KANCERI I GJIUT

Gjiri sht nj organ ift, jo plotsishtsimetrik i vendosur n faqen anteriore t toraxit ndrmjet brinjs s tret dhe t shtat, q kufizohet medialisht nga baza e sternumit dhe lateralisht nga vija aksilare e prparme. Gjiri tek meshkujt sht organ rudimental. Morfologjikisht gjiri prbhet nga lkura, indi subkutan, q mbshtjellin, mbi nj struktur ind lidhor (stroma), nj sasi t konsiderueshme indi dhjamor, mes t cilit vendoset pjesa gjndrore e prbr nga 15-20 gjndra t qumshtit t vendosura n mnyr rrezore.

Gjiri vendoset brenda nj kapsule fibroze ndrmjet shtress siprfaqsore dhe t thell t facies siprfaqsore subkutane. Indi lidhor intralobar fiksohet n derm nprmjet septumeve q formojn nj rrjet t shkrift q quhen lagamentet e kuperit. Njsia anatomike e strukturale prbhet nga sistemi gjndror i tipit lobular, ku do lob ndahet n shum acinuse, t pajisur me duktuse intralobulare, q bashkohen pr t formuar duktuset galaktofore t cilat prfundojn dhe hapen n kompleksin e areols mammare dhe t thithit t gjirit.

Furnizimi me gjak arterial i gjirit bhet nga arteria mammare interna dhe nprmjet degve interkostale dhe kolaterale t art. aksilare. Qarkullimi limfatik i gjirit sht nga tre nivele kryesore. 1. Regjioni areolar. 2.Duktuset galaktofore. 3. lobulet gjndrore. Ent limfatike drenojn kryesisht n limfonodulat aksilare. Duhet patur parasysh se pjesa e m e thell e gjirit drenon n limfonodulat aksilare t ans s kundrt. Drenazhi limfatik i gjirit ka rndsi t veant pr njohjen e prhapjes limfonodulare t kancerit t gjirit.

Pr t lehtsuar ekzaminimin objektiv, gjiri ndahet n katr kuadrante te kufizuara ndrmjet dy vijave pingule me njra- tjetrn q kalojn n qndrn e areols, pra kuadranti i siprm, i jashtm, kuadranti i poshtm i jashtm, kuadranti i siprm i brendshm, kuadranti i poshtm i brendshm.

Patologjit e gjirit gjithmon prshkruhen n lidhje me kuadrantet prkatse, p.sh. kuadranti i siprm i jashtm, q prfshin dhe zgjatimin aksilar t gjendrs dhe prmban pjesn m t madhe t indit gjndror, sht pjesa q preket nga m shum se 60% e patologjive inflamatore dhe neoplazike t organit. Gjithsesi kuadrantet e gjirit nuk prbjn njsi t ndara anatomike, por kan vetm vler semiotike.

N lindje gjiri prbhet vetm nga zona areolare, ndrsa pjest e tjera jan krejt t pazhvilluara. Gjat pubertetit shtimi i prodhimit t hormoneve estero-progrestinik, nxit proliferimin si t indit stromal dhe adipoz , ashtu edhe t strukturs gjndrore. Zhvillimi i plot i gjirit ndodh gati dy vjet mbas menarkes, por zhvillimi evolutiv vazhdon deri n moshn 30 vjeare. N moshn 35-40 vjeare fillon involucioni i gjirit me ndryshime histologjike distrofike t epitelit acinar dhe duktal. Mbas moshs 50 vjeare dominon prbrsi fibroadipoz mbi at gjndror dhe indi lidhor shkriftohet duke humbur plotsisht elasticitetin. Zhvillimet e mpasshme moshore t gjirit shoqrohen me zhdukjen e plot t prbrses gjndrore dhe zvendsimit t saj me ind fibroadipoz.

Gjiri ndyshon parametrat morfo-funksional edhe n lidhje me ciklin menstrual dhe gravidancn. Gjat ciklit menstrual gjiri rrit konsistencn dhe sht i dhimbshm, ndrsa gjat gravidancs ndodh hipertrofia funksionale mammare. Njohja e ndryshimeve fiziologjike t lidhura me moshn dhe aktivitetin hormonal sht shum e rndsishme pr ekzaminimin e plot t gjirit dhe vlersimin e sakt t ndryshimeve t gjetura.

Anamneza n smundjet e gjiritGjat marrjes s anamnezs mjeku duhet t evidentoj pr t gjitha shenjat dhe simptomat e pacientes, kohn e shfaqjes, zgjatjen, evoluimin dhe lidhjen me gjndje t caktuara fiziologjike (cikli menstrual, gravidanca, ushqyerja me gji, menopauza). Simptoma m e shpesht sht dhimbja.

Ekzaminimi objektiv i gjiritsht mir t bhet mbas prfundimit t ciklit menstrual. Ekzaminimi t kryhet n ambjent t ngroht, t ndriuar mir dhe duke respektuar etikn e komunikimit mjeksor.

Inspeksioni i gjiritPr kt duhet q pacientja t jet e zhveshur nga mesi e lart, n kmb ose ulur. Ka shum rndsi sepse prbn fazn e par t ekzaminimit. Gjat kontrollit do t shikohet:

a.Forma gjinjve (zakonisht jan simetrik)b.Lkura e gjinjve (sht ngjyr roz dhe qarkullimi venoz siprfaqsor duhet t duket paksa). Retraksioni lkurs sht shnj e infiltrimit t nj procesi tumoral. Shenj tjetr e lkurs sht eritema, q flet pr procese inflamatore t gjirit (mastit akut, flegmona)

Inspeksioni i gjiritc.Sekrecione spontane mono ose bilaterale. sht e rndsishme t saktsohet kohzgjatja e ksaj shenje. Kur sekrecionet vazhdojn prej vitesh mundsia sht pr shkaqe beninje. Kur sekrecionet jan hemoragjike flasin pr prezencn e tumoreve.

Palpacioni i gjirit Palpacioni i gjirit prbn fazn e dyt t ekzaminimit objektiv dhe ka si qllim t verifikoj dhe saktsoj t dhnat e mbledhura nga inspeksioni. Fillimisht vlersohen kuadrantet e siprme. Palpacioni bhet me pllmbn e dors dhe veanrisht me mollzat e gishtave pr t vlersuar ndryshimet e mundshme t indeve mamare. Faza e rndsishme e palpacionit sht krkimi i lezioneve t mundshme nodulare. Sigurisht kur preket nj nodus shikohen dhe kufijt e tij. Noduset beninj kan kufij t rregullt, ndrsa e kundrta ndodh me noduset malinj.

Palpacioni i gjirit N kuadrin e parandalimit t kancerit t gjirit ka rndsi t veant vetekzaminimi i gjirit dhe kjo duhet t bhet rregullisht mbas prfundimit t ciklit menstrual. Ekzaminimi fizik i gjirit duhet plotsuar nga ekzaminimi imazheriko-instrumental. Ekzaminimi imazherik ndahet n ekzaminime jo invazive dhe invazive.

Ekzaminimi jo invaziv ekografia. Ekografia sot ka rolin kryesor ne diagnozn e smundjeve kirurgjikale t gjirit. Ekografia realizon imazhe morfologjike t sakta t gjirit dhe dallon pranin e tumoreve. Ekzaminimet invazive jan mamografia, biopsia. Mamografia sht ekzaminim radiologjik i gjirit nprmjet rrezeve X.

Smundjet e gjirit Mastiti akut sht infeksion i gjendrs s qumshtit. Smundja prek grat n periudhn e laktacionit, kryesisht n ditt dhe javt e para pas lindjes. Etiopatogjeneza shkaktari m i shpesht i mastitit sht stafilokoku, por edhe streptokoku, pneumokoku etj. mund t shkaktojn mastit akut. Pr zhvillimin e mastitit akut krahas shkaktarit mikrobik, nevojiten edhe disa faktor t tjer ndihmues, ndr t cilt m i rndsishmi sht staza e qumshtit n gjndrn mammare. Kjo sht arsyeja kryesore q mastiti vrehet n periudhn e lehonis, kur sasia e qumshtit t prodhuar nga gjndrat sht e madhe, ndrsa forca thithse e fmijs sht ende e vogl.

Etiopatogjeneza Po ashtu anomalit e papils, t cilat pengojn zbrazjene e gjendrs mammare ndihmojn n shfaqjen e mastitit. Port hyrje e infeksionit zakonisht jan fisurat e thithit t gjirit. Rrugt e prhapjes s infeksionit n brendsi t gjirit jan t ndryshme. Rruga kryesore jan kanalet e qumshtit, e cila shpjegon lokalizimin lobular t procesit inflamator. Rruga tjetr e futjes s infeksionit sht forma e thithit, prej nga mikroorganizmat me rrug limfogjene realizojn prhapjen e infeksionit n indin mammar.

Anatomia patologjike Anatomia patologjike procesi inflamator prek parenkimn e gjendrs mamare, q intereson nj ose disa lobule, zakonisht fqinje, por nuk prjashtohet mundsia e prekjes s lobuleve t veanta, t cilat jan t vendosur n largsi. Kur procesi inflamator prparon, ai kalon kufijt e parenkims, deprton n indin subkutan, pastaj n lkur duke u fistulizuar. Ndryshimet morfologjike n gjendr kalojn n fazat e ndryshme t inflamacionit, por shpesh her kjo varet nga ndrhyrjet terapeutike. Kur nuk mjekohen q n fazat e hershme, infiltratet inflamatore absedohen.

Klinika Klinika e mastitit akut varet nga faza e smundjes. N fazat e hershme kur n aspektin morfologjik kemi t bjm me inflamacion seroz, klinikisht vrehet nj zmadhim i moderuar i gjendrs, e cila bhet e dhimbshme. Si dhimbja ashtu dhe zmadhimi i gjirit mund t jen t lokalizuara ose t prhapura sipas vendosjes s inflamacionit.

Klinika Kur inflamacioni prparon, vrehet zmadhim i mtejshm i gjendrs, ndonjher jo i njtrajtshm, lkura n siprfaqe skuqet, ndrsa n palpim preket nj infiltrat i dhimbshm me madhsi t ndryshme. Venat n siprfaqe t gjendrs mund t zgjerohen. Shenjat lokale t mastitit shoqrohen edhe m dukurit e interesimit t prgjithshm, q shfaqet me temperatur t lart 39-40oC. infiltrati inflamator abscedohet duke formuar nj apo disa abscese.

Klinika Kur ato jan t vendosura n siprfaqe t gjendrs ose kur kan prmasa t mdha, mund t shfaqin simptomn e fluktuacionit. N absceset intra mamare jo gjithmon arrihet t prcaktohet flukturimi i abscesit, sepse dhimbja dhe tendosja e gjendrs mamare e pengojn kt

KlinikaN rast se e smura nuk mjekohet, procesi inflamator prparon, n t prfshihet jo vetm indi parenkimatoz por edhe indi lidhor e subkutan. Zhvillohet flegmona e gjendrs mamare, q karakterizohet me prfshirjen n inflamacion t t gjith gjndrs mamare (panmastitis). N kt rast shenjat e intoksikimit t prgjithshm jan shum t shprehura.

Diagnoza Kjo nuk paraqet vshtirsi. Shenjat lokale t inflamacionit e lehtsojn vnien e diagnozs. Problem q krkon vmendje sht dallimi i nj retensioni t thjesht t qumshtit nga mastiti i vrtet n fazat fillestare t tij. Pr kt ndihmon zhdukja e dhimbjes dhe e tendosjes s gjirit pas zbrazjes s tij. Megjithat duhet patur parasysh se retencioni i qumshtit sht pararends i mastitit.

Trajtimi Kjo varet nga fazat e smundjes. N format fillestare seroze dhe infiltrative bhet mjekimi me antibiotik. Po kshtu bhet zbrazja e gjirit duke prdorur pompat dhe shpesh her precesi inflamator ndrpritet. Kur inflamacioni ka hyr n fazn e abscedimit me fluktuacion lokal dhe interesim t gjendjes s prgjithshme, rruga kryesore e mjekimit sht drenimi i abscesit mbasi sht konfirmuar prezenca e tij me an t punksionit. Disa parime q jan t rndsishme n trajtimin e masitit jan:

Trajtimi N radh t par drenimi i abscesit duhet t bhet me anestezi lokale ose t prgjithshme n varsi t gjendjes.Incizioni n gjendr bhet n drejtim radial q t mos dmtohen kanalzat e qumshtit.Incizioni bhet larg papils Incizioni duhet t ket prmasa t mjaftueshme pr ta kontrolluar mir kavitetin. Krahas drenimit vazhdohet edhe trajtimi me antibiotik, perfuzione dhe antipiretik.Profilaksia parandalimi i stazs s qumshtit dhe mjekimi i fisurave dhe ragadeve.

Kanceri i gjirit Epidemiologjia Kanceri i gjirit paraqet nj nga format m t shpeshta t tumoreve malinj q prbn shkakun kryesor t vdekjeve pr femrat e moshs 30 vje. Kanceri i gjirit sht shum i rrall nn moshn 20 vje, shpeshtsia e tij rritet mbi moshn 40 vje dhe arrin kulmin n grup moshn 50-55 vje. Kanceri i gjirit prek m shum femrat e shtresave t larta social-ekonomike t shoqris dhe haset shpesh n popullatn qytetare sesa n at fsjhatare. Kanceri i gjirit prek shum rrall dhe meshkujt n masn 1-6%.

Faktort e riskutFaktort e riskut Kta faktor lidhen me ekspozimin e indit epitelial t gjirit ndaj hormoneve estrogjene dhe prolaktins duke u kategoriazuar si m posht:Veorit e jets menstruale dhe riprodhuese. Studimet kan treguar se femrat me fillim t hershm t menstruacioneve dhe me menopauz t vonshme, pa fmij dhe me lindjen e par mbi moshn 35 vje, kan rrezik m t lart se femrat e tjera pr t zhvilluar kancer t gjirit. Rol mbrojts ndaj kancerit t gjirit luajn lindja e par nn moshn 20 vje dhe lindjet e shumta.

Faktort e riskutSmundjet e gjirit. Displazia mamare, kanceri i gjirit dhe kanceret n orgabnet e tjera (kolon, uterus) shoqrohen me rritjen e mundsis t zhvillimit t kancerit t gjirit.Trashgimia. Prekja nga kanceri i gjirit sht m e mundshme kur nga kanceri i gjirit kan vuajtur nna ose motra.Dieta e pasur me yndyrna rrit nivelin e hormoneve estrogjenik n gjak.Rrezatimi i prsritur i gjirit pr qllime mjekimi ose qllime diagnostike.

Anatomia patologjikeKanceri i gjirit e merr origjinn nga epiteli i cili vesh duktuset dhe lobulet galaktofor. Makroskopikisht kanceri i gjirit prhapet me an t rrugs percontumitatem n strukturat fqinje, n lkur, fascie, muskujt pektoral dhe n paretin torakal. Prhapja e mtejshme bhet me rrug limfogjene n limfonodulat aksilare, t cilat prbjn rrugn kryesore t drenazhit limfatik t gjirit, si dhe n limfonodulat mamare interne. Metastazat e largta prekin m shpesh pulmonet, pleurn, sistemin kockor dhe heparin.

KlinikaKanceri i gjirit zhvillohet n tre forma kryesore klinike t cilat kan veorit e tyre klinike dhe prognostike. Kto forma jan: Kanceri i tipit nodular, kanceri i tipit inflamator dhe ai i tipit Paget.

Kanceri i tipit nodular Ky takohet n 95% t rasteve. Tumori e merr zanafilln nga kuadrati i siprm i jashtm. Tumori sht i fort me siprfaqe t rregullt, me kufij jo te qart dhe me lvizshmri t kufizuar ndaj indeve t thella dhe pa dhimbje n prekje. Prania e tumorit shoqrohet me ndryshim t morfologjis s gjirit i cili qndron m lart sesa gjiri i shndosh.

Kanceri i tipit nodular Shpesh tumori shoqrohet me retraksion t lkurs mbi tumor, fiksim t saj dhe m von me ulerime dhe hemoragji t her pashershme. Jo rrall hasen edhe noduse satelit t cilt infiltrojn jo vetm lkurn mbi tumor por edhe n largsi. Rrafshimi dhe zhvendosja e thithit t gjirit nga pozicioni normal jan dukuri t hershme dhe shum specifike pr kancerin e gjirit.

Kanceri i tipit inflamator sht form relativisht e rrall e cila haset n 1-4% t rasteve dhe karakterizohet nga zhvillimi i shpejt dhe malinjiteti i shprehur. Shenjat dalluese t tij jan: zmadhimi dhe forcimi difuz i gjirit, edema (simptoma e lkurs s portokallit), limfadenopati aksilare. Prekja e njkohshme e t dy gjijve dhe metastazimi n distanc ndodhin n kt lloj kanceri m shpesh sesa tipat e tjer.

Kanceri i tipit Paget Edhe ky lloj kanceri haset n 1-3% t rasteve. Shenjat e para t tij shfaqen n lkurn e thithit e cila trashet, luspzohet dhe skuqet ose bhet si plag, ngjason me ekzemn. Ecuria e ksaj forme sht e ngadalshme dhe metastazimi n distanc sht i rrall, n fazn kur tumori sht n fazn kutaneale. N momentin q shfaqet tumori, kanceri Paget fiton po at agresivitet si kanceri nodular.

DiagnozaVendoset me an t; ekzaminimit klinik, ekografis, mamografis, skanerit, dhe diagnozn prfundimtare e prcakton biopsia.

Tumoret beninjTumoret beninj fibroadenoma, cistet, papilomat intraduktale. Fibroadenoma prbn 80% t moshs 25 vje. N prekje sht nodus i fort, i kufizuar mir, i lvizshm, i padhimbshm. Nn ndikimin e hormoneve gjat barrs mund tzmadhohet.

TrajtimiTrajtimi pr trajtimin e kancerit t gjirit prdoret kirurgjia, rrezatimi, kimioterapia dhe hormonterapia. Kirurgjia dhe rrezatimi prdoren pr trajtimin e tumorit parsor dhe t adenopative regionale, ndrsa kimioterapia dhe hormonterapia prdoren pr trajtimin e metastazave.

KirurgjiaKirurgjia synon t heq tumorin primar n kufij t shndosh bashk me nyjet limfatike regionale. Pr kt qllim prdoren teknika t ndryshme kirurgjikale t cilat bjn heqjen n bllok t gjirit, t muskujve pektoral, si edhe limfonodulat dhe indin dhjamor t aksils. Mund t prdoren intervente m ekonomike, p.sh. n tumoret e vegjl bhet vetm tumorektomia e shoqruar me rrezatimin e gjirit.

Rrezatimi ka pr qllim shkatrrimin e tumorit primar dhe t limfonodulave regionale ose prdoret pr sterilizimin e fushs operatore pas kirurgjis.Hormonterapia eliminon stimulimin estrogjenik t tumorit duke prdorur preparate antiestrogjenik dhe e bn m t ndjeshm tumorin ndaj kimio dhe radioterapis.Kimioterapia prdoret pr shkatrimin e metastazave t largta dhe zakonisht prdoret e kombinuar. Sot prdoret gjithmon e m shum mjekimi i kombinuar i kirurgjis me kimioterapi dhe rrezatim.

Kujdesi infermieror Infermieri nxjerr se far di pacienti dhe se far ai do t njoh rreth trajtimit t rekomanduar (si kimioterapi, rrezatim, ndrhyrje kirurgjikale). Informacioni paraqitet sipas nivelit t tij t t kuptuarit dhe kur ai sht i relaksuar, ska dhimbje dhe nuk sht i shqetsuar nga vizitort. Nj person sht i gatshm pr t msuar kur sht n gjendje t mir si nga ana fizike dhe ajo emocionale.qllimi madhor pr pacienten prfshin lehtsimin e dhimbjes dhe diskonfortit, zvoglimin e ankthit dhe mungesn e prsritjes si dhe proeset e vetkujdesit pas daljes nga spitali, shmangien e infeksionit pr shrim t mir t plags.