi, eerorika apite iryaani shiro.25 Tzimatsiya janta Jerusalén-ki aparoni shirampariipaita Simeón. Tampatzikashire ini irikashirampari, ñaapinkathatasorentsitaneri ini, temairi inampishiretantakari Tasorentsinkantsi. Iriitakeoyaaventarori imposhenkayeetaiyaari Israel-mirinkaite.26 Jiyoshiretakaakeri Simeón Tasorentsinkantsi, eeroikamita irirori irojatzi iriñaantakyaariri IsaipatziitotaneAvinkatharite. 27 Ikantakaakari Tasorentsinkantsi,pokake tasorentsipankoki. Ipoña ashitariri Jesúsjaanakeri tasorentsipankoki irimonkaraantyaaroriikantakaantaitane, 28 ithomaavakeri Simeón irikaeenchaaniki, ipaasoonketanakeri Pava, ikantzi:29Monkaraaka Pinkathari okaratzi pishinetaakenari,Pishinetaina iroñaaka nonkame, tema pomperatane po-

vakena.

LUCAS 2:30 10 LUCAS 2:3930 Tema noñagairi ovavisaakotantaneri,31 Iriitake potyaantakeri ovavisaakotairine atziripayeeni,32 Iri kitainkatakoyetairine atziri kaari asheninkata,Iri kantakaiyaarone iriñaapinkathayeetantyaariri Israel-

mirinkaite.33 Ipampoyaaminthatanakeri ashitariri, ikemakoventziriiñaantsikoventaitziri Jesús. 34 Ikanta Simeónitasonkaventakerira, ikantanakero iriniro Jesús: “Irikaeenchaaniki iri kantakaiyaarone impeyashitantaiyaariosheki asheninka Israel-mirinkaite, kempivaitakaimparyaatyeemi, iri kantakaiyaarone eejatziiravisaakoshiretantaiyaari osheki, kempivaitakaintzinagaatyeemi iparyaavetaka. Tema osheki inkantaite:‘Kaari irooperori ñaantsi iñaaneyetakari.’ 35 Temairika eenchaaniki iriira oñaakanterone okaratziimpampithashiretaityaari. (Iro kantamaitachainiroite povashiretanakya eeroka kempivaitakamiirovathaayeetatyeemi.)”

36 Ari osaiki eejatzi aparoni tsinane paitachariAna, kamantantanero oni iroori, irishinto Fanuelicharinentayetanakari Aser. Antarokonatake iroori.Ayitavetaka oime ovakera omainarotapaake, 7 osarentsiotsipavetakari oime. 37 Kamaimetzinkaro onatzi,tzimake okaratzi 84 osarentsite. Ari ashi ovatziiroosaiki tasorentsipankoki, aakoventaro kitaite eejatzitsireni amani, otziventakaro eejatzi. 38 Ari opokapaakeriiroka tsinane, opaasoonketapaakeri Pava. Ipoñaoñaaventanakeri eenchaaniki, irojatzi ikemantaiyakariniikaratzi oyaakoventarori irovatsinaryaakoyeetairiJerusalén-satzi.

Ipiyantaari Nazaret-ki39 Aritakera imonkaraakero okaratzi ikantakaantayet-

ziri Pinkathari, piyaa Galilea-ki osaikira inampi Nazaret.

LUCAS 2:40 11 LUCAS 2:5140 Tharomenta ikanta ikimotatzi eenchaaniki, eekerojiyaatatzi ishintsitzi, iyotaneri jinatzi. Aamaventa jovak-eri Pava.

Isaiki Jesús tasorentsipankoki41 Ari ikantapiintatya osarentsiki ashitariri Jesús

jiyaatzi Jerusalén-ki joimoshirenkiro Anankoryaantsi.42 Ikanta Jesús aritake tzimanake 12 irosarentsite,jataiyakeni Jerusalén-ki tema iro jametaiyapiintariiroimoshirenkya. 43Aritake karatake joimoshirenkaiyani,piyeeyaani ashitariri, iro kantamaitacha irojatziisaikanakeya Jesús irirori janta Jerusalén, teiriyote ashitariri. 44 Iñaajaantake eevatake Jesúsikempiyayetanaari ikarataiyini. Aniitake aparoni kitaite,ari ikovavetaari, josampivetakari isheninkapayeeniikaratzira jiyaataiyini. 45 Tera iñeeri, ipiyaa Jerusalén-ki inkokovatairi. 46 Mava kitaite jiñaantaaririisaiki tasorentsipankoki, ikinkithavaitakaayetziriiyotakotzirori Ikantakaantaitane, josatekaitakeri niyanki,josampiminthatziri. 47 Ipampoyaaminthataitakeriiñeetakerira omapero jiyotaneta, jakayetakerokameetha okaratzi josampiyetakeriri. 48 Ikantajiñaapairira ashitariri, ipampoyaaminthatapaakeri,okantapaakeri iriniro: “Notomí, ¿tsikama pinkantenaka?Osheki nokokovatakemi notsipatari piri, iniroitepomintharovaneentakena.” 49 Ipoña jakanake irirori,ikantanake: “¿Opaitama pikokovatantanari? ¿Temapiyote iro kovaperotacha nanteneri ikovakaanariAshitanari?” 50 Iro kantacha te inkemathatero ashitaririokaratzi ikantakeri. 51 Jaanairi, jataiyeeni Nazaret-ki.Jantzirora maaroni okaratzi jomperatariri iriri. Irokantacha pampithashire ovakotakeri iriniro.

LUCAS 2:52 12 LUCAS 3:752 Eekero itharomentatya Jesús ikimotatzi, iyotane

ikanta. Kempoyaaventa joviri Pava. Ari ikempitaakeririeejatzi atziripayeeni iyaminthaane joviri.

3Ikamantantziri Juan oviinkaatantaneri(Mt. 3.1-12; Mr. 1.1-8; Jn. 1.19-28)

1 Aritake monkarataka 15 osarentsi ipinkathariven-tantzi Tiberio César. Ari ijevatziri Poncio Pilato irirorijanta Judea-ki. Iriima Herodes ijevatzi irirori Galilea-ki.Iriima Felipe irirentziHerodes, ijevatzi irirori Iturea-ki ee-jatzi Traconite-ki. Ipoña Lisanias, ijevatzi irirori Abilinia-ki. 2 Iriima Anás itsipatakari Caifás ijevatziri iriroriomperatasorentsitaari. Aripaite iñaanashiretakeri Pavaitomi Zacarías paitachari Juan janta tsika te inampiitaro.3 Irojatzi ikenayetantanakari Juan intatsikero Jordán,iñaaventziro oviinkaataantsi, ikantzi: “Poviinkaatzi-mentaiyaari Avinkatharite, povashaantairo pantayetzirokaariperori, ari impeyakoyeetaimiro pikaariperoshireve-taka.” 4 Tema iro josankinatakeri pairani Isaías kaman-tantaneri, ikantake:Inkamantantaite apaata janta tsika te inampiitaro, inkan-

taite:Povameethataineri Pinkathari tsika inkenapaake,Pinkempitakaantero itampatzikaitziro avotsi.5Onkameethapathayetai otenkanaayetzi,Ovinteniyetai otzishi.Tampatzika onaatye avotsi okaratzi tzipivetachari,Omameripanka onkantayetaiya.6 Ari iriñeero maaroni atziri tsika ikanta Pava jovav-

isaakotantzi.7 Ikantayetavakeri atziri pokayetaintsiri iroviinkaatya:

“Te pinkameethashiretaiyeni eeroka, pikempitashitakarimaranke. ¿Piñaajaantake eero jovasankitagaitaimi?

LUCAS 3:8 13 LUCAS 3:168 Omaperorika povashaantairo tsika pikantaveta pairani,pinkameethashireyetai, pinkempityaaro pankirentsikithotatsiri. Eero pikantashirevaitashita: ‘Aña naakaicharineni Abraham, te onkovaperotya novashaantaironokaariperoshirevaitzi.’ Pinkeme nonkante: Ariinkovakerikami Pava, kantatsi iratziritakairo iroka mapi,iro impoyaataiyaarine incharinentayetakari Abraham-ni. 9 Pankirentsi kaari kithotatsi, iponkitziryeetziroimpomeyeetero. Ari inkempiyeetaimi eeroka eerorikapikameethashiretai.”

10 Ikanta atziripayeeni josampitanakeri, ikantziri:“¿Opaitama nantairi?” 11 Ari jakanakeri, ikantzi:“Tzimatsirika apite piithaare, pimperi aparoni kaariotzimimotzi. Tzimatsirika povarite, ari pinkempitakeroeejatzi.” 12 Ipoña ipokaiyakeni kovakotziriri kireekiisheninka ikovi iroviinkaatya, ikantapaakeri: “Pinkathari,¿opaitama nantairi naaka?” 13 Ikantakeri: “Eeropanaakairo ikantaitakemiri onkarate pinkovakotanteri.”14 Ikanta ovayiriite Roma-satzi, josampitakeri eejatzi,ikantziri: “Naaka, ¿ipaitama nantairi?” Jakanakeri,ikantzi: “Eero pasaryiimatanta, eero pithaiyakotantaeejatzi onkantya paapithatantyaariri atziri tsikarikaompaitya. Pinkimoshireventeri ikaratzi ipinaitzimirieeroka.”

15 Osheki atziri aamaventakariri Juan, ikantashire-taiyini: “¿Kaarima irika Cristo?” 16 Ari ikantanakeriJuan maaroni atziri: “Naaka intaani noviinkaatantarojiñaa. Iro kantamaitacha, aatsikitake maperotziroriiñaapinkatharentsitzi, noñaapinkathatzitataikarinaaka. Te aritaajate inkempitakaantena naakairomperatane onkantya no-zapato-ryaantyaariri.Iriitakera kempitakaantyaarone iroviinkaatantatyeerimiTasorentsinkantsi, iroviinkaatantatyeerimi eejatzi

LUCAS 3:17 14 LUCAS 3:25paampari. 17 Tema aririka aviikitero avankire,otekakitziro, ipoña atayiro opentakeereki. Iro aakeokithoki, otekitakero, ovakoyetakero. Ari inkempita-gaiyaari Avinkatharite eejatzi, irinashiyetaiyaari atziri.Ineshinonkayetaiyaari inkarate kempisantanairine,iriima kaari ovashaanterone ikaariperoshirevaitzi,intagairi paampariki kaari tsivakanetatsine.”

18 Osheki ikaminaantake Juan iñaaventziniri atziri-payeeni Kameethari Ñaantsi. 19 Ari ikempitaakeririeejatzi Herodes pinkatharitatsiri, ikaminaathavetakari,jaakerora Herodías iinantavetari Felipe irirentzi. Tematzimatsi eejatzi osheki pashine kaaripero jantayetakeri.20 Iroora ovatsiperotakerori jantakeri Herodes jashitako-takaantakeri Juan.

Joviinkaata Jesús(Mt. 3.13-17; Mr. 1.9-11)

21 Ikanta joviinkaayetzirira Juan osheki atziri,ari joviinkaatakari Jesús irirori. JamanaminthaitziJesús, kempivaitaka ashitaryaanakityeeyaami inkite,22 iñeetatzi ipokashitakeri Tasorentsinkantsi ikenapaakejenoki ikempitapaakari shiro. Ikemaitatzi inkitekiikantaitanake: “Eerokatakera Notomi netakoperotane.Osheki nokimoshireventakemi.”

Icharineyetari Jesús(Mt. 1.1-17)

23 Ikanta Jesús jetantanakarori jantayetakeri,ari tzimake 33 irosarentsite. Ikantayeetzi iritomintakari José. Tomintanakariri José ipaita Elí,24 tomintanakariri Elí ipaita Matat, tomintanakaririMatat ipaita Leví, tomintanakariri Leví ipaita Melqui,tomintanakariri Melqui ipaita Jana, tomintanakaririJana ipaita José, 25 tomintanakariri José ipaita Matatías,

LUCAS 3:26 15 LUCAS 3:34tomintanakariri Matatías ipaita Amós, tomintanakaririAmós ipaita Nahum, tomintanakariri Nahum ipaita Esli,tomintanakariri Esli ipaita Nagai, 26 tomintanakaririNagai ipaita Maat, tomintanakariri Maat ipaita Matatías,tomintanakariri Matatías ipaita Semei, tomintanakaririSemei ipaita José, tomintanakariri José ipaita Judá,27 tomintanakariri Judá ipaita Joana, tomintanakaririJoana ipaita Resa, tomintanakariri Resa ipaitaZorobabel, tomintanakariri Zorobabel ipaita Salatiel,tomintanakariri Salatiel ipaita Neri, 28 tomintanakaririNeri ipaita Melqui, tomintanakariri Melqui ipaita Adi,tomintanakariri Adi ipaita Cosam, tomintanakaririCosam ipaita Elmodam, tomintanakariri Elmodam ipaitaEr, 29 tomintanakariri Er ipaita Josué, tomintanakaririJosué ipaita Eliezer, tomintanakariri Eliezer ipaita Jorim,tomintanakariri Jorim ipaita Matat, 30 tomintanakaririMatat ipaita Leví, tomintanakariri Leví ipaita Simeón,tomintanakariri Simeón ipaita Judá, tomintanakaririJudá ipaita José, tomintanakariri José ipaita Jonán,tomintanakariri Jonán ipaita Eliaquim, 31 tomintanakaririEliaquim ipaita Melea, tomintanakariri Melea ipaitaMainán, tomintanakariri Mainán ipaita Matata,tomintanakariri Matata ipaita Natán, 32 tomintanakaririNatán ipaita David, tomintanakariri David ipaita Isaí,tomintanakariri Isaí ipaita Obed, tomintanakaririObed ipaita Booz, tomintanakariri Booz ipaita Salmón,tomintanakariri Salmón ipaitaNaasón, 33 tomintanakaririNaasón ipaita Aminadab, tomintanakariri Aminadabipaita Aram, tomintanakariri Aram ipaita Esron,tomintanakariri Esron ipaita Fares, tomintanakaririFares ipaita Judá, 34 tomintanakariri Judá ipaita Jacob,tomintanakariri Jacob ipaita Isaac, tomintanakariri Isaacipaita Abraham, tomintanakariri Abraham ipaita Taré,

LUCAS 3:35 16 LUCAS 4:5tomintanakariri Taré ipaita Nacor, 35 tomintanakaririNacor ipaita Serug, tomintanakariri Serug ipaita Ragau,tomintanakariri Ragau ipaita Peleg, tomintanakaririPeleg ipaita Heber, tomintanakariri Heber ipaita Sala,36 tomintanakariri Sala ipaita Cainán, tomintanakaririCainán ipaita Arfaxad, tomintanakariri Arfaxad ipaitaSem, tomintanakariri Sem ipaita Noé, tomintanakaririNoé ipaita Lamec, 37 tomintanakariri Lamec ipaitaMatusalén, tomintanakariri Matusalén ipaita Enoc,tomintanakariri Enoc ipaita Jared, tomintanakaririJared ipaita Mahalaleel, tomintanakariri Mahalaleelipaita Cainán, 38 tomintanakariri Cainán ipaita Enós,tomintanakariri Enós ipaita Set, tomintanakariri Setipaita Adán, tomintanakariri Adán iriitake Pava.

4Inkaariperoshiretakaiterimi Jesús(Mt. 4.1-11; Mr. 1.12-13)

1 Ikanta ipiyaa Jesús ipoñaagaro Jordán,isaikashiretantakari Tasorentsinkantsi. IkantakaanakariTasorentsinkantsi, jatake tsika te inampiitaro. 2 Ariisaikakeri okaratzi 40 kitaite, irojatzi ikovavetantakarikamaari inkaariperoshiretakairimi. Tema tekatsiirovaiya janta, ayimatakeri itashe. 3 Pokake kamaari,ikantavetapaakari: “Omaperotatyaarika ItomintamiPava, pimpeyero tanta iroka mapi, poyaaro.” 4 Arijakanakeri Jesús, ikantanakeri: “Tzimatsi osankinarentsikantatsiri:Tera apatziro okovityiimotari atziri iroyaaro tanta, iroora

kovaperotacha ankempisantairo maaroni ikan-tairi Pava.”

5 Ipoña kamaari jaanakeri Jesús tonkaariki otzishi,jookotapaintziniri maaroni nampitsi ipinkathariyetzira

LUCAS 4:6 17 LUCAS 4:15atziriite. 6 Ikantziri: “Ari nonkantakaakyaaroiriñaapinkathayetaimi maaroni piñaayetakeri, arinompakemiro eejatzi irovaneenkaro. Tema irootakejashitakaayeetakanari naaka maaroni, ari onkantakenomperi itzimirika nokoviri. 7 Aririka potyeerovakepiñaapinkathatena, maaroni ikaratzi piñaakeri, eerokaashitanaiyaarine.” 8 Ari jakanakeri Jesús, ikantziri:“Tzimatsi osankinarentsi, kantatsiri:Añaapinkathateri Avinkatharite Pava, iri ankempisante

apaniro.”9 Ipoña kamaari jaanakeri nampitsiki Jerusalén,isaikaakeri jenoki otavantoki tasorentsipanko,ikantapairi: “Omaperorika Itomintami Pava, pimitayeosaavikinta kipatsiki. 10 Tema tzimatsi osankinarentsi,kantatsiri:Irotyaantemiri Pava imaninkarite aamaventyaamine,11 Iri thomaavakemine,Eero pomposantavaitapaaka mapiki.”12 Ari jakanakeri Jesús, ikantziri: “Aritake ikantaitakepairani:Te onkameethate piñaantashivaityaari Pivinkatharite

Pava.”13 Ikanta kamaari tera inkitsirinkashityaari Jesúsinkaariperoshiretakairi, jintainaryaapaintari.

Jetanakari jantayetziri Jesús(Mt. 4.12-17; Mr. 1.14-15)

14 Ikanta ipiyaa Jesús Galilea-ki, otyaakari ishintsinkaTasorentsinkantsi. Ithonka ikemakoyeetanakeri maa-roni. 15 Jiyotaantayetake maaroni tsika japatotapiintaita.Tharomenta ikantaventakari maaroni.

Ipiyaa Jesús Nazaret(Mt. 13.53-58; Mr. 6.1-6)

LUCAS 4:16 18 LUCAS 4:2416 Ikanta Jesús piyaa inampiki Nazaret tsika jan-

taritake. Okanta aparoni kitaite jimakoryaantaitari,jatake Jesús japatotapiintaita, tema iro jametapiintakariirirori. Ari ikatziyanakari iriñaanatero osankinarentsi.17 Ipayeetakeri irosankinare kamantantaneri Isaías-ni.Ikanta japinairyaakero osankinarentsi, iñaatziiro josank-inaitakero, kantatsiri:18 Isaikantana naaka Itasorenka Avinkatharite,Tema iri saipatziitotakenari onantari noñaaventaineri

ashinonkainkari Kameethari Ñaantsi.Irijatzi otyaantakenari novavisaakoyetairi okantzi-

moneentashirevaiyetari.Nonkamantayetairi jaakaantayeetziri tsika inkantaiya

intsiparyaakoventayeetairi.Impoña namenakaayetairi mavityaakiri,Nosaikakaashivaitaiyaari ikaratzi jotzikayeetari.19 Noñaaventayetairo tsikapaite iraakameethatantai

Avinkatharite.20 Ipoña japinaitanairo Jesús osankinarentsi, ipanairikinkithatakaantapiintatsiri, saikanake. Irojatziipampoyaakeri maaroni atziri ikaratzi saikaintsirijapatotapiintaita. 21 Ari jetanakaro ikantayetanakeri:“Omonkaraimoyetakami iroñaaka iroka osankinarentsiokaratzi pikemakeri.” 22 IpampoyaaminthaitanakeriJesús, tema kameetha okanta iñaaventayetziri. Oshekiñaaventakoyetanakeriri kameethaini. Ikantayeetzieejatzi: “¿Kaarima irika itomi José?” 23 Irojatziikantantanakariri: “Kempitaka ari pinkantakena:‘Intsityaa aaventantzinkari paaventya eeroka. Temaosheki nokemakoventakemi pantayetakeri Capernaum,intsityaa pantapairo eejatzi jaka pinampiki.’ ”24 Eekero ikantanakitzi Jesús: “Omaperotatyaaranonkantemiri, ari jashi jovatziiro kamantantaneri

LUCAS 4:25 19 LUCAS 4:35te iriñaapinkathaiteri inampiki tsika isaikayetziisheninka. 25 Tema omaperotya iroka, pairanieeniro isaikavetani Elías, te omparyaagairanki inkaneokaratzi mava osarentsi ipoña 6 kashiri janta Israel-ki,iniroite itasheneentaitake. Osheki kamaimetzinkarotzimavetachari janta, 26 iro kantamaitacha, teirotyaantaiteri Elías-ni iriyaatashitero aparonikamaimetzinkaro, intaani jotyaantaitakeri nampitsikiSarepta saikatsiri Sidón-ki, osaikiranki aparonitsinane kamaimetzinkaro kaari isheninkata. 27 Ariokempitakari eejatzi eeniro isaikaveta kamantantaneriEliseo, tzimavetacharanki Israel-ki osheki mantsiyaripathaavaitatsiri. Iro kantamaitachari te irotyaantaiteriEliseo irovashinchagai aparoni, intaani jotyaantaitakeriNaamán kaari isheninkata poñaachari nampitsiki Siria,jovashinchagairi.” 28 Ikanta ikemaiyakera ikaratzisaikaintsiri japatotapiintaita, iniroite ikisaiyanakani.29 Ikatziyeeyanakani, jagaitanakeri Jesús overaathapitanampitsi, ikenakaitanakeri tsika osaiki imperetairotziryeeterimi. 30 Iro kantamaitacha Jesús,ishiyapithatanakari josatekantanakari niyanki, jatai.

Atziri jaakiri peyari(Mr. 1.21-28)

31 Ikanta Jesús oirinkanaa nampitsiki Capernaumsaikatsiri Galilea. Jiyotaantayetapai kitaiterikijimakoryaantaitari. 32 Tema te omaanta ishintsinkajiyotaantzira, ipampoyaaminthaitakeri. 33 Okantajanta tsika japatotapiintaita, ari isaikakeri aparoniatziri jaakiri peyari, kaimanake shintsiini irirori,34 ikantzi: “Piñaashityaana Jesús Nazaret-satzi,niyotzimi naaka eerokatake itasorentsite Pava. Iropipokantari jaka paperotaiyenani.” 35 IkisathatanakeriJesús, ikantanakeri: “¡Pimairete peyari, piyaatai!

LUCAS 4:36 20 LUCAS 4:43Tyaanake atziri jintainaryaanakari iveyarite, temaitairovaaperovaitanakeri.” 36 Ipampoyaaminthataitanakerimaaroni, ikantavakaiyani: “¿Ipaitatyaakama irika?Joitsinampairi jomishiyiri peyari iñaashincheenkatziri.”37 Ari ithonka ikemakoyeetanakeri Jesús maaroninampitsiki okaratzi saikatsiri janta.

Jesús jovashinchagairo iriyote Pedro(Mt. 8.14-15; Mr. 1.29-31)

38 Ipoña ishitovanake Jesús japatotapiintaita,kyaapaake ipankoki Simón. Okanta iroori iriyote Simón,omatakero iniroite saavakitaantsi. Ikantaitavakeri Jesúsirovashinchaapairo. 39 Joyootashitanakaro onoryaakara,kempivaitaka iriñaashincheenkatatyeeromisaavakitaantsi. Eshitakotanake osaavakiveta,piriintanaka amenayetavakeneri ompaitya ompavakeriri.

Jovashinchaayetziri Jesús mantsiyaripayeeni(Mt. 8.16-17; Mr. 1.31-34)

40 Okanta osheetyaanake, jamaitapaakeneri Jesús os-heki atziri kantashivaiyetachari imantsiyare. Ikantaiñaavakerira Jesús, intaani ipampitantavakari kapicheeniirako, eshitakoyetanai. 41 Osheki jomishitovitake eejatziiveyarite, iniroite ikaimayetzi peyari, ikantzi: “¡ItomiPava pinatzi!” Iro kantamaitacha Jesús, ikisathayetakeripeyari, te ishineteri iriñaavaite, tema jiyotzi irirori peyariiriitake Cristo.

Jiyotaantzi Jesús maaroni Galilea-ki(Mr. 1.35-39)

42 Okanta okitaityaamanake, ananenkanake Jesúsapaniroini ikenanake tsika te inampiitaro. Oshekiamemenatairiri tsikarika ikenake. Ikanta jiñeetairitsika isaiki, te ishineeteri iriyaatai. 43 Irojatziikantantanakari Jesús: “Ontzimatye inkemaitero eejatzi

LUCAS 4:44 21 LUCAS 5:10pashineki nampitsi Kameethari Ñaantsi ñaaventakotziriipinkathariventantai Pava. Tema irootake nopokantakarinaaka jaka.” 44 Eekerora jiyaatakaanakitziiro Jesúsikinkithatanake pankotsiiteki japatotapiintaita okaratzisaikatsiri Galilea-ki.

5Kaari iñeetapiintzi shimaataantsi(Mt. 4.18-22; Mr. 1.16-20)

1 Okanta aparoni kitaite, isaiki Jesús inkaarethapyaakiGenesaret. Jatsinakimatakeri atziri ikaratzipiyotzimentakariri ikempisantziro iñaane Pava. 2 Arijiñaake Jesús apite pitotsi ovaataka oparaiteki. Tekatsiotetantyaarone, tema ikivaiyatziironi ishimaamento.3 Otetapaaka Jesús pitotsiki. Tema iriira ashitaroSimón iroka pitotsi, ikantakeri irotyaantero kapicheeniniyankyaaki. Ari isaikantanakaro Jesús pitotsi,jetanaaro jiyotaayetanairi atziri. 4 Ikanta ithonkanakerojiyotaantzi, ikantzi: “Simón, paanakero pipitoniyankyaaki inkaare, ari pishimaatyaari.” 5 Ari jakanakeSimón, ikantzi: “Ari noshimaavaiveta tsirenipaite,tekatsi naye. Eerokara kantanari, aritake nomatakero.”6 Jimatakero ishimaata, jaake osheki shima, iroonthatyiimatemi ishimaamento. 7 Ikaimavakotairiikaratapiintziri ishimaata irampitakotairi. Ikantajiyaatashitanakeri, ikenakotaiyakeni pashinekipitotsi, ijaikitakero apiteroite, iroovetainchamiintsitsiyakotaiyeni. 8 Ikanta jiñaakero Simón Pedroavisaintsiri, jotyeerovashitanakari Jesús, ikantanakeri:“Pintainaryeeyaana pinkatharí, kaariperoshireri nonatzinaaka.” 9 Tema iniroite itharovanake Simón jiñaakerajaake osheki shima. Ari ikempitakari eejatzi maaroniitsipataiyarini. 10 Jimatzitanakaro Jacobo eejatzi Juan,

LUCAS 5:11 22 LUCAS 5:18itomipayeeni Zebedeo, tema iri itsipatakari Simón.Iro kantamaitacha Jesús ikantanakeri Simón: “Eeropitharovashivaita, onkempitaiyaaro iroñaaka iriimi atzirinoshimaatakagaiyaami.” 11 Ikanta jaatakotaiyapaini,jookaventanakero maaroni, joyaataiyanakeri Jesús.

Jovashinchagairi Jesús omatziri pathaarontsi(Mt. 8.1-4; Mr. 1.40-45)

12 Okanta pashine kitaite jareetaka Jesús aparoninampitsi, ari ipokakeri omatziri pathaarontsi. Ikantajiñaapaakeri Jesús, jotyeerovashitapaakari, ikantapaak-eri: “Pinkatharí, pikovirika ari onkantake povashincha-gaina.” 13 Ipoña jakotanake Jesús, jantantakari kapicheeniirako, ikantziri: “Nokovi, peshitakotai.” Eshitanakeipathaaveta. 14 Ari ikantziri: “Tera nonkove pinkaman-takotena. Apatziro povanakero piyaatashiteri omper-atasorentsitaari, pimonkarayero josankinatakeri Moisés-ni, paanake pinkitevathatantaiyaari, onkantya iriyotan-taityaari eshitakotaimi.” 15 Iro kantamaitacha ikemakoy-eetanakeri intaina Jesús. Osheki atziri piyotzimentakaririikempisantziri. Ikovaiyini irovashinchaayetaineri eejatziimantsiyarepayeeni. 16 Iro kantacha Jesús joshitaapiin-taka irirori tsika te inampitaitaro, ari jamaniri.

Jovashinchagairi Jesús kisoporokiri(Mt. 9.1-8; Mr. 2.1-12)

17 Okanta pashine kitaite jiyotaantzi Jesús, ariisaikaiyakeni Fariseo itsipayetakari iyotzinkariite,poñaayetachari nampitsiki Galilea, Judea, eejatziJerusalén-ki. Tema otyaakarira Jesús ishintsinkaAvinkatharite, kantatsi irovashinchaayeteri mantsiyari.18 Ipoña jareetaiyapaakani atziri janatakotakerishitashintsiki aparoni kisoporokiri. Ikovavetaiyakaniinkyaakaapaakerimi pankotsiki, ironoryaakoterimi

LUCAS 5:19 23 LUCAS 5:29isaikakera Jesús. 19 Tera onkantatye inkyaakayeri,tema osheki atziri piyotaincha. Jataitakaanakeri jenokipankotsiki, imorontakero pankotsi, jovayiitakotakerimantsiyari josatekantanakari piyotzimentakaririJesús. 20 Ikanta Jesús jiyoshiretaiyavakeri oshekijaventaakari, iñaanatavakeri mantsiyari, ikantziri:“Asheninká, ipeyakoyeetaimiro pikaariperoshirevetaka.”21 Ikanta ikemavake iyotzinkariite itsipayetakariFariseo, ikantashiretaiyanakeni: “Ithainkatziiri Pavairikavé. Tema tekatsi kanterone impeyakotanterokaariperori, apaniro ikantakaaro Pava.” 22 Irokantamaitacha Jesús jiyoshiretakotakeri, arijosampitziri: “¿Opaitama pikinkishirevaitashitantari?23 ¿Tema okameethatzi nonkante: ‘Ipeyaakoitaimiropikaariperoshirevetaka?’ Irooma pikovi nonkanteri:‘Pinkatziye, piyaatai.’ 24 Iroñaaka piyoteri ItomiAtziri otzimimotziri ishintsinka, ari impeyakotairikaariperoshirevetachari.” Ipithokashitanakarimantsiyari, ikantziri: “Pinkatziye, paanairo pishitashi,piyaatai.” 25 Piriintanaka kisoporokiri, jaanairoishitashi jonoryaantavetari. Jiñeetavairi jiyaataiipankoki, kimoshire ikantaventanakari Pava.26 Maaroni atziripayeeni ipampoyaaminthatanakeri,ikimoshireventanakeri iriroriite Pava. Itharonkakiiniikantaiyini: “Tera añaapiintero kempityaarone iroka.”

Jaantaitanakariri Leví(Mt. 9.9-13; Mr. 2.13-17)

27 Ikanta ishitovanaira Jesús, iñaapaakeri paitachariLeví isaiki irirori ikovakotziri kireeki isheninka, ikanta-paakeri: “Poyaatena.” 28 Katziyanaka Leví, jookanakeromaaroni, joyaatanakeri.

29 Ipoñaashitaka Leví, jaanakeri Jesús iroimoshirenkyaipankoki itsipataanakeri iriyotaane. Ari jiyaatakeri

LUCAS 5:30 24 LUCAS 5:37eejatzi osheki kovakotziriri kireeki isheninka,osheki jatayetaintsiri pashine. Ari ikarataiyakerinijovaiyani. 30 Ikanta Fariseo itsipatakari iyotzinkariite,iñaanaminthatakeri iriyotaane Jesús, ikantziri:“¿Opaitama pikempiyantariri povaiyani kaariperoshireriipoña kovakotziri kireeki isheninka?” 31 Ipoña jakanakeJesús irirori, ikantanakeri: “Aririka irimantsiyateatziri, ipokashitziri aaventantzinkari, iriima atzirikaari mantsiyatatsi tekatsi inkove irirori. 32 Tera ironompokantajaantakyaari naaka nonkaimashireyetairikameethashireri, aña nopokashitziri kaariperoshirerinonkaimashiretairi irovashaantairo kaariperori.”

Iñaaventziro Jesús itziventaita(Mt. 9.14-17; Mr. 2.18-22)

33 Ipoña josampiitakeri Jesús, ikantaitziri:“¿Opaitama kaari itziventanta piyotaane? Iriimairashi Juan, ipoña irashi Fariseo-payeeni, oshekiitziventapiintaiyani irirori, jamanaiyini eejatzi.Noñiiri piyotaane eeroka, te intziventanetya,ovavaiyetacha, iravaitatsi imire.” 34 Ari jakanakeJesús, ikantzi: “Aririka inkempiyeetyaari aavakaachari,¿arima irovashireneentaitakya? 35 Aryaajainiapaata, aririka iragaitakeri iimentaitari, aripaiteraintziventaitya.”* 36 Ipoña joshiyakaaventanakeneriJesús, ikantziri: “Aparoni paisatori ikithaataitari,aririkami irovapatankaitantyaaro osape ovakerari, ariomaperotanakya osaperyaanake aririka ampithatanakyaovakerari. Tera ariperotakairo paisatori ikithaataitariirovapatankaitantyaaromi ovakerari. 37 Te jaritzi* 5:35 Iriitakera Jesús oshiyakaaventachari jaka. Iriitakera kempitakaririjaavakaayeta atziri. Kantakotachari eejatzi jaka, aririka iraayeetakeri iimen-taitari, irijatzira kantakotacha aririka irovamaayetakeri, osheki irovashire-vaitanakya iriyotaanepayeeni.

LUCAS 5:38 25 LUCAS 6:7eejatzi paisatori meshinantsinaki irovantayeetyaaroeeryaatatsiri jimiretaitari. Aririka irovantayeetakyaaro,ari isanaryaanake, apaavaitashitakya imiretaitari, eejatziinkempitakya meshinantsinaki irirori. 38 Iri aritatsiovakerari meshinantsinaki irovantayeetyaaro eeryaarijimireetari. Iro eero japaavaitanta apiteroite. 39 Ikaratziametarori jimiretaro poitatsiri, eerora jametaaroimiretaiyaaro eeryaari. Inkantapiinte: ‘Iro kameethatatsiamiretyaaro poiri.’ ”

6Iñaaventziro Jesús kitaite imakoryaantaitari(Mt. 12.1-8; Mr. 2.23-28)

1 Okanta aparoni kitaite imakoryaantaitari, ikenakeJesús pankirentsimashiki. Ikanta iriyotaanepayeenijaviikitanake okithoki, jamirokakitzimaitaro inkeneiroyaaro. 2 Te onimoteri Fariseo-payeeni, josampitakeriikantziri: “¿Ipaitama paviikitantarori? ¿Tema piyotetera oshinetaantsite kitaiteriki imakoryaantaitari?” 3 Arijakanake Jesús, ikantanake: “¿Tema piñaanatakoterieeroka ikantaranki pairani David-ni itsipayetakariikarataiyini aantavetakari itashe? 4 Ikyaaketasorentsipankoki, jaakero tasorentsitanta, jovakaroirirori, ipayetakeri eejatzi ikaratzi itsipayetakari. Tema teoshinetaantsiveta irovaityaaro, intaani jovapiintayetaroomperatasorentsitaari.” 5 Ipoña ikantake eejatzi: “IrikaItomi Atziri ipinkathariperotzi irirori, janayiro irokakitaite.”

Atziri kisovakori(Mt. 12.9-14; Mr. 3.1-6)

6 Okanta pashine kitaite imakoryaantaitari, ikyaakeJesús japatotapiintaita, jiyotaantapai eejatzi. Ariisaikakeri atziri kisovakotatsiri irakoperoriki. 7 Ikanta

LUCAS 6:8 26 LUCAS 6:16iyotzinkariite itsipayetakari Fariseo, aamaanejovakeri Jesús iriñeeri aririka irovashincheerimantsiyari kitaite imakoryaantaitari, onantyaariinkantakoteri. 8 Iro kantamaitacha Jesús, jiyotakeirirori opaita ipampithashireyetakari. Ikaimakeri atzirikisovakori, ikantziri: “Pimpoke, posatekya niyanki.”Pokapaake kisovakori, katziyapaaka. 9 Ipoña ikantziJesús: “Tzimatsi nosampitaiyemiri: ¿Otzimikamashinetaantsitatsiri anteri kitaite jimakoryaantaitari?¿Tema arite aneshinonkatante, irooma aritatsiovamaante? ¿Eeroma aritzi antero kameethari,irooma aritatsi ankaariperovaite?” 10 Ipampoyaanakeripiyotzimentakariri, ipoña iñaanatanakeri mantsiyari,ikantziri: “Pinthaaryaavakotai.” Matanaka, akotsitanaikameetha. 11 Iro kantamaitacha irikapayeeni, iniroiteikisaiyanakani. Ikinkithavaitaiyakeni tsika inkanteriJesús.

Jiyoshiitake Jesús 12 Irotyaantajanore(Mt. 10.1-4; Mr. 3.13-19)

12 Ipoña itonkaanake otzishiki iramaneri Pava. Arijaakoventakaro maaroni tsireni jamani. 13 Okanta oki-taitamanai, japatotakeri maaroni iriyotaane. Ari jiyoy-aakeri ikaratzi 12, iriitake ipaiyetakeri Otyaantajanori-ite. 14 Jirika ikaratzi jiyoyaakeri: Simón, iri ipaitak-eri Pedro. Ipoñaapaaka Andrés irirentzira Simón.Ipoñaapaaka Jacobo itsipataakeri Juan, Felipe, Bartolomé,15Mateo, Tomás, Jacobo itomi Alfeo. Ipoñaapaaka Simónipaitaitziri kisakotantaneri, 16 ipoñaapaaka Judas irirentziJacobo. Ipoñaapaaka eejatzi Judas Iscariote, tsika itzimipithokashityaarine apaata.

Ikinkithatakairi Jesús osheki atziri(Mt. 4.23-25)

LUCAS 6:17 27 LUCAS 6:2517 Ipoña joirinkaiyaani Jesús itsipataari iriyotaane. Ari

isaikaiyapaakeni ovintenipathatzi. Osheki atziri piyotz-imentapaakariri, Judea-satzi, Jerusalén-satzi, Tiro-satzieejatzi Sidón-satzi. Ipokaiyakeni irikapayeeni inke-mero iñaaventziri Jesús, ikovaiyatziini eejatzi irovash-inchaayetairi imantsiyaritepayeeni. 18 Tema ikaratzijaakayetziri peyari, jovashinchaayetairi. 19 Ikovaiyanakeatziri irantantavakyaari kapicheeni irako, tema otzimi-motziri Jesús ishintsinka, jovashinchaayetziri maaroni.

Iñaaventaitziri kimoshiretatsine eejatzi ashinonkaachari(Mt. 5.1-12)

20 Ipoña Jesús ipampoyaanakeri iriyotaane, ikantziri:“Kimoshirera pinkantaiya ashinonkainkari, temaeerokatake ñagairone impinkathariventantai Pava.

21 Kimoshirera pinkantaiya piñaavetaro iroñaakapitashaaneentavaitzi, tema irootaintsi piñeeropinkemaneentaiya. Kimoshirera pinkantaiyapiñaayevetaro piraaneentavaita iroñaaka, temairootaintsi piñeero pishirontavaitaiya.

22 Kimoshirera pinkantaiya onkantavetakyapiñaayevetaro iroñaaka inkisaneentayeetemi,irookimaitemi, inkaviyavaitaitemi, irimanintavaitaitemi,okantakaantziro poshiretaari Itomi Atziri. 23Tharomentapinkantayetaiya, pinkimoshireyetai, tema Pavapinayetaimine inkiteki. Pinkinkishiretakotyaaro tsikaikantayeetakeri pairani etayetakarori kamantantaneri,irootakera avishimotzimiri eejatzi eeroka iroñaaka.

24 ¡Inkantamacheeteri ashaarantzinkari! Tema aritakejiñaayetakero iroñaaka janintaavaiyetaka.

25 ¡Inkantamacheeteri ikaratzi ñiirori iroñaaka ike-maneentayeta! Tema ari iriñeero apaata irirori in-tashaaneentai. ¡Inkantamacheeteri ikaratzi ñaayetzirori

LUCAS 6:26 28 LUCAS 6:35iroñaaka ishirontavaita! Ari iriñeero apaata inkemaantsi-vaitaiya, ari iriraavaitaiyaari eejatzi.

26 ¡Inkantamacheeteri ikaratzi jasagaaventaitariiroñaaka! Tema ari ikempitaaveetakari pairanikempitakovetariri kamantantaneriite.”

Petakotyaari kisaneentayetzimiri(Mt. 5.38-48; 7.12)

27 “Iro kantamaitacha pinkeme nokantzinaaka: Petakotaiyaari ikaratzi kisaneentayetzimiri,paakameethayetairi. 28 Eero pipiyatari kishimavaitzimiri.Pamanakoyetairi thaiyakovetamiri. 29 Aririkaimpasaitemi kashetavoroki, pishinetyaari irapiteroryaa-vorotemi impasatemi. Aririka inkovaite iragaiteropiithaare posaavantapiintari, pishineteneri iraanakeropikithaatakari eejatzi. 30 Aririka inkantayeetemi:‘Pimpena,’ okameethatzi pimpimantanete. Aririkairayitayeetemiro pashitari, okameethatzi eeropikiñaaneventziro. 31 Pikovirika iretakoyeetyaami,petavakyaaro eeroka petakotantya.

32 Iriirika petakotashitakya ikaratzi etakotayetamirieeroka, ¿Kameethatakema iroka? Aña te, temairo jimatapiintakeri kaariperoshireri. 33 Iriirikapaakameethatashitakya ikaratzi aakameethatzimirieeroka ¿Kameethatakema iroka? Aña te, temairo jimatapiintakeri kaariperoshireri. 34 Aririkainkantaitemi: ‘Pimpavakenaro, ari noipiyeemi,’ impoñapimpavakeri tema piyotzi ari irimataimi eerokaapaata. ¿Kameethatakema iroka?. Aña te, tema iroimatapiintziri kaariperoshireri. 35 Petakoyetaiyaarieeroka kisayetzimiri, eero pipiyatari. Pimpimantanetearirika inkamitayeetemi, eero poyaaventa irimayetaimieeroka. Iniroite impinayeetaimi, itomintaamira

LUCAS 6:36 29 LUCAS 6:44Jenokisatzi. Omaperora jetakoyetakari irirori maaronikaariperoshireripayeeni. 36 Ikempitara Ashitairijetakotanta, ari pinkempitanaiyaari eeroka.”

Iñaaventziro Jesús kantzimataantsi(Mt. 7.1-5)

37 “Eero pikantzimatantzi, jimaitaimikari eerokaapaata. Eero piyakoventantzi, jimaitzimikari eerokaapaata. Aririka pimpeyakotante, ari irimayeetaimieeroka apaata. 38 Pimpimantanetai, tema ariirimayeetaimi eeroka apaata, iranaakaayeetaimiroeeroka okaratzi pipimantakeri. Tzimatsirika pantakeri,ari inkempitayeetaimi apaata eeroka.”

39 Ipoña joshiyakaaventanakeneri Jesús, ikantzi: “¿Kan-tatsima irakathatavakaiya mavityaakiri? ¿Tema ari im-paryaake apiteroite omoronaki? 40 Tera iriñeete apa-roni eenirora jiyotaitziri iranaakoteri tsika itzimi iy-otairiri. Irooma apaata aririka iriyotaaperoitakeri ariinkempitaiyaari iyotairiri pairani. 41 ¿Opaitama piko-vantari pameneneriri pashine otyaakitziriri irookiki?Petavakyaaro eeroka paavairo antaro inchapeto otyaak-itakemiri. 42 Tema eero okantzi pinkanteri pisheninka:‘Pimpoke, nayemiro otyaakitakemiri pokiki.’ Aña tz-imataitatsi pokiki eeroka antaro inchapeto otyaaki-takemiri. ¡Kamatavirí! Petavaiyaaro paavairo eerokaotyaakitakemiri pokiki, inkene pameneneriri pisheninkaotyaakitainchari kapicheeni irookiki.”

Ari jiyoitzirori onkithotanakerika(Mt. 7.15-20)

43 “Aparoni inchato saankanatatsiri oshooki, teiriñeetero onkaariperote okithoki. Irooma inchatosampiyashitatsiri, te kameetha iriñeetero onkithokite.44 Tema okaratzi kameethayetatsiri chochoki, tera

LUCAS 6:45 30 LUCAS 7:2onkameethavaitashitya apaniro, aña iro kantakaaroriovaato okameethatzira iroori. ¿Añiiroma aparonihigo onkithotantyaaro ovaato kitochee? ¿Kantatsimaaparoni uva okithotantaro kitochee eejatzi? 45 Ariraikempiyetanaari kameethashireri ikinkishiretapiintarokameethari, irootake okameethatantari jantayetziri.Iriima kaariperoshireri te ikinkishiretapiintarokameethari, irootake okaariperotantari jantayetziri.Tema okaratzi ipampithashireyetari, irootakejiñaaneyetakari eejatzi.”

Iñaaventaitziri apite ovatzikirori ipanko(Mt. 7.24-29)

46 “¿Opaitama ikantantayeetantanari: ‘Pinkatharí,pinkatharí?’ Temaita irantaitenaro okaratzinokantayetziri. 47 Tzimayetatsi matanairori okaratzinokantayetziri. Jiroka ikempitayetanaari: 48 Ikempitakariaparoni atziri ovetsikatsiri ipanko, ikiyashitakeroitzinkami oshirantapathatzi kipatsi, jovatzikakero. Ipoñaopokake iniroite amarani, ookantapaakaro shintsiinipankotsi, te eevokero. Tema jovatzikaitakitziirokameethaini oshirantapathatzira. 49 Iriima ikaratzipeyakotarori nokantayetziriri, kaari antanairone.Ikempitakari aparoni atziri ovetsikavetachari ipanko,temaita inkiyashitero inthomointa. Okanta opokakeiniroite amarani, ookantapaakaro shintsiini, tyaanake.Te iriñeetairo.”

7Jovashinchagairi Jesús inampire ijevare ovayiriite(Mt. 8.5-13)

1 Aritake ithonkanakero Jesús ikinkithatakayiriatziripayeeni, jatai nampitsiki Capernaum. 2 Ikantaimantsiyatake iretakoperotane inampire ijevare

LUCAS 7:3 31 LUCAS 7:12ovayiriite Roma-satzi, irootaintsi inkamemi. 3 Ariikemakoventakeriri Jesús, jotyaantake irantarikonatejudío-payeeni, inkaimeri Jesús, irovashinchagairiitainampire. 4 Ikanta jiyaatashitakeri Jesús, ikantapaakeri:“Okovaperota pampitakoteri ijevare ovayiriite,5 tema jaakameethatapiintakena, jovetsikaiyakenapankotsi tsika napatotapiinta.” 6 Ikanta Jesús,joyaatanakeri. Iro irareetantyaarimi ipankoki,jomonthaakari isheninkathori ijevare ovayiri, iriitakepashine jotyaantakeri, ikantapaakeri irirori: “Jesús,ikantakaantzimi jevari, ikantzi: ‘Kaariperori nonatzinaaka, eero pikyaavankotana.* 7 Irootake kaariniyaatashitantami noñeemi naaka. Intaani nokoviropiñaane pinkantakaantavakeri nonampire, aritakeireshitakotai. 8 Tema tzimatsi omperatanari naaka,tzimatsi eejatzi ovayiri nomperatari naaka. Aririkanonkanteri: “Piyaate,” aritake iriyaatake. Aririkanonkante pashine: “Pimpoke,” aritake impokake.Aririka nonkanteri nonampire: “Pantero iroka,” imatzirojantziro.’ ” 9 Ikemavakerira Jesús, ipampoyaanakeri,ikantanakeri itsipatakari: “Iriitake matakerori irikaikempisantzi, tera intzime jaka Israel-ki aparoniasheninka kempityaarine irika. Omaperora.” 10 Ikantaipiyeeyani pankotsiki jotyaantaitakeri, iñaapaatziirinampirentsi, eshitakotai imantsiyaveta.

Jovañagairi Jesús eentsite kamaimetzinkaro11 Ipoña ikenanake Jesús aparoni nampitsi paitachari

Naín, iri itsipayetaka iriyotaane. Osheki eejatziatziripayeeni. 12 Iro jareetzimataka nampitsiki,jomonthaakotantaka jagaitziri aparoni kaminkari* 7:6 Irika ijevare ovayiri kaarira judío, pashinesatzi atziri jinatzi. Temapairani aparoni judío, te inkyaavankoteri kaari isheninkata.

LUCAS 7:13 32 LUCAS 7:22inkitaiteri, apintzi inatzi otomintari aparoni tsinanekamaimetzinkaro. Osheki atziri oyaatakeroriiroka tsinane. 13 Ikanta Jesús iñaavakeroratsinane, iniroite jetakoshiretanakaro. Ikantziro:“Aritapaake piraavaitaka.” 14 Ipokapaake okarikiini,ipampitapaakero jovantaitakariri. Katziyeeyapaakanianatakotziriri. Ikantzi Jesús: “Evankarí, eerokanoñaanatzi, pimpiriintai.” 15 Piriintana kamavetainchariñaavaitanai. Jakathatanairi Jesús irojatzi iriniroki.16 Iniroite itharovaiyanake ikaratzi ñaakeriri.Ikimoshireventaiyanakari Pava, ikantaiyanake:“Pokataike iriiperori kamantantaneri.” Ipoña ikantaiyinieejatzi: “Pokataike Pava iri neshinonkayetaine aaka.”17 Ithonkara ikemakoyeetanakero jantakeri Jesúsmaaroni Judea-ki, eejatzi pashineki nampitsi okaratzisaikanampiyetatsiri.

Jotyaantakeri Juan iriyotaane(Mt. 11.2-19)

18 Ikanta Juan ikemake irirori okaratzi avisaintsiri,ikamantakeri iriyotaanepayeeni. Ari ikoyaake apiteiriyotaane, 19 jotyaantakeri irosampiteri Jesús, inkanteri:“¿Eerokama ipaitaitziri ‘Pokatsineri?’ Kaaririkaeeroka, ¿Tzimatsima pashine naamayaari?” 20 Ikantaipokaiyakeni, jiñaapaakeri Jesús, ikantapaakeri:“Jotyaantakena Juan oviinkaatantaneri nosampitemi:¿Eerokama ipaitaitzi ‘Pokatsineri?’ Kaaririka eeroka,¿Tzimatsima pashine naamayaari?” 21 Tema eekerojovashinchaayetatzi Jesús kantavaiyetachari imantsiyare,ikaratzi jaakayetziri peyari, jokiryaakaayetai oshekimavityaakiri eejatzi. 22 Irojatzi ikantantanakariripokaintsiri: “Aririka piyaatai, pinkamantapairi Juanmaaroni okaratzi piñaayetakeri eeroka nantakeri,

LUCAS 7:23 33 LUCAS 7:30okaratzi pikemakenari eejatzi. Tema namenakaayetairimavityaakiri, naniitakaayetairi kisoporokiri,nokemakaayetairi ashitakempitari, novashinchaayetairiomatziri pathaarontsi, novañaayetairi kaminkari,noñaaventayetaineri ashinonkainkari KameethariÑaantsi. 23 Irootake inkimoshiretantaiyaari inkaratekaari kisoshireventainane.”

24 Ikanta ipiyeeyanaani irotyaantane Juan, josampi-tanakeri Jesús ikaratzi apatotzimentakariri, iñaaventziriJuan, ikantziri: “¿Ipaitama pipampithashiretakotariripiñaakeri chapinki janta tsika te inampiitaro? ¿Iri-ima piñaake aparoni kempitarori savoro opiyonkatonki-takaaro tampyaa okantakaantziro te iminthashireta?25 ¿Piñaakerima irovaneenkatakya ikithaataka? Temamaaroni ikaratzi anintaavaitachari, ovaneenkatziitachariikithaata, isaikavankotziri pinkatharentsi. 26 Aña iropiyaatashitantakariri piyotaiyakeni kamantantaneri ji-natzi. Tema jimaperotatziiro irirori janaakeri kamantan-taneripayeeni. 27 Iriitakera josankinatakoyeetake pairani,iñaanatziri Pava itomi, ikantzi:Notomí, ari notyaantake etyaarone inkamantakotemi,Iriitake ovetsikanontemine tsika pinkenapaake eeroka.28 Nokantzi naaka: Atziriite ikaratzi tzimayevetain-chari, tekatsira aparoni kamantantaneri anayerine jiy-otanetakari Juan. Iro kantamaitacha inkarate im-pinkathariventairi Pava inkiteki, aparoni tsinampashire-taatsiri janta, janaakotajaantairira irirori Juan.” 29 Ikantaatziriite itsipatakari kovakoyetziriri isheninka kireeki,jiyotanairo tampatzikashire ini Pava, joviinkaayetakeriJuan. 30 Irima Fariseo-payeeni itsipatakari iyotzinkari-ite te irishinetya iroviinkaayeteri Juan, ari japaatziroriokaratzi irantzimotanteri Pava.

LUCAS 7:31 34 LUCAS 7:3931 Ipoña ikantzi Pinkathari Jesús: “¿Ipaitama nonkem-

pitakaanteriri irikaite? 32Nonkempitakaanteri ovashaan-tavairentzi eentsi aririka iroshiyakaantavaite ikaratzijeentsitaiyini, inkantavakaiyaani: ‘Thame ashoviriteamasheetantyaari.’ Eeromaita ikovi. Impoña inkan-tavetya eejatzi: ‘Intsityaa amampaavaitya ovashire-tantyaari.’ Eero ikovimaita eejatzi. 33 Iroora ji-mayetakeri irikaite. Jiñaayevetakari Juan, itziventa-paakaro irirori ovaritentsi, te jimiretaro kachori, irokantamaitacha ikantakotaiyakerini: ‘Jaakatziiri peyari.’34 Ipoña ipokake Itomi Atziri, te intziventavetyaaroirirori ovaritentsi, jimiretaro kachori. Ikantakotaiyak-eri: ‘Kaariperori inatzi, niyavairentzi jini, shinkiryaantzi,jaapatziyari kovakotziriri kireeki isheninka, jaapatziyarieejatzi kaariperoshireri.’ 35 Tekatsi ompaitzimaitya,tema aparoni iyotaneri ari iriyoyeetairi apaata omap-ero jiyotanetari, aririka iriñaajaantayeetairo onkarateavisayetatsine.”

Jareetari Jesús aparoni Fariseo paitachari Simón36 Ikanta aparoni Fariseo jaanakeri Jesús irovakaiyaari.

Areetaiyaka ipankoki, thointapaake Jesús jovapiintaita.37 Okanta aparoni kaariperoshireri tsinane nampitarorijanta, okemakoventakeri Jesús ipokake ipankoki Fariseoirovaiyaani, jatake iroori aakotanake kasankaari ovantaroonaki jovetsikaitziro mapinaki.† 38 Okatziyimotapaakariiityeempekiki Jesús, irayimotapaakari. Othaatanakaraoyaaki okiki ashetakeri iitziki, oshetantamaitari oishi.Ipoña onintaakiivaitakeri, osaitantanakari kasankaari.39 Ikanta irika Fariseo amakeriri Jesús, iñaakeri, ikan-tashiretanake: “Irimaperotatyeeromi irika inkamantan-tanerite, ari iriyotakeromi tsika okantavaita iroka tsinane† 7:37 Iro ikantakoitzi jaka mapinaki, ipaitaitziri pashineki nampitsi“alabastro.”

LUCAS 7:40 35 LUCAS 7:50pampitakeriri, tema kaariperoshireri onatzi.” 40 IpoñaJesús ikantanakeri Fariseo: “Simón, tzimatsi nokovirinonkantemi.” Ari ikantzi: “Intsityaa pinkantenaro iy-otaantanerí.” 41 Ipoña ikantzi: “Aparoni atziri, ipakeriiireekite pashine apite atziri. Aparoni ipake 500 denario,iriroma pashine ipakeri 50 denario. 42 Okanta osaman-itake, te onkante irika apite atziri iroipiyeeri kireeki,ipeyaakoitairi irireevetane apiteroite. Intsityaa pinkan-tena, ¿Itzimikama etakoperotantachane?” 43 IkantziSimón: “Nokantzi naaka iri etakoperotantacha atziriipeyakoperoitakeri irireevetane.” Ari ikantzi Jesús: “Aripimatakero pikantakeri.” 44 Jamenanakero Jesús os-aikake tsinane, ikantziri Simón: “¿Piñaakero antakeriiroka tsinane? Nokyaavankotakemi eeroka, temaita pim-pena jiñaa nonkivakiitapaakyari. Iroorima iroka tsi-nane, okivakiitantakanaro oyaaki shitovanaintsiri okiki,ipoña oshetantakanaro oishi. 45 Te pinintavorotavakenapovethatavakyaana eeroka, iroorima iroka tsinane oshekionintaakiitakena. 46 Te pisaipatziitotantyaanari eerokayeenkantsi piñaapinkathatena, irooma iroka tsinane, os-aitantakanaro kasankaari noitziki. 47 Osheki okaariper-oshirevetaka iroka tsinane, impeyakoitainero tema os-heki etakotantaka. Iriroma tsika itzimi ipeyakoitzirikapicheeni, kapicheeni jetakotanta.” 48 Ipoña ikan-tanakero tsinane: “Ipeyakoitaimiro okaratzi pikaariper-oshirevetaka.” 49 Ikantaiyanakeni ikaratzi itsipataiyarini:“¿Ipaitatyaakama irika irimatantyaarori kaariperori im-peyakotantero?” 50 Eekero Jesús ikantanakitziiro tsi-nane: “Piyaatai kameetha, tema iro pavisakoshiretantaaripikempisantanai.”

8Tsinane ampitakoyetakeriri Jesús

LUCAS 8:1 36 LUCAS 8:101 Ikanta Jesús itsipayetakari 12 iriyotaane, japero-

takero nampitsi ikinkithatake, iñaaventakeri Pava tsikaikanta ipinkathariventantai. 2 Ari itsipatakaro ee-jatzi tsinaneete okaratzi jovashinchagairi jaakavetaropeyari, eejatzi okaratzi mantsiyayevetachari. Jirokaokaratzi oyaatakeriri: María ipaiyeetziri eejatzi Mag-dalena jaakavetari ikaratzi 7 peyari, 3 opoñaapaaka Juanaiina Chuza iromperatane Herodes, opoñaapaaka Susana.Ari ikaratakero eejatzi pashinepayeeni tsinane okaratzipapiintakeriri kireeki Jesús.

Joshiyakaaventziri Jesús pankivairyaantzi(Mt. 13.1-15, 18-23; Mr. 4.1-20)

4 Ipoña ipiyotzimentapaakari Jesús oshekiatziri poñaayetachari pashineki nampitsi.Joshiyakaaventatziiniri okaratzi jiyotaayetziriri,ikantziri: 5 “Tzimatsi aparoni pankivairentzi jatatsiriimpankivaite. Ikanta jookakitakero ivankire, tzimatsiookakitapainchari avotsiki, ithonka jaatzikakitakero,ipoña ipokaiyapaakeni tsimeri, jovapaakaro. 6 Tzimatsipashine ookakitapainchari omapiporokitzi kipatsi.Okanta oshookavetanaka pankirentsi, sampiyashitanake,tema te irenkapathatatye kameethaini kipatsi. 7 Tzimatsipashine ookakitapainchari okitocheemashitzi. Okantaoshookavetanaka, kamanake anaanakero kitocheemashi.8 Tzimatsi pashine ookakitapainchari okameethavanetzikipatsi, saankana okanta oshookapaake, kithokitanake.Aparopayeeni shookapaintsiri kameetha tzimayetai100 okithoki.” Ipoña ikantanake Jesús: “Koviroriinkemathatero, irovayempitatya inkempisante.”

9 Ikanta iriyotaane Jesús josampitakeri opaitaoshiyakaaventachari okaratzi jiyotaantakeri.10 Jakanakeri Jesús, ikantziri: “Eerokaite nonkamantekaari piyovetaiyani, ontzimatye piyotairo tsika ikanta

LUCAS 8:11 37 LUCAS 8:17Pava ipinkathariventantai. Iriima pashinepayeeni, eeronokamantziri irirori, intaani noshiyakaaventeneri. Arionkantya iramenavetya irikaite, eero iñaatzimaitaro.Ari inkemayevetyaaro, eero ikemathatavakeronokantayevetakari. 11 Jiroka oshiyakaaventachari: Irokaokithoki ipankiitakeri, iñaanera Pava oshiyakaaventacha.12 Okaratzi ookakitapainchari avotsiki, oshiyakaaventarikemavetarori ñaantsi, ipokapaake kamaariimaisantakaapaakeri, tema te ikempisantzi, eerojavisakoshiretai. 13 Ari okempita ookakitapainchariomapiporokitzi, oshiyakaaventari kemavetarori ñaantsithaankiperoini ikempisantzi. Tera iriyotakoperotatyeeroñaantsi, jovashaantanakero ikempisantzi. Teikisashitaro irantakaiteri kaariperori, ikempivaitakaropankirentsi kaari kyaaperotatsine oparitha inthomointakipatsiki. 14 Ari okempita ookakitapainchariokitocheemashitzi, oshiyakaaventari kemavetaroriñaantsi. Okantakaantziro okantzimoshirevaitari,ikinkishiretakotaro irashaarantya, inevevaitarointhaamentavaitya. Iro anaanakero ñaantsiikemavetakari, ikempitakaro pankirentsi kaarikithotatsine. 15 Irooma okitho ookakitapainchariokameethavanetzi kipatsi, oshiyakaaventzirikempisantanairori ñaantsi, kameethashire ikantana,joshiyakotanaaro pankirentsi saankana ishookanake,osheki okithotanake.”

Onkoñaatakoyetai omanakoyevetainchari(Mr. 4.21-25)

16 Ipoña ikantake eejatzi: “Ankoverika ootyaariootamento, ¿arima antatakotakeri kovitzinaki?¿Amanakotzirima otapinaki? Aña te. Ovakotzirijenoki inkene inkoñeenkatakote akarataiyini. 17 Arionkempityaari eejatzi, ontzimatye onkoñaatakoyetai

LUCAS 8:18 38 LUCAS 8:25omanakoyevetainchari, ooñaarontairo kaariikemathaveeta pairani. 18 Paamaventyaaro okaratzipikemakeri. Tsikarika itzimi otzimimotakeri, ariontzimimoperotairi osheki. Iriima kaari otzimimotzi,eekero iriyaatatye iriñeero eero otzimimoperotairi.”*

Iriniro Jesús ipoña irirentzipayeeni(Mt. 12.46-50; Mr. 3.31-35)

19 Okanta opokashitakeri iriniro Jesús otsipatakariirirentzipayeeni oñeeri. Temaita onkante oñeerijotzikaakero atziri piyotzimentakariri. 20 Ipoñaikantaitakeri: “Ari opoki piniro otsipatakaripirentzipayeeni, okovi oñeemi.” 21 Ikantanake irirori:“Ikaratzi kemanairori iñaane Pava ipoña jantanairookaratzi ikovayiriri, iriitake nirentzitari, iro nonirontari.”

Joimairentziro Jesús tampyaa(Mt. 8.23-27; Mr. 4.35-41)

22 Ipoña jotetanaa Jesús pitotsiki itsipatanaariiriyotaane, ikantanairi: “Thame amontye intatsikeronta.”Jataiyake. 23 Ikanta jimontyaakotaiyani, maanakeJesús. Ari omapokapaakari iniroite tampyaa,kimota otamakaatanake inkaare, otetaatapaakajiñaa pitotsiki, iroovetaincha intsitsiyakote. 24 Arijovakiryeetanakeri Jesús, ikantaitziri: “¡Iyotaanarí!¡Antsitsiyakotatye!” Piriintanaka, iñaanatanakerotampyaa, ikantziro: “¡Aritapaake pitampyaatake!” Ipoñaikantziro inkaare eejatzi: “¡Pimairyaate!” Avisanaketampyaa, mairyaatanai. 25 Ipoña ipithokashitariiriyotaane, ikantziri: “¿Tsikama okenake paventaane?”* 8:18 Okaratzi ñaaventakotachari jaka, jiroka okantakota:“Kapicheenirika pikempisantavakero nokantakemiri, kapicheeni piyotairo.Irooma pinkempisantaperotavakerika, osheki piyotavakeri, eekeroniyotakaaperotanakityeemiro.”

LUCAS 8:26 39 LUCAS 8:34Iniroite iñaapinkathatanakeri, ikantavakaiyaniiriyotaane itharonkakiini: “¿Ipaitatyaakama irikajoimairentantarori tampyaa, joimairentziro eejatziinkaare?”

Gadara-satzi jaakiri peyari(Mt. 8.28-34; Mr. 5.1-20)

26 Ikanta imontyaanakarora Jesús intatsikerokiinkaare Galilea, areetaka inampiki Gadara-satzi.27 Iro jaatakotapaakitziini, ishiyashitavakari jaakiripeyari. Pairanitake jaakiri peyari te inkithaataiya,te jametaiya isaikai pankotsiki, ari isaikavaitzikitataarimashiki. 28 Ikanta iñaavakeri jareetapaakaJesús, ishiyapaaka, jotyeerovashitapaakari. Kaimanakeshintsiini, ikantzi: “¡Jesús, Itomi Pavaperotatsiri!¿Tsikama pinkantajaantenaka? Tera nonkovepovashinonkaina.” 29 (Tema ikisathavetavakityaaripeyarika irovashaantairiita shirampari. Pairanitakeinampishiretantakari. Osheki joosoveetantari ashirotha,ithatyiiro. Ishishiyavaita otzishimashiki ikantakaaripeyari.) 30 Ipoña Jesús josampitakeri peyari, ikantziri:“¿Tsikama pipaitaka?” Jakanake peyari, ikantzi:“Nopaita ‘Oshekyaantzi.’ ” Tema osheki ikarataiyini.31 Eekero ikantanakitzi peyari: “Tera nonkovepaperotaiyena.” 32 Ari ipiyotaiyani osheki chanchoishintaraiyini. Ikantaiyini peyari: “Pomintyaantena jantachanchoki.” Ipoña ikantzi Jesús: “Pimatero.” 33 IkantaOshekyaantzi, ikyaantashiretapaakari chanchopayeeni.Irojatzi ishiyantanakari tsika imperetatzi otzishi,mitagaiyapaakani, ari ithonka ipiinkake inkaareki.

34 Itharovaiyanakeni aamaakoventariri chanchopay-eeni, shiyeeyanakani ikamantantapaake nampitsiki,ikamantakeri eejatzi maaroni saikayetatsiri irovaneki.

LUCAS 8:35 40 LUCAS 8:4535 Pokaiyapaakeni atziri iramenero okaratzi avisaintsiri.Ipoña jiyaatashiitanakeri Jesús. Iñeetapaatziirijaakavetari peyari isaikake itsipatakari, ikithaataka,kameetha ikantanaa. Iniroite itharovaitanake. 36 Ikaratziñaakerori inkaaranki avisaintsiri, ikamantavakeripokayetaintsiri, ikantzi: “Piñeeri jaakavetari peyari,iriitakera Jesús ovavisaakotairiri.” 37 Ikanta maaroniGadara-satzi, ikantaiyakeri Jesús: “Piyaatai, te nonkovepisaikimotena.” Iro ikantantari, tema iniroiteitharovakaanakari. Ipoña jotetanaa Jesús pitotsiki,jatai. 38 Ari ikantavetavaari jovavisaakotairi: “Nokovinoyaatanakemi.” Jakanakeri Jesús, ikantanakeri: 39 “Eeropoyaatana, piyaatai pisheninkaki pinkamantapairi,pinkanteri: ‘Jovavisaakotaana Pava.’ ” Ariyajimatakero shirampari, jatai ikamantantapairo okaratzijovavisaakotairi Jesús.

Irishinto Jairo opoña tsinane antzitakeriri iithaare Jesús(Mt. 9.18-26; Mr. 5.21-43)

40 Ikanta ipiyaara Jesús, tharomenta ipiyotzimen-tavaari atziri, tema iri joyaakoneentakeri. 41 Tzimatsiaparoni shirampari ipaita Jairo, iriitake jevatakaantat-siri tsika japatotapiintaita. Ari iñaapaakeri Jesús, jo-tyeerovashitapaakari, ikantapaakeri: “Nokovi piyaatenopankoki.” 42 Tema okamimatatzi irapintote irishinto.Ari tzimake 12 osarentsite. Ikanta joyaatzirira atziripay-eeni irika Jesús, jatsinakimatanakeri.

43 Okanta aparoni tsinane kemaantsivaitachariosokaata iraane, tzimakotake 12 osarentsi oñaashiv-aitaka, aperotakero tzimimovetarori opimantziroopinatantari aaventantzinkari, tekatsimaita kanteroneiraaventero. 44 Okenashitapaakeri itaapiiki Jesús,antzitakeri kapicheeni opatziki iithaare. Apathakeroeshitanake osokaavaita iraane. 45 Ipoña josampitantanake

LUCAS 8:46 41 LUCAS 8:56

Jesús, ikantzi: “¿Niinkama antzitakenarori noithaare?”Tekatsi kamantatsine ipaita antzitakeriri. IpoñaPedro itsipatakari ikarataiyini, ikantzi: “Iyotanarí,tema piñeeri jatsinakimatakemi osheki atziri, eekeropikantatzi: ‘¿Ninkama antzitanarori noithaare?’ ”46 Eekero ishintsitanakitzi Jesús ikantzi: “Tzimatsiantzitakenarori noithaare. Tema nokemavakeronoshintsinka tzimatsi ovashinchaashitakari.” 47 Okantaoñaakerora iroka tsinaneka te omanakota okaratziantakeri, iniroite otharovanake, opokashitapaakeriJesús, otyeerovashitapaakari, maaroni ikemaitakerookamantakota, ikemaitakero eejatzi tsika okantaomapokanaka eshitakotai osokaavaita. 48 IkantanakeroJesús irirori: “Tsinané, iro ovavisaakotaimi paventaane.Kantatsi piyaatai, kimoshire pinkantanaiya.”

49 Tekeramintha inkaratero Jesús iñaanatziro tsinane,areetapaaka poñeenchari ipankoki jevatakaantatsiri jap-atotapiintaita, ikantapaakeri: “Kamakera pishinto, ari-tapaake poñaashirenkiri iyotaantaneri.” 50 Ikanta ike-makeri Jesús areetapainchari, ikantanake irirori: “Eeropitharovashivaita. Paventaiyaana, aritake eshitakotai.”51 Ikanta jareetaiyapaaka pankotsiki, tekatsi ishineteinkyaapaake, intaani Pedro, Jacobo, Juan, ashitaroriirishinto ipoña iniro. 52 Osheki iraakotaiyaroni ka-maintsiri. Ikantapaake Jesús: “Eero piragaiyani, teonkame eentsika, omakoryaatzi.” 53 Thainkashire jo-vaveetakari Jesús, tema omapero jiñeetakero okamakeeentsika. 54 Ikanta Jesús joirikavakotapaakero, iñaanatz-imaitaro shintsiini ikantziro: “¡Tsinané, pimpiriinte!”55 Piyashinenkatapaaka eentsika, piriintanaa. Ari ikantziJesús: “Pimperora oyaari.” 56 Ipampoyaaminthatanakeriashitarori eentsika. Eekero ikantanakitzi Jesús: “Teranonkove pinkamantantero okaratzi piñaakeri.”

LUCAS 9:1 42 LUCAS 9:109

Jotyaantaitziri 12 iyotaari(Mt. 10.5-15; Mr. 6.7-13)

1 Ipoña Jesús japatotakeri 12 iriyotaane ipasavyaakariishintsinka onkantya inkitsirinkantyaariri peyari eejatzimantsiyarentsi. 2 Jotyaantakeri inkamantantero tsikaikanta Pava ipinkathariventantai, irovashinchaayetairimantsiyayetatsiri eejatzi. 3 Ikantavakeri: “Eerorapaanake tsika ompaitya, eero paanake pikotzi, pitharate,povarite, piireekite, eero okantzi paanake eejatzi apitepiithaare. 4 Aririka pareetakya aparoniki pankotsi, arirapimatapiintatye irojatzi pavisantakyaari. 5 Eerorikajaakameethaitzimi janta, pavisapithateri, potekanairopiipatsikiite, iro iriyotantyaari te inkempisante.” 6 Ikantajiyaataiyakeni iriyotaane, ithonka ikamantantakeronampitsiki Kameethari Ñaantsi, osheki mantsiyarijovashinchaayetake.

Ikamantakari Juan oviinkaatantaneri(Mt. 14.1-12; Mr. 6.14-29)

7 Ikanta pinkathari Herodes ipaitaitziri eejatzi Tetrarcaikemakoventakeri Jesús okaratzi jantayetziri, okantzi-moshiretanakari, tema tzimatsi kantatsiri: “AñagairaJuan oviinkaatantaneri.” 8 Pashine kantatsiri: “Elíasinatzi.” Ikantayetzi eejatzi: “Aama pashine kamantan-taneri piriintaacha.” 9 Irojatzi ikantantanakari Herodes:“Aña nothatzinkakaantakeri Juan-ni. ¿Tsikama itziminokemakoventziri iroñaaka?” Osheki ikovake iriñeerimiJesús.

Jovaiyani 5,000 shirampari(Mt. 14.13-21; Mr. 6.30-34; Jn. 6.1-14)

10 Ikanta ipiyayetaara otyaantaari, ikamantapairiokaratzi jantayetakeri. Ipoña japatotavairi maaroni,

LUCAS 9:11 43 LUCAS 9:20

jaanakeri nampitsiki ipaitaitziro Betsaida. 11 Iro kantachaiyotaiyake atziri tsika ikenake joyaatanakeri. IkantaJesús jaavakeri kameetha, ikamantakeri tsika ikantaPava impinkathariventantai, jovashinchaayetakerimantsiyayetatsiri. 12 Aritake sheetyaanake,ipokashitapaakeri Jesús 12 iriyotaane, ikantapaakeri:“Potyaantairi atziripayeeni, iramene tsika irimaye,tsika iroyaa eejatzi, tema asaikatzi jaka tsika teinampiitaro.” 13 Jakanake Jesús, ikantanakeri: “Pimperieeroka iroyaari.” Ari ikantaiyini: “Tekatsi nomperiri,intaani otzimi 5 tanta ipoña apite shima. ¿Pikovimaniyaate namanantakiteneri iroyaari maaroni atziri?”14 Aamaaka ikarataiyini 5,000 shirampari apatotainchari.Ipoña Jesús ikantziri iriyotaane: “Papatoyeteriinkarate 50 atziri pomisaikayeteri, ari pinkempitakeririmaaroni.” 15 Ari ikantakero, jomisaikakeri maaroniatziri. 16 Jaakero Jesús 5 tanta ipoña apite shima,jamenanake inkiteki, ipaasoonkeventakero ovaritentsi,ipoña ipetoryaakero ipakeri iriyotaane impayeterimaaroni atziri apatotainchari. 17 Jovaiyakani maaroni,kemaneentaiyakani shintsiini. Jiyoyeetai 12 kantziriokaratzi tzimakaantapaintsiri.

Jiyotake Pedro: Cristo inatzi Jesús(Mt. 16.13-20; Mr. 8.27-30)

18 Ikanta isaiki Jesús jiñaañaatzi itsipatari iriyotaane.Ari josampitakeriri ikantziri: “¿Ipaitama ipampithashire-takotanari atziripayeeni?” 19Ari jakaiyanakeni: “Ikantay-eetzi Juan-ni oviinkaataneri pinatzi, ikantayeetzi eejatziElías-ni pinatzi. Tzimatsi kantatsiri eejatzi: ‘Iri pashinepiriintaacha etarori kamantantaneri.’ ” 20 Ipoña ikantziJesús: “¿Tsikama pikantaiyinika eeroka?” Ari jakanakePedro, ikantzi: “Eerokatake Cristo poñaachari Pavaki.”

LUCAS 9:21 44 LUCAS 9:30Iñaaventziro Jesús inkame(Mt. 16.21-28; Mr. 8.31–9.1)

21 Ari ikantanakeri Jesús iriyotaane: “Eerora pika-mantakotana.” 22 Eekero ikantanakitzi: “Oshekira inke-maantsitakaityaari irika Itomi Atziri, omapero inkisa-neentena ijevarite antarikona, ijevare omperatasorentsi-taari, eejatzi ikaratzi iyotzinkariite. Ari irovamaakaantak-ena. Iro kantacha avisavetakyamava kitaite, ari nañagai.”

23 Ipoña ikantanakeri maaroni: “Tzimatsirikakovatsiri intsipatyaana, irovashaantero ikovashivaiyetariiranteri, onkantavetakya impaikakoventaiterimijoshiretaana, intsipatapiintyaana kitaiteriki. 24 Temaikaratzi etakovaitachari apaniro jantayetziroinevetashiyetari, ari impeyaashitakya. Iriima inkaratekamimentenane okantakaantziro ikempisantana, aritakeiravisakoshiretai. 25 Amenashivaitara ontzimimotantemiosheki ovaakarontsi jaka kipatsiki, impoña iriñeetairoimpeyaashitaiya, apanirora japerovaitaita. 26 Temainkarate pashiventakotenari naaka, eejatzi okaratzinoñaaneyetakari, ari irimatapairi eejatzi ItomiAtziri impashiventakotairi apaata aririka impiyeiramairo irovaneenkaro, irashi Ashitariri, irashi eejatzimaninkariite tasorentsitatsiri.” 27 Ipoña ikantanakeeejatzi Jesús: “Kyaaryoora, tzimatsi pikaratake jaka,tekera inkameeta ari iriñaanairo tsika inkantya Pavaimpinkathariventante.”

Ishipakiryiimotziri Jesús iriyotaane(Mt. 17.1-8; Mr. 9.2-8)

28 Okanta avisake 8 kitaite, tonkaanake Jesús otzishikiiriñaañaate, ari itsipatanakari Pedro, Jacobo ipoña Juan.29 Ikanta jiñaañaatzira, ari ipashinevorotanake Jesús, kita-maro okantanaka iithaare oshipakiryaanake. 30 Iñeetatziapite katziyapainchari itsipatapaakari Jesús,Moisés inatzi

LUCAS 9:31 45 LUCAS 9:42itsipatakari Elías. 31 Ari ikatziyeeyapaakani otapotakariirovaneenkaro, iñaaventziro tsika inkantya Jesús im-peyakaityaari Jerusalén-ki. 32 Ayimatakerira ivochokiniPedro eejatzi ikaratzi itsipatakari. Okanta avishi-motanakeri ivochoki, iñaatziiro irovaneenkaro Jesús it-sipatakarira apite koñaatapaintsiri. 33 Iro ipiyimatanakaapiteka tsipatapaintariri Jesús, ikantzi Pedro: “¡Iy-otaanari, kameethavaitake asaike jaka! Ari novet-sikemiri mava pankoshetantsi, aparoni pashi eeroka,irashitya aparoni Moisés, irashitakya aparoni Elías.”Iñaavaitashitanaka Pedro, te iriyote opaita ikantziri.34 Iñaavaiminthaitzi Pedro, opamankapaakeri menkori,itharovanake. 35 Ikematzi iñaavaitaitanake menkorikiikantaitzi: “Notomi netakokitane inatzi irika, iri pinkem-pisante.” 36 Okaratapaakera ñaantsi iñaavaitaitakeri,iñeetatzi apaniro ikantanaa Jesús ikatziya. Tera inkaman-tantzityaaro iriyotaane tsika ikanta iñaakeri, iromananejovakero.

Jovashinchiiri Jesús eentsi jaakiri peyari(Mt. 17.14-21; Mr. 9.14-29)

37 Okanta okitaitamanai, oirinkaiyaani Jesúsipoñagaaro tonkaariki otzishiki, osheki pokapaintsiriiromonthaavaiyaari. 38 Ari josatekaka aparonishirampari, kaimanake shintsiini ikantzi: “¡Jesús,nokovi pamenenari napintzite notomi! 39 Jaakatziiripeyari, osheki ikaimakaavaitziri, ishimorepaantetakairiikamanavaitzi, jomposakaavaitari, te irovashaanterikapicheeni. 40 Nokantavetakari piyotaaneirovavisaakotainari, te inkanteri.” 41 Jakanake Jesúsikantanake: “Tetya pinkemanete eeroka. ¿Tsikamaonkarate nosaikimotanaimi, noñeero nonkisashityaami?Pamakeri pitomi jaka.” 42 Ikanta jamaitapaakerieentsi, ishinkiventakaanakari peyari, tyaanake

LUCAS 9:43 46 LUCAS 9:50osaaviki, iniroite jompetavaitanaka. Ipoña Jesúsikisathatakeri peyari, eshitakotanai eentsika, jaanairiashitariri. 43 Ipampoyaaminthatanakeri atziri iñaakeroraishintsinka Pava.

Japiitairo Jesús ikamantakota inkamimotante(Mt. 17.22-23; Mr. 9.30-32)

Ipoña japiitakero Jesús ikantziri iriyotaane:44 “Povayempitatyaaro eeroka iroka ñaantsi,eero pipeyakotaro. Tema irika Itomi Atziriimpithokashiitatyeeri iraakaantaiteri.” 45 Irokantamaitacha te inkemathataiyeroni okaratziikantavetariri, tema jomanapithaitatziiri eeroikemathatantaro. Iro itharovantaiyarini tekatsiosampiterine opaita iñaaventakotziri.

Tsika itzimi iriiperotatsine(Mt. 18.1-5; Mr. 9.33-37)

46 Ikanta iriyotaane Jesús ikantavakaamentakaro ni-inkarika iriiperotatsine. 47 Iro kantamaitacha Jesúsjiyoshiretakeri ipampithashiretari. Jaake aparoni eentsi,jomisaikakeri tsika isaikaiyini. 48 Ipoña ikantzi: “Ikaratziaapatziyariri kempitariri irika eentsi okantakaantziroipairyiiro novairo, kempivaitakara naakami iraapatziye.Ari okempitari eejatzi, aririka iraapatziyena naaka, kem-pivaiperotanaka iri iraapatziyake tsika itzimi otyaantak-enari jaka. Ikaratzi kaari iriiperotatsine iroñaaka jaka,iriira iriiperotaatsine apaata.”

Ari akaratziri kaari kisaneentairi(Mr. 9.38-40)

49 Ipoña ikantanake Juan: “Iyotaanarí, noñaakechapinki aparoni atziri pairyiirori pivairo,jovashinchaakeri jaakiri peyari. Tera añeeri ankaraterijaka, novashaantakaakeri.” 50 Ari ikantanake Jesús:

LUCAS 9:51 47 LUCAS 9:61“Eero povashaantakairimi, tema ari akaratziri kaarikisaneentairi.”

Ikisathataitziri Jacobo ipoña Juan51 Aritake monkaratzimatapaaka irovajenokantaiyaari

Jesús, tontashire ikantanaka iriyaate Jerusalén-ki. 52 Jotyaantake impaitya amenaronterine jantaSamaria-ki. 53 Iro kantamaitacha te inkovaiyeniSamaria-satzi inkenimoteri, tema jiyotaiyiniiriyaatatye Jerusalén-ki. 54 Ipoña Jacobo itsipatakariJuan, ikantanakeri Jesús: “Pinkathari, thameankaimakaante paampari inkiteki, ikempitaakeropairani Elías, iraperotyaata intaiya maaroni.” 55 Ariipithokashitanakari Jesús, ikisathatanakeri, ikantziri:“Tetya pinkameethashirete eeroka. 56 Tera iroipokantakari Itomi Atziri jaka impeyashivaitaiya atziri,ontzimatye irovavisaakoyetairi.” Irojatzi ikenantanakaripashineki nampitsi.

Kovavetachari iroyaaterimi Jesús(Mt. 8.18-22)

57 Ikanta jiyaatanaira Jesús, ikantaveetavaari avot-siki: “Pinkatharí, nokovi noyaatemi tsikarika pinkenayeteeeroka.” 58 Jakanakeri Jesús ikantziri: “Aparoni ot-sitziniro tzimatsi imoro tsika imaapiintzi, eejatzi ikempi-tari tsimeri tzimatsi iromayero. Iriima irika Itomi Atziritera ontzime ipanko irimaantapiintyaari.” 59 Ipoña Jesúsikantanakeri pashine: “Poyaatena eeroka.” Ari ikantziirirori: “Pinkatharí, nokovavetaka noyaatanakemi, irokantamaitacha nokovi noñaanakero nonkitateri nirintari,ari noyaatemiri.” 60 Ikantanakeri Jesús: “Poyaatena,pishineteri ikaratzi kamashireyetatsiri inkitatairi irirorikamayetatsiri. Ontzimatye piñaaventantairo eeroka tsikainkantya Pava impinkathariventantai.” 61 Ari ikantanake

LUCAS 9:62 48 LUCAS 10:8pashine: “Pinkatharí, nokovi naaka noyaatemi, iro kanta-maitacha pishinetena novethatapanaatyaari nosheninkanonampiki.” 62 Jakanake Jesús, ikantziri: “Apatziropamenapiintziro pikiyashitziro pivankire, tekatsi pame-nayetanai pashine. Ari ikempitari kaari ovashaantaironejantayetapiintziri, tera apantapero inkantya iñeero im-pinkathariventairi Pava.”

10Jotyaantaitakeri ikaratzi 70

1 Ipoña Jesús jiyoyaake pashine ikaratzi 70,apitepayeeni jotyaantakeri, ireevateri nampitsiki tsikainkenanakera irirori. 2 Ikantayetziri: “Ikempitakaroatziripayeeni pankirentsi osampainkatzi, iro kantachate intzimaperote impaitya aavatairone. Piñaañaaterieeroka Pinkathari irotyaanteeta jatatsineri atziriki,tema kapatacha osheki kempisantayetaatsine.3 Notyaantaiyatyeemine, nonkempitakaantemijotyaantaitziri oisha tsika ipiyota piratsi katsimari.4 Eerora paanake pitharate, piireekite, pi-zapato-te. Eero povethatari impoña pinkinkithavaitakairiinkarate piñaanakeri avotsiki posamanitzikari.5 Aririka pareetayetakya pankotsi, povethatapaakyaarisaikatsiri. Pinkantapaakeri: ‘Inkamintha pisaikavaitekameetha pipankoki.’ 6 Tzimatsirika impaityaaakameethatakemine, aritake iñaakero isaikakekameetha. Irooma eerorika jaakameethataitzimi,amenaashita povethatapaakari. 7 Apatziropimaapiintatye pankotsiki tsika pareetaka, eeropamemenatzi pashine pankotsi. Ari poyaari, pireroonkarate impayeetemiri. Tema aparoni antavaitatsiriipinayeetziri. 8 Aririka iraakameethataitemi aparonikinampitsi, poyaarora onkarate impayeetemiri

LUCAS 10:9 49 LUCAS 10:16janta. 9 Povashinchaayeteri janta mantsiyari,pinkanteri: ‘Irootaintsi impinkathariventantai Pava.’10 Irooma pareevetakya aparoni nampitsi, eerorikajaakameethaitzimi, pavisapithateri, pinkantanake: 11 ‘Arinotekanairo noipatsikiite jaka, iro piyotantyaari tepikempisantzi. Iro kantamaitacha ontzimatye piyoteirootaintsira impinkathariventantai Pava.’ 12 Temairimaperoitairi irovasankitaiteri apaata, anaanakeroinkantayeetairi Sodoma-satzi. Omaperora.”

Ikantamacheetziri kisoshireri nampitsiiteki(Mt. 11.20-24)

13 “Ikantamacheetziri Corazín-satzi, eejatzi Betsaida-satzi. Iñaayevetakaro notasonkaventantayetake, temaitainkempisantaiyeni. Iriimi ñaakenanemi Tiro-satzi eejatziSidón-satzi, aritakemi irovashiretakotakyaami ikaariper-oshireyetzi, irovashaantakeromi. Impoña inkempisan-taimi maaroni iriroriite.* 14 Aririka iraayeetairi apaatakameethashireri, eero imaperoitziri irovasankitaayee-tairi Tiro-satzi eejatzi Sidón-satzi. Iriima Corazín-satzi, eejatzi Betsaida-satzi, iri imaperoyeetai irovasanki-taayeetairi. 15 Eejatzi inkempitagaiya Capernaum-satzi,ipampithashiretaiyani irirori iriyaayetai inkiteki, iro kan-tamaitacha kaminkarimashiki inkenayetai.

16Tzimatsirika kempisantemine, naakatake ikempisan-take. Itzimirika manintashiretakemine, naakara iman-intashiretake. Itzimirika manintashiretakenari naaka,jimanintakeri tsika itzimi otyaantakenari jaka.”

Ipiyayetaa jotyaantaitakeri karatatsiri 70* 10:13 Tema ikaratzi Corazín-satzi ipoña Betsaida-satzi judío inayetzi.Iriroma Tiro-satzi ipoña Sidón-satzi pashinesatzi atziri inayetzi teisheninkatari judío-payeeni.

LUCAS 10:17 50 LUCAS 10:2517 Kimoshire ipiyeeyaani jotyaantaitakeri 70, ikan-

tayetapai: “Pinkatharí, nopairyiirora pivairo, jantakeropeyari nokantayetziri.” 18 Ikantzi Jesús: “Noñaak-eri Satanás jovaryeetakeri inkiteki ikempitavaitakaroookatharontsi. 19 Tema naaka pakemiro shintsinkantsi,ari onkantake posatekantyaari maranke eejatzi kitoniro-payeeni. Ari poitsinampaakeri peyari kisaneentzimiri,tekatsimaita avishimotemine. 20 Eerora pikimoshireven-tashitaro jantakero peyari pikantakeriri. Iroora pinki-moshirevente josankinayetairo pivairo inkiteki.”

Ikimoshiretzi Jesús(Mt. 11.25-27; 13.16-17)

21 Irojatzi ikimoshiretantanakari Jesús, ikantanake:“Ashitanarí, eerokatake pinkathariventziriri inkiteveri,eejatzi kipatsisatzi, iniroite nopaasoonketakemi. Temaeerokatake iyotakaayetairiri tsinampashireri kaari jiy-oyetzi iyotaneriite jaka. Ari okantamaita Ashitanari,irootake onimotakemiri eeroka.” 22 Ikantzi Jesús: “IriAshitanari pasavyaakenarori maaroni. Apaniro ikantairirori jiyoperotana naaka tema itomi jovana. Ari nokem-pitzitakari eejatzi naaka apanirora niyoperotziri. Impoñainkarate niyotakaayetairi naaka ari iriyoyetairi Pava.”

23 Ipoña Jesús japatotakeri iriyotaane, jaanakerijantyaatziini, ikantakeri: “Kimoshirera irinaatyeinkarate ñaayetairone okaratzi piñaayetairi eeroka.24 Tema tzimavetacha osheki kamantantaneri, eejatzipinkathariite kovavetainchari iriñeeromi okaratzipiñaakeri eeroka, iro kantacha te onkante iriñeero, teinkemayetairo eejatzi.”

Aakameethataneri Samaria-satzi25 Ari isaikakeri iyotaantzirori Ikantakaantaitane,

ikovake inkompitakaiyaari Jesús, ikantake irirori:

LUCAS 10:26 51 LUCAS 10:37“Iyotaanarí, ¿opaitama nanteri naaka onkantya noñaan-taiyaarori kantaitachari añaantarentsi?” 26 IkantanakeJesús: “¿Ipaitama okantziri Ikantakaantaitane? ¿Tsikamaokantzi piyotakotziro eeroka?” 27 Ari jakanake irirori,ikantzi: “Petakoshiretaiyaari Avinkatharite Pava,petakoperotaiyaari, petakoshintsityaari, pampithashirepovairi. Ari okempitari eejatzi: Ontzimatyeetakotavakaiya maaroni, akempitara akaminthayiroavatha, ari ankempitanairi asheninka.” 28 Ipoña ikantziJesús: “Omapero pikantakeri. Pantero iroka, aritakepavisakoshiretai.”

29 Iro kantamaitacha irika, ikovajaantziirotzikaaventanakya, josampitziri Jesús: “¿Niinkamanonkempitakaanteri nosheninka?” 30 Ipoña ikantanakeJesús: “Tzimatsira asheninka poñaachari Jerusalén-ki ikovi iriyaatero nampitsiki Jericó. Okanta niyankiavotsi, jomonthaakari koshintzi, itsitokavaitakeri,jookanakeri avotsinampiki ikamimatake. 31 Ikantapokake omperatasorentsitaari, iñaavetapaakarijonoryaaka, javisapithatanakeri. 32 Ari ikempitakarieejatzi Leví-mirinkaite, iñaavetapaakari jonoryaa,javisapithatanakeri. 33 Ipoña ipokake aparoni Samaria-satzi, jiñaapaakeri jonorya, jineshinonkatapaakari irirori.34 Jaaventapaakeri jotziritantakari yeenkantsi, ipoñaikyaakotakaanakari imoraneki, jaanakeri nampitsiki.Iriitake aamaventakariri. 35 Okanta pashine kitaite,jaake apite denario, ipinakoventanakeri, ikantanake:‘Paamaventyaanari irika, aritake nompinatapaimieejatzi aririka nompiyake.’ ” 36 Ari ikantzi Jesús: “Mavaikaratzi noñaaventakeri ñaakeriri ikoshiitziri. ¿Tsikatyaitzimi kempitakaantakariri isheninka?” 37 Jakanakeiyotakotzirori Ikantakaantaitane, ikantzi: “Iriiramatapaakeriri neshinonkatakariri.” Ipoña ikantzi Jesús:

LUCAS 10:38 52 LUCAS 11:4“Piyaatai, irojatzira pimateri eeroka.”

Jareetaro Jesús opankoki Marta opoña María38 Ikanta javisanake Jesús areetaka pashineki

nampitsi. Ari osaikiri tsinane paitachari Marta, iroisaikimotapaake opankoki. 39 Iroka tsinane tzimatsiirento opaita María. Iroora tsipatavakariri okarikiiniJesús okempisantziri ikinkithavaitzi. 40 Iro kantamaitachaMarta osheki okantzimotakaro amemenavaitzi ompaityaompavakeriri Jesús. Irojatzi opokashitantakariri,okantapaakeri: “Pinkatharí, ovapintaakena nirento.¿Pinkantenaro ampitakotavakena?” 41 Ikantzi Jesús:“Marta, ¿opaitama okantzimoshiretantamiri onkaratepantayeteri? 42 Pinkeme nonkantemi: Aparoni okantakovaperotachari, irootake okoyaakeri María tema tekatsikanterone iraapithatairo.”

11Iñaaventziro Jesús ñaañaataantsi(Mt. 6.9-15; 7.7-11)

1 Ipoña Jesús jiyaatake iriñaañaate. Ikanta aparoniiriyotaane, ikantakeri: “Pinkatharí, piyotainaroiñaañaataitzi, ikempitairo Juan-ni jiyotaantziroñaañaataantsi.” 2 Ari ikantzi Jesús: “Jiroka pinkantepiñaañaatapiinte eeroka:Ashitanarí, inkitesatzi,Tasorentsi pinatzi eeroka.Pimpinkathariventaina naaka.Pantakanairo jaka kipatsiki okaratzi pinintakaanari

eeroka.Pinkempitakainari saikatsiri inkiteki, jantayetziro

okaratzi pinintakairiri.3 Pimpapiintenaro kovityiimotanari noyaari.4 Pimpeyakotainaro nokaariperoshirevaitake,

LUCAS 11:5 53 LUCAS 11:13

Tema nomatakero naaka eejatzi, nopeyakotairi ikaratziovaariperoshiretakenari.

Eero pishinetaana iriñaantaityaana, inkovaite irantakait-enaro kaariperori.”

5 Ipoña ikantanakeri eejatzi: “Aririka intzime aparonipitsipaminthare, impokake niyankiite, inkantemi:‘Pimpavakena mava tanta, 6 tema tzimatsi areetacharinopankoki, tekatsi tzimatsine nompavakeriri.’ 7 Impoñapinkantavetyaari: ‘Eero poñaashirenkana nomaakaatziirineentsitepayeeni, aritake nashitanairo nopanko eejatzi,irootake eero okantanta nompemi.’ 8 Kempivaitaka eeropikovaveta pimperi onkantavetya iriimi pitsipaminthare.Iro kantacha eekerora ishintsitatzi ikampitzimi, aripeshiventanakero pintzinaye, pimpavakeri okaratziikoviri.” 9 Ikantziya Jesús: “Pinkampitante, pinkokovateeejatzi, aritake piñaakero impayeetemiro pikoviri.Pinkempitakaantero pareetya aparoni pankotsi,pishintsiventapaakeri, pinkanteri: ‘Pashitaryeenaro.Aritake irashitaryeetakemiro.’ 10 Arira impayeetairikampitantayetatsiri. Inkarate amemenateroneari iroñaakaitairi. Aritake irashitaryeetaineriinkarate shintsishintsitatsiri inkaime. 11 Temaaririka inkampitemi pitomi, inkantemi: ‘Apá,pimpena tanta.’ ¿Arima pimpakeri mapi? Aririkainkantemi: ‘Pimpena shima noya.’ ¿Arima pimpakerimaranke iroyaari? 12 Aririka inkantemi: ‘Pimpenakithokintsi.’ ¿Arima pimpakeri kitoniro? 13 Temapiyotzi petakotari pitomipayeeni eeroka, kaariperoripinaveta. Iriira maperotzirori Ashitairi saikatsiriinkiteki, jetakotari irirori ikaratzi amanayetapiintziriri,inampishiretakaayetari Tasorentsinkantsi.”

LUCAS 11:14 54 LUCAS 11:23

Maimanetavakaachari pankotsiki(Mt. 12.22-30; Mr. 3.20-27)

14 Ipoña Jesús jovavisaakotakeri aparoni kisovaanterijaakiri peyari. Ikanta jovashinchagairira, ñaavaitanaikisovaantevetachari. Iniroite ipampoyaaminthaitanakeriJesús. 15 Tzimatsi kantayetanaintsiri: “Ipasavyaatyaariirika ashitariri peyari, ipaitaitziri ‘Beelzebú,’ irootake ji-matantarori jovavisaakotziri ikaratzi jaakayetziri peyari.”16 Tzimatsiya pashine kovatsiri iñeero intasonkaven-tante Jesús, iro iriyotantaityaari omaperotatya opoñaitasorenka inkiteki, tema iñaantaitatyaari. 17 Ikanta Jesúsjiyotake okaratzi ipampithashiretari atziriite, ikantanake:“Aririka irantaminthatavakaiya atziri ipinkathariven-taitziri nampitsi, jiñiiro jovapintaavaka. Aririka iran-taminthatavakaiya eejatzi atziri isaikavankotavakaiyani,ari iriñaakero irovapintaavakaiya. 18 Ari ikantari ee-jatzi peyari aririka irantaminthatavakaiyaami, ari irova-pintaavakaakya eero iñiiro ishintsite, ari inthonkyaari.¿Opaitama pikantantari iri ovashinchaanari Beelzebú?19 Iriirikami kamaari Beelzebú ovashincheenane, ¿iri-jatzima kamaari ovashinchiiriri piyotaaneyetari eerokajovavisaakotantariri jaakayetziri? Aririka okanta, pika-mantakotziiri piyotaane, ari inkishimentakemiro okaratzipikantakeri. 20 Tema iriitake Pava kantakaarori no-vashinchaayetantariri jaakiri peyari, tema jomapokakemiPava eeroka ipinkathariventantzi. 21 Aparoni atziriñaaperori kameetha, tekatsira materine inkyaashiteriipankoki irayiteri okaratzi jashitari. 22 Irooma im-pokashitakeri pashine atziri anayiriri ishintsitzi, iraap-ithatakeri javentaavetari, iraapithatakeri jashitari, iran-tetaakyaaro. 23 Tema ikaratzi kaari aapatziyanari naaka,iriitake kisaneentanari. Inkarate kaari ampitakotenariiriyoyaakotena, japaatakotatyaana.”

LUCAS 11:24 55 LUCAS 11:31Ipiyashitanta peyari(Mt. 12.43-45)

24 “Okempivaitaka irinampishiretantyaarimi peyariaparoni atziri, ipankotsitetakaro irañaantare. Aririkairookaveetakyaari, avisakoveta atziri isaikantari peyari.Jatake inkenavaite tsika te inampitaitaro, eero jiñi tsikaisaike. Impoña inkante peyari: ‘Nompiye nopankokitsika nopoñaaka.’ 25 Piyaa peyari, iriñaapairi atzirikameetha opishitaka irañaantare, ovaneenka okantaka.26 Impoña peyari iriyaatashitakeri maperotziroriipeyaritzi, inkantapaakeri: ‘Thame aate nopankoki,pintsipatyaana ampinkatharite.’ Iramake inkarate 7.Arira irashinonkaaperotyaari atziri, eero ikempitaajashinonkaavetara pairani kapicheeni ikanta.”

Maperoterone inkimoshiretai27 Tekera inkaratero iñaavaitzi Jesús, okaimanake

aparoni tsinane osatekainchari ipiyotaka atziri,okantzi: “Tharomenta onatye tsinane ovaiyantakemiri,antarintakaakemi othotaimi.” 28 Ipoña jakanakeroJesús, ikantzi: “Iriira tharomentaperotaachane inkaratematairone inkempisantairo iñaane Pava.”

Ikovaiyini kaariperoshireri intasonkaventante Jesús(Mt. 12.38-42)

29 Ikanta ipiyotapaaka osheki atziri, ikantanake Jesús:“¿Opaitama ikovantari iriñeena kaariperoshireri nonta-sonkaventante? Eero noñaakimaitari, intaani iriñeerokempitarori iñaakeri pairani Jonás. 30 Tema ikantarapairani Jonás jiñeeyakeri Nínive-satzi, ari inkemitaiyaarieejatzi Itomi Atziri iriñeeri irikaite. 31 Apaata aririkairamenakoyeetairo okaratzi jantayeetziri, ari iyakoven-taimi tsinane pinkatharitatsiri pairani nampitsiki Sabá,tema opokashitakeri iroori iyotaneri paitachari Salomón,

LUCAS 11:32 56 LUCAS 11:39okempisantairi. Irika saikimotakemiri iroñaaka eeroka,janayiri Salomón. 32 Eejatzi okempitari ari iriyakoven-taimi apaata Nínive-satzi, tema ikempisantaiyakeriniirirori pairani Jonás, jovashaantanakero jametayevetari.Irika saikimotakemiri iroñaaka eeroka jaka, janayiriraJonás.”

Iñaaventziri Jesús ootamentotsi(Mt. 6.22-23)

33 “Tema ankoverika ootyaari ootamento, ¿arimaovakotakeri otapinaki? Aña avakotziri jenoki inkeneonkoñeenkate maaroni. 34 Kameetharika poki,piñaantaro kameethaini, okempitaro pinkoñeetyaako-tatyeemi. Terika apantaro poki, eero piñaantarokameethaini, kempitaka pintsirenikitakotatyeemi.*35 Paamaventaperotya poitsivakirikari ootamentotsisaikantakamiri. 36 Omaperotarika isaikantakamiootamentotsi, terika pantanairo kaariperori,aritake pooñaakantairo irooperori kameethari,pinkempitanaiyaari aparoni ootamentotsi joorentantzi.”

Iñaaventakota iyotaantzirori Ikantakaantaitane(Mt. 23.1-36; Mr. 12.38-40; Lc. 20.45-47)

37 Ikanta ikaratapaakero ikinkithatake Jesús,ipokashitapaakeri aparoni Fariseo iriyaatakairi ipankokiiroya. Ikanta jareetaka Jesús pankotsiki, saikapaakejovapiintaita. 38 Osheki okompitzimotakari Fariseojiñaakeri Jesús te irimonkaratero jametapiintari,inkivaakotapaakya irovantyaari. 39 Iro kantamaitacha* 11:34 Oshiyakaaventachari oki kameethari, aparoni pimantaneri (kaarimashithatatsi), iri ñeerone inkemathatairo okaratzi irantakairiri Pava, temaisaikanaatzi okitainkatzi. Oshiyakaaventachari eerorika apantaro oki, apa-roni mashithari, tsika itzimi kaari ñeerone inkemathatairo okaratzi iran-takairiri Pava, tema isaikatzi tsika otsirenikitzi.

LUCAS 11:40 57 LUCAS 11:47Jesús, ikantanake: “Pikempitakotakaro piraamentoeejatzi povamento okiteveta kameetha jakakiroki, iroomainthomointa, kipatsi okantaka. Ari pikempiyetakarieeroka kantatsi iriñeetemi kameethashire pinatzi,aña koshintzi kaariperoshireri pinatzi. 40 Masontzí.Tema tzimatsi ovetsikakemiri pivathaki koñaayetatsiri,¿kaarima ovetsikashiretakemiri eejatzi inthomointapañaantareki? 41 Okovaperotatya pimpashitantaiyaarotzimimoshiretzimiri inthomointa pañaantareki, arionkantya pinkiteperoshiretantaiyaari.

42 ¡Ikantamacheetzimi Fariseo! Pashitakaapiintari Pavainchashimpoki. Iro kantacha te panteneri ikoviri: Ontz-imatye pinkameethashiretai, petakoshiretaiyaari eejatzi.Tema iro kovaperovetachari pantayeteromi iroka, eeropovashaantamaitaro pashinera.† 43 ¡IkantamacheetzimiFariseo! Osheki pikovapiintziro posatekya niyank-ineki japatotapiintaita, ari pikempitaitaro eejatzi pikoviñaapinkatha irovethatapiintaityaami aririka iriñeetemi.44 ¡Ikantamacheetzimi iyotzinkariite ipoña Fariseo, ka-mataviriri pinatzi! Pikempitashitakaro kaari jiyoitzi ariikitayeetziri kaminkari, te iriyoyete atziri jaatzikakotatzi-iri kaminkari.”

45 Ari jakanake aparoni iyotaantzirori Ikan-takaantaitane, ikantanakeri Jesús: “Iyotaantanerí,pikemakaakenaro eejatzi naakaite okaratzi pikantakeri.”46 Jakanake Jesús, ikantzi: “¡Ikantamacheetzimi eejatzieeroka iyotaantzirori Ikantakaantane! ¿Opaitamapiñaatenatakaantariri atziriite? Te piñaantamaityaaroeeroka pinkematenatyaaro. 47 ¡Ikantamacheetzimieeroka, opaitama povetsikapiriniyetantarori† 11:42 Iro ikantaitziri jaka inchashimpoki: Menta, ruda, maaroni okaratziivankireetari. Irootake kempitarori pinitsi.

LUCAS 11:48 58 LUCAS 12:2ovaneenkatachari tsika ikitayeetakeri etayetakarorikamantantaneri!. Iriitajaantake jovamaayetakeri pairanipivaisatziite. 48 Tema eerokatake ovetsikashiyetakeritsika inkitayeeteri, ari okoñaatziri pakakotatziiriokaratzi jantayetakeri pivaisatziite. 49 Temaiyotane jinake Pava, ikantake: ‘Ari notyaantakekamantantaneri intsipayetakyaari otyaantaari.Aparopayeeni irimaimaneete, irovayeetake pashine.’50 Ari onkantya irovasankitaantaityaarimi eeroka,okantakaantziro povamaayetakeri kamantantanerietajaantanakarori pairani. 51 Eeroka pinataityaaroneiroñaaka okantakaantziro jovamaakaantaitakeripairani, jetanakaro Abel-ni irojatzi Zacarías-ki tsikaitzimi jovamaitakeri ipiyavetanaaro tasorentsipankokiipometziniri Pava. 52 ¡Ikantamacheetzimi iyotaantziroriIkantakaantaitane! Te pimataajatero eeroka piyotanetya,arira pikenakaakerori eeroka kaari ikemathatantaropashinepayeeni.”

53 Ikanta Jesús ithonkakero ikantayetakeri. Arijetanakaro Fariseo itsipayetapaakari iyotzinkariite,japatoventaari Jesús ikovake inkompitakaiyaarionkantya inkemantyaariri ompaitya inkanteri.54 Ishintsithavaitakeri, ikovi iñaavaitakairi ñaantsikaariperori onkantya inkamantakotantyaariri.

12Shineyakairori itantane Fariseo

1 Ipoña ipiyotzimentaitapaakari Jesús, anavyaapiriniki-taka ikantaka atziriite. Irojatzi ikantantanakariiriyotaane: “Ontzimatye paamaventyaaro shineyakaaroriitantane Fariseo, iramatavimento onatzi. 2 Temaontzimatye onkoñaatakoyetai okaratzi omanakoyeve-tainchari, oñaarontaiya kaari ikemathaveeta pairani.

LUCAS 12:3 59 LUCAS 12:12

3Okaratzi pomanakaavetari, ari onkoñaatakotai. Okaratzipiñaavaitziri apaniro pipankoki, ari inkemakoyeetairoiriñaaventaitero shintsiini.”

¿Intzimekama añaapinkathateri?(Mt. 10.26-31)

4 Ikantzi Jesús: “Asheninká, eero pipinkashivaitarimaterone irovemi, tema ari overaapaakari jaavyiiriirirori. 5 Jirika tsika intzime pimpinkeri: Iriitakerapimpinke Pava matzirori jovamaantzi, impoña irotyaan-temi sarinkaveniki. Intaani iri piñaapinkathatai apaniro.6 Tema te impinaperovetya tsimeripayeeni, iro kanta-maitacha jiyotzi Pava aririka inkamakaante, tekatsi ira-maakiite aparoni.* 7 Jiyotzitaro Pava okaratzi tzimayetat-siri aishi. Tema piñaakero jaamakotari tsimeripayeeni,eerokara imaperotzirori jaamakotami, eero pipinkan-tashivaita.”

Inkarate ñaaventakotainane atziriite8 “Intzimerika kanterine isheninka: ‘Jashitaana

Jesús.’ Eejatzi inkempitaiya Itomi Atziri inkantairiimaninkarite Pava: ‘Nashitaari irika.’ 9 Iriima tsikaintzime kantairine isheninka: ‘Te jashitana Jesús.’Ari inkempiitairi irirori, inkantaiteri imaninkaritePava: ‘Te nashitaiyaari irika.’ 10 Tsikarika intzimekantzimatakerine Itomi Atziri, kantatsi impeyakoitairi.Iriima intzime kantzimatakerine Tasorentsinkantsi,eerora jiñiiro impeyakoitairi. 11 Aririka iraayeetemijapatotapiintaita isaikayetzi pinkatharentsi, eerookantzimoshirevaitashitami, pinkante: ‘¿Opaitamanonkanteriri?’ 12Tema Tasorentsinkantsi iyotakaimironeopaitarika piñaavaiteri janta.”* 12:6 Kantakotachari jaka “te impinaperotya tsimeri,” irojatzira kantako-tachari jamanantamatsitantaitari apite kireeki inkarate 5 tsimeri.

LUCAS 12:13 60 LUCAS 12:24Iñaaventakoitziri masontzitatsiri ashaarantzinkari

13 Ipoña iñaavaitzi aparoni piyotzimentakariri, ikantzi:“Iyotaanari, pinkantenari nirentzi impainaata kashetanijookanairi ashitanari.” 14 Ikantzi Jesús: “Asheninká,tera naaka amenakoyetzirori tzimaventavakaantsinonkantantyaariri pirentzi.” 15 Eekero ikantanakitziJesús: “Paamaventya pineveyetaro ashaakarontsi. Terairo ovañaayetemine.” 16 Ipoña joshiyakaaventanakeneri,ikantzi: “Tzimatsi aparoni ashaarantzinkari kithotaintsiriosheki ivankivaire irovaneki. 17 Ipampithashirevaitaka,ikantzi: ‘¿Tsikatya noveroka oshekitaintsirinovankire?’ 18 Ipoña ikantashiretanake: ‘Jirokananteri. Notantoryeero novantapiintari novankire.Impoña novetsikakaante iniroite, ari noverori okaratzinovankiretari, eejatzi nashaakaro. 19 Ari onimotenari,tema osheki novanontakari. Osheki osarentsinomakoryaavaite, novatziivaitya, niravaite nomire,noimoshirenkavaitya.’ 20 Iro kantamaitachari, ikantziPava: ‘Masontzí, iroñaaka tsireni iraashinenkaitaimi, terapiyote impaitya agairone okaratzi pashitari.’ 21 Ariraikantakotari oshekyaavaitashitarori irashaakaro, tejoshekyaamaityaaro okaratzi jashitari Pava.”

Iñaaventziro Jesús kantzimoshiretaantsi(Mt. 6.25-34)

22 Ipoña ikantanairi iriyotaane: “Pinkeme nonkante:Tera onkameethate onkantzimoshirevaityaami,pinkante: ‘¿Impaitya noyaari, impaitya nomiretyaari,impaitya nonkithatyaari?’ 23 Tema tzimatsi pashineampampithashiretakotapiinteri añaantareki, irokovaperotacha anayiro okaratzi ovayetapiintari, okaratziakithaayetapiintari eejatzi. 24 Pimpampithashiretakoteritsimeri. Te iriyote impankitanontya iroyaari,te irovetsike ipanko irovanontya ivankire. Iro

LUCAS 12:25 61 LUCAS 12:33kantamaitacha Pava, ipayetapiintakeri irovarite.Aakara jimaperotzi jetakotai Pava. 25 Aririkapaakoventyaaro onkantzimoshirevaityaami, ¿arimapinkantakaakyaaro povavineentavairo posarentsitekapicheeni? 26 Tera onkantatye povavineenterokapicheeni, ¿opaitama okantzimoshiretantamiri?27 Pimpampithashiretakotero inchateya, te añeeroantavainete, te ontyaanontya onkithaatyaari. Irokantamaitacha te onkantzimoshirevaityaaro, onkante:‘¿Opaita nonkithaatyaari?’ Aña ovaneenkatakameetha, anayiri jovaneenkaveta Salomónpinkatharivetachari pairani. 28 Iriitakera Pavaovaneenkatzirori, okantavetaka kapiche añaavetaroovaneenkatapainta, iro osamani, tekatsi apantyaaronearirika onkamateyatanake, tema inchekayeetakero,impoña intaayeetakero. Eeroka irimaperoteinkempoyaaventemi Pava, aritake, eero pikisoshirevaitzi.29 Aritapaake okantzimoshirevaitakami eeroka, pikantzi:‘¿Opaita noyaari, opaita nireri?’ 30 Apatziroraokantzimoshirevaitari ikaratzi kaari kempisantatsi.Irooma eeroka, jiyotakoyetzimiro Ashitairi opaitarikakovityiimoyetamiri. 31 Iro kovaperotacha pinkokovatairiimpinkatharishireventaimi, impoña piñaayetairoimpayetaimiro okaratzi kovityiimoyetamiri.”

Iñaaventziro Jesús inkitesato ovaararontsi(Mt. 6.19-21)

32 “Eerokaite kempitakariri nopira, eeropitharovashitaiyani, tema iriitake Pava kovaintsiriimpinkathariventaimi. 33 Pimpimantayeterotzimimotzimiri, pimpashitantyaaro. Iro kameethatatsipantayetairo iroka piñaantaiyaarori pisaikai kameethainkiteki. Kempitavaitaka povaarantatyeeyaami

LUCAS 12:34 62 LUCAS 12:45inkiteki tsika te ompathaanetapai, tsika te intzimapaikoshintzi. 34 Tema tsika janta povaarantaka, aripimpampithashiretapiinterori eejatzi.”

Omperataari aamaventachari35 “Povathakitanakero piithaare. Poisayeteri

pootamento. 36 Pinkempityaari omperataarioyaaventariri irareetaiya ivinkatharite joimoshirenka,inkene irantavaineri thaankiini iromperatapaiyaariri.37 Kimoshirera inkantaiya aparoni omperataari itzimiiñaapairi ivinkatharite aamaventa ikantaka. Omaperoranonkante, aritake iromisaikairi jovapiintaita iriitakeoyiitainerine irovarite. 38 Kimoshirera inkantayetya,intzime iriñeetapairi aamaventa ikanta, onkantavetyate iriyote tsikapaite irareetya, niyankiite terikaonkitaitzimatake. 39 Pinkemero iroka. Aririkami iriyoteaparoni ashitaanitachari impokatye koshiterine, ariiraamaventakyaami, eero ikoshitaarantaitzirimi. 40 Iropiyoteri eerokaite, ontzimatye paamaventayetya. Temate piyote tsikapaite impiyantaiyaari Itomi Atziri.”

Kaariperori omperataari(Mt. 24.45-51)

41 Ari ikantanake Pedro: “Pinkatharí. ¿Arimanokaratziri maaroni atziri poshiyakaaventakena?”42 Ikantzi Jesús: “Pinkempitakotyaari aparoniotzikataari kameethashireri itzimi pampithashiretacharikameetha. Jookanakeri ipankoki omperatariri,ikantanakeri: ‘Pamenenari ikaratzi saikatsiri pankotsiki.’43Kimoshirera inkantya irika omperataari, aririka impiyeivinkatharite iñaapairi jimonkaraakero ikantanakeriri.44Aritake ishinetaakeneri iraamaakoventyaaniri okaratzijashitari. 45 Irooma inkantashiretakemi omperataari:‘Eero ipiyita novinkatharite.’ Impoña irantavaitakeri

LUCAS 12:46 63 LUCAS 12:53

ikaratzi jomperaitari eejatzi inkempitaakerotsinane jomperaitari. Jatake irovatziivaitya,ishinkivaitya. 46 Onimovaitziri irika omperataari,iromapokashitaiyaari irareetaiya omperatariri.Irimaperoteri irovasankitaapairi, irookapairi jantatsika ikashiyakaitakari kisoshireri. 47 Tema irikaomperataari jiyovetakaro okaratzi inintakaavetaririivinkatharite, temaita iraamaventaiyaari impiye.Irootake impasaperoitantyaariri. 48 Iriima itzimi kaariiyotakoterone okaratzi inintakairiri, eero ipasaperoitairi.Tema ikaratzi ishinetaayeetziri irantaperoyeteromiikovaitziri, osheki iromperaityaari. Intzimerika oshekijaventaayeetakari, osheki inkovakoyeeteriri irirori.”

Iñaaventakota Jesús(Mt. 10.34-36)

49 “Tema iro nopokantari novasankitairikaariperoshireri, okempivaitakaro iriimi paamparinamakemi kipatsiki. Osheki nokovataikemi etataityairovasankitaayeete, aperotaiyaami kaariperori.50 Iro kantacha ontzimatye netanakyaaro naakanonkemaantsitanakya, irojatzi nomonkaraantakyaarori.51 Piñaajaantake iro nopokantari iñaamatsiyeetairoatziri isaike kameetha. Aña nopokakera, namatziiroantaminthatavakaantsi. 52 Iroñaaka iriñeeteroirantaminthatavakaiya atziri isaikavankotavakaiyani,apite atziri irantaminthateri pashine atziri karatatsirimava. 53 Aparoni evankari ari impithokashitakyaariiriri, impiyatzityaari eejatzi iriri inkisaneenteri itomi.Ompithokashityaaro tsinane iniro, ompiyatzityaaroeejatzi iniro. Ompithokashityaaro tsinane ayirontari,ompiyatzityaaro eejatzi ayiro.”

LUCAS 12:54 64 LUCAS 13:3¿Tema piyotero kantainchari?(Mt. 16.1-4; Mr. 8.11-13)

54 Ipoña Jesús ikantziri atziri piyotzimentakariri:“Tema aririka piñeero menkori ikyaapiintzi ooryaatsiri,pikantapiintzi: ‘Omparyaatye inkane.’ Omatapikantakeri. 55 Tema aririka pinkemero tampyaaompoñeeya katonko, pikantapiintzi: ‘Osaryaatyekameetha iroka kitaite.’ Omata okaratzi pikantziri.56 ¡Kamatavirí! Piyovetaro eeroka tsika okantapiñaayetapiintziro inkite, eejatzi kipatsi. ¿Opaitamakaari piyotakotantaro okaratzi kantachari iroñaaka?”

Paapatziyaari kisaneentzimiri(Mt. 5.25-26)

57 “¿Opaitama kaari pamenantaro eeroka okaratzikameethatatsiri? 58 Aririka intzime kishemineri,impoña iraanakemi pinkatharentsiki, pintharovakoteeeroka avotsiki, pinkanteri: ‘Eero pikisavaita,thame aakameethatavakagaiya.’ Tema aririkairareetakaakyaami pinkatharentsiki, inkantaitakeriaamaventaneri: ‘Paanakeri irika.’ Irojatziiraantaitanakyaamiri irashitakoitemi. 59 Tema eerorikapipinatashitari okaratzi pireevere, eerora piñagairoiroimishitovakaantaimi. Omaperora.”

13Eerorika povashaantairo pameyetari, ari pimpeyaashitaiya

1 Ari ipokaiyakeni kamantziriri Jesús, tema Pilato jo-vamaakaantake Galilea-satzi janta ipometajaantaitapi-intziniri Pava piratsi. 2 Ikantanake Jesús: “¿Piñaajaantz-ima eerokaite iro jantantaitakarori iroka tsika ikantaitak-eri jovamaitakeri, tema janaatziiri ikaariperoshiretzipashine Galilea-satzi? 3Nokantzi naaka: Te ari onkantya.

LUCAS 13:4 65 LUCAS 13:14Eerorika povashaantziro pameyetari eeroka, ari pinkem-pitakotaiyaari irirori. 4Ari ikempitakari karatatsiri 18 ka-maintsiri atsinakakeri pankotsi janta Siloé, ¿piñaajaantz-ima iri maperotzirori ikaariperoshiretzi janayiri pashineJerusalén-satzi? 5 Nokantzi naaka: Tera ari onkantya.Tema eerorika povashaantziro pameyetari, ari pinkempi-takotaiyaari.”

Joshiyakaaventaitziro pankirentsi kaari kithotatsine6 Ipoña Jesús joshiyakaaventanakero, ikantzi: “Otz-

imi aparoni atziri ivankire irovaneki. Aparoni ki-taite jiyaatake iramenero tzimakerika okitho, temaitairiñaapaake. 7 Ikantakeri aamakoventaniriri: ‘Tzi-make mava osarentsi nopokaveta nameniro novankireonkithote, temaita noñe. Pinchekero, amenaashiv-aita okatziya jaka.’ 8 Ari jakanakeri irirori, ikantzi:‘Eero novinkatharite, añaavairo iroka osarentsi eerorikaokithotzi, nonkithatashitavakero oponkitziki notyaaki-tavairo onkithotantyaari. 9 Aririka onkithotai, kameethaonatzi. Irooma eerorika, aripaitera pintovakaantero.’ ”

Jovavisaakotziro Jesús aparoni tsinane kitaite imakoryaan-taitari

10 Ikanta jiyotaantzi Jesús kitaite jimakoryaantaitarijanta japatotapiintaita, 11 ari osaikiya aparonitsinane tzimakotaintsiri 18 osarentsi jaakaitziro.Tsinkamitzitake, te onkante onkatziye kameetha.12 Ikanta iñaapaakero Jesús, ikaimapaakero, ikantziro:“Tsinané, eshitakotaimi pimantsiyaveta.” 13 Jantzitakerokapicheeni otsinkamitzitake. Tampatzikatanaikameetha. Osheki otharomentaventanakari Pava. 14 Irokantamaitacha te onimoteri jevatatsiri japatotapiintaita,iniroite ikisanaka, iñaakeri jovashinchaantakeJesús kitaite jimakoryaantaitari. Ikantanakeriatziriite: “Tzimatsi 6 kitaite jantavaitantaitari,

LUCAS 13:15 66 LUCAS 13:21

ari pimpokeri inkene irovashinchagaitemi. Teonkameethate kitaite jimakoryaantaitari.” 15 Irojatzijakantanakari Jesús, ikantzi: “¡Kamatavirí! Kitaiterikijimakoryaantaitari pithataryaakotapiintziri pipirapashitakoyetziri pirakairi imire.* 16 Tema irokatsinane asheninka onatzi, iro isarontari Abraham-ni tzimakotake 18 osarentsi iñaashitakaakaropeyari. ¿Tema onkameethate ovashincheerokitaite jimakoryaantaitari?” 17 Ikantanakera Jesús,iniroite ipashiventanaka ikaratzi kisaneentziriri. Irokantamaitacha kimoshire ikantaiyanakani atziri ikaratziñaakerori jantakeri Jesús.

Joshiyakaaventaitziro okitho inchato iryaanitatsiri(Mt. 13.31-32; Mr. 4.30-32)

18 Ipoña ikantanake Jesús: “¿Opaitamaoshiyari ipinkathariventantai Pava? ¿Ipaitamanoshiyakaaventemirori? 19 Aña oshiyaatyaaro aririkaimpankiitero okitho iryaanitatsiri pankirentsi. Tematzimatsi aparoni atziri pankitakerori irovaneki,anaanakero pashine pankirentsi, antaro otevayetanake,ari imavoshiyetari tsimeri otsimankatapeshitake.”†

Joshiyakaaventaitziro shineyakairori tanta(Mt. 13.33)

20 Ipoña japiitakero ikantzi Jesús: “¿Ipaitamanoshiyakaaventemirori ipinkathariventantai Pava?21 Aña okempitatyaaro shineyakaarori tanta. Aparonitsinane, aakero kapicheeni, okonovakero tantapatha,tekera osamanite, shineyanake maaroni.”* 13:15 Iri ipirayetari janta: buey ipoña asno. † 13:19 Iro ikantakoitzi jakaokitho iryaanitatsiri pankirentsi paitachari mostaza, iro shookatsi inampikipashine atziri.

LUCAS 13:22 67 LUCAS 13:32Iñaaventaitziro iryaanityenkakiini ikyaapiintaitzi(Mt. 7.13-14, 21-23)

22 Ithonka ikenayetake Jesús nampitsikijiyotaantayetzi. Irojatzi ikenantanakari Jerusalén-ki. 23 Ari josampitaitakeriri, ikantaitziri: “Pinkatharí,¿kapichema avisakotaatsine?” Ipoña ikantzi Jesús:24 “Ontzimatye piñaashintsitya pinkempitakaantyaaropinkyaagaatyeemi iryaanityenkakiini ikyaatapiintaitzi.Tema osheki kovavetachane inkyaantaiyaaro, eeromaitaimatziro. 25 Aririka irashitanakero ipanko ashitarori,irojatzirika pisaikake jakakiroki, pinkantavetya:‘Pinkatharí, pashitaryeenaro.’ Impoña irakanakeirirori, inkante: ‘Te niyotemi tsika pipoña eeroka.’26 Impoña pinkantavetanakya eeroka: ‘¿Tema piyotenaakaratziranki avaiyani, akaratziranki iravaitaiyini?Piyotaantapiintake nonampiki.’ 27 Inkante irirori:‘Omapero, te niyotemi tsika pipoña. Piyaataveetepankiventarori kaariperori.’ 28 Arira piraavaityaari,patsikaikivaitya, aririka piñaayetairi Abraham, Isaac,Jacob intsipataiyaari ikaratzi kamantantaneriite isaikeipinkathariventantai Pava. Irooma eeroka jakakirokipisaikai. 29 Tema inkarate avisakoshiretaatsineimpoñaayetaiya tsikarika overaapaa kipatsi, isaikayetaiirayooyetairi Pava tsika ipinkathariventantai. 30 Tematzimatsi etayetarori iroñaaka, iriira ñeerone irimpoiyetai.Tzimayetatsi eejatzi impoiyetatsiri iroñaaka, iriirañaayetairone iretayetaiyaaro.”

Jiraaneentakotaro Jesús Jerusalén(Mt. 23.37-39)

31 Ari jareeyetapaaka Fariseo, ikantapaakeri Jesús:“Piyaatai, kaakitaintsi Herodes ikovi irovemi.”32 Ikantzi Jesús: “Piyaate, pimpiyanake, pinkanteri

LUCAS 13:33 68 LUCAS 14:5kempitakariri sagari, novashinchaayetziri jaakirikamaari, novashinchaayetziri mantsiyari. Intaaniokapatapaaka mava kitaite nonkaratantyaarorinantziri. 33 Iro kantamaitacha, eekero niyaatatyeirojatzi mavatapaintsine kitaite, tema iro aritatsiirovayeeteri maaroni kamantantaneriite Jerusalén-ki.34 ¡Jerusalén-satziite! Osheki povake kamantantaneriite.Pitsitokayetakeri ikaratzi jotyaantaveetakamiri.Tema nokovavetapiintaka nonkempityaarimi tsimeriisamoronkiitziri iriryaanite. Ari nonkanterimi naakaikaratzi notomintaari. Iro kantamaitacha te pinkovaiyeni.35 Iroka pinampi tsika pisaikapiintayeveta, eero iñeetaiimpaitya nampitaiyaarone. Pinkeme nonkante:Eerora piñiitaana, irojatzi apaata pinkantantaiyaari:‘Tasonkaventaari inatzi, tema Pinkatharentsi apaitziriotyaantakeriri.’ ”

14Jesús jovashinchagairi eeniyavaitatsiri

1 Okanta aparoni kitaite jimakoryaantaitari, ikenakeJesús ipankoki ijevare Fariseo iroya. Osheki kempoy-aakeriri ompaitya iranteri. 2 Ariya isaikakeri jantaaparoni mantsiyari eeniyavaitatsiri. 3 Ipoña Jesúsjosampitakeri iyotaantayetzirori Ikantakaantaitane it-sipataakeri Fariseo, ikantziri: “Kitaite jimakoryaan-taitari onatzi iroñaaka, ¿tema oshinetaantsite ovash-inchaante?” 4 Te irakaiyeni, irojatzi imairetaiyakeni.Jaakeri Jesús mantsiyari, jovashinchagairi, jotyaantairi.5 Ipithokashitanakari irikapayeeni, ikantziri: “Aririkairotetya pipira omoroki kitaite jimakoryaantaitari, ¿tema

LUCAS 14:6 69 LUCAS 14:14ari pinoshikairi thaankiperoini?”* 6Tema tekatsi inkanteirakanakeri.

Oimoshirenkachari aavakaantsiki7 Ari isaiki Jesús ipampoyiiri inkarate ayooterine

ijevare Fariseo, tharovako ikantaiyani ikoviirosatekayetya intsipatantyaari jevari iroya. IpoñaJesús joshiyakaaventanakeneri, ikantanake: 8 “Aririkainkaimayeetemi poimoshirenkya aavakaantsiki, eerorapikovashita posasatekatya pinkove pintsipatyaarijevari, tema tzimatsi pashine pokatsine anaakotzimirijiriiperotziri irirori. 9 Aririka irareetapaakyakaimakaantzimiri, inkantapaakemi: ‘Eero posasatekataeeroka, piyaate pisaike jantyaatziini.’ Iniroiterapimpashiventanakya. 10 Aña iro kameethatatsiaririka piyaate eero posasatekavaita, pisaikapaakejantyaatziini. Impoña impokake kaimakemiri,inkantemi: ‘Asheninka, pimpoke posatekya eerokajanta.’ Aripaitera iriñaapinkathayeetemi. 11 Tsikarikaitzimi kovashivaitachane iriñaapinkathayeeterimi,aritake iriñaakero intsinampashiretakaitairi. Iriimatsika itzimi tsinampashirevaitatsiri, iriitake ñeeroneiñaapinkathayeetairi.”

12 Ipoña ipithokashitanakari Jesús aanakeririirovakaiyaari, ikantziri: “Aririka pinkaime atziripovakaiyaari, eero pikaimashitari pisheninkajanotarieeroka, pirentzi, ipoña ikaratzi ashaarantachari, temaari onkantake impiyataiyaami eeroka irovakaiyaami.13 Aririka poimoshirenkya, iri pinkaimayeteashinonkainkari, mavityaakiri, pesaponthoyetatsiri.14 Ari piñeero pinkimoshiretai, tema irikapayeeni, eerookantzi impiyataiyami apaata iroimoshirenkya. Iro* 14:5 Iri ipirayeetari janta: buey ipoña asno.

LUCAS 14:15 70 LUCAS 14:24

kantamaitacha ari impinayeetaimi pantakeri aririkairañaayetai kameethashireri.”

Joshiyakaaventaitziro iniroite jovaita15 Ikanta ikemavakera aparoni ikaratzi isaiki jovaiyani,

ikantanake: “Kimoshirera inkantya inkarate ovaachaneimpinkatharitanakerika Pava.” 16 Ipoña ikantzi Jesús:“Tzimatsi aparoni atziri, jovetsikakaante iniroiteoimoshirenkaantsi, ari irovaiyaani. Ithonka ikaimakeriikarataiyini. 17 Ikanta omonkaratapaaka irovantyaarijotyaantakeri iromperatane inkamanteri ikaratziikaimakaantakeri, tema irootaintsi irovaiyaani. 18 Terainkove impokaiyeni ikaratzi ikaimakaantaveetakari.Jetanakaro aparoni, ikantzi: ‘Eero okantzi niyaate,niyaatatye namenero ovaantsi namanantakeri. Irootakeeero okantanta niyaate.’ 19 Ikantake pashine: ‘Niyaatatyenoñaantyaari namanantakeri nopirapayeeni, irootakeeero okantanta niyaate.’† 20 Ari ikantake pashineeejatzi: ‘Eero okantzi niyaate, tema ovakera naavakaaka.’21 Ipoña ipiya omperataari, ikamantapairi ivinkatharitekantainchari. Iniroite otsimaanakari, ikantanakeriiromperatane: ‘Piyaate, paniitero tsika overaa nampitsi,pamakeri ashinonkainkari, mavityaakiri, pesaponthoriiteinkarate piñeeri janta.’ 22 Ari jimatakero iromperatane.Ipoña ikantairi ivinkatharite: ‘Nomatakero okaratzipikantakenari. Iro kantamaitacha eeniro okaankitzipankotsi.’ 23 Ipoña ikantziri iromperatane: ‘Pinthonkeropaniitero avotsi, piyaayete tsikarika, pishintsiventeriinkarate piñeeri janta, impokeeta ojaikityaatanopanko. 24 Pinkeme nonkante: Oshekira netavetakarinokaimakaantziri, eeromaita iñaajatziro iroya kapicheeninovetsikakaantakeri ovaritentsi.’ ”† 14:19 Iri kantakotachari jaka nopirapayeeni, karatatsiri 5 buey.

LUCAS 14:25 71 LUCAS 14:35Pomerentsitachari ankempitakotyaari Cristo

25 Osheki ikaratzi oyaatakeriri Jesús. Ipoñaipithokashitanakari, ikantziri: 26 “Aña iroonimotzimiri petakoyetari piri, piniro, piina,pitomi, pirentzi, pitsiro, petakota eejatzi apaniroeeroka. Iro kantacha aririka anaanakero okaratzipetakotyaanami naaka paventaana, tera pinkyaaryootepinkempisantena. 27 Ontzimatye pinkyaaryooventeronoñaaventayetakemiri, onkantavetakya impaikakoitemi.Aririka povashaantakero, eerora nokempitakaantamieeroka niyotaane. 28 Aparoni kovatsiri irovetsikepankotsipenthakii, iretavakyaaro impampithashiretyatzimatsirika irimatantyaarori irovetsikero. 29 Arionkantya inthonkantyaarori iretanakyaaro irovetsikero,tema aririka irookaventakero ari ishirontaventakyaariinkarate ñeerine. 30 Inkantaiyeni: ‘Piñaamatsiteriirika, te iraavyeero, jookashitaro.’ 31 Ari ikempitarieejatzi, aparoni pinkathari tzimatsiri 10,000 irovayirite,iriminthatya irovayirityaari pashine pinkathari tzimatsiri20,000 irovayirite. Ontzimatyeera iretavakyaaroimpampithashiretavakya, aririka iroitsinampaakeri.32 Iñaakerorika eero joitsinampairi, eenirora joveraaintaina pashine pinkathari pokatsiri irovayirityaari,irotyaantake kanterine: ‘¿Tsikama ankantyaaka eeroovayiritavakaanta?’ 33 Ari okempitari eejatzi ontzimatyepetavakyaaro pimpampithashiretavakya eerokaite,tema eerorika povashaantziro petakoyetaro okaratzipashiyetari, eerora nokempitakaantaami niyotaane.”

Kempitarori tzivi kaari katyotaatsine(Mt. 5.13; Mr. 9.50)

34“Tema kameetha okanta tzivi okatyotzi. Iro kantachaaririka inkonovaitero tsika ompaitya, eero apantaaroinkatyokantaityaaro. 35Tekatsi apantaiyaarone tzivi, eero

LUCAS 15:1 72 LUCAS 15:9aritaajatzi eejatzi isaiponkitzitantaityaaro pankirentsi,ontzimatye irookaitero. Kovirori inkemathatero iroka,irovayempitatya inkempisante.”

15Jiñaaventaitziri oisha peyavetachari(Mt. 18.10-14)

1 Osheki kovakotziriri kireeki isheninka itsipatakariatziri kaariperoshireri, ikempisantzi jiyotaantzi Jesús.2 Ikanta Fariseo itsipatakari iyotzinkariite, iñaaven-tanakeri Jesús, ikantzi: “Pameneri irika, ikempiyakariatziri kaariperoshireri, itsipatari jovapiintaiyani.”

3 Ipoña Jesús joshiyakaaventanakeneri, ikantanake:4 “Tzimatsi piratachari ikaratzi 100 iroishate. Okantaaparoni kitaite, ipeyaka aparoni iroishate, jookanakeripashine 99 oisha tsika te inampiitaro, jatake ikokovatairipeyeenchari. ¿Tema pimatziro eeroka iroka? 5 Ikantaiñaapairi iroishate, kimoshire ikanta janatapairi. 6 Temajareetara ipankoki, japatotapairi isheninka, ikantapairi:‘Pimpoke pintsipatyaana aimoshirenkya, tema noñagairinoishate peyavetainchari.’ ” 7 Eekero ikantatzi Jesús:“Arira onkempitagaiya inkiteki, iniroite inkimoshireven-taiteri aparoni atziri ovashaantairori ikaariperoshireveta.Iranaanakeri 99 kameethashiretaiyatsiri.”

Joshiyakaaventaitziri kireeki peyavetachari8 Ipoña ikantzi: “Aparoni tsinane tzimatsi 10

oireekite. Okanta aparoni kitaite ipeyapithatakaroaparoni oireekite, ovaampatake ootamento, opishitakeromaaroni opanko okokovatairi oireekite.* 9 Okanta* 15:8 Ikantakoitziri jaka “kireeki,” irijatzira ipaitayeetziri “dracma,”kireeki inatzi jashiyetari Grecia-satzi. Iriitake ipinatantaitariri antavaitatsiriaparoni kitaite.

LUCAS 15:10 73 LUCAS 15:21oñagairi, okaimakeri osheninka, okantakeri: ‘Pimpoke,pintsipatyaana noimoshirenkya, tema noñagairinoireekite peyavetainchari.’ ” 10 Eekero ikantatzi Jesús:“Arira inkempitagaiya imaninkarite Pava iniroiterainkimoshireyetai iñaakerika aparoni atziri jovashaantairoikaariperoshirevaitzi.”

Iñaaventaitziri tomitsi aparavaitatsiri11 Ipoña ikantanake eejatzi Jesús: “Aparoni atziri

tzimatsi apite itomi. 12 Ikanta iyaapitsi itomi, ikantakeriiriri: ‘Apá, pimpenaro okaratzi pashitakaiyaanari.’Ari ikantakero, itsiparyaakeneri itomi okaratziirashitakaiyaariri apaata aparopayeeni. 13 Tekeraosamanite, jatake iyaapitsi itomi intaina pashinekinampitsi. Ari japaravaitashitakari iireekite. 14 Ikantajaperotakeri japaratakeri maaroni, iñeetake iniroitetashetsi janta nampitsiki. Ari ikovityaanaka ikaratzijaparatashivaitakari. 15 Ipoña jiyaatashitakerinampitarori janta ikovi antavairentsi, jotyaantaitakeriiraamaventyaari chancho. 16 Iniroite itashaake,ikovake irayooteri chancho, tema tekatsi perineiroyaari. 17 Ipoña ikantashiretanake evankari:‘Osheki janintaavaita jovatziita antavaitatsiri ipankokiashitanari, ¿ipaitama nashinonkaantavaitantarinaaka jaka notasheneentzi? 18 Ontzimatye niyaataiashitanariki, nonkantapairi: Apá, tzimatsi kaariperorinantzimotakemiri, eejatzi nokempitaakeri Inkitesatzi.19 Te arite pinkempitakaantaina pitomi, intaaninokovi pinkempitakaantenari ikaratzi antavaitzimiri.’20 Ari ipoña ikatziyanaka, pokai ashitariki. Ikantaashitariri, amenavookitatsi irirori iñaavairi ipokai,ishiyashitavaari, javithanotavairi, inintaaporotavairi.21 Ikantapaake itomi: ‘Apá, tzimatsi kaariperori

LUCAS 15:22 74 LUCAS 15:32

nantzimotakemiri, eejatzi nokempitaakeri Inkitesatzi. Tearite pinkempitakaantaina pitomi.’ 22 Iro kantamaitachaashitariri, ikantakeri iromperatane: ‘Pamake irooperorikithaarentsi, pinkithaatavairi notomi. Poveneri irakokimareryaatatsiri, pinkyaantakaiyaari eejatzi zapato.23 Impoña pamenake evonkiri vaca kameetha ivathate,povamayeri. Nokovi aimoshirenkya. 24 Tema irikanotomi kamavetaka, iro kantamaitacha añagai iroñaaka.Pairani ipeyaka, iñeetairi iroñaaka.’ Ari jetanakarojoimoshirenkaiyani.

25 Ikanta irantarite irirentzi saikatsi jantavaitziovaantsiki. Pokai pankotsiki, ikemapaatziirijoimoshirenkaiyani. 26 Josampitapaake aparoniiromperatane opaita ikimoshiretantaitari. 27 Ari ikan-tanakeri: ‘Areeta pirentzi, irootake jovamaakaatantakaripiri evonkiri vaca, tema kameetha jareeta pirentzitekatsi avishimoterine.’ 28 Ari ikisapaaka, te inkoveinkyaapai pankotsiki. Ipoña jiyaatashitakeri iriri,osheki ipankiventakari intsipatantyaariri joimoshirenka.29 Irojatzi ikantantanakariri iriri: ‘Piñaavetana naakaosamani nosaikimotzimi, tekatsi nantzimotemi. Tetyapimpajaatena aparoni piratsi noimoshirenkya.† 30 Irokantamaitacha ipokaira iyeka thonkitakemiriri piireekiteipiro mayempiro, iriiya povamainiri vathatatsiripoimoshirenkavairi.’ 31 Ari jakanake iriri, ikantziri:‘Notomí, ari pashi poviro pisaikimotakena eeroka,maaroni okaratzi nashitari, eerokara ashitaro maaroni.32 Irootake ankimoshiretantyaari iroñaaka, tema irikapirentzi, kamavetaka, iro kantacha añagai iroñaaka.Ipeyavetaka jiñeetairi iroñaaka.’ ”

† 15:29 Ikantakoitzi jaka “piratsi,” iriitakera cabra.

LUCAS 16:1 75 LUCAS 16:816

Joshiyakaaventaitziri kaariperori omperataari1 Ipoña Jesús ikantakeri eejatzi iriyotaane: “Tzimatsi

aparoni atziri ashaarantachari. Itzimi iriroriiromperatanepayeeni. Okanta aparoni kitaite tzimatsipokaintsiri, ikantaitakeri ashaarantachari: ‘Irika ijevarepomperatane, japaratakemiro pashaakaro.’ 2 Ikanta irikaashaarantaneri ikaimakeri iromperatane, josampitakeri:‘¿Opaitama pantakeri? Nokemake ikantaitana. Nokovipoñaakenaro okaratzi pantavaitakenari. Tema ariokaratapaake pijevatziri nomperatanepayeeni.’ 3 Ariikantashiretanake irika omperataari: ‘¿Tsikatyanonkantyaaka iroñaaka? Iromishitovatyeenaomperatanari. Te onkante nompankivaite, aririkanonkampitante impashityaana, osheki nompashiventya.’4 Ipoña ikantashiretzi: ‘Niyotake ompaitya nanteriiraakameethatantaityaanari pankotsiki aririkairomishitovaitakena.’ 5 Japatotakeri ikaratzi ireevetziririivinkatharite, ikantakeri etakarori: ‘¿Tsikamaikaratzi pireevetziri novinkatharite?’ 6 Ikantziirirori: ‘Nireevetziri ikaratzi 100 inchatonaa jovaitziyeenkantsi.’ Ipoña ikantziri: ‘Jiroka pireevere,thaanki posankinate, intaani inkaratai 50 inchatonaapireeveteri.’ 7 Ipoña josampitakeri pashine ikantziri:‘¿Eeroka tsikama ikaratzi pireevetzi?’ Ikantzi:‘Nireevetzi okaratzi 100 ipiyotakoyeetziro trigo.’Ipoña ikantziri eejatzi: ‘Jiroka pireevere, posankinate,intaani onkaratai 80 ipiyotakoyeetziro.’ 8 Ikanta irikapinkathari, joñaakantakeri iromperatane tema iñaakeriomatatziiri jiyotzi tsika inkenakairo kantainchari.Arira ikantayetari atziripayeeni iroñaaka, imatatyajiyotzi tsika ikenakairo iraakameethayetantyaariri

LUCAS 16:9 76 LUCAS 16:17isheninka, janayiri tsika ikanta kempisantzinkariite.”9 Irojatzi ikantantanakari Jesús: “Ontzimatye piyotepaakameethatantyaaro pashaarantayetari iroñaakaonkantavetya te apantaperotaro, iroora onantaiyaariiraakameethayeetaimi apaata eeroka janta inkiteki.

10 Itzimirika kyaaryootaintsiri kapicheeni, iriitakekyaaryooperotaatsine. Itzimirika kaariperoshiretatsirikapicheeni, iriitake maperotairone inkaariperotai.11 Terika pinkyaaryooventero ashaakarontsi kaariapantaperotaro jaka, tekatsira ameentyaamineirooperoriki. 12 Terika pinkyaaryooventero ashinentsi,tekatsira pemineri pashityaari eeroka. 13 Tekatsiraaparoni omperataari materone irantavaitene apitepinkathari. Tema aparoni inkovaperote jomperatari,iriima pashine inkisaneentakeri. Ari okempitarieejatzi, tekatsira materone inkempisanteri Pava, aririkaimpampithashiretakotero ashaakarontsi, kempivaitakaomperanatatyeeyaarimi.”

14 Ari ikaratzi ikemaiyakeni Fariseo, tema irijatzinevetarori ashaakarontsi, ishirontzimentakari Jesúsikemiri ikantayetakeri. 15 Ipoña ikantanakeri:“Piyotzi potzikaaventaiyani eeroka eero jiyotantamiatziri, iro kantamaitacha jiyotzimiro Pavaokaratzi pipampithashireyetari. Tema okaratziirooperotziimovetariri atziri, ipinkimatziro Pava.”

Ikantakaantaitane ipoña ipinkathariventantai Pava16 “Tema pairani iñaaventayeetakero Ikantakaan-

taitane ipoña irosankinare kamantantaneriite. Ipoñaikinkithatake Juan. Ikematziiro iroñaaka atziriiteKameethari Ñaantsi tsika ikanta ipinkathariventaiPava. Iniroite ikovi iriñeero okempitaro ishintsitaitziaririka irovayiritaitya. 17 Te opomerentsita aperotaiya

LUCAS 16:18 77 LUCAS 16:26apaata kipatsi eejatzi inkite, iro kantamaitacha eeroaperotzimaitaatsi Ikantakaantaitane.”

Jiyotaantzi Jesús ikantzi: “te apantyaaro pookero piina”18 “Itzimirika ookerone iina, aririka iragai pashine tsi-

nane, jimayempiventakero etavetarori. Ari ikempitari ee-jatzi agairone tsinane jookiri oime, imayempitake irirori.”

Ashaarantachari ipoña Lázaro19 “Tzimatsi aparoni atziri ashaarantachari, tsika

itzimi ovaneenkatachari ikithaatapiinta. Jaakoventarokitaiteriki joimoshirenka ovaneenka jovatziivaita.*20 Tzimitacha eejatzi aparoni ashinonkaavaitachariipaita Lázaro, ithonka ipathaavaitake irika. Arijonoryaapiinta jakakiro ipankoki ashaarantaneri.21 Iriitake kovatsiri iriyoyeero jovaryaayetziro irovanaroashaarantachari. Pokatsi otsitzi ithotziri ivathaaroki.22 Ikanta apaata kamake ashinonkainkari, jaanakeriimaninkarite Pava, jatake isaikira Abraham. Ipoñakamitaka eejatzi ashaarantachari, ikitaitakeri. 23 Ikantajanta sarinkaveniki, osheki ikemaantsivaitaka irikaashaarantavetachari. Jamenakotakeri intaina jiñaatziiriAbraham itsipatakari Lázaro. 24 Ari ikaimanakeirirori, ikantzi: ‘Chariné, Abraham, pineshinonkatena.Potyaanteri Lázaro iramaajatakena kapicheeni jiñaanomiretavakyaari, tema itashineentatyaana shintsiinipaampari.’ 25 Ikantanake Abraham: ‘Nochariné,poshiretyaaro pashaakaro pairani, eejatzi ikempitaLázaro joshiretaro iñaashivaitakari. Iro kantamaitacharikimoshire ikanta irirori jaka, irooma eeroka ontzimatyepinkemaantsivaitaiya. 26 Tekatsi pinkene pimpoke,* 16:19 Iro ikantakoitziri jaka “ovaneenka,” kithaarentsi jonkeromaitatsiri.Osheki ovinaro iroka. Intaani ikithaayetaro ashaarantachari.

LUCAS 16:27 78 LUCAS 17:4

tzimatsi iniroite impereta otzikairi, eero okantzieejatzi niyaatashitemi eeroka.’ 27 Eekero ikantavetairirori: ‘Pinkeme nokantzimi chariné, potyaantejatatsineri isaiki ashitanari. 28 Tzimatsi jantaikaratzi 5 nirentzi, pinkamanteri eero ipokantairirori jaka, osheki jiñaashitaitaro.’ 29 Ari ikantziAbraham: ‘Tzimatsi Ikantakaantakeri Moisés,tzimatsi eejatzi ikantayetakeri kamantantaneri, iroinkempisanteri.’ 30 Ipoña ikantzi eejatzi: ‘Eerotyaami,Chariné, Abraham. Tzimatsirika aparoni kamatsirikamantairine añaatsiri atziri, ari irovashaantairokaariperori jameyetari.’ 31 Eekero ikantanakitziAbraham: ‘Tema te inkempisantero ikantayevetariMoisés eejatzi ikantayetakeri kamantantaneri, eerotyaikempisantaajatziri inkamantavetyaari aparonikaminkari.’ ”

17Eero pantakaantziro kaariperori

1 Ipoña Jesús ikantanakeri iriyotaane: “Ari intzimapi-intatye antakaanterone kaariperori. Inkantamachee-teri irika. 2 Tsikarika itzimi antakaakerine kaariper-ori aparoni eentsi aventaanari, ari irovasankitaayee-tairi. Iro kameethatatsimi inthayeeteneri mapi ikentsiki,iroviinkaitakeri inkaareki, ari onkantya eero ikaaripero-takaantantami. 3Ontzimatye pampaventya eeroka. Temaintzimerika aparoni antzimotemine kaariperori, pinkam-inairi. Aririka irovashaantanairo jantayevetakari, pim-peyakotero jantzimovetakamiri. 4 Ari okempitari ee-jatzi. Tzimatsirika atziri osheki irantzimotapiintakemi,okempitaajatatyaama onkarate 7 irapiipiitero aparonikikitaite, ontzimatyeera papiipiiteri pimpeyakoteri aririkaimpokashitapiintakemi inkovakotemi pimpeyakotairi.”

LUCAS 17:5 79 LUCAS 17:13Paventaaperotakaina

5 Ikanta Otyaantajanoriite, ikantanakeri Jesús: “Nokoviposhiretakaaperotyaana.” 6 Ipoña ikantzi Avinkatharite:“Onkantavetakya eero iniroitetzi poshiretaana, onkem-pityaaro okitho iryaani pankirentsi, aritake pimatakeroiniroite inchato katziyeenchari, pinkantero: ‘Pishirinke,piyaate pinkatziye janta inkaareki.’ Nonkante, ariraomatakya.”*

Irantayeteri omperataari7 “Aririka intzime pomperatane, piñaavairi irareetaiya

joshevavaitzi povaneki, jaamaakoventari pipira ¿arimapinkantavairi: ‘Payootapaina?’ 8 Aña eero, intaanipinkantavairi: ‘Ponkotsitapai ovaritentsi. Povathakityainkene poyiitena, irojatzi novantakyaari, nirake nomireeejatzi. Impoña pimpoite eeroka povaiya.’ 9 ¿Arimapimpaasoonketakeri okaratzi iranteri pomperatane? Añaeero. 10 Arira pinkempityaari eejatzi eeroka, aririkapimonkarataakero okaratzi inintakaimiri Pava, ompoñapinkante: ‘Eero asagaaventavaita jomperayeetai, temaintaani amonkaraamatsitero okaratzi ikovakaayeetakairiantero.’ ”

Jovashinchagaitziri 10 pathaavaitatsiri11 Ipoña javisanake Jesús iriyaatero Jerusalén-

ki, ikenanakero Samaria-ki ipoñaanakaro Galilea.12 Ikanta jareetapaaka aparoniki nampitsi, arijomonthaavakari 10 shirampari pathaavaitatsiri,intaina ikatziyeeyapaaka. 13 Ikaimaiyini, ikantzi:“¡Iyotaantanerí Jesús, pineshinonkataina naaka!”* 17:6 Iro ikantakoitzi jaka “okitho iryaani pankirentsi,” paitachari“mostaza,” iro shookatsiri inampiki pashine atziri. Iro ikantakoitzi jaka“iniroite inchato,” paitachari “sicómoro,” irojatzi shookatsiri pashinekiinampi atziri.

LUCAS 17:14 80 LUCAS 17:2614 Ari jamenanakeri irirori, jiñaatziiri ikatziyeeyani,ikantziri: “Piyaatashiteri omperatasorentsitaariiramenavakemiro pivathaaro.” Ikanta jiyaataiyanakera,omapokashitaka opeyanaka ivathaaro, eshitakoyetanai.15 Ikanta aparoni iñaakerora jeshitakotai ipathaavaitzi,tharomentaka ipiyaa irirori, ikimoshireventanakeriiniroite Pava. 16 Jotyeerovashitapaakari iitziki Jesús,ipaasoonketapaakeri. Irika piyaachari Samaria-satzirainatzi. 17 Ipoña ikantzi Jesús: “¿Tema 10 ikaratzieshitakotaatsi, tsikama ikenakeka pashine? 18 Tekatsiranosheninka piyaatsine inkimoshireventairi Pavaimpaasoonketeri, intaani ipiya pashinesatzi atziri.” 19Ariikantanakeri Jesús pathaavaivetachari: “Pintzinaanai,piyaatai. Iro ovashinchagaimi poshiretana.”

Etantanakyaarori impinkathariventantaite(Mt. 24.23-28, 36-41)

20 Ipoña Fariseo josampitakeri Jesús, ikantziri:“Tsikapaite etantanakyaarori impinkathariventantaiPava.” Ari jakanake irirori: “Omapokashitaiyaara im-pinkathariventantai Pava. 21 Eero ikantaitzi: ‘Jiroka jaka.Jironta janta.’ Tema aritake pinkatharishireventantaiPava.” 22 Ipoña ipithokashitanakari iriyotaane, ikantziri:“Ari pinkovavetaiya apaata piñeerimi kapicheeni irikaItomi Atziri, eero okantzimaita. 23 Ari pinkemakeinkantaite: ‘Jirika jaka.’ Pashine kantatsine: ‘Jirintajanta.’ Eerora piyaatashitziri, eero poyaatziri eejatzi.24 Aririka impiye Itomi Atziri, inkempitapaiyaarooporeki ookatharontsi, ompoñaanakya tsika overaakipatsi irojatzi tsika janta othapitapaa. 25 Añaetavakya iriñaavakero inkemaantsitya iniroite,irimanintavaiteri irikaite atziriite tzimayetatsiriiroñaaka. 26 Tema onkempityaaro tsika okanta pairani

LUCAS 17:27 81 LUCAS 17:37eeniro isaikaveta Noé. Ari onkempitzitaiya eejatziaririka impokimatai Itomi Atziri. 27 Onimotziri atzirijovavaiyeta, jiravaitaiyini, jaavakaayeta eejatzi. Irojatziikyaantanakari Noé irirori pitotsiki jovetsikakeri.Okanta oonkanaka kipatsiki, aperotakeri maaroniatziri ipiinkake. 28 Ari onkempityaaro eeniro isaikavetapairani Lot. Onimotziri atziri jovaiyani, jiravaitaiyini,jiyomparitaiyani, ipankivaitaiyini, jovetsikaiyini ipankoeejatzi. 29 Iro kantamaitacha omonkaratapaakakitaite ishitovantanakari Lot nampitsiki Sodoma,jomapokashitaka iparyaapaake iririite paampari,ari japerotakari maaroni atziri itaga. 30 Aritakeraonkempitagaiyaari eejatzi aririka impiye ItomiAtziri. 31 Tzimatsirika saikatsiri jakakiroki ipanko,arira impoñaanakya irishiye, eerora ikyaapanaatziiraapanaate tsika ompaitya. Itzimirika saikatsineirovaneki, irishiye tsika ikantara, eero ipiyapanaata.32 Pinkinkishiretakotero okaratzi avishimotakeroriiina pairani Lot. 33 Ikaratzi etakovaitachari apanirojantayetziro inevetashiyetari, ari impeyaashitakya.Iriima inkarate kamimentenane jantanairo nokovakairirinaaka, aritake iravisakoshiretai.” 34 Eekero ikantatziJesús: “Tzimatsi tsipatavakaachane irimaye. Aparonirairaayeetai inkiteki, iriima pashine irookayeetanairi.35 Tzimatsi apite tsinane tsipatavakaachaneotononkavaitzi. Aparoni iraayeetai inkiteki, iroomapashine irookayeetanairo. 36 Irisaike apite atziriirovaneki. Aparoni iraayeetai inkiteki, iriima pashineirookaitanairi.” 37 Ipoña josampitanakeri ikantzi:“¿Tsikatya janta Pinkatharí?” Ikantzi Jesús: “Tsikarika

LUCAS 18:1 82 LUCAS 18:9osaikai ivatha kaminkari, ari impiyoventyaarira tziso.Ӡ

18Iñaaventaitziro kamaimetzinkaro ipoña kaariperori

pinkathari1 Ipoña joshiyakaaventanakero Jesús onkantya ira-

manayeetantyaarimi kitaiteriki, eero jovashaantayee-tantaro. 2 Ikantzi: “Tzimatsi aparoni nampitsi, ariisaikiri kaariperori pinkathari, te iriñaapinkathateriirirori Pava, iri ovatsipero te iriñaapinkathateri atziri.3 Ari osaikitari eejatzi aparoni tsinane kamaimetzinkaro.Opokashitakeri kaariperori pinkathari, okantziri: ‘Nokovipinkaimenari kisaneentanari, povetsikainaro avishimota-nari.’ 4Teya inkovavetya pinkatharika. Ipoña ikantashire-take: ‘Te noñaapinkathateri Pava, eejatzi nokempitairiatziri. 5 Iro kantacha iroka kamaimetzinkaro, ontzimatyenantenero kameethari okoviri. Nosamarokari aririkaoñaashirenkena ompipiyatashitena.’ ” 6 Ikantzi Jesús:“Piñaakero ikantashiretakeri kaariperori pinkathari. 7 Irimaperotzirori Pava irirori, eero ishenkaatsi irantainerikameethari ikoyaayetairi, tsika itzimi aakoventanaarorijamanairi kitaiteriki.” 8 Eekero ikantatzi Jesús: “Eeroraishenkaita irantantaityaarori kameethari. Iro kantachaaririka impiyapaake Itomi Atziri, ¿eekeroma iriñaapaatyeaventaapiintyaarine kipatsiki?”

Joshiyakaaventaitziri Fariseo ipoña kovakotziri kireekiisheninka

9 Tzimayetatsi pampithashiretachari kameethashireinatzi. Ipoña imanintashirevaitziri pashine atziri.† 17:37 Ikempitara añaapiintziri amempori jevotaiyani, ayotzi tzimatsikamaintsiri. Ari okempitari eejatzi aririka añaayetakero okaratzi iñaaven-tayetakeri jaka Jesús, ayotzira irootaintsi impiyimatai.

LUCAS 18:10 83 LUCAS 18:16Irootake Jesús joshiyakaaventantanakariri, ikantzi:10 “Tzimatsi apite atziri jiyaatake tasorentsipankokiiramane. Fariseo inatzi aparoni, iriima pashineiri kovakotziriri kireeki isheninka. 11 Ikantaikatziyapaaka Fariseo jamani, ikantzi: ‘Pava, iniroitenopaasoonketzimi, tema te nokempitari naakapashine atziri, koshintzi ini, kaariperoshire ikanta,mayempiri ini, ari ikempitakari irika kovakotziririkireeki isheninka. 12 Apitesatzi notzitapiintaronovarite avisayetzira kitaite jimakoryaantaitari,nookapiintzi kireeki ikaratzi ipinaitanari.’ 13 Ipoñairirori kovakotziriri kireeki isheninka, ikatziyapaakajantyaatziini, oyootapaaka jamani te iramene jenoki.Tema okatsitzimoshiryaanakeri, ikantzi: ‘Pava,pinkaminthayena naaka, kaariperoshire nonatzi.’ ”*14 Ikantzi Jesús: “Iriitake jaakameethayeetairi irika,kameethashire ikanta jiyaatai ipankoki, te inkempityaaripashine. Tema tsikarika itzimi iriiperovaitatsiriiroñaaka, ari intsinampashiretakaitairi. Iriima tsikaitzimi tsinampashirevaitatsiri iroñaaka, ari iriñeeroiririiperotakaitairi.”

Itasonkaventziri Jesús eentsipayeeni(Mt. 19.13-15; Mr. 10.13-16)

15 Ipoña jamayeetapaakeneri Jesús eenchaaniki, iko-vaitzi irantantavakyaari kapicheeni irako. Iro kantachairiyotaanera Jesús, ikisathatavakeri amayetziriri eentsi.16 Irojatzi ikantantanakari Jesús: “Pishineteri eenchaaniki* 18:13 Kantakotachari jaka “okatsitzimoshiryaanakeri,” iroora kan-takotajaantachari jomposashipaneetanakitya irika atziri. Tema irootakejametayetari judío-payeeni aririka onkatsitzimoshireteri tsikarika ompaitya.Onashitara okaratzi ametari aakapayeeni aririka amposashipaneetya, temaasagaaventavaitatya.

LUCAS 18:17 84 LUCAS 18:27impokashitena. Eero pithañaana. Tema inkarate kem-pitaiyaarine irirori, iriitakera ñaagairone ipinkathariven-tantai Pava. 17 Omaperora, eerorika iñaapinkathaitziriPava inkempitakoityaari ikantara eentsipayeeni, eeroiñeetairo ipinkatharitai.”

Evankari ashaarantachari(Mt. 19.16-30; Mr. 10.17-31)

18 Ikanta aparoni pinkathari josampitakeri Jesús,ikantziri: “Kameethari Iyotaantanerí, ¿opaitama nanterinoñaantaiyaarori kantaitaachaneri añaantarentsi?”19 Ipoña jakanake Jesús, ikantzi: “¿Opaitakapikantantanari: ‘kameethari pini?’ Apaniroraikantakaaro Pava ikameethatzi, tekatsi pashine.20 Piyotakotakeroma Ikantakaantaitane, kantatsiri:Eero povantzi, eero pimayempitzi, eero pikoshitzi, eeropithaiyakotanta, eero pamatavitantzi, piñaapinkathateriashitamiri.” 21 Ari jakanake evankari, ikantzi:“Iyotaantanerí, nothotyaakero maaroni irojatzinetanakaro pairani eeniro neentsitapaakeni.” 22 Ikantaikemakerira, ikantzi Jesús: “Tzimatsi aparonikovityaapainchari kaari pante. Pimpimantero okaratzipashitari, pimpashiyetyaari ashinonkaachari. Tema aripiñagairo panintagaiya inkiteki. Impoña pimpokanake,poyaatena.” 23 Ikanta ikemavakera, ovashire ikantanaka,tema ashaarantaperoneri jinatzi. 24 Tema iñaakeriraJesús iniroite jovashiretanaka, ikantanake: “¡Omaperoopomerentsita iriyaatai ashaarantzinkari tsikaimpinkatharitai Pava! 25 Tema eero okantzi inkye piratsicamello imoroki kithapi, iro ovatsipero ompomerentsityainkye ashaarantzinkari tsika ipinkatharitai Pava.”26 Ikantayetanake ikaratzi kemakeriri ikantake Jesús:“¿Impaityaakama avisakoshiretaatsine?” 27 Ipoña ikantziJesús: “Tzimatsi opaiyeta pomerentsitzimoyetariri

LUCAS 18:28 85 LUCAS 18:38atziri, iriima Pava te opomerentsitzimotari.”28 Ari ikantanake Pedro: “Jirika nokarataiyakeninaaka, nookayetanakero okaratzi tzimimoyetanari,noyaataiyakemi.” 29 Ikantanake Jesús: “Omaperora,tzimatsirika kovanairori impinkathariventairi Pava,irootake jookaventantanakarori ipanko, ashitariri,irirentzi, iina, ipoña irovaiyaneete, 30 tema oshekiimpayetairiri Pava irika, ari anaanakero okaratzijookaventanakeri. Ari inkempitagairiri eejatzi apaataaririka iriñeero kantaitaachaneri añaantarentsi.”

Japiitairo Jesús ikamantakota irovamagaiteri(Mt. 20.17-19; Mr. 10.32-34)

31 Ipoña Jesús japatotairi karatatsiri 12 iriyotaane,ikantziri: “Aatatyeera iroñaaka Jerusalén-ki. Ariomonkaratyaari onkarate avishimoterine ItomiAtziri, tema irootake josankinatakoyetakeriri pairanikamantantaneri. 32 Arira iraakaantaiteri, irayeri atzirikaari asheninkata. Iniroite ishirontzimentavaitaityaari,inkemaantsitakaityaari, impoña inchoontaporovaitaiteri.33Aririka onkaratake impasavaitaiteri, ari irovamagaiteri.Iro avisavetakya mava kitaite, ari irañagai eejatzi.”34 Iro kantamaitacha, te inkemathatero irikapayeeniikaratzi kemavetainchari, tema te inkovaiteinkemathatakagaiteri.

Jamenakagaitairi Jericó-satzi(Mt. 20.29-34; Mr. 10.46-52)

35 Ikanta Jesús areetzimataka nampitsiki Jericó. Ariisaikiya aparoni mavityaakiri avotsinampiki ikampitantziimpashiityaari. 36 Ikemake mavityaakiri, josampitakeriavisayetatsiri atziri, ikantziri: “¿Ipaita pokatsiri?”37 Ikantaitanakeri: “Ipokatzi Jesús, ipaitaitziri Nazaret-satzi.” 38 Irojatzi ikaimantanakari, ikantzi: “¡Jesús,

LUCAS 18:39 86 LUCAS 19:8icharinentari David-ni, pineshinonkataina naaka!”39 Osheki ikisathaveetanakari irimairetantyaari. Eekeroikaimanakitzi shintsiini, ikantzi: “¡Icharinentari David-ni, pineshinonkataina naaka!” 40 Ari ikatziyapaaka Jesús,ikantzi: “Pamakenari jaka.” Ikanta jamaitapaakeneri,josampitavakeri. 41 Ikantziri: “¿Tsikama pikovinonkantaimi?” Jakanake mavityaakiri, ikantzi:“Nokovi nokiryagai, Pinkatharí.” 42 Ikantzi Jesús:“Kantatsi pokiryagai, iro ovashinchagaimi paventaana.”43 Omapokashitanaka jamenanai, joyaatanakeri Jesús,kimoshire ikantaventanakari Pava. Ikanta atziriiteiñaakero okaratzi jantakeri Jesús, jimatanakero iriroriiteitharomentaventanakari Pava.

19Jesús ipoña Zaqueo

1 Ikanta jareetapaakara Jesús Jericó, janiitapaakeronampitsiki. 2 Ikanta aparoni shirampari ijevarekovakotziriri kireeki isheninka ipaita Zaqueo.Ashaarantzinkari inatzi. 3 Ikovaperotake irirori iriñeeriJesús. Iro kantacha te onkante tema osheki atziriotzikaakeriri, ikaraporoityokitziini eejatzi. 4 Ipoñajeevatanake Zaqueo, ataitapaake inchatoki inkene iñeeriJesús, tema ari inkenapaakeri.* 5 Ikanta jareetapaakajataitakera, jamenapaake jenoki, iñaapaakeri, ikantziri:“Zaqueo, payiitanake thaankiini, tema ari noshiretaronomayimotemi pipankoki.” 6 Thaankiperoini jayiitanakeZaqueo. Kimoshire jaanakeri ipankoki. 7 Ikantajiñeetakeri, ñaavaitanake atziriite ikantzi: “¿Opaitamaikyaavankotantariri Jesús aparoni kaariperoshiretatsiri?”8 Ipoña ikantake Zaqueo: “Pinkatharí, ari nompakeri* 19:4 Kantakotachari jaka inchato, irootake ipaitaitziri pashineki nampitsisicómoro.

LUCAS 19:9 87 LUCAS 19:19ashinonkainkari kashetani nashaakaro. Tzimatsirikaipaita namatavitakeri nokoshitziri, ari noipiyeenerionkarate 4 nayitakeriri.” 9 Ikantanake Jesús:“Iroñaaka piñeero pavisakoshiretai. Tema pimatanairopikempitakotanaari Abraham-mirinkaitejanori. 10 Temairo ipokantakari Itomi Atziri ikokovayetairi ikaratzipeyaashivetainchari irovavisaakoshireyetairi.”

Joshiyakaaventaitziri 10 kireeki11 Irojatzi ikempisantaiyakeni atziri iñaaventakeri

Jesús. Ipoña joshiyakaaventanakeneri, tema iñaajaantakeatziriite koñaaroini impinkathariventantai Pava, temajiñaakero irootaintsi irareetzimataiyaani Jerusalén-ki. 12 Ikantanake: “Tzimatsi aparoni jevari jiyaatakepashineki nampitsi, impinkatharitakaiteri, impoñaimpiye. 13 Japatotanakeri 10 iromperatane, ipanakeri10 kireeki, ikantayetanakeri: ‘Pantavaitakairi kireekinopayetakemiri, irojatzi nompiyantapaakyaari.’† 14 Irokantachari tzimatsi kaari koverine impinkathariventante.Jotyaantaitake kantatsineri: ‘Te nonkovaiyeniimpinkatharite.’ 15 Ikanta ipiya, aritake impinkathar-itakaitakeri. Japatotapairi iromperatane ipayetanakerikireeki, ikovi iriñeeri tsika ikanta jantavaitakaakeriiireekite. 16 Jetapaakaro ipokake aparoni, ikantapaake:‘Pinkatharí, noshekyaakeri piireekite, nagai pashineikaratzi 10.’ 17 Ikantanake irirori: ‘Kameethatakenomperatane, kapiche pikyaaryootake, aritake piñaakeropijevaventero onkarate 10 nampitsi.’ 18 Ari ipokapaakepashine iromperatane, ikantapaake: ‘Pinkatharí,noshekyaakeri piireekite, nagai pashine ikaratzi 5.’19 Eejatzi ikantanakeri irirori: ‘Ari pinkempityaari† 19:13 Ikantakoitziri jaka kireeki, iri ipaitayeetziri pairani “mina.” Iñaan-taityaari iraayeeteri aparoni mina, ontzimatye irantaventaiteri inkaratemava kashiri.

LUCAS 19:20 88 LUCAS 19:31eeroka, ari piñaake pijevavente onkarate 5 nampitsi.’20 Ipokapaake pashine, ikantapaake: ‘Pinkatharí, jirikapiireekite kameetha noponatakemiri. 21 Tema iniroitenotharovakaami omaperotatziimi pimashirenkata, tepiñaakotya poshekyaantariri piireekite.’ 22 Ikantanakeirirori: ‘Kaariperori nomperatane pinatzi. Eerokaapeshityaarone okaratzi pikantakenari. Piyoveta ovanaanomashirenkata, te noñaakonetya noshekyaantaririnoireekite. 23 Piñaaveta eero pimatziro eeroka,pamenemi impaitya antavaitakaimirine noireekite,ari iroshekineentakemi iroñaaka, iri pimpavainariminopiyaara.’ 24 Ari ikantziri atziri piyotainchari:‘Payiteri kireeki, pimperi oshekyaakeriri ikaratzi10.’ 25 Ikantaiyanake atziri: ‘Pinkatharí, ¿opaitamaimpantaityaariri, tema tzimake irirori 10 kireekipipakeriri inkaaranki?’ 26 Eekero ikantatzi ashitaririiireekite: ‘Tsikarika itzimi otzimimotakeri, ariontzimimotairi osheki. Iriroma kaari otzimimotzi,eekero iriyaatatye iriñeero eero otzimimoperoyetairi.’27 Ikantake eejatzi: ‘Pamakeri ikaratzi kisaneentanarikaari kovatsine nompinkathariventeri, noñeeripinthatzinkenari.’ ”

Areetaa Jesús Jerusalén-ki(Mt. 21.1-11; Mr. 11.1-11; Jn. 12.12-19)

28 Ithonkanakero ikantakeri Jesús, eevatanakejiyaatziro Jerusalén-ki. 29 Ikanta jareetzimatakanampitsiki Betfagé ipoña Betania omontenampitakarootzishi Olivos. Ari jotyaantakeri Jesús apite iriyotaane.30 Ikantakeri: “Piyaate nampitsiki amontetakari.Ari piñeeri evonkiri burro inthatakotya, tekeraikyaakoitariita. Pintharyaakoteri, pamakenarijaka. 31 Aririka irosampiitavakemi: ‘¿Pinkanterikapithataryaakotantariri burro?’ Pinkantanakeri

LUCAS 19:32 89 LUCAS 19:44eeroka: ‘Ikovatziiri Pinkathari.’ ” 32 Jataiyanakenijotyaantaitakeri, jiñaakero okaratzi ikantaitakeriri.33 Ithataryaakotapaakeri burro. Josampitakeri ashitariri,ikantziri: “¿Pinkanterika pithataryaakotantariri?”34 Ikantanake irirori: “Ikovatziiri Pinkathari.” 35 Irojatzijamantakaniriri. Jovanketakeneri manthakintsiimitzikaaki, ikyaakotakaitakari Jesús. 36 Ikantajaniitakaanakerira Jesús burro, jomaronkashiitanakerimanthakintsi avotsiki tsika inkenanakera. 37 Ikantajiyotaapiintakeri Jesús, oirinkimataka otzishiOlivos, ikaimaiyini itharomentaventanakari Pava,tema iñaayetapiintakero itasonkaventantake Jesús.38 Ikantaiyini:¡Kaakitataike avinkatharite! Tasonkaventaari inatzi,

tema Pinkathari apaitziri otyaantakeriri.¡Isaikakaayetairi kameetha nampitarori inkiteki!¡Iro aritataitatsi otzimimotziri irovaneenkaro Pava

nampitarori ojenokitajaantzira inkite!39 Ikanta Fariseo saikayetaintsiri eejatzi janta, ikan-takeri Jesús: “Iyotaantanerí, pinkisathateri piyotaane.”40 Jakanake Jesús, ikantzi: “Aririka noimairentakeriikaratzi kaimayetaintsiri, kempitaka ari onkantakemimapi onkaimanake iroori.”

41 Ipoña jareetzimatapaakara Jesús Jerusalén-ki, jiraakotapaakaro iñaapaakerora. 42 Ikantzi:“¡Osheki aritemi pinkemathataajatavakeromiiroñaaka iroora kitaite piñaantaiyaarori pisaikekameetha! Iro kantamaitacha eero okantzi temamavityaaki ikantakaitakami. 43 Tema irootaintsiimpoke kisaneentzimiri, irovetsikayetashitapaakemiiraperotantyaamiri. Inthonka intapotapaakemi overaapotanto, eero piñeero tsika pinkene pishiye. 44 Ariimporokakoitakemi, irashiryeetyaari maaroni. Eero

LUCAS 19:45 90 LUCAS 20:5iñeetairo mapipayeeni okaratzi oveviryaayetachariiroñaaka, okantakaantziro te piyotavakeri itzimipokashitakemiri.”

Jomishitoviri Jesús pimantayetatsiri tasorentsipankoki(Mt. 21.12-17; Mr. 11.15-19; Jn. 2.13-22)

45 Ipoña ikyaapaake Jesús tasorentsipankoki, jomishi-tovapaakeri pimantayetatsiri eejatzi ikaratzi amanan-tayetatsiri. 46 Ikantayetziri: “Pairani josankinaitakerokantatsiri: ‘Nopanko onatzi iroka, ari iramanapiin-taitenari.’ Iro kantamaitachari eeroka pamatavitan-tapiintake janta pipimantayetzira, pikempitakaantakerokoshintzipanko.” 47 Arira ikantapaakitya Jesús jiy-otaantzi kitaiteriki tasorentsipankoki. Iro kantacha ije-vare omperatasorentsitaneri, itsipatakari iyotzinkariiteipoña antarikonaite, jamemenatakero tsika inkenakairoirovakaanteri. 48 Te onkantamaitya iriñe tsika inke-nakairo, tema ovayempita ikantaiyakani atziriite ikemp-isantziri Jesús.

20Ishintsinka Jesús(Mt. 21.23-27; Mr. 11.27-33)

1 Ikanta Jesús jiyotaayetakeri atziri tasorentsipankoki,iñaaventziniri Kameethari Ñaantsi. Irojatziipokantapaakari ijevare omperatasorentsitaari,itsipatakari iyotzinkariite, ipokake antarikonaiteeejatzi. 2 Josampitapaakeri Jesús, ikantziri: “Pinkantena,¿ipaitama otyaantakemiri poñaakantero pishintsinka?”3 Ipoña jakanake Jesús, ikantziri: “Tzimatsi eejatzinosampitemiri naaka, ontzimatye pakena. 4 Temajoviinkaatantake Juan-ni, ¿ipaitama otyaantakeriri?¿Pavama? ¿Iriima otyaantakeri atziri?” 5 Ari

LUCAS 20:6 91 LUCAS 20:16ikantavakaiyanakani irirori: “Aririka ankantakeri Pavaotyaantakeriri, ari inkantanakai: ‘¿Opaitama kaaripikempisantantari?’ 6 Irooma ankanteri: ‘Añaajaantziatziri otyaantakeriri,’ ari ishemyeetakai. Temamaaroni atziriite ikantaiyini kamantantaneri inatziJuan-ni.” 7 Irojatzi ikantantaiyakani: “Te niyoteipaita otyaantakeriri.” 8 Ari ikantzitanakari Jesúsirirori: “Eejatzi naaka, eero nokamantzimiro ipaitaotyaantakenari.”

Kaariperoshireri antavairentzi(Mt. 21.33-34; Mr. 12.1-11)

9 Ipoña Jesús joshiyakaaventanakeneri atziriite,ikantzi: “Tzimatsi aparoni pankitzirori chochokimashi.Ipoña jamenake impaitya amenerone ivankiremashi,jatake irirori intaina osheki ipeyaka. 10 Ipoñaashitakajotyaantai iromperatane iragaatemi okitho ivankire.Ikanta iñaavakeri antavairentzi, ipasavaitavakeri,joipiyeeri tekatsi iraanai. 11 Jotyaantake pashine.Ari ikempitaakeri, ikisavaitavakeri, itsitokavaitakeri,joipiyeeri eejatzi tekatsi iraanai. 12 Ipoña jotyaantakemavatanaintsiri iromperatane. Ari ikempitaitakeririeejatzi, jantavaitavakeri, joipiyakeri. 13 Ikantziashitarori ivankiremashi: ‘¿Tsikatya nonkantyaaka?Iriirika notyaantake netakotane notomi naaka,ari iñaapinkathatakeri.’ 14 Ikanta antavairentziiñaavakeri itomi ipokake, ikantavakaiyani: ‘Jirikaipokake ashitaiyaarone apaata pankirentsimashi.Thame avamayeri, ayeroota aaka.’ 15 Jaavakeri,jaanakeri othapikitapaara pankirentsimashi, jovakeri.¿Opaitama iranteri ashitarori pankirentsimashi?16 Tema impokanake irirori, irovakeri maaroniaamaventarori irovane, iramenai pashine atziri.”

LUCAS 20:17 92 LUCAS 20:25Ikanta irikaite ikaratzi kemakerori ikantakeri Jesús,ikantaiyanake: “¡Onkamintha eero omata!” 17 Ipoña Jesúsikempoyaanakeri atziriite, ikantanakeri: “¿Opaitamaokantziri osankinatainchari?Imanintavetakaro mapi irikaite ovetsikirori pankotsi.Iro kantamaitacha jovatziyeetairomapi pankotsinampiki,

ikempitakagaitaaro iroorikami tzinkamintsi.”18 Jiroka okantakota mapi: Intzimerika paryaatsine osaikiiroori, ari iriñaakero intankavaite. Iriima inkarate anavy-eeri, ari iriñaakero oshemyeeri.

Iñaaventakota kireeki impayeeteriri pinkathari(Mt. 21.45-46; 22.15-22; Mr. 12.12-17)

19 Ari ikovavetaka ijevare omperatasorentsitaariitsipatakari iyotzinkariite iraakaanterimi Jesús, temajiyotake iriitake iñaaventakotzi. Temaita onkante,osheki itharovakaayetakari atziri piyotainchari.20 Ipoña jotyaantaitake amamenavairentzi,inkempitapaakyaari atziri kameethashireri, ikovaiyavetainkompitakaiyaarimi Jesús, inthavetakotzimaityaaripinkathariki. 21 Ikanta jareetaiyaka, ikantapaakeriJesús: “Iyotaantanerí, okaratzi piñaanetari eerokairooperori onatzi, kaarira inintakaantashitariatziri. Piyotaantziro eeroka kyaaryooperoiniinintakaantziri Pava. 22 ¿Okameethatzima amperikireeki ikovakotakaantane Pinkathari César?” 23 Irokantamaitacha Jesús jiyotavake ikovatzi iramataviteriikaratzi osampitakeriri, ikantanakeri irirori: “¿Opaitamapiñaantantanari? 24 Intsityaa poñaakenari kireeki.¿Ipaitama ashitarori iporo oshiyakaantainchari?¿Ipaitama ashitarori ivairo eejatzi?” Ikantaiyini: “IrashiCésar.” 25 Eekero ikantatzi Jesús: “Tema iri Césarashitari, pantantyaaniri okaratzi ikovakayimiri. Iroomaokaratzi jashitari Pava, pantantyaaniri ikovakaayetzimiri

LUCAS 20:26 93 LUCAS 20:37irirori.” 26 Te inkitsirinkeri inkompitakaiyaari,intaani ipampoyaanakeri ikemakerira ikantake, tekatsiinkantanake.

Josampitakoventaitziro aririka irañagai kamayetatsiri(Mt. 22.23-33; Mr. 12.18-27)

27 Ipoña ipokaiyakeni Saduceo iriñeeri Jesús. IriitakeSaduceo kantayetatsiri eero jañagai kamayetaintsiri.Josampitapaakeri Jesús, 28 ikantapaakeri: “Iyotaanarí,josankinatake pairani Moisés-ni, kantatsiri: ‘Aririkainkame aparoni shirampari, irookaventanairo iina.Eerorika jovaiyantakairo, okameethatzi iragairoirirentzi iinantaiyaaro irirori. Aririka ovaiyantaitsinane, kempivaitaka iriirikami ashityaarine oimekamaintsiri.’ 29 Thame oshiyakaaventavakero:Tzimatsi 7 shirampari, irirentzi jinaiyatzi. Etaroriitzimi jaavetaka iina, tekera osamanite, kamake, teirovaiyantakaanakero iina. 30 Ipoña jaavetaaro pashineirirentzi apitetatsiri itzimi. Ari ikempitakari irirori,kamake, te irovaiyantakairo. 31 Ipoñaavetapaakamavatanaintsiri itzimi, eejatzi ikempitaka irirori. Ariikantakari maaroni ikarataiyakenira 7 irirentzi. Tekatsiaparoni ovaiyantakairone tsinane. 32Okanta osamanitakekamai eejatzi iroori. 33 Aririkami irañaayetaimiapaata ikamayetakera, ¿tsikama itzimi oimentaperotaritsinaneka? Tema ari ikaratzi 7 jiinantavetakaro.”

34 Ari jakanakeri Jesús, ikantanakeri: “Intaanirajaayetzi iina atziriite añaayetziri iroñaaka jaka,jaakaavakaayetaro iina eejatzi. 35 Iriima inkaratekitsirinkairone irañaayetai apaata ikamavetakara,eero jaayetaitsi iina, eero jaakaavakaayetaatsi iinaeejatzi. 36 Tema eero iñaapairo inkaamanetapaijanta, inkempitapaiyaari maninkariite, temaitomi Pava jinayetaatzi jañaayetaira. 37 Irooma

LUCAS 20:38 94 LUCAS 20:46ikantakota irañaayetai kamayetaintsiri, ¿temapiñaanatero irosankinare Moisés-ni tsika ikanta Pavaiñaanatantakariri otaara kitocheemaishi? Ikantakeri:Moisés, Naaka Pava, iñaapinkathatziri Abraham, Isaac,

eejatzi Jacob.38 Ari ayotziri, añaayetatsira irirori, tema te imatzirokaminkari iriñaapinkathateri Pava, intaani añaayetatsiri.¿Ñaakero? Tema ikaratzi kamayevetachari, irojatzi jañi-imotziri Pava.” 39 Ari ikantanake aparoni iyotzinkari:“Iyotaantanerí, ari pimatajaantakero.” 40 Tekatsira ko-vanaatsineri irosampitanairi.

¿Ipaita charinentariri Cristo?(Mt. 22.41-46; Mr. 12.35-37)

41 Ipoña Jesús josampitantake, ikantzi: “¿Opaitamaikantantaitari, ‘irika Cristo-tatsine icharine irinatyeDavid-ni?’ 42Aña iri David-ni osankinatakero kantatsiri:Iñaavaitake Pinkathari, ikantavairi Novinkatharite,

ikantziri:Pisaikapai nakojanoriki, ampinkathariventante,43 Irojatzi apaata novasankitaantaiyaariri ikaratzi kisa-

neentayetakemiri,Ari paatzikairiri pinkempitakaantairi pimakoryaaki-

imento.44 Ñaakero, ikantzitaita David-ni irirori:

‘Novinkatharite inatzi Cristo.’ ¿Tsikama inkeneincharinentyaari?”

Iñaaventakoitziri iyotzinkariite(Mt. 23.1-36; Mr. 12.38-40; Lc. 11.37-54)

45 Maaroni atziriite ikemaiyakeri Jesús ikantakeriiriyotaane: 46 “Paamaiyaari iyotzinkariite. Oshekiinevetaro irovaneenkatziitya, ishametakaayeteroiithaarethanthanaa. Ikovi ñaapinkatha irovethatapi-intaityaari aririka iriñeeteri. Aririka iriyaate pankotsiki

LUCAS 20:47 95 LUCAS 21:8japatotapiintaita, ikovapiintziro irosatekya niyankineki.Ari ikempitari aririka irovaiyaani isheninka, ikovapiintziirosatekya. 47 Jampoyetaro eejatzi kamaimetzinkarojaapithayetziro opanko. Iro josamaninkantayetarorijamanayetapiintzi eero jiyotantaitari. Iro kantamaitachaosheki irovasankitaayeetairi.”

21Ashinonkainkaro tsinane(Mr. 12.41-44)

1 Ari jamenaminthatziri Jesús irika ashaarantzinkarijoteyetziri iireekite janta joteyetapiintzirira. 2 Ipoñaopokapaake tsinane kamaimetzinkaro ashinonkainkarooni, otetapaake iroori apimentyakiteeni kireeki. 3 IkantziJesús: “Omapero anaantake iroka tsinane, anaakeriikaratzi oteyevetainchari. 4 Tema ikaratzi oteyevetain-chari osheki ikashiyakaavetariri Pava, jotetashitakari tz-imakaantatsiri iireekite. Irooma iroka kamaimetzinkaro,apintziryaakeri otetakeri oireekite amanantantyaarimiovarite.”

Iñaaventziro Jesús omporoke tasorentsipanko(Mt. 24.1-2; Mr. 13.1-2)

5 Tzimatsi kantayetaintsiri: “Kameetha inatzi mapijovetsikantayeetarori tasorentsipanko, ovaneenkaokanta.” Ipoña ikantanake Jesús: 6 “Okaratzi piñiiriovetsikayetainchari, irootaintsira iraperoyeeteroimporokaitero, eero iñagaitairo peviryaayetachari mapi.”

Iriñeeteri aririka onthonkimataiya(Mt. 24.3-28; Mr. 13.3-23)

7 Ipoña josampitaitanakeri, ikantaitziri: “Iyotaanarí,¿tsikapaitema omatya pikantakeri? Aririka omonkaratz-imatakya, ¿tsika onkantyaaka iriyotantaityaari?” 8 Arijakanake Jesús ikantzi: “Paamaventya jamataviitzimikari.

LUCAS 21:9 96 LUCAS 21:21Tema osheki kovatsine iramatavitemi apaata, impairyaa-paakero novairo, inkante: ‘Irootaintsira omonkaratzi-matya, Naakatake Cristo.’ Eerora poyaatziri. 9 Ari pinke-makotakero ovayiritaantsi, maimanetavakaantsi, paa-maiya omapokimikari, tema ontzimatye omonkarayetyairoka, iro kantacha eekero iyaatatye.

10 Irantaminthatavakaanakya maaroni nampitsikiinkarate iromityaantayeteri pinkathariyetatsiri.11 Iriñeetero osheki onikayetya kipatsi, intashaa-neentayeete, irimantsiyayeete. Iriñeete eejatziosheki intharovakaayeetyaari, iriñeete inkitekikaari iñeetapiintzi. 12 Iroora etayetanakyaaroneiraakaantavaitanakemi atziri, imaimanevaitanakemi.Impoña impasatakaantavaitaitemi japatotapiintaita,irashitakotakaantavaitemi. Iraayetanakemi isaikayetzipinkatharentsijanori okantakaantziro pipairyaanapikempisantaana. 13 Iroora omayetantyaari irokaonkantya piñaaventantyaanari janta. 14 Ontzimatyeerapaventaiyaana naaka, eero pipomerentsiventashivaitaroompaitya pinkantapaakeriri. 15 Tema naakaiyotakaimirone, ari onkantya eero piñaantaroimpiyatyaami onkarate pinkanteriri. 16 Arira piñaakeiraakaantemi ashitamiri, iraakaantemi pirentzi,iraakaantemi pisheninkathori eejatzi. Tzimayetatsirairovamaakaantaite. 17 Osheki piñeero inkisaneentaitemiokantakaantziro pipairyaana pikempisantaana. 18 Irokantamaitacha eero opeyakaantaajata aparoni piishi.19 Aririka pamavetero, iroora piñaantayetaiyaaroripavisakoshireyetai.

20Aririka piñaake intapotapaakero ovayiriite Jerusalén,ari piyote monkaratapaaka iraperoitantyaarori.21 Inkarate nampitaiyaarone apaata Judea-ki,ontzimatyeera ishiyayetai otzishiki. Inkarate saikatsine

LUCAS 21:22 97 LUCAS 21:29tsika inampitaitaro, ari impoñeeya irishiyanake.Inkarate saikatsineri irovaneki, eero ipiyapanaataipankoki. 22 Tema ipiyakoventaitatyaari irikaite,ari omonkaratayetyaari okaratzi josankinayeetakeripairani. 23 ¡Inkantamacheetero apaata onkaratethomonteyetatsine, eejatzi onkarate tzimayetatsineeentsite eeniro ithotayetzi! Tema antaro onkantyairashinonkaayeetya aririka irovasankitaayeetairi.24 Iraperoyeetairimi Jerusalén-satzi. Iromperataneirovayetairi atziri poñaayetachari pashineki nampitsi. Irioipatsitakerori nampitsi Jerusalén-ki kaari asheninkata,irojatzi omonkaratantaiyaari okaratzi ikovakaakeririPava irikaite.”

Impiyantaiyaari Itomi Atziri(Mt. 24.29-35, 42-44; Mr. 13.24-37)

25 “Ari iriñeetake apaata kaari iñeetapiintzi inkiteki,impashineyetai ooryaatsiri, kashiri, eejatzi impokiro.Ari onkempityaari kipatsiki, iniroite irashinonkaayetaiyaatziriite, eero jiyotai ompaitya irantayetairi onkan-takaantero oyameninka otamakaane inkaare. 26 Ariovamaimatakeri itharonka atziriite impampithashire-takotero onkarate avisatsineri jaka kipatsiki. Ari ir-imatzitakyaaro eejatzi inkiteveri otzimimoyetziri ish-intsinka, osheki inkakantayetanakya. 27 Aripaitera im-pokai ItomiAtziri, inkenapaimenkoriki, iriñeetavairo ish-intsinka, eejatzi irovaneenkaro. 28 Aririka piñaayetakeroetanakyaaro kantayetachane, ovenokatamako pinkantyatema irootaatsi intsiparyaakoventayeetemi.”

29 Ipoña joshiyakaaventanakeneri, ikantzi: “Pimpampi-thashiretakotero tsika okanta piñaayetapiintziro inchato-

LUCAS 21:30 98 LUCAS 22:2payeeni.* 30 Aririka piñaakero eereshiyetai, piyotziirootaatsi osarentsitzimatai. 31 Iroora piyoteri eerokaite,aririka piñaayetakero nokamantayetakemiri, irootaatsiimpinkathariventantai Pava. 32 Omapero nonkante,eerora ikamayetzita irika asheninkapayeeni, irojatzi ir-iñaantayeetakyaarori nokamantayetakemiri. 33 Eerookantaitatyaani piñeero inkite eejatzi kipatsi, iroomanoñaaneyetakari omaperoitaatyeeni iroori.

34 Aamaventa pinkantayetaiya eerokaite, eero otyaamipiyaariperonka, ayimavaitemi eejatzi pishinkitya,onkantzimovaiyetyaami. Ñaa jomapokaitzimikari.35 Inkempiitapaakyaaro aparoni ivirentsi. Ari irivitaiyaariikaratzi saikayetatsiri kipatsiki. 36 Paamaiya, aakoventapinkantya pamane, pinkante: ‘Pookaakoventenaeero nokemaantsitantaro ñaaventayetainchari.Povetsikashiretakaiyaana nomonthaantavaiyaariri ItomiAtziri.’ ”

37 Tema kitaite jiyotaantzi Jesús tasorentsipankoki.Irooma tsiteni, jiyaatzi otzishiki Olivos, ari jimayiri.38 Ananenkayetaka osheki atziri ikempisantziri Jesús jiy-otaantzira tasorentsipankoki.

22Ikamantavakaita iraakaantaiteri Jesús(Mt. 26.1-5, 14-15; Mr. 14.1-2, 10-11; Jn. 11.45-53)

1 Irootaatsi iroimoshirenkaitero jovantapiintaitaroritantaponka ipaitaitziro kitaite Anankoryaantsi. 2 Ari ika-mantavakaari ijevare omperatasorentsitaari itsipatakariiyotzinkariite, ikantavakaiyani: “Thame avamaakaanteriJesús.” Iro kantamaitacha iniroite itharovakaayetakariatziriite.* 21:29 Iro ikantaitziri jaka piñaayetapiintziro inchatopayeeni, pankirentsihiguera shookatsiri pashineki nampitsi.

LUCAS 22:3 99 LUCAS 22:153 Ikanta Judas ipaitaitziri eejatzi Iscariote

ikaravetapiintari 12 iriyotaane Jesús, ikamaar-ishiretakaanakeri Satanás. 4 Jiyaatashitakeri ijevareomperatasorentsitaari, eejatzi ijevare aamaventaroritasorentsipanko, ikinkithavaitakaakeri tsikapaiteiraakaanteri Jesús. 5 Iniroitera ikimoshiretaiyanakenijevari, ikamantavakaiyaka imperi kireeki. 6 Aripaitejamemenatanakero Judas tsikapaite iraakaanteri, eerojiyotzimaita atziriite.

Overaantarori jovakaanaari iriyotaane(Mt. 26.17-29; Mr. 14.12-25; Jn. 13.21-30; 1 Co. 11.23-26)

7 Ari omonkaratapaakari kitaite jovantapiintaitaroritantaponka, jovamaapiintaitziri eejatzi oishajovaitari kitaiteriki Anankoryaantsi. 8 IpoñaJesús jotyaantakeri Pedro itsipatanakari Juan,ikantakeri: “Piyaate ponkotsitakaante oyaari kitaiteAnankoryaantsiki.” 9 Ikantaiyini irirori: “¿Tsikajanta pikovika nonkotsitakaante?” 10 IkantziJesús: “Aririka pareetzimatakya nampitsiki, aripomonthaakya shirampari aakotzirori iriñaatekovityaaniki. Poyaatzishitanakeri irojatzi pankotsikitsika inkyaapaake. 11 Tsikarika inkyaapaake, pinkanteriashitarori ipanko: ‘Ikovi iriyote iyotaanari tsika jantairovakaiyaari iriyotaane, iroimoshirenkero kitaiteAnankoryaantsi.’ 12 Ari iroñaakanakemiro jenoki ipanko,antaro okantaka jovetsikaitakero inkene irovaitya. Ariraponkotsitakaanteri janta.” 13 Jataiyake iriyotaane,jiñaakero okaratzi ikantakeriri, ari jonkotsitakaantakeriiroyaari.

14 Okanta omonkarataka irovantyaari, saikapaakeJesús itsipatakari iriyotaane. 15 Ipoña ikantakeri:“Tema irootaintsi noñeero inkemaantsitakaitena,iniroite nokimoshiretzi ovaiyani iroñaaka kitaite

LUCAS 22:16 100 LUCAS 22:27Anankoryaantsiki. 16Temaeeroranovitaaro iroka, irojatziapaata omonkaratantaiyaari impinkathariventantaiPava, aripaite napiitapairori.” 17 Ipoña jaakotakeroimiretaitari, ipaasoonkeventakero, ipakotakeriiriyotaane, ikantakeri: “Pirero iroka, pantetaiyaaropikarataiyini. 18 Tema eero niritaaro naaka, irojatziapaata aririka omonkarataiya impinkathariventantaiPava.” 19 Ipoña jaanakero tanta, ipaasoonkeventakero,ipetoryaakero, ipayetakeri iriyotaane, ikantziri:“Poyaaro, novatha onatzi, tema iro kamimentemine.Irootakera pinkinkishiretapiintantyaanari.” 20 Ariithonkakero jovaiyani, jaakotakero imiretaitari,ikantzi: “Niraane onatzi, irootake shitovatsineonkantya iravisakotantaiyaari osheki atziri. Irootakeraoñaakantairone ovakerari antzimotavakaiyaari.21 Omapero nokantzi: Pikarataiyakeni payootana,tzimatsira aparoni pithokashitenane iraakaantena.22 Tema omapero impeyaakotya Itomi Atziri, arimatzimaitaka ikovaitakeri pairani. Iro kantacha.¡Inkantamacheeteri aakaanterine!” 23 Ipoñaiñaanatavakaiyanakani iriyotaane, ikantzi: “¿Itzimikamamaterone?”

Tsika itzimi iriiperotatsine24 Ipoña iñaanatavakaiyakani iriyotaane, ikantzi:

“¿Tsikama itzimi iriiperotatsine apaata?” 25 Ipoñaikantanake Jesús: “Piyotaiyini eeroka tsika ikantapinkatharitatsiri jaka, jomperatanta. Temairiipero jinayetzira ipashitantayeta ikoshekairomperatantyaari. 26 Eerora pimatziro eerokaitearirika piriiperoyete iroñaaka, aña pinkempitakotyaariiyaapitsi jovaiyantaitziri. Aririka pijevatakaante,pinkempitakotyaari otzikataari. 27 ¿Tsikama itzimiiriiperotatsiri? ¿Tema iriitake iriiperotatsiri kempitariri

LUCAS 22:28 101 LUCAS 22:34oyaaventachari irantavaitaiteneri? Irooma naakanonkempitakaantya pantavaitakaanemi povena.

28 Iro kantamaitacha, eerokaite tsipatapiintakanari,noñaayetzirora okaratzi pomerentsitzimoyetanari.29 Irootake noshinetantemirori pimpinkathariventante,ikempitaakenarora Ashitanari naaka ishinetaakenaro.30 Ari piñeero ankarate avaiya, iravaitai janta tsikanompinkatharitai. Ari pinkempitaiyaari ikantaraaparoni pinkathari isaikantaro ovaneenkatachariisaikamento, pimpinkathariventayetairi maaroniincharinentayetyaari Israel, karatatsiri 12 jinashiyeta.”

Iñaaventziro Jesús irookaventante Pedro(Mt. 26.31-35; Mr. 14.27-31; Jn. 13.36-38)

31 Ipoña Jesús ikantanakeri iriyotaane: “Simón,ikampitantakemi Satanás iriñaantashireyetyaami,inkempitakaantemi intsikaatatyeemimi.* 32 Irokantamaitacha osheki namanakoventakemi eeropovashaantantaro pikempisantanairi. Tema aririkapimpiyashiretapaake, eerokatake aavyaashiretakaa-paakerine pisheninka.” 33 Ari jakanake ikantanake:“Aña ayimatakena Pinkatharí ankarate irashitakoitai,aritake ankarate eejatzi irovamagaitai.” 34 Ipoñajapiitanakero Jesús ikantziri: “Pedro, nonkantemi,iroñaaka tsirenika, tekeraata iriñe tyoopi, mavasatzitakepapiitero pinkantake: ‘Te noñiiri Jesús.’ ”

Tharato ipoña osataamentotsi* 22:31 Ikantakoitziri jaka intsikaatatyeemimi, ari ikempitaitzirori trigo--pane itsikaataitziro. Tema intsikaataitakero, iyoshiitanakya oshiteki kaariapantyaarone. Irootake joshiyakaaventaitantariri iriyotaaneete ikempi-takotaro itsikaataitziro trigo-pane. Tema ari iriñeeteri tera irimateroinkameethashirete.

LUCAS 22:35 102 LUCAS 22:4435 Ipoña Jesús josampitanakeri ikaratzi iriyotaane,

ikantziri: “Chapinkiranki notyaantakemi tera paanake pi-tharate, tera paanake pi-zapato-te. ¿Tzimatsima kovityi-imotakamiri?” Ikantaiyini irirori: “Tekatsitya.” 36 Ipoñaikantziri eejatzi: “Aritatsira iroñaaka payero pitharate.Iriima inkarate kaari tzimatsine irosataamento, impi-mantero iithaare, iramanantantyaari. 37 Tema omaperoomonkaratya okaratzi josankinatakoitakenari pairani,kantatsiri:Ari itsipataitakeri kaariperoshireri.Eero okantashita iroka, ontzimatye omonkaratya.”38 Ikaimaiyanakeni iriyotaane: “Pinkatharí, tzimatsijaka apite osataamentotsi.” Ikantzi Jesús: “Aritapaake.”

Jamani Jesús Getsemaní-ki(Mt. 26.36-46; Mr. 14.32-42)

39 Ipoña ikenanai Jesús otzishiki Olivosikempitapiintzirora, ari itsipatari iriyotaaneete.40 Ikanta jareetaiyakani janta, ikantapaakeri iriyotaane:“Pamanaiyeni eeroka jaka inkempoyaaventaitantyaamiriotzimikari inkenakaashitakaityaamiri.” 41 Arijovaaneentanaka irirori. Otyeerovapaaka kipatsiki,amanapaake.† 42 Ikantzi jamani: “Ashitanarí,iroorika pikovakaanari, paavyaakainaro pintsi-paryaakoventenarimi onkarate nonkemaantsityaari.Iro kantamaitacha, eerora pantanaro nokovavetarinaaka, aña iro panteri okaratzi pikovakaakenarieeroka.” 43 Ari jomapokapaaka maninkari poñaachariinkiteki, ishintsishiretakaapaakeri. 44 Tema iniroiteraokantzimoshireneentanakari, jamanaperotanake. Iro† 22:41 Kantakotachari jaka jovaaneentanaka, tema jovaanakara kapicheJesús, te osamani iriyaate, okempivaitakaro overaa osanthatziranki aririkamiirapishoonkaitero mapi.

LUCAS 22:45 103 LUCAS 22:54oshitovantanakari iramasavitane okempivaitanakaro iri-raane thaatanainchane ovitenkapaaka kipatsiki. 45 Ikantajamanake, piyapaaka, iñaapaatziiri iriyotaane jimagaiyiniokantakaaro jovashiretaiyani. 46 Ikantapaakeri:“¿Opaitama pimaantari? Pinkakitaiyeni, pamaneeeroka inkempoyaaventaitantyaamiri otzimikariinkenakaashitakaityaamiri.”

Jagaitakeri Jesús(Mt. 26.47-56; Mr. 14.43-50; Jn. 18.2-11)

47 Iñaavaiminthaitzi Jesús, iñaashitakaripokaiyeentsiri. Iri eevatapaintsiri Judas ikaravetapiintari12 iriyotaane. Jontsitokapaakari Jesús inthovoroteri.48 Ipoña Jesús ikantavakeri: “Judas, ¿Arimapipithokashitariri Itomi Atziri pithoporotapaakeri?”49 Ikanta iñaavakero ikaratzi itsipatakari Jesús,ikantanakeri: “Pinkatharí, thame ampiyatantyaariosataamento.” 50 Akotanake, itotzitakeri irakojanoriiyempita irotzikatane ijevajanore omperatasorentsitaari.51 Ari ikantzi Jesús: “Aritapaake, eero pimaimanetziri.”Ipampitzitairi iyempita, eshitakotanai itoveetakari.52 Ipoña Jesús ikantanakeri ikaratzi pokashitakeriri,ijevare omperatasorentsitaari, aamakoventaroritasorentsipanko, antarikonaite, ikantziri: “¿Naakamakoshintzi pamashitantanari posataamento, ipoñapipasamento? 53 ¿Tema piñaavetapiintanatasorentsipankoki niyotaantzi? ¿Kaarima paantanajanta? Aritake onkantya, tema aripaitera jimatakaimiroiroñaaka tsireniveri kaari pimatzi pairani.”

Ikantzi Pedro: “Te noñiiri Jesús”(Mt. 26.57-58, 69-75; Mr. 14.53-54, 66-72; Jn. 18.12-18, 25-27)

54 Ikanta joosoitanakeri Jesús, jagaitanakeri isaikira ije-vajanore omperatasorentsitaari. Impoitatsi Pedro irirori

LUCAS 22:55 104 LUCAS 22:67joyaatakoventziri intainaini Jesús. 55 Ipoña jovaam-pataitake paampari pankotsinampiki, jakitsitaiyani. Ariisaikitapaaka eejatzi Pedro jakitsita. 56 Okanta aparonitsinane omperataaro, oñaapaakeri Pedro isaiki jakitsita.Opampoyaapaakeri, ari okantzi: “¿Tema irijatzi irikaitsipatapiintakari Jesús?” 57 Iro kantamaitacha Pedro,ikantanake irirori: “Te noñeeri.” 58 Okanta osamani-ityaake, ikenapai pashine, ikantapairi Pedro: “¿Temaeejatzi eeroka ari pikaratziri Jesús?” Ikantanai Pedro:“Tera naaka.” 59 Iro osamani eejatzi, tzimatsi pashine kan-tapaakeriri Pedro: “Omaperotya eerokatake tsipataririJesús chapinki, tema Galilea-satzi pinatzi.” 60 Ipoñaikantanai Pedro: “Te niyoteri pikantanari.” Aripaiteiñaanake tyoopi. 61 Ari ipithokapainta Jesús, jamena-paintziri Pedro. Irojatzi ipampithashiretantanakari Pe-dro ikantakeriranki: “Tekera iriñe tyoopi, mavasatzipinkante: ‘Te noñiiri Jesús.’ ” 62 Shitovanake jakakiroki,iniroite jiraavaitanaka.

Ipasavaitaitziri Jesús(Mt. 26.67-68; Mr. 14.65)

63 Ikanta irikaite ikaratzi aamaventakotaririJesús, ishirontaventavaitakari, ipoña ipasavaitziri.64 Jotzimikaporotakeri, jomposaporomaitari, ikantziri:“¿Tema kamantantaneri pinatzi, intsityaa piyote ipaitaomposaporotakemiri?” 65 Tzimatsi osheki opaitaikantavaitziriri kaariperori ñaantsi.

Japatoventaitari Jesús(Mt. 26.59-66; Mr. 14.55-64; Jn. 18.19-24)

66 Ikanta okitaitamanake, apatotaiyakani ijevajanoreomperatasorentsitaari itsipatakari antarikonaite, ipoñaiyotzinkariite. Ari jamaitakeriri Jesús, josampiitakeri,ikantaitziri: 67 “Pinkantena, ¿Eerokatakema Cristo?”

LUCAS 22:68 105 LUCAS 23:8Ari ikantzi irirori: “Aririka nonkantakemi, eeropikempisantana. 68 Aririka nosampitemi, tema eeropakana, eero papakaana eejatzi. 69 Iro kantamaitachaetanakyaarora iroñaaka, ari iriñeero Itomi Atziri isaikeirakojanoriki Pava iroñaakantairo ishintsinka.” 70 Ipoñaikantaiyanake ikaratzi apatoventakariri: “¿EerokatakemaItomi Pava?” Ari ikantzi Jesús: “Eerokatake kantatsinaakatake.” 71 Irojatzi ikantantaiyanakari: “¿Ipaitamaankoveri iroñaaka? Aakatake kemaiyakerini ikantakeri.”

23Jagaitanakeri Jesús Pilato-ki(Mt. 27.1-2, 11-14; Mr. 15.1-5; Jn. 18.28-38)

1 Ipoña ikatziyeeyanaani ikaratzi apatotainchari,jaanakeri Jesús Pilato-ki. 2 Ikantapaakeri Pilato: “Irikaatziri osheki jovaariperotakero nampitsi, ikaminaakeriatziriite eero ipantaari kireeki pinkathari César,ikantake eejatzi Cristo inatzi iri pinkatharitatsi.”3 Ipoña Pilato, josampitanakeri irirori, ikantziri:“¿Eerokama ivinkatharite Judío-payeeni?” Ari jakanakeriikantzi: “Irootake pikantakeri.” 4 Ikantziri Pilatoomperatasorentsitaari, eejatzi maaroni atziriite:“Tekatsitya noñe ompaitya inkenakaashityaari irika.”5 Iro kantamaitacha atziripayeeni eeniro ishintsitanakitziikantzi: “Osheki ikaminaantake irika irimaimanetanteatziriite nampitsiki, jetanakaro Galilea-ki irojatziiroñaaka jaka Judea-ki.”

Jovavisaitakeri Jesús janta Herodes-ki6 Ikanta ikemavake Pilato ikaminaantake Galilea-ki,

josampitakoventanakeri Jesús irirorika Galilea-satzi.7 Ikematzi ikantaitzi iriitake. Jovavisaakeri Herodes-kiipokira irirori jareeta Jerusalén-ki. 8 Ikanta Herodesiñaavakeri Jesús, iniroite ikimoshiretanake, tema osheki

LUCAS 23:9 106 LUCAS 23:22ikovavetapiintaka iriñeeri, osheki ikemakoventakerieejatzi okaratzi jantayetakeri, ikovaperotake iriñeeriirirori intasonkaventante. 9Osheki josampitavakeriri. Irokantamaitacha Jesús te irakeri. 10 Ari isaikitakari ijevareomperatasorentsitaari itsipatakari iyotantaneriite,osheki ikantakovetakariri. 11 Ikanta Herodesitsipatakari irovayirite irirori, imanintashiretanakeri,ikaviyavaitanakeri. Ikithaatantakari irooperorikithaarentsi, joipiyeeri isaikira Pilato. 12 Aripaitejaakameethatanakeri Herodes irika Pilato, tema pairaniosheki ikisaneentavakaavetaka.

Jiyakoventaitziri Jesús(Mt. 27.15-26; Mr. 15.6-15; Jn. 18.38–19.16)

13 Ipoña Pilato japatotakeri ijevare omperatasorentsi-taari itsipataakeri ikaratzi jevatakaantatsiri nampitsiki,eejatzi maaroni atziriite. 14 Ikantakeri: “Aña pa-mavetakanari irika atziri ovaariperoteronemi nampitsi,nosasampivetakari, te noñeero onkaariperote okaratzijantakeri ikantakoyeetziriri. 15 Ari ikempitaka eejatziHerodes, tema notyaantavetakaniri irirori. Tekatsityairante irika atziri inkene ovakaanteri. 16 Intaani nompasa-takaantakeri naaka, napakagairi.” 17 Irooya jametapiin-tari Pilato joimishitovakaantzi aparoni aakaantaari kitai-teriki iroimoshirenkaitya.

18 Iro kantamaitacha ikantaiyanakeni atziriite: “¡Tenonkoveri irika! ¡Iri poimishitovakaante Barrabás!”19 Irika Barrabás iri jashitakoitziri okantakaantzirojovantake jimaimanetakeri pinkatharitatsiri nampitsiki.20 Ipoña japiivetaka Pilato tema ikovavetatya iriroriiroipakaakaanterimi Jesús. 21 Iro kantacha japiitanakeroatziriite ikaimaiyini: “¡Pimpaikakotakaanteri,pimpaikakotakaanteri!” 22 Iro mavasatzi japiivetakaroPilato josampitantzi: “¿Opaitama kaariperori jantakeri

LUCAS 23:23 107 LUCAS 23:34irika? Tekatsitya ompaitya irante, eero okantziovakaantashityaari. Intaani nompasatakaantashityaari,iriyaataita.” 23 Eekero ishintsitatzi atziriite ikaimaiyini,ikovi impaikakoiteri Jesús. Iro japiipiitaiyini ikaimaiyinieejatzi ijevare omperatasorentsitaari, ari omatakari.24 Irojatzi jantantakarori Pilato okaratzi ikovakeri.25 Jomishitovakaantakeri ovantzinkari maimanetziririjevatakaantantatsiri nampitsiki, tema iri ikovaiyakeriniatziriite. Ishinetakeneri inkantavaiteri Jesús ikovakaariiriroriite.

Ipaikakoitakeri Jesús(Mt. 27.32-56; Mr. 15.21-41; Jn. 19.17-30)

26 Ikanta jagaitanakeri Jesús, jomonthagaitakaripaitachari Simón poñaachari Cirene, ari jareetairirori ipoñagaaro irovaneki, ishintsiventaitakeriiranatanakero impaikakoitantyaariri Jesús. 27 Oshekiatziri oyaatakoventanakeriri Jesús. Tzimatsi tsinaneiraakotanakariri. 28 Ari jamenapaintziro Jesús okaratzitsinane iraakotakariri, ikantziro: “Jerusalén-sato,eero piraakovaitashitana naaka, aña piraakotaiyaeeroka, eejatzi povaiyaneete. 29 Tema irootaatsipiñeero inkantayeetai: ‘Kimoshire onatye tsinanekaari ovaiyantatsi, othotaavaitantashitakari. 30 Impoñainkaimayeetai, inkantaite: “Pintarankashitena otzishi,pinkitatenaata.” ’ 31 Tema piñaakero tsika ikantaitakeroinchato añiinkaro, aña iro irovatsiperoite kaminkaro.”

32 Ari jagaitanake eejatzi apite kaariperoshireriitsipataitanakeri Jesús irovaiteri. 33 Ikantajareetakaitapaakari ipaitaitziro atziriitoni, ariipaikakoitakeriri. Jovatzikakoitake aparonikaariperoshireri irampateki, iriima pashineirakojanoriki. 34 Ari ikantzi Jesús: “Ashitanarí,te iriyote opaita jantziri kemaantsitakaakanari,

LUCAS 23:35 108 LUCAS 23:45pimpeyaakoteri.” Ipoña jagaitakero iithaare Jesúsitsiparyaavakaakaro, ikempitakaantakero jiñaaretaita.35 Irojatzi jamenaiyakeni atziriite. Jimatzitakarojevatakaantatsiri nampitsiki, itsinampaimatakeri Jesús,ikantzi: “Jovavisaakotziri pashine, ¿kaarima imatantaroirovavisaakotya irirori? Aña iriimi Cristo iriyoshiitanePava, ari irimatakero.” 36 Ari jimatzitakaro eejatziovayiriite, ithainkakeri Jesús, ipoña jamakotakenerikepishaari. 37 Ikantapaakeri: “Intsityaa povavisaakotya,omaperorika eeroka ivinkatharite Judío-payeeni.”38 Tzimatsi osankinarentsi ikentakoitakeri jeñokiiniipatziitoki, iñaaneki Judío, iñaaneki Roma-satzi, iñaanekieejatzi Grecia-satzi, okantzi: “IVINKATHARITE JUDÍO-PAYEENI.”

39 Ari imatzitakaro eejatzi iñaanaminthatziri apa-roni kaariperoshireri itsipatakari ipaikakota, ikantziri:“Eerokatakerika Cristo, povavisaakotya, impoña povav-isaakotzityaana naaka eejatzi.” 40 Irojatzi jakantanakaripashine kaariperoshireri, ikisathatanakeri ñaanatakeririJesús, ikantziri: “Pimatzitaroma eeroka te piñaapinkatha-teri Pava, arira akaratakeri jovasankitaayetai. 41 Tematzimatsi antakeri aaka añaantakarori jovasankitaayee-tai. Iriima irika jovasankitaashiitakari, tekatsi kaariper-ori irante.” 42 Ipoña jamenanakeri Jesús, ikantziri:“Pinkatharí, eerora pipeyakotana naaka apaata aririkapimpiye pimpinkathariventantai.” 43 Jakanake Jesús,ikantzi: “Omaperora nonkantemi, aritakera pintsipata-paiyaana iroñaaka eeroka janta tsika ikimoshireetapai.”

44 Ikanta itampatzikatapaake ooryaatsiri,omapokashitapaaka otsirenitanake, irojatzi sheeteeniithaperotanaka ooryaa.* 45Ari itsivakanakeri ooryaatsiri.* 23:44 Iro ikantaitziri pairani: joveraanaka ooryaa 6, ari omapokapaakaotsirenitanake irojatzi joveraanaka ooryaa 9.

LUCAS 23:46 109 LUCAS 23:56Okanta janta tasorentsipankoki, saperyaanakeniyanki tontamaitatsiri ithatashiitzirori. 46 Irojatziikaimantanakari Jesús shintsiini, ikantzi: “Ashitanarí,paavakenaro noshire.” Ari ikantanake, kamanake.47 Ikanta ijevare ovayiri katziyamentakariri iñaakerookaratzi avisaintsiri, iniroite itharomentaventanakariPava, ikantanake: “Omaperotyaama ikameethashiretziirika shirampari.” 48 Eejatzi ikaratzi ñaayetakeroriavisaintsiri, okatsitzimoneentanakeri jiyaayetai.†49 Iriima ikaratzi ñaapiintakeriri, eejatzi tsinanepayeeni,tsipatakariri ipoñaantakari Galilea-ki, intainaikatziyeeyakani jamenakotakeri opaita avisaintsiri.

Ikitaitakeri Jesús(Mt. 27.57-61; Mr. 15.42-47; Jn. 19.38-42)

50 Ikanta José poñaachari nampitsiki Arimatea saikat-siri Judea, kameethashire inatzi irika, iriitake itsi-patapiintari japatota jevariite judío, 51 temaita on-imoteri okaratzi ikantavaitaitakeriri Jesús, tema os-heki joyaaventakari irirori Pava impinkathariventan-tai. 52 Jiyaatashitakeri Pilato, ikantapaakeri: “Pishinete-nari Jesús, nonkitatairi.” 53 Ipoña ikentakoryaakotairi,japonatantakari manthakintsi, ikitatakeri ikiyeetziro im-peretanaki, tsika otzimi kaari ikitatantaita kaminkari.54 Tema irootake kitaite jamenarontapiintaita iroyaariosaitekira kitaite jimakoryaantaitari. 55 Okanta tsinane-payeeni tsipatakariri ipoñaantakari Jesús Galilea-ki, oy-aatakoventanakeri, oñaakero tsika ikanta jonoryeeta-paintziri ikitaitakerira. 56 Okanta opiyeeyapaakani ovet-† 23:48 Kantakotachari jaka “okatsitzimoneentanakeri,” iroora kan-takotajaantachari jomposashipaneetanakitya irika atziri. Tema irootakejametayetari judío-payeeni aririka onkatsitzimoshireteri tsikarika ompaitya.Onashitara okaratzi ametari aakapayeeni aririka amposashipaneetya, temaasagaaventavaitatya.

LUCAS 24:1 110 LUCAS 24:12sikayetakeneri kasankaari. Omakoryeeyakeni, tema irokitaite ikantakaantaitziri imakoryaantaityaaro.

24Jañaantaari Jesús(Mt. 28.1-10; Mr. 16.1-8; Jn. 20.1-10)

1 Okanta okitaitamanai domingo, ananenkamanakatsinane iyaate imperetamoroki tsika jominkyaakoitakeriJesús, aanakero kasankaari ovetsikakeri chapinki.Ari okaratakero eejatzi pashinepayeeni tsinane.2 Okanta amenavetapaaka, oñaatzi otamikanakamapi jashitantaitakarori omorona. 3 Kyaapaakeinthomoi, te oñaapairi tsika jovakoveetakarira. 4 Oshekiotharovanake. Oñaashitaka ikatziyimotapaakaro apiteevankari, shipakiryaa okantaka iithaare. 5 Temaotharovanakitziira, otyeerovashitanakari. Ari ikantziro:“¿Ipaitama pamemenatantariri añaagatsiri jakakaminkarimoroki? 6 Tera isaiki jaka, aritake añagai.Pinkinkishiretero okaratzi ikantakeri isaikantavetariGalilea-ki. 7 Ikantziranki: ‘Irootaintsira iraakaantaiteriItomi Atziri, impaikakoteri kaariperoshireri atziri.Avisavetakyamava kitaite, aritake irañagai eejatzi.’ ” 8Ariokinkishiretaiyanakero iroori okaratzi ikantakerirankiJesús. 9 Opiyapithatanakaro omorona, okamantapaakeri11 iriyotaane Jesús eejatzi pashinepayeeni. 10 Jirokaokaratzi tsinane: María Magdala-sato, Juana,María iriniro Jacobo ipoña pashinepayeeni tsinane,irootake kamantapaakeriri otyaantajanoriite. 11 Irokantamaitacha ikaratzira okamantavetapaakari, teinkempisantero, iñaajaantake okantashivaita irokaitetsinane. 12 Ikanta Pedro, jatanake omoronaki irirori,ishiyaperotanakitya. Jamenavetapaaka inthomointaomoronaki, jiñaapaatziiro onoryaaka manthakintsi

LUCAS 24:13 111 LUCAS 24:23japonataitantakariri. Ipampoyaapaakero jiñaapaakeri,piyaa pankotsiki.

Avotsi jatachari Emaús-ki(Mr. 16.12-13)

13 Tekera osamanite, janiitaiyini apite iriyotaaneJesús iriyaatero nampitsiki paitachari Emaús. Teosamaniperote osaiki Jerusalén okaratzi 11 kilómetro.*14 Iro iñaaventaiyini janiitzira okaratzi avisaintsiri.15 Ikinkithavaiminthaitzi janiitaiyinira, pokapaake Jesúsirirori itsipatapaakari janiitzira. 16 Iro kantamaitachairika iriyotaane, kempitavaitaka irotzimikaitatyeerimiirookiki, eero jiyotantavaari. 17 Ikantapaakeri:“¿Opaitama piñaaventziri paniitaiyinira? ¿Opaitamapovashireneentantari?” 18 Ari jakanake aparoniipaitaitziri Cleofas, ikantanake: “¿Eerokama apintzikaari iyotakoterone okaratzi avisaintsiri Jerusalén-ki?”19 Ikantzi: “¿Opaitama avisaintsiri?” Ari ikantaiyiniiriyotaane: “Iri Jesús ipaitaitziri Nazaret-satzi, tsikaitzimi jotyaantakeri Pava, inkamantantanerite, irijiyotavake atziriite. Tema okaratzi jantayetakeri,okaratzi ikantayetakeri eejatzi, ari joñaakantziroriishintsinka. 20 Iro kantamaitacha jaakaantakeri ijevareomperatasorentsitaari itsipatakari pinkathariite,jovakaantakeri janta ipaikakoitakeri. 21 Añanoñaajaantavetaka naakaite iri ookaventairinemaaroni asheninka. Irootakera mavatatsiriiroñaaka kitaite jovantaitakariri. 22 Tzimayetatsiyatsinane nokaratapiintziri omapokashitakanari,ananenkamanaka iyaatamanai omoronaki. 23 Teraoñaapairi jovakoveetakari Jesús, opiyaa okamantapai:‘Noñaake maninkari, ikantakena: “Añagai Jesús.” ’* 24:13 Iro ikantakoitziri jaka 11 kilómetro, ikantaitziro pairani 60 estadio.

LUCAS 24:24 112 LUCAS 24:3524 Ari jiyaataiyanake nokarataiyini janta omoronaki,iñaapaakero okaratzi okantaiyakerini tsinane, teiñaamaitapaari Jesús.” 25 Ari jakanakeri irirori,ikantanakeri: “¡Tetya piyotanetya eerokaite, oshekipithainkashiretakero okaratzi ikamantantayetakerikamantantaneriite! 26 Aña iro kovaperotachaavishimoteri Cristo irokapayeeni, impoña irisaikaiirovaneenkaroki.” 27 Arira jetanakaro jooñaarontziniriokaratzi osankinayetainchari tsika jiñaaventakoitziriCristo. Ipoñaanakaro irosankinareki Moisésjaperotakeneri okaratzi josankinayetakeri maaronikamantantaneriite.

28 Areetaiyakani nampitsiki tsika joshiretaro.Ari ikovi Jesús iravisanakemi irirori kempivaitakairiyaatatyeemi intaina. 29 Ikantaiyirini irika apite:“Eero pavishi, ari pisaikanake. Tema tsireniityaake.”Irojatzi isaikantanakari Jesús pankotsiki isaikapaakera.30 Ipoñaashitaka isaikaiyini irovaiyaani, jaakero Jesústanta, ipaasoonkeventakero, ipetoryaakero, ipayetakeri.31 Aripaitera jiyotakaayeetanairi iriitakera Jesús. Irokantamaitacha Jesús ipeyashitanaka, te iñaavairi tsikaikenake. 32 Ikantavakaiyani: “¿Tema tharomentashirepikanta ikinkithavaitakairanki avotsiki, jiñaaventairoraosankinarentsi eejatzi?” 33 Tera isaikanake, piyanakaJerusalén-ki. Iñaapaatziiri ikaratakeri 11 iriyotaanejapatotaiyani, itsipayetakari ikaratapiintaiyini.34 Ikantaiyini: “Omaperora jañagai Avinkatharite.Tema joñaakaari Simón.” 35 Ipoña ikamantantapaakeroirirori okaratzi avishimotakeriri avotsiki, tsika okantajiyotantaariri ipaasoonkeventapairo tanta.

Jesús joñaakari iriyotaane(Mt. 28.16-20; Mr. 16.14-18; Jn. 20.19-23)

LUCAS 24:36 113 LUCAS 24:4936 Ikinkithavaiminthaitzi iriyotaane, osatekapaaka

Jesús, jovethatapaakari ikantziri: “Pisaikaita kameetha.”37 Iniroite itharovaiyanakeni, iñaajaantake iri shiretsiñaanatziriri. 38 Ipoña ikantanakeri eejatzi: “¿Opaitamapitharovantari? ¿Opaitama pikisoshireventantanari?39 Pamenenaro nako, eejatzi noitzi, naakatake.Pimpampitena, pokityaana. Tema aparoni shiretsite ontzime ivatha, te ontzime eejatzi itonki. Iroomanaaka tzimatsi.” 40 Ikantakerira, joñaakimaitari irakoeejatzi iitzi. 41 Okantakaakari itharomentanaka teimpampithashiretya aña iriivetaka Jesús. Eekerojosampitanakitziiri, ikantziri: “¿Tsimatsima oyaari?”42 Ari ipaitakeri tzimakaantatsiri shima itsipataitakeneriiyaaki pitsi. 43 Jaavakeri Jesús, jiñaakeri ikaratziiriyotaane jovakari.

44 Ari ikantzi: “Irootakera nokantzitakamiri eenironotsipayetami. Ontzimatye omonkarayetya okaratzijosankinatakoyetakenari Moisés-ni, kamantantaneriite,ipoña salmos.” 45 Ikemathatakaakeri Jesús okaratziosankinatakoyetainchari. 46 Ikantziri: “Irootakejosankinayeetakeri. Ontzimatye inkemaantsitakaityaariCristo, iro avisavetakya mava kitaite aritake irañagai.47 Ontzimatyeera iriñaaventaitero novairo maaronikipatsiki, ari iretaitanakyaaro Jerusalén-ki. Ari onkantyairovashaantantaityaarori kaariperori jantayeetziri,impeyakoyeetairi eejatzi. 48 Eerokatake ñaayeteroneiroka. 49 Ari piñaakero notyaantemiro okaratziishinetaakemiri Ashitanari. Arira pisaikaiyavakenijaka Jerusalén-ki, irojatzi ishintsitakaantakyaamiripoñaachaneri inkiteki.”

Jovajenokaitakaanakari Jesús inkiteki(Mr. 16.19-20)

LUCAS 24:50 114 LUCAS 24:5350 Ipoña Jesús jaanakeri iriyotaaneete janta Betania-ki.

Ari itzinaavakotanaka, itasonkaventanairi. 51 Ikanta ita-sonkaventakeri, jomapokashita jovajenokaitakaanakariinkiteki. 52 Ikanta iñaapinkathaiyanakeri iriyotaane.Piyeeyaani Jerusalén-ki, iniroite ikimoshiretaiyanake.53 Ari ikantaitanakitya ithamentaventanaari Pava jantatasorentsipankoki. Ari onkantyaari.

115KAMEETHARI ÑAANTSI: Iñaaventaitzirira Avinkatharite

JesucristoThe New Testament in the Pichis Ashéninka language of PeruEl Nuevo Testamento in la Pichis Ashéninka lingua de Peru

copyright © 2008 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: Ashéninka, PichisTranslation by: Wycliffe Bible Translators

Copyright Information© 2008, Wycliffe Bible Translators, Inc.This translation text ismade available to you under the terms of the Creative CommonsLicense: Attribution-Noncommercial-No Derivative Works. (http:// creativecom-mons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/) In addition, you have permission to port the textto different file formats, as long as you do not change any of the text or punctuationof the Bible.Youmay share, copy, distribute, transmit, and extract portions or quotations from thiswork, provided that you include the above copyright information:

You must give Attribution to the work.You do not sell this work for a profit.You do not make any derivative works that change any of the actual words or

punctuation of the Scriptures.Permissions beyond the scope of this license may be available if you contact us withyour request.

© 2008, Wycliffe Bible Translators, Inc. All rights reseThis translation is made available to you under the terms of the Creative CommonsAttribution-Noncommercial-No Derivatives license 4.0.Youmay share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format,provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures includedwith Scriptures and other documents on this site are licensed just forusewith those Scriptures and documents. For other uses, please contact the respectivecopyright owners.2014-12-03PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 11 Apr 2020 from source files dated 3 Mar2020

116b72f15e8-2b09-5a3e-bcda-702eafc504d4