Kapakresmi:

19Mayıs1854tarihindeVarnaLimanı‘ndaŞahperadlıgemininsalonundastratejitartışması.İngilizordusukomutanıLordReglan,FransızOrdusukomutanıMareşalSt.Arnaud,OsmanlıkomutanlarıÖmerPaşa,RızaPaşa,MehmetPaşaveAdnanBeyilebirlikte.

KASTAŞYAYINLARISTRATEJİÜZERİNEİNCELEMEDİZİSİ

KurtuluşSavaşımızdamuharipolarakİstiklalMadalyasıalandedelerimEthemAkadileSalimİlter’inanısına

Sunuş

1992yılındayayınlanmışolan“20.YüzyılSavaşları”ve1995yılındayayınlanmışolan“OsmanlıarınStratejikSorunları”adlıkitaplardastratejikonusunakısacadeğinmişvebazıkonularıayrıntılarıanlatmayısonrayabırakmıştık.Bunlardanbirincisistratejiileilgiliyaklaşımlaradahagenişbirbakışsağlamayıamaçlayanbukitaptakinotlardır.İkincisiisesavaştarihininanahatlarınıiçeren;hemkonuyudahauzaktarihlerden,Büyükİskender’dengünümüzegetiren,hemde20.yüzyılsavaşlarınıağırlıklastratejibakışaçısındantekrarsüzgeçtengeçirenbirçalışmaolacaktır.Elinizdekikitaptadeğinilmişolankonularınkarşılığıolantarihiolaylara,yakındayayınlanmasıplanlanansözkonusuikincikitaptaağırlıkverilmiştir.ÖrneğinBüyükFrederickveyaNapoleon’unstratejikdüşünceleribukitaptabazıörnekleriyleaçıklanmaktadır.Ancakdiplomasivesavaşuygulamalarıağırlıkladiğerkitaptayeralmaktadır.Kezaönemlisavaşlardakistratejikharekatlailgilisorunlarvesavaşprensiplerininseferlereuygulamalarıdadahaçokdiğerkitabınkonusudur.Kısacası,elinizdekikitapdahaçokstratejidüşüncesiveyastratejinindüşünülmesiyleilgilidir.

Toplamonyedibölümiçerisindetoplananbukitaptakiyazılarıbirbiriniizleyenmakalelergibidüşünmekmümkündür.Bunlarkalemealınırkenşematikbirplanizlenmemiştir.Stratejitümdisiplinleriiçeren,sonderecegenelbirbilgiveuygulamaalanıdır.Kuşkusuzkibunlarpekçokşekildesınıflandırılabilir.Ancakbizböylebiryolagitmedik.Kaldıkikonuyubütünüylekapsamakgibibirhedefimizdeyokturvebu,konunundoğasıitibariyleesasenolanaklıdeğildir.Amacımızstratejikonularındadüşünenlerinkonuyabaşkaaçılardandabakmalarınayardımcıolmaktanibarettir.

BuaradasonyıllardastratejiyleilgiliyayınlarınartmasınıveözellikledeClausewitzileSun-Tzu’nuneksiksizolarakTürkçebasılmalarınıbüyükbirmemnuniyetlekarşıladık.Herkonununöğrencisiiçin,oalanınklasiklerinitammetinolarakokumanınşartolduğunainanıyoruz.AdamSmith’iokumayaniktisatçıolamayacağıgibi,uzunbirlisteninyanısıra,sözkonusuikikitabıokumayankişidestratejikonusundayetkinaddedilemez.Buzahmetegirmektenkaçınarakikincikaynaklardanözetbilgilereyönelmeninhiçbirmükafatıyoktur.Çağımızdayaygınlaşanyüzeyselbilgianlayışınakarşıdirenmekiçinsayılamayacakkadarçoknedenimizvardır.

Giriş“insanzihni…kendisinidüzenlibirşemanınparçasıolarakhissetmek

ister”

CarlvonClausevvitz

Stratejibirkazanmaoyunudurvebunedenledoğrudüşünmeyigerektirir.Buyönüyle,doğrudüşünmeninyollarınıarayanfelsefevematematikileilgilidir.Diğeryanıylaisehukuk,tarih,ekonomi,sosyoloji,antropolojigibitoplumuelealandisiplinlerinhepsindenyararlanmakzorundadır.Böylebakıldığızamanbuna,çeşitlidisiplinlerdendahafazlayararlanarakyapılanpolitikademekmümkündürki,diplomasiveaskeripolitikadabunadahildir.‘

Nevarkidoğrudanbahsettiğimizzamanişlerkarmaşıklaşmaktadır.“Gerçekhayat”dediğimizalandaproblemlerin“doğru”çözümlerinesınırkoymakhiçdekolaydeğildir.Kaldıki,“doğruçözümlerin”neolduğukonusuaçıktaolduğugibi,şayetvariselerbunlarınbulunacağının,bulunduğutaktirdedeuygulanacağınınhiçbirgarantisiyoktur.Bununbirbaşkayönü,politikanınveuygulanmaihtimaliolanherhangibiryönetimrejimininhiçbirzaman“bilimsel”olamayacağıdır.Esasensosyalolgularınsüreçlerhalindeolmalarıdabunlarınkalıplaşmışyaklaşımlariçerisindeincelenmeleriniolanaksızkılar.Ancakbunarağmeninsanlarbualanlardagayretgösterir,çünkübukonulardaeğitilmişolanlarınürettikleriçözümlerinbaşarılıolmaihtimaliçokdahayüksektir.

Stratejiileşiddetibirarayagetirdiğimizzamankonulardahadagrifthalegelmektedirçünküşiddetdiğertoplumsalolaylarınhiçdeğilsebirkısmındandahafazlakarmaşıklaşıyorgibigörünmektedir.Clausewitz’inyukarıdabelirttiğimizönermesineyazıkkiancakinsanlarınbazışeyleregözlerinikapatmasıylamümkünolabilir.İnsanlailgilihususlaranüfuzettikçebunlarınşemalarasığdırılmasınınmümkünolmadığını,hayatıntümünükapsayanbirşemanınisehemimkansızhemdeanlamsızolduğunuanlıyoruz.

Şiddetinsanlıktarihininenyaygınvebelirleyiciolayıdır.İnsanlığındahaeskiaşamalarındasavaşbütünklanınveyakabileninkatıldığıtopyekünbirolaydı.Yinetarihboyuncaistilayauğramışhalklarıntopyekündirenişgöstermelerinesıkçarastlanır.Yakınçağlardaisesavaşdahaçoksınırlarda,cephelereuğurlananordularınyaptığıbirşeydi.Nevarki20.yüzyılbunuyinetopyekünhalegetirdi.BirinciDünyaSavaşı’ndasavaşkayıplarınınsadece%5’isivillerdenoluşuyordu.İkinciDünyaSavaşı’ndabuoran%48’eçıktı.1990’lardakibazısavaşlardaisesivillerkayıpların%95’inioluşturmayabaşladılar.Bununnedenisavaşıntabiatındakideğişikliktir.Bu,teknolojiden,uzunmenzillitoplardanvehavabombardımanındanibaretdeğildir.Savaş

artıkcephededeğilülkenintümsathındayapılmaktadır.Jenosit,çaprazateştekalmak,mayınlar,hastalıklar,biyolojik.savaş,kirleticikimyasallar,düşükyoğunlukluuranyum,rehineler,mülteciliğinkötükoşulları,açlık,ideolojikdüşmanlıknedeniyleyapılanöldürmeler,fanatizmvs.savaşlarıçokdahakirlibirişhalinegetirmiş,üstelikbu,savaşıdüzenleyenkurallarınartmasınarağmengerçekleşmiştir.Amatarihindahaeskiçağlarındandasivillerintopyekünimhasıkonusundabirçokörnekbulmakmümkündür.

İnsanhenüzkendisiniyeterincetanımamaktadır.İnsanıinceleyentümbilimdallarıhenüzemeklemeçağındaolupbulgularıveyayöntemlerikonusundafikirbirliğiyoktur.Bizbukarmaşıklıkyumağıiçerisindenbirkısmınıçekipbundananlamlısonuçlarçıkarmayaçalışıyoruz.ÖzellikletarihebakaraksonuçüretmekdahadarisklidirçünküJenkins’insöylediğigibigeçmişiletarihbirbirlerindenfarklışeylerdir.Geçmişolupbitmiştirvetarihinsanlarınondançıkarttıklarıbirşeydir.Dolayısıylageçmiştenyapılantümaktarmalardolaylıdırveaktaranlarınzihinlerindebirçokkezseçme,abartma,vurgulama,basitleştirme,kısaltma,kasıtlıveyakasıtsızdeğiştirmedengeçerekfarklılaşmıştır.Olupbitenolaylarınçoğuebediyenkaybolmuşturvebizparçalarıbütünleştirereksonuçüretmeyeçalışırız.Yanigeçmişbizimiçinkendisorunlarımızagöreşekillendirdiğimizbirmalzemedir;hernekadarbuşekillendirmeninbazısınırlarıolduğukabuledilsede.Veşunudailaveetmekyerindeolurki,buhemkaçınılmazdır,hemdeherzamansaltfaydacıbirnedenebağlıdeğildir.Kimizamanolaylarabiranlamatfetmeisteğindendekaynaklanabilir.Bu,insanlarakimlik,haklılıkveamaçduygusuverenbirşeydir.

Tümsorunlarınarağmen,çalışmalarımızesasolaraktarihimesnetalmaktadırçünküelimizdebaşkamalzemeyoktur,işimizeyarayacakdüşüncebirikiminekatkıdabulunmakvemevcutlarısüzgeçtengeçirerekyararlanmakiçinyolaçıkmaktanbaşkabirçaremizolmadığıgibi,bunuyapmaktanherhalükardakorkmamalıyız.Hatayapmaktankorkanlarhiçbirsonucaulaşamazlar.

Tarihveözellikleaskeritarihinsorunlarıüzerindeduracağız.Ancakburadahatırlatmakistediğimizbirkonu,günümüzünbazısorunlarınınsononyılın,elliyılınveyayüzelliyılındeğil,enazındansonbinyılınsorunlarıolduğudur.SorunlarşekildeğiştirmişveyeniboyutlarkazanmıştırfakatHaçlıseferlerisırasındakiBatıAsyailegünümüzarasındanekadarçokbağlantıkurulabileceğinibirdüşünün.

Strateji

(Genelolarakstratejivebazıtanımlar)

“Düşünmeçoğuzamanönyargılarınyenidendüzenlenmesindenibarettir”.(Anonim)

Stratejibellibiramacaulaşmakiçinkullanılanyollarolaraktanımlanabilir.Amaçlarlaaraçlararasındakidengeninkurulmasışeklindekibirifadeninkullanılmasıdamümkünveyararlıdır.Herzamanfarklıtanımlarlakarşılaşmaktayız.Stratejikdüşüncetemeldepragmatikveuygulamalaraaitbiralanolduğundan,elealınankonuçerçevesindeamacauygunfarklıtanımlamalarpekalayapılabilir.Yeterkikonununhangiçerçevede,nasılbirbağlamiçerisindekullanıldığınınetbirşekildeaçıklayalım.

Farklıkonular,farklıdüzeylervefarklıdurumlariçinçoksayıdadeğişikstratejitanımıvardır.(Örneğingenelstrateji,yüksekstrateji,ulusalstrateji,politikstrateji,dolaylıstrateji,savunmastratejisi,denizstratejisivs.)Herdeğişikdurumauygulanabilecekbirstratejiformülasyonubulmakmümkündeğildir.Herdöneminkoşullarınınyanısırabenzerdurumlardabilegenelkoşullarınyanısırakişilikler,beklentilerveolayınkurgusunuoluşturandiğerunsurlarfarklıdır.Stratejiçokgenişbirincelemealanıdır,çünküdüşünmemizeyardımcıolur.Ancakhiçbirzamandoğrudüşünceninformülünüveremezçünküböylebirformülyoktur.Tıpkıherdurumauyanbirstratejiolamayacağıgibi.Keza“doğru”kavramıbirçokönkabuller,değersistemlerivebunlarauyumlailgilikarmaşıkilişkibiçimleriniiçerir,vetümbunlarsüreklideğişmektedir.

Hedef,hangiaçıdanbakarsakbakalımstratejiiçinanahtarkavramdır.Stratejikelimesineanlamınıverenesasunsurdabudurvekonuylailgiliincelemelerinolmazsaolmazıdır.Zatenhedef(amaç)olmazsastratejidensözetmeninanlamıyoktur.

Diğeryandanhedef,stratejiiçinverilibirşeyolarakgörülemez.Bizzathedefinkendisidebunaulaşmakiçingeliştirilenstratejilerkadarönemleelealınmasıbirunsurdur.Geçerlistratejileredayanmayanhedeflereldeedilemeyeceğigibi,bellikıstaslaragöretutarlıolmayanhedefleredehiçbirstratejiyleulaşılamaz.İnsanlarınbeyhudeveyagerçekçiolmayanhedefleriçinuğraşmalarısondereceolağanvesıkgörülenbirolaydır.Oysaiyihedefleriçinkötüveyatutarsızstratejilergetirildiğiveyaherhangibirstratejigeliştirilmeden,strateji“varmışgibi”yapıldığıdaçoksıkgörülür.Buradastratejiyitekrarpolitikailebağlayabilirvebununbiraltbaşlığıolarakdagörebiliriz.Bukonuyadöneceğiz.

Buradahemenbelirtelimki,bukitaptainceleyeceğimizkonularağırlıkladevletlerdüzeyindehedeflerineldeedilmesiyleilgilipolitikveaskeristratejilerdir.Bunabirölçüdeciddiörgütlügüçleridekatabiliriz.Ancakgünümüzdeherdüzeydekurumlarınstratejilerinden,hattabunların(planlama,tanıtım,araştırmavs.gibi)altstratejilerindensözedilebilmektedir.Kuşkusuzbunlardastratejiyibellihedeflereulaşmanınyollarıolarakgörmektedirler.Ancakstratejininkimizamanyanlışolarakplanlamaveprogramlamaişleriyleeşanlamlıolarakkullanıldığıgörülmektedir.Bunlarstratejiyleilgiliamabununlaaynıolmayanişlerdir.Herhalükardastratejininbuşekildekiçokgenişkullanımlarıartıkyerleşmişolmaklabirlikte,bukitabınilgialanınındışındadır.

Konumuzağırlıkladevletlerinpolitikalarıylasınırlanmışoluncabunungüzergahımızınçizilmesinibasitleştireceğinisanmamalıyız.Çünküdevletlerdehemkendilerinioluşturan,hemdekendilerindenbağımsızolançoksayıdakurumunbileşkesidirler.Yollarkarmaşıktırveençokkarşılaşılandurumkestirmeyolararkenneolduğunubileanlamadankaybolupgitmektir.Ancaktarihgibi,çokproblemliolsadabirpusulamızvar.Bununçokihtiyatlaelealınmasıgerektiğinihatırlatmayagerekyok,çünküburasıyanlışderslerçıkartılmayaçokelverişlibirzemindir.Tarihbizebilgininyanısırabazıbakışaçılarıilhamedebilir.Elimizdekiproblemlerinkökenlerinivegelişmeçizgilerinideverebilir.Ancakdoğrudanvehazırdersleraramakbeyhudeveyatehlikelidir.Herdöneminkültüreliklimifarklıdır.Bunedenletarihdaimayenidenveyenidenyazılacakveyeniistekleregerekçelerolacakbirmalzemedir.Herışıktafarklıgörüntüverir.Tarihvestratejikonusununsorunlarınıileridekibölümlerebırakarakstratejininkendisinedönelim.

Bizimkısatanımımızagöre,stratejigüçveyagüçkullanmatehdidiylevebaşkaunsurlarındesteğiylepolitikhedeflerineldeedilmesiolup,güçunsurlarınınhazırlanmasınıdaiçerir.Ancakbaşkatanımlardabulabiliriz.ÖrneğinClausewitzstratejiyiçoğukezsavaşamaçlarınıneldeedilmesiiçinmuharebelerinkullanılmasıveyabununtehdidiolaraktanımlamaklabirlikte,elealınankonuyagöredeğişikanlamlardakullanmaktançekinmemiştir.Stratejiyisavaşınmuharebelerineamaçvedevamlılıksağlayanpolitikliderliğinürettiğibirşeyolarakgörmüştür.Moltkeisestratejiyiamacaulaşmakiçinenuygunyollardan(çarelerden)oluşanbirsistemolarakelealmıştır.GörüldüğügibiClauşewitzveMoltkestratejiyitanımlamaktançok,stratejiyenasılbaktıklarınıifadeetmişlerdir.DiğeryandanörneğinaskerliktarihiyleyalandanilgiliolanlarıniyitanıdığıJoministratejiyiharitaüzerindesavaşıçözerektümharekatalanlarınıanlamasanatıolarakdarbirtanımasokmayaçalışmıştır.OsmanlIlardastratejiyiböyleanlaşılmayadahayakın

olan“sevkülceyş”terimiyleifadeederlerdi.

Öyleveyaböyle,stratejikdüşüncepragmatiktirveformülleregirmez.Nitekimbizdestratejiyisaltdüşünceplanındadeğilesasolarakuygulamalarıylabirlikteelealacağız.Bunedenletekrarhedeflerkonusunadönmekteyararvardırvebukonuyaverilecekhiçbirönemfazlasayılmamalıdır.Savaşbağlamında,esashedefolandahaiyibirbarışınnasılyapılacağı(veneolduğu)gözdenkaçtığıanda,yaniolaylaretkilibirpolitikkontrolündışınaçıktığızamanstratejininbaşarışansıyoktur.Budurumdasavaşanlamsızbirmutlaklıkkazanabilir.BirinciDünyaSavaşıbununeniyiörneğidirve(belkiABDhariç)savaşıntümtaraflarınayenifelaketlergetirmiştir.LiddelHart“Eğersonrasınıdüşünmedensadecezaferinüzerindeyoğunlaşırsanız,barışiçinçokyorgundüşmüşolabilirsiniz”derkenhiçşüpheyokki1918sonrasınıdüşünüyorveaynışeylerintekraryaşanmamasıkonusundauyarıyordu.(İkinciDünyaSavaşındakigelişmelerbuuyarılarınönemliölçüdekaalealındığınıgösterdi,savaşsonrasıdüzeninyaratılmasıdaha1942yılındaplanlanmayabaşlandı.1944yılındauygulamayageçildi).Buaçıdantutkularınkontrolüvebunlarınaklıbastırmasınınönlenmesiönemliydi.Veişteyinebuaçılardangünümüzdeaskeristratejiulusalstratejiyetabikılınmış,ulusalhedeflerbelirlendiktenvebunauygunkaynaklartahsisedildiktensonraaskeriyetkililerinbugenelstratejiyeuygunaskeristratejikplanlaryapmasıanlayışıkabuledilmiştir;veyaenazındangörünüşteböyledir.

Tutkularamaçlarlaaraçlararasındakidengelerinkurulmasınıönler-kibudastratejiyi(eğervarise)kökündendinamitler.BukonudaClausevvitz’in“birhükümdaryadakomutanındehasınıeniyikanıtlayanşey,nebireksiğini,nedebirfazlasınıyapmadan,savaşıaraçveamaçlarınatambiruygunlukiçindeörgütlemeyibilmesidir”sözünüaktararak,buçokönemligerçeğibirkezdahavurgulayalım.

Amaçkonusununaltınıdefalarcaçizdiktensonraaraçlaradönelim.Amaçlar,araçlarınnasılkullanılacağınıtayineder,yönünübelirleramabizzataraçlarınkendileridestratejibelirler.Clausevvitzbiryerde“enyüksekstratejiaraçlarınstratejisidir”demiştir.(Biryazarıcımbızlayarakonaistediğinizherşeyionaylatabilirsiniz.)Bununlabirliktearaçlarstratejiüzerindegerçektenbelirleyiciolabilir.Hareketkabiliyeti,ateşgücüvezırhtakigelişmelerinyenistratejilereyolaçtığıherkesinmalumudur.Fakatburadabirdenfazlaşeykastediyoruz.Yaniaraçlarhembazıpolitikalarıimkandahilinesokarlar,hemdeçatışmanınbiçiminideğiştirirler.

Savaşinsanilişkilerininözelveçokyaygınbirbiçimidirvetüminsan

faaliyetlerigibiteorizeedilmekistenir.Amanekadaryaygınolursaolsun,belliinsanilişkilerininteorizeedilmesifevkaladeafakiveyayönlendirilmiş,buözellikleriyledefuzuliyadakasıtlılığısırıtançabalarolabilir.Örneğinekonomiveyasosyolojigibiideolojikdisiplinlerdeolguyumaklarıüzerindeokadarçokteoriüretilirkisonuçtabunlar,iyiniyetlibileolsa,konularaaçıklıkgetirmektençokkafakarıştırmayahizmetederhalegelirler.Bilimselolduğuilerisürülenyaklaşımlaryanıttançoksoruüretirvehipotezlerinçokluğuarasındaherkesinanmakistediğinesarılarakentelektüelplandaayaktakalmayaçalışır.(Tabiikiteorivehipotezlerinazlığınıveyaçokluğunuyaklaşımlarınniteliğiiçintekölçüolarakgöremeyiz.)Budisiplinlerikendiuzmanlarınabırakarakaskerlikvepolitikaalanlarınadönersek,bukonudaillateorizasyonagitmedenolgularıanlamagayretinindahayararlıolacağınıkabuletmeliyiz.Buradan,savaşlailgilihiçbirteoriüretilemezgibiuçbirgörüşegitmekgereksizdir.Bupekalayapılabilirveyararlıdaolabilir.Altınıçizmekistediğimizşey,teorilersilsilesinesahipolmakgibibirşeyinesasamaçolmamasıdır,çünkübu,herteorizasyonçabasındaolduğugibiolgularınvebunlararasındakiilişkilerinkalıplarasokulmasıanlamınagelebilir.Buaçıdanteorileredikkatleyaklaşmaktaveteorilerledoktrinveyastratejikyaklaşımgibikavramlarıkarşılaştırmamayaözengöstermeliyiz.

Genelde,herteori,bellibirdönemdegerçeklikolarakgörülenolgularkümesininsadecetekbiryanınıvurgular.Bubakımdaneleştirenveeleyenzihiniçinfikirvericidiramaherşeyisunulduğugibikabuletmeyehazırzihinleriçinuyuşturucubirkolaycılıktır.Teorilerikabulveyaretedilecekdogmalardeğil,birerdüşüncemalzemesiolarakelealırsakdüşünmekkolaylaşır.Mantıkzorlamalarınaveyabağlantısızsıçramalaragerekkalmaz.

Geneldeolgularıtasnifeder,bunlarınarasındakiilişkilerintespitivekategorileresokulmasıyladahipotezlerimizieldeederiz.Bu,problemleriçokfazlaolanbirsüreçtir.Örneğinilkuçağınhavalanmasınınüzerindençeyrekyüzyılbilegeçmedenbirçokhavagücüteorisioluşturulmuş,ancakbirsonrakiçeyrekyüzyılınsavaşpratikleribunlarıngeçersizliğiniispatedivermiştir.-Bunlarıngeçersizolmaları,tamamenanlamsızveyadüşüncesüreçleriaçısındanyararsızolduklarınıgöstermez.Bununlabirlikte,savaşvestratejikonularındageçmişdeneylerinyardımıdiğeralanlaragöredahafazladır.Örneğinyolgöstericisavaşprensipleri.Bunlaryüzyıllardanvebinyıllardansüzülmüşsonderecegeçerliilkelerdir.(Örneğinhedefteısrar,emniyet,sürpriz,yardımlaşma,esneklik,güçtasarrufu,ağırlıkmerkezikurulması,ihtiyatbulundurulmasıvs.gibi.)

Doktrindeyolgöstericilikaçısındanfaydalıbirkavramolarakkullanımagirmiştir.Birdoktrinuygulanmasımümküngörülenprensipvehareket

tarzlarınıntoplamıdıramasadecebunlardanibaretdeğildir.Uygulanabilirlikkıstasıaçısındançağlarınınteknolojileriniveolanaklarınıdagözetmekzorundadırlar.Modernordularındokümanlarındayolgöstericiancakbağlayıcıolmadıklarıvurgulanmakta,tecrübeveteorilerlegelişmişolandüşünceunsurlarıolduklarıifadeedilmektedir.Buçerçevedeaskeri-politikteorileringeçerliliğidedoktrinlerintemellerinioluşturandeğerlendirmelerarasındayeralır.Tümbuunsurlarınelealınmasıylaulaşılandoktrinlermevcutgücünveolanaklarınkullanılmasıiçinbirrehberoluşturur.Stratejidoktrindendahabaşkabiralanınkavramıdır.Doktringücünkullanımını,stratejiisebunaekolarakamacıvurgular.Bunedenlestratejitoplamgücüoluşturanekonomik,psikolojikvb.faktörleridekapsamlıbirşekildeincelemekvebunlarıntopyekünhazırlığınıgözetmekzorundadır.Buaradabazen“konsept”kelimesininde“doktrin”benzeribirşekildekullanıldığıgörülmektedir.Yanibirkuvvetiçinharekatdoktriniveyaharekatkonseptinineşanlamlıolarakkullanıldığınarastlamakmümkündür.Ancakkonseptmodernaskeriliteratürdedahaçokkomutanınsavaşlailgilidüşünceveniyetlerininanahatlarışeklindebiranlamasahiptir.Endoğrusuherkavramiçinkullanıcıyanekastettiğinisormakveyabunudeğerlendirmektir.Ancakdoktrinüzerindebirazdahadurmaktayarargörmekteyiz.

Doktrinkavramımodernsavaşlarıntabiatıylailgilibirkavrayışsistemiolduğuiçin,busavaşlardasilahlıkuvvetlerinkullanımınıylavedolayısıylasavaşahazırlanmasıylailgiligörüşlerideİçerir.Ordukendidoktrinlerinegöresavaşınnasılyapılacağınıkomutanlarınınveastlarınınzihinlerineyerleştirmeyeçalışır.Savaşofansifbiranlayışlamıyürütülecektir,yoksasavunmayamıağırlıkverilecektir.Esnekbiranlayışlafırsatlarındeğerlendirilmesinemiçalışılacaktır,yoksaplanlarhernepahasınaolursaolsunyürütülmeyemiçalışılacaktırvs.Komutanlaraharekateksenlerimiverilecektiryoksagörevleritanımlanıpbunukendibildiklerigibigerçekleştirmelerimiistenecektir.

Doktrinlerinaskerleringözündebirdogmahalinegelipdurumagöreçözümgetirmeyivehertürlüyaratıcıdüşünceyiengellemesiisebunuyapanlariçinfelaketlisonuçlardoğurmuştur.ÖrneğinFransızlarınnepahasınaolursaolsunhücumdoktrini1914ile1916arasındakorkunçkayıplarlaçekilmelerindenbaşkasonuçyaratmamıştı.Piyadeninyeterlisürededüşmansiperlerineulaşamayacağıanlaşıldıktansonradahikitlehalindeilerisürülmesiyüzbinlerceaskerinboşuboşunaölmesinenedenolmuştur.Fransızlarınikisavaşarasındakidönemdegeliştirdikleriyenisavunmadoktrinidebukezzırhlıbirliklerekarşısavaşmakiçinsondereceyetersizkalmıştı.FakatdahadakorkuncuBirinciDünyaSavaşındakiFransız

taktikleriniRuslarınİkinciDünyaSavaşı’ndauzunsürekullanmayadevamederekanlamsızkayıplarvermeleriydi.AmaRusdoktrinidekomutanlarainisiyatifvermediğiiçintemeldebaşarısızbirsistemdi.RuslarancakHitleresneksavunmayıyasakladıktansonraAlmanlarlaeşitkonumagelipdahabaşarılıoldular.

Buradayerigelmişken,stratejinindeğişikdüzeylerdekipolitikalariçinkullanıldığınıbelirlememizgerekir.Şayetbukavramlararasındabirhiyerarşidensözedilebilirse,entepedeulusuntemelhedeflerinigösterenulusalstratejivardır.İkincikademedebunahizmetedenpolitik,diplomatik,askeri,ekonomikvs.stratejilervardır(veyaolmasıgerekir)vebunlarınbütünühemulusalstratejiyibelirler,hemdeonatabidir.Ulusalilişkilerbuçerçevedeoluşturulurvegüçunsurları‘dabunatabiolarakgeliştirilir.Askeristratejininbütünü,ulusunaskerikaynaklarınınhedeflerineldeedilmesiiçinenetkiliveekonomikbiçimdekullanılmasıdır.Eğerkavramlarızorlayacakolursakbununhembirbilim,hemdebirsanatolduğusöylenebilir;fakataynışeyiörneğinpolitikaiçindesöyleyebiliriz.Yanihempolitikanın,hem,deaskerlikalanınınbelliprensipleri,teorilerivedoktrinlerivardıramatamolaraknebilimnedesaltsanatolaraktanımlanabilir.Savaşstratejileriı‘sehazırlanangüçunsurlarınınöncebirbütünolarak,sonradadeğişikcephelerdevesahalarda(kara,hava,deniz)nasılkullanılacağını-doktrinlerçerçevesinde-öngörür.Nihayetmünferitaskerihareketlerinstratejilerivardır.Bizzatmuharebeninnasılyapılacağıisestratejininkonusudeğildir.Butaktiklerleilgilibirkonudur.Stratejidealthedeflerarasındanihaiamacabağlıolarakuyumsağlanmasısonderecegüçbirşeydirveenüstliderliğinçokkararlıbirtutumiçerisindeolmasınıgerektirir.Bununnedeniülkedesiyasigüçsahibigruplarınnihaihedefikendiistedikleriyönedoğruçekmekistemeleriveayrıcadeğişikalanlardakiaskeriliderlerinkaynaklarındahabüyükbirbölümünükendialanlarınaaktarmaısrarlarıdır.Çoğukez,herkesimkendihedeflerinigenelhedeflerinönünegeçirmeeğilimindedir.Diğeryandan,heralandakiaskeriliderleregerekliinisiyatifintanınmamasıdaaksiyöndebirzaafoluşturur.Üstliderliğinesashedeflerigözdenkaçırmadangelişmelerinseyrinikontrolaltındatutmasıvekaynaklarıtahsisederkenesashedefigözdenkaçırmamasıgerekli,fakatpekkolayolmayanbiriştir.

Bunoktadastratejikeylemleredeğinmeninyerigelmişbulunuyor.Stratejikeylemlerhasımgücündengesinibozmaya,onubelirsizlikiçindetutmaya,güçlerinidağıtmayavenihayetonuistemediğikoşullardahareketezorlayanveböylecemücadeleazminikırmayayönelikeylemlerdir.Düşmanınikmalveçekilmeyollarınıntehditaltınaalınması,onunsavunmadüzenininvecephelerininbozulmasınısağlayacakeniyistratejikeylemlerdenbirisidir.Bu

harekatındüşmanınenazdirenişgösterebileceğiyerlerdenyapılmasıvekeza,onunhareketserbestisindenyoksunkılınmasıesastır.Diğeryandanaslayapılmamasıgerekeneylemlerdevardır.Düşmanınbeklediğihattanharekatyapmamak,başarısızolanharekattaısraretmemekveyadüşmangüçlüvehazırlıklıikensavaşınkaderinintekbirhareketebağlanmamasıgibi..

Muradagiderekstratejiningenelsorunlarıbölümündeelealacağımızkonularagirmeyebaşladığımıziçinbölümükapatalım1.Ancakburadastratejikeylemindahaçokoperatifanlamdakullanılanmanevrasözcüğündendahagenişbiranlamİçerdiğinidehatırlatalım.

TarihveStrateji(Geçmişebakmanınbazısorunluyanları)

“Bak,güneşbileboyuneğerbenimsözdizimime”

ŞairKhlebnikov

“Bak,geçmişboyuneğerbenimyorumuma”

TarihçiJenkins

KültürdevrimidönemindePekinOperasınıniki-üçstandartmüsameresindenbiriside“KaplanDağı’nınStratejiyleAlınması”adlıilkelpropagandaeseriydi.GelenekselÇintiyatrosuilekomünistdöneminteksesliliğinibirleştirenbuoyuntarihintozluraflarınaatılmışbulunuyoramastratejiyleilgilibirçokprensibinbundan2500yılönceÇinliyazarSun-TzutarafındanformüleedildiğiniveLiddel-Hart’ın“dolaylıstrateji”yaklaşımınaesinkaynağıoluşturduğunubiliyoruz.ÜstelikbuprensiplerKaplanDağıoyunundaolduğugibimekanikbirbasitleştirmeiçerisindededeğildi.Maodevrimininilkdönemindebuprensiplerikendihalksavaşıanlayışınaoldukçayaratıcıbirşekildeuygulamıştı-amaodönemdedevrim,tümdevrimlerinhazinkaderiolanbağnazlıkaşamasınahenüzgeçmemişti.‘

Suz-Tzu’nunakıllıöğütleribugündetamolarakgeçerlidir.Savaşınaldatmacayadayandığı,düşmanınaldatmacalarlakargaşalığavedüzensizliğesürüklenipezilmesigerektiği,kimseninuzunbirsavaştankarlıçıkamayacağı,saldırınındüşmanınenzayıfyerlerineyapılması,hızlıhareketinönemiveinsiyatifbunlarınenönemlibölümleridir.

Savaştarihibunlarınkavranmasınayardımeder.Nevarkibunundabirçoksorunlarıvardır.Şöyleki-evet,eskiseferlerinincelenmesiaskeribakışıvekavrayışıgeliştirentemelunsurduramadikkatedilmediğitaktirdeyanlışlaradasürükleyebilir.Örneğin,hızlıhareketvemanevrailedüşmanıelverişsizpozisyonadüşürmek,böyleceparlakzaferlereldeetmekçokheyecanvericibirşeyolarakhücumaağırlıkverendoktrinlerintemeliyapılagelmiştir.Guderian,Rommel,Manstein,PattonvedahageriyegiderekMarlborough,FrederickveNapoleonvehattaAnibalileİskender’inseferlerindenbunudestekleyecekbirçokkanıtgösterilebilir.Amaherseferiözgünkoşularıiçerisinde,yanigüçdengesi,coğrafya,iklim,lojistik,askervekomutanlarınkalitesivediğerunsurlarıylaincelemedensonucagidersekyanlışyapmakkolaylaşır.Kaldıkikayıtsızşartsızhücumunyolaçmışolduğusayısıztarihifelaketidezihnimizingeriplanınaitebiliriz.Nitekimyukarıdasaydığımızkişilerinbazılarıeziciyenilgilerinacısınıdatatmışlardır.Meselesaplantılardankorunmak,durumlarabakmayıitiyathalinegetirmeyibaşarabilmektir.Halbukiinsanzihnigenelliklebirsonucaulaştığızamanbunutatminkarbulurvekenditezininaleyhineolanhususlarıönemsizgörmeyebaşlar.Heranbaşkabirbakışaçısıilebakabilmek,gerçeğeyaklaşmanınfarklıyollarınıaramakzoramamükafatıolantutumdur.

Karşılaştırmalıincelemeleryaklaşımlarımızıngeliştirilmesiiçinçokyararlıdır.ÖrneğinNapoleonileWellington’uveyaMontgomeryileRommel’ibirlikteincelemektaraflarıneylemlerininveolayınbütününündahaiyikavranmasınısağlar.KezaNapoleon’uYediYılSavaşlarındanSedan’auzananbirperspektiftenincelersekyaptıklarınınanlamını,örneğinAlmanBirliği’ninoluşmasındakirolünüdahaiyikavrarız.AmaOtuzyılSavaşlarındanHitler’ekadaruzananbirdöneminincelenmesisürecinbütününügörmekaçısındandahadaiyidir.Böylece,döneminkültüreliklimini,odönemdehenüznetolarakgörülemeyenamaderindenderineetkisinihissettirentemelgüçleri,inançsistemleriniveinsanlarınsaiklerinideğerlendirebiliriz.

Askeritarihanlamınıpolitiktarihiçerisindekazanır.Askerlikvepolitikainsanilişkilerininbellibiçimlerindenbaşkabirşeydeğildir.Teknoloji,doğalkaynaklarındeğerlendirilmesi,nüfusveinançsistemleribunlartarafındandeğiştirilirvebunlardadiğerlerinideğiştirir.Buherzamanfarklıhızlardaoluramakesilmez.Bazenfarkedilir,bazendeçoksonralarıdeğerlendirilebilir.ÖrneğinikinciDünyaSavaşfmngeneralleribirincisineküçükrütbelibirersubayolarakkatılmışlarvegelişmeleriniçindeyeralmışlardıamabunlarınbirçoğumekanizasyonunharekatınasıldeğiştireceğinitamolarakgöremedilerveyabundangereklisonuçlan

çıkartamadılar.KezaBirinciDünyaSavaşı’nın,inançsistemlerininekadarderindenetkilediği,nasılonlarıtotalitermekanizmalarınbirerparçasıhalinegetirdiğivetotalitermekanizmalarınsonundayıkılmayamahkumolmaklabirliktebirdönemnekadarbüyükgüçlerehükmedebileceğihemenanlaşılamadı.Nevarki,herçağıiçindeyaşarkengörmekçokzordur.Bukişileremahsusbireksiklikdeğil,insanlığıngenelhalidir.Bunlarısonradangörenlerdedahazekideğil,sadecegeçenzamanınavantajınıkullanankişilerdir.

Buaradaaskeritarihindegeneltarihgibi,birçokboşluklarlavetuzaklarladoluolduğunuunutmamalıyız.Savaşzabıtlarıçoğukezrastgeleayrıntılardanoluşur,bizzatyönetenlerindeğerlendirmelerinidepeknadireniçerir.Nedüşünülmüş,kararanındahangitereddütlerveendişeleryaşanmış,hangisaiklerlehareketedilmiş;bunlarınçokazısonralarıbazıhatıralarvekarşılaştırmalarsayesindeortayaçıkabilir,büyükbölümüebediyenkaranlığagömülür.Hatıralarınveincelemelerinbirçoğudahatalarıörtmeyiveyabaşkalarınayıkmayıveolaylarıaz-çokdüzgünbirşemayaoturtmayıhedefler.Böylecekararveuygulamasüreçlerininkarmaşıklıklarıyansıtılmamışolur.Zamaniçerisindenesildennesileaktarılmayabaşlananbirtarihkabulüoluşmayabaşlar.Bunlarbirdedevletkurumlarınınsüzgecindengeçirilipgenelkabulgörengörüşlereuyduruluncaolaylarıniçyüzünükavramakbüsbütünolanaksızhalegelir.VebahsettiğimizşeyHaçlıSeferleriveyaİstanbul’unfethideğil,Norrnandiyaçıkarması,VietnamveyaBosnaolaylarıdır.

Hayatdüzenliörgülerdendeğilkarmaşıkyumaklardanoluşurvebunlarlabaşaçıkabilmekotoritelerinkalıpçıyaklaşımlarınınkırılmasıylamümkünolur.Eskinegatiflerdenyeniresimlerinbasılmasıancakgelişmişbirbakışaçısınınsüzgeciyleeldeedilebilir.Veböylecesonsuzsayıdayeniresimeldeedilebilir,ancakönemlivezorolan,işeyarayacakolanlarıseçebilmektir.

StratejininBazıTemelSorunları(Seçeneklerinyaratılması)

“Araçlarvehedeflerbirbirinedönüşür,devametmekhedefhalinegelir..”

L.Mumford

Araçlarlahedeflerinbirbirinedönüşmesivedurumudevamettirmeninesashedefhalinegelmesihemaskerlikte,hemdepolitikadafelaketeuğramanınengarantiliformülüdür.İşinkötüsü,nadirendeolsadurucudevamettirerekbirdönemikurtarabilenlerolsabile,bunlarbirsonrakiaşamaiçindahabüyükbirçöküşhazırlamışolurlar.Başarınınanahtarıesneklikte,yenisorunlarayeniçözümlergetirebilmeyeteneğindedir.Esneklikiseesasolarakseçeneklerinçokluğunabağlıdır.Ancakseçeneklerherzamaninsanlarınönünesunulmaz.Bazen,olanaksızgibigörünen,hattahiçaklagelmeyenseçeneklerinyaratıldığıgörülürki,gerçekdehabudur.

SavaştarihçiliğininenönemliisimlerindenbirisiolanHansDelbrück“stratejininmerkezisorunuimhaileyıpratmasavaşlarıarasındakiyaklaşımfarkıdır”derkenmuhtemelenmeseleyedarbiraçıdanbakıyordufakatbubizebirhaylidüşünmemalzemesiveriyor.Tabiihemenbelirtelimkibu,savaşbirkezbaşladıktansonratemelsorunlardanbirihalinegeliyor.Amasavaşınbaşlatılması,engenişaçıdanbakılıncastratejinindahadatemelbirsorunusayılabilir.Öteyandansavaşakararvermekherzamansizininisiyatifinizdeolanbirolaydadeğildir.Çoğuzamansiziniçinyapılacaktekşeybaşkasınınbaşlattığısavaşıkabullenmekolabilirveseçenekleronoktadanitibarenbaşlayabilir.

Şayetsavaşabaşvurmakveyasavaşıkabuletmekzorundakalmışsanızseçeneklerizentemeldecoğrafyanızla;sonradadiğerolanaklarınızla,yaniteknolojiniz,stoklarınız,eğitimliişgücümüz,toplamişgücümüzvs.vs.ilesınırlıdır.Kezahasımlarınolanaklarıdaaynıderecedeönemlibirfaktördür.Zayıfbirgüçgeneldeelindekiaskerigücütayinedicibirmuharebederiskeatmakistemeyecekvebundankaçınarakyıpratmasavaşınıtercihedecektir.Amabudamutlaklaştırılmasıgereken’birşeydeğildir.Şöyleki,bazenzayıfgüçsüratinegüvenerekhasmınıhenüzgüçlerinintümünüseferberetmedenmuharebeyezorlamakistervebupekalaensağlamstratejiolabilir.Bazenzayıfgücünaskeriyenilgiyigözealaraksavaşagiriştiği,özelliklebüyükdevletleriarkasınaaldığınainandığıtaktirde,uluslararasıdestekvasıtasıylaistediğinidiplomatikalandaeldeetmeyeçalıştığıgörülmüştür.

Coğrafyafazlaaçıklamayagerekgöstermeyenbirbaşkatemelfaktördür.Harekatherzamandoğalengellerlekısıtlanırvedoğalharekateksenlerihemenkendisinibellieder.Ancakbunlarıherzamanfiiliharekateksenleriolarakdeğildetehdityönleriolarakgörmekdahadoğrudur.Butehdityönleriherzamantedbirgerektiriramabuoralardamutlakabirmuharebegerçekleşeceğianlamınagelmez.AlmanlarBirinciDünyaSavaşı’nda,KuzeyDenizikıyılarındahiçbirzamangerçekleşmeyenmüttefikçıkarmasınakarşı,kendilerinibirkolordubulundurmakzorundahissetmişlerdi.

Diğeryandangeçilmezdenilengeçitlerinaşıldığı,çöllerinvedenizlerinbirengeloluşturmadığınadairyeterinceörnekvardır.Neyazıkkibizimtarihimizbukonudaacıolaylarladoludur.1877-78savaşındaçok’kolaytutulabilecekŞıpkaGeçidi’nintedbirsizlikleRuslaraterki,yine1916yılındaaynıdurumunDoğucephesindeKargapazarı’ndameydanagelmesigibi.Bununyanısırakağıtüzerindeparlakgörülenplanlarınyeterincehazırlıkyapılmadanuygulanmayagirişilmesiüzerinemeydanayolenfelaketlerdevardır.1912yılında,tümhazırlıklarınıtamamlamışBalkanülkelerininkarşısındavakitkazanmakgerekirkensavaşilanetmekvebundansonradaplandaöngörülenİleriharekatınyapılamamasıvehattaseferberliğintamamlanamaması/vebunlardandersalınmayarakikiyılsonradaSarıkamışveKanalfelaketlerigibi.Buradasorundevletingerçekbirkararmekanizmasındanyoksunolmasıydı.Tümörneklerdekötüyönetimi,tutkularınaklıbastırması,sonikisindededışbaskılaraboyuneğmeninacısonuçlarıizlenir.Vestratejideçokesaslıbirkonuolanaraç/amaçdengesiilezamanfaktörünündüşünülmediği,veyaenazındanbellinedenlerlegözardıedildiğianlaşılır.Buzaaflarınkaçınılmazsonucugerçekleşmiş,Osmanlıimparatorluğunüçteikisiyitirilmiştir.

Buradastratejiyleilgilisondereceönemlibirbaşkahususageliyoruz.Savaştaelletutulamayanfaktörlerdesondereceönemlidir.Maddigüçlerintoplamıhiçbirzamantaraflarıntoplamgücünüvermez.Elletutulamayacaketkenlerinbirucundayönetim(örgütlenme,generallik,sivilidare,diplomasibecerisi)diğerucundadapsikolojikfaktörler(irade,savaşıyürütmeazmi,moralvs.)vardır.Clausewitzdepsikolojiyiesaslıbirfaktörolarakgörmüş,bunununsurlarınınakademikbilgelikleanlaşılamayacağını,tasnifedilemeyeceğini,sayılamayacağını,ancakgörülebileceğiniveyahissedilebileceğinisöylemiştir.Nitekimtarihboyuncakağıtüzerindegüçlüolanınyenildiğisayısızörnekvardır.Mevcutgücünkullanımtarzıenazındantoplamgücünbüyüklüğükadarönemlidir(tabiiaradaorantıyagelmeyecekkadarbüyükbirgüçfarkıyokise).Bununiçerisindegayrimaddigüçunsurlarınındurumunuveağırlığınıölçmekise,çokzorveyanılgılaraaçıkbirkonudur.BatılıistihbaratservislerisonradanyaptıklarıdeğerlendirmelerdeİkinciDünyaSavaşıboyuncaAlmanya’daaskerlerinvesivilhalkınmoraldurumuhakkındagerçekbirdeğerlendirmeyeaslamuktedirolamadıklarınıitirafetmişlerdi.

İnsanoğluistemediğigerçeklerdenkaçmakveobjektifdurumusezsedahibunugeriplanaiterek,inanmakistediğiniöneçıkarmakgibibirtemelzaafasahiptir.Buolgu,azveyaçok,hermücadeledesonucaetkieder.Hitler1940yılındakağıtüzerindeyenemeyeceğibatılıgüçlerincephesiniüçhaftada

çökertmiş,bunedenle1941’deyinekağıtüzerindeyenemeyeceğiRusya’yasaldırmaktançekinmemişvefelaketeuğramıştı.BelkiSaddamda1991’deKuveyt’iişgalederken,aksiistikametteçokkuvvetlinedenler(veişaretler)olduğuhaldebatılılarınmüdahaleetmeyeceğinekendisiniinandırmıştı.

Ordularvesivilyönetimlernekadarkurumsallaşmışolurlarsaolsunlar,kritikanlardanihaikararınyüküçoğukezbirkaçkişininomuzlarındadır.Bukişilerkararlarınıverirkenmeteorolojidairesindendışişlerineveistihbaratbirimlerindenmâliyeyekadarbirçokyerdensüzülerekgelenyüzlercerapordanyararlanırlar.Amatümbunlarsizebirsonuçvermez,sadecesonucaulaşmanızdayardımcıolur.İşteliderlikbunoktadaortayaçıkar.Verileringerçekağırlıklarınıtartabilen,doğruluklarınıölçebilenvesezgileriniiyikullanabilenkişilerdoğrukararlanalabilirler.Veiştebunedenleliderlikesasolarakbirsanattırvebu,formüllereveyamevcutdurumlarıeskiörneklereuydurmakladeğil,mevcutdurumlarayaratıcıörneklergetirmekleortayaçıkar.Tarihinsanlaraformüllervermez,sadeceonlarıiyibirerkararvericihalinegetirebilir-amabunundagarantisiyoktur.Ençoktarihbilenençokyanılanolabilir,ipsofacto.

Stratejininenönemlisorunlarındanbirisidaimaalternatifleresahipolabilmektir.Buradakastedilentabiikisaldırmaveyasavunmaikilemiiçerisindekitercihtenibaretdeğildir.Birçokfarklıhareketimkanınıaçıkbırakmakgerekirvebu,farklıbarışopsiyonlarımdaiçerir.Barışopsiyonlarınınkapatılmasıveyasınırlanmasıgeneldeaskeritercihlerideçoksınırlıhalegetirirvesavaşınsonucuneolursaolsunbununülkeyemaliyetiniartırır.ÖrneğinNapoleon1812’deRusya’nınuçsuzbucaksızstepleriiçerisindeöylebirdurumdakalmıştıki,geriçekilseyenilgianlamınagelecek,ilerlediğitaktirdeikmalkaynaklarındandahadauzaklaşacaktı.BarışiçinçokgeçkalmıştıveRuslaronunçaresizliğinisezerekMoskova’yıyakmakpahasınaonumahvettiler.Napoleonsavaşıkendibaşlatmış,fakatcoğrafi,siyasivepsikolojikfaktörleridoğrutahliledemediğiiçininisiyatifiyitirmişti.BirbaşkaörnekdeİkinciDünyaSavaşı’ndanverilebilir.RooseveltileChurchill’in24Ocak1943tarihindekiKasaablankaKonferansısırasındakayıtsızşartsızteslimkoşulunugetirmelerininNazi’lerisonunakadardirenmeyeyöneltereksavaşıuzattığıilerisürülmüştür.Diğeryandanbununsöylendiğikadarönemtaşımadığıdailerisürülmüşolmaklabirlikte,enazındansavaşısürdürmeyekararlıolanlarıtereddütlerindenkurtardığıveböylecetümkaynaklarıdaharahatseferberedebildikleridüşünülebilir.AmaengenelplandabakıldığındadünyanınNazirejimiylebiraradayaşamasınazatenolanakolmadığınıveİkinciDünyaSavaşı’ndabiruzlaşmabarışıopsiyonununesasenmevcutbulunmadığınısöylemekmümkündür.

OpsiyonlarsadeceaskerihareketlerlesınırlıydıvedenizlerehakimolanAnglo-Saksongüçleri,SlavlarlaboğuşanGermenlerinhakimiyetialtındakikıtayabirçokyöndenharekatdüzenleyebilmeolanağını,buyolladastratejikinisiyatifiellerindetutuyorlardı.

Barışlailgiliopsiyonlarınsavaşınileribiraşamasınakadaraçıkolduğudurum(enazından1917başlarınakadar)BirinciDünyaSavaşı‘ndamevcuttu.Fakatoradadabunugerçekleştirebilecekpolitikiradeyoktu.BöylecebatıcephesindeaskerialternatiflersonderecekısıtlanmışolduvezaferokadarpahalıyageldikiİngilizveFransızdenizaşırıimparatorluklarıdabunutakibedençeyrekyüzyıliçerisinde1918’deyıktıklarıHabsburgveOsmanlIlargibitarihekarıştılar.BirincidünyaSavaşıbiterkengaliplerbarışyaratmamış,sadeceyenisavaşlarıntohumlarınıatmışlardı,ve1918’densonrayapılanbarışanlaşmalarınınhepsikısasüredeyırtılıpatılmıştırki,bunlarınilkiSevr’dir.Keza,birbaşkaörnekdeVietnamSavaşı’dır.BuradataraflarınbarışopsiyonunugeliştirememelerininbedeliVietnamiçinyıkıcı,ABDiçindefevkaladeağırolmuştur.Bunakarşın,MustafaKemal’inKurtuluşSavaşı’nınhercephesiniayrıbarışopsiyonlarıylayürütmesininnihaibaşarıdakipayı,başlıbaşınaayrıbirincelemekonusudur.

SavaşantaraflardanbirisininkendiopsiyonlarınıortadankaldırarakyenilgiyedavetçıkarttığıdurumlarailginçbirörnekdeFransızlarınDienbienphuyenilgisidir.Ateşgüçlerinegüvenerek,birtüriüellerinegeçiremediklerigerillalarınhayaletordusunumeydanmuharebesineçekmekisteyenFransızlaronlarınsavaşıretedemeyeceğinidüşündükleribiryerseçtiler.BukaradanulaşımısonderecezorolanvehavadanikmaledilenDienbienphubölgesiydi.Fransızlarburadangerillalarınikmalyollarınıtehditedecekleriniveonlarıkaçınılmazolarakçaprazateşlerineçekebileceklerinihesapladılar.KuzeyVietnambaşkomutanıGiapbusavaşıkabuletti,amamecburolduğuiçindeğilFransızlarınyanlışhesapyaptıklarınıgördüğüiçin.YoksapekalaFransızlarıdağbaşındakendibaşlarınabırakabilirdivebuonazararvermezdi.NitekimkarayolunuhiçbirzahmetegirmedentümüylekapattıktansonraFransızlarıkuşattıveonlarıhertürlümanevravealternatifharekettenyoksunbıraktı.Fransızlarıntekyapabileceklerihavadanikmalalıpateşetmektiamadahakuşatmanınilkgünürakiplerininbuişikendilerindendahaetkilişekildeyaptığınıgördüler.SonuçFransaiçinyüzkızartıcıbiryenilgiileülkedençekilmekoldu.

Fransızstratejisinioluşturanlarburadarakipgücüdoğrudeğerlendirememişler,kendigüçleriniabartmışlarvearaziileiklimkoşullarınınetkisiniyanlışhesaplamışlardı.Dienbienphuherhaldeharpokullarındayanlışplanlanmışbiraskeriharekatiçinmükemmelbirörnek

olarakinceleniyordur.Ancakaskeriyanlışlarınyanısıra,askerlerineüzerineplanyapabilecekleribirpolitikadoğrultusuveremeyenpolitikliderlerindesorumluluğuçokfazladır.Fransaoradakiçürümüşrejimiayaktatutmayaçalışırkenbununnereyevarabileceğinibilemiyor,savunduğuşeylerveuygulamaktaolduğuaraçlarınpolitikveahlakitutarlılığıkonusundabüyükbirmuğlaklıkiçerisindebulunuyordu.

Aslında,askeri-politikdurumlarlailgiliopsiyonlarhiçbirzamantamolarakkısıtlanmışdeğildir.Opsiyonlarınönündekiengellerçoğukezpsikolojiktir.Diğeryandanbazenbirtarafokadargüçlüdürki,enbeklenennoktadanharekatyaptıklarıhaldebaşarısızolmalarıolanaksızdır(FransızlarDienbienphu’daböyleolacağınısanmışlardı).Otaktirdeyapılacakşeybirazgeriyeçekiliphasmınilkdarbesininboşluğasavrulmasınıizlemekvekarşrhücumlarlaonuyıpratmaktır.Amaböylesibirdurumherzamanzorpolitikkararlargerektirir,çünküordularıntoprakterkölmesionlardanbeklenenbirşeydeğildir.HitlerİkinciDünyaHavaşı’nınsonyıllarındaordularınıgeriçekilmektenmenettiğiiçinbunlarıneldençıkmalarınanedenolmuş,buanlamdamüttefikzaferinikolaylaştırmıştır.

Bizimtarihimizdedebenzerdurumlarlakarşılaşılmıştır.1918yılındaFilistin’dekieziciIngilizyığınağıkarşısındaçekilipAllenby’nindârbesiniboşaçıkarmakveİngilizleriyıpratarakricatetmeksuretiyleorduyukorumakgerekirken,17tümenimiz(sonradanyitirilen3tümenlebirliktekayıp20tümeneulaşmıştı)tümmalzemesiylebirliktemahvoldu.HalbukibubüyükgüçeldetutulabilseydiKurtuluşSavaşı’ndaokadarsıkıntıçekilmezdi.Filistin’deyitirilenaskervemalzemeyiTürkiyeBüyükTaarruz’akadarbirarayagetiremedi.DiğeryandaSarıkamıştaarruzudaikmaledilemeyenüçkolorduyerineikmalodilebilenüçtugayileyapılsadahabaşarılıbirsonuçeldeedilirveenazındanyüzbinaskerimizAllahuekberdağındadonupölmezdi.Doğucephesindeeldetutulacakyüzbintecrübeliaskersonrakigelişmelerinkaderinideğiştirebilirdi.Keza,SakaryaSavaşıöncesindedebenzerbirdurumlakarşılaşılmıştı.MustafaKemalbukezAlmangüdümündebirbaşkomutanakarşıdirenmekzorundadeğildi.PolitikolarakbütünzorluklarınakarşıSakarya’yakadarçekilerekcepheyitutabileceğiyerdekurdu,kuvvetlerinitoparladıveikmalhatlarıuzayanYunanlılarıyenerekstratejikricatıstratejikdengedurumunagetirdivetaarruzhazırlığınabaşladı.

Mücadeleuzuniseherhareketbirsonrakihamlevemuharebedüşünülerekyapılmalıdır.MustafaKemalbununenparlakörneklerindenbirisidir.Tümhamleleriulusuzafereulaştıracakgücüyaratmekveuygunstratejikdurumueldeetmeyeyönelikolmuştur.Bununyanısıraozaferdensonrayapacaklarınıdaçoktanplanlamışbulunuyordu.Ayrıcabütünbu

hareketlerinienbüyükmeşrulukzemininiyaratmaksuretiylegerçekleştirdiki,budurumonadiplomatikalandadestekvedışkaynaksağlayarakstratejisiiçinbüyükdestekoldu.Hattakarşısındakigüçlerinbirkısmınınötralizeederekkenditarafınaçekti.İlkbaştakarşısındaErmenilerdenFransızlara,İtalyanlardaniçisyanlarakadarçokgenişbircephevarkensavaşınsonundaYunanlılaryalnızbırakılarakrahatçamağlupedilirkenİngilizlerdebunakarşıbirşeyyapamadılar.

Zaferelindekigücünvealternatifinkorunmasıylamümkünoldu,kiiştestratejibudur.İyiliderlik,hemgenelolarakpolitikalanda,hemdeözelolarakaskeriharekattamümkünolduğukadarçokalternatifieldetutmayıbaşarmaktır.Bununbirbaşkaâdıdainisiyatifikorumak,veyainisiyatifalanınımümkünolduğukadargeniştutmaktır.Alternatifiazalanındurumuzayıflar.

SavaşınİktisadiYönleri(Yıkıcı,yapıcıveyağmacı)

“Savaşüzerindedahaçokçalıştıkça,bunlarınnedenininekonomikveyapolitikolmaktançoktemeldepsikolojikolduğuhissinekapılmayabaşladım”

BasilLiddel-Hart

Savaşhertoplumiçinkaynaklarüzerindeyıkıcıbiryüktür.Hattabizzatsavaşagitmeden,savaştahdidiylepolitikhedeflerieldeetmekveyakarşıtarafısavaştancaydırıcıbirgüçoluşturmakbilebüyükbirkülfettir.Budurumtoplumunrezervlerininhızlaerimesiveborçlanmaanlamınagelir.Tarihteborçlanmadansavaşyapmayıbaşarabilençokazsayıdaliderolmuş,onlardabunukısasüredeeldeettikleribüyükyağmalarsayesindebunusağlamışlardır.Bubakımdansavaşyükününmüttefiklerlepaylaşılmasıveyamümkünolduğuorandabaşkalarınınsırtınayıkılmasıistenir.

Yağmatarihboyuncakarşımızasondereceyaygınbiruygulamaolarakkarşımızaçıkmaktadır.ÖrneğinAlmanlarherikidünyasavaşındadayağmayafazlasıylabaşvurmuşlardır.RuslardaİkinciDünyaSavaşı’nda

Almanlarınçekildikleribölgeleriyağmalamışlardı.Ancakbumertebelerdekisavaşlardayağmanıntoplamgereksinmelerininçokküçükbirbölümünükarşıladığıaçıktır.Halbukisavaşyağmasınındünyanınçehresinideğiştirdiğidurumlardaolmuştur..

İspanyol’larınOrtaveLatinAmerika’nınaltınvegümüşünüAvrupa’yataşımaları16.yy’ınbüyükfiyatdevriminibaşlatmışvebununyarattığıgerilimlereskirejimlerinçöküşünühazırlamışbuaradaKanuniSultanSüleymandönemindeOsmanlIülkesindegelişenbunalımıngiderekderinleşmesinderoloynamıştır.OsmanlIlarbiryandanAmerika’dangelenkıymetlimadenlerinyarattığıenflasyonunyıkıcıetkilerinemaruzkalmışlar,biryandandaaskerigelişmelernedeniylemalisistemlerinideğiştirmekzorundakalmışlardı.Şöyleki,16.yüzyıldanitibarentımaraskerleriyerineyılboyuaskerlikyapacakprofesyonelaskerleregerekartmış,budurumparaihtiyacınıveiktisadi-sosyalkriziderinleştirmiştir.Biryandanyeniçerilerinsayısıhızlaartarkenbunlarınyönetimüzerindekikeyfibaskılarıartmış,diğeryandandavergigelirlerinemerkezinelkoymazaruretivetımarsistemininçağıngereksinimlerinikarşılayamamasıdolayısıylaeyaletlerdekitoprakrejimideğişmiştir.Savaşveekonomiarasındakiilişkiikiyönlüdür.

İngilizleriseİspanyolgemilerinihemAtlantik,hemdePasifik’devurarakyağmacıyıyağmalamışlarveİspanyollarınkurduğundançokdahadinamikbirimparatorluğuntemeliniatmışlardır.İngilizlerenbüyükyağmayıHindistan’dayaptılar.23Haziran1753günüyapılanPlesseySavaşı’ndaondadokuzuyerliaskerlerdenoluşanüçbinkişilikİngilizordusu,FransızlarınyönettiğiellibinkişilikbirorduyubozgunauğrattıveHint-Moğolimparatorlarınınhâzinesinielegeçirdi,ikibinyıllıkdoğuticaretininbiriktirdiğialtınvemücevheryığınlarıbirtaraftanİngiltere’ninkurmaktaolduğuimparatorluğufinanseederken,diğeryandandasanayidevrimininiticigücünüoluşturdu.Parahacmivekrediolanaklarıdolayısıylapazarlarokadarhızlıgeliştikidokumavebuharmakinalarıylailgilitümtemelteknikkeşiflerveuygulamalar1757-1790arasındakikısacıkzamandilimindeyapıldı.Busanayidevriminintakendisiydi.Ancakbualtınbolluğunarağmenİngiltere1775’deaçıkhalegelenAmerikanisyanınıbastıramadığıgibi,bundansonrakibütünsavaşlardaborçlanmayadevametti.Nihayet1940yılınınkaranlıkgünlerindeodenlibunaldıki,tümdenizaşırıvarlıklarınısatmasınarağmenABDyardımıolmadansavaşıyürütemezhalegeldi.Bunuizleyenonyıliçerisindeİmparatorluğunüzerindekigüneşbattı.

BuaradaAmerikanveFransızihtilallerininherikisininde,çoğuihtilalgibivergilernedeniylebaşladığınıhatırlayalım.AmerikanBağımsızlıkSavaşı,tıpkıbizimKurtuluşSavaşımızgibiborçlanmaylayürütüldü.

Fransa’daisedevletiiçinedüştüğügeneliflastankurtaranadamNapoleonolduamaonunsırrıdayağmaidi.Yürüyüşegeçtiktensonraordusunuyolununüzerindekiülkelerinkaynaklarıylabesliyor,zaferdensonradabüyüktazminatlaralıyordu.Önceİtalya’yısoyupsoğanaçevirdi,sonratümAvrupa’yı.MüzelerdekieserleriParis’etaşımayıdaihmaletmedi.NihayettümAvrupabirleşiponutasfiyeetti.YinededevletiçokbüyükölçüdeborçlandırmadanyıllarboyusavaşmasıvebununyanısıraAvrupa’nındörtbiryanındabüyükbayındırlıkişlerigerçekleştirmesidikkatçekicidir.Yağmanınyanısıradevletsoygunculuğunuazaltmasıonabüyükkaynaklaryaratmıştır,tıpkısırfsaraymasraflarınımakulölçülereindirerekyaptığıtasarruflasonderecegüçlübirordukurmuşolanFrederickgibi.FakatNapoleondahiçoğukezaçgözlümüteahhitlerinvegörevlililerinyiyiciliğiylebaşaçıkamamıştı.Diğeryandanyağmayabelbağlamasınedeniyle,Avrupa’nınverimliovalarındanuzaklaştığıherseferindeaskerleriniaçlığa,kendisinideyenilgiyemahkumetmişti.Yağmapolitikasısadeceenzengintarımbölgelerinde,odabellizamanlardageçerlioluyordu.Akkaönlerinde,İspanya’da,Rusya’daaskerleridüşmanateşindençokaçlıktanveçevrekoşularındankırıldılar.DiğeryandanRuslarhemNapoleon,hemdeHitler’ekarşı“scorchedearth”(yanmıştoprak)politikasıuyguladılar.Çekilirkenherşeyiyakıpyıktılarvedüşmanaişeyarayacaktekbirotbırakmamayıhedefleyerekonlarısonderecezordurumasoktular.

TarihinilkmodernsavaşıolanABDiçSavaşı’ndaekonomikfaktörlerhemsavaşınçıkmasında,hemdestratejisindebirinciplandaroloynamıştı.Demiryolları,buharlıgemilerveseriateşlisilahlarlayapılanbusavaştopyekünsavaşözelliklerivetaktikleritibariyleherşeyideğiştirdi.Güneylilerkuzeyin“Anaconda”adınıverdikleriplançerçevesindekuşatılıpambargoyaaIındılar.OsıralardastratejikbirhammaddeolanpamuklarınıihraçedemeyengüneylilerbununAvrupa’yıkendileriiçinmüdahaleyezorlayacağınıdüşündüler.AncakİngilizlerbaştaDoğuAkdenizolmaküzerebirçokbölgedepamukekiminiteşvikederekçarklarınıdöndürdüler.Kuzeylilergüneyinikmalveulaşımkaynaklarınıelegeçirerekhergeçengünavantajlarınıartırdılar.Zatengüneydendörtkatdahabüyükolanekonomilerininvermişolduğuavantajıkullandılar.İçhatlaravantajınasahipolanbasımlarımgüçüstünlüğüileyendiler.

Ekonomikkonularınsavaşüzerindebirinciderecedeetkiliolduğugayetiyibilinirde,savaşınekonomiüzerindekiyıkıcıetkilerininyanısırayapıcıetkileriokadarbilinmez.Keynes,savaşınüretimfazlasınıngiderilmesi,yeniyatırımlarveistihdamyaratılmasındakirolünedeğinmiş,ayrıcasavaşınfinansmanıveenflasyonüzerindekietkileriniayrıntılıolarakincelemiştir.

BirinciDünyaSavaşı‘ndansonradevasaboyutludevletborçlarınıntasfiyesineönemvermeklebirlikte,Almanya’nınödenmesiimkansızboyutlardakisavaştazminatınınazaltılmasınıistemişveherikisinindeistikrarıtehditedenönemlihususlarolduğunusöylemişti.NitekimbunlarınNazizmindoğuşundaveİkinciDünyaSavaşı’nınçıkmasındaçokönemlibirpayıolduğukabuledilmelidir.Nevarki,dönemindargörüşlüpolitikacılarıuzunvadeliistikraryerinekısavadeliparavetoprakkazancınıöneçıkartıp,birdekitledesteğiilefarklıseslerekulaktıkayınca,bununkarşısındayenilmişülkelerdeyenikitlehareketleriningelişmesikaçınılmazoldu.Bukitlehareketlerininmevcutideolojilerilebirleşmelerisonderecekorkunçveucubetotaliter-faşistsosyalsistemlerinortayaçıkmasınayolaçtı.Bunlarkatliamlarıtemelbirpolitikaaracıyaparakkendisonlarınıhazırladılar.Amabunlarıntasfiyelerideonyıllarsürecekyenimücadelelergerektirecekti.

Savaşlarsadeceekonomikveteknolojikgelişmelerinhızlanmasındadeğil,politikrejimlerinortayaçıkmasındadabaşlıcaetkenolmuştur.ÖzellikleBirinciDünyaSavaşısonrasındakitotaliterrejimler,yaniAlmanNazizmi,İtalyanFaşizmiveSovyetyönetimiesasolaraktopyekünsavaşınyıkıcısonuçlarıdır.ÖzelbirkopumasahipoianABDbirkenarakonulursa,ikisavaşarasındakidönemdeazçokdemokratikbirrejimiayaktatutabilenyeganeülkelerİngiltereveFransaidi.Krizdiğerülkelerdedemokratikbirgörüntünündahimuhafazasınaolanaktanımıyordu.BütünbunlarİkinciDünyaSavaşı’ndansonratotalitereğilimlerekarşıkapsamlıbirekonomikprogramgeliştirilmesineyolaçtı.BirinciDünyaSavaşısonrasındayapılantümanlaşmalarınsadeceyenisavaşlarayolaçtığınıngörülmesiüzerine1945sonrasındabatılılarherhangibirekonomiktazminatistemediklerigibi,tamtersinesavaşsonrasındakiaçlık,hastalıkveekonomikçöküşüönlemekiçin1946ve1947yıllarındaUNR-RA(UnitedNationsReliefandRehabilitationAdministration)aracılığıylaAvrupa’yaacilyardımgönderdiler.ButabiiesasolarakABDfonlarıylagerçekleştiçünküdiğerlerininhepsiyardımamuhtaçhaldeydi.

1944yılındasavaşsonrasıdünyaekonomiksistemininoluşturulmasıiçinyapılanBrettonWodskonferansıuyarıncakurulanDünyaBankası(IBRD-InternationalBankforReconstructionandDevelopment)veIMF(UluslararasıParaFonu)dafaaliyetegeçti.Adlarındananlaşıldığıgibibunlardanbirincisidahaçokfizikialtyapınıninşası,İkincisiisedünyaticaretininkesintisizsürmesidoğrultusundaçalışmayabaşladılar.Yatırımlarıdestekleyenbaşkakurumlardaoluşturuldu.Ancak1947yılındayardımçabalarıveacilkredilerinAvrupa’nınsorunlarınınçözülmesiiçinçokyetersizkaldığıgörülünceMarshallplanıadıyladaanılanAvrupa’yıayağakaldırma

programı(EuropeanRecoveryProgram)hayatageçirildi.BuRusyatarafındankendisinekarşıyenibirsavaşplanıolarakgörüldü.Gerçektende,batıAvrupa’daMoskova’yabağlıkomünistgruplar“yenideninşa”sloganıileçalıştıklarıhaldeellerindefonolmadığıiçinetkisizhalegeldiler.RuslaraynıdurumunkendiişgallerialtındakiDoğuAvrupa’datekrarlanmasınıönlemekiçinDemirperde’nininşasınageçtiler.BerlinDuvarıdabudönemdeyapıldı.Amerikalıuzmanlar,yöneticiler,işadamları,profesörler,sanayivetarımteknisyenlerivehalkailişkilergörevlileriOEEC’nin(OrganisationforEuropeanEconomicCooperation)Paris’tekibürolarınadoluşupAvrupa’nıntarımvesanayigereksinimlerininteminivedağıtımıylauğraşmayabaşladılar.Böylecehem

Avrupa’yıyenibaşlamışolansoğuksavaştaSSCB’yekarşıbirüshalinegetirdiler,hemdepazarlarınıgenişlettiler.Topraklarınverimliküçükveortaişletmelerdetoplanmasıköylünüfusunoranınıçeyrekyüzyıliçerisindeyüzdeellilerdenyüzdeonunaltınaindirdivebudurumkapitalizminkökleşmesindeverimlilik,sermayebirikimi,pazarvemülkiyetinyaygınlaşmasıgibibirçokdesteksağladı.BunungetirdiğirefahMoskova’nıngüdümündekiVarşovaPaktı’nakarşıenbüyüksilaholarakkullanıldı.BuaradaAmerikanişgalgüçlerininbirnevi“demokratikleştirdiği”AlmanyaönceOEEC’yesonradaNATO’yavetümdiğerkurumlaraalınarak“Batı”cephesitakviyeedildi.Soğuksavaşçıplakaskerigücündışındaherşeyinkullanıldığıbirmücadeleidi.

Avrupa’datümbunlarolurkenJaponya’nınkayzeriolarakTokyo’yayerleşenMc.Arthur’dabuülkeyidemokratikleştiriyordu.Buanahatlarıylayinetoprakreformu,kadınlarınsosyalhayatagirmesi,sistemebağlısendikalarınvesiyasipartilerinetkilikılınmasıveantimilitaristeğitimgibihususlarıiçeriyordu.BöylelikleJaponyadaUzakDoğu’dagelişenkomünistakımlarakarşıbirüshalinegetiriliyorveenbüyüksilahdaüretiminartırılmasıoluyordu.BuyollaİkinciDünyaSavaşı’nınsonucundamilitaristülkelerABDtarafındanyenidenyapılandırılarakeksikkalanburjuvademokratikdevrimleritamamlanıyordu.Diğerülkelerisebaştatopraksorununuhalletmedikçeuluslararasıtoplumlabütünleşmeleridahasancılıbirhalegeliyor,ekonomikgelişmeleridahayavaşkalıyorduamaartansıkıntılarladaolsabuyoldanvazgeçemiyorlardı.Sonuçta20yüzyılınikinciyarısındatoprakmeselesipiyasamekanizmalarıylabellibiryolagiriyorvetoprakreformuartıkolanaksızhalegeliyor,amabunuvaktiyleyapmamışolmanınbedeliçokyüksekoluyordu.Türkiyebutrenikaçıranbirülkedir;sosyal,siyasalveekonomikalandakiyapısalbozukluklarınınçoğu,ikinciDünyaSavaşısonrasındatoprakreformunuyapmayabirtürlüyanaşmamış

olmasındankaynaklanmaktadır.Halbuki1945yılındaAvrupaülkelerininhemenhepsindenüfusunyarısıtarımdaidivebukısasürede%10’larınaltınaindi.Türkiyeisesiyasikurumlarbundankaçtılarvenüfusununyarısıhalaverimsiztarımişletmelerindeçalışırkenülkeyapısalsorunlarınıçözemezhalegeldi.

Kaldıkibutürbirreformartıkistensedeyapılamaz.BirinciDünyaSavaşıTürkiye’ninkaynaklarınıkuruttu,İkinciDünyaSavaşıisebirçokyenişansyarattıamabunlardanyararlanılmayınca,Türkiyebuşansıkullananlarıngerisindekaldı.

Ekonomivesavaşkonusununanabaşlıklarınadeğinirkensoğuksavaşıntemeldeekonomikaraçlarlasonaerdirildiğinivurgulamakgerekir.ÇokdahayüksekbirverimliliğesahipolanBatıblokukarşısındaDoğublokuyönetimleribiryandandasilahlanmayarışınagirinceyenilgilerikaçınılmazoldu.Düşükverimliliklehalklarınarefahsağlayamadılar.Böyleceideolojikaçmazlarıdaderinleşti.AyrıcaMoskova’yabağımlıolmalarıdagelişmelerinikısıtlıyordu.BurejimlerverimliliktegerikaldıktansonrabirdönemboyuncaBatı’nınbütündünyadankaynaktransferineparalelbirşekilde,ancakkendidoğalkaynaklarınıaşırıtüketerekayaktakalmayıdenediler.Amasonuçtaormanlarını,nehirlerini,göllerinivediğervarlıklarınımahvetmektenbaşkabirşeyeldeedemediler.1960’larınbaşlarındanitibarenDoğuBlokuülkeleribenzerbirüretimiçinBatılılardançokdahadahafazlaenerjiveişgücükullanıyorlardı-kibundanyirmibeşyılgeçtiktensonraaradakifarkçokbüyükmiktarlaraulaşmıştı.

Soğuksavaşınbaşlangıcıvebitişiyıllarayayılansüreçleriçerisindegerçekleşti.TohumlarıdahaİkinciDünyaSavaşı’nda,hattadahaöncesindeatılmıştı.Bitmesidesonderecetedricioldu.Konularkarmaşıklaştıvedönüşümgeçirdi.Ekonomiilesiyasettamameniçiçegeçti.Bunabölgeselsavaşlardakarıştı.KoreveHindiçinitaraflarıncephedekarşıkarşıyageldiklerivesoğuksavaşınbölgeselaçıkçatışmayadönüştüğü,taraflararasındaüstünlükveprestijyarışıyapılanbirersahneoldu.AfganistanSovyetlerinverimsizsistemineaşırıbiryükgetirerekçöküşteroloynadı.Burasısoğuksavaşdönemindebaşlayan,fakatbununsönmesindensonraegemenlikçatışmalarınınkarmaşıkşekillerdeyansıdığıbiralandı.Şöyleki,büyükgüçlerinhareketegeçirdiğiyerelgüçlerbirsüresonrakendidinamikleriyleyürümeyebaşlıyorveonlarınbirebirkontrolündençıkıyor,barışgiderekzorlaşıyordu.Ortadoğudabutürdengelişmelerinyaygınolduğubirbölgedir.

Körfezsavaşıekonomikyükünbüyüklüğünügöstermesiaçıdanilginçbir

örnektir.ABDpetrolkaynaklarınıIrak’tanönceRusyaveİran’dankorumakiçindeonyıllardırbirçokhazırlıkiçerisindeydi.HintOkyanusu’ndakiDiegoGarciaadası1970’lerinbaşındanitibarenhazırlanmayabaşlanmıştı.TümbunlararağmenmasraflaröylesineboyutlaraulaştıkiSuudiArabistan’danJaponya’yaveAvrupaBirliğiülkelerinekadarherkesindesteğinerağmenABDiçborçlanmayapmakzorundakaldı.Enzenginülkedahipekbüyüksayılmayacakbirsavaşiçinböylesinezorlanmışken,AfganistanmacerasınınRusya’dakirejiminçökmesindesondarbeyiindirmişolabileceğişaşırtıcıdeğildir.

Ekonomiilesavaşilişkisinde,üzerindeçokçadurulmuşolanhususlardanbirisideekonomikkrizlerinsavaşlarınçıkmasındakienönemlietkenlerarasındasayılmasıdır.Gerçektendesavaşınyenipazarlaryaratığıveüretimfazlasısorununabellibirçözümgetirdiğidoğruduramakapitalistlerinbuamaçlasavaşçıkartabildiklerisöylenemez.Kaldıkiyenidenüretimsüreciyleilgilikrizlerinçözülmesiiçinbaşkayollardabulunagelmiştir.Savaşlargenellikleçokdahakarmaşıkbirdizietkeninbileşimidirveekonomikfaktörlergeneldesavaşlarınacilnedeniolamazlar.Ancaksavaşileekonomiarasındakikarşılıklıilişkinindahauzunvadelibirbelirleyiciliğindensözedebiliriz.Bu,yenikaynakların,veyenitopraklarınelegeçirilmesiveyaeldekilerinkorunmasıanlamındabirbelirleyiciliktir.Silahfabrikatörlerininvetüccarlarınetkisinegelince,bunlarçatışmalardankarsağlamaktaveçoğuzamanbarışpartisinekarşısavaşpartisininyanındayeralmaklabirlikte,hiçbirülkedetekbaşlarınasavaşkararıalacakkadargüçlüolmamışlardır.

UluslararasıİlişkilerveStrateji(Diplomasivebirazdaistihbaratüzerine)

“Örgütlüvekitleselşiddet/savaşıtümdiğerinsanfaaliyetlerindenayıranyeganeözelliktir.”

CarivonClausewitz

Diplomasi

Devletlerarasıilişkilerdesavaşıdiplomasininbittiğiyerolarakgörmekmümkündür,işsavaşnoktasınagelinceyekadargenelliklediplomatiksüreçlerdengeçtiği,vebittiktensonradageçmeyedevamedeceğiiçin,diplomasininsavaşınbütünboyutlarınıetkileyeceğiaçıktır.Böyletanımlanırsasavaşıikiucundadiplomasiolanbirsüreçolarakgörebiliriz-buhernekadareksikbirtanımlamaolsada.

Diplomatikilişkilerinamaçlarıesasolarakgenelstratejidediğimizveulusunengenelçıkarlarınıkapsayanalanileçakışır.(Tabiidiplomasininalanınaçokfarklıkonulardagirmektedir.)Diplomasigenelstratejininbirparçası,diğeraraçlararasındaönemlibirtanesidir.Kısacasıneredenbakılırsabakılsın,diplomasistratejininbirparçasıveuzantısıdırdiyebileceğimizgibi,stratejinintamamlayıcıunsüruolarakdatanımlayabiliriz.Buradanhareketlediplomatikstratejidenveyagenelstratejiyehizmetedendiplomatikgirişimlerdensözedebilirizki-bunlarınikisidegeçerlidir.

Genelstratejininvediplomasininortakamacıhasımtarafındestekleriniazaltmak,onlarımümkünolduğuncatecritetmekvebasımlarınaynıyöndekigayretleriniengellemektir.Bunlariyivekötüdiplomasiarasındakifarklarıoluşturur.Yukarıdadeğindiğimizhususlarınyanısırauzunvadelistratejilerçizebilecekvebunlarıhayatageçirebilecekkurumsalyapılarınoluşturulmasıgerekmektedir.Tarihebaktığımızzamannispetendahademokratikolanmekanizmaların(isterbirdevlet,isterdevletlerarası)stratejiçizmededahayavaşolduklarını,amauzunvadededahaazhatayaptıklarınıgörmekteyiz.ÖrneğinNapoleonveHitlertekbaşlarınastratejiçizenkişilerolarakkısa,vadedebüyükatılımlaryapmışlaramayineçokkısasüredeyıkılmışlardır.Napoleon’unimparatorolmasıileElba’yasürgünegitmesiarasındasadeceonyıl(BirinciKonsüllüğüileVVaterlooarasınıalsakbilesadeceonüçyıl),Hitler’in“BinYıllıkÜçüncüReich”ıiseyalnızonikiyılsürmüşkenaynıİngilizparlamentosuherikisinideyenmeyibilmiş,tümeksikliklerinerağmenvarlığınıyüzyıllarboyusürdürmüştür.HalbukihemNapoleonhemdeHitlerbu“tacirlerulusunu”ve“iflaholmazgevezeparlamenterlerini”hakirgörmüşlerdir.Oysaİngiltereherikisinekarşıdatümdünyayıbirleştirmeyibaşarmıştır.

Diktatörlüklerinenbüyükzaaflarındanbirtanesikendideğerleriniabartmaları(aksihaldediktatörlüğünideolojiktemelikalmaz)veilkbaşarılarınıherzamantekrarlayacaklarınısanmalarıdır.Halbukibunlarhemenherzamankrizortamlarındaiktidaragelirlerveiktidaralanlarınıyaygınlaştırırlar.Ancakonlarabaşarışansıtanıyanortamlar,bizzatonlarıniktidarıylaşekildeğiştirir,yanikrizlerfarklıbirerkrizedönüşürler.Yakıntarihtenbazıörneklerverereknekastettiğimiziaçmayaçalışalım.

İtalyaveAlmanya’daözellikleortasınıflartarafındanbaştakurtarıcıolarakkarşılanmışolanNapoleon,buülkelerindeğerlerinekarşısaygısızlığıveyağmasısayesindeçokkısasürededüşmanlıklarınıkazanmıştı.ÖzelliklePrusyaordusunukarşısındakiittifakaitmesitambirkötüdiplomasiörneğiydi.DiğerAlmanprenslikleriniisedağınıklıktankurtarmış;idarivehukukiaçılardançağdaşlaştırmıştı.BöylecedağınıkAlmandevletçiklerionunsayesindegüçleniponakarşıadımlaratmayabaşladılarveyenilgisinihızlandırdılar.İlkkazanımlarınıpekiştirmekyerineçokdahafazlasınagözkoyunca,ittifakönerdiğiherkesbununancaksırakendisinegelinceyekadarsüreceğiniveonunsözünegüvenilmeyeceğimanladı.Uyandırmışolduğuhayranlıkkısasüredeyerinidüşmanlığabıraktı.

NevarkidiktatörleregüvenkonusundaNapoleon’danyüzotuzyılsonrasondereceilginçbirbaşkaörnekyaşandı.MilyonlarcakişiyiöldürterekdiktatörlüğünüsağlamlaştırmışolanStalin,1939yılındaHitlerilesaldırmazlıkanlaşmasıyaparakonunfetihsavaşlarınagirmesinikolaylaştırdı.AradanbirbuçukyılgeçtiktenveHitler’intümkıtayıfethetmesindensonraRusya’yasaldırmayahazırlandığıkonusundabinlerceistihbaratgelmeyebaşladı.BununyanısırayüzkırkbeşAlmantümenivehavakuvvetleriRussınırınayığıldıvehergünRusyaüzerindekeşifuçuşlarınabaşladılar.Stalinkendigenerallerine,casuslarınavebinlerceraporadeğildeayaküstübinyalansöyleyenHitler’einandı.BelkidebirdiktatörancakbirbaşkadiktatörükendisinebukadaryakınbuluyorduçünküStalin’inkendisidetarihinenbüyükyalancılarındanvekomplocularındanbirisiydi.Saldırıbaşlayıncaşokagirdiveonbeşgünkayboldu.Ülkesinihazırlıksızbırakmasıisekayıpsayısınınyirmimilyonaulaşmasınanedenoldukibuortavadederejiminçökmesininönemlinedenlerindenbirisiniteşkiletti.

İkinciDünyaSavaşıdiktatörlüklerintutumukonusundabirçokörneksağlamaktadır.İngilizveAmerikalılarölümkalımsavaşındakiRuslarıdayanlarınaalarak,çokçetindiplomatiksüreçlerde,mihvergüçlerekarşıiyi-kötübirstratejioluşturmayıbaşardılar;deringörüşayrılıklarınarağmenbunuzaferekadaryürüttüler.Bunakarşı,HitlerveMussoliniileJaponlarhiçbirkonudagerçekbirişbirliğiyapmadılarvesürekliolarakbirbirlerinioldubittiyegetirdiler.Mihverişbirliğisadecebirpropagandadanibaretkaldı.Sürekliolarakbirbirleriniengelledilerveellerinegeçenfırsatlarıdeğerlendiremediler.ÖrneğinMussolini’ninortağınahabervermedenArnavutlukveYunanistan’asaldırısıBarbarossaharekatınızorasoktu.KezaAlmanlarileJaponlarbusıradaRusya’yakarşıişbirliğiyapsalardıMoskovasavaşlarınınsonucufarklıolabilirdivs.Budağınıklıktakienönemlietkendiktatörlerinkurumlangöstermelikhalegetiripkararlarıtekbaşlarına

almalarıydı.ÖrneğinAlmanhükümetisavaşboyuncasadeceHitler’ingönderdiğievraklarıimzalamakiçintoplandı.Hitler,yönetimiokadarkişiselleştirmiştiki,OrduGenelKarargahı’nahiçbirdiplomatikgelişmebildirilmiyor,Dışişleridetümaskerigelişmelerindışındatutuluyordu.DonanmakomutanıDoenitzbirkeresindedüşmanlailgilidışişleriraporlarınaerişmekistemiş,sadecekendisiningörmesikoşuluylasınırlıbirizinalmıştı.Hitlerböyleceherkesiyarıkaranlıktabırakarakitirazolasılığını“sizişinşuveyaşucephesinibilmezsiniz”diyerekortadankaldırılıyordu-amaböyleceyöneticilerinininisiyatifinisıfıraindiriyor,onlarıbasitbireruygulayıcıhalinegetiriyordu.Kendisaplantılarıdevletpolitikasıhalinegeliyorvefelaketlerçığgibibüyüyordu.Napoleondabirçokdurumdamareşallerinininisiyatifleriniokadarkısıtlıyorduki,sonundakritikanlardaonlarınhareketsizkalmalarınayolaçıyordu.Öteyandanİngilizlergenelpolitikakonusundayönlendirdiklerikomutanlarınahareketserbestisitanıyınca,bunundahaverimlibiryololduğunugörmüşlerdi(tabiibunuherzamanhayatageçirdiklerisanılmamalı).Birasker-diplomatolarakWellington,Napoleon’untümmareşallerindendahabaşarılıydıvenitekimkarşılaştıklarızamanonlarıyenmişti.

SözyakıntarihtenaçılmışkenbirkarşılaştırmayapalımveNapoleon’ayapılanbarışteklifleriilemüttefiklerinHitler’ekayıtsızşartsızteslimbildirisiniyaptıklarıKazablankaKonferansınabakalım.

C.Barnett’indeyimiyle,felaketliRusyaseferindetümkredisiniyitirmişolanNapoleon16yıldakazandığınıbundansonraki16aydayitirecekti.İçindebulunduğudurumarağmen,1813’dekurulan5.koalisyononaİtalyaileBelçikaveHollanda’yıbırakanbirtekliftebulundu.BunureddettiamaaynıandaRusya,Prusya,Avusturyaveİngiltereilesavaşmakzorundakaldı,yenildi.Leipzig’densonragalipmüttefikleronahalaBelçikaveRenbölgesinibırakanyenibirönerigötürdüler.Yinekabuletmedi.

Artıktutumusüreklikaybetmeyebaşlayanveherşeyinireştebağlayankumarbazınkindenfarksızhalegelmişti.1814yılındaWellingtonPireneleriaşarakFransa’yagirmiş,kuzeydeisediğermüttefikgüçleriyicedurumahakimhalegelmişlerdi.Yinedeona1792sınırlarınıbırakanson-veokoşullardahalacömertsayılabilecek-birteklifyaptılar.Hepsinireddettivekoşullarındeğişmişolduğunugörmedenaynıaskeri-diplomatikstratejiyisürdürdü:Yani,tayinedicibirzaferdensonranamlununucundatutacağıbasımlaraanlaşmaimzalatmak.AmadüşmanlarıartıkonuntutumunuöğrenmişlerdiveesasenFransa’nıntükenmesidebunaekleninceelindezafereulaşmakiçinolanakkalmadığınıbiliyorlardı.Bunarağmenbirkumarbazgibisavaşısürdürdüveelindekiherşeyiyitirdi.Pekiyibuçokavantajlıteklifleriniçindeğerlendirmedi?Teknedenprestijmiydi-yoksabukadarseneniçin

savaştıklarınıizahedememekorkusumu?Herhalükarda,buinadınedeniylehalkınvemareşallerininçoğunundesteğiniyitirdiki,sonfelaketindeikincifaktörünpayı,birincisikadarolmasabile,onapekyakındı.

Hitler’egelinde,Napoleon’unaksinesavaşabaşladıktansonraavantajlıbirbarışteklifiylekarşılaşmadı.Churchill,dahailkgünlerdenitibaren,—Hitler’inilkbaştapekciddiyealmamasınarağmen-savaşısonunakadargötüreceklerinisöylemişti.AmasonraRooseveltkayıtsızşartsızteslimyaklaşımlarınıaçıklayıncaAlmanlariçinsavaştanbaşkaalternatifbırakılmamışoldu.YinedebatılılardandahaiyimuameleumanAlmanlarvardıamabunlar1944sonlarındaAlmanya’yısafbirtarımülkesihalinegetirmeyiamaçlayanMorgenthauPlanı’mduyunca(Goebbelsbasınasızanbasınasızanbuplanıçokiyikullandı)dünyadakiyalnızlıklarınıdahaiyihissettiler,Nazidevletinivepartisinitekdirenişnoktasıolarakgörmeyebaşladılar.BudurumdaküçükbirazınlıkHitler’denkurtulmayıplanlarken,eziciçoğunlukonunpeşindeyenibirmucizebeklemeyebaşladı.Amatabiikikimsebumucizeyefırsatvermeyecekti.BunedenleHitler’inhergirişimidahabüyükbirkumarolduveelindekigücü(StalingradveTunushezimetlerindensonraKurskveArdenlertaarruzları)boşyeretüketerekReich’ınısavunmaolanaklarınıyitirdi.

Buörneklerden,barışopsiyonlarınındiktatörleriçinhiçbirönemiolmadığıgibibirsonuççıkarılmamalıdır.Hitler1939’akadardiplomasivetehditilefevkaladebaşarılarkazanmıştı.Nerededuracağınıbilseyditarihfarklışekillenirdi.Ayrıcabakışımızıtarihteenbüyükgüçlerekomutaedendiktatörlerlesınırlamamalıyız.KıbrısdarbesinisonucaulaştıramayıncayıkılanYunancuntası,FalklandsavaşındansonraaynıakıbeteuğrayanArjantincuntası,bunakarşılıkKuveyt’teuğradığıfelaketerağmenuzunyıllariktidarınısürdürenSaddam,vekendiülkesitarafındanuluslararasımahkemeyeteslimedilenilkliderolanMiloseviçgibibenzervefarklıyönleriolançoksayıdaörnekvardır.

Diğeryandan,işlerinuzlaşmavegüçdengeleriningözetilerekyürütüldüğüdurumlardaherşeyinhatasızvesorunsuzyürütüldüğüasladüşünülmemelidir.İkinciDünyaSavaşı’ndamüttefiklerindurumubunaörnektir.BirçokkararABDiçpolitikasının,ABDgenelkurmayının,kuvvetkomutanlıklarınınvecephelerdebulunangenerallerinbirbirleriarasındakiçekişmelerinvedengelerinvebunlarlaİngilizlerarasındakipazarlıklarınvenihayetRuslarıninatçıtaleplerininbirbileşkesiolarakalınıyorveuzlaşmakararlarınıntaşıdığıtipikzaaflarasahipoluyordu.Ayrıcagecikmelerdebirçokfırsatınkaçmasınayolaçıyorvesavaşuzayabiliyordu.Amayinede,bukarmaşıkkararmekanizmaları,örneğinAlmanlarınsıksıkyaptıklarıtürden

geridönülmesiolanaksızçokvahimhatalarayolaçmıyordu.

Şimdibirazgeriye,savaşöncesinedönelim.Renenya’yaaskersokmasına,ÇekoslavakyaveAvusturya’yıilhakına,anlaşmalaraaykırıolaraksilahlanmasınaizinverilmese,Hitler’inPolonyaveFransa’yasaldırmayaaslacesaretedemeyeceğipekalasöylenebilir.Hatta1939’unyazaylarındaİngilizveFransızlaranlaşmakiçinStalin’iendişelendirecekkadaryavaşdavranmasalarMolotofileRibbentropbelkideNazi-SovyetanlaşmasınıimzalayamayacaklarveHitlerbüyükbirihtimallePolonyakonusundatereddüdedüşecekti.(Batıdiplomasisibukonudabaşarısızolmuştur.NazileretepsiiçerisindebüyükbirfırsatısunmuşolanChamberleinbelkideStalin’inHitler’inenbüyükişbirlikçisiolmakiçinyanıptutuştuğunuhesapedememişolabilir.)OlaylarınfarklıgelişmesihalindesavaşyinemuhtemeldiamaenazındanAlmanyailkbaştakibüyükzaferlerinikazanamayabilirdi.RusyaisesonuçtayineHitler’insaldırganlığınınveStalin’inyatıştırmapolitikasınınkurbanıoldu.Kızılordu

1945yılındaBerlin’egirmesinerağmen,buülkeöylesineezicikayıplarauğradıki,bugün,56yılsonrabilebununkötüsonuçlarınıyaşıyor.YokolanservetleriniyenidenüretmekiçindoğalkaynaklarınısonunakadarzorlayanRusya’nındoğasıveinsanlarıbüyükölçüdesağlığınıyitirdive1990’lardanitibarennüfusuazalmayabaşladı.Polonya’nınbirparçasınıyutmakiçinHitlerileanlaşmaksonuçtaSovyetleriyıkannedenlerdenbirisioldu.AmaaynıPolonyadaÇekoslovakya’nınHitlertarafındanyutulmasısırasındaönüneatılanküçücükTeschenyöresiniilhakettiğinesevinmişvebaşınagelecekleriöngörememişti.

Mademkiolaylarzinciriniizlemeyebaşladık,Rusyaolayınıbirazdahageriyegötürebiliriz.Buülkeninfelaketini1914Ağustos’undaParis’eyaklaşanAlmanlarkarşısındazorluklaayaktakalabilenFransızordusuüzerindekibaskıyıhafifletebilmekiçinhazırlıksızbirsaldırıyaitenısrarabağlamakpekalamümkündür.İkiordusuDoğuPrusya’damahvolanRusyabirdahaaslaeskisigibiolmayacaktı.Yine1914’ünsongünlerindebuseferTürklerAlmanlarınbaskısıylaSarıkamış’tahazırlıksızbirkıştaarruzuyapacaklarvemahvolanordularıÇanakkaleveFilistin’dekikayıplarlabirleşinceTürkiye’ninnitelikliinsangücününönemlibirbölümüyokolacakvebubelkideCumhuriyet’indahazayıfbirşekildekurulmasınayolaçacaktı.

1914yılındaFransızdiplomasisiSt.Petersburg’da,Almandiplomasisiİstanbul’dabaşarılıolmuş,yüzbinlerceaskerbaşkaülkelerinçıkarlarıiçinölümegönderilmişti.Amaşurasıvurgulanmalıdırki,Rusya1914’deesasolarakOsmanlıdevletininmirasınakonmakiçinbusavaşagirmişti.Enver

PaşaisebiryandanİngiltereveFransa’nınRusyailebirlikteülkesiniparçalayacaklarınıbiliyor,amadiğeryandandaRusyaparçalanırsasofranındışındakalmakistemiyordu.Böyleceodaülkesinimasayasürenbirkumarbazgibihareketetti,çünküonudenetimaltınaalacakbirkurumyoktu.

Konumuzdiplomasitarihiolmadığınagörebirbirinidoğuranbuolaylardizisinikeöelimvedemokrasilerinsonuçtadiktatörlüklerdendahagüçlüolduklarınıvurgulamaklayetinelim.Bununnedeniahlakiunsurlarıntaşıdığıönemdeğildir.Öyleolsaydıdiktatörlüklerinzaferlerinasılizahedilir.Zatenörneğin,1939’dabiravuçkişinindışındakimsenindiktatörlükleriayıpladığıdayoktu.Bunlarınzayıflıklarıkararmekanizmalarınınzaafındankaynaklanır.Hattaahlakizaaflarıbirölçüdebununlabağlantılıdır.ÖrneğinNapoleonsözverdiğigibiPolonyaveBaltıkülkelerinibağımsızbirerdevlethalinegetirse,Rusya’da-enazındanodenlibüyükbir-felaketeuğramayabilirdi.KezaHitler’inkatliamvetoplamakamplarıpolitikasıolmasabazıAvrupa(çoğundaolmamıştı)veSSCBhalklarındançokfazladirenişgörmezdi.Direnişesasolarak1942sonlarındabaşlamıştır.Ülkelerindıştayaptıkları,nihayetindeiçpolitikalarındanbağımsızdeğildir,hataesasolarakbunlarınuzantısıdır.

İstihbaratİstihbaratsavaşkadareskidir.Eneskimeslektenbiledahaeskiolduğu

söylenmiştir.Genelliklehemdiplomatikhemdeaskerimekanizmalartarafındanyapılmış,eskidönemlerdediplomatilecasusarasındakiayırımdahadabelirsizolmuştur.İstihbaratınbüyükölçüdeaçıkkaynaklardanyapılmasıbuikigrubutamolarakayırmayıherzamanzorlaştırır.İstihbaratyalnızcakasalardakiplanların,sırlarınveşifrelerinelegeçirilmesinideğil,coğrafikoşullardanüretimkapasitesine,eğitimdeninsanlarınpsikolojikdurumlarınakadarhertürlübilgiyivedeğerlendirmeyiiçerir.

Casusluk,karşı-casuslukvesansürbazıkaynaklardailkolarakBüyükİskender’emaledilmişolmaklabirlikte,bununteknedenidahaeskidönemlereaitkaynaklarınzayıflığıdır.HiçkuşkusuzkiMısır’da,Çin’de,İran’da,Mezopotamya’davedahabirçokyerdecasusluksondereceyaygındı.BununenbüyükispatıdahemTevrathemdeİncil’deçoksayıdacasuslukhikayesiolmasıdır(Joshua,Rahab,Harlot,Samsonvs.vs).Bunlarınyanısırabinlercecasuslukhikayesitarihinenmeraklısayfalarınıoluşturur.Kaldıkitarihinbilineneskicasuslukhikayelerininhemenhementümüdinadamlarınaaittir.ÇinlirahipChangChienM.Ö.2.yüzyılda13yılboyuncaHunTürkleriarasındayaşamış,onlarınsosyalveidariyapılarınıinceleyerekraporetmiştir.Casuslukkonusundadinadamlarınıtüccarlarizler.TürklerGöktürklerveUygurlardönemindenbericasusluğunetkilerineveyıkıcıfaaliyetlerefazlaca

maruzkalmışlardır.Belkidebununnedenlerindenbirtanesionlarındinadamlarıvetüccarlarınfaaliyetlerinefazlaönemvermemelerivedenetlemecihetinegitmemeleriydi.

Dahasonrakiyüzyıllardadinbirbaşkaşekildecasuslukveyıkıcıfaaliyetleriçinkullanıldı.Horasan’danAnadolu’yageçmekteolanTürklerinbirkısmıŞiiinancınıkabuledincebunlarönceTimur,sonradaErdebilŞeyhleriveköküonlaradayanan,ancakyinebirkısmıTürkkökenliolanSafevilertarafındanAnadolu’daOsmanlıhakimiyetinekarşıçalışmayapmakiçingönderildiler.BunlarayrıcaTimur’unAnadolu’dangetirdiğiTürkesirlerinbirkısmınıdatarikatlarınabağladılar.BöyleceTürklerTürklerekırdırılarakçokacıbirtarihimirasoluşturuldu.

TürklerinistihbaratalanındaenparlakdevirlerininbirdünyadevletiolduklarıKanunizamanındaolmasınormaldir.Budönemde“martalos”denilenOsmanlıcasuslarıbütünDoğuAvrupa’danbilgitopluyorveolaylarıizliyorlardı.BunlarınbazılarınınYahuditüccarlardanveHıristiyanlardanoluştuğubilinmektedir.Karadeniz’inkuzeyindenhertarafaakınlaryapanKırımTürklerideuzunsüreOsmanlIlarınistihbaratkaynaklarındanbirisioldular.BunamukabilyabancılardaOsmanlıSarayındanbilgitoplamakiçinHıristiyancariyelerileErmeniveYahudihekimlerikullanmışlar.

DinadamlarınıncasuslukveyıkıcıfaaliyetlerekarışmalarıOsmanlItopraklarındaöncelikleFenerPatrikhanesiveOrtodokskilisesiolarakortayaçıkarDahasonratümdiğerkiliselerbunlarakatılır.SırplarıveBulgarlarısaymasakbileRumveErmenikiliselerindeortayaçıkartılmışolansilahdepolarınısaymayabukitabınsayfalarıyetmez.KaldıkibukiliseleryakalanıncaAvrupa’dakopartılanfırtınalarTürkiyealeyhindekikoalisyonlarınokadarişlerinegeliyorduki,Türkleriprovokeederekkiliselerinhedefyapılmasıtemelbirpolitikaolmuştu.II.MahmutcasuslukfaaliyetlerinedeniyleFenerPatriği’niidametmekzorundakalmışveYunanlılarabirmillikahramanhediyeetmişti.

OsmanlIlar,yaşadıklarıbölgeninbütünözelliklerinerağmenkurumsalbiristihbaratmekanizmasıgeliştiremediler.HalbukiBizanslIlarbunubaşarmışlarvebölgeyegelençoksayıdahalkıyakındanizleyerekbunlarındüzenlikayıtlarınıtutmuşlar,zaaflarınıbelirlemişlervebunlarıçoğukezkendiamaçlarıiçinkullanmayıbaşarmışlardı.

İstihbaratkonusundaenönemlisorunbilginineldeedilmesideğil,bunlarındoğrudeğerlendirilmesidir.Çokmiktardabilgidenyanlışdeğerlendirmeyapılabileceğigibiazsayıdabilgidendeçokdoğrudeğerlendirmeyapılabilir.Bu,değerlendirmeyiyapanlarınzihinsel

süreçlerininoluşumuylavemaruzbulunduklarıbaskılanmalarlailgilibirdurumdur.Temeldealdıklarıformasyonadayanır.Gelişmişbirzihinenazındanelemeyoluyladoğrusonuçlaraulaşır.Değerlendirdiğikonuylailgilitemeleğilimleribilmesiişinikolaylaştırır.Amaherzamanbiryanılgıpayıvardır.ÖrneğinAmerikalılar1941yılındaJaponşifrelerininçoğunuçözmüşlerveJaponfilolarınınsavaşıbaşlatmakiçinyolaçıktığınıöğrenmişlerdi.BununüzerinePasifik’tekikomutanlıklarınısavaşahazırolmalarıkonusundauyardılarvebeklemeyebaşladılar.AncakyaptıklarıdeğerlendirmeonlarıPearlHarbourfelaketiylekarşıkarşıyabıraktı.ÇünküJaponlarınpetrolkaynaklarınıelegeçirmekiçinGüneydoğuAsya’dakiHollandasömürgelerinesaldıracağınısanmışlardı.AncakşifreyiçözdükleriniaslabellietmedilervebundanaltıaysonraMidvvay’dedörtJaponuçakgemisinibatırarakintikamlarınıaldılar.Buİkincisimuharebealanıistihbaratıalanınagireramabuölçektekibirbilgininstratejikistihbaratkategorisindedüşünülmesigerekirçünküsavaşıngidişatınıbirinciderecedenetkilemiştir.Rommel1942yazınakadarmüttefiklerinhareketleriniizleyenbirşifreveistihbaratservisinesahipolduğuiçinokadarbaşarılıoldu.İngilizlerbunukeşfettilervesızmalarınönünegeçtiler.Churchill“Alamein’denöncetekbirzaferbilekazanmadık,Alamein’densonraisehiçyenilmedik”demiştivebundakarşıistihbaratınbüyükrolüvardı.İstihbaratAlmanveItalyanşifreleriniçözmüş,AfrikaKorps’aikmalmalzemesigetirengemileritakibealmıştı.Fakatşifreninçözüldüğübelliolmasındiyebunlarınbazılarınasaldırmıyorlardı.Bu,bellietmemelerigerekenbirstratejikbilgiydi,veRommel’eulaşanhergemiyüzlercemüttefikaskerininölümünenedenoluyorduamauzunvadeliçıkarlaraçısındanonlarınbirkısmınıfedaedebiliyorlardı.

Diğeryandanistihbaratın,bırakınyanlışdeğerlendirmeyi,hiçdeğerlendirilmediğibirörnekiseAlmanlarınRusya’yasaldırısıdır.AslındabunugörmekiçinistihbaratabilegerekyoktuaniaStalinkendiinsanlarınadeğilHitler’einandığıiçinülkesinifelaketesürükledi.Sonraodadeğerlendirmeyi,dahadoğrusubununideolojikdeğilpragmatikolmasıgerektiğinigörmekzorundakaldı.Tokyo’dakiajanıRichardSorge’denJaponlarınRusya’yasavaşilanetmeyeceğiniöğrendiveburadakitümenlerinitamzamanındaMoskova’yagetirerek1941kışındaRuslarailkyenilgilerinitattırdı,kibudatammanasıylastratejikbiristihbarattı.Hemenhemenherbaşarılıharekatınarkasındaiyiistihbaratvardırkiiyiistihbaratiyideğerlendirmeyideiçerir.

DiplomatiksonuçlarıaçısındanbirbaşkasondereceilginçveönemlibirörnekdetariheZimmermantelgrafıdiyegeçenolaydır.Türkiye’ninsavaşa

sürüklenmesindebüyükbirroloynamışolanJagow’unyerinedışişleribakanlığınagetirilenZimmerman,Meksika’dakielçilerivonEckart’açektiğitelgraftaAmerikalılarıhoplatacaküçkonudansözediyordu.YakındaAtlantik’tesınırsızdenizaltısavaşınıbaşlatacakları,ABD’yitarafsıztutamadıklarıtaktirdeTeksas,ArizonaveNewMexico’nunMeksika’yaiadesikoşuluylaittifakönererekonlarısavaşasokmakveJaponya’yıdakendilerinekatılmayaiknaetmek.Bumesajıelegeçirenİngilizler,kaynaklarınıbellietmemekiçinAmerikalılarasızdırarakbuülkedebüyükbiröfkeuyandırdılar.ABD’ninsavaşagirmesiişinçehresinideğiştirdiveAlmanyamağlupoldu.SınırıikiyüzkilometreaşarakMeksika’dagerillalarıkovalamaktaolanPershingAvrupa’dakiABDkuvvetlerininkomutanıoldu(emirsubayıdaİkiciDünyaSavaşı’ndaünkazanacakolanPattonidi).Diplomasi,istihbaratveaskerlikburadatamolarakiçiçegeçmişti.,

Buradaüzerindedurulmasıgerekenbirbaşkahususdabirçokfarklıkaynaklardangelenistihbaratınbirleştirilmesimeselesidir.Genelde,örneğinbirsavaşdurumundamuharebealanıistihbaratından,elektronikistihbarattan,ajanlardan,diplomatlardan,üçüncütaraflardan,askerivesivilbirimlerdengelenistihbaratınhızlakoordineedilmesiçokzordur.Çünküherbiriminindikkatiniçeken,önemliaddederekraporhalinegetirdiğikonularfarklıolabilir.Ayrıcabazıbirimlerfarklınedenlerlebazıbilgilerikendibünyelerindetutabilirler.Bütünbunlarıgözönünealarakdeğerlendirecekbirkurumsalyapınınoluşturulmasıfevkaladezordur.

İstihbaratyapanvedeğerlendirenbirimlerinarasındakigörüşveyaklaşımfarklılıklarıbazensonderecebüyüksorunlarayolaçabilmektedir.Birimlerarasırekabetbazenolumluolabiliramaçoğuzamanengelleyiciolduğugörülmüştür,helebirimlerfarklıpolitikbağlantılariçerisindebulunuyorlarise.

1

Stratejikolaycasayılamayacakkadarçokterimlebirliktekullanılmaktadır.Stratejikönem,stratejiknitelikler,stratejikkonsept,stratejiketki,stratejiksilah,stratejiküs,stratejikbölge,stratejiktaarruz,stratejikçekilme,stratejikyardım,stratejikzaaf,stratejikistihbaratvedahayüzlercesisayılabilir.Buradastratejibirnitelenesıfatıolmaktadırveanlamıdatanımlananşeyindiğerlerinegöredahaönemliöldüğünükastetmekiçinkullanıldığısöylenebilir.

Şiddet,KentlerveDirençFaktörleri

(veyaşiddetinkısatarihi)“Belkidebudünyabaşkabirgezegenincehennemidir”

AldousHuxley

İnsanlarınaletkullanmayasilahlabaşladığıdüşünülürse(sonaraştırmalaragörebulunaneneskiokveyaylaryaklaşıkyirmibeşbinyıllıkolup,mızrakveyasopakullanımıyüzbinyılıaşmaktadırvebunlarasgarilimitlerdir)şiddetinevrenselliğianlaşılır.Silahlarınavlanmakiçinkullanıldığıkadar,istenmeyeninsanlarıverimlialanlarındışınaitmekveyayoketmekiçinkullanmageleneğindenşüpheetmekiçinbirnedenyoktur.Kaldıki,tarihinilkyazılımetinlerindesavaşenyaygıntemaolarakönümüzeçıkmaktadırveyazıileşehirlerinortayaçıkmasıaşağıyukarıaynıdönemlererastlamaktadır.

İlkşehirlertanrılarıneviolarak,tapınaklarınetrafındakurulmayabaşlanmış,bununlabirliktetahripveimhaeylemleri,yanişiddet,kitleselbirkarakterkazanmıştır.Buradaşiddetinsadeceekonomikkaynaklarınelegeçirilmesiylesınırlıolmadığınıanlıyoruz.Putperestlikdöneminintapınaklarıaynızamandabirkurbanmekanıydı.Çocukların,kadınların,esirlerinvehayvanlarıngelecekyılınürünüiçinveyabirbaşarısızlığınbedeliolarakkurbanedilmesiçokyaygındıvebuiştörenleyapılıyordu.Butörenlerbazenbaşkatopluluklarıtoptanyoketmeeyleminedönüşüyor,bazende-çoksonralarıRoma’daolduğugibi-kitleselbireğlenceoluşturuyordu.Kitleselkatliamlarınkrallıklarındaimitutkusuhalinegelmesi,onlarıntopluöldürmeiradesinekadirkişilerolarakiktidarlarınınpekişmesinehizmetediyorduvebudurumdainsanlarınmedeniyetini,katliamlarınkitleselliğitemelindegelişenbirolguolaraktanımlamak,gerçeğinenazındanönemlibirboyutununifadesiolmaktadır.Binlerceyılsürenbusüreçboyuncadahaılımlıveişbirliğineaçıkkavimleröldürülmüşveyaüremeleriengellenmişolduğuiçindahasaldırganvesavaşçıkavimler,neyazıkkiinsanmedeniyetinin(medine/şehir==>medeniyet)esasunsurlarınıoluşturmuşlardır.Dahayakıntarihiseşiddetinsınırlanmasıiçinyapılançabalarladoludurkibusorunhukuk,dinveahlaktaifadesinibulmakta,ancakbukurumlandabirikilemiçerisinde

tutmaktadır.Çünkübarışınolduğukadarşiddetindesüreklievrimiçindeolanbirkültürüvardırvebukurumlanpekalakendidoğrultusundakullanabilmektedir.

Şehirlerinsavaşıkitleşelleştirmesivekurumsallaştırması,kralınemrineheranseferberedilebilecekbüyükbirinsanyoğun*laşmasısunulmasıylamümkünolmuştur.Buyoğunluk,dağınıkkırsalyerleşimlerkarşısındaüstünlüksağlamış,ayrıcasilahimalatınınmerkezileşmesidebaşkabiravantajoluşturmuştur.Kent,örgütlüşiddetinvesavaşıntaşıyıcısıdır.Vekeza,kentlerinvesavaşın,kölelikkurumuyladabağlantılıolması,şiddeteğilimlerinikuvvetlendirmiştir.Böylecegelişmesüreciboyunca,kentlerintörenselmerkezolmaniteliğiikinciplanadüşerken,nüfusvekaynaklarüzerindekidenetimiöneçıkmış,birbaşkaifadeylemilitaristnitelikleriteokratikyanlarınaağırbasarhalegelmiştir-amabunlarbirbirlerinidışlayandeğilbesleyenunsurlarolmuşlardır.

Romaşiddetinenbüyükörgütleyicisiolarakdünyanınbüyükbölümünühegemonyasıaltınaalırken,ölümoyunlarınıdahalkınenbüyükeğlencesiyapmıştı.ArenakatliamlarıM.Ö.264yılındaKonsülJuliusDecimusBrutustarafındanbabasınıncenazetörenlerivesilesiylebaşlatılmış,sondereceyaygınveönemlihalegelmişti.Cladius’unzamanındayılda159güntatilolup,bunların93’ündedevlethâzinesininfinanseettiğioyunlarvarken,M.S.454yılındatatilgünlerininsayısı200’e,oyunlarınolduğugünsayısıda175’eçıkmıştıvebuM!S.326yılındamahkumlarınvahşihayvanlarayedirilmesiuygulamasınasonverilmesinerağmenolmuştu.Gladyatöroyunlarıise404yılındaHonoriustarafındankaldırıldı-kibutarihteBatıRomazatenkaosiçerisindeömrününsongünlerineyaklaşmıştı.Buşiddeteğlenceleriohaldeydiki,bunlarıfinanseedemeyenhiçbirimparatorunRoma’dabarınmasınaimkanyoktu.Ancakbuoyunlarbaşkakentlerdedeyapılıyordu.ÖrneğinVandallarKuzeyAfrika’daönemlibirRomakentiolanHippo’yasaldırırken,surlardayaralıaskerlerininiltilerininsirktekiseyircilerin-uğultularınakarıştığıanlatılmıştır.Seyircileracilölümtehlikesialtındabileölümeğlencesiyledahafazlailgileniyorlardıvebudurumköleliğin,asalaklığınvetiranlığınmüşterekenyarattığıbirpatalojikdurumdu.Romaçöktüktensonrasirkgünümüzekadargelirken,ölümoyunlarıdaboğagüreşlerindeyaşadı.Amabunagelinceyekadarköprülerinaltındançoksularakacaktı.

Tarihbizehiçbirİktidarınmutlakolmadığınıveherbaskınındirenişlekarşılaştığınıgöstermektedir.Roma’yakarşıdirenişköleleştirmeyeçalıştıklarıhalklarınsavaşları,mecburensavaşustalıklarınıöğrettiklerigladyatörlerinliderliğindekiköleisyanlarıvePaulusgibiRomavatandaşlarının

geliştirilmesindeöncülükyaptıklarıHıristiyanlıkgibiçokfarklışekillerdetezahüretti.Romalılardüşmanlarındandahagüçlüolduklarındandeğilfakatsadecedahaörgütlüolduklarıiçinuzunsüreayaktakaldılar.Fakatsonundaörgütlenmeleriyozlaştıveşiddetkullanmaişini,ilkbaşlardaşiddetekarşıbirgörüntüiçerisindeolanHıristiyanlarabırakaraksahnedençekildiler.Hıristiyanlıkşiddetmirasınıreddetmedivefazlasıylakullandı.ArtıkarenadaaslanlaraatılmakyoktuamaBizans’ınbüyükkomutanıBelisarius532yılındaİstanbul’dakiHippodrom’da(bugünküSultanahmetmeydanı)35binisyancıyıbirgüniçerisindekatletti.

Bundansonrakiyüzyıllardaiseşiddetağırlıklaikidininmücadelesişeklindegörülecekfakatbusadeceeskiözünyenibiçimindenibaretolacaktı.KezamezhepmücadelelerinindedinsavaşlarındanhiçdegerikalmadığıParis’te,birgecede80.000kişininöldürüldüğüSt.BartholmekatliamındaveyaOrtaAvrupa’nınnüfusununyarısınıyitirdiği30yılsavaşlarındagörüldü.Şiddetodüzeydeydiki,dinreformcususayılanCalvinbileCenevre’debilimadamlarınıodunyığınıüzerindeyanmayagönderiyordu.

HıristiyanlarlaMüslümanlarıngerekkendiaralarında,gereksedebirbirleriylemücadelelerişiddeteyenikaynaklaroluşturdu,çünküsavaşlarıntaraflarınıkutsadı.EskidünyadadevletlerbirbiriardınakurulupyıkılırkendevamlıdeğişengüçdengelerisözkonusuyduamaHıristiyanlaryenidünyayagidinceartıkhiçbirdengedeneserkalmadı.Enkuzeydekibazıİnuit(Eskimo)kabileleriileAmazon’underinliklerindeulaşılamayanbazıyerlilerhariç,avcılık-toplayıcılıkaşamasındakihalklarınçoğunuyokettilerveyasürdüler.AztekveInkagibişehirleşmişhalklarıisekırımdangeçiripköleleştirerekuygarlıklarınımahvettiler.Gerçibunlardaşiddeteyabancıdeğillerdiamaİspanyollarınatlarına,toplarına,tüfeklerinevedemirdenyapılmasavaşgereçlerine,veherşeydenönemlisisavaşkültürlerinekarşıdirenmeleriçokzordu.Azteklerinşiddetkültürüiseesasolarakheryılonbinlerceinsanınkurbanedilmesinedayanıyorduki-buaçıdaneskidünyailebirortaklıklarınınbulunduğuanlaşılıyor.

Kurbangeleneğiesasolarakinsankurbanınadayanır.ÖrneğinKeltlerdeyenikdüşenşeflerderhaltümkabileninönündebıçaklanaraköldürülürdü.Buağırlıklatörenselbirolaydı.Amaözellikleinsanlarınkolaycayayılamadığıkapalıhavzalardainsankurbanıaynızamandanüfusfazlasınıönlüyordu.Genellikleüremeçağındakigençkızlarınveerkeklerintörenleöldürüldüklerigörülür.AvrupaOrtaçağı’nınfeodaltoplumlarındaisefeodalleredahafazlanüfusgerekincebukezyaşlı,kadınlarcadıdiyeyakılmayabaşlandı;doğumkontrolükonusundakitecrübeleriylebirlikteyokedilmeleriiçin.Vegününbirinde,,onyedinciyüzyıldakoşullardeğişinceveİngiltere’dekomşusunu

cadıdiyeihbaretmekağırcezakonusuyapılıncadahaönceotoritelertarafındanteşvikedilenihbarlarınardıkesiliverdi.Yenidinlerinortayaçıkmasıileinsanaklınınbukurbangeleneğininreddinitartışmayabaşlamasınınaynıdönemebaşlamasıtesadüfdeğildiamabirçokcoğrafyadabununyerinihayvanboğazlamaadetialdıvebugünümüzekadargeldi.

Tümbunlarınanlatılmasınınnedeni,insanlarınsınırsızşiddetkullanmayaheranhazırolmalarıdır.Uygarlığınbinbirgüçlükleinsanlarakabulettirmeyeçalıştığıkurallarçokkırılgandırveherhangibirkrizdederhalbinparçaolmaktadır.BunusadeceAlmanfaşizmindeveyaJaponmilitarizmindedeğil,Afrika’dakiHutukatliamlarındaveyaEndonezya,Bosna,Cezayir,Afganistanvedahasayısızörnektegörmeyedevamediyoruz.Buneyazıkkigelecektedesürecektirveşiddetibellikurallaraoturtmagayretinerağmensürecektir.VagtsmilitarizmintarihiniyazarkenbüyükAlmanoryantalistiHugoVVinckler’inAsurvePrusyasavaşörgütlerininetkinliği,saldırganlığı,insanikurallaraaldırmazlığıvemilitaristruhukonusundaçokbüyükparalelliklergördüğünüve“PrusyaAsur’dur”sözünüdevamlıyinelediğininakletmektedir.

Şiddetinyaygınlığınakarşıbunusınırlamagayretidedoğalbirtepkiolarakgelişmiş,ancakbu,tarihboyuncagenelolarakgüçlüolanınkarşıtarafıezipsindirerekkendibarışınıtesisetmesianlayışındayürümüştür.Barışistiyorsantaleplerimikabulet!.Bualandakaydadeğergelişmeleryakınçağınürünleridir.Amabugayretlerdahişiddetisınırlayamamıştır.HaçlılarveMoğollarAsya’daelegeçirdiklerihalklarıbirçokkezkılıçtangeçirmişlerdi.Hattakuşatmaaltındakilereteslimolduklarıtaktirdedokunulmayacağınadairverilensözlerintutulmadığıvetümhalkınkesildiğidurumlarinanılmayacakkadarçoktur.1941yılındaHitlerdeLeningrad’dakimseninesiralınmamasıve3milyonlukhalkıntümününöldürülmesiniemretmişti.Ancakkenthalkı900günlükbirkuşatmayadirendivebirmilyonkayıplasavaştançıktı.1945yılındamüttefikişgalkomutanlarıAlmanlarıkentlerininyakınlarındakiinsanyakmafırınlarınıgörmeyemecburettiler.Çoğuhaberiyokmuşgibidavrandı.SuçuNazilereattılaramaezicibirçoğunluklayapılanlarıdesteklemişlerdi.

AçıkdenizlerfikriniortayaatarakdevletlerhukukununöncülerindensayılanHugoGrotiusesasolarakAvrupa’nınnüfusundaciddibirazalmayanedenolanOtuzYılSavaşları(1618-1648)sırasındayaşadığıdeneylerdenetkilenmişti.(BuaradaaçıkdenizlertezinindünyaticaretindeboyundançokdahabüyükbirpayasahipolanHollandaiçinhayatibirgereksinimolduğunudabelirtelim.)Grotiusdoğalhukukprensiplerivemevcutgeleneklerdenhareketleuluslararasıhukuksisteminintemelleriniatarkenhaklıvehaksızsavaşayırımıdayapmıştı.Yasalsavunmahakkı,haksızlığındüzeltilmesivedoğalhaklaratecavüzgibikonularıhaklısavaşnedenisaymışfakatbunlar

yinedeherkesinkendisinegöreyorumladığıhususlarolarakkalmıştır.Birkezsavaşakararverildiktensonrabahaneuydurulmasıveyayaratılmasıdaimamümkündür.OndokuzuncuyüzyıldaiseyaralılarvesavaşesirleriiçinKızılhaçveCenevreanlaşmalarıyapılmıştır.Hernekadarbuanlaşmalarınneölçüdeuygulandığıkonusundabirkarşılaştırmayapmakmümkündeğilsede,enazındanbirçokdurumdasavaşıdaha“uygar”birşekildesürdürmeyemuktedirolanlariçinbirreferansoluşturduğusöylenebilir.

Liddel-Hart“Rönesansdüşüncesiaskerlerindünyasını17.yüzyılakadaretkilememiştir”derkenaynıdurumadeğiniyordu.Ancakyinekendisi“ordularıntabiatı,içindevarlıkbulduklarıuygarlıktarafındanbelirlenir”demeyideihmaletmemişti.Herhalükarda,uygarlıklarınfarklılıklarınadeğildeortaknoktalarınabakılacakolunursa,buradaşiddetinneyazıkkiönemlibiryertuttuğunugörüyoruz.Ancakşiddetinkullanılmabiçimlerideğişmiştir.Devletlermerkezileştikçeşiddetkullanımınıdatekellerialtınaalmayaçalışarakbunayenibirmeşruiyetkatmakistemişlerdir.Bumeşruiyetçabasıbirölçüdeşiddetisınırlamış,fakatşiddetmutlakakarşışiddetidoğurduğuiçin,karşılıklışiddetkullanımıgenelolarakkurallarabağlıkalmamıştır.Karşışiddetinmerkeziotoriteyiyıkmasınınmümkünolmadığıülkelerdebileeşkıyalık,gizlimezhepler,silahlıkardeşlikbirliklerivs.merkeziotoritenintümçabalarınarağmentarihboyuncahemenhementümülkelerdevarlığınısürdürmüştür.Yakıntarihte,dünyanınhaberleşmeveiletişimaltyapısıçokbüyükölçüdegelişincebutürsilahlıgruplarşekildeğiştirmiş,ağırlıklakırlardanşehirleretaşınmıştır.Kısacasıkentleringiderekhakimhalegelmesininetkisi,şiddetsözkonusuolduğunda,bununkitleselolarakyenidenörgütlenmesiolmuşturdiyebiliriz.BuAsur’daolduğukadarçağımızdadageçerlidir.AmaAsurlularzamanındaşehirlersurlarıniçerisindeydi-veşehirlerdeherihtimale(yaniayaklanmalara)karşıbirdeiçkalebulunurdu.19.yüzyılınbaşlarınakadarşehirlersurlarındışınaçıkamadılar.Ancaksanayidevrimininyarattığıgüçsayesindesurlarınkorumasındankurtulmayabaşladılar.Zatenbudönemdeordulardayavaşyavaşfabrikaüretiminiandıranbirersavaşmakinasıhalinegeliyorlardı.Aynısüreçiçerisindeordularınyenilmesiyerineyıpratılmasınadayananyeni(gayrınizami)savaşsistemleriöneçıkmayabaşladı.Tabii,bunakarşıdayenibastırma-pasifikasyonsistemlerigeldi.Sonuçtaşiddetherzamanpolitikstratejilerinbirparçasıoldu.Ancakşiddetinbaşarısınainananvebununerveyageçkarşışiddetdoğuracağınıhesaplamayanherstratejiçöküşemahkumdur.

Hukukunveuluslararasıilişkileringelişmesininşiddetisınırlayacağıveişbirliğiniartıracağıtezleri,pratiğebakıldığındayeterincetatminkardeğildir.20.yüzyılda,büyükbirkısmıAvrupa’daolmaküzereyüzmilyondanfazla

insanşiddetkurbanıolmuştur.Totaliterrejimlerinuyguladığısiyasiveırkçıeylemler,içsavaşlar,Nazijenositi,ÇinveRusya’daelkoymalarınvecebrikollektifleştirmeningetirdiğiaçlıktanölenler,toplamakampları,Kamboçya’danBosna’yakadarkatliamlarvs.deeklendiğitaktirdeburakamaenazındanbirellimilyoninsanıdahailaveetmekgereğiortayaçıkar.Uluslararasıilişkilernederecegelişirsegelişsin,bunlargeneldeancakittifakgruplarınayolaçmaktaveşiddeteengelolmadığıgibi,tamtersineşiddetielaltındanveyaaçıkçadestekleyebilmektedir.Kezadünyanınbüyükkısmındayoksulluğunartmasıveeşitsizliğinbilincinevarılmasıdayenişiddetkaynağıdır.Hukukideğeriolansosyalveyauluslararasıanlaşmalarsadeceonlarıdesteklemeyeniyetiolantarafın-veyatarafların-kudretinebağlıolarakgeçerliliğinisürdürmektedir.Hukukkendibaşınabirgücesahipdeğildir.Arkasındayaptırımolduğusürece,veyasahiplenildiğiölçüdevesahiplenildiğizamangerçekbiranlamtaşır.

Buradabirhususuniyicevurgulanmasıgerekir.Halklarınsavaşlarıkrallarınsavaşlarındançokdahakanlıolmaktadır.Krallarennihayetindehâzinelerivekredileritükendiğiveyadestekleriazaldığızamanpesdiyebiliyorveanlaşmamasasınaoturabiliyorlardı.Ancakhalklarkolaykolaypesetmemektevekanlısavaşlarıçokdahauzunsüredevamettirebilmektedirler.Veyinekentlerinürünüolanulusalmeclislermeşruiyetleriniengenişuzlaşmatemelineoturtmayıbaşardıklarıorandaenazındankendisınırlarıiçerisindekişiddetibirölçüdesınırlasalardahi,başkauluslaraveyaiçtekimuhaliflerinekarşıdahabüyükbirşiddetuygulamapotansiyelinevedahadaötesikararlılığınasahiptirler.Tarihinbazıdönemlerindegüçlübirtoplumunörgütsüzbirtoplumaboyuneğdirmesiiçinmuharebealanındakisilahlıgüçleriniyenmesiyetiyordu.Uluslaşmışvebellibirörgütlülüğeulaşmıştoplumlardaisebuokadarkolaydeğildirçünkütoplumgücününbirkısmınıdirenişehasredincebunubellibirsonuçalıncayakadarsürdürebilmektedir.Veliderlerteslimiyetiseçsebile,direnişeğilimiyeniliderlerinortayaçıkmasınısağlamaktadır..

Uluslararasıtoplumunşiddetekarşıtutumunuenazındançiftestandartlıolarakdeğerlendirebiliriz.Eğerşiddetisınırlamayönündebirteşebbüsvarise,bukesinliklebelliçıkarhesaplarınınsonucundayapılmaktadır.Hattainsanikaygılarbilebuamaçlakamuoyuoluşturmakiçinkullanılmakta,birçokkatliamagözyumulurken,gününkoşullarınagörebaşkalarıgündemegetirilmektedir.

Şiddetekarşıolduklarınısöyleyenlerinşiddetkonusundafarklıbirtutumalmamalarıiseyakıntarihinbirbaşkadersidir.Avrupasosyalistleri19.yüzyılınikinciyarısındakapitalizmeveemperyalizmekarşıbirsöylem

içerisindebulunuyorlardı.NitekimBirinciEnternasyonalinbüyüksavaşlaraengelolabileceğinidüşünenlerdevardı.Ancak1914Ağustos’undaFransaveAlmanya’nıngüçlüsosyalistpartilerisavaşiçinoyverinceEnternasyonalçöktü,işçilerbirbirleriniboğazlamakiçinsiperlerekoştular.İnsanlarınhenüzşiddetekarşıtavıralmayahazırolmadıklarıanlaşıldı.DahasonraMoskova’yabağlıolarakkurulanÜçüncüEnternasyonalilesadeceRusdışpolitikasınınaracıolanbirucubeidi,ikinciDünyaSavaşısırasındabatılılarlailişkileriiyitutmauğrunasessizcelağvedildi.

Sonyüzyıldıremperyalistkapitalizmintümalternatifleribaşarısızolmuştur.Bununtarihianlamışudurki;insanlarınaçgözlülüğünehitapedenbusistemdiğerleriniboğmuştur.Dünyayıtahripederekkendimezarınıhazırlamasıvegeliştirmişolduğuşiddetmekanizmalarınınneşekildekullanılacağıisefarklıhususlardır.

Şiddetuygulanmasıveşiddetekarşıdirenmekonularındagenellemeyapmakzordur.ÖrneğinÇinbütündünyanıngözünebakabakaDoğuTürkistanveTibet’iişgalveilhaketmiştir.19901ıyıllardailhakınıpekiştirecekuygulamalarahızvermiştir.Butoplumlardireniştenvazgeçmemişlerfakatnüfusveteknolojialanlarındakieşitsizlikleridirenişinsonucaulaşmasınıengellemiştir.SorunDoğuTürkistanve.Tibet’indünyanınuzaknoktalarındaolmalarımıdır?YoksadünyabuoldubittilerikabullendiğiiçinmiÇinbukadarrahathareketetmektedir?AynımantıklaRusya’nın1918sonrasındayaptığıbaskıları1990’dayapamamasınıdünyadailetişimingelişmesinebağlayabilirmiyiz?Güçlerarasındakieşitsizliknekadarönemlidir?DanimarkaveBelçikaAlmanişgalinekarşıhiçbirciddidireniştebulunmamışlardı.Üstelikörgütlenmeveteknolojialanındaokadargeridedeğillerdi.Amanüfuslarıvesilahlarıonlardandahaaz,veüsteliktecritolmuşdurumdakiFinlilerönemlibircoğrafiavantajlarıdaolmadığıhaldeRuslarakarşıdirenmişlerdi.Herhalükarda,ezicigüçlekarşılaşıncaoyunbozuluyormu?GeçenyüzyıldaSiyu’larıntopraklarınıkorumayaçalışmalarını,Nikaragua’dakiiçsavaşı,Bosnaolaylarını,Çeçenlerindirenişini,Kuveyt’inişgalinivedahayüzlerceolayınhepsinikendikoşullarıiçerisindeaçıklamaktanbaşkaçereyoktur.YahudilerinbirkısmınınkuzukuzuNazi’lereboyunlarınıuzatırkendiğerlerininnasıldirendiğivesonuçtaFilistin’enasılyerleştiklerini,veburadadaAraplarıezerdurumageçtikleriniaçıklayanbirteoriolamaz.Herolayiçinayrıteorileruydurmanındahiçbiranlamıyoktur.

Bazıhalklaresaretikabulettiler,kimileridesonunakadardirendiler.Köleolmamakiçintopluolarakdirenenvesonratopluolarakintiharedenkentlerinsırrınıbulmakkabilmidir?Fethedilenvefethedilemeyenlerarasındakifarklartamolaraknelerdir?İngilizlerhiçbirzamanellibinkişiyigeçmeyen

güçlerleveçoğuhaldebirkaçbinkişilikordularlanüfusuyüzmilyonlarıgeçenHindistan’ınasılfethettiler?KezaüçbeşküçükgemiyleFilipinleregidenİspanyollarburasınınasılsömürgeleştirebildilerde,JaponyaKubilayHan’ınbüyükdonanmalarınavediğerarmadalarakarşınasılveniçindirendi?Kentlilerveköylülerarasındaistilacılarakarşıdirenmeeğilimleribakımındanfarkvarmıdır?Ovavedağhalklarıarasındagenelbirdavranışfarkıgözlenmektemidir?Denizcihalklarveyabozkırsüvarilerinin,veyadağlılarındahasavaşçıolduklarısöylenebilirmi?Ekonomikfaktörburadanekadarönemlidir?Kültürelözelliklerilesavaşçılıkarasındabirbağvarisebunuinceleyerekanlamlısonuçlaravarmakmümkünmüdür?

Bunlarınhepsibirşekildeyanıtlanabiliramaherdurumkendineözelolduğugibihergenellemeiçindeistisnalarbulunabilecekvekendinegüvenenaraştırmacıyıçürütebilecektir.Tarihşemalarkurmakiçindeğil,özgünlüklerianlamakiçinyararlıdır.

Şiddetkonusundabirbaşkahususdaşiddettenkaçmanınherzamanahlakibirtutumolmadığıdır.ChamberleinveDaladierMünih’deHitler’eteslimolmasalarNazilerokadarçokkatliamyapamazlardı.KamboçyaKızılKhmerterörüneboyuneğmeseydinüfusununüçtebiriölümtarlalarındayokolmayacaktı.Şiddetiazaltmanıneniyiyolu,hertürlütotalitereğilimdendahagüçlüolmaktır.Tarihboyuncateslimiyetçiveyatıştırıcıtutumşiddetiazdırmaktanbaşkahiçbirsonuçvermemiştir.

SavaşÜzerine(Savaşıntabiatıüzerinedeğinmeler)

“Savaşsanatıiçinbilimselbirteoriinşaetmekçokzordur…ancakzorlukçekmedenönesürülebilecekçoksayıdakaziyevardır”

CarlvonClausevvitz

20.yüzyılınbaşlarındaHansDelbrücksavaşınherzamanbirsanatolduğunu,rönesanstansonradabirbilimhalinegelmediğini,hiçbirzamangelmeyeceğinisöylemişti.Onagöresavaşbilimselolarakincelenebilirfakatkendisiaslabirbilimhalinegelemezdi.

LiddelHartise1935yılında“hiçkuşkuyokkibirsavaşbilimivaramabizbunukeşfetmektençokuzağız”demiştikibudahiçdeğilsepratikteDelbrückileaynıkapıyaçıkıyordu.Savaşçoğuzamanolaylarınsıcaklığı

içerisindebütünyönleriylekavranılabilmesiçokzorbirolgudur.Hersavaşenindesonundabiteramatartışmasıaslasonaermez.

1943yılınınOcakayındaİngilizveAmerikankomutanlarmihvergüçlerekarşıstratejitartışmakiçinGhurchillveRoosevelt’inpeşindenKazablanka’dabirarayagelmişlerdi.PolitikliderlerönceliklihedefinAlmanyaolmasınıkararlaştırmışlardı.Ancak()özüPasifik’teolanAmerikanAmiraliKingcephelerarasındakaynaktahsisikonusundainatçıbirtutumiçerisindeydi.Nihayettümkaynakların%30’ununJaponya’yakarşıkullanılmasını,%70’ininisediğercephelerarasındapaylaştırılmasınıönerdi.İngilizlerbununsavaşstratejisinebilimselbiryaklaşımolmadığınısöyleyerekcevapverdiler.Demekkibilimselolanveolmayanyaklaşımlarşeklindebirayırımlarıvardı.Amabutarihekadarsadecetekbirzaferekarşı(Alamein),Fransa,AfrikaveUzakAsya’dadüzinelerceyenilgiyeuğramışlardı.8.OrduyudefalarcabozgunauğratanRommelsırasıraİngilizkomutandandahamıbilimselyaklaşıyordusavaşa.Pekiyisavaşabilimselyaklaşımnezamanbaşlıyordu.Planlamada,güçlerinhazırlanmasında,yığınakta,harekattaveyahepsinde;vebilimselolanveolmayanyaklaşımlararasındakifarkneydivebilimselyaklaşımzaferigarantiediyormuydu?Bunlaraburadakestirmebiryanıtaramayacağız.

Savaşınbilimselliğibirnoktadasavaşolaylarınınöngörülebilirliğiilebağlantılıdır.(Savaşolaylarınatutarlıyöntemlerleyaklaşılmasınıburadaişekarıştırmayalım).Aksihaldebilimselliktensözedilemez.Savaştataraflararasındaolağanüstübirgüçveyönetimfarkıyokiseolaylargeneldeöngörüldüğüşekildegelişmez,hattaçoğukezböylebirfarkvarsadahigelişmeleröngörülereyineuymaz.(Belkidebirbeklentileraralığındansözedebiliriz).Aslındaçoğukezortadabirkarmaşavardırvedurumunanahatlarınıdahaiyikavrayabilenvegelişmelerdeinisiyatifielindetutan,gelişmelerintemposunuvegenelistikametinibelirleyentarafesaslıavantajsağlar.Bunedenlekomuta,kontrolveistihbaratsistemleri(C4I)hergeçengünenbüyükaskeriyatırımlarınyapıldığaalanhalinegelmektedir.GerçektendebualanayapılacakyatırımenbüyükkarşılığıverecektirçünküC4Iesaslıbirgüççarpanıdır,yanimevcutgüçlerinçokdahaverimlikullanılmasınısağlar.NevarkigerekKörfezSavaşında,gereksedeBosnaveKosovaüzerindeengelişmişcihazlarlayapılanuyduvehavagözlemlerinindahiyerdekidurumuyansıtmaktanoldukçauzakolduğuanlaşılmıştır.Sonuçtagelişendurumlarıgerçekzamandavedoğruolarakdeğerlendirmek21.yüzyılınteknolojisiylebileherzamanolanaklıdeğildir.Geçmiştekisavaşlardabuçokdahafazlaolanaksızdı.

İlkmodernsavaşolanAmerikanİçSavaşı’ndaKuzeylikomutanlarçok

büyükbirgüçüstünlüğünesahipolduklarıdurumlardabilegerçekdurumubilemedikleriiçinGüneylilereezicikayıpverdirebileceklerisayısızfırsatıkaçıraraksavaşıngereksizyereuzamasınanedenolmuşlardı.AmageneldedahaaktifolanGüneylikomutanlarınkaçırdığıbirçokfırsatdasıralanabilir.Napoleonkazandığızaferlerinhepsinigençlikenerjisinesahipolduğuzaman,kolordularınıanındaveyerindeyönlendirerekeldeetmişti.JaponlarPasifik’tegelişmelerinkaderinibelirleyenMidwaysavaşınıhemelektronik,hemdemuhaberealanıistihbaratındagerikaldıklarıiçinkaybettiler,yoksaoandadahabüyükbirateşgücüvehavacılıkyığınağıyapmayıbaşarmışlardı.Kısacası,savaşherşeyerağmendaimabirbelirsizlikleryumağıdır.Hiçbiraklıbaşındakomutanertesjgünolupbiteceklerdeneminolarakmuharebeyibeklemez.

Birkomutanıntepeyeçıkıpsavaşınyapılacağıovayıgözdengeçirmesiveolaylarıizleyipanındamüdahalelerleyönlendirmesihemnadirattangörülenbirolaydırhemdemodernsavaşlariçinolanaksızdır.EnazındanAmerikanİçSavaşı’ndanberiböyledir.Olaylarıngelenraporlaragöreharitaüzerindeyenidenoluşturulmasıisehiçbirzamantamdurumuyansıtamaz.BöyleceNye’ınBlainey’denaktardığıgibi:“Hayati(önemde)olan,gerçekgüçdağılımıveyagüçdengesideğil,fakatulusalliderlerinbugücünnasıldağıldığıkonusundakidüşünceleridir…Savaşgücünölçülmesiyleilgilibirçekişmedir.”Güçkonusundaaşırıiyimserlikçoğusavaşınbaşlangıçnedenidiramabaşlatanlarınperişanvaziyetteellerindekileriyitirdikleriyleilgiliörneklerciltlertutar.Bizimtarihimizdedeböyleacıyenilgilerpekçoktur.

Moltkeşöyledemiştir:“Çoğuzamandüşmanınönündeüçseçenekolduğunutespitedersiniz.O,bunlararasındandördüncüsünüuygular.”BunuaktaranMontgomeryhermuharebeninheranbeklenmedikbirşekledönüşebileceğinivekomutanınsavaşınsisiilekarşıkarşıyakalacağını,ancaksağlambirplanıolduğutaktirdeaskerlerinbusisidağıtabileceğinisöylemişti.TabiiMontgomerytarihegeçenkomutanlararasında(AnibalkarşısındakiFataiusCuncuctusileLincoln’unMcClellan’ıhariç)enihtiyatlıolanıydıveriskiazaltmakiçinenküçükadımlarlahareketederdi.Çoğuzamanonunbulüksünesahipolunmazvehızlıhareketiçerisindesisindağılmasıkolaydeğildir.Herikitarafdaeylemlerinintümünükontrolaltındatutamazvekarşıtarafıneylemlerindenetkilenirvegüçlerçatışmasıhiçbirkuralaveöngörüyeuymaihtiyacınıhissetmedentaraflarınbirisiniveyaherikisinidetüketerekveyacaydıraraksonaerer.ÖrneğinBirinciDünyaSavaşıAlmanya’nıncephesininçökmesideğiltümkaynaklarınıntükenmesiilesonaermişti.BunedenleihanetedebiyatıNazi’leriçiniçpolitikadakullandıklarıbirtemaolabildi.AmerikanİçSavaşındaiseGüneylilerhemtükenmişler,hemde

cephedeyenilmişlerdi.TürkiyeiseBirinciDünyaSavaşı’ndahemtükenmesinehemdecephedeyenilmesinerağmenkısabiraradansonrasavaşadevamettivezaferdensonraçokkapsamlıbiryenileşmeatılımıyaptı.

Kimisavaşlariseaskeriaçıdanstratejikolmadığıhaldemoralaçısındançokönemliolabilirler.OsmanlIlarıninebahtıyenilgisiböyledir.KısavadedebirsonucayolaçmamaklabirlikteTürklerindepekalayenilebileceğigöstermişvebirsüresonrayenilgilerbirbirinikovalamayabaşlamıştır.KurtuluşSavaşındadaİnönüSavaşlarıhalkadüzenliordununhalavarolduğunuveetkiliolabileceğinigöstermiştir.BunakarşıÇanakkaleTürkiye;içinsadecemoraldeğilheraçıdanstratejikbirzaferdiçünküaksihaldeerkenbirçöküntüülkeiçinsonderecefelaketlisonuçlarayolaçabilir,KürtuluşSavaşınıdadahazorhalegetirebilirdi.İngilizlerburadayığınaklarınıparçaparçaartıraraksonderecehatalıbirstratejisergilediler,herseferindeTürkOrdusu’nayeniçarelerbulmaşansıyarattılar.

Savaşlarlailgilibirdiğerhusus,bunlarınmutlakakesinbirersonuçgetirmediğidir.Örneğinİran-lrakSavaşı’nıelealalım.Busavaşikiantidemokratikrejiminyıllarcabirbirlerinitüketmesinenedenolmuşveenazındanikiülkeaçısındanbusavaştansonrapekbirşeydeğişmemiştir.Bazısavaşlariseyenisavaşlarıkaçınılmazkılmıştır,kibukonudaenönemliörnekBirinciDünyaSavaşı’dır.YapılanbarışanlaşmalarıhiçbirsorunuçözmeyincePolonya-RusSavaşı,TürkKurtuluşSavaşı,veİkinciDünyaSavaşıyapılmıştır.

Kezasavaşınnihayetsosyalbirolguolduğudaunutulmamalıdır.Yapılanaraştırmalargöstermektedirkidiktatörlüklersavaşçıkarmayademokratikülkelerdenbirazdahafazlayatkınolmaktadırlar.İkidemokratikülkeninsavaşmasıçokenderdir.Nevarkidiktatörlüklerinsavaşayolaçmasınınyanısırasavaşlarındayenidiktatörlükleryarattıklarıbilinmektedir.Napoleon,HitlerveStalinsavaşınyarattığıpolitikkrizlerinürünleridir.FrankoİçSavaş’ıngetirdiğibirdiktatördü.Radikaliktidardeğişiklikleriçoğukezsavaşlarınyolaçtığıkrizlerinsonuçlarıdır.Fakatsavaşlaöneçıkanliderlerinillakidiktatörolmalarıgerekmez.ABD’dehersavaşbirbaşkanyaratmıştır.BaşkanlardanWashingtonBağımsızlıkSavaşı’nın,AndrewJackson1812Savaşı’nın,ZacharyTaylorMeksikaSavaşı’nın,UlyssesSimpsonGrantİçSavaş’ın,DwightD.EisenhoveriseİkinciDünyaSavaşı’nınöndegelengeneralleriydiler.Ayrıcabirçokbaşkabaşkanlarıdasavaşgazisiydi.BununyanısırabirçokgeneraldeülkelerininkurtuluşsavaşınıyaparakyenipolitikrejimlerinkurulmasındabirinciderecederoloynamıştırkiTürkiye’denMustafaKemalveFinlandiya’daMannerheimbunlaraörnekverilebilir.Geneldesavaşlartoplumlarıdeğişimikabuledahayatkınhalegetirmektedir

amabudeğişimleriyiveyakötüyöndeolabilmektedir.Meyer’insavaşveiçkrizleilgilişutesbitinekulakverelim:“dışsavaşınülkeninbütünlüğüüzerindekietkisisavaşöncesindekitoplumsalbirliğeveayrıcasavaşınsonucunabağlıdır.”

Savaşkrizlerigerçektendetoplumdafarklıbeklentileryaratabilmektedir.AmerikanİçSavaşıesnasındaeleştirilerdenbunalanamaMcClellan’ıbirtürlüLee’yesaldırmayarazıedemeyenLincolnbugeneralineşöyleyazmıştı:“..duydumkisonzamanlardahükümetinbirdiktatöreihtiyacıolduğunusöylüyormuşsunuz.Tabiikibunedenledeğilamabunarağmensizekomutayıteslimettim.Sadecebaşarıkazanangenerallerdiktatörlerigetirebilirler.Şimdisizdenistediğimbiraskeribaşarıdırvebendiktatörlükriskinigözealacağım.”

Savaşıyürütülmesindepolitikliderliğinnitelikleri,halkavetemsilcilerehesapveripvermediği,politikhedeflerinieldeetmekiçinşiddetinnekadarınıgözealabileceğigibihususlarroloynamaktadır.Ancaksavaşbirkezbaşladıktansonraçoğukezşiddetinkendimantığıhakimolmaktaveülkenindemokratikolupolmadığışiddetinuygulanmasındaçokanlamlıbirfarkyaratmamaktadır.Fakatbukonulardakesinkategorileroluşturulamaz.ÖrneğinAlmanlarİkincidünyaSavaşı’ndaPolonyaveRuslardanaldıklarıesirlerinbüyükbölümünüöldürdüler.EnazdörtmilyonRussavaşesiriAlmankamplarındayokoldu.RuslardaöncePolonyalIsubaylarısonradaAlmanlarıöldürdüler.ÖrneğinStalingrad’daAlman6.Ordusu’ndanyüzbininüzerindeesiraldılarvearadansekizyılgeçtiktensonrabunlarınsadece5-6bintanesigeridöndü.ÖteyandanAlmanlarİngilizesirlerinenormaldavrandılarvebunlarıkatliamatabitutmadılar.Bundaırkçıgörüşlerikuşkusuzkietkendi.Pasifik’teiseJaponlarÇinlilerekarşıhıyarcıklıvebamikrobuylabiyolojiksavaşuygulamaktasakıncagörmezken,ABDtopluimhaolayınaatombombasıilekatıldı.AncakDresdenveTokyo’yauçankalelerinyangınbombalarıylayaptıklarıdevakınlarherikikenttedetekgecedeHiroşima’dantamikikatdahafazlaölümenedenoldu.AmerikalılarkezaVietnam’datümİkinciDünyaSavaşı’ndaatılandandahafazlakonvansiyonelbombanınyanısıraçokmiktardakimyasalbombaattılarvesayısızinsanıöldürüpsakatbıraktılar.Tümbunlargösteriyorkişiddetbirkezbaşladıktansonrasınırlanmasısonderecezorolmaktadır.

Sivillerekarşıtutumdasavaşlardaçokönemliyansonuçlaryaratmaktadır.ÖrneğinAmerikalılarİkinciDünyaSavaşı’nda110.000Japonasıllıyurttaşlarınıtoplamakamplarınaalırken,AlmanlarsavaşıbahaneederekAvrupa’yıistemedikleriırklardantemizlemeyegiriştilerveenazaltımilyonkişiyiöldürdüler.RuslardafırsattanistifadebiryandanKırımTürklerini,Kalmuklarıvadahabaşkahalklarısürgünveimhayatabitutarkendiğer

yandanBaltıkülkelerindedeçoksayıdatoplukıyımgerçekleştirdiler.AynıyıllardaABDveKanada’dayerlilerekarşıkısırlaştırmaveasimilasyonpolitikalarınındoruğaçıktığıdahasonralarıanlaşıldı.YinebudönemdehemenhementümKuzeyAvrupaveİskandinavülkelerindeyetkililerinırkiözelliklerinibeğenmedikleriveyasakatgördüklerikişileriameliyatlakısırlaştırdıklarıortayaçıktı.KezaFransızlardaCezayir’dehalkındirenişinikırmakiçinsınırsızişkencevekatliamdançekinmediler.vs.İnsanlığakarşısuçlarınlistesiçokuzundur.

Buradabirmücadeleyegirilirken,temelyöntemolarakşiddetkullanımınıöngörenlerinbununhertürlüsonucunakatlanmayahazırolmalarınıhatırlatalım.

Gelelimsavaşıyapansilahlıkuvvetlere.Bunlarıntoplumlardaaskeriolanınyanısıraherzamansosyalvepolitikfonksiyonlarıdaolmuştur.Çoğuülkede,özellikle19.yüzyılda(diğereğitimkurumlanhenüzemeklemeçağındaiken)elitkesimleraskerikurumlardayetişmişveenönemlideğişimlerigerçekleştirmişlerdir:Savaşbukesimlerindahabüyükrollerüstlenmelerinisağlar.Türkmodernleşmesindeaskerlerinrolübilinir.AmaörneğinAvrupaveAmerikaBirleşikDevletleri’ndedeçokönemlisosyalreformlarsavaşlarınsonundagelmiştir.Buülkelerdehızlıkapitalistleşmehalkıngenişkesimleriniokadarezmiştiki,BoerSavaşı’ndaveBirinciDünyaSavaşı’ndaaskerlikyaşındakigençnüfusunenazüçtebirininçürükvehastalıklıolduğugörüldü.Bununüzerinekonutreformu,dahaiyibeslenmekampanyalarıveücretlitatilgibisosyalreformlarbaşlatıldı.Ayrıcakadınlarınsosyalhayatagirmesideelemanihtiyacınedeniylebudönemdebüyükbirhızkazandı.Avrupa’dasosyaldevletanlayışı-neyazıkki-emekçilerinmücadelesindençok,savaşörgütleriningereksinimlerinedeniylegeliştirildi.

İkinciDünyaSavaşıetkileriaçısındanbirincisikadarönemlidir.Avrupa’nınikinciplanadüşmesi1945’densonraeskitipsömürgeciliğintasfiyesinidünyagündemininönsırasınaaldı.DiğeryandanörneğinJaponya’daçoğusosyalreformlarMc.Arthur’unişgalkomutanlığısırasındayapıldıbuülkeyeyenibirçehrekazandırdı.AvrupaBirliği’riintemelleriFransızlarileAlmanişgalcilerarasındaatıldı.Bilgiişlemdahilolmaküzereteknolojikdeğişimlerinçoğunundaaskerigereksinimlernedeniylehızlandığıdüşünülürse,savaşınsosyaldeğişimdekirolüdahaiyianlaşılır.

Savaşfelaketiinsanilişkilerininçokyoğunbirbiçimiolarakdönemlerinintoplumsalsüreçlerihızlandırmaktadır.Bugünekadartoplumaaitdinamiklerböylegelişti.İstikbaldeböyleolupolmayacağınıbilemeyiz.Ayrıcabaşkafelaketler,örneğinaçlıkvevebasalgınlarıdatoplumlarıngelişmeçizgilerini

değiştirdi.Amasavaşınayrıcalığıdiğerfelaketlerdendahayaygınolmasıdır.

SavaşınKapsamı(Savaşısınırlayanvemutlaklaştıranbazıeğlimler)

“Teoriyapmadançalışalım,hayatıçekilirkılmanınyeganeyolubudur”

Voltaire

Savaşlarınbiçimivekapsamıdaimafarklıdır.Bazenkuşatılanbirşehirveyagöçhalindekibirhalkyedidenyetmişesavaşmış,bazendesavaşhalkıödediklerivergilerinartmasındanbaşkahiçbirşekildeilgilendirmeyen,uzaklardacereyanedenbirolayolmuştur.15.ve16.yüzyıllardaİtalya’daşehirdevletlerininparalıaskerlerdenmeydanagelenordularımuharebemeydanınaçıktıklarızamanbirbirleriniyaralamamayasondereceözengösterirlervekarşıtarafdahafazlaparaverirsederhaltarafdeğiştirebilirlerdi.Bunakarşın17.yüzyılınbaşındakidinsavaşlarıokadarvahşiydiki,sivillerbileonbinlerlekatledilmekteydiler.Keza20.yüzyıldaesirlerinvesivilhalkınişkenceyleöldürülmesi,şehirlerinbombalanmasıinanılmayacakkadaryaygındı.KatliamdeyinceŞanghay,Guernica,Lidice,Kiev,Oradour,MaiLai,Cezair,Endonezya,Ruanda,Saraybosna,Santiagovedahabirçokörneksayılabilir.İçsavaşlardasergilenenvahşetindahabüyükolmasıdaayrıcadikkatçekicidir.

Genelbirbakışla,toplumlarınörgütlenmeyeteneklerininvemaddiolanaklarınınartmasınedeniyle,birtoplumundiğeriniteslimalmasınınzorlaştığı,artıkhertoplumunsavaşıuzunsüredevamettirebildiğinigörülmüştür.Ancaktarihinherdöneminde,bugenellemenindışında,onyıllarca,hattayüzyıllarcasürensavaşlararastlarız.(RomaileKartacaarasındakiuzunsavaşlar,yüzlerceyılsürenHaçlıseferleri,Baltıküzerindehakimiyetiçinsavaşlar,İngilizlerleFransızlararasındakiYüzyılSavaşları,Ruslarınyayılmasavaşlarıvs.)Diğeryandan20.yüzyıldasadecebirkaçgünhattabirkaçsaatsürengöstermelikdirenişlerolduğugibi(1940yılındaHollanda,Belçika,Danimarka,Fransa)kendisindençokgüçlüdevletlerekarşıuzunsüresavaşandevletlerdevardır(Finlandiya,Vietnam).Buaçıdanaltınkuralımızdan,yanigenellemedenmümkünolduğuncakaçınarakherkonuyutektekelealmaktanvazgeçmeyelim.Nevarkitarihçiiddialıbirkişi

olduğundan,olaylarıbellişemalarayerleştiripaçıklamakister.Örneğin,kentleşmeolgusunundirenişeğiliminizayıflattığını,Rotterdam’ınyarımsaatlikbombardımanateslimolduğunusöylersek,ozamanVarşova’nınhemdeikikez(1939ve1944yıllarında)sonkurşununakadarkahramancadirenişiniveyaPetersburg(Leningrad)halkının900günaçlığavebombardımanadirenmesininasılaçıklayacağız.Birhalkınsavaşazminitayinedenfaktörleriaçıklamakkolaydeğildir.Finlandiyanüfusunuyenileyemeyeceğikayıporanınaulaşıncayakadarsavaştı,Yugoslavya’da1940-45arasındanüfusun%11’iöldüveVietnamhertürlüakılölçüsünüaşanfedakarlıklaryaptı.Savaşçıgelenek,kültür,ideoloji,dışdestekler,inanç,nefretvedahabirçokfaktörsayılabilir.

İnsanlarınsavaşazimleriherzamanrasyoneltercihleregöreşekillenmemektedir.Bunedenlebazenanalizlerinkarmaşıklığındankurtulupsezgilereyönelmekgerekir.Birçokdoğrutercihinvebaşarınınarkasındabilimselgörünüşlübilgilerdençok,sezgilervardır.Buolmayıncabirçokdoğruistihbaratındeğerlendirilemediğigörülmüştür.Hitler’in1940yılındakihücumplanıküçükbirirtibatuçağındakibirkurmaysubayınsisteyolunukaybedipHollanda’yamecburiinişyapmasınedeniylemüttefiklerinelinegeçmişti.Müttefikliderlerbunubiraldatmacaolarakdeğerlendirdileramasonradaüçhaftaiçerisindedenizedöküldüler.Halbukienazındanasgaritedbirleralmalarıgerekirdi.NevarkiArdenleringeçilemeyeceğikonusundakisabitfikirlerinedeniyleburayasadeceikincisınıfbirlikleriyerleştirdiler.AlmanlaryedizırhlıtümenlebunlarısüpürüpgeçtilervebutayinediciharekatileFransateslimoldu.BöyleceHitler’inAvrupa’yahakimolmasınınönündehiçbirengelkalmamıştı.Yinedeİngilterekarakuvvetlerineaittümmalzemesiniyitirmesinerağmenhavavedenizkuvvetlerisayesindesavaşısürdürebildi.1940yılındaİngilizlerDünkerk’tençekilenbirliklerindensadecebirkaçtümeniyenidendonatabildiler.Amaistilaedilmediler.AmerikaveRusya’nınsavaşagirmesiniveinisiyatifitekrarelegeçirmeyibekleyebildiler.BuradaesasfaktördirenmeazmiydivekıtaülkelerinihementeslimalmışolanHitlerbuadahalkınınhaletiruhiyesinianlamaktazorlukçekti.Karaordusunuyitirmesindensonraİngiltere’ninişbirliğineyanaşacağınıumuyordu,ancakbuenbüyükhayalkırıklığıoldu.

Almanya1943’ekadardünyanınengüçlükarakuvvetinesahipolmasınarağmen,kendisigibibirkaragücüolanRusya’yıdateslimalamadı.Ruslarbirdizimuharebeninherbirisindeyüzbinilabeşyüzbinarasındaaskeryitirmelerinerağmensavaşadevamettiler.Bununikinedenivardı.BirincisiAlmanlarınsavaşıtamamenideolojikplanadökmeleriydi.BolşevizmekarşıAvrupa’nınbütünfaşistlerinitoplayıpişiölümkalımsavaşınadöktüler.

Fransız,İtalyan,İspanyol,HollandalI,Flaman,DanimarkalI,MacarvetümülkelerinfaşistleriAlmanordusuylabirliktebuölümoyununakatıldı.GestapoiseBatıRusya’dayaşayanhalkınimhasınagirişti:Tümürünlerinivehayvanlarınıtopladı,gençleriçalışmaveölümkamplarınasürdü.RuslarınhiçdeğilsebirkısmıilkgünlerdeStalin’inzulmünekarşıbirkurtarıcıolarakgörmeeğilimindeolduklarıAlmanlarınçokdahazalimolduğunuanlayıncadirenmektenbaşkaçareleriolmadığınıanladılar.Savaşınideolojikolmasıkapsamınıgenişletti.Artıkikiordudeğil,istilacılarakarşıtümhalksavaşmaktaydı.KendialeyhinegenişlettiğibukapsamAlmanya’nınyenilmesinikolaylaştırdı.

İkincihusus,Rusyagibiçokgenişbirülkedetayinedicimuharebeyapmanınimkansızlığıydı.Birmuharebedezafernekadarbüyükolursaolsunbutayinediciolmuyordu.Ruslarherzamançekilipyenibirlikleroluşturabiliyorvebunlarıdonatıyorlardı.NitekimBirinciDünyaSavaşı’nadönersek,buradada-BelçikaveHollandagibiçokküçüklerhariç-hiçbirülkenintayinedicitekmuharebeileteslimezorlanmadığınıgörüyoruz.Savaşuluslarıntopyekünyıpranmalarıvesavaşısürdürmeolanaklarınınkalmamasınedeniylesonaermişti.Yanibiraçıdantümsavaşlarbüyükbireryıpratmamuharebeleridizisinedönüşmüştü.Halbuki19.yüzyıldaAlmanyaSadovvamuharebesindensonraAvusturya’yıveSedan’dansonraFransa’yıbirkaçhaftalıkseferlerledizegetirmişti.

20.yüzyıldanitibarentayinedicimuharebeninolanaksızolduğusöylenebilirmi?Altınkuralımızıhatırlayıphemengenellemeyapmaktankaçınalım.Örneğin1922’dekiBüyükTaarruzveDumlupınarMeydanMuharebesi,ÇinHalkOrdusu’nun1948sonbaharındaMançurya’nındüşmesinitakibenyaptığıdörtbüyükmuharebeileChiang’ınordularınıdağıtması,Fransız’larınDienBienPhu’dakiyenilgilerindensonraHindiçini’ndençekilmeleri,1957savaşındaİsrail’inAraphavakuvvetleriniyerdeimhaederekkaradafevkaladehızlıilerlemeleritayinedicimuharebelersınıfınagirmezmi?Bunlarınhepsisavaşı(veyaenazındanbiraşamasını)sonaerdirmişti.

Uluslarınellerindekigüçlerartmaktadır.Bunarağmen,bazıfaktörleriüstüstekoyduğumuzzamangünümüzdesavaşeğiliminikısıtlayaneğilimlerlekarşılaşıyoruz.Kentleşme,iletişim,uluslararasıilişkilerinartması,ekonomikentegrasyon,insanlarınhayatstandardıkonusundakihassasiyetleri,üretimkapasitesindekitümartışarağmenekonomilerinistikrarsızlığakarşıçokhassashalinegelmişolmasıvs.gibifaktörlerhayatiçıkarlarsözkonusuolmadığıtaktirdehalklarınsavaşarzularınıkısıtlamaktadır.Ayrıcacephelerinyayılmasıvedahadoğrusutümülkenincepheolabilmesidehemhalkhemde

yöneticileriçincaydırıcıolabilmektedir.20.yüzyılınortalarınakadarengelişmişülkelerdebilenüfusunyarısınayakınbirkısmıköylülerdenoluşuyorvebunlarkendihayatlarınıherhalükardaidameettirebiliyordu.Yaniülkeninaltyapısıçöksebilenüfusunbüyükbirkısmıkendisinibesleyebiliyordu.(İthalataçokbağlıolanİngiltereveAlmanyabunabirazistisnasayılabilsebilebuülkelerdebilenüfusunyarıyayakınbölümükendineyetenbirhayatiçerisindeydivegerikalanınistekleridegünümüzegöredahaazdı.)Bugünisegenelvebüyükbirsavaştaaltyapınınçökmesihalindehalkınenazındandörtteüçününveyadahafazlasınınbirkaçhaftaiçerisindeaçlıksınırınadüşeceğikesindir-kinisbetenkırlıkbirülkeolanYugoslavya’dakiayrılıksavaşlarındabileolağanüstüsıkıntılaradüşüldüğügörülmüş,açlıktantopluölümlerancakyoğundışdestekleönlenebilmiştir.Bunlarsavaşkararlarınınalınmasınızorlaştırmaktaveuzunsürensavaşlardahalkınsıkıntılarınınartacağınıispatlamaktadır.Nitekim,İran-lraksavaşıdasivillerincephedenvehavabombardımanındanuzakolduklarızamandahinekadaracıçekebildiklerinigöstermiştir.Yugoslavyadağılırkenheryercepheolmuştuveölümaskervesivilarasındahiçbirayırımyapmıyor,hattasivillerözelliklehedefseçiliyordu.KörfezveBalkanlarda1990’lardakisonsavaşlardatümhalkhedefalınmaktaydı.19.yüzyıldapekrastlanmayanbuolguİkinciDünyaSavaşı’ndaoldukçagenelleşmişti.ÖrneğinHitlerKuzeyOrdularGrubu’nagönderdiğibirtalimattaLeningrad’ınbombalanmasınıvesivilhalkınaslaesiralınmadanimhasınıemretmişti.Mademkihalkdireniyor,ohaldehedefalınmalıdıryaklaşımınınilkizleriniKondorLejyonu’nunGuernica’yıbombalamasında,Madrit’deveŞanghay’dagörebiliriz.DahayakınzamanlardaiseBağdatveTahrankarşılıklı,Saraybosnaisetektaraflıbirşekildebombalanmıştır.Aradabirçokbaşkaörnekvardır.

Cephelerinyayılmasiböylece-kimizamandakarşıtetkiyapan-birdizigelişmeyeyolaçıyor.Yinedeşunusöyleyebilirizki,buradaesasbelirleyiciolanhalklarınsıkıntıyakatlanmayanekadarhazırolduklarıdeğil,hayatiçıkarlarınınederecedetehditaltındahissettiklerivediğeryandandahangisaiklerlehareketettikleridir.IrakhalkıSaddam’ınpeşindeyirmiyıldırsıkıntıiçindesavaşhaliyaşıyor.Amerika’nınhalkınsıkıntıdanbunalıptepkigöstermesinibeklemestratejisipekbaşarılıolmadı.Kaldıkibazendışsaldırıdiktatörleriniktidarlarınısağlamlaştırmalarıiçinenelverişliortamısağlamaktadır.AlmanhalkınınHitler’inarkasındasaflarınısıklaştırmasıvehatta

Stalin’indurumlarıbunlaraörnektir.Ekonomikvegünlükhayatındengelerinekadarzorlansadahi,bunlarancakbeliiölçüdebirkaçınmaeğilimineyolaçarvebueğilimindiğerlerinebaskınçıkmasıaslagaranti

değildir.(YinedeAfganistanileHollanda’dafarklıtutumlarpekalabeklenebilir.)Savaşkararıvermekkimseiçinkolayolmamışamabinlercesavaşyapılmıştır.

Bununötesindesavaşteknolojisinindesavaşkararıüzerindebellietkileryapabileceğibirdönemegirmişbulunuyoruz.Eskidenelindeyeterincebarutvebuğdaystokuolanlarsavaşagirmektenokadarkorkmazlardı.BirinciDünyaSavaşı’ndabunayakıtvebazıönemlimadenlerdeeklendi.Bunlardanyeterlistokunuzvarsaveborçlanmaktankorkmuyorsanızyıllarcasavaşabilirdiniz.Amagünümüzdedurumdeğişmiştir.Eskidenmühimmatınstoksüresiçokuzunkenşimdibubirçokkalemiçinonilayirmiyılarasınainmiştir.Ayrıcamühimmatınüretimsüresideçokuzamıştır.YaniBirinciDünyaSavaşı’ndabeşyüzbintopmermisisiparişedebilirvebunuüçveyabeşayiçerisindeteslimalabilirdiniz.Veya,İkinciDünyaSavaşı’ndateknolojinizveyeterliparanızvarisealtıayiçerisindeavcıuçağıüretiminiikikatınaçıkartabilirdiniz.Bugünbirçokmalzemetekniknedenlerleçokdahauzunsürelerdeüretilebilmektedir.Birfüzesiparişedersenizbunuenerkenbelkibiryılsonraalabilirsinizvebununraftasaklamaömrübirtopmermisindençokdahakısadır,ikinciDünyaSavaşı’ndabüyükülkelerinherbirisiherayenazbin(bazılarıbinlerce)uçakimalediyordu.Bugüntümdünyadayıllıküretimbirkaçyüzadedibulmuyorveçoğusiparişüçyılsonrabaşlamakkaydıylaaydaikiveyadörtuçaklıkpartilerhalindeteslimalınıyor.Busonderecçpahalımalzemeler(uçakfiyatlarıdolarolarakbinveyabinbeşyüzkatartmışbulunuyor)stoklanamıyorçünkübutakdirdedepolardahızlaçürüyor.Kaldıkifazlamalzeme,depoömrüuzunolsabilebazenteknolojikolarakeskiyorveamacahizmetetmiyor.Bunedenlerleordularellerindeancakminimumstokbulundurabiliyorlarvebunuancakçokhayatiçıkarlariçinharcamayıgözealabiliyorlar.Savaşyapmaeğilimibunedenlerleazalıyor.SilahüretimindeyeterliliğienyüksekbirülkeolanABDbileVietnam’dakaybettiğimalzemelerihemenyerinekoyamadıvemüttefiklerineverdiğindenödünçistemekdurumunadüştü,israilveAraplarbirkaçgünsavaştıktansonramalzemeleriderhalkritikseviyeleredoğruindi.ABDİsrail’e,RuslardaAraplaraacilsevkıyatyapmasorunuylakarşıkarşıyakaldılar.Budurumateşkesinönealınmasındaetkilioldu.

Savaşsonderecepahalıbiriştivegünümüzdedahadapahalıhalegeldi.Bunedenlediplomasininyollarıdahafazlazorlanıyor.Diplomasinintümçiftestandartlarınaveayırımlarınarağmenuluslararasıyaptırımlarıngücüdedevletleriikikezdüşünmeyeitiyor.Savaşalternatifieldetutularakdiplomatikhamleyapılmasıöneçıkıyor.Vetabiiburadaaltıçizilmesigerekenodurki,diplomatikgüçennihayetindesavaşgücünün,vebudatopyeküngücünüzün

veciddiittifaklarınızınbirtürevidir.İyisonuçsağlamdurmakvekarşıtarafıciddiyetinizeinandırmaklamümkündür.Blöfgeneldeenkötüsonucuverir.

Özetlersek-kentleşme,uluslararasıilişkilerinvebütünleşmeninartması,teknolojikfaktörler,tekbirhamleiletayinedicizafereldeetmeninzorlaşmasıveuluslararasımüdahalelerinartmasıgibifaktörlersavaşyapmaeğilimlerinizayıflatıyor.Yinedebunlarınhiçbirisimutlakeğilimlerdeğildir.Savaşıngörünürgelecekteortadankalkmasıbeklenmemeli,tamtersinedoğalkaynaklartükendikçesavaşeğilimlerininöneçıkacağınıdüşünülmelidir.ÖrneğinbugünOrtadoğubarışınınönündekienbüyükengelinsukaynaklarıüzerindekihakimiyetsorunuolduğusırdeğildir:Amerikaisetümrefahınındayandığıenerjikaynaklarısözkonusuoluncasavaşopsiyonunukullanmayadaimahazırdır.Tabii,yenidünyadüzenininsavaşlarınbiçimininasıldeğiştireceğiayrıbirkonudur.

Kant,savaşüzerinedekafayormuşolanbirfilozofidi.Anayasalbirhükümetilegüçlerayrılığıprensibininolduğucumhuriyetçibirrejimdeyurttaşlarındahabarışçıbiryönetimisteyeceklerinivesavaşkararınındahazorolacağınıdüşünmüştü.Nevarkibüyükbiryanılgıiçerisindeydi.Bubirazda18.yüzyılıniyimserliğindenkaynaklanıyordu.Kant19.ve20.yüzyıllarınşövenparlamentolarınıgörseherhaldeçokşaşırırdı.Demokrasilerinçoğukezçıkarçatışmalarınısonunakadarsavaşmayahazırolduklarıbüyükbirsavaşhalinegetirdikleri,ahlakiveideolojikanlamdaadetabirerhaçlıseferinedönüştürdüklerinigörürdü.Anglo-SaksonlarınNazizmveJaponmilitarizmikarşısındakitutumları“kayıtsızşartsızteslim”denbaşkabirşeyolmadı.İtalyanfaşizminiokadarciddiyealmadılar.Komünizmekarşıolanmücadeleyidetambir.haçlıseferizihniyetiileyerküreveyakınuzayınhernoktasındanyürüttülerBütüninişçıkışlararağmensonuçtabaşarılıoldular.Şimdidekendiglobaldüzenlerinekarşıitirazlarımüdahalecibiranlayışlaetkisizleştirmeyeçalışıyorlar.

Proudhonsavaşınbirdinmertebesineyükseldiğini,kitleleriçingerçekİsa’nınİskender,Sezar,ŞarlmanveNapoleonolduğunusöylemişti.Milliyetçilikhalklarınsavaşyönündebirbaskıgrubuolmasınayolaçantemelnedendir.DeTocqueville“dışpolitikanındemokrasiyeözgüniteliklerleyürütülemeyeceğini,tamtersinebununaksiolanbirtutumugerektirdiğini”ifadeetmişti.KonukamuoyuvesavaştanaçılmışkenVValterLipmann’ınonudestekleyenşusözleriniaktarmadangeçmeyelim:“demokrasivedışticaretinparadoksukamuoyununhükümetlerizorlamasıylaortayaçıkar:yaçokazgüçleçokgeçmüdahaleederleryadaçokfazlagüçleçokuzunzamaniçin;barıştaçokpasifist,savaştaiseçokmüdahalecidirler”.Morgenthauise“eskidiplomasininhasletiolanuzlaşmayenidiplomasideihanetanlamına

gelmektedir”demişti.Ancakbununsavaşınsıcaklığıiçerisindesöylenmişbirsözolduğunuunutmamalıyız.Hersözyerindeağırdır.

Batılıbakışaçısınınhakimiyeti(Kültürelfaktörlerinönemi)

“EğitiminsanlarındahaüstdüzeydeönyargılarasahipKılındıklarıbiryöntemdir”

L.C.Peter

Bugünbatıuygarlığınındünyayadamgasınıvurmuşolmasıteknolojisindenvebununesasunsuruolanyüksekenerjikullanımındankaynaklanmaklabirlikte,ideolojikhakimiyetidahaönplandadır.Batılıstandartlarıyakalayamayanülkelerineğitilmişkesimleriülkelerineadetabirbatılıgibi,dahakötüsübatılılarınbakılmasınıistediklerigibibakmaktadırlar.Tarih-vetabiikiaskeritarih-debununçoknetvesomutolarakgörüldüğübiralandır.

AvrupalInüfus1750yılında140milyoniken,1900yılında401milyonaçıkmıştı.BirinciDünyaSavaşı’nagelindiğisırada,yüzyılöncedünyanüfusununaltıdabirinioluşturanbuenküçükkıta,yeryüzündekiinsanırkınınüçtebirinisağlamışdurumdaydı.(21.yüzyıldatekrareskioranadüşmesinindoğuracağısorunlarhenüzincelenmemiştir).AmerikaveAvustralya’nınendojenhalklarınınyerinegeçmişler,AfrikaveAsya’dahakimiyetkurmuşlardı.Öyleki1800yılındabatılılardünyayüzeyinin%35’inikontrolederlerkenbuoran1914yılındadünyayüzeyinin%85’ineçıkmıştı.(YüzyılınbaşındabatılılarıntamolarakhakimiyetkuramadıklarıyeganeülkelerOsmanlıveÇindevletleriolup,bunagörünüşitibariyleİran’ıekleyebiliriz.)Buradadeğinmemizgerekenhususşudurki;denizgücü,ordular*ticaret,üretimvetümmaddifaktörlerbiryana,hakimiyetlerininenbüyükkaynağıherülkedekendilerigibidüşünenvehakimiyetlerinearacılıkedenbirerinsangrubuyaratmalarıydı.

AvrupalIlardahaonbirinciyüzyıldaHaçlıseferleriiledünyayataşmakistemişler,fakatSicilya’dakiNormanistilasıveİberikyarımadasındakiArapdevletininyıkılmasıdışındaheryerdegeripüskürtülmüşlerdi.BudaesasolarakhaçlılarıkovalayanveortaAvrupa’yakadarilerleyenTürkler

sayesindeolmuştu.NevarkidenizyollarıAvrupalIlarınTürkşeddiniaşmasınıvedahaazörgütlüolanhalklarıegemenliklerialtınaalmalarınımümkünkılmıştı.18.yüzyılakadarolandönemdebu,ağırlıklagüçkullanımıylaolmuştu.19.yüzyıldaisebunaekolarakbirdeideolojikmücadelealanıeklendi.Hıristiyanlıkideolojisiyledünyahalklarınıetkileyemeyen,tamtersinebazıistisnalardışındadaimatepkiçekmişolanbatılılar,şimdibirdizimodernideolojiyledahakapsamlıbiretkiyapıyorlardı.Bunlarınhepsikapitalizminürünüolandüşüncelerdi-pozitivizm,aydınlanmacılık,milliyetçilik,meşrutiyetçilik,cumhuriyetçilik,liberalizm,sosyalizm,militarizm,faşizm,vs.-vebunlarınbinbirvaryasyonuyeryüzünükapladı.Doğudünyasınınköhnemedreseleribunlarıaslakarşılayamazdı.Bunedenlemedreselerideolojikmücadeleyapamayanlarınsığındıklarıvezamanzamanuçtepkilergösterenbirermenzilolarakkaldılar.Yenidüşüncelertümülkeleregirdiveherulusuninsanlarıkendilerineuyanlarıveyakarşılarınageleniseçtiler,dahadoğrusukendilerineuydurdular.Japonmodernleşmecilerimilitarizmirahatçabenimsediler.SosyalizmAsya’daentotaliterkalıplaragirdi.Cumhuriyetçilikherülkeyeşuveyabuşekildeuyduruldu,demokrasinineğitimvehukukgibialanlardabirçokyatırımgerektirdiğidüşünülmedenbirikiyüzlülükoyunuhalinegetirildi.Yabancıideolojileryenibirerceketgibigiyildiamaelbettekibuülkelerinüzerineoturmadı.Uyumsuzlukbüyüdü,gelenekseltoplumlaryıkılırkenyerleriniistikrarsızyapılarabıraktılaramabunlarınuluslararasıpazarlardankopmamalarıdaesastı.Bunedenledurumamüdahaleedecek,ülkelerinibatınınetkisindenkoparmayacakkadrolargerekiyordu.TümülkelerdemodernizminbatılıbakışaçısınıkoşulsuzveeleştirisizbirşekildebenimsemişolanişbirlikçiyerlikadrolarvardıvebunlarAfrika’nınyenibağımsızolmuşküçükdevletçiklerindeolabildiklerigibi,Türkiyegibidünyatarihinideğiştirmişbirülkededahiçokyaygınolarakgörülebilmektedir.Böylecebatıcımodernistlervebağnaztutucularikikutupoluşturarakgerilimiartırmakta,toplumlarıadetabir“süreklikriz”durumuiçerisindetutmaktadırlar.

Başkabiruygarlığa,helemaddigüçleridahafazlaolanbiruygarlığakarşıboyuneğmecivetoptanreddiyecitutumlarRomaimparatorluğuzamanındadagündemegelmişti.Küçükhalklaryalejyonlaraboyuneğiyoryadaölümekadarsavaşıyorlardı.Amaboyuneğenlersadeceaskerigücedeğil,Roma’nınsanatına,edebiyatına,mimarisine,tümkurumlarınavekültürünedeboyuneğiyorlarvebundanetkilenerekzamaniçerisindearalarındanbirkısmıisteyerekRomavatandaşıoluyorlardı.BöylelikleRoma’nınyaşamvetüketimnormlarınıdakabuletmişoluyorlardı.Tıpkıbugünbatınıntüketimnormlarınıveteknolojilerinialırkenonlarınideolojilerinidefarkındaolarakveyaolmadanedinendiğerülkelerinokumuşkesimigibi.

Batılıideolojilerintümününortaknoktasıkendilerinekültürelüstünlükatfetmekveböylecekendikonumlarınımeşrulaştırmaktır.Nekadarilginçtirkibusadecesağcılardadeğilsosyalistlerdedevardıve20.yüzyıldaAlmansosyalistleriRuslara,onlardaÇinlilereaynıküçümsemeylebakmışlardı.Başlamanoktalarısömürgeciliği(uzunyıllardaköleticaretini)meşrukılmaktıki,ırkçılıkbununtürevlerindenbirisidir.Batılıülkelerindışındaiseazgelişmişolduğunainandırılarakodurumdatutulankişiler,özellikledeokumuşkesimdenolanlar,giderekzihninibunakaptırarakkendisiiçinyatırımyapmışolanülkeleriniküçümsemeyebaşlarlar.Hayatadarbiraçıdanbaktıklarıiçintüketiminindüzeyiruhihuzursuzluklarınıbesler.Sonuçtaokendiülkesindebiryabancıdırvekapitalistsisteminuzantısıolarakrolünübilinçliveyabilinçsizbirşekildeoynar.Buinsanlarülkelerininenbüyükzaafkaynaklarındanbirisidir.

Sözkonusuinsanlarıntarihebakışlarıdatoplumabakışlarıgibidir.Batınındünyatarihininçokkısabirsüresinesığmışolanhakimiyetinigenelbirolguolarakgörmeyebaşlıyorlarveyabancılarlayaptıklarıpazarlıklarabaştankaybetmişolarakoturuyorlar.Zayıfülkepsikolojisibunugarantiediyor.Türkiye,tarihindekienonurludönemolanMustafaKemal’inliderlikdönemindeaynızamandamaddiolaraktarihtekienzayıfkonumundaydıamaelattığıherkonudasesgetiriyorveçoğunlukladasonuçalıyordu(kapitülasyonlar,Boğazlar,Hataymeselesininçözümüvs.)Ayrıcavarlığının,şimditasfiyesinegirişilenmaddidayanaklarınıhazırlıyordu.Bu,bizebakışaçısınınöneminitekrargösteriyor.Başkalarınınsaygısıinsanınkendisineduyduğusaygıyabağlıdır.Ancakmeseleyebirdebaşkaaçıdanbakalım.

Hermücadeleninsonucundabüyükbirroloynayacakolanunsurözgüvenvekararlılıktır.Bunlartarihbilinciyleedinilecekhasletlerdir.Batılıbakışaçısıhernekadarolumsuzetkileresahipsede,bazıözellikleriyle,yanidahakapsamlıdüşüncelerinkapısınıaçmasıveeleştireltutumudesteklemesiaçısındanolumlubiretkisidevardır.Herülkedeileriatılımlarsonuçtabatıdayeşermişolanyenidüşüncelerevedeğerleresahipkişilerinönderliğindeyürütülmekte,ancakbiraşamadansonrateslimiyetçitutumtekraryükselişegeçmektedir.Batılıideolojilerikoşulsuzveeleştirisizbenimsemişolankişilerbatılılarınyollarınıonlariçinaçmaktadırlar.Batılıisebiryanıylamodernizmiüretirken,bununçıkmazlarınıdagörmekte,ideolojilerininhepsitıkanmanoktasınagelmişbulunmaklabirliktehepsininzımniiçeriğiolankültürelüstünlükyaklaşımındanvazgeçmemektedir.Çünküyeniideolojilerinkaynağıolanticaretveüretimbolluğunundetemelbirproblemivardırvebudoğanınistismarıileyüksekenerjikullanımıdır.Ekonomik,politikvekültürelnormlaryüksekenerjikullanımınadayanmaktadırvebusürdükçenormlarından

vazgeçmesiiçinbirnedendegörememektedir.Böylecemodernizmineleştirisiyaygınlaşmakta,diğeryandanpostmodernizminsadecedahabüyükbirçıkmazvesonderecebelirsizbirzeminolduğugiderekanlaşılmakta,ancakkapsamlıbiralternatifhiçbiryerdeüretilememektedir.Ohaldebiryandanbustandartlarıyakalayamayandoğuyaaynıbakışsürerken,diğeryandandaaynıstandartlarınyakalanmamasınısağlayacakdengelerkurulmayaçalışılmaktadır.DünyanıneşitbirşekildeenerjitüketmesihalindeBatılıülkelermuazzambirrefahkaybınauğrayacaklardır.Bunedenlekendilerinekültürelüstünlükhususiyetivehmederekmevcutdurumurasyonalizeetmektedirler.

Tarihalanındaiseoryantalizminhakimiyetisonderecekapsamlıbirkonudur.Bununaskeritarihalanınayansımamışolmasıdüşünülemez.Batıaskeridüşüncesidiğerülkelerinaskeritarihiniincelemezahmetinebilekatlanmamaktadır.Haçlılarınyenilgilerikonusunda-belkiHattinsavaşıylailgilibirkaçyazıdışında-dişedokunurbirşeyyoktur.Balkanlarınveİstanbul’unfethiileDoğuAvrupaveAkdeniz’dekiOsmanlızaferleriadetatesadüfişeylermişgibiesgeçilmiştir.PrevezesankihiçolmamıştıramabunakarşıİnebahtıbozgunuOsmanlIlarlailgilienfavorikonulardanbirisidir,çünkükalyonlarınkadırgalaraüstünlüğününvurgulanmasındanhiçbıkılmaz.Bununlabirliktebusavaşlarlailgiliyeterliaraştırmayayınlamışolsaydıkbunlarındünyaliteratürününbirparçasıolacağınakuşkuyoktur.Kendimizleilgiliaraştırmalarıbaşkalarındanbeklemeyehakkımızyok.Budurumda,örneğinTürksavaşlarısankitarihinbirkazasıymışgibigörülüncefazlaşikayetedehakkımızolmaz.Kaldıkiözellikle19.yüzyıldanitibarenyabancılarıngözlemlerisayesindekenditarihimizleilgilibirçokhususufarklıaçılardandeğerlendirmefırsatıbulduğumuzdaaçıktır.Moltke’ninmektuplarıbuaçıdançokönemlibireserolupKırım,PlevneveBalkansavaşlarıkonusundaepeyyayınvardır.AncakBirinciDünyaSavaşıiçinÇanakkalehariçdiğerTürkcepheleriveKurtuluşSavaşıkonusundayayınhemazhemdetaraflıdır.SonuçtaokadarçoksavaştıklarıTürklerinbumücadelelerinasılörgütlediklerikonusundabatıkaynaklarındanöğrenilebilecekpekazşeyvardır.1905’deRusları,1941’deisebatılılarıperişanedenJaponlarileilgiliyayınlardaiseanatemaonlarınbatıyöntemlerinitaklitetmelerindekibaşarılarıdır.AncakÇinveVietnamüzerindetektükkalitelibatıyayınıgörülebilirkibunlardagenellikledevrimcidönemdenetkilenenveyabunakarşıolanyazarlardır.

Diğeryandanbilgininbatıdilleriaracılığıylayayılmasıbatılıbakışaçılarınıbirazdakaçınılmazkılmaktadır,çünküörneğinVietnamSavaşı’nıincelemekisteyenbirTürkbunuVietnamdilindendeğilbatıdillerinden

okumakdurumundadır.Ayrıcasavaşteknolojisindekigelişmelerideağırlıklabatılılaryapmışolduğundan,kavramlardaağırlıklaonlaraaittirveböyleceherşeybatınınbakışaçısıylaaktarılmaktadır.SonuçtaVietnamlIlardamücadelelerinibatıdanaldıklarıkonseptlerçerçevesindeörgütlememişlermiydi?Vesonuçtaideolojilerideoradanalınmamışmıydı?Amadurumodurki,yabancıbirkültüründilinialdığınızzaman,kendikültürünüzüsağlambirşekildekavramamışsanız,sözkonusuyabancıdilinkavramlarınıvebakışaçısınıdaeleştirelbirsüzgeçtengeçirmedenüstlenebilirsiniz.

Batıkavramıherzamanaynıanlamıtaşımamıştıkuşkusuz.BatınınkenditemelleriarasındasaydığıYunanlılariçinDoğuPerslerdiveAnadoluikidünyaarasındakitamponbölgeydi.Kuzeyçokyakınzamanlarakadarvahşikavimlerinyaşadığı,soğukvekimseningitmekistemediğiuçsuzbucaksızbozkırlar,GüneyiseAkdenizileSahraçölüarasındakiazsayıdaKuzeyAfrikaovasıydı.Veşuişebakınkikaradandoğuyagitmeyi,İran,AfganistanveHindistan’ıfethedipbirdünyadevletioluşturmanınilkadımınıbaşaranyeganekişiMakedonyalIİskenderoldu.CengizHan’ınimparatorluğuçokdahagenişbölgelerikapsıyorduamaonunhalkıdünyatarihyazımındayoktular.Yakınçağlardaİskender’inyapmakistediğinideneyenyeganekişiNapoleonolduamaodaİskendergibiMısır’danHindistan’adoğruyolaçıktıktanyüzkilometresonraAkkakalesineçattıveburadayenilipTürkesirleriboğazlattıktansonrasüklümpüklümyüzgerietti.BatımedeniyetininikincitemelisayılanRomaisetemeldeçepeçevrebirAkdenizdevletiolup,engenişzamanındaİngiltere’ningüneyindenDoğuAnadolu’yakadaruzananbirbölgeyiişgaletmişlerdi.RomalılarkendidoğalsınırlarıolarakRenveTunanehirlerinigörüyorlardı-kizatengüçlerinindoruğundaolduklarıdönemdebilebusınırlarıgüçlüklekoruyabiliyorlardı.Roma’nınyıkılmasındansonraAvrupabirliğinintemeliolarakgörülenKutsalRomaGermenimparatorluğu’nunsınırıElbeNehriidivebunundoğusuaradanbinyılgeçtiktensonrabileöylegörülüyordu.DünyanındoğuvebatıdiyeayrılmasınınAkdenizBirliği’ninyıkılmasıileöneçıktığısöylenmiştir.

DünyanıniktisadieksenikuzeyekaydıkçaBatıAvrupalIlarBizansveRusya’yıdadurumagörekendilerinedahayakınveyadahauzaktutmuşlar,onlarıdinbirliğinerağmen(vemezhepayrılığıilebirlikte)biryanlarıyla“doğuyaait”olarakgörmeyeeğilimliolmuşlardır.FatihSultanMehmet’inİstanbul’unfethinitakibenM.Ö.5yy.’daYunanlılarınPerslerekarşıkazandıklarıPlateazaferiiçinyapılmışolanejderhaheykelinedokunarak“şimdiDoğuBatı’danintikamınıaldı”demesiyleilgilitarihanekdotuçokçadeğinilenbirhusustur.Doğu’dangelenvahşikitlelersöylemisoğuksavaşyıllarındaoldukçayaygındı..YanikabacaTunaveElbeveyaNiemenbatı

Avrupa’nınkendisiiçinçizdiğisınıroldu.AvrupaBirliğişimdi21.yüzyıldabusınırlarıbirkaçyüzkilometredoğuyataşımasıkıntılarınıyaşıyor.Yugoslavya’nınparçalanışıesnasındaSlovenyaveHırvatistan’ınaldığıdestek,bunakarşınSırbistan’akarşıRusya’nıntutumuveBosna’nındramıülkelerinbakışstandartlarınıpekiyiyansıtmıştır.

Sonuçta,ülkelerinvedevletlerinbakışlarıstratejikçıkarlarınınyanısırakendilerinihangikültürünparçasıolarakgördüklerivehangikültürlerdenneleraldıklarısondereceönemlidir.Tümhesaplarbirnoktadaideolojikprizmalardangeçereksonhallerinialırlar.Kavramlardaartıkbirmücadelearacıdırlar.Demokrasi,insanhakları,sosyalizm,serbestticaretvedahabirçokkavramstratejikmücadelelerinaracıolarakkullanılmışlardırvebusürecektir.StalinNazilerilesözde“dünyahalklarınıniyiliğiveemperyalizmekarşızafer”içinittifakyapmışlardıamaesasamaçlarıGaliçya,BaserabyaveBaltıkkıyılarınıalmaktı.İnsanhaklarıdasoğuksavaşsırasındasadeceKızılordu’nunişgalialtındakiülkeleriçinsorunyapılırdiğerlerindeunutulur,sonranedensetekrarhatıragelirvs.ÇinileticaretiyioluncaTibetveDoğuTürkistan’dakiinsanlıksuçlarınadeğinilmez,tıpkı1945’densonraJaponlarınÇin’deyaptıklarıbiyolojiksavaştavebamikrobuylaöldürdüklerihalkınhesabınınsorulmamasıveyaeskiNazi’lerinAvrupa’dakomünizmekarşıgizliteşkilatlardagörevlendirilmelerigibi.

Uluslararasıilişkilerinesasıçiftestandarttır.Butümtoplumsalilişkilerdevardır.Tümbunlarakarşıayaktadurabilmekiçin.kapsamlıbirtarihbilgisivebilincigerekir.Sorunyabancıbakışaçılarınaboyuneğmekveyabunlarıtambirtepkiciliklereddetmekdeğil,eleştirelveseçiciyaklaşımdabulunabilmektir.Yüzlercevehattabinlerceyılsürenbüyükmücadelelerçokfarklısonuçlaryaratabilir.Bunubelirleyecekolanunsurlarınbaşındakültürbirikimigelir.

DilveKavramlar(Dildüşünceyiveeylemietkiler)

“Herşeydahaöncedüşünülmüştür,fakatasılsorunbunutekrardüşünebilmektir”

Goethe

Olgularıanlamavemüdahaleetmesüreçlerindekullandığımızdilve

kavramlargayretimizinyönünüvekapsamınıetkilemektedir.Çünküdilbütünaraçlargibibirsilaholarakkullanılabilirvenitekimkullanılmaktadır.Herdiltarihioluşumusırasındafarklıkavramlaroluşturmuşvebaşkakültürlerdendebirtakımkavramlaralarakbunlarıntopyekünetkisiylekendineözgübirönyargılarsistemiyaratmıştır.Böylece,sözcüklerikullanırkenmesajlarımızıbasitbirşekildedeğil,bellibiryükleaktarıyoruz.Bubakımdangerekpolitikmesajlar,gereksedehaberkanallarıvediğerortamlar(örneğinüniversitelervearaştırmakurumlan)sürekliolarakbirçokyargıiletmektedir.Dil“nötr”biraraçdeğildir.Taraflıveanlamyüklüdür.Dilikullanırkenbunlardankaçınamayız,yalnızcafarkındaolabiliriz.

Kavramlarsözcüklerindüşünseliçeriğinioluştururlar-veyaonlaraanlamlarınıverirler.Bunlarbilgivedeneytemelindeoluşangenelleşmişfikirlerveyazihinselimajlarolarakdatanımlanabilir.Tabiibuaradabilginin,bilimselolanveolmayanbilgininneolduğudasonderecetartışmalıbirkonudur.Buradabirkaçörnekverelim.Bilimselbilgiolarakönesürülenbilgilerinbüyükbirbölümüheronyıldabirdeğişmektedir.Bufizikte,tıpta,biyolojide,astronomidevetümalanlardaböyledir.Ohalde“bilimsel”bilgilerinçokbüyükbölümününsadeceoaniçin,bukonudabaşkaaraştırmayapılmamışolduğuiçingeçerlisayıldığınıbilmekdurumundayız.Birarkeolog“insanlarınburadayedibinyıldıryaşadıklarıbilimselolarakispatlanmıştır”derse,bundananlayacağımıztekşeyarkeologlarınoradaeneskisiyedibinyıllıkolankalıntılarbulduklarıdır.Şayetyirmimetreötesinikazıporadaondörtbinyıllıkkalıntılarbulmuşolsalardıozaman“bilimselgerçek”buşekildeolacaktı.Kavramlaragelinceonlardasonderecenisbidir.Örneğinherkesinçoksıkkullandığı“halk”tanımınabakalım.Halkdiyesosyolojikbirgerçekbulamazsınız,çünkübupolitikbirkavramdır.Birsolcununkafasındakihalk“ezilenvemuhalif”kitlelerdir.Birradikaldinciiçinhalk“inananlardan”oluşur.Liberalinkafasındakihalk“işgücüolanvetüketimyapan”insanlardır.Sağcınınkafasındakihalkhiçkuşkuyokkisolcununkindenfarklıdır.Amabundanfarklışeyleranlasalarvekastetselerdehepsibuterimikullanır.Veherkullanımfarklıbirbakışyüklüdür.Kimisikendisinihalkıniçindegörür,kimisidışında.Vebazenbuyaklaşımlardadeğişir.Keza,binlercefarklıbirimdenoluşan“devlet”deilginçbirşekildesonderecefarklıanlayışlarlakullanılanbirterimdir.Butürörnekleriçoğalttığınızzamaninsanlarınnasılanlaştıklarınaşaşıpkalmamakmümkündeğildiramayinedebellibiranlaşmazeminibulunduğuortayaçıkıyor,aksihaldeiletişimtoplumhayatınıriskesokacakkadarzorlaşırdı.

Herdilkavramlarınıoluştururkendünyayınasılkavrıyorsaonagöreanlamlaryükler.“Batılı”veya“Doğülu”„kavramlarıbirdildeolumlu,başka

birdildeçokolumsuzanlamlartaşıyabilirler.Hayranlıkveyanefretyüklüolabilirler.Kezaaynıdilikullanankişilerdahibukavramlaraetkisialtındaolduklarıideolojilerçerçevesindeçokfarklıanlamlaryüklemişolabilirler.Birolayıanlatırkenseçilenkelimeleryüzeydekianlamlardanfazlasınıiçerirler.

Einsteininsanınkendisiiçin,dünyanınbasitleştirilmişveanlaşılabilirbirresminikendisineenuyguntarzdayapmayaçalıştığınısöylemiştir.Doğalolarakbuönermenininsangruplarıiçindeyapılabileceğiaçıktır.Hergrupkendineuyanbirdünyaresmetmeyeçalışıyor.İşiniçineresmetmek(veyatanımlamak)girince,mimarlarınüzerindedurmayadahafazlameraklıoldukları“temsil”kavramını’görüyoruz.İnsanlaranlatmakveyaanlamakistediklerişeyleritemsiliolarakaçıklıyorlar.Birşeyinyerinebaşkabirşey,yanibirsimge,kavram,kelimekoyuyorlar.Dilanlatımınaracıoluyor.Fakatçoğuhaldeneyintemsiledildiğinikestirmekzorlaşıyor,dilinanlatılmakistenilenolgularıneölçüdetemsilettiğimuğlakkalıyor.Bumuğlaklığıazaltmakiçininsanlarstandarteğitimdengeçirilerekaralarındakikavrambirliğininkurulmasınaçalışılıyor.Coğrafyacı,mühendisveyaaskerleriçinreferansçerçevelerikuruluyorveburadadilinaracılığıyeterikadarişimizeyarayabiliyor.(Birharitayıelealalım.Haritayeryüzününekadartemsiledebilir?Genelbirfikirverebileceğidoğruduramabizzatgörmedikçeharitadanincelediğinizaraziyianlayamazsınız.Kavramlardaharitadakiçizimiere,sembollerebenzetilebiliramadilleanlatmakçokdahazordur.Amayinedehemharitalarıhemdedilikullanmakzorundayız.)Ancak,değişikreferansçerçevelerindeyenitanımlamalargetirmekvekavramlarınyüklenmişolduğuanlamlanherzamangözdengeçirmemizgerekiyor.Görünüşilegerçekliğin,temsiledilenşeyilekavramınveyasimgeninörtüşmediğinoktalarıaramamızgerekiyor.Bubasitbirşeydeğildir.

Binlerceyılboyuncagüneşinbatıdanbatıpdiğertaraftandoğduğunugöreninsanlaronundünyanınetrafındadöndüğüneinandılar.Buçokmantıklıydıveaçıkçasıgörünüşdebuydu.Hattaaksinisöyleyenlerideçoğuzamanyaktılar.KariMarxgörünüşlegerçeklikörtüşseydibilimegerekkalmazdıdemiştir.Tabiigerçeklikleilgiliolarakdabirçokfarklıtanımveyaklaşımvardır,amanihayetindebellibirbilgiçabasıgiderekartanbirbilgihacmiyaratıyor.Ancakbubilgininniteliğisonderecetartışmayaaçıkbirkonudur.Heronyıldabiryazınınicadındanberibirikentümbilgidenfazlasınınüretildiğivebilgitoplumunageçildiğisöyleniyor.Bukaydedilenmegabyteolarakdoğruolabilir.Amabuneyinbilgisidirvenasılbirbilgidir.Yazılanmilyonlarcamakalenin,tezlerin,haberlerin,yorumların,teorilerinvs.vs.’ninnekadarıanlamlıdırvenekadarıçöplükmalzemesidir.Bubilgilerinsanlarınhayatınayansıyormu;neorandavenekadarzamanaralığıyla

yansıyor;nekadarıolumlu,nekadarıolumsuznekadarıdanötrbiretkiyapıyor?Adetabirbilgifetişizmiyaşanıyoramabununniteliğideğilnekadarbilginin’nekadarhızlıaktarıldığıöneçıkıyor.Birtoplumdakialışverişlerinvefaturalarınbilgisikaydedilenbilgilerineziciçoğunluğunuoluşturuyor.Bilgininsürativehacmininyanısıraniteliğiüzerindekafayorulmasınınvaktiçoktangelmiştir.

Eskidenbilimleuğraşanlaraynızamandabirerdüşünürolarakgörülürdü,kibüyükölçüdedoğruydu.Yaniinsanlarınüzerindeuğraştıklarıkonununanlamıüzerindefikirsahibiolmalarıbeklenirdi.Şimdiisesadeceiyibirerteknisyenolmalarıbekleniyor.Bilimdallarınındepartmanlaşmasıvegüdümlühalegetirilmesibilimigiderekfelsefedenkoparttıkça,insanlarınbakışaçılarıdanesildennesiledaralmayabaşladı.Türkiyegibifelsefegeleneğizayıfolanülkelerdebudaralmaçokdahafazlaoluyor.İnsanlarellerindekihipotezlerinsayısınınçözümlemelerindençokdahahızlaarttığını“bilimselhakikatları”nıngeçerliolduğusüreleringiderekazaldığınıfarketmiyorlar.Bilgigiderekartarvehızlanırken,mevcutbilgininçoğudabunayakınbirhızlaçöpegidiyor.Zatengelişmedenilenşeyinçoğuhaldebilgideğilteknolojiolduğu,bunlarınbazıproblemleriçözdüğüamaaynısıradaçokdahafazlaproblemyarattığıdagözlerdenkaçıyor.Dönüpdolaşıpgeldiğimizyerfelsefedir.Bellibirfelsefibakışaçısınasahipolmayankişilerbilgiüretiminekatılsalarbilesadecebiraraçolabilirler.Bilgininniteliğiveamacıüzerinedüşünmemekbelkidetümfelaketlerinanasıdır.

Birbakışaçısıdadoğanıngözleminevelaboratuarincelemelerinedayananalanlardakarmaşayarağmenbilgibirikimininarttığı,amaözellikledeinsanavetoplumlarayönelikbilgialanlarındakarmaşıklığınçokdahahızlıarttığışeklindedir.Önceliklebilgininniteliğindeherhangibirsorunyokmuşgibidünyanıntasnifedilmesivedeğişikenstrümantalkategorilerealınanbilgilerinmekanikbirşekildekuşaklaraaktarılmasınaitirazedilmesigerekir.İkinciolarakdabuanakategorilerden“pozitifbilim”diyeadlandırılangrubunsorunsuzolduğudüşünülmemelidir.Örneğintoplumumuzdasondereceyaygınbir“mühendissapması”yaşanmaktadır.Mühendislerkendilerineverilenhersorunuçözebilecekleriinancıiçerisindeyetiştirilmektedirler.Amabakışlarıdarolduğuiçinteknikçözümlerininnekadarenerjikullandığını,nekadardoğaparçasınıtahripettiğini,nekadarüretimyaparkenyerinekonulmayacakbaşkaşeylerdennekadartükettiğini,üretilenşeyinnasılbirgereksinimikarşılayacağını,hangiyenisorunlarıyaratacağınıdüşünmektenkaçınmaeğilimindedirler.Onlaragörebunlarpolitikveidarisorunlardırvekendileriniilgilendirmemektedir.

Bizburadadahaçoktoplumlarınincelenmesindeyaygınolarak

karşılaşılanhatalarvetutarsızlıklarüzerindedurmakistiyoruz.

Toplumabakarkenenyaygınyapılanyanlışmuhtemelengenellemeeğilimindenkaynaklanmaktadır.Bubirazdaherşeyikategorizeetme,düzgünbirşekilderaflarayerleştirmeeğilimiilebağlantılıdır.Çoğukezyetersizsayıdagözlemvebenzetmeyoluylakarmaşıksorunlardakestirmeformülasyonlaragidilir,yanlışbağlantılarkurulur.Böylecegörünüştetertipliamagerçekdünyadakarşılığıolmayansistemleştirmeleroluşur.Gerçi.genellemeolmadansistemleştirmeyapılamazamaherhalükardaözeldurumlar,farklılıklar,netolmayanbağlantılarveuyuşmayanunsurlarınmutlakabelirtilmesigerekir.Budurumdasistemleştirilmeyeçalışılankonudayinesunumyapılabiliramamuğlakhususlaradadikkatçekilmişolur.

Özellikletarihalanındayapılançokyaygınbiryanlışisebilinçliçarpıtma,idealizasyonveyakaralamaeğilimidir.Hertarihyazımıgüncelhedeflereuygunvurgulartaşırvebununistisnasıolamaz.Yaratılanefsanelerbirsüresonratarihinbirparçasıhalinegelirvegenelkabulgörmeyebaşlar.Bunlarfonksiyonlarınıyerinegetirdiktensonraçoğukezartıkbirdahageriyedönüşyoktur.Bilimcamiasıdauluslara,partilere,ideolojilereaitefsanelerindünyasınaaitbirşeyhalinegelirvebunahizmeteder.Araştırmalarsiparişüzerineveparayıvereninistediğivurgulamalarlayapılır.İstenmeyenhususlartümüyleörtülemesebilehafifgeçilir.Uluslararasıaraştırmaburslarınınçoğubunayöneliktir.Amabutüridealizasyonunçoğuherhangibirparasalmotifleyapılmaz.ABD’deırkçılarsiyahlarınzekasınındahaazolduğunusözdeispatedensayısızaraştırmayaptılar.Zamanlabunlarınhepsiningeçersizliğianlaşıldı.Amaçoğununçıkışnoktasıbunagerçekteninanıyorolmaktı.Teknoloji,serbestpiyasa,planlama,hukukasaygı,uluslararasıkuruluşlarıntutumu,sosyaleğilimler,barışvesavaşınnedenleri,anlaşmalarauyulmasıvs.gibikonularçoğukezfarklıgösterilenveyaböylebirçabayagirişilenolgularaörnektir.AlmanlarınNazipartisineisteyerekboyuneğmedikleri,FransızlarınAlmanlaradirendiği,serbestpiyasanınhersorunuçözdüğü,Sovyetler’iemekçilerinyönettiğivs.gibiçoksayıdaefsane20.yüzyıldaenazındanbazıkesimlerdepekalageçerakçeolabilmiştir.Gerçekdurumbirsüresonraanlaşılsabileefsaneninbirsüreiçinamacınahizmetetmesiyeterlisayılabilir.Birbakarsınızaraştırmalarsosyalizminzaaflarıüzerineyoğunlaşmış,sonrabugündemdenkalkıncakullanılabileceketniksorunlarayönelmişVs.

İnsanistediklerineinanmaeğilimindeveaynızamandatutucuolanbiryaratıktır.İnsanlarayenibirşeyöğretmektendahazorolantekşeyeskibildikleriniunutturmaktır.Hatalarınvegeçersizleşensistemlerinfarkedilmesibazenbilgilenmeyle,bazenşokauğramaksuretiylegerçekleşir.Ancakinsanlarçoğukezneolursaolsuninandıklarındanvazgeçmekistemezler.

Önyargılarvekoşullanmalarbundaenazındançıkarlarkadarvehattadahafazlaetkilidir.Kimizamandaoncaemekverilmişbirsisteminveyaplanınbozulmasıistenmez.Yapılanbirplanıngüzelliğininbozulmamasıbazıgerçeklerinışığındaplanındeğiştirilmesindendahaönemlihalegelir.

Teoriler,inançlargelipgeçerveçoğubirsüreiçinmodaolupunutulur.Büyükdoğruyubulduğunainananlardurgunlukeğiliminegirerler.Kavramlarıdondururveolgularıgörmezdengelemeselerbilebunlaraönemsizlikatfederler.Eleştireldüşüncebaşarınınyeganeanahtarıdırvetekbaşınabaşarıyıgarantietmesedeenazındanbuçabanınmutlakabirkarşılığıvardır.

İnsanDüşüncesininAşamalarıVeKriz(Bilimseldüşünceüzerine)

Akıliçinbirdenfazlayolvardır.

Anonim

“Politikavestratejibilimselolabilirmi?”sorusunuyanıtlamakiçinöncebilimselbilgikonusunuelealmamızvebunuinsandüşüncesininçeşitliaşamalarındairdelememizyararlıolur.Aşamalarönemlidirçünküçağlarboyuncainsanlarındünyayabizdençokfarklıgözlerlebaktıklarınıveçokfarklışeylergördükleriniunutmamalıyız.Aksihaldekarşılaştırmalarımızbiranlamtaşımaz.

Diniinançlarıbirkenarabırakırsak,günümüzünenyaygıngörüşlerindenbirisi,aydınlanmaçağınınbilgiçağıolarakdevamedeceğiveinsanlarınerveyageçgerçekliğintümbilgisineulaşacaklarışeklindebirinanıştır.’Buradagerçekliğin,bunun(yanigerçekliğin)bilgisisayesindeanlaşılabileceğiöngörülmekteveböylecebilgimutlaklaştırılmakta,bilimveteknolojiadetayenibirdinyerinekonulmaktadır.

Onaltıncıyüzyıldabaşlayarakgiderekhızlananbirsüreçiçerisindeteknikgelişmelergerçektendetoplumlarıaltüstetmiş,dünyayıyenidenşekillendirmişvebirçokhaldehalkları,bunusorgulamadankabuledecekkadarşaşkınlığaveedilgenliğeitmiştir.Bilimi,gerçeklikleilgilibilgilerinsistematikvetutarlışekildeeldeedilmesi,sınanmasıvetasnifiolarakelealdığımızzamanbunungiderekbüyükhacimlereulaşmasıyukarıdakiyaklaşımıhaklıçıkartacakgibigörünmektedir.Gerçibilimalanınınsonsuzhatayavesahtekarlığaaçıkolduğubilinmektediramabukonudaiyiniyetli,titizvedürüstolduğumuzzamansorunlarımutlakaaşabilirmişizgibibirizlenimhakimdir.Halbukibualandabaşkaengellerdevardırvebizdahabilgiçağınınşafağındauyarılmıştık.Nevarkibuuyarılarakulakverilmesiiçinaradanenazüçyüzyılgeçmesigerekiyordu.

DescartesveBacon’dabilimadamınınilkgörevinindiliaşarakgörebilmek,dilinaracılığınınesiriolmamakveböylecekavramlariledünyaarasındakiilişkileredahanetbirbakışsağlamakolduğuyolundaifadelermevcuttur.Bacöninsanlarındoğakonusundadahakapsamlıbirkavrayışasahipolmamalarınızihinlerineyerleşmişolanidollerebağlıyordu.Kabile,

mağara,tiyatrovepazaryerigibiidollerdensözediyorvebunlariçerisindeenönemliolanınpazaryeriolduğunuvurguluyordu.Onagöre,pazaryeriilişkilerindendoğansözcüklerinzihneyerleşmesiinsankavrayışınımükemmelbirşekildeengelliyordu.Dünyayıkavramakiçinidolleryıkılarak,kelimelerüzerindekigölgeningücündenkaçınılabilirdi.KezaDescartesdedilineksikliklerininfarkındaydıvebununiçinzihindekifikirlerinsayılarındoğaldüzeninebenzerbirşekildedüzenlenmesiniaklındangeçirmiştiama-bununolanaksızlığınıbilecekkadarakıllıolduğundan-zihinselsürecedahauygunolduğunudüşündüğüsezgileredönülmesindendesözetmişti.

Bunuizleyenyüzyıllardaenerji,kimyasalelemanlar,mekanik,jeolojikzamanlarınanlaşılması,biyolojivetürlerinilişkilerigibikonulardakibilgibirikimininartmasıylabirlikteenstrümetalbilimanlayışıbilgilenmesorunlarıylailgilikonularıgeriplanaitti.Deney,ölçümveteknikhakimiyetöneçıktı.Fakatyeniidollerdeinsandüşüncesinehakimolmayabaşladı.Sayısızüniversitekuruldu.Bunlarbiryandanproblemüretmeyebaşladılar,diğeryandandabuproblemlerleboğuşaraktoplumdakendiyerlerinianlamlıgöstermeyeçalıştılar.Yinebusüreçteevreninrasyonelolduğuvesistematikaraştırmaveakılyoluylaanlaşılabileceğisanıldı.Buteololojikbir“düzenlikozmos”fikriyleuyumluydu.Amadoğanınveözellikledetoplumuninsanrasyonalitesinegörehareketetmeyebileceği(ve’belkideirrasyonaliteninhomosapiens’intemelbirözelliğiolabileceği)adetazorlagörülmemeyeçalışıldı.Yeniidollerbelirsizliğeuygundeğildi.AksihaldeneAdamSmith’intakipçileriserbestticaretinrefahıartıracağını,nedeKariMarx’ıntakipçilerisınıfmücadelelerinimutlaklaştırabilirlerdi.İdeolojilerinyanısıra,ondokuzuncuyüzyıldatarihinulusinşasındabiraraçolarakkullanılmasınınyaygınlaşmasıdatoplumbilimalanlarınınbulanıklığınıartırdı.Herulusiçingününgereksinimlerinikarşılayanyenitarihleryazıldı.Modernçağınüretmeyebaşladığıbilgilerve‘bilgiolmayanlar’giderekkarmaşıklaşanbiryığınoluşturmayabaşladı.Busüreçleridoğavetoplumbilimlerindeayrıayrıelealmakgerekir.Önceliklededoğabilimleridiyoruz,çünkübilgidüşüncesinienbaştabualandakigelişmeleryönlendirmiş,toplumbilimlerbunlaraöykünerekizlemeyeçalışmıştır.

Biliminamacınıdünyayıanlamakvetanımlamakolarakifadeedebiliriz.İkibinyılboyuncabatıdüşüncesinehakimolan(vedoğudüşüncesinideetkilemişolan)Aristo’yagöreinsanlaraçıkçagörülebilenprensiplerdenhareketlenihaigerçeğianlayabilirlerdiçünküevrendekiherşey“aitolduğuyere”giderdi.Nesneleryeredüşervedumangöğeyükselirdi.NevarkiAristo“niçin”sorusunayanıtarıyorveböylecedeneyselbilimlerinesassorusuolan“nasıl”)esgeçiyordu.Aristosisteminiokadaruzunsüresonrayıkmayı

başaranenönemlikişi,olgularıngöründüklerigibiolmayabileceklerinigösterenGalileooldu.OnuizleyenNewtonisebütündoğalsüreçlerinnormaldeneylerleizahedilebileceğinigösterenyasalarıformüleetti.Böylecedeneyselbilimanlayışıbüyükbirgelişmealanıbuldu.Fakatdeneyselbilimlerindoruğaçıktığı19.yüzyılsonlarındaNevvtonyasalarındanbazısapmalarolabileceğianlaşılıncaNewton’undüzenlievrenitepetaklakyıkılmayabaşladı.GerçiyavaşhızlariçinNewtonmekaniğiyeterliçözümlersağlıyorduamaışıkhızınayaklaşıldıkçaveparçacıklarainildikçeherşeyfarklılaşıyordu.Böylece20.yüzyılagirilirkenbilimin“nasıl”sorusunakesinyanıtlarbulabileceğinedairinançlaryıkılmayabaşladı.

Parçacıkfiziğindekigelişmelereskibilimintemeltaşlarıolan“nedensellik”ve“belirleyicilik”ilkelerinizedeledi.

Parçacığınkarakteridoğadabirbelirsizlikpayıolduğunuortayakoyuyordu,insanındoğrudanalgıladığıgörüntüleringerisinde,ancaksembollerleveformüllerleifadeedilebilenbirbaşkagerçeklikvardıvebunlar’değişiyordu.Bilimseldüşünceningelişmesürecininheraşamasında,fizikidünyanınhersınırındainsanlarınkarşısınayenigüçlerçıkıyordu.Kendivarlığınınkoşullarıylasınırlanmış(veyasınırlarıylakoşullanmışdadenilebilir)olaninsankendisini,yanidünyayıkavramasıylailgilisüreçlerianlayamadığıiçin,içindebulunduğuevrenideanlayamıyordu.Gerçikendivarlığınınevrendebulunanmaddelerdenoluştuğunuvegeçicibirenerjiyumağındanibaretolduğunuöğreniyorduamabu,onunparçacıklarileevreninsınırlarıarasındasıkışıpkalmadurumudeğiştirmiyordu.20.yüzyılınbaşındaatomenküçükparçasanılırkenbunlarınprotonveelektronlardanoluştuğuanlaşıldı.Kısasüresonraquarkveleptonlar;sonradamuon,tauvenötrinolarbulundu.Makrokozmosunsınırlarıiseönce500milyon,sonrada10milyarışıkyılınınötelerineuzandı.Amazihinlerimizbuikiuçarasında,halabirleşikalankuramınaulaşılıpulaşılamayacağınıbilemezbirdurumda,askıdabulunuyor.

20.yüzyılıngetirdiğibudüşünselgelişmemutlakdoğruyabilimveyainançyoluylaulaşarakhuzurbulmayıumaninsanzihnindekiiyimserliğiciddibirsarsıntıyauğrattı.Bilimselgelişmelerinmümkünkıldığıteknolojilerinsınırsızkullanımıbusarsıntıyıdahaağırbirhalegetirdi.Sayısızyeniarayışgirişimininhiçbirisiinsanlarıaradıklarıgerçeğe(buherneyse)ulaştırmadı.

Sosyalbilimleralanındaiseinsanlarbirdizikarşıtsentezetrafındakümeleştiler.Bunlardanbirincisiulus-piyasatemelinde;nispetenliberaldemokratikolandanenfaşistinekadargenişbirtayfüzerindeyeralanmodeldi.Marksistsentezisesınıfmücadelesitemelindeolduğunuileri

sürmeklebirliktebununpratikuygulamalarındaulustemeliyinesondereceağırbasmış,pratiktebirdevletkapitalizmindenbaşkasonuçvermemiştir.Dolayısıylabuayırımındahaçokideolojikveakademikdüzeydekaldığısöylenebilir.Teoriilepratikarasındakiuyumsuzlukoderecederinolmuşturki,bunlartarihieğilimlerinağırlığıilebirleşerekMarksistsentezipratiktegeçersizhalegetirdi.Buduruminsanlarıyenialternatiflerinarayışınayönelttiçünküsağveyasol,eskisentezlerininsanlaravaatedeceklerişeylerhızlatükenmekteydi.Bilimselolduğunuilerisürentezlerşaşılacakhızlaçökmüştü.Amabelkideşaşırmakgerekmezçünküinsanlığınbütünsorunlarınıçözeceğiniilerisürenliberalveyatotaliterteorilerin,doğanınmutlakolarakkavranabileceğiinancınınyayıldığı19.yüzyılkökenliolduğunuhatırlayalım.20.yüzyılınbüyükkısmıBirinciDünyaSavaşı’nınyarattığıtotaliterizminbaskısıaltındageçti.Bunlarınsanattavebilimdegüdümlüyaklaşımlarıbenimsemelerikaçınılmazdı.Stalin’insahtekarıLisenko’nunsınıfmücadelesineuygunbuğdaytürügeliştirmesaçmalıklarıvegenetiğinsınıfmücadelesineuygundavranmayacağınısöyleyenbilimadamlarınınidamedilmeleriçokyakınbirgeçmişinolaylarıdır.Yinetoplumlarınvetarihinbilimselolarakkavranılabileceğivebunagöreyapılacakmüdahalelerile“tarihtekidoğruyoluna”sokulacağı,esasentarihi-toplumsalyasalarıntoplumlarıkaçınılmazolarakbilimselsosyalizmegötüreceğişeklindekigörüşlerdahaçokyakınzamanakadarbüyükmiktardadestekçibulabiliyordu.Şayetonmilyonlarcaölümeveyüzmilyonlarınsonsuzacılarınayolaçmasabunlarabasitbirpropagandaveyacahilcebirşakaolarakbakılabilirdi.Tümbunlaraslındaşuveyabuunsurunidolleştirilerekserbestdüşünceyiengelleyen,tarihikendiistediğigibiyenidenyazarakkendisözdedoğrularındangöçalanbirgruppolitikasındanibareti.Kitlelerinsıkıntılarıvesavaşbugrubuhiçbeklemediğivehazırolmadığıbirandaiktidaryapmıştı.Kezadiğeryandapiyasanıninsanlarınmutluluğunusağlayacağınıilerisürerekbirbaşkaidolüöneçıkaranlardavardı.Doğanınacımasızcavegeridönüşüolmayanbirşekildeyağmalanmasınıngetirdiğigeçicirefah,insanlarınpiyasaidolünetapmayısürdürmelerinintemeldekinedenidir.

Politikalarvebunlarınuzantısıve/veyaaracıolanstratejilerinbilimselolmasıiseancakbunlarınbellikesinlikderecesindeformüleedilmesiylemümküngörülmekteydi.İnsanzihni,binlerceyıllıkdogmatikinançsistemleriyle,buşekildedüşünmeyeyatkınkılınmıştı.Totalitereğilimlerinkavramlarımutlaklaştırmasıda,sözdebilimseltezlerinegerekçesağlamakamacınıtaşıyordu.Bununkarşısındadapiyasamutlaklaştırılıyordu.Halbukinetarihinnedetoplumlailgili(bilimselliğitartışılırolan)disiplinlerinbizemutlakdoğrularvermesimümkündeğildir.Azçokeminolabileceğimiztekşeyyakınzamanlarınkronolojisiolabilir.Gerikalanherşeybinlerceövgü,

yergi,tepki,yorum,propagandaveinançlakarışıkbilgiparçalarıdır.Bunlararasından,birazçaprazkontrol,birazdasezgilerimizedayanarak,çeşitlielemelerdenvesüzgeçlerdengeçirerekbirşeylerçıkarabiliyoruz.Buradatercihlerimizbilinçliveyabilinçsizolaraköneçıkıyor.

Politikalarınbilimselolmasıdazamanzamankarşımızaçıkartılanbirkavramdır.Halbukipolitikalaresasolarakbirertercihtenibarettir.Hertercihyüzlercefarklıeğiliminvebaskınınbileşkeniolarakortayaçıkar.Geçmiştekihertercih,bundansonrakitercihlerinyapılacağıortamıoluşturur,insanlarınpekçokterciholanaklarıvardırvebunlarınbilimselolarakyapılabileceğiyolundabirlafaldatmacasınabaşvurmakyerine,seçilenyollarınvealternatifleringerekçelerinivemuhtemelsonuçlarınıdürüstbirşekildeortayakoymayaçalışmakendoğruyoldur.Buşekildeenfazlatercihyapılabilecekkonumeldeedilmeyeçalışılır.Alternatiflerinartmasıgüçdemektir.Zayıflıkisetercihyapmaolanağınınkısıtlanmasıdır.Bu,stratejininentemelunsurlarındanbirisidir.Politikanınkendisiisebilimalanınındışındadır.Ancakpolitikalarvebunlarıbelirleyenunsurlarsistematikbirbiçimdetanımlanmayaveanlaşılmayaçalışıldığıtaktirdebubellibirbilimselyaklaşımkonusuolabilir.Politikabundanyararlanabilir.Kendisibilimselolamaz.

Moderntoplumageçişsürecindebellibirşekildebirbirleriyleilişkiiçerisindeolandörtbüyükgelişmealanıgörebilmekteyiz.Bunlarbilim,politika,kültürilesanayiveteknolojidir.Bualanlardakigelişmeeşitdeğildir.Hemzamansalhemdecoğrafiolaraktedrici,sıçramalıveyadalgalıeğilimlergösterebilirler.Nevarki,çağımızuygarlığındasanayivepiyasa,tümkarşıeğilimlererağmengelişmeleredamgasınıvurmuşvehayatındiğeralanlarıüzerindehakimiyetkurmuştur.Yaratıcıveyıkıcıgüçlerinfaaliyeti,sonuçtainsanların-kendilerivevirüslerhariç-tümdiğercanlılarüzerindehakimiyetleriylesonuçlanmış,fakatbudurumhayatıntemellerinitehditederhalegelmiştir.İnsanlaryaşamınkoşullarınısürekliyokederken,uluslararasıtoplumbunudenetleyecekmekanizmalarıhayatageçiremiyorveekonomikbüyümehummasındankurtulamıyor.Budurumbüyümeyivegelişmeyibellikıstaslaraltındasınırlayacak,hayatıpiyasamekanizmalarıdışındaörgütleyecekkararmekanizmalarıgerektiriyor.Kim,nekadarenerjikullanacak,nekadaratıkyaratacak.Günümüzünalternatifarayışlarıesastabusorunetrafında,fakatçoğuhaldebuyakıcısorunadeğinmedenetrafındadansedipduruyor.Modernizmiveonunbilimanlayışınısorguluyor,amayerinebirşeygetiremiyor.Tarihisüreçlerlebağlantısınıkoparmayaçalışıyoramaayaklarıboşluktakalıyor.Zamanvemekankavramlarınıklasikbağlamlarındankopartmayaçalışıyor.Diğeryandan,belkidahabirçokkrizyaşanmadangelmeyecekolanvean.cakuzunvadedeolgunlaşabilecek

fikirlerinvarlığınıseziyorfakatbunlardankaçıyor.Konularınözüneinmektenkaçmanhakimbatıdüşüncesi,pusulayıtamamen(belkidemahsus)yitirdiğibirpost-modernizmtartışmasıiçerisindetopdolaştırıyor.Pozitivistkesinliğinyerinebüyükbirbelirsizliği,yanimutlakrelativizmikoyuyor.Herşeyiiyicemuğlaklaştırıyor.Sorunlarınnedenlerinibirkenarabırakıpherşeyibiranlamarayışınaindirgiyor.Böylecealternatiflerinreddiyesinidekolaylaştırıyor.Geçmişinbüyükteorilerinivegenellemelerinigeçersizilanederkenyerinemutlakbirşüphecilikgetiriyor.Bilgihiyerarşisinivedeğerlersisteminiyıkıyor-sonuçtahiçbirşeyiaçıklamıyor.Bilgivefelsefealanındabüyükbiranarşiyaratmayolundayürüyor.Bugelişmelerinpolitiksistemler,bilgiteknolojisi,ekonomivekültüralanlarıylabağlantılarıhenüzyeterikadarincelenmedi.Ancakbudurumunbatıdangelenherşeyisorgulamadankabuledecekolantoplumlariçinözellikledahayıkıcıolmasıbeklenir.Kendireferanslarınıyaratamayanlarönceliklezihinselbağımlılıkiçerisindekalacaklardır.

Herzamanmutlakaçıklamalarihtiyacıiçerisindebulunanzihinleriçineskidüşünce,sistemleriningeçersizkalmasıbüyükbirbunalımyaratabilir.Amabütünbunlarıkendikavrayışıiçinbirdüşüncemalzemesindenibaretgörenzihinleriçinbunlaryıkıcıdeğiltamtersineserbestleştiricivedolayısıylazenginleştiricidir.Özgürzihinzatenönyargılarıfarketmeyivebunlardanarınmayıtemelbirişolarakelealır.Bubölümebirdesonsözkoyalım:“Sağduyuonsekizyaşınakadarzihnedoldurulanönyargılardanbaşkabirşeydeğildir”(Einstein).

21.YüzyılınBaşlarındaÖnemliEğilimler(Entegrasyon,kaynaklar,yönetimveyenietik)

“Bugündünyamızınidealizmdenyoksunolmasınınbirnedenideyenibirfelsefeninyokluğudur.”Y.Yevtushenko

Çağdönümübunalımı,insanıntarihbilincinindeğiştiğisonüçyüzyıldırgündemde.Dahaeskiinsanlar,örneğinİstanbul’ufethederkenveyayenibirkıtayaçıkarken,yaşadıklarışeyleribizimgibi,yanibirtarihmesurasındakiküçükveyabüyükişaretlerolarakgörmüyorlardı.(Nemutluonlara!)Ayrıca

kendilerinibirtarihisürecinoandakiucundabulunanvedahasonradagerilerdekalacakolanöznelerolarakalgılamıyorlardı.Gerçi,örneğin,Romaimparatorluğununsondönemlerinde,yani4.veya5.yüzyılda,pagankültürününegemenolduğudevirlerleHıristiyanlığınyükselmesiarasındakifarkıbelirtmekiçin“modern”kelimesiniicatetmekihtiyacınıhissetmişlerdi.Tıpkıdahasonraları5.ile15.yüzyıllararasını“MedioEvo”yaniOrtaçağdiyeadlandıranlarınolduğugibi.18.yüzyılınsonundakiFransızİhtilalizamanvedeğişimmevhumlarınınözdeşleşmesindeönemlibiradımoldu.19.yüzyılınsonundaiseasrındeğişimiyleilgilibiredebiyatmeydanageldi,muhtemelendeyakıngeçmiştekibinyıledebiyatıiçinbirörnekteşkiletti.20.yüzyılınbaşındaparçacıkfiziğigelenekselbilimanlayışınıyıkarken,politika,felsefevesanattayaniarayışlarhızlanmıştı.Şehirleşmevesanayileşmedevsorunlarlabirliktegelişmehalindeydi.Kütleselüretim,kütleselyoksullukvekirlilikkütlepartilerivekütleselhisterilerlebirlikteyükseliyordu.Milliyetçilikimparatorluklarıdatehditederekyükselendeğeritemsilediyor,sömürgecilikdoruğunaçıkıyorvemarksizmdealternatifioluşturuyordu.20.yüzyılsömürgeciliği,imparatorluklarıvemarksizmitasfiyeettiamamilliyetçilikhalahakimiyetinisürdürüyor.Yüzyılınbaşındatoputopukırkkadaregemendevletvarken,busayışimdiikiyüzügeçti.Tarihboyuncahiçdevletkurmamıştopluluklardabusevdanınpeşinedüştüler,imparatorluklarçağıyerinimikromilliyetçiliğeterkederkensorunlaryenibiçimleralıyor.

Küçükveyabüyük;halklarındevletkurmaeğilimleribaşkaşeylerinyanısıraorganizasyonyapabilmeyeteneklerinebağlıdır.Bütünimparatorluklarkabakuvvetledeğilörgütlenmeyeteneğisayesindekurulmuştur.Bunlarınyıkılmalarıdageneldeiçtençürümenedeniyledışetkileredayanmagücününazalmasındankaynaklanır.20.yüzyıldadurumbirölçüdedeğiştiveküçükhalklarıngirişimleridevletsayısınırekordüzeyeçıkardı.Ancakdünyadakisınırlarınhemenhepsisömürgecilikdönemininizlerinivesorunlarınıtaşımaktadır.Düzçizgilisınırlarproblemolasılığınındahabüyükolduğunugöstersedebukesinkuraldeğildir.Diğeryandan,örneğin,biradaolanvediğerırklarınyokedilmişolduğuJaponya’daböylebirsorunyoktur;veyayinebiradaolanvefarklıırklarıntasfiyeedilmediğiİngiltere’deetniksorunlarvardırvb.GünümüzdeAvrupaBirliğibutürsorunlarıyenibirplatformdaeritmeyihedeflemektedir.

GeleceğihenüzbelirsizbirgirişimolanAvrupaBirliği’nintemelleriçokeskilere,KutsalRomaGermenİmparatorluğunakadargitmektedir.Avrupaikibinyıllıktarihindebirçokkezkısaveuzunbirleşmelervedolayısıylaparçalanmalaryaşamıştır.Günümüzdekiönemiitibariylebukonuyabirazdahayerayırmamızgerekir,çünküAvrupa’nıngeleceğigeçmişindegizlidir.

KıtaAvrupası‘nınbirleştirilmesiiçinbirçokgirişimolmuştur.Romalılar,Germenler,Fransızlar,İspanyollar(Habsburglarzamanı),Ruslarvs.AncakSezar,Şarlman,Napoleon,HitlerveStalinAvrupa’yaegemenolmayıbaşaramamışlardır.AyrıcaTürklerAkdenizveDoğuAvrupa’da,isveçlilerdeBaltıkkıyılarındaegemenlikpeşindekoşmuşlardır.İngiltereiseyakıntarihiboyuncakimseninkıtadaegemenlikkurmamasınıtemelpolitikayapmış,buamaçlagirişimdebulunanherkesekarşıkoalisyonlaroluşturmuş,paraveaskerigüçledesteklemiştir.

TarihtebirçokkezdüşünülmüşolanBirleşikAvrupaolayınıngüncel.halegelmesiiçinenönemlikoşulunkıtadakienbüyükikigüçaddedilenFransaileAlmanyaarasındaişbirliğiolduğuaçıktı.NapoleonAlmanprensliklerinidenetimaltınaalarakbunuçözmeyeçalıştıamaPrusya’yahakimolamadı.HitlerdebunuişgalileyapmayaçalıştıveçokilginçtirkiFransız-Almanişbirliğinintemelleri1940-44yıllarıarasındakiişgalsırasındagelişti.EsasenFransa’nınhementeslimolmasıveİngiltereilebütünköprüleriatarakNazirejimininpeşinetakılmışbirVichyrejimiyaratmasıbunuriönemliişaretleriydi.

İkinciDünyaSavaşısırasındaFransızlarınİngilizlerekarşıDakar,Suriye,KuzeyAfrikavediğeryerlerdeyaptıklarısonderecekanlısavaşlarkuşkusuzkiAlmanlarıkendilerinedahayakınbulmalarındankaynaklanıyordu.BuradaJohnKeegan’danbiraktarmayapalım:“Almanya’nınfethedilenülkelerekarşıendüstriyelpolitikasıöncelerisadecesömürmeyeyönelikti.Bunlarişgücü,gıdavehammaddesağlarkenAlmanfabrikalarıdaaskerimalzemeleriüretecekti.Nevarki1943yılındaAlmansavaşplancıları-baştaAlbertSpeer-Avrupasanayiiileortaklıkilişkisikurmanındahaakıllıolduğunakararverdi.Bukabasömürüdendahaverimlibirilişkiolacak,üretimiartırırkenFransız,HollandaveBelçikalısanayicilerededahafazlakarsağlayacaktı.BunudüzenleyenkişidebirFransızbürokratıolanJeanBichelonneidi.1943yılınınEylülayındaBichelonneileSpeerbuluşarakbirçokkişitarafındanDemirÇelikBirliği,OrtakPazarveAvrupaBirliği’ninesasorjiniolarakgörülenplanlamavegümrükindirimisisteminigeliştirdi.”FransaileAlmanyayüzyıllarboyuRenboylarındadövüştüktensonranihayetbarışyapmışlar,AvrupaBirliği’nintemelleriniatmışlardı.

İşbirliğinedönüşenburekabetinköklerigenelolarakFrankadıverilenilkelGermenkabilelerininbugünküFransa’nınkuzeyinedoğruakmalarıylabaşlar.SalianFranklarınınkralıKlovis(buaddahasonraLouis’edönüşecektir)diğerkabilelerüzerindehakimiyetinikabulettirerekMerovenjhanedanınıkurdu.KlovisdahasonraSoissonssavaşında(M.S.486)Romaİmparatorluğumunsonkalıntılarınıtemizledivekatolikdininikabulederek

Avrupa’nınortaçağdakienbüyükkurumuolanKutsalRomaİmparatorluğu’nuntemellerinihazırladı.PirenelerdenRen’ekadaruzananMerovenjkrallığıkısabirsüresonratarihekarışırkenbununyerinekurulanKarolenjimparatorluğuiseRoma’nıngüneyine,Oder’eveTunakıyısındakiSırptopraklarınakadaruzanıyor-yanibugünküAvrupaBirliği’ninçekirdektopraklarınıiçeriyordu.

AdınıBüyükCharles’danalan(Charles/Karl-magnus,768814)buimparatorlukkısasüredeFransızveAlmanbölgelerinebölündü.Chalemagne’ınoğluLouis(814-840)ölünceonunoğullarıCharlesveLouistahtınvarisiolanLothair’akarşıişbirliğiyaptılar.841yılında“StrasburgYemini”adıverilenbirbelgeyiimzaladılar.BuyeminikitarafındaanlayabilmesiiçinAlmancaveFransızca’nıneskişekillerindenbirisiolanRomansdilindeyazılmıştı.843yılındakiVerdunanlaşmasıiledeLouisRenNehri’nindoğusundakiAlmanarazilerinialırkenCharles’abugünküFransahavalisikaldı.Lothair’everilenveKuzeyİtalya’yıdaiçerenarabölge,Ren’inikikıyısıgibi,sonrakibinyılboyuncaherikiülkearasındasüreklibirçekişmeyesahneoldu.BatıFranklarıLatin-RomaetkisialtındaFransahalinedönüşürkenDoğuFranklarıdaAlmanya’yıoluşturdu.AynıköktengelenbuikihalkAvrupa’yahakimolmakiçinsayısızsavaşyaptılar.BusüreçteAlmanlarınbirkısmıHabsburglarıntopraklarında,amaçoğunluğupekfazlasayıdaküçükprensliğedağılmışolarakyaşadı.AlmanlarınBirliğifikriI.Napoleon’unPrusya’yıişgaliileyaygınlıkkazandıvenihayetIII.Napoleon’akarşıyapılan1870savaşıilegerçekleşti.BirinciDünyaSavaşıileikihalksonkeztopyekünbirsavaşagiriştiler.İkiciDünyaSavaşı‘ndayinekarşıkarşıyagelecekleramabukezciddibirşekildesavaşmayacaklardı.

FransızlarıyedeğinealmışolanAlmanya,AvrupaBirliği’ninpatronuolarak(ençokparayıokoymaktadır)günümüzdebuoluşumungeleceğinitartışmaktadır.DiğerülkelerAvrupaBirliği’ninolanaklarındanveşemsiyesindenyararlanmakistemektevebunakarşıödeyeceklerisiyasivesosyalbedellerikabuletmişgörünmektedirler.Dahadoğrusububedelerazıolanlarherülkedeşimdilikçoğunluktagörünmektedirler.NevarkibugündiğerbölgeleregöredahaazproblemligörünenAvrupa’nınyüzyıllarboyudünyaistikrarınıbozanesasdinamiklereyataklıkettiğigözdenuzaktutulmamalıdır.

Dünyanınbirçokbölgesindeisesiyasiparçalanmalaröneçıkmaktadır.Bunlarimparatorluklarındağılmakargaşasınındahauzunzamanbitmeyeceğininişaretidir.19.yüzyıldaİspanyolimparatorluğudağılırkenoluşanLatinAmerikadevletlerininyarattığısorunlarbugünbirinciderecedenbirdünyasorunudeğildir.BunlarKübahariç,ABDpatronajıaltında

yaşamayapekitirazdabulunmuyorlar.Amaörneğinİngiltere’ninHindistan’dançekilirkenbıraktığıKaşmirsorunu,Filistin’debıraktığıArap-Yahudiçatışmalarıdahaçokcanalacağabenzemektedir.DoğuAvrupa’daiseOsmanlı,AvusturyaveRusimparatorluklarınçözülmesindenkaynaklanansorunlarhalaönplandadır.KuzeyAsya’daRusyaFederasyonuveBağımsızDevletlerTopluluğuçerçevelerinibirkenarabıraksakbileDoğuTürkistan’ıveTibet’iişgalveilhaketmişbulunanÇin’inyeniendişeleryaratmaktaolduğugörülmektedir.Çin21.yüzyıldaçokdahabüyükuluslararasıgerilimleroluşturacaktır.KezaAsya’daörneğinHollandaimparatorluğununbıraktığısorunlarEndonezya’yısarsacakamaenbüyüksorunuSarıDenizkıyılarındakihakimiyetçatışmalarıoluşturacaktır.

İmparatorluklarınçözülmesindenkaynaklanansiyasiparçalanmalarınsonsuzakadarsürmesibeklenemez.Ancakortakkültürve/veyaekonomialanlarınınyenisiyasiçekimmerkezleriyaratıpyaratmayacağını,veyayaratırsabunlarınnasıltezahüredeceğinihenüzbilemiyoruz.Örneğin,vaktiyleEmeviimparatorluğualtındayaşamışolan;Bağdat’ta,Amnian’daveyaKazablanka’daaynıdiliveçokdafarklıolmayanbirkültürüpaylaşanAraplarşimdiMağrip’teveMaşrık’tayirmidevletinsınırlarıiçindeyaşıyorlar.AyrılıkeğilimlerininortakyaşamaeğilimlerindendahaağırbastığıArapBirliği”ingöstermelikniteliğindenaçıkçaanlaşılıyor.Ancak,işindiğerbiryanınabaktığımızzaman,günümüzüniletişimortamlarında,siyasiparçalanmanınekonomikvekültürelkonulardaortakalanlarıngelişmesineeskisikadarengelteşkiletmediğinidegörmekteyiz.

Yakıngelecekteaçıkçaöneçıkmaktaolanbirbaşkagelişmeisemerkezidevletlereaitkimiyetkilerinsorumluluklarıylabirlikteyerelyönetimleredevriyleilgiliproblemlerdir.Bu,herülkenintarihiolarakevrilenyapısına,geleneklerine,nüfusözeliklerine,coğrafyasınavediğerunsurlaragörefarklılıkgösterecektir.Ancakulusdevletlerinyükselişsürecinde,çokbüyükbirkıskançlıklamerkeziotoritenintekelinealınmışolanyetkilerinartıkdahafazlapaylaşılmasıgereğiçoknetbirşekildeortayaçıkmaktadır.Böyleceyetkilerininbirkısmınıuluslararasıişbirliğianlaşmalarıyla,birkısmınıdakendiülkesindekiyerelyönetimleredevredecekolandevletlerinkonumlarınıyenidentanımlamagereği,şimdidenkendisinihissettirmektedir.Buaynızamandavatandaşlıkveidarehukukuileanayasalaraçısındandayaniarayışlargetirecektir.19.yüzyılındüşünceleriyledonanmışvekoşullanmışolanyönetimlerinbukonulardayaklaşımgeliştirmelerikaçınılmazolarakçokzorsüreçleroluşturacak,amasonuçtayinehertoplulukçözümükendikoşullarıçerçevesindeyaratacaktır.Bukonudabütündünyadageçerliolabilecekbiryönetimmodelidüşünülemez.

Uluslararasıilişkilerdekigelişmenindüzeyi,hernekadarişbirliğinikolaylaştırıyorsada,kültürelçatışmalarınyenibiçimleraldığıgörülüyor.Soğuksavaşınbitmesibiraçıdandünyayı1918yılınagerigötürdü.İlksonucuda1918yılındakurulmuşolanYugoslavya’nınparçalanmasıoldu.1918’indiğersınırlarıdaözellikleOrtadoğu’dazorlanıyor.Bunlaraparalelolarakbiryıllıkdinlersavaşının,geriitildiğiyerdenkıpırdandığıgörülüyor.Radikaldincieğilimlergüçkazanıyor.BununönemlibirnedeniOrtadoğu’danAfganistan’auzanankuşaküzerinderadikalİslamcıunsurlarınsoğuksavaşboyuncabatılıgüçlertarafındankomünizmekarşıbirunsurolarakdesteklenmişolmasıydı.Sovyetsistemininçökmesiylebirlikte,Filistin,İranveAfganistan’daiyicebilenmişolanbugüçyönlendirilebilirolmaktanbüyükölçüdeçıktıvedünyapolitikasındakendibaşınabiroyuncuhalinegeldi.Keza,komünistrejiminsonaermesiylebirlikteOrtodokskilisesidetarihialanlarındacanlandı.Bununetkileriilerikiyıllardadahafazlahissedilecek.

19.yüzyılınmirasbıraktığıve20.yüzyılınsilemediğibirbaşkainançisedoğanınsonsuzbirkemiyetolduğuveinsanlarınbundan,teknolojilerininelverdiğiorandaistifadeedebileceğişeklindeözetlenebilecekolangörüştür.Üretiminartmasıdevletleriçinodereceönemlibirkıstasolmuşturki,gerçektendetümdiğerdeğişkenlerbunatabikılınmıştır.Üretiminartırılmasıiçinnehirlerinyataklarıdeğiştirilmiş,birçokbarajgölüoluşturulmuş,Aralgölükurutulmuş,dünyaormanlarınınvemeralarınınüçteikisibiryüzyıliçerisindeimhaedilmiştir.Ülkelerdoğal-kaynaklarınıacımasızcayağmalayarakhızlıbüyümesağlamış,amabununsonunaçokçabukgelinmiştir.Rusya’nın1050’lerdeve1960’lıyıllardasağladığıhızlıbüyümesüreci1970’lerdesistemiölümdöşeğineyatıracakkadartıkanmış,doğuAsya’nın1070’lerve1980’lerdekimucizesideancak1990’larakadarsürmüştür.Kendiülkeleriniyağmalayarakbüyüyendevletlerhızlayolunsonunageliyorlar;başkalarınıyağmalayanimparatorluklarkadaruzunömürlübirbüyümeeldeedemiyorlar.BütündünyadankaynaktransferinearavermeyenABDveAvrupaisehalabellibiristikrarsağlayabiliyor.Nevarkikolaylıklakullanılandoğalkaynaklarınkıtlaştığıdönemeyaklaşıyoruz.1950’lerdenberidünyadabiryandanişgücünün,diğeryandandatemelmalların(maden,mineralvetarımürünlerinin)fiyatlarıdüşüyor.Bununnedeniithalatveborçödemeleriniyapabilecekdövizikazanmakiçinbaştaişgücüolmaküzeretümvarlıklarınıyokfiyatınasatmaları,ormanlarınıvedenizleriniyağmalamalarıveherşeyisatmatelaşıiçerisindekarşılarındakialıcıkartelikıramamalarıdır.Gerçibukendilerinindediğerülkelerintemelmaddeleriniucuzaalmalarınısağlamaktadıramabütünolarakbakıldığındatemelmallarınucuzluğuesasolarakzenginülkelereyaramaktadır.

Diğerbirönemlihususda,temelmallarınucuzolmasınedeniylefakirülkelerinherşeyisatmakiçindünyayıyağmalamaeğilimlerinindahadaartmasıdır.Yeniormanyetiştirmedenmevcutlarınkesilipsatılmasıbunabirörnekverilebilir.Kerestetalebiçokyüksekoluncayağmaengellenemiyor.Halbukikorumaendişesiileormanyönetimiyapılsafakirülkeleraynıgeliridahaazürünsatarakve/veyabunlarabirmiktardeğerkatarakeldeedebilirlervekaynaklarınıkoruyabilirlerdi.Bugünündünyasındabuzordur,çünküaşırıtüketimvederhaltüketimbuülkeleriçinvazgeçilemeyecekbirtutkuhalinegelmiş,yatırımiçinyapılacakzahmetlerekatlanmayarazıolaninsanlarsesleriniduyuramazhalegelmişlerdir.Anlamsızbirşekilde“globalleşmekarşıtı”diyeadlandırılansürdürülebilirbüyümetaraftarlarınınherülkedenekadarazınlıktaolduğunudüşününüz.Ormanlarınveçayırlarıntahribinebenzerbirdurumpetroliçindegeçerlidir.Buürüngiderekpahalılaşmaklabirliktefiyatlaryaygınbirtüketimicaydıracakkadaryüksekolmadığıiçinalternatifenerjikaynaklarınayatırımyapılmamaktaveglobalısınmaartmaktadır.Nüfusartışı,yaniheryıldünyanüfusunaeklenen80milyondanfazlainsanisebaşlıbaşınadevbirgerilimveçatışmakaynağıdır.Ayrıca,tümsorunlarbunedenledahadaiçindençıkılmazhalegelmektedir.

Tatlısukaynaklarınınhızlatükenmesiönümüzdekionyıllarınbaşkabirönemlisorunuolacaktır.Sonelliyıldadünyanınbirçokbölgesisuaçığınıyeraltısularıylakarşılamıştır.Yeraltısularınınçokazıyenilenebilmekte,bunlargiderekdahaderindençıkartabilmekte,denizyakınolanlartuzlanmakta,bazılarıdaözelliklegübrekullanımınınyaygınlığınedeniylekimyasalolarakzehirlenmektedir.Ortadoğu,susorununungiderekkritikhalaldığıbirbölgedirvebarışınönündekienbüyükengelKudüsdeğil,sukaynaklarınahakimolmaendişeleridir.İsrail’inözelikleSuriyeveFilistinilesınırlarınınbelirlenmesisupaylaşımınabağlıolacaktır.KezaNilNehri’ninsularıdaSudan,EtiyopyaveMısırarasındabirölümkalımmeselesihalinedönüşmepotansiyelitaşıyor.GlobalısınmadünyanınyağışrejimindedeğişikliklereyolaçmaktaveneyazıkkiTürkiyeveyakınçevresiyağışlarınçoğaldığıdeğil,azaldığıbirbölgedebulunuyor.Böylecenüfusbaşınadüşensumiktarıaçısından(MezopotamyanedeniyleIrakhariç-)güneyindekiülkelerdendahaiyidurumdaolan,fakatgiderekkuraklaşanTürkiyeaçısındandasukaynaklarınıkorumakdahadaöneçıkanbirsorunhalinegeliyor.İklimdeğişiklikleritümtarihboyuncaolduğugibi,yakıngelecektedepolitikgelişmelerietkileyecektir.

Yakınzamanlarakadarsadecebirkaçülkeninrefahıtarımdançoksanayiveticaretedayanıyor,pazarlardakidaralmalarbirçokbölgeyişimdikikadarderindenetkilemiyordu.Birçokyerleşimhavzasıkendiihtiyacınınbüyük

kısmınıkarşılıyorvedışarısıilealışverişeokadarbağımlıolmuyordu.Artıkbudurumdeğişmiş,hemenherbölgegenişpazarlariçinüretim,yaparhalegelmiş,böylecekrizlereduyarlılıkartmıştır.Üretiminiçeşitlendirebilmişolanülkelerkendiiçpazarlarınınsağladıklarıolanaklarvefarklıdışpazarlarlaalışverişyapabildikleriiçinnispetenistikrarlıkalabilmektedir.Amaüretimiveihracatınınçoğubirkaçkalemdenibaretolanülkeleriçin,bumallarınfiyatlarınındüşmesiyıkımanlamınagelmektedirki,buözellikleAfrikavebazıLatinAmerikaülkelerindedahasıkgörülür.Ayrıcabuülkelergeçimlikürünleriniihmaledereknakitgetirenürünlereyönelmekte,monokültüriletopraklarınıçoraklaştırırkenhızlaaçlığınpençesinedüşmektedirler.Buülkelereyapılanyardımlariseaynısistemindevamınısağlamayayönelikolduğundanüretim-nüfusdengelerinidüzeltmemekte,tamtersinegiderekkısalansürelerleyenikrizlereyolaçmaktadır.DünyanınekonomikentegrasyonuKuzeyAmerikaveBatıAvrupadışındakalanheryeriçinyenifelaketlergetirmektedir.Ülkeleriçkaynaklarınıyağmalarkendengelersüregelmekte,ancakbununsonunagelindiğindezamanşiddetlesarsılmaktadır.GüneydoğuAsyakrizibununensomutörneklerindenbirisidir.Kısacası,ekonomikentegrasyon,karşılıklıyatırımlarvedışpazarlarabağımlılıkülkelerarasındasavaşeğiliminiazaltmakta,fakatkonukritikkaynaklarınpaylaşımına,özellikledesuveenerjiyegelincesavaşalternatifiyineöneçıkmaktadır.

Bütünbugelişmelerinsanlarıyenietikvehukukisorunlarlakarşıkarşıyabırakıyor.İnsanlar,dünyakaynaklarının,hattaokyanuslarınbileokadarsınırlıolduğunuöğrendiktensonrahayatıyenidendüzenlemekiçinellerinegeçengüçlerinasılkullanacaklardır.Herşeydahafazlatüketimefedamıedilecek.Enerjikullanımıvekaynaklarınkorunmasıiçinyenimodelleroluşturulacakmı.Birkaynağıbirkaçyılveyaonyılişletmekiçinobölgenintümtopraklarıfedaedilecekmi.’Doğayıkoruyanyenibirahlakanlayışıgelişecekmi,yoksainsanlarbasittüketimdürtüleriylebugünbirazdahafazlasıiçinyarınıfedaetmeyisürdüreceklermi.Vedünyakaynaklarınınsınırlı,sürdürülebilir,yaniyenilenebilirbirşekildekullanılmasınısağlayacak,kamuyararınıyenidentanımlayacak,bunuuluslararasıhukuka,medenihukukavediğertümhukukalanlarınayansıtabilecekyenibirhukukanlayışınasılgelişecek.Kentleşmeveimarsorunlarındaenerjikullanımıkıstaslarınasıletkiliolacak.Bununhukukunasılkurulacak.

İnsanlarındoğaylavebirbirleriyleilişkileriniyenidentanımlamalarısadecebirhukuksorunudadeğildir.Hattahukukbirbakıma,sadeceyenideğerleroluştuktansonrabunlarınsistemlerevekurallarabağlanmasıdır.Önemliolaninsanlarınçağlarınabellibiraçıdanbakabilmelerivebunun

gerekleriniyerinegetirebilmeleridir.Örneğinaydınlanmaçağınıninsanlarıyenibirrasyonalist-pozitivistfelsefeyaratmışlarvekendianlayışlarıçerçevesindedaharasyonelbirsiyasidüzenvehukukdüzeniiçiinmücadeleetmişlerdi.Onlarınrasyonalitesininşimdiyekadartoplumlarüzerindekietkileribüyükbirtartışmakonusuduramabugünyenibakışlarıngerekliolduğundankuşkuduymuyoruz.Ancakböylebirfelsefeninyokluğunudahissedebiliyoruz.Çağımızıntartışmalarıhenüzproblemleriformüleetmeaşamasındaveçözümlerisebugünkolaylıklaöngöremediğimizdüzeylerdegerçekleşecek.Vebusüreçboyuncainsanlaryineyoğunsiyasiveaskeriçatışmalardangeçeceklerdir.Dünyatarihiböylesöylüyor.

TemelGüçlerinHareketi(veya“alternatifsizkriz”edoğru)

Bazenolaylarıkontroledemezsiniz,sadeceonunbirparçasıolursunuz.

Anonim

19.yüzyıl,imparatorluklarınvesömürgecigirişimlerinöneçıkmasınedeniyleBatıAvrupa’danispetendahauzunsürensavaşsızdönemleresahneolmuştu.Dünyanındiğerbölgelerindekiçatışmalarisegeneldedahaküçükölçekteolmaktaydı.Ancakdeğişengüçdengeleriimparatorluklararasındakibüyüksavaşıvedolayısıyladabunlarınsonunuhazırlıyordu.EnbüyüksömürgecigüçolanİngiltereileenhızlıbüyüyenekonomikgüçolanAlmanya’nınrekabetiveABD’ninliderliğehazırlanmasıçokiyibilinenbirhikayeolduğuiçinburadatekrarlanmayacaktır.Tabiiaktörlerinsayısıiriliufaklıdevletler,devletleriyıkılmışolanhalklar,hiçdevletkuramamışolanhalklar,aynıdevletiçerisindekibüyükgüçodakları,feodalvekapitalistunsurlar,halkhareketlerivehalklarlabağlarıolmayanihtilalciunsurlarvs.ilebirliktebinleribulmaktaydı.Hepbirliktebirgüçoyunuiçerisindeyuvarlanıpgidiyorlar,ancakbirdüzinebüyükdevletesasçekimmerkeziolarakağırlığınıkoyuyordu.

Politikkrizler,güçoyunundaeskiilişkilerinvekurallarınartıkmümkünolamayacağınınbelirtileriveifadeleridir.Yükselengüçlerkaçınılmazolarakeskileriyleçatışmayagirerlerveyeniuzlaşmalargenellikleşiddetkullandıktansonratesisedilir,fakatgüçlerinhareketiyeniçatışmalarıçoktan

hazırlamayabaşlamıştırbile.Ekonomikfaktörlerbutemelgüçlerinenönemlilerindenbirisidir,amaaslaolaylarıntekvenihaibelirleyicisideğildir.Sistemlerinyaşamagücüsadecemaddikaynaklarınabağlıgörülemez.Öyleolsaydı,büyükkaynaklarasahipdevimparatorluklarbukadarhızlıyıkılmazlardı.Sistemlerinnasılörgütlendikleri,kendiiçlerindekidengeler,kültüreliklimlerinindeğişimeuygunlukları,nüfusdengeleri,rakipgüçlerleçatışmaalanlarınınözgünnitelikleri,çoğuzamanekonomikfaktörlerkadarönemlidirveçoğuzamandahadaöneçıkabilirler.

BirinciDünyaSavaşı’nınsonunda,öylebirözeldurumgeliştiki,galiplerhiçdeğilsebirsüreiçingeçerliolabilecekbirbarışkuramadılar.Bukısmenyöneticilerinbasiretsizliklerinden-yanidönemianlamamalarındanveimparatorlukmantığınınsonaermekteolduğunukavramamalarındankaynaklanıyordu.Fakatbaşkanedenlerdavardı.ÖrneğinSovyetlerBirliğigibibirülkeningözaçıpkapayıncayakadarsonaerenkısacıkdevrimcidönemindedahiolsaklasikdiplomasiyirededentavrı,veyaTürkiyegibiteslimiyetikabuletmeyenbirgücündurumukarmaşıklaştırmasıgibifaktörlervardı.BirinciDünyaSavaşı’nınsonundaimzalanananlaşmalarınhepsiyenisavaşlarıntohumlarınıtaşıyorduveilkyırtılandaSevroldu.(Buanlaşmanıninceporselenleriyletanınanbirkentinadınıtaşımasıneilginçbirtesadüftür).VersayanlaşmasınıiseHitleryırtacakvedünyayıçokdahaşiddetlibirşekildesarsacaktı.

İkinciDünyaSavaşı’nıyürütmekzorundakalanliderlerindahaakıllıolduklarıisehedefledikleri50yıllıkbarışın-enazındanbüyükgüçlerarasında-sağlanmasıylaispatlandı.Dünyaekonomiksisteminieskisindençokdahagenişbirticaretveyatırımhacminigarantialtınaalacakşekildetasarladılarvebunudahasavaşsürerken,1944yılındakiBrettonWoodsanlaşmasıylayaptılar.PolitiksistemisekapitalistsistemleSSCB’ninkarşıkarşıyagelmesişeklindeikikutuplubiryapıyaoturdu.Ancakikisisteminbilekgüreşindetaraflareşitdeğildi.SSCBbaskıcı-yayılmacıuygulamalarıylahalklarasaygıprensibiniçoktanbirkenarabıraktığınısergileyince,tabiimüttefikiolarakgördüğüvebirdönem(anlamlıolarak1950-75arası)“üçüncüdünya”olarakadlandırılanülkelerinhızlakendisindenuzaklaşmasınıizlemektenbaşkabirşeyyapamadı.Yenibağımsızlıklarınakavuşmuşolanülkelerneyazıkkikısasüredeyinebatıülkelerininyörüngesinegirerekinsiyatiflerinikısıtladılar.Üçüncüdünyacılıkdasosyalistalternatifgibikısasürdü.Esasen1960’larınortalarındanitibarenSSCB’ningerçektesondereceverimsizbirekonomikurduğudaiyiceortayaçıktıvebudurumanti-demokratikuygulamalarınyoğunluğuilebirleşincesosyalizmdünyahalklarınıngözündebiralternatifolmaktançıktı.Özellikle1958’dekiÇin-

Sovyetanlaşmazlığısosyalistblokadıverilengrubunartıkçatlaklarınıgizlemegücükalmadığınıkanıtladı.1968deartıkbuişinsonugelmişti.19.yüzyılınsorunlarınaalternatifolarakgelişmişolan19.yüzyılsosyalizmi20.yüzyılınsorunlarınayanıtvermiyordu.Buizleyen25yılboyuncasosyalistyönetimlerhızlatasfiyeoldular.SosyalizminişgaluygulamalarınadayanmışolduğuDoğuAvrupa”abutasfiyeçokdahahızlıoldu.

21.yüzyılınbaşında,ABDdünyaliderliğindeİngiltere’ninyüzyılöncesindekikonumunabenzerbirüstünlüksağlamışbulunuyor.Ancakiçpazarı‘veüretkenliğiileçokdahagüçlübirdurumdaolmasınarağmengüçdengeleriniyüzyılöncesindençokdahahassasbirşekildehesaplamakzorunda.Eskitürdemüdaheleolanaklarıyokveyaçokkısıtlı.BatıAvrupaülkeleriisesömürgepazarlarınıyitirmiş,fakatkendiaralarındayarattıklarıpazarilebunubirölçüdetelafietmişdürümdalar.Almanyabirincigüçolmaiddiasınıeskisindenfarklıyöntemlerlesürdürmeyeçalışıyor.HerikisavaşınenağıryıkıntılarınıyaşayanRusyaisekısasürenbirsüpergüçkonumundandüştüktensonraenazındanKafkasyaveOrtaAsyagibinüfüzalanlarındagücünükorumayaçalışıyor.KendisinitoparlamışolanÇinucuzişgücüiledünyapazarlarınısarsarkenAsya’danüfuzunuartırmapeşinde.Diğerbölgeselgüçleriseekonomikveteknolojikgüçlerinisağlamlaştırmayaçalışıyorlar.Kısacadünya19.yüzyılındiplomasivegüçoyunlarınabenzeyenbirplatformadönmüşbulunuyor,ancakgüçkullanımışimdifarklıkısıtlamalaratabiolmuşdurumdadır.

Fransızihtilalisavaşlarıtümdünyada,ogünleriniletişimvekültürolanaklarındanbeklenmeyecekkadarkuvvetlibirşekilde,umulmadıkbirheyecanyaratmışvehalklarınkendikaderleriniellerinealmaktaolduklarıyolundabirbeklentiyeyolaçmıştı.Aydınlanmadüşüncesiileihtilalinüçprensibiolanözgürlük,eşitlikvekardeşlik,alternatifbiryaşamınışığıolarakgörülmüştü.Fakatöncegiyotin,sonradaNapoleon’unyağmacıordularıbusevincikısakesmiş,insanlarbukezbağımsızlıkiçinsilahasarılmışlardı.Ancakbudöneminyarattığıidealizmtümsaflığınaveaptalcaiyimserliğinerağmenuzunsüreinsanlarıderindenetkiledi.Hembaskıya,hemdesömürgeciliğekarşımücadelelerindeışıkoldu.

20.yüzyıldaiseihtilallerinBirinciDünyaSavaşı’nınyarattığıdehşetortamınındoğrudanürünleriolarakmeydanagelmelerisonderecebozucubiretkiyaptı.Dahaöncesadecebiridealolansosyalizmuygulamadakitlekatliamları,tasfiyelervepolisdevletiolaraksomutlaşıncaalternatifolmadeğerinihızlayitirdi.Faşizminyenilmesindekikatkısıbilebirsüreonunlayapmışolduğuişbirliğinedeniylegölgelendivebirsüreboşbirpropagandaolarakaskıdakaldıktansonraçöktü.Enbüyükekolojikfelaketlerinbu

ülkelerdemeydanagelmişolmasıdaalternatifolmadeğerininyitirilmesindeayrıbirönemlihusustu.Çin’inatomdenemelerini,yoketmekistediğiUygurhalkınınyaşadığıbölgedeyapması,RuslarınPamukyetiştirmekiçinAralgölünükurutmalarısosyalizminkimlerinelindenasılbiryalanadöndüğünükaçıncıkezgösterdi.BelkideyaratığıtümacılararağmensosyaliminenbüyükfaydasınıgörenülkebaşkatürlütoparlanamayanÇinidi.OnlardaşimdiKültürDevrimi’nigeçmişbirkabusolarakgörüyorlar,budönemdeilhaketmişolduklarıDoğuTürkistanveTibet’iiseoldubittiyegetirmeyesondereceniyetligörünüyorlar.

Bütünbunlarıntoplametkisi,yaklaşıkikiyüzyılboyuncainsanlariçinbirumutteşkiledenfarklı“yenihayat”alternatiflerininortadankalkmasıoldu.Liberalteoriserbestpiyasaekonomisinintaleplerinigenişkitlelerintalepleriyleuzlaştırmayıvaadetmişti.Bununpekkolaymümkünolamayacağı,dahadoğrusubazıönkoşullarıolduğugörüldü.Amerika’dabeyazlarbakirbirkıtayıyağmalayıptopraklaraelkoyarkensosyalihtilaldiyeciddibirkaygılarıolmadı.Avrupa’yagelince,1848ihtilalleribukıtayaşimdikiçehresiniverirkenkapitalizminengeliştiğibölgelerde,örneğinBelçika’daihtilalcihavaşöylebirdokunupgeçerken,odönemdesınaikapitalizminveulaştırmaşebekesininnispetenazgelişmişolduğuİtalya’dabunlardahaşiddetlişekliylegörüldü(çünküodönemdekentlerinbeslenmesihenüztamolarakçözülmemişti).Kapitalizmgeliştikçevetümdünyadankaynak,yanirefahtransferedebildiğisüreceistikrarsağlayabiliyordu.Dünyadankaynaktransferininkesildiğidönemlerdeisesarsıntılarveihtilallerbirbiriniizledi.BirinciDünyaSavaşıfaşizmivebolşevizmiiktidaragetirdi.İkinciDünyaSavaşısonrasındaiseABDyardımlarıvehızlırestorasyonsosyalihtilalciliğibastırdı.Keza,ABD’ninpetroliçinhemensavaşahazırolması,refahınınveistikrarınınyüksekenerjikullanımınabağlıolmasındandır.Ancaköteyandansosyalizmnedemokratikbiryönetimmodeliniişletmeyi,nedeetkinbirekonomikmodelkurmayıbaşaramadı.Böylecedünya21.yüzyıla,büyüksorunlarınıçözmeyeadaybiralternatiftenyoksunolarakgirdi.Alternatifinolmamasıidealizmindeyokluğuanlamınageliyorki,bununenönemlinedenlerindenbirisideyenibirfelsefeninyokluğudur..

20.yüzyılfelsefeleriesasolarakpozitivist-rasyonalisttemeldevemateryalistgörüşlerineleştirisialtındavarlıkbulan19.yüzyılfelsefelerinindevamısayılabilir.Birçokfaydalarınınolduğusöylenebilirsede,bunlarındüşünceyiçoğuzamanteleolojikvemekaniksınırlamalaraltınasoktuklarıbirgerçektir;yani,iyitanımlanmamışhedeflerkonmuş,tarihindolambaçlıdaolsabunlaradoğruaçılarakgittiğigibiçokyanlışbirintibayarataraksonsuz

ziyanayolaçılmıştır.Böylece,aslındaolumlubirkültürelzemininoluşmasınahizmetetmemişlerdir.Hatta18.yüzyılınolumluhavasınıyokettikleridahisöylenebilir.Kalınanyerdennasıldevamedileceğibüyükbirmerakkonusudur,çünkü

20.yüzyıldüşünceleriçıkmazsokaklardatakılıpkalmışlar,çoğudahamürekkeplerikurumadanunutulmasürecinegirmiştir.

Herzamanbirşeylereinanmaeğilimiiçerisindeolaninsanzihni(kibununneolduğunuvedüşünceninnasılürediğinidebilmiyoruz)hareketinvezamanınnisbiolduğunuöğrendiktensonra,kozmosiçerisindekiyerikonusundadüştüğühayretiniçerisindedir.Sonluvedüzenlibirevreniçerisindeyaşadığınıdüşüneneskiinsanlargibiolmayaesasenolanakyoktur.Kezainsanlarınkaziyeleripratikhayatındeğişmesindendahayavaşdeğişmektedir.Halbukiyenibirfelsefeninoluşmasıiçinöncebukaziyelerinhayatıvedeğişimiyakalamasıgerekir,işesorunlarıntayinedilmesindenbaşlanacaktır.Kimiinsanlarteknolojininvebilgitoplumunungüçkullanımınısınırlayarakinsanlığınsorunlarınıbellibirdüzeydeçözeceğineinanıyorveyaöylegözüküyorlar.Buiyimserliğintemellerisorgulanmayamuhtaçtır.Çoğuhaldeteknolojilerinçözdüklerindendahafazlasorunyarattıklarınatanıkoluyoruz.Mühendisönünegetirilensorunuçözerkençoğuzamanbununnekadarenerjitükettiği,nekadarisrafettiği,nekadarısınmayavekirliliğenedenolduğunudüşünmez.Zatendüşünmesideistenmez.

Teknolojikgelişmenindoğalkaynaklarınkullanımıüzerindebelirleyiciolduğuaçıktır.20.yüzyılakadarbütünhukuk,kaynaklarınsınırsızolduğuveinsanlartarafındanistenildiğigibikullanılabileceğikaziyesiüzerineinşaedilmişti.Haladaağırlıklaböyledir.Doğalkaynaklarüzerindekitasarrufusınırlayanyenibirhukukhenüzortayaçıkmamıştır.Kişilerinveyakurumlarındünyakaynaklarıüzerindekitasarruflarıüzerineçokazsınırlamagetirilmiştir.Buaynızamandakamuyararıkavramınındayenidentanımlanmasınıgerektirir.Budabizianayasalarınvepolitiksisteminyenidentanımlanmasınagötürür.Önceliklerekimkararverecektir.Örneğitekrarlarsak,biryerdeaçıkbirmadenocağıişletipbirkerekazançeldeetmek;oyılınüretiminiartırmakmı’önemlidir,yoksaoarazideyapılantarımüretimininsürdürülüp,aynıarazidenyüzlercekezürünalınmasımı.Bukararımerkeziotoritemialacaktır,yoksayerelyönetimlermi.Bukararbirkaçbürokratıntasarrufundamıolacaktır,yoksayurttaşlarınkatılımıylamıalınacaktır.Muhtemelanlaşmazlıklarhangihukuksisteminegöreçözülecektir.Mevcuthukuksistemibusorularayanıtverememektedir,çünkükamuyararıileözeltasarruflararasındaayırımyapabilmekiçinyeterlifikriaraçlarasahipdeğildir.Boşluktadır.OrtaçağsüzgecindengeçmişRomahukukunadayanmaktadır.

Amabundandahaönemlisi,kendisinihapsettiğibuçerçevedennasılçıkacağınıbilmemektedir.

Diğeryandan,hukukunmevcutgüçilişkilerininkristalleşmişşekliolduğunubildiğimizegöre,güçilişkilerininhukukusürekliolarakyeniprensiplereveuygulamalarazorladığıaçıktır.Ancakpolitikanınhukukatahviliçokdolambaçlıbirsüreçtir.İnsanlarındünyayanasılbaktıklarıvenasılyaşamakistediklerikonusundakitartışmalarınışığındaşekilbulur.Fransızihtilalininhemenöncesinde,dahasonraçokuzunsürecekanayasatartışmalarınaışıktutacakolan1776tarihliAmerikanBağımsızlıkBildirgesiöncelikleinsanlarındevredilemezhaklanolaraksayılanyaşama,emeğinürünlerindenyararlanmavemutluluğuaramahakkındansözetmişti.Buodönemiçinyenibirbakışaçısıydıvebirinsanhaklarıbildirgesiolarakyenibirçağınhabercisiydi.Meşruotoriteprensibiyerineözgürlükprensibiniöneçıkarıyordu,çünküönlerindeyağmaedilecekkocamanbirkıtavardı.Amerikananayasasıyinedekolaylıklayapılamadıvefederalistlerilekarşıtlarıarasındakitartışmalaranayasametnininbinbirzorluklakabuledildiği1789yılınakadarsürdüki,buFransa’daBüyükjhtilal’inbaşladığıyıldır.İlginçtirolanbirhusus,bundansonrakikısacıkdünyatarihindebinlerceanayasayapılmışvebinlercesirafakaldırılmışken,buanayasaazsayıdakiekmaddevedeğişikliğindışındahalavarlığınıkorumaktadır.AmacımızABDanayasasınıvedünyadakietkilerinitartışmakdeğil,yeniözgürlükdüşüncesininyenibiryönetimsistemineışıktutmasınıörneklemektir.AncakABDveFransızanayasalarıartıkbugüneışıktutmalarımümkünolmayan,ulusaldevletlerinoluşmaçağınaaiteskihadiselerdir.

Neyazıkki,günümüzde,insanlarıyenibirsistemegötürecek,onlaranasılyaşamaları,kendilerininasılyönetmelerigerektiğikonusundaöneridebulunabilecekvebunuçağınsorunlarınıihmaletmedenyapabilecekyenibirfelsefeyoktur.Buduruminsanlıktarihindeilerlemevedoğalhukukfikirlerininbiraradavarolduğusonüçyüzyıldailkkezortayaçıkmaktadır.Tabiatıyla,yenibakışaçılarınınbugünsürmekteolankarmaşadanvetartışmalardançıkacağınıumudunutaşımakvebelkidebusürecinçokuzunsürebileceğinidüşünmekzorundayız.Ayrıcaaradangeçendeneylerbizeyenibirhayatınyukarıdanaşağıyatasarlanamayacağınıveyenidemokrasiveyayenicumhuriyetinyeniinsanıyaratamayacağıbilgeliklerini,çokpahalıbirbedelödemeksuretiyledeolsakazandırmıştır.Toplumuetkileyenfikirlergeçmişteancakçokuzunsürençatışmalariçerisindeolgunlaşmışlarveetkiliolmuşlardır.İleridededurumfarklıolmayacaktır.Fakatönümüzdekiuzunsüreçboyuncaalternatifsizliksadecefikirhayatınıveyerelpolitikalarıdeğil,globalçatışmalarıvehareketlerideetkileyecektir.Bugüngeneldehakimolan

yaklaşımlaralternatifsistemarayışlarıdeğil,mevcutsistemlerindaharasyonelbirhalegetirilmesidir.Budagüççatışmalarınındahaçokgelenekselbiçimlerlesüreceğianlamınagelir.Kaldıkibundanöncekidönemlerdedeheralternatifyinebüyükgüççatışmalarıylabirliktegelmiş,ancakgücünörgütlenmebiçimivekullanımtarzındabazıfarklarolmuştu.Bunlarıngelecektekibiçimlerinikestirmekkolaydeğildiramayinedeipuçlarınıaramaktangeridurmayacağız.Nasılolacağınıbilemesekbilegüççatışmalarınınyenibiçimleraltındakeskinleşeceğikonusundakuşkumuzyoktur.

StratejiyiBelirleyenBazıUnsurlar(Kararmekanizmalarıüzerine)

“Eylemlerhiçbirzamansezgiden,gerçeğinhissedilmesindendahasağlambirtemeledayandırılamaz.”Clausewitz

Yukarıdakibölümlerde,gelecektekiçatışmalarınbiçimlerinibugündenkestirmeninzorluğunadeğinmiştik.Gerçektendeöyle.Ancakhernekadarbazıeğilimleritespitedip,bunlarındüzprojeksiyonunadayanantahminlerdenkaçınıyorsakda,gelecektekiçatışmalarınmuhtemelyönlerinivebiçimlerinibelirleyecekçerçevelerikestirmekzorundayız.Bunlararasındayeralancoğrafya,kaynaklarüzerindekimücadele,nüfus,kentleşmeveiktisadifaktörlerbaşkabölümlerdekısmendeolsaelealındığıiçin,buradaağırlıklakararmekanizmalarıüzerindeduracağız.Çünküsonuçta,herverilidurumdaizlenebilecekyollarınsayısınısınırlamakmümkündeğildirveenkritikdurumlarıkarşılamaküzerebazıplanlarherzamanyapılıyorolsada,bunlarınuygulanmasıveyenidurumlarınkarşılanmasıiçindesürekliyenikararlarınalınmasıgerekir.Savaştarihinindikkatliokurları,yıllarcaenufakayrıntısınakadarhazırlanmışplanlarınbileuygulamanınilkdakikalarındanitibarendurumlahiçbirilgisininkalmayabileceğiniveyenikararlargerektirdiğinibilirler.Amabaşarıyinedeöncekiplanlamalarsayesindemümkünolur,çünkübuplanlaraynenuygulanamayacakdahiolsa,temelgüçoranlarınıvebaşarıiçintahsisedilmesigerekenkaynaklarıhesaplamış,bazıaksilikleriöngörmüşveektedbirleriçinkaynakayırmışolacaktır.Kaynaktahsisi-veya

dahagenelolarakgüçunsurlarınınhazırlanması-stratejininenönemliyönlerindenbirisidir.Zatenizlenecekaskeri-stratejikhatbelirlendiktensonra,askeristratejikkararlargüçlerinyığınağınıveengenelyönlendirilmesiniiçerir.Bizzat’savaşınnasılyapılacağıisebaşkabirkonudur.

Savaşlailgilikararlarınalınmasıherzamançetinbirsorunolduğuiçin,politikliderliklevepolitikdengelerleilgilidir.Çoğuhaldesavaşkararıorganlartarafındanalınmış(şehirmeclisi,senato,kabilemeclisi,krallıkkonseyi,parlamento,kongrevs.)vesavaşın/seferlerinfiiliyönetimiazsayıdakişiyeemanetedilmiştir.Doğalolarak,bugenelyaklaşımdiktatörlükleriçingeçerlideğildir.NapoleonveyaHitlersavaşakendibaşlarınakararveriyorlarvebazenancakgöstermelikbironayalıyorlardı.Yürütürkendekimseyehesapvermekgibibirdüşünceleriyoktu.Askerivepolitikliderliğinaynıellerdetekelleşmesininbüyükzorluklarısadecebuörneklerlesınırlıolmayıp,örneğinLudendorf/Hindenburg”unBüyükGenelKurmayfmntümkararlarahakimolduğudönemdedefelaketegidenyolunenmükemmelbirörneğiniteşkileder.Amaşunuunutmayalımki,tümliderlerbellikonulariçindahiolsadanışmaihtiyacındadırlar.Napoleon,Berthierolmadanişleriniyürütemiyordu.HitlerdeOKHveOKVV’ninmekanizmalarınamuhtaçtı.(Halbukiherşeyikendiyapabilmeyivegenerallerinsonugelmezitirazlarındankurtulmayıkimbilirnekadaristerdi).Keza,diktatörlerinaskeriinsiyatifleriniiçinmâliyeyevesivilmekanizmalaradahakimolmalarıgerekmekteydi.Ancakbütünbunlardiktatörlerinhatayapmaolasılıklarınıartırmaktaydı.Komşuülkelerdendeörneklerverebiliriz.Atina’dakiAlbaylarCuntası’nın1974yılındayaptığı(veTürkiye’ninişineyarayan)Kıbrıs’tadarbefiyaskosuileSaddam’ın1990yılındagiriştiği(veTürkiye’yebüyükzararveren)Kuveytfiyaskolarıhatırlardadır.

Ordularıdonatansivilotoriteler,askeriliderlerinellerindekigüceherzamankuşkuylabakmışlarveotoritelerinikısıtlamakistemişlerdir.Ateşlisilahlarçıktıktansonrakomutanlarahiçbirzamanuzunsüreyetecekbarutverilmezdi.EskiAtinaveRoma’da(bazıdönemlerde)komutanlarmeclislertarafındankısaaralıklarlaatanırlardı.SezarRubikon’ugeçerkenSenato’nungetirdiğikısıtlamalarıçiğniyordu,amagücüsenatörlerindenetleyebilecekleriseviyeninüzerineçıkmıştı.Bazenmeclisleraynıorduyaikikomutanatıyorlarvehergünsıraylabirisikomutaediyordu.Enderolmaklabirliktetarihtebuaptalcayönteminçeşitliörneklerivardır.Ortaçağınsonundaordularburjuvazitarafındanfinanseedilmeyebaşlandığızamanortayaoldukçafarklımanzaralarçıkmayabaşladı.ÖrneğinHollandalIlarİspanyollarakarşısavaşırken,herkentkendisininkorunmasınaöncelikverilmesiniistiyor,paralıaskerlerdahaçokmaaşistiyorveortadabirkargaşalıkhükümsürüyordu.

MauriceofNassauişebirdüzengetiripBatıAvrupa’damodernanlamdayönetilenilkorduyuburadakurduveişinözünündisiplinolduğunubelirledi.ButarihekadarhiçbirAvrupalIorduaynıdisiplinibundanikiyüzyılöncetesisetmişolanOsmanlıordusunuyenememişti.Osmanlıordusuisebundansonrasıksıkyenilgiyeuğrayacaktıçünküdüzenliordununnüvesiniteşkiledenyeniçeriler,Roma’nınçöküşdönemindeherhaftaençokparayıvereniimparatorilanedenpretoriyenlergibi,güçlerininfarkınavarırvarmazdevletiteslimalmışlar;padişahvevezirlerinkelleleriyleoynamayabaşlamışlardı.OsmanlIlaryeniçeriocağınıkaldırıncayakadardahanedanıniktidarızorbalarıninsafındakibirsaltanatgölgesindenibaretti.Avrupaordularıprofesyonelaskerlersınıfınıoluşturanasillerinkomutasındayenimetotlargeliştirirken,yeniçerilerhertürlüdisiplinvemetodureddederek,pretorienlergibi,hemkendilerininhemdeimparatorluğunsonunuhazırlıyorlardı.

Ulusaldevletlerinkurumsallaşmasürecinde,ordularıylaiyi-kötüsistemlibirilişkiyiilkkuranparlamentoİngiltereolduki,onlarda17.yüzyıldaCromwell’indiktatörlüğünüyaşamakzorundakaldılar.İngilizburjuvazisibuişiçinesasolarakmaliyesilahınıkullandı.(BukonudaHollandalIlarındahakkınıteslimetmekgerekir.)Diğerülkelerdeordudahauzuncabirsüremonarşinindenetimialtındakalacaktı.NevarkiFransızihtilalindensonraparlamentolarıngücügiderekarttıvemonarşilerinetkisizleştirilmesürecihızlandı.Buaradakrallarınstratejibelirlemedekigüçleriherülkedefarklıydı.ÖrneğinBüyükFrederickPrusyaordularınınhazırlanmasınıveyönetiminisonderecebüyükbirkıskançlıklauhdesindetutuyor,yetkipaylaşımınagitmiyordu-kiHitler’inonuçoksevmesininnedenlerindenbirisidirbu.AmaodahiyeniçağdaordularınyönetiminingiderekuzmanlıkisteyenbirişolduğunukabuletmekzorundakaldıvekimitarihçilerinilkdünyasavaşıolarakgördükleriYediYılSavaşları’nı(1756-1763)takiben,1765yılındaAcademiedesNoblesadıaltındaaskeriakademiyiaçtı.Adındandaanlaşılabileceğigibiordularıyönetecekolanlarınhepsiasillerdenoluşmayadevamedecekti.Nevarkibuakademilerdenmezunolankurmaylar,1792’debaşlayansavaşlarda,aristokrasiyitasfiyeetmişolanFransızordularıönündedefalarcahezimeteuğrayacaktı,takiordularıaristokratikkarakterdendahaçokulusalbirkarakteredönüşünceyekadar.PrusyalIlarbuyenilgilerinintikamınıdefalarcaaldılar,ancakAlmanordusundaüstkomutanlıklarınağırlıklaaristokrasidengelensubaylararasındapaylaşılmasıNaziyönetimialtındadahibirsorunolarakortayaçıkacaktı.

Ordularıniyiyönetilmeleriylekomutanlarınsınıfsalkökenleriarasında-eğitimdışında-birbağkurmakmümkündeğildir.CromweH’inortasınıftangelensüvarileri,subaylarıaynıulusunenseçkinaristokrasisindenoluşan

kraliyetordularınıperişanetmişti.Eskidenaskeriokullarazadeganmensuplarıgidiyor,düşükrütbelivefakirleşmişasillerinçocuklarıiseburalardasığıntımuamelesigörüyordu.Napoleonbunlardanbirisiydivekralınverdiğiözelbirizinileokumuştu.İmparatoroluncahalkınherkesimindenyeteneklikişileriyükselttivedahagenişbiryetenekhavuzundanseçimyapmanınavantajıburadaortayaçıktı.İngilizdonanmasısubaylarınıniseBirinciDünyaSavaşı’nakadarkırkküsurmilyonlukbirulusyerineağırlıklabirbuçukmilyonkişilikvarlıklıbirazınlıktanseçilmişolmasının,tümdenizcilikgeleneğinerağmenKraliyetDonanmasınızayıflattığıilerisürülmüştür.AvrupalIlarıizleyerekyönlerinitayinetmeyebaşlayanOsmanlIlarsönyıllarındaşehzadelerinikafeslerdençıkartarakAlmanaskeriordularınagöndererekçokgeçkalmışolanyenileşmegayretlerinebirbaşkaörnekyarattılar.Amaartıkuluslarınhayatındaaristokrasininhiçbirrolükalmamıştı.

HalbukigerilemedönemindedeilerlemedönemindeolduğugibişehzadeleriniManisaveAmasyagibivilayetlerdeyöneticilikstajındayetiştirmeyisürdürseler,belkidepadişahlaryeniçerilerinelindeoderecedebireroyuncakolmazdı.Kezadenizeilgileridahafazlaolsavedonanmalarımodernleşseydi,yinedevletdahabirtoparlanırveteknikolanbirkesimindesteğiileaskerivepolitikolarakgüçlenirdi..OsmanlIlardenizeağırlıklakarşıdankarşıyageçmekiçinilgilendiler.Gelibolu’ya,Kırım’a,Mora’yavs.gitmenindahapratikbiryolundanibarettibu.Rodos’adaMısır’ıfethettiktensonradenizyoluüzerindeolduğuiçinçıktılar.Hiçbirzamanesaslıbirdenizpolitikasınasahipolmamalarıçöküşlerindekienönemliunsurlardanbirisidir.

Savaştarihiyleilgiliolanlarındahaiyibileceklerigibi,Avrupakotasındakimonarşilerordununyönetiminibizzatüstlenmeyedahayatkındılarvezatenhareketsahalarıdaçoğuzamankendiülkeleriveyayakınbölgelerdi.İngilizlerisedenizaşırıgönderdikleriordularıyeteneklikişilerinkomutasınavermeyitercihediyorlardı.Marlborough,Clive,VVolfe,Wellingtonbunlararasındayıldızıençokparlayanlardırki,hepsiuzakülkelerdekiordularıbüyükbirinsiyatifleyönetmişlerdir..OsmanlIlaragelince,1596’dansonrahiçbirpadişahsavaşagitmemiştirvezatenbiraristokrasiolmadığıiçinsavaşlarınyönetimiprofesyonel,fakatgeneldeyetersizbirbürokrasinin,kapıkullarınınelindekalmıştı.FatihSultanMehmet’in(kavramıbirazesnetmepahasınabirneviaristokrasidedenebilecekolan)Türkbeylerininöndegelenleriniöldürtmesiveyayönetimdenuzaklaştırmasındansonrakapıkullarıdevletyönetimineiyicehakimolmuş,bunlarbirAvrupaaristokrasisigibiülkelerinesahipçıkmamışlarveyönetiminçürüyerekçöküşünhızlanmasındaesaslıroloynamışlardır.

Yetenekliveyayeteneksizprensler,burjuvalarveyadevşirmeler-yöneticilerhangikesimlerdengelirsegelsinleronlarıyenibirdurumbekliyordu.Yeniekonomiordularıneskisigibiyönetilmesiniolanaksızkılmaktaydı.Savaşgiderekteknikvekarışıkbirhalalıyorveyenibiraskeriyönetimeolanihtiyaçhızlabüyüyordu.Ordularınönceliklebirkurumolarakiyiyönetilmelerigerekiyordu.Yeniordununsavaşyeteneğinesahipolmasıiçiniyiyönetimkoşulusadecemuharebealanındaiyiyönetilmeanlamınagelmiyordu.Önceliklebirkurumolarakiyiyönetilmelerigerekmekteydi.Budapersonelyönetimi,ikmal,kışlalar,techizatlanma,ulaşım,maliye,planlama,eğitim,inşaat,haberleşmeveaklagelebilecekherçeşitaltyapıyıvekonuyukapsıyordu.Bubirkezyapıldıktansonraorduyustratejikplanlarçerçevesindeseferberedebilecekveonlarısavaşkankılacakbirkurmayheyetineihtiyaçduyulmaktaydı.Hiçbirordununçabasıonuyönetenkurmayheyetinyeteneğindendahaiyiolamazdı.Böyleceordularkurmaysubaylaryetiştirmekiçinakademileraçmayabaşladılar.OsmanlIlardabukonudagerikalmamakiçin1835yılındanitibarensubayokullarınımodernleştirmeyebaşlamışvedahasonradakurmaysubaylaryetiştirmişlerdi.AncakordununyönetimikonusundagereklisistemlerineksikkalmasıOsmanlIlarınsonsavaşlarında,özelliklede1876ve1912-13savaşlarındakurmayheyetlerininçaresizkalmalarınanedenolmuştur.Hernekadarplanlarıneldekiolanaklaravetehdidegöreyapılmasıesasisede,barışzamanındaiyiyönetilemeyenordular,savaşzamanındadayönetilememiş,çokacıkayıplarauğranmıştır.AlaylısubaylarınordudantasfiyesiancakBalkanfelaketindensonrayapılabilmişti.Kurtuluşsavaşınıkazanankadrolarancakyenilgilerintecrübeleriyleyetişmişveelenerektemayüzetmişbirekipti.

-AskeridüşüncetarihindeönemlibiryeriolanJomini“iyibirkurmayheyetininavantajıtekbiradamındehasındandahakalıcıolmasıdır”demişti.Kurmayheyetininsevkaçısındandehanınyerineikameedilenbirşeyolmasınıbiryanabırakalım;bunun,planlamaaçısındanbirordununişleyişiiçinnekadargerekliolduğugiderekanlaşılıyordu.Gerçibilineneneskiordulardabilehaberleşme,keşif,idariişler,istihbaratgibikonulardabellibirişbölümümevcuttu.OsmanlIlar15.ve16.yüzyıllardakesinolarakdünyanıneniyiveendisiplinlisisteminesahiplerdi.Ama17.yüzyıldabilimselilerlemevebilgiaktarmaaracıolarakmatbaanınöneçıkmasıAvrupa’yıönegeçirdi.18.yüzyıldadünyanınazsayıdakibüyükülkesindeyeniyaklaşımlaraskerialanauygulanmıştı.RusÇarıPetro1700yılındaSeyirveMatematikOkulu’nukurdu.Buokul1715yılındaDonanmaAkademisihalinegelmişti.1730yılındaaskeriokullarınıkurdular.BunlarıOsmanılardanyarımveyabiryüzyılönceyapmışolmaları1768’debaşlayansavaşta1770ÇeşmebaskınıveKartalmeydansavaşıfelaketlerine;1771yılındaiseKırım’ındüşmesineneden

olmuştur.BuzaferlerikazanmalarıRusaskerinindeğil,askeriyönetimininörgütlenmesivekomutayeteneğisayesindemümkünolmuştu.OsmanlIlarbufarkıkapatmayauğraştılaramayarışaöndebaşlayanınavantajınıkıramadılar.Kırım’ındüşmesindensonraaçılanMühendishane-iBahr-iHümayunveBerr-iHümayun(1795)ile19.yüzyıldaaçılanaskeriokullar,orduyuvesavaşıyönetecekkadrolarkonusundazayıfkaldı.

Diğeryandan,savaşıyönetecekprofesyonelkadrolarınveyeteneğinolmasısonuçalınmasıaçısındangerekliamayinedeyeterliolmayanbirkoşuldur.Bukesimeverilecekinsiyatifdeçokönemlidir.ÖrneğinHitler’inelindeyeteneklibirkurmayheyet.vardıamaobunlarısadecebirteknisyenolarakkullanmakistiyor,esaskararlarıkendisinesaklıyordu.Sonderecegüçlüsezgisisayesindebirçokbaşarılıişyaptıktansonrahatalarıçığgibibüyümeyebaşladıvesonuçtamüttefiklerinzaferiniençokkolaylaştırankişi’oldu.Stalindegeneralioynuyor,fakatgeneldekurmaylarınınkararınıonaylıyordu.Bunedenlesavaşınilkyılıdışında,Hitlerkadargözebatanhatalaryapmıyordu.Mareşallerinibirbirlerinekarşıkullanıyor,buanlamdadiktatörlerinhemenhepsindeolanbirtutumusergiliyordu.Meseleyediktatörlerehizmetedengeneralleraçısındanbakarsak,onlarınçokgerginbirortamdahizmetverdiklerinivekısıtlandıklarınıgörürüz.Profesyonelyeteneğinolmasıbirönkoşulduramabununnasılkullanılacağıdaçoknemlidir.Monarşilerinordularındaüstkomutanlıklarınaristokratikhiyerarşiyegöreatanması,çoğukezordularıyeteneksizellereteslimederdi.Meclislergeneldeordularınıdahaiyikomutanlarateslimedip,ödedikleriparanınkarşılığınısağlamaalmayıamaçlamışlardır.

Enyeteneklikomutanlarınbulunmasıaslındaokadardakolayolmamıştır.ÖrneğinAmerikaniçSavaşı’ndaAbrahamLincoln,UlysesSimpsonGrant’ıbaşkomutanyapıncayakadarbirçoksubayıdenemekzorundakalmıştı.Barışzamanındaçoğuhaldekıdeminyeteneğinönünegeçmesiveyayeteneğinayırtedilmesiiçinolanaklarınolmamasısavaştasorunyaratmıştır.Bazenkomutanlarsavaşçıolmayansubaylarınyerineçavuşlarınatanmasınıbilegündeme,getirmişler,ordularınasavaşçıbirruhverebilmekiçinradikaltedbirleralmakzorundakalmışlardır.Çünküsevkveidarebiryana,savaş,mücadelecibirruhu,kazanmaazmini,ölümeveöldürmeyemanenhazırolmayıgerektirir.Centilmencesavaşa,bilebildiğimizkadarıylasadece15.yüzyıldaİtalyankentlerininparalıaskerleriarasındarastlanmıştı.Buradadahaiyimanevrayapantarafın;tatbikattaolduğugibihakemlertarafındankazananilanedildiğisöylenmektedir.Birbaşkaistisnabazıkabilelerde,örneğinBangala’lararasında,savaşınsadecesopalarlayapılmasıveçekilentarafınhükmenmağlupsayılmasıdır,inuitler(Eskimo)arasındadaikikabilearasında

sadeceşampiyondövüşçülerinölümcülolmayanbirdüelloyaptıklarıkaydageçmiştir.Ancakbutürörneklerokyanustabirdamlakadarazdırvezaferşiddetuygulamadauştalığasahipolantarafınolmuştur.Askerlerinihemiyiyöneten,hemdebuşiddetlebaşaçıkabilecekşekildehazırlayanyeteneklikomutanlargeneldeelemeyöntemiylebulunmuştur.

Bunoktadakararmekanizmalarınınnasıloluşturulduğunubirkenarabırakalımvebunlarınkararalırkennegibibaskılarlakarşıkarşıyakaldıklarınabakalım.Bunlarınbaşındabelirsizlikgelir.Geneldeenavantajlıgüçdengesinesahipolunduğu,istihbaratınnispeteniyiolduğudurumlardabilebelirsizlikkomutanlarıneliniayağınıbağlamışveyabirbirinedolaştırmıştır.İstihbaratıniyiolmadığıdurumlardaisedurumdahafenadır.ÖrneğinAmerikanİçSavaşandakuzeylikomutanMcClellanLee’ninkarşısındaçoküstündurumdaiken,kuzeyistihbaratınıihaleetmişolanPinkertonajanlarınıngüneyordusunuçokabartanraporlarınedeniylebüyükbirtereddüdedüşmüşveRichmondönlerindengeriçekilincesavaşınbelkideyıllarcauzamasınanedenolmuştu.İngilizlerinbüyükdenizcisiNelsonisetamtersibirtutumileTralfalgarzaferinikazanmışveNapoleon’undenizlerdekivarlığınısilmişti.Nelson’unşiarışuydu:“Eğerşüphedeyseniz,topseslerinedoğruilerleyin”.Bizyinedekaradaihtiyatıfazlaeldenbırakmayalımçünküenbasitunsurlarbileharekatıkabuledilebileceksınırlarındışında,çokpahalıyamalolanbirgirişimhalinegetirebilir.

Savaşıetkileyenvekararlarıkısıtlayanbirbaşkaunsurdameteorolojikkoşullardır.Tarihboyuncaseferleryazınyapılmış,çoknadirenkışmevsiminesarkmıştır.OsmanlıordusuuzunyıllarboyuheryazEdirne’detoplanıpMacaristan’ayürümüş,kışınyitirilenkalelerigerialmışyesonbahardageridönmüştü.

1944yazında,meteorolojifırtınatahminiyapıncaRommelevinegitmiş,tereddütiçerisindekiEisenhoverisesonundaçıkarmakararınıverince,Almanmareşal“büyükgün”eordusundanuzaktayakalanmıştı.Müttefikcephesindedörtvebeşyıldızlıgenerallerkarariçinmeteorolojiuzmanıbirbinbaşınınkararınıbeklemişlerdir.Sarıkamışfaciasıbirkışfırtınasınedeniyleağırlaşmış,İngilizlerinIrakveSina’dakiilerleyişleriordularınasugetirenboruhattınıninşasınabağlıolmuştu.

Bunlarınyanısıra,uluslararasıtepkiler,savaşstoklarınındurumu,içpolitikistikrar,yedekgüçlerinmiktarı,üretimkoşullarıvedahabirçokfaktörsayılabilir.BazıaskerianalizcilerHitler’inUkrayna’nınbuğdayıveKafkaslarınpetrolüpeşindekoşarkenRusordusunakuzeydetoparlanmafırsatıverdiğini,önceliğiBaltıkkıyısıveMoskova’yavermişolduğutaktirde

dahabaşarılıolacağınıilerisürmüşlerdir.İsraillikomutanlarıhızlızaferekoşullayanunsuriseuluslararasıbaskılarınyanısıraülkeninsavaşstoklarınınuzunsüredayanmayacağıvehızlıseferlerinçokdahaazaskerkaybınanedenolmasıydı.İçbaskılarkonusundaentalihsizolanlariseAmerikalıkomutanlarolmuştur.İçsavaştabirlikleriizleyenbasınmensuplandoğruveyayanlışşiddetlieleştirilerdebulunuyorlarveKongrebasınınetkisiylekomutanlarıbaskıaltınaalıyordu.GeneralGrant,Shilohsavaşındabirhatayapıncabasınhemenayyaşlığıüzerinebirkampanyaaçmıştı.ShermanAtlanta’yayürürkensenatörlerbirgazetecininhaberiüzerineonusorguyaçekmeyehazırlanıyorlardı.Lincolnisebütünbunlararasındasağlıklıkararlaralmayaçalışmaktaydı.İkinciDünyaSavaşı’ndakorkanbireritokatlayanPattonaskerlerinönündeözürdilemekzorundabırakılarakkızağaçekilince,Almanlarbutürbirolayıanlamaktabüyükzorlukçekmişler,Japonlariseherhaldealayetmişlerdi.

ABDordusundabirdiğersavaşdadeğişikcephekomutanlarıarasındacereyanediyordu.Hepsikaynaklarınkendilerineayrılmasınıistiyor,Japonya’yakarşıhücumileönceAlmanyakararıarasındasıkışanGenelkurmayBaşkanıMarshallarayolubulmaktazorlanıyordu.KıtaAvrupa’sındaiseböylesorunlaryoktu.Halkbutürtartışmalarınuzağındatutuluyor,sorunlarazsayıdakişiarasındatartışılarakçözülüyor,veyasadecelidertarafındandikteettiriliyordu.BizdebutürbircanlıtartışmatarihimizdekiendemokratikmeclisolanBirinciMilletMecli’si’ndeyapılmıştır.MustafaKemalbütüneleştirilerekarşımeclisehesapvermiş,bunakarşıaldığıyetkiyieniyişekildekullanmıştır.SakaryaSavaşısırasındabaskılardançekinmedenaskeribakımdangerekliolançekilmeyiyapmış,sonradayineeleştirilerigöğüsleyerekBüyükTaarruz’unhazırlıklarınıtamamlayıncayakadarbaşlatmamıştır,ikincibirtaarruziçinkaynaklarıçokzorbulacağıiçinenelverişlikoşularıyaratmakzorundaydı.

Kararvermedurumundaolankişilerintümbaskılarıkaldıracakyapıdaolmalarıgerekir.Askeritarihinfaydalarındanbirisidebudur.Butürdurumlariçinzihinselhazırlığınyüksekdüzeydeolmasınısağlar.Amabudayeterlideğildir.BirazdabüyükMotke’ninyeğeniolduğuiçinAlmanGenelkurmayı’nınbaşınagetirilmişolanMoltke,1914Ağustos’undasavaşınyönetimiyleilgilibaskılarıkaldıramamışvegöreviniterketmekzorundakalmıştı.Askeritarihvebilgiaçısındanmeslektaşlarındanhiçbireksiğiolduğusöylenemezamastresedayanmagücübaşkabirşeydirvebununiçinkişilikunsurlarınıntümününgözönünealınmasıgerekir.Tarihboyuncaençokörneğigörülendurum,bilgiliolduğuvarsayılankomutanlarınyerinegetirilenküçükrütbelilerinçokdahaiyisavaştıklarıdır.Ayrıcagençkomutanlarındaha

başarılıolduklarıdasıkçarastlananbirdurumdur.Bununnedenisinirlerinindahaazyıpranmışolması,zorluklarıgözlerindebüyütmemelerivedahaenerjikolmalarıdır.Ancakbununherdurumiçinkesinbirgenellemeolduğudüşünülmemelidir.Birçokdurumdatecrübedahaönemliolmuştur.Ayrıcabirlikkomutanlığıvekurmaylıklailgilivasıflarınherzamantamolarakçakışmayabileceğideunutulmamalıdır.

Güçkullanımıbirbilimmidir,yoksasanatmı?Lafıhiçuzatmadanikisibirdenolduğunusöyleyelim.Hesapedilebilenvehesapedilmesigerekenfaktörleriaçısındanbirbilimdir,iyibiryöneticidenbeklenenbunlarıhesaplamasıdır.Ancakhesapedilemeyenfaktörleridevardırvebuaçıdanbirsanattır.İyibirkomutanınkurmaylıkmeselelerindenanlamasıgerekir,amaherkurmaysubay,gerekenpsikolojiközelliklernedeniyleiyibirkomutanolmayabilir.Ölümleilgilikararlarıvermekkolaydeğildir..‘

Sonyıllardamanyetikortamdabilgisaklamaveiletmeningelişmesi,savaşınbirprogramlamaişiolarakgörülmesiyolundaeğilimleryaratmıştır.Madembirtakımdeğişkenlervardır,ohaldebunlartespitedilebilirveişlemleresokulabilirşeklindebirgörüşgelişmektedir.Eğitimdekullanılansimülatörler,savaşoyunlarınınsanalortamlardayapılmasıveprogramlamatekniklerindekigelişmelerbueğilimiteşviketmektedir.Kezaeskidenorduörgütlenmesisivilbürokrasininmodelinioluştururken,şimdilerdeiseordununörgütlenmesivelojistikgereksinimleriişidaresikavramlarınadönüşmektedir.Herdöneminhakimentelektüeliklimietkisinigöstermektedir.Bueğilimiövmekveyakötülemekyerineseçiciolmak,faydavemahzurlarınıbilerekkullanmaktayararvardır.Örneğinlojistiksorunlarınçözümündemodernprogramlamatekniklerininkatkısıbüyüktür.Ancaksavaşeğitimindesanalortamlarınbellibirseviyeninüzerindekullanılmasınınsorgulanmasıgerekir.Özelliklekararalmapozisyonundaelektronikverilerinöncedenverilenprogramlarlaişlenereksonucavarılmasıçokmahzurluolabilir,çünküverilerinanlamlıolmasıbiryana,hiçbirprogrammuhtemeldürumlarıyeterincegenişbirperspektiften,veyaöncedenverilmişkısıtlamalarındışındagöremez.Kararesasolaraksağduyugerektirirvebuhiçbirbilgisayarprogramındayoktur.Hattayapayzekanıntehlikeliolduğudurumlarmevcuttur.1988yılındaBasraKörfezi’ndedevriyegöreviyapanAmerikanVincenneskruvazörübazıdenizhedefleriyleuğraşırkenradarekranındagörünenbirnoktayafüzeatmışvesonuçtadüşürülenşeyinbirİransavaşuçağıdeğil,A300Airbusyolcuuçağıolduğuanlaşılmıştır.Buolayda209kişiölmüştü.Kısacasıkritikkararlarınbilgisayarprogramlarınabağlanması(buörnekte“bilinmeyenveyaklaşannesneyefüzeat”şeklindekiprogram)kabuledilemez.Kararlarherzamaninsanlartarafındanalınmalı;elektronikortamlar

sadecebukararlarınalınmasınıhızlandırmakiçin,bunukolaylaştıracakverileriartırmakvehızlaişlemekiçinkullanılmalıdır.Kezabelirsizlikfaktörüherzamanvarolacakvekararlarherzamanbüyükbirstresaltındaalınacaktır.Politikkararlarınkurumlartarafındanalınmasıpolitiksorumluluğunpaylaşılmasınısağlasadahi,özellikleuygulamayaaitkararlaraynızamandaahlakisorumlulukdataşırlar,çünküburadayapılacakhatalarınizahedilemeyecekkayıplarayolaçmasıihtimalivardır.

Stratejikdüşünceyetarihibirbakış

“İdealizmkişininsorundanuzaklığınadqğruorandaartar.”

J.Galsvvorty

Clausewitz’ibiraniçinunutursak,stratejiüzerindekientemeleserinM.Ö.5yüzyıldayazılmışolanSunTzu’nun“SavaşSanatı”olmasıkimseyişaşırtmamalıdır.BirgörüşegörebütünfelsefeliteratürüEflatun’unyazılarınadipnotsayılabilir.Birbenzetmeyaparak,bütünstratejidüşüncesininSun-Tzu’yadipnotolduğusöylenebilir.TabiibudurumdaenbüyükveenönemlidipnotunClausevvitzolacağıaçıktır..20.yüzyılınenbüyükstratejidüşünürlerindenbirisayılanLiddelHartdaenstratejideenönemlikatkısısayılan“dolaylıtutum”(indirectapproach)konusundaaçıkçaSun-Tzu’danesinlenmiştir.NitekimaynıadıtaşıyankitabınınbaşındaClausevvitz,NapoleonveMoltke’denbirkaçsatıralıntıyaparken,hepsinintoplamınınbirkaçkatınıÇinlidüşünürdenyapmıştır.BazıönemlialıntılarıizleyereksavaşvestratejiüzerinegörüşleriniSun-Tzu’nunkendisözlerindenizleyelim:

“Bütünharpaldatmayadayanır.Bunedenletaarruzgücümüzvarsa,bugücümüzyokmuşgibigörünmeliyiz;kuvvetlerimizikullandığımızsırada,hiçbirhareketyapmıyormuşgibidavranmalıyız;yakındaisekuzaktaymışızhissivermeliyiz;uzaktaolduğumuzzamansa,hasmıyakındaolduğumuzainandırmalıyız.Düşmanıkandırmakiçinonutuzağaçekin.Karışıklıkiçindeymişsinizgibigörününvedüşmanıezin”.

Bunlardahasonrabaşarılıkomutanlarıntemelprensiplerindenbiriolansürprizvebaskınfaktörününbaşkakelimelerleifadesindenibarettir.Buprensipleraradan25asırgeçtiktensonrakomünistleriÇin’dezaferegötürecek

olanMaoTseTungdakullanılmış,zayıfkenkuvvetli,kuvvetliykenzayıfgörünmek;zayıfkenstratejikricattayıpratmasavaşınagirmek,güçdengesiavantajlıhalegelincestratejiksaldırıyageçmekşeklindedilegetirilmiştir.

“Üstünsevkveidare,düşmanındirenişiniçarpışmaksızınkırmakdemektir.Bunagörekomutanlığınenyüksekşekli,düşmanınplanlarınıbozmaktır.Bundansonrageleneniyidavranışdüşmankuvvetlerininbirbirleriylebirleşmeleriniönlemektir.Dahasonrakiönceliksırasındadüşmanordusunasavaşalanındataarruzetmekgelir.Bütünharekettarzlarınınenkötüsüise,surlarıbulunanşehirlerikuşatmaktır”.

SuzTzu’nunbusözlerininsadecegerillakuvvetlerideğiltümkomutanlariçingeçerlidir.Stratejininenönemlinoktalarındanbirisirakibekarşıdahafazlahareketimkanınavedolayısıyladahafazlaalternatifesahipolmaktır.Böylecedahabüyükdüşmankuvvetlerininbileparçaparçaimhasıveyadağıtılmasımümkünolabilir.

“Yanıltmaustalığınıöğrenmişolankimsezafereulaşır.Buustalıkmanevrasanatıdır.”

“Çabukluksavaşınruhudur.Düşmanınhazırlıksızoluşundanyararlan;beklenmediğinyollardanilerlevesavunulmayannoktalarasaldır.”

Okurbunlarınnekadardoğalolduğunudüşünebilir.Nevarkisavaştarihibuprensiplerinihlaliiledoludurveenbüyükordulardahibazenhazırlıksızlık,çoğuzamandakötüyönetimnedeniylebuprensipleriihlaletmişlerdir.

“Banazaferlerkazandıranbütünbutaktikleriherkesanlayabilir;fakatkimseninkavrayamadığışey,zaferigeliştirenstratejidir”.İştebustrateji,özellikledolaylıtutumilezafereyürüyorise,gerçektenkomutanınkafasındaoluşmuşolmalıdır.Çoğukomutanböylebirstratejisivarmışgibigörünmüş,ancakhareketlerininanalizihedeflerinidoğrudürüsttayinetmemişolduğunuortayaçıkartmıştır.Hamlelerinvetedbirlerinsonucundanegibidurumlaraulaşılabileceğiöngörülmemişise,bununnedenigeneldearaçlarlaamaçlararasındabirdengeninkurulamamasıdır.Budaeldekigüç,araziveiklimkoşulları,ulaşımolanaklarıgibifaktörlerindoğrudeğerlendirilmemesinebağlidır.Kimizamandabudeğerlendirmelervardıramakomutanlarınvepolitikacılarınkişiselhatalarıbunlarınkaalealınmamasınanedenolur.”

SunTzu’danayrılmadanönceonunsavaşınkötülüklerindenkaçınmayıönceliklihedefolarakbelirttiğini,hedeflerinmümkünsemuharebeyapmadaneldeedilmesini,ancaksavaşılacakisedebunumümkünolanençabukveekonomikbirtarzdayapmayıöneriğinikaydedelim.“Harbinuzamasından

yararlanmışolanhiçbirmemleketgösterilemez”.BukonudakendisindenbinyılsonrayaşamışolanBizans’ınmeşhurkomutanıBelisariusileaynıfikirdedir:“Enmükemmelvemutluzaferşudur:Kendinizbirzarargörmeden,düşmanımaksadındanvazgeçmekzorundabırakmak”.

Birbinyıldahaatlayarak15.yüzyılın16’yadöndüğüyıllara,Machiavelli’yegelelim.Otamdatüfeğinçıkıpmertliğinbozulduğuyıllarınadamıdır.Çağınıanlamayaçalışırkensavaşındagenelkurallarınıbulmayaçalışmışfakatdoğalolarakbunuyapamamıştır,çünküsavaşkağıtüzerindehesaplanacakrasyonelfaktörlerleanlaşılamaz,helehelehiçyürütülemez.Hersavaşınkendiözelliklerivardır.Bunlarsavaşıbirbilimdenöte,aynızamandaveağırlıklabirsanathalinegetirir.Nitekimbugörüşgiderekağırlıkkazanmıştırçünküsavaşıinceleyenherkesherdurumuntekveözelolduğunukabuletmekdurumundakalmıştır.AncakMachiavelli’ninsavaşıetikamacındanayırıpekonomikve.politiktercihlerebağlaması,savaşındoğasınınanlaşılmasıaçısındanyararlıolmuştur.

Buradan,stratejikonusundakienönemlidüşünürolanClausevvitzileonunçağdaşıolanJomini’yegeçmedenönceFrederickileNapoleonüzerindebirazdurmakgerekir,çünküoçağınaskeridüşüncesibuikikomutanınseferlerindenfazlasıylaetkilenmişti.FrederickYediYılSavaşlarında,odönemdeençokbeşmilyonlukbirnüfusasahipolanPrusya’nınbaşında,bununonbeşkatınüfusasahipolanFransa,AvusturyaveRusya’yakarşıbaşarılısavaşlarvermiş;topraklarınıveitibarınıartırmıştı.Fredericksavaştaordusunuheranelininaltındabulunduran,gücünbölünmemesinesonsuzözengösterenvetayinedicimuharebearayanbirliderdi.Böyleyapmayamecburduçünküdüşmanlarınınkalabalıkordularınıtektekyenmektenvebununiçiniçhatlaravantajınıkullanmaktanbaşkaçaresiyoktu.Frederick’egörekomutanayrıntılardakaybolmadananahedefinitakipetmeliydi.Ancakorduyuelininaltındabulundurmaiikesiniodenliifratagötürmüştükihiçbirkomutanainsiyatifvdrmiyorvehemenhemenhiçihtiyatgücüayırmadanmuharebeyiçokşiddetlibirilkdarbeilekazanmakistiyordu.Hattakeşifiçinbilebirlikayırmıyordu.

FredericköldüğüzamanhenüzfakirbiraskeriokulöğrencisiolanNapoleondaBüyükİhtilalitakibenFransızordularınınbaşınageçtiğizamanbuülkedebütünAvrupa’yakarşısavaşıyordu.Ancakbudönemdekralınordularınınyerinicumhuriyetordularıalmış;genelaskerlikhizmetiFransa’yabüyükbirüstünlüksağlamıştı.Napoleonbuordununtopçuveyürüyüşüstünlüklerinipekiştirerekbirdönemardardabaşarılarkazandı.Amaimparatorolduktansonrahatalarıgiderekarttıvekendifelaketinihazırladı.Önceİşpanya’dabatağasaplandı,sonradabüyükordusunuRusya’nınuçsuz

bucaksıztopraklarındaeritti.BaşarılarıhepAvrupa’nınzengintopraklarındaydı.Mısır’a,Rusya’yaveyaİspanya’yagittiğizamanfelaketlereuğradı.

Napoleon’unaskeridüşüncesiincelendiğizamankapsamlıbiraskeriteoriyesahipolmadığıgörülür.FikirleriorjinaldeğildirveenısrarlıprensibiolarakgörülengücünanamuharebeiçinyoğunlaştırılmasıkonusundadaFrederickkadarısrarlıolmamıştır.VVaterloobununsonörneğiolmuştur.Odakomutabirliğineönemvermiş,“kötübirgeneralikiiyigeneraldendahaiyidir”demiştir.AncakbukonudaFrederick’tenfarkı,zamanzamankomutanlarınainsiyatiftanımasıydı.Gençlikenerjisinesahipkenbirçoksavaşkazandı,çünküdüşmangeneralleridahayataklarındankalkmadanoatsırtındabütünaraziyikeşfediyorveanındakararlarvererekbüyükavantajeldeediyordu.Sonralarıyineaynışeyiyapmayaçalıştıamaartıkdoğrukararıüretecekenerjisikalmamıştı.BöyleceNapoleon’daaskerivepolitikliderliğinbirleştiğini;savaşsanatınındabasitbiruygulamameselesineindirildiğinigörürüzki;bugerçektendefelaketgetirenbirkombinasyondur.Kimseninyanlışlarınıengellemesinefırsatvermeyecekti.YinedeNapoleon’unhakkınıvermekiçin,ordularınıheranbirbirlerinidestekleyebilecekhatlardayürüyenkolordularhalindesevkettiğinivebununonahızlıhareket,esneklik,buhatlardanherhangibirisindehızlıyoğunlaşmaopsiyonuveikmalkolaylığısağladığınısöylemekgerekir.AyrıcaNapoleongüçlüihtiyatayırmayıbilirveFrederick’inaksineengüçlüdarbeyiensonasaklardı.

Napoleon‘unçağdaşlarındanJomini,“SavaşSanatı”adınıverdiğieserindevetümdiğerçalışmalarındaonunbaşarılarınınnedenlerinikeşfetmeyeçalışmıştır.Onagöresavaşınanahtarıolanstratejikesinbilimselprensipleretabiiydi.Buprensiplerofansifbirtutumuvekesinkararnoktasındagüçüstünlüğüeldeedilmesiniöngörüyordu.Fransızlarbuprensipleriuyguladıklarıiçinyirmiyılboyuncabaşarılıolmuşlar,sonradaaynıprensipleriöğrenenrakiplerikarşısındayenilmişlerdi.JominiFrederick’ideincelediğiiçin,güçüstünlüğüsağlamaamacıylaiçhatlardakuvvetkaydırmaavantajınınkullanılmasınıdefalarcavurgulamıştır.Böyleceonundüşüncesindestratejizamanvemekanlailgilitercihlerşeklindegörülür.İçhatlardenilinceaklaJominigelir.

Jomini’ningörüşleristratejitarihindebiryersahibiolmaklabirliktedahaçokClausewitz’indahaiyianlaşılmasındabirbasamakolarakkullanılabilir.JominikonularıformulasyonlarınauyacakşekildebasitleştirirkenClausevvitzsavaşınkarmaşıkniteliğiniortayakoymuş,dolayısıylaçokdahadeğerlibirkatkıyapmıştır,çünkühayatkarmaşıktır.Jomini’nin19.yüzyılınherşeyinbilimleaçıklanabileceğineinananpozitivistanlayışındanfazlaetkilenmiş

olduğugörülmektedir.Aydınlanmanolarakdaanılanoçağınanlayışınagöreeğertabiatbazıobjektifkanunlaratabiisetüminsanfaaliyetleri(vetabiisavaşda)benzeryasalaratabiolacaktı.Buaşırıindirgemecianlayışhaklıolarakgiderekgözdendüşmüştür.

Jominiayrıcakenditezlerineuymayanörneklerigprmezdengelmek,askeribirliklerinniteliğikonusunagerekenönemivermemek,prensiplerinnereyeuyupuymayacağıkonusundaaçıkolmamakvebilimselanaliziyapılabilecekveyapılamayacakolanfaktörleriayırtedememekgibikonulardaeleştirilmiştir.KezasivilhalkındirenmedekirolünügörmezliktengelmesideJomini’debireksikliktir.Onagöredüşmanınikmalkaynaklarınızararauğratılmasıvesivilhalkınmoralininbozulmasıonlarıfelçedebilirdi.Jomini’ninyaklaşımınıdenizeuygulayanMahanvesonralarıhavagücüneuygulayanDouhetdeaynışeyisöylediler.Amasavaşdeneylerihalklarınçoğuzamançokgüçlüdirenmeeğiliminesahipolduğunugösterdi.YinedeJomini’ninyığınakvetayinedicimuharebehususundaClausevvitz’Ivekendindensonragelenlerietkilemişolduğunuilaveetmemizgerekmektedir.

BöyleceClausevvitz’e(1780-1831)gelmişoluyoruz.BirPrusyasubayıolanClausevvitzNapoleon’akarşıolanbütünseferlerekatılmış,RusyaseferisırasındadaNapoleonilegeçicibiruzlaşmayapanülkesinintutumunakarşıtavıralaraküçyılRusordusundagörevyaptıktansonra,1818ile1830.yıllarıarasındaPrusyaHarpOkulukomutanlığıyapmıştır.“SavaşÜzerine”adlıkitabı,stratejidüşüncesininbaşyapıtıdır.

Clausevvitzburadaöncesavaşilepolitikaarasındakiilişkiyibelirlemiş,savaşındoğasıüzerindedurmuştur.Onagöresavaşbirbilimveyasanatdeğil,toplumsalyaşamınbirbölümüdür.Buhaliyledesonderecekarmaşıktır.Nitekimsavaştabeklenmeyenolayların,maddiolmayanfaktörlerin,fizikivezihinseleforun,gücünyanısırapsikolojikvemekansalfaktörlerin,kısacasıniyetlenilenşeylerinyerinegetirilmesiniimkansızkılansayısızolasılıktansözetmiş;bunları“friction”(sürtünme)olarakadlandırmıştır.Onagöresavaşjnsanfaaliyetleriiçindekağıtoyununaenyakınolanıdır,çünküustalığınyanısıraşansvehesaplanamayanfaktörlerinönemlibirpayıvardır.Taraflarkendieylemlerinetümüylehakimdeğildirvebasımlarbirbirlerinineylemlerinibelirler;vebusüreçiçerisindeşiddettırmanışageçer.Nevarkigerçekdünyadaşiddetdediğerbirçokunsurgibimutlakhalineulaşmazveçeşitlitesirlerle,çeşitliölçülerdekısıtlanır.

Clausevvitzçatışmalarındüzenlenmesiniveyürütülmesinitaktikhususlar,bunlarınharbinamacınatabikılınmasınıdastratejiolaraktanımlamıştır.Politikunsurstratejidemevcuttur.Taktikveoperasyonelseviyedeise

potansiyelolarakvardır,çünküheraskerieylemindoğrudanveyadolaylı‘politikyansımalarıolabilir.Ayrıcakitabındahile,baskın,konsantrasyon,güçtasarrufugibiaskeriprensiplerivesavunma,taarruz,savaşplanlarıgibitemelkonularıincelemiştir.Fakathernekadarsavaşıenkapsamlıbirşekildeelealmakistemişsedebununmümkünolamayacağınıntümüylefarkındadır.Bunedenlesavaştaenönemlişeyinteorideğiltecrübeolduğunusöyler:“Hernasılbitkilerancakfazlaboyaçekmedikleritaktirdemeyveverirse,teorinindeyapraklarıveçiçekleribudanmalıvebitki,toprağına-yanitecrübeye-yakıntutulmalıdır”.Şusözleridekitabınınönsözüneyazmıştır:

“Bilimselkavramanınsadeceyadabaşlıcabirsisteminhazıröğretisindenibaretolmadığıbugünartıktartışılmasıbilegereksizbirhusustur”.

Clausewitzayrıcaordularınyanısırahalkındirenmepotansiyelinideelealmıştır.Gerçibunudahaçokdüzenliordularındesteğiveyadüzenliordununyenilmesigibidurumlarlailgiliolarakincelemişsede,gelecektekisavaşlarınniteliğiileilgiliçokönerriliipuçlarıbulmuştur:“savaşınnihai(askeri)sonucudahikesinkabuledilmemektedir.Yenilendevletbunugeçicibirfelaketolarakkabuletmekteveileridekibirtarihtebunabirçarebulunabileceğineinanmaktadır”.20.yüzyılınnesildennesileuzayabilenbazıçatışmaları(Çin,Vietnam,Filistinvs.)bugörüşühaklıçıkarmıştır.

Clausewitz’inüzerinebinlercekitapvemakaleyazılmakta,sonugelmeyenincelemelerekonuolmaktadır.Herparagrafıbirbaşkaincelemekonusuolabilir.Endoğrusukitabınıntümünüokumaktır,çünküpekçokkişibuzahmetegirmedenbazıözetlerdenanafikirleriedinmekistemektedir.BizburadaClausewitz’insavaşıbasitvemekanikdüşüncedenkurtardığı,karmaşıklığınıvurguladığıvetoplumsalbirolayolarakelealdığıiçinönemsiyoruz.Ayrıcabizebirçokalandakonubaşlıklarınısistemlibirşekildevermiş,stratejikdüşünceyinispetensistemlibirçerçeveyeoturtmuştur.

ClausewitzileJominiarasındabirkarşılaştırmayapıldığındaClausewitz’inteoriyisterilbirentelektüelfaaliyetolmaktanuzaklaştırmayaçalıştığı,teorikçabayıampirikköklerineyakıntutmayaçalıştığısöylenmiştir.Dilin,mantığınveteorikpolemiklerin,gerçeksavaşınkarmaşıkrealitesinikalıplarasokmasınakarşıçıkmış,nitekimkonularıherzamangerçekörneklerleaçıklamayolunuseçmiştir.Jominiisekonularıbasitvesoyutteorilerşeklinesokmayaçalışmış;teoriilepratikarasındakifarkınkapatılmasınıkomutanınsorunusaymıştır.Onunyaklaşımında,stratejiyleilgilikabullernekadardoğruolursaolsun,esassorunbunlarındoğruuygulanmasıdır.

19.yüzyıldastratejikdüşünceaçısındanbüyükünyapmışolanbirbaşkakişideAmerikalıdeniztarihçisiAlfredThaylerMahan’dır.“DenizGücününTarihüzerineEtkisi1660-1783”adlıçalışması1890yılında,DenizGücününFransızİhtilaliveİmparatorlukÜzerineEtkisi1793-1812”adlıeseriisebundanikiyılsonrayayınlanmışvekısasüredeünkazanmıştır.Mahanincelediğisözkonusuçatışmalarınsonucunudenizgücününbelirlediğiniilerisürmüş,ancakbunumutlaklaştırmayolunagitmişti.BuanalizlerindeABD’nindedünyagücüolmasıiçinbüyükbirdonanmayapmaarzusunuyansıttığıkuşkusuzdur.

Mahankarmaşıksorunları,denizgücünekadarönemliolursaolursaolsuntekbirfaktöreindirmişolduğuiçineleştirilir.Tarihtedenizhakimiyetiolmadankurulanbüyükimparatorluklarvardır.Kaldıki19.yüzyıldaİngilteregerçektendenizgücünedayanarakdevbirimparatorlukkurmuştuamaMahan’ın1914’dekiölümündensadece35yılsonrabuimparatorluktarihekarışacaktı.Demekkigerçektenbaşkafaktörlerdevardı.Ancakyinededonanmanınbirpolitikaaracıolarakkullanılması,denizgücününulusalçıkarlaraçısındanönemiveayrıca,savaşınlojistikgereksinimlerigibikonulardadikkatçekmişolmasıönemlidir.

Budönemde,yani19.yüzyılınsonlarıile20.yüzyılınbaşlarında,stratejiilecoğrafyaarasındakibelirleyiciilişkileredikkatçekenbirgruppolitikcoğrafyacınındaortayaçıktığınıgörüyoruz.BunlararasındaentanınmışlarındanbirtanesiMackinder’dir.“TarihinCoğrafiEsasları”adlıkitabı1904yılındayayınlanmıştır.Buradadünyatarihinidenizvekaragüçleriarasındakimücadeleolarakyorumlamış;İspartaileAtina’yı,RomaileKartaca’yıveİngiltereileAlmanya’yıkarşılaştırmıştır.ToprağıfakirolanAtina’nınticaretveimalatayönelerekdonanmasınıgeliştirdiğini,İsparta’nınbuuyumugösteremediğiiçinyıkıldığınısöylemiştir.Mackinder’inbirbaşkagörüşüdedünyakaralarının(Asya-Avrupa-Afrikabloğunun)merkezisaydığıHazer’inkuzeyindekivedoğusundakibölgeye(Ural-Volga-Himalayalararası)hakimolangücündünyayahakimolacağışeklindekitezidir.OnagörebumerkezDoğuAvrupa,Türkiye,İranveÇintarafındanbiriçkuşakileçevrelenmekte;bunuİngiltere,Afrika,AmerikaveAvustralya’danoluşanbirdışkuşakçevrelemektedir.Buikikuşakmerkezbölgeüzerindekademeliolaraktesirdebulunarakmerkezehakimolangücünyayılmasınıönleyebileceklerdir.Buteorininzayıflıklarıhernekadarhemengörülebilirsede,çoksayıdabenzeriolduğuiçinbirörnekolarakdeğinmekteyarargördük.Diğeryandancoğrafyanınstratejiyiençoketkileyen,hattabelirleyenbirfaktörolduğunutekrarvurgulamakisteriz.

Böylece,stratejikdüşünceyiçoketkilemişolanBirinciDünyaŞavaşı’na

gelmişbulunuyoruz.NapoleonSavaşlarıClausewitzveJomini’yiçıkartmıştı.BirinciDünyaSavaşıdaaşağıdadeğineceğimizbirdizidüşünürçıkartacaktı.

BudöneminönemlibirismiAlmanlarınünlüsavaştarihçisiDelbrück’dür.Savaşvepolitikanınbirbirlerinietkileyerekgelişenkurumlarolduğunusöylemişvesavaşyapmanınikiyolunu,imhasavaşı(Niedervverfungsstrategie)ilesınırlısavaş(veyayıpratmasavaş;ı)olan(Ermattungsstrategie)olarakgörmüştür.Onagöreİskender,SezarveNapoleonimhasavaşıiçintayinedicimuharebepeşindekoşmuşlardır.Perikles,Belisarius,VVallenstein,GustavAdolfveBüyükFrederick’iisemuharebeninyanındamanevrayadaönemveren;politikfaktörlerilegüçtasarrufunadahaçokdikkatedenaskeriliderlerolaraksunmuştur.YeterliüstünlüğesahipolmadantümstratejisinitayinedicimuharebeyebağlayanAlmanordusunu,stratejisinielindekiolanaklarauydurmadığıiçineleştirmiştir.

BirinciDünyaSavaşı’nınsiperlerindeyaralanarakaskerlikhayatındanayrılanSirBasilLiddel-Hartisestratejidüşüncesiüzerindegiderekartanbirroloynayacaktı.“Strategy,theIndirectApproach”(Strateji,DolaylıTutum)adlıkitabındaodaBirinciDünyaSavaşı’nınliderlerinieleştirir.Karşıkarşıyabulunduklarıproblemiçözmekiçindüşünmekyerinetayinedicimuharebefikrinienüçnoktaya,yanifuzuliinsankasaplığınakadargötürdüklerinisöyler.(BunoktadaClausewitz’ideeleştirir).Onagöredüşmanınbeklediğinoktalarayapılanhücumlarınbaşarışansıyoktur.Öteyandanordularınmekanizasyonileeldeettiklerihareketkabiliyetitaarruzuesnekhalegetirebilir,tehdidinkarşıtarafındirenişinikırannoktalarakaydırılmasımümkünkılabilirdi.Hareketliliğintekrareldeedilebilmesiisegeneralliksanatınınyenidendoğmasınımümkünkılmaktaydı(1914-18dönemininsipersavaşlarındabirgeneralininsiyatifininbironbaşıdanfarksızolduğusöylenirdi).Ancak1930’luyıllardamekanizasyonokadaryavaşgelişiyordukikomutanlarınbuyeniliklerihayatageçireceğinedairinancınıyitirdi,“ikibinyıllıkdeneybizegöstermiştirkiaskerlerinkafasınayenibirfikirsokmaktandahazorolantekşey,eskibirfikrionlarınkafasındansilmektir”demişti.Amabununherkesiçingeçerliolmadığıkısasüresonraanlaşılacaktı.

Liddel-Hartileaynızamandaöneçıkanbaşkabirİngilizsubayı(sonradanaskeritarihçi)J.F.C.Fullerdasipersavaşınıterörünüyaşamışveüstkomutanlığınaymazlıktaısrarınabüyüktepkiduymuştu.Fullersiperleriaşmanınyolunuhavagücüyledesteklenenbirtankordusundagörmüşvezırhlıbirliklerinilksavunucularındanbiriolmuştu.KezaaynıdönemdeFransa’daDeGaulleadındakigençbirsubaydabağımsızhavaunsurlarıveihtiyatlarıolançokgüçlümekanizebirkolordununsipersavaşıdehşetindenkurtulmanınyoluolduğunuilerisürmekteydi.Nevarkiodönemdemekanize

kuvvetlerinteşekkülühakkındapekbirşeybilinmiyor;havakaraişbirliğiisedahaemeklemeçağınıyaşıyordu.Bunedenlesipersavaşıyerineönesürülenküçük,hareketli,profesyonelbirliklerkavramıİkinciDünyaSavaşıiçingeçerlibirmodelolamadı.AncakmekanizasyonunyarattığıesnekliktenfaydalanmanınyollarınıbulanbazıAlmankomutanları1940ile1942arasındaardardazaferlerkazandılar.FakatmüttefiklerdeaynıbecerilerieldeedincevebununyanısırabirdehavaüstünlüğünesahipoluncaAlmanlarınyenilgilerserisibaşladı.

Liddel-Hart’ındolaylıyaklaşımınınananoktasıbeklenmedikşekildeyapılacakharekatiledüşmanındengesininbozmasınadayanıyordu.OnunbukonudaençoksevdiğiörnekABDİçSavaşı’ndaSherman’ınGeorgia’dayaptığıveGüney’indengesinibozanbüyükakınharekatıydı.AncakFullerbunueleştirmişveGrantVirginia’daLee’ninordusuilekarşıkarşıyadirektbirçatışmaveçetinyıpratmasavaşlarıiçerisindeolmasaShermanbudolaylıharekatıyapamazdıdemişti.Benzerbirşekilde,şayetRuslarAlmangüçlerininbüyükbölümüyleöldüresiyebiryıpratmasavaşınagirmeselerdiNormandiyaçıkarmasınınmümkünolamayacağıifadeedilmiştir.Dolaylıstratejininuygulanabilmesiiçinbirdenfazlaharekathattınınvedolayısıylatehdidinyaratılabilmesivepotansiyeltehditileaslitehdidinheranyerdeğiştirebilmesigerekir-kibelkibununçokorijinalbirgörüşolmadığısöylenebilirsedesipersavaşınındehşetiniyaşamışolansubaynesliiçinhareketlisavaşageçişin-yanigerçekgeneralliksanatınıntekraruygulanabilirolmasıheyecanvericibirdüşünceydi.Öteyandandüşmanınherzamanikilemdebırakılması,terscephelisavaşazorlanması,dengesininbozulmasıgibizaferegötürenyaklaşımlardabiranlamdamanevraanlayışınıidealegötürüyorveLiddel-Hart’ınpopülaritesiniartırıyordu.Bunumümkünkılanşey,kendideyimiylekomutanların“tankzamanıkavramı”iledüşünmeyiİkinciDünyaSavaşı’ndaöğrenmişolmalarıydı.

Liddel-Hart’agöregerçekaskerihedeffizikiolmaktandahaçokzihinselbirhedefolmalıydı,vebudadüşmanınkomutakademesininparalizeedilmesindenbaşkabirşeydeğildi.Stratejidegüçilemesafelerarasındakioranlarzamanreferansıiçerisindeincelenmelivedüşmanıikilemdetutacakmanevralarilegüçleridağıtılmalıydı.Savaşbirdiziuzlaşmaidivebazıyerlerdegüçlüolmakiçinbazıyerlerdezayıfolmayıkabuletmek,ancakbuseçimleridoğruyapmakgerekiyordu.Kezabununiçinniceliktençokniteliğeönemverilmesigerekliydi.NitekimİkinciDünyaSavaşı’ndansonrateknolojikgelişmelergerçektendenicelikyerineniteliğiöneçıkartanbireğilimyarattı.

Zihinselnoktayadeğinmişken,Fuller’ınsavaşınasılgördüğünübir

alıntıylagörelim:“Savaşsonamıeriyor?(BusatırlarıİkinciDünyaSavaşı’ndansonrayazmıştı).Kesinliklehayır.İdeolojikbirçağdasavaşlarınesasnedenipsikolojiktir;bunlarneinkarlanedegüçfazlasıbulundurmaksuretiyleortadankaldırılamaz.Savaşınherhangibirbiçimigeçersizkalıncayerinebirbaşkasıgeçecektir.Dahaiyibirisimbulamadığımıziçinbukitleselçağınsavaşbiçimine‘soğuksavaş’diyoruz.Bu,silahlarıduygularolanpsikolojiksavaş,maliistikrarıbozmayayönelikekonomiksavaş,enilkelsavaşbiçimiolangerillasavaşıileenvahşisavaşbiçimiolaniçsavaşınbirbileşimidir.R.Aronsoğuksavaşınsınırlıbirsavaşolduğunaişaretediyor.Bukullanılanaraçlaranlamındasınırlıdıramahedefleriaçısındanaslasınırlıdeğildir”.BuradatopyekünsavaştansözedilmektedirkibuFransızihtifalizamanındadünyanıngündeminegirmiş,Clausevvitztarafındandeğinilmişvegiderekhemkitleselhemdeçokyönlübirnitelikkazanmıştı.İkisistemarasındakiüstünlüksavaşıkısasürdüvekapitalizminçokyönlüsaldırılarıkarşısındadirenmegücünüyitirendoğubloğuhızlaçöktü.

20.yüzyılın’birbaşkayeniliğiolanhavagücüdekenditeorisyenleriniyaratmaktaydı.İtalyanGeneraliGuilioDouhetdaha1921yılındayazmışolduğu“TheComandoftheAir”(HavaHakimiyeti)adlıeserindedüşmankentlerineyapılacakhavaakınlarıylahalkınterörizeedilmesinivedüşmanındirenmeazmininkırılmasınıöngörüyordu,ikisavaşarasındakidönemdebombardımanfilolarınavegenelolarakhavakuvvetlerineenbüyükönemiverenİngilizlerolduvebunuİkinciDünyaSavaşı’ndaAlmanya’yakarşıstratejikbirsilaholarakkullandılar.AncakAmerikalılarınkatılımıylatümAlmankentlerininyerlebiredilmesinerağmenstratejikbombardımanınsavaşüretiminifazlaazaltmadığı,halkındirenmeeğiliminiisedüşürmediğiortayaçıktı.HavakuvvetleriniağırlıklakarakuvvetlerinindesteğinegöreşekillendirmişolanAlmanyaisebunustratejikbirgüceçeviremedi.1940yazındaİngiltere’yibombardımanladizegetirmeyeçalıştıamabaşarıkazanamadı.Diğerülkeleruçaklarınıngücüölçüsündeağırlıklabunlarıizlediler.SadeceABDçokgenişkaynaklarıolduğuiçindengeliveçokyönlübirhavagücükurabildi.HemstratejikbombardımanyapıphemdekarakuvvetlerinidestekleyebildilerveböyleceAlmanlarınyapmakistediğişeyigerçekanlamıylaonlaruyguladılar.Nevarkihavagücü,tümbombardıman,yerdesteğiveuçarbirlikharekatıilelojistikdestekolanaklarınarağmenhiçbirsavaşıtekbaşınakazanmışdeğildir.Birbaşkaifadeyle,sağladığılojistikolanaklarınyanısıraçoketkilibiryıpratmaaracıdıramatekbaşınasonuçalamaz.Kore,Cezair,Vietnamvebütündiğersavaşlarbunuispatlamıştır.

1945yılındaatombombasınınatılmasındansadecebirkaçaysonra“TheAtomicBombandAmericanStrategy”adlıçalışmasınıyayınlayanBernard

Brodie“bugünekadaraskerikuruluşumuzunesasamacısavaşlarınkazanılmasıidi,bundansonraiseesasamaçsavaşıönlemektir.Başkahiçbirönemliamacıolamaz”,demekteydi.Busözlerşüphesizkiçokaceleidivenükleersilahlarınortayaçıkarttığıyenidurumunyarattığışaşkınlığıdayansıtıyordu.ÇünkünükleerçağındadakonvansiyonelsavaşlardevamedecekveneABDnedediğerbirülkebusilahıkullanmayacesaretedemeyecekti.Kaldıkiatombombasıdahiancaksoğuksavaşıngelişmesüreciiçerisindesavaşplanlarınadahiledilecekti.Amerikanyönetimleriher-halükardabombanınsağladığıdiplomatikgücüsonunakadarkullanmayaçalıştılarveRuslardabombayasahipoluncaişkısasüredebirkarşılıklıimhakabiliyetidengesinedönüştü.Busüreçteilkvuruş,anisaldırıkarşısındamukabeleyeteneğininkorunması,bununiçinçokbaşlıklıkıtalararasıfüzelergibikavramlartartışıldıvehayatageçirildi.Budurumdünyaçapındastratejitartışmasınıbiraçıdan1914döneminedöndürdü,şöyleki;1914yılınınseferberliksistemlerinde,bunuilkyapanvehareketegeçenbüyükavantajsağlamaktaydı.Bunedenlehasımlardevamlıbirbirlerinigözlüyorlardı.Aynıdurumnükleerilkvuruşiçindegeçerlisayıldı.1950’lerdeAlbertVVholestetterilkvuruşveikincivuruşkavramlarınıgetirdi.İlkvuruşgüçleridüşmanınmukabelegüçleriniyerdeveyahavadaimhaedecekunsurlardı.Bunlarınçokiyikorunmalarışartdeğildi.İkincivuruşgüçleriiseçoksıkıkorunmalıydıçünkübunlarbirdüşmanhücumunamaruzkaldıktansonrabiledüşmanayokedicibirdarbeindirebilmeliydiler..NevarkibunükleertırmanmanınanlamsızlığıgiderekortayaçıktıkçabunlarınsınırlanmasıiçinanlaşmalaryapılmayabaşlandıveilkSALT(stratejiksilahlarınsınırlanmasıanlaşması)1972yılındaMoskova’dayapıldıktansonrabunudiğerleriizledi.Zatensavaştanükleertırmanmanınortadaherhangibirpolitikabırakmayacağıdaortadaidi.

Nükleersilahların1950-80arasıdönemdebüyükbirhızlayayılmasınınilknedeni,-bunlarınvarolmasıydı.Herkesbuengüçlüsilahınsağlayacağınihaiyaptırımgücünüdiplomasisininhizmetinevermekistemekteydi.Ayrıcabunlarucuzdu.ABDRusya’yakarşıyüztümenaskeryerinebombataşıyabilenbirkaçyüzuçakilebüyükbircaydırıcılıksağlayabiliyordu.Diğeryandan1960’lardanitibarenstratejiknükleerbombardımandanöncekullanılabilecekküçüktaktiknükleersilahlardageliştirildivebunlarilesavaşınsınırlanabileceğiumuldu.Gerçibuhiçdenenmediamanükleertırmanmabirkezbaşladıktansonrabununtaktiksilahlarlasınırlıkalacağınıdüşünmekçokzordur.Sonuçtaortayaçıkangerçekşuoldu:nükleersilahlarkullanılamıyordu.BuilkkezKoreSavaşısırasındaanlaşılmışveMacArthur’unÇin’eatombombasıatmateklificiddibulunmamıştı.ABD’ninstratejikbombardımangücügerillalaravedağlardakiÇinbirliklerinekarşı

etkiliolamayıncahızlaklasikbirliklerhazırlanmış,durumbüyükgüçlüklekontrolaltınaalınabilmişti.ikinciDünyaSavaşı’nınkomutanlarındanMaxwellTaylor

1955yılındanükleerşemsiyelerinbirbirlerinidengelediklerinivegayrınizamibirliklerinrahatçahareketedebildiklerinisöylemişti.BöyleceABDesnekmukabeledoktrini,yaniherbölgedekarşıtarafınkullandığıgüceorantılıvedurumauygunbirkuvvetkullanılmasışeklindekidoktrinÖneçıkmayabaşladı.Özelkuvvetleringeliştirilmesinehızverildi.Ancakgerillasavaşlarıda,Vietnam’daolduğugibibazensınırsızbirersavaşadönüşmeyebaşladıveklasikgüçlerbukonudayineçaresizkaldılar.

AndreBeaufrebudöneminstratejikdüşünürleriarasındaöneçıkar.İlkbaskısı1963yılındayapılan.“StratejiyeGiriş”adlıkitabındabatılıgüçlerinHindiçini,OrtadoğuveKuzeyAfrika’dabaşarısızolmalarınınnedeninigerçekbirstratejigeliştirememelerinebağlar.Onagörebatı,tıpkıSSCBgibitopyekünbirstratejigeliştirmeli;ekonomik,politik,diplomatikveaskeriunsurlarıbirbütünlükiçerisindekullanmalıydı.Gerçibatıbunu1945’denberiyapıyorduamaçoksayıdabağımsızdevletinortakbirstratejiüzerindeanlaşmasıvebunuuygulamasıolanaksızdı.Bunedenlebatılılarbazentektek,bazendebağımsızolarakbellimüdahaleleriyürütüyorlardı.Beaufreherdurumauygunbirstratejininolamayacağını,durumagörefarklıstratejilergeliştirmeningereğinedeğinmekteydi.Topyekünstratejiiçindebeşadetyolöngörmekteydi.Bunlardanbirincisi,yeterligüçbulundurarakdoğrudantehditoluşturmak;İkincisigüçkullanmatehdidiylebirliktesüreklibirekonomikvepolitikbaskıuygulamak;üçüncüsüisehedefitekbirdarbeyerineküçükadımlarlaeldeetmekti(salamtaktiğidedenmiştir).Dördüncüyoldüşükyoğunlukluuzunbirmücadele(örneğinulusalkurtuluşsavaşları)vebeşinciyoldadüşmanordusununimhasınıöngörenklasiksavaş.BütünbunlarınyanısıraBeaufrestratejininözününinsiyatifineldetutulmasıolduğunudavurgulamıştır.Onagöresavaşikikarşıtiradearasındakidialektiktirvestratejidebudialektiğinsanatıdır.Gelecekte,caydırıcılıkunsurlarınıngenelolarakçokbüyükbirartışgöstermesinnedeniyle,dolaylıstratejilerinkullanımındaartışbeklenmelidir.Beaufrebukonulardahaklıydıancakbunlarıyazarken20.yüzyılıngerillasavaşçılarındanetkilendiğiçokaçıktı.Halbukionlarinsiyatif,politiksavaşvedolaylıstratejikonularındabatılılarınçokönünegeçmişlerdi.

Gerillasavaşı20.yüzyıldaAvustralyahariçbütünkıtalardaşuveyabuölçüdeyürütülmüşolanbirmücadelebiçimidirveesasolaraksavaşıngenelkurallarındanfarklıilkeleriyoktur.ÖrneğinenbüyükgerillasavaşçılarındanbirisiolanMao-TseTung’unprensipleriSunTzu’nunilkelerininbaşkabirdilleifadesindenbaşkabirşeydeğildir:“Öncezayıfgüçleresaldırsonradaha

büyükbirlikleriyen,zaferdeneminolmadıkçaçatışmayagirme,hazırlıksızsavaşmakdurumundakalma,düşmanıhazırlıksızyakala,düşmangüçlüykençekil,ozayıfkenilerle,yoruluncahücumet”gibiilkelerinmantığı,uzunsürelibiryıpratmasavaşındapolitikveaskeriolarakgücüartırıncayakadarstratejiksavunmadakalmaktır.AynıtaktiklerHindiçini’denKüba’yakadarbirçokyerdeuygulanmıştır.Busüreçtegerillasüreklihareketliolmalı,aldatmataktiklerinebaşvurmalıveistemediğiandasavaşmayazorlanmamalıdır.Kezadüşmanınsosyal,ekonomikveidaritemelinizayıflatacak,politikzeminiayağınınaltındançekecekbirhatizlemelidir.Görüldüğügibibutaktiklerilekontrgerillataktiklerikarşılıklıolarakgelişmişveherülkededeğişikbaşarıveyabaşarısızlıköyküleriortayaçıkmıştır.

Ulusalkurtuluşsavaşlarınınsonaermesivesoğuksavaşıngeridekalmasıylabirliktedünyadagerillasavaşlarıdahaçoketnikvemilliyetçimücadelelerdekullanılırolmuştur.BusüreçtebatılıülkelervebazendeRusyatarafındanbirçokmüdahaleyapılmış,bunlardanfarklısonuçlareldeedilmiştir.Kıbrıs,Beyrut,Hindiçinivs.gibibirçokörnekteağzıyananbatılılarmüdahalekurallarınıyenidenoluşturmaihtiyacıduydular.Düşüncenindiyalektiğiburadadakendisinigösterdi,teorileştirmeçabasıABD’deVVeinbergerdoktriniolaraktezahüretti.

WeinbergerdoktrininegöremüdahaleiçinilkkoşulABDveyamüttefiklerininhayatiçıkarlarınıntehditaltındaolmasıgerekir.İkincikuralmüdahaleninmutlakabaşarıyıgarantiedecekbirgüçileyapılmasıveyarımyamalaktedbirlerlemüdahaleyegirişilmemesidir.Üçüncükuralpolitikveaskerihedeflerinaçıkçatanımlanmışolmasıdır.Dördüncükuralaskerivepolitikhedeflerinsürekliolarakyenidendeğerlendirilereknedenlerilemüdahalearasındakibağınkopmamasıdır.Bununyanısıramüdahaleyegirişilirkenkamuoyudesteğisağlanmasıvemüdahaledemümkünolduğukadarçatışmadankaçınılmasıöngörülmektedir.

KolaylıklaanlaşılabileceğigibibunlarbatınınveRusya’nınbaşarısızgirişimlerinindersleridir.Ayrıcabüyükdevletleringünümüzdegiderekenyaygınçatışmabiçimihalinegelmekteolandüşükyoğunluklusavaşlarahazırlanmaçabalarıdır.Butipsavaşlardatopyekünbirmuharebeyegirilmediğiiçinnekadargüçuygulanacağıvebundanhangisonuçlarıneldeedileceğibilinememektedir.ABDvemüttefiklerininIrak’ıKuveyt’tençıkarttıktansonraoluşandurumveyaBalkanlardakibelirsizlikkarşısındakitutumları,güçüstünlüğünerağmenkararlıgüçlerkarşısındabocaladıklarınıgöstermektedir.Budurumbirçokalandafarklıgüçleriçinyeniolanaklaryaratmaktaveçatışmaalanlarındakendisinigöstermektedir.

Buradaanlattıklarımızınsonunayaklaşırkendeğinilmesigerekenbirbaşkahususdasoğuksavaştansonradünyaçapındayenistratejilerinhalaçokfazlanetleşmemişolduğudur.Kuşkusuzkidevletleruzunvadeliittifaklarpeşindekoşmakta,etkialanlarınasiyasiveekonomikyatırımyapmakta,hasımgördüklerigüçlerizayıflatmakiçinellerindengeleniyapmaktadırlar.Ancakbunlarınbütünlükselstratejilerinparçasıolupolmadıklarınıgörmeksoğuksavaşdönemindekigibikolaydeğildirçünkühamlelerinbazılarıaçıkolmaklabirlikteçoğufevkaladedolaylıdır.

Kaldıki,büyükgüçlerinelindekiaskerimüdahaleopsiyonları,soğuksavaşsırasındabulundurduklarıkapasitenintasfiyesinedeniylegiderekdahasınırlıhakegelmektedir.Ancakdiğeryandan,müdahaleettiklerizamandabununekadargüçle,nekadarsüreiçinvehangiamaçlayapmalarıgerektiğikonusununetleştirememektedir.“Yeterligüç”sonderecemuğlakbirkavramdır.Ayrıcauzaktakiçatışmaları“ulusalçıkar”kavramlarıylabağdaştırabilmelerideherzamankolayolmamaktadır.Kaldıki,“ulusalçıkar”kavramınıdanetleştirmektevebunlarıbellistratejilerebağlıolacakşekildetanımlamaktagüçlükçekmektedirler.Özellikledolaylısaldırılarkarşısındastratejiçizmekdahazordur.KısacasıVVeinbergerprensiplerinekadartutarlıgörünsede,pratiğeuygulanmasıhiçdekolayolmamaktadır.Bubölümünsonsözünüdeşöylebağlayalım:Dolaylısaldırılardolaylıkarşılıklargerektirir.

Türkiye’ninStratejikSorunları“Dışçatışmalarınülkedekietkisitoplumsaluzlaşmanınniteliğine

bağlıdır.”

Stratejiksorunlarınbirkısmı,yaniülkenincoğrafyasındanvetarihindenkaynaklananlarnispetenkolaylıklaanlaşılabilir,çünkügeçmişolaylarvetutumlar,çokköklüdeğişikliklerolmadığıtaktirde,günümüzsorunlarınaişaretedebilirler.Ancakbazıeğilimleridoğruokuyabilmekpekkolaydeğildir,veesasenbunlartamolaraknetleşmemiştir.Örneğinbusatırlarınyazıldığı2001yılıiçerisinde,Türkiye’ninAvrupaBirliğiilebütünleşeceğinisavunanlarile,bununbirçoknedenleolmayacağınıveyakısmenolabileceğinidüşünenlerkarşılıklıolarakbirçokmantıklıtezgetirebilirler.Yirmiyılsonrabunlarıokuyacakolanlaryanılantarafınsonderecenetişaretlerinasılgöremediğinehayretedeceklerdir.Nevarkiçokazinsaniçindebulunduğudönemdebunlarıfarkedebilecekveyagerekenönemiverecektirçünküinsanlargördüklerinedeğilgörmekistediklerineinanırlar.Yarınıninsanlarıdakendiyanılgılarınıyaşayacaklar.‘

Türkiye’ninstratejiksorunlarınetkategorilereayırmakzordur,çünkübunlarbirbirlerinefevkaladebağlışekildegelişmişlerdir.Bunları,yinetarihtenbaşlamakşartıylabirazgenelbirdüşüncemalzemesişeklinedökmeyitercihetmemizinnedenlerianlaşılacaktır.Kişilerbumalzemedenkendisonuçlarınıçıkartabilir.

TürkiyesadeceOsmanlıdeğil,Bizans,Selçuklu,Anadolubeyliklerivedahaöncesindengelenetkilenmeleritaşımaktadır.Bunlarıolumluveyaolumsuzdiyetasnifetmekdekolaydeğildir.Örneğinmerkeziotoriteningücüaynızamandabirzaaftır,çünküherşeyinmerkezebağlanmasıbazensisteminhızlatoparlanabilmesinisağladığıgibi,çoğuzamanhızlaçürümesinedeyolaçabilmektedir.BuBizans’tanOsmanlI’yaveoradandaCumhuriyetegeçmişbirmodeldir.Yaşadığımıztopraklardaademimerkeziyetçiliktenkorkulmuş,devletekonomiyi,dini,kültürelhayatı,kısacaherşeyiyönetmekistemiştir.Bu,tarihinbazıdönemlerindegüçunsuruolmuş,amayerelyönetimlerizayıfkıldığıiçinherşeyidevletinomuzlarınayıkmış;toplum,devletivehalkıilebuyükünaltındaezilmiştir.Buaçıdanmerkezingücündençokbununyapısıdahaönemlidir.Kezayerelyönetimlerinzayıflığısiyasisisteminzaafınakaynaklıketmiştir,çünküsorunlarıyereldüzeydesahiplenenbiryöneticikesimöneçıkmamıştır.

Roma,Bizans,SelçuklularveOsmanlIlarbutopraklardahiçbirzamanbarışiçerisindeyaşamadılar.Osmanlıİmparatorluğu’nun622yılolarakkabuledilenhayatının361yılısavaşla,gerikalanıdaisyanlarlaboğuşarakgeçmiştir.SüreklibirbarışınteminiTürkiye’ninenönemlistratejiksorunlarındanbirisidir.Nevarkibarışiçinödenecekfaturalarbazensavaştandahidahaağırolabilmektedir.Öteyandan,BizansveOsmanlIlarsüreklibirkrizvesavaşortamıiçerisindeyaşarlarkendünyatarihininenuzunömürlüikidevletinibutopraklarüzerindeayaktatuttular.Bununiçindoğudan,batıdan,kuzeydenvegüneydenveiçeridenardıarkasıkesilmedengelensaldırıdalgalarınıgöğüslemekzorundakaldılar.

ÖrnekolarakFatihSultanMehmet’ebakalım.BiryandanKaramanlılarlavediğerTürkBeyleriyle,diğeryandanRumlar,Sırplar,ArnavutlarvediğerBalkanhalklarıylauğraşırken,HaçlılarUzunHaşanileittifakyapmışlardı.Böylece“BüyükTürk”olarakanılanFatihile“KüçükTürk”UzunHaşankanlıbirsavaşatutuştular.AnadoluortalarınakadaruzananbirŞiisaldırısıveAkdenizkıyılarınıbombalayanVenedikliderliğindekiHaçlıayaklanmalarıgelmişti.SonimparatorunyeğeniSophiaPaleologusdaİstanbuldüştüktensonraMoskova’yagiderekBüyükİvanileevlenmiş;Bizans’ınçiftbaşlıkartalıileKayzer’inbozmasıolanÇarunvanınıburayataşımıştı.Ruslarodönemdegüçlüdeğillerdiama“2nciRomaçöktü,3ncüRomabiziz,4ncüRomaiseolamaz”demeyebaşlamışlardı.OsmanlIlarbaşkentiİstanbul’ataşıdılarveBizanssarayınıntümadetlerinialarakimparatorluklarınıkurdular.Bizans’tanalınanharemkurumuTopkapı’daneise,Kremlin’dedeaynıidi,tekfarklakioradaadına“terem”deniliyordu.Herikiülkedediniliderdevletindenetimialtında,sarayınhemenyanındabulunuyordu.Herikiülkedepadişahveyaçaryeniçeriveyastrelitsiydenilenprofesyonelaskerlerinbaskısıaltındabunalıyor,zamanzamanonlarınelindeoyuncakoluyordu.Herikiülkededebukurumçokkanlıbirşekildetasfiyeedildiktensonrailerlemeyolunagirilebildi.BunuRusya’daPetro,Türkiye’deiseII.Mahmutyaptı.Aradakiyüzyıllıkzamanfarkıbelirleyicioldu.

Fatihdevletibirimparatorlukhalinegetirmiş,Selçuklulardanberidevamedenanarşiyidurdurmayıamaçlamıştı.Türklerdeverasetkanunuolmadığıiçinherpadişahınölümübiriçsavaşbaşlatıyor,buaradayerelnüfuzsahiplerideayaklanıyordu.MerkeziyetçibirmodelfethettikleriBizans’davaridi.AncakBizans’ınçetrefilpolitikalarışimdideOsmanlIlarıboğmayabaşlamıştı.İstanbulsaraylarıbirerentrikamerkeziidivepadişahlarbelkidebunedenle17.yüzyılınsonlarınakadarİstanbul’dahiçoturmakistemezlerveherfırsattaEdirne’yekaçarlardı.

SonrakiçatışmalarınvesorunlarınpekçoğuFatihzamanındadaşuveya

buşekiidekendinigöstermiştiveimparatorlukaslahuzurbulamadı.Fatih’inoğluBeyazıtzamanındaCemSultanmeselesi,torunuYavuzzamanındaŞiisavaşları,onunoğluKanunizamanındadaköylüayaklanmaları,büyükkaçgun,nüfuspatlaması,şehirlerdehuzursuzlukvebüyükenflasyonbaşgösterdi.Buböylesürüpgitti.OsmanlIlarhemHıristiyanlara,hemŞiilerekarşısavaşırkendiğeryandandaiçisyanlardanvehanedançatışmalarındankurtulamadılar.Bukolaykolaykurtulunacakbirmirasdeğildir.

Fatih’tenbeşyüzyılsonra,onunçağındakimücadelelerileçokbüyükfarklılıklarolduğunusöyleyebilirmiyiz.20yüzyıldaTürkiyeFatihdönemindesavaştığıülkelerinhepsiylesavaştı:İtalyanlar,Yunanlılar,Sırplar,Bulgarlar,Karadağlılar,Arnavutlar,Araplar,İngilizler,Fransızlar,RuslarilesavaşılırkenayrıcaErmenilerveSüryanilerisyanetti,İranlIlarçeşitlişebekelerihareketegeçirdilervenihayetKürtleryukarıdasaydığımızgüçlerindeğişikkombinasyonlarıtarafındandeğişikzamanlardabirçokkezisyanasürüklendiler.Sayısızgericihareketinyanısıradoğuluvebatılıgüçlertarafındanyönlendirilensilahlıeylemcilikvenihayetherçeşitterörgruplarıdabelliaşamalardabunlarakatıldı.Tümbunları1911ile1990’lararasında,tekbirinsanömrüiçerisindeyaşadık.Vehiçbirülketekbirinsanömrüiçerisindebukadarbadiredengeçmemiştir.Birbaşkabakışaçısıyladaşunusöyleyebiliriz:Hiçbirülkebirinsanömrüiçindebukadarbadireyesürüklenecekkadarkötüyönetilmemiştir.Çünkübelakötüyönetimisever.

Türkiye’niniçvedışsorunlarınınbüyükölçüdebirbirinebağlıolmasıbukonudabelirleyiciolmuştur.Odenliki,OsmanlIlarzamanındanberiherihtilaldevetoplumsalolaydayabancıparmağıaranmasıadetolmuş,veçoğundadabulunmuştur.Türkiye’ninsonelliyıldakiyönetimleridebunlarıbirbirindenkopartıpayrıayrıçözecekbeceriyivecesaretigösterememişlerdir.Çeşitlinedenlerle(çıkar,kişiliksizlik,borçlanma,beceriksizlikvb.)ülkedekiyabancıetkileregözyummuşlar;Türkiye’yisınırlarındangeçenparayı,insanları,malları,silahlarıveuyuşturucuyukontroledemeyenbirülkehalinegetirmişlerdir.Buboşluklarkimseningözündenkaçmamışvesonunakadarkullanılmıştır.1967-68yılarındaÇanakkale’deaçılanvegazetelerdeçarşafgibiresimleriyayınlanankomandokamplarınaengelolmayanveyaolamayanveyaolmakistemeyenyöneticiler(kiherüçşıkdadoğrudur)aradanonyılbilegeçmedenbunlarınonveyayüzkatbüyüyensorunlarolarakkendilerinedöndüğünüizlemişlerdir.Komandokamplarınışeriatçıların,solcularınvebölücüörgütlerinkamplarıizlemiştir.1980yılınagelindiğindeilkkamplarıkuranpartininbütündiğeryöneticileritutuklanmışken,bukamplarıkuranyöneticienyüksekmakamdanalınanözelizinleAlmanya’dangelenözeluçağabinmişveçekipgitmiştir.Bundansonradiğerterörörgütlerikuluçkaya

yatmışvesıralarıgelincebinlerceyurttaşımızıöldürmüşlerveülkeyiistikrarsızlaştırmışlardır.

Türkiye’ninesassorunudıştadeğiliçtedin,çünküsiyasiyapıdıştesirlerekarşızayıftır.Türkiyekendiiçsorunlarıylaboğuşmaktandışabakamamakta,herhangibirhamleyaptığızamangelecekmukabeledençekinmektedir;çünküülkeiçerisindedışgüçlerinmanipulasyonunaaçıkkesimlervardır.BunlarPKK’dansiviltoplumkuruluşlarınakadargenişbiryelpazeiçerisindedağılmışlardır.Kaldıki,bazıdevletkurumlarınınözelliklehukuk,idareveekonomialanındakikimitutumlarlaensadıkyurttaşlarınıdahiyabancılaştırmasıveyaküstürmesişeklindekiOsmanlıgeleneğisürmektedir.

Türkiyeiçtesıkıştırılırkendıştadahasımlarınınzaaflarındanistifadeedememezaafınıiçerisindedir.Türkiye’ninhasımlarımukabelegörmeendişesiduymadanTürkiye’deuzunsürerahatçaoperasyonyapmışlardır.Bumukabelelerinilladaaynıyöntemlerleyapılmasışartdeğildiramasonuçtainisiyatifikarşıtarafabırakanbirpasifliksergilenmektedir.Ayrıcaoperasyonyapıldığıdurumlardadabazenbuişintaşeronlaraihaleedildiğivebunlarınkontroledilemediğiortayaçıkmıştır.Kısacasıdışoperasyonlardakavram,planlama,uygulama,beceri,niyetveyetenekeksikliğibirçokbölgelerdesıkıntıvericisonuçlarayolaçmaktadır.

Hasımlarınzaaflarındanistifadeedememe,onlarınyaptıklarıoperasyonlarakarşılıkverememeveyabenzerhamlelerdebulunmaklasınırlıdeğildir.İçsorunlarnedeniyledışarıdakidoğaletkialanlarınayardımedilememekte,bubölgelerdedahafazlakaynakbulmayıumduklarıülkelerinetkialanınayaklaşmaktadırlar.ÖrneğinAzerbaycanveOrtaAsyaTürkcumhuriyetlerindekidurumsononyıldagiderekTürkiye’ninaleyhinegelişmiş,buülkelerdeRusnüfuzutekrarartarkenbunaİranvebatıülkelerideeklenmiştir.Gürcistan’daRusgirişimlerinienazındannötralizeedecekbirtutumdakararlılıkgösterilmemiştir.KezaKuzayIrak’daTürkiye’nindahafazlasözsahibiolmasıiçinherkoşulmevcutkenkaynakyetersizliğininötesindeyanlışpolitikalarlagüçveitibaryitirilmiştir.

Tümbunlarülkedestratejitayinedenveproblemlerleboğuşarakhedefinedoğruyürümeyeçalışanbirotoriteninzaafınaveyaortayaçıkartılanstratejilerüzerindeulusalmutabakatıneksikliğineişaretetmektedir.Birülkeninçokyanlıbirdışpolitikaüygulamasıveilişkileriniengenişşekildeyürütmesieniyidurumdur.Ancakbunlarınkoordineedilmesigerekir.Birgrup,AvrupaBirliğiyolundapolitikauygularvebununavantajlarındanyararlanmakiçinhertürlüsakıncasınakatlanmayahazırbirpolitikaizlerken,diğerbirgrupdaülkeningeleceğiniABDpolitikalarınayakındurmaktagörürsebunaçokyanlı

politikadeğil,politikataşeronlarınınçatışmasıdenir.Buherzamanböyleolmamıştı.Politikatekeldenyürütüldüğüzamanbaşarılıolur.AtatürkzamanındaHatay’danBoğazlarakadarbütünsorunlarıçözenTürkiyedahasonrauluslararasısorunlarınısonuçlandıramayanbirülkehalinegeldi.Bunlarolanaksızlıktandeğil,kötüyönetimden,vizyonveinisiyatifeksikliğindenkaynaklanmaktadır.Korku,çıkar,kapalılıkveteslimiyetgibialtbaşlıklaradagirilebilir.

SoğukSavaş’ınyarattığızaaflarbiranlamdasoğuksavaşsonrasınındazaaflarınıartırmıştır.Tekyanlıbirpolitikaya,dahadoğrusutekbirtarafayaslanılmayaalışılmış;büyükdevletolmanınasgarigereklerindenolançokyönlüpolitikaizlemekonusundazaafgösterilmiştir.BudurumTürkiye’ninuluslararasıitibarınızedelemiştir.Örneğin,bağımıznekadarzayıfolursaolsun,eskivilayetimizsayılanCezayir’inFransızlarakarşıkurtuluşsavaşınındesteklenmemesihiçbirzamanTürkiye’ninhanesindensilinmeyecekolanbirayıptır.Fransa’nınoradaişlediğibinlerceinsanlıksuçunungörmezliktengelinmişolmasıiseayıbıvesiyasigafıkatmerlihalegetirmiştir.AynıFransa,busuçuunutturmakistemekte,ayrıcaTürkiye’yiAvrupaBirliğimeselesindebaskıaltınaalmakiçinErmenimeselesiniısıtıpısıtıpgündemeçıkarmaktadır.RuslarınAzerbaycan’dakigirişimlerinekarşıenerjikbirtutumgösterilmemesideaffedilirbirhatadeğildir.SankiTürkiye,enhayatibirkaçmeseledışında,Rusyaileaslatakışmamaşeklindebirhareketçizgisibenimsemişgibidir.

Dışpolitikanınuzunsüreyaslanmaanlayışıylayürütülmüşolması,içpolitikadademokratikteamüllerinyerleşmesini,geciktirmeninötesindezaaflıkılmışbiretkendir.Birdemokrasininkuruluşkoşularıneise,bukolaykolaydeğiştirilememektedir.BuABDdemokrasisiiçindeböyledir,ÇinveyaHindistaniçinde.ABD’ninkuruluşaşamasındaeyaletlerkarşısındafederalyetkilerveyayüksekmahkemeninyönetimeveinsanhaklarınabakışındakikısıtlamalarveserbestilerşimdidebüyükölçüdebelirleyicidir.Hindistan’dabağımsızlıksürecininkarmaşıklıklarıhalasürmektedir.Çin’deyerelgüçsahiplerikomünistlerdahil,herrejimaltındaişleriniyürütmüşlerdivs.vs.Türkiye’dedeçokpartilidemokrasiyegeçişsürecininzaaflarıolanantidemokratikanlayışlar,uygulamalarveyaklaşımlarsürmekte;buzaafesasolarakpartileriniçdemokrasilerindekendisinigöstermektedir.Partiiçidemokrasininolmayışıdiğeralanlardakidemokratikeksikliklerinhemnedenihemsonucudur.BöyleceMeclisdekendisindenbeklenengörevlerilayıkıylayapamamaktavekuvvetboşluklarımeydanagelmektedir.BuboşluğunbirkısmıBizans-Oşmanlımerkeziyetçilikgeleneğinigünümüzetaşıyarakdevletiözelmülkügibigörenfarklıbürokratikkesimlertarafındandoldurulmakta,

sonuçtadevletyönetimindekizaafsüregelmektedir.Kezayönetiminyasamanıniçindenoluşmasıdenetimmekanizmalarınınişlemesiniengellemektedir.İştebunedenlerle,siyasireformvedahaiyibiranayasaherzamangündemdekalmaktabirliktetekbaşınaçözümteşkiledemez,çünkühukukdevletivekuvvetlerayırımıprensipleriişlememektedir.Bunuyerliyerineoturtacakolanunsurancakkamuoyutarafındandesteklenengüçlübirmeclisolabilir.Fakatpartilerdedemokrasininolmamasıbunuengellemekte,işfasitdairehalindedönüpdurmaktadır.

Üzerindedurulmasıgerekenbirbaşkahususdademokrasininuzunvadelibiryatırımmeselesiolmasıdır.Eğitim,adalet,yerelyönetimlergibialanlardagelişmesağlanmadan,saltiradeileçokdahaiyisiyapılamaz.Demokrasi,önceliklezihinselbirdurumolmaklabirliktekesinliklebirirademeselesineindirgenemez.Onugerekliyatırımlardanayrıdüşünmeknafilebirçabadır.Veayrıca,demokrasievrenselprensiplerivekıstaslarıolmaklabirlikteherülkeiçinaynımodelinönerilebileceğibirşeydeğildir.Herülkenindemokrasisikendinemahsusözelliklertaşıyacaktır.Aksihaldetümdünyaülkeleriiçinstandartbiranayasayapıpdağıtmaksözkonusuolabilirdi.

Nevarki,kötüyönetilenbirülkenindestratejiksorunlarıvardır.Bunlardevletyönetimindekalitesorunununçözülmesinibeklemez.Tamtersine,zaafgösterdikçedahayoğunbirşekildeülkeyisıkıştırmayabaşlar.ÖrneğinAvrupaBirliğimeselesi.Türkiye’ninAvrupaBirliği’netamüyeolmasısonderecezayıfbirolasılıktır.EsasenTürkiyeiçintamüyelikdışındaözelbirstatüöngörüldüğününhertürlüişaretibulunmaktadır.KaldıkifonlarınınyaklaşıküçteikisinitarımaverenAvrupaBirliğiülkelerininBütünDoğuAvrupa’dandahafazlasayıdatarımişletmesinesahipTürkiye’yitamüyeliğealmasıolanaksızdır.BunarağmenvebukoşullardaAvrupaBirliğiilekurulanhesapsızekonomikilişkilerTürkiye’debüyükbirtahribatyaratmaktadır.GümrükBirliği’nitakibenTürkiye’nindışticaretaçıklarıyılda5ila10milyardolarseviyelerinden25milyardolarmertebesineçıkmışvebuolayekonomikkrizinesasnedeniolmuştur.BiryandanAvrupaBirliğibunutelafiiçinayırmışolduğu(esasenhiçbirsorunukarşılamayacakkadarküçükolan)fonlarıserbestbırakmamış,diğeryandandaAvrupaBirliğiülkeleriüzerindengümrüksüzgelendünyamallarıyerlisanayiisıkıştırmış,bununtüreviolarakbankalardazatenzayıfolanfonlarınıhızlatüketmeyebaşlamışlardır.Kuşkusuzkiölçüsüziçvedışborçlanmanınvehortumlamalarınkrizdepayıvardıramaborçkrizininnedenleriniincelediğimizde,bundagümrükbirliğininbüyükpayıolduğunugözdenkaçırmamakgerekir.Güneydoğudaaskeriharcamalar,sanıldığıveifadeedildiğigibiyüzmilyondolarlaravaranölçüdeolmasadaPKK’nınAvrupaBirliği’ninbazıüyeleritarafındandesteklenen

nedeniyleyükselmiştir.

Türkiyeüzerindekisiyasiveekonomikbaskınınikiamacıvardır:a)Türkiye’ninbellikıstaslarıgerçekleştiremeyerekABdışındakalması,b)ÇokküçükbirolasılıklaTürkiye’ninAB’yeaIınmasıhalindeiseteslimolmuş,pazarlıkyapamayacakbirTürkiyeilemuhatapolunması.YunanistanTürkiye’ninbudurumundanazamişekildeistifadeetmeyeçalışarakKıbrıs’taeşitlikçiveadaletlibirçözümüengellemekte,zamanınkendilehineçalıştığınıdüşünmektedir.Girit’ialmakiçinyarımyüzyılbeklediktensonra,Kıbrısiçindeenavantajlıdurumubeklemeyerazıolduğugörülüyor.Sonderecezayıfbirihtimalolsadahi,AB’yeteslimiyetkoşullarındagirecekbirTürkiyegerçekleşirsebununbaşlıcatavizmaddelerindenbirisininKıbrısolmasıkaçınılmazdır.YokTürkiyeAB’nindışındakalırsa,odurumdadaYunanistanAB’yidahafazlaarkasınaalarakkonununüzerinegitmeyeçalışacaktır.BugünTürkiye-AvrupaBirliğiilişkilerindehalabirbelirsizlikvarise,bununnedeni.hemABülkelerinde,hemdeTürkiye’de,farklıgörüştekikesimlerarasındakinihaidengeninhenüzoturmamışolmasındandır.

Keza,uluslararasıeğilimlerdemuğlaktır.Avrupa’nındiğerülkelerininveAnglo-Saksondünyasının,Fransa’yıyedeklemişbirAlmanya’nınhegemonyasınakarşıtutumları;Rus-Almanrekabetininalacağıbiçim;Rusya’nınneölçüdetoparlanacağıveeskietkialanlarıüzerindekigücününneolacağıveuzakdoğunundünyapolitikalarındataşıyacağıağırlıklardahenüzçoknetbirşekildeortayaçıkmamıştır.19.ve20.yüzyıllarulusdevletlerinoluşmaçağlarıydı.Temelideolojimilliyetçilikti.Sosyalizmdemilliyetçipolitikalarınbiraracıhalinedönüşmektenkurtulamadı.Amamilliyetçiliksömürgeciliğinhemgelişmesihemdetasfiyesininkısabirzamandiliminesığmasınadayolaçtı.21.yüzyıladamgasınıvuracakanaeğilimihenüzbilemiyoruz.Milliyetçiliğinnasılbiçimleralacağınınyanısıra,kaynaklarınyenidenpaylaşımını,mikromilliyetçliği,uluslararasıbütünleşmeyi,vediğereğilimleriizleyeceğiz.

Milliyetçilikveemperyalizmlebağlantılıolarak,20.yüzyılınenönemliolayı1914-1918savaşıdırvetümdiğerönemliolaylarınköklerindebulunabilir.1918Avrupa’nınzihnindensilinmişbirtarihdeğildir.SoğukSavaş’ınsonaermesiyle,yani1945Yaltadüzenininyarattığısapmanınbitmesiylebirlikte1918’dekurulmuşolanYugoslavya’nınparçalanmasınıntesadüfolduğuaslasöylenemez..Örneğin1918’dekurulandiğerbirdevletolanIrakdaparçalanmayaçalışılmaktadır.DoğuAvrupagelenekselolarakRusveAlmanyaarasındaetkinlikmücadelesinesahneolduğuiçinRusya’nınçekilmesiyleburadaAlmanya’nınöneçıkmasıdoğalsayılmıştır.AlmanyailkişolarakHırvatistanveSlovenya’nınbağımsızlığınısağlamış;buelde

edilirkenenbüyükzararıBosnalIlargörmüştür.MakedonyaveKosovameseleleriiseyine1911-18dönemindeyapılanuygulamalarındevamıniteliğindedir.

GerekBalkanlarda,gereksedeIrak’taistikrarsızlıkTürkiye’ninaleyhinedir.BalkanlardaTürkazınlıklarüzerindekibaskıyıartırdığı,Irak’daiseTürkiye’yeyönelikbiristikrarsızlıkodağıolduğuveburadakiTürkmenlerağırbirbaskıaltındatutulduğuiçin.Budurumda,herikibölgedeistikrarınsağlanmasıTürkiye’ninözelliklebusorunludönemindebüyükbirönemkazanmaktadır.Halbukiçoğubüyükdevletinsiyasi-iktisadiyatırımlarıOrtadoğu’dasınırlarındeğişmesiveözellikleIrak’ınparçalanmasıüzerinehesaplanmaktadır.ŞuhaldeyapılmasıgerekenilkşeyIrak’ınparçalanmasınınönlenmesi;şayetbubaşarılamazisebununTürkiyeiçinenelverişlikoşulardayapılmasıdır.BuaradaIrakTürkmenlerininağırlığıartırılmalıdır.Saddamaslagüvenilirbirliderdeğildirveheranyöndeğiştirebilir,ancakIrakpolitikalarıçokuzunvadeliolmalıdır.OrtadoğudünyanınbirnumaralıçatışmaalanıdırveIrak’ınparçalanmasışayetgerçekleşirsebundanençokzarargörecekülkelerinbaşındaTürkiyegelir.

Öteyandan,istikrar,yatıştırmapolitikalarıileeldeedilemez.İstikrarıbozanlarakarşıdiplomatikbaskıveçokyönlügirişimlerlesağlanır.ÖrneğinPKK’yıdestekleyenSuriye’yeyapılançıkışgeçkalmaklabirliktebaşarılısonuçlardoğurmuştur.Türkiyekendiiçbünyesinigüçlendirdiğitaktirdedahaaktifolabilir.

Kafkasyaisebirbaşkasorunlubölgedir.Türkiye’ninbubölgededezamanvedestekkazanmayaihtiyacıvardır.Busüreiçerisindebölgeileekonomik,sosyalvekültürelbağlarınartırılması,buaradahembirTürkdevletiolanAzerbaycan’ıngüçlenmesi,hemdeyakınkomşumuzGürcistan’ınbağımsızlığınındesteklenmesiönemtaşımaktadır.Nevarkibubölgedeyoğunşiddetkullanılmakta,Çeçenistan,AbhazyaveKarabağsorunlarıözellikleRusyatarafındanbölgedeaskerivarlıkbulundurmakiçinkullanılmaktadır.

Kafkasya,İranveBatıAsya10.yüzyıldanberiTürklervebölgeyleilgisiolanherkesiçinçokkarmaşıkvezorbiralandır.ŞiilerveAraplardaimaTürklerekarşıbatılılarileittifakaramışlardır.BununilkörnekleriHaçlıseferlerisırasındagörülmüştü.HalbukiTürklerardardahaçlıdalgalarınıAnadolutopraklarındaimhaetmeselervegüneydekisavaşlaradestekvermeselerdiSuriyeveFilistin’dekurulanHaçlıdevletleriaslayıkılamazvetarihfarklıolurdu.UzunHasan-VenedikİttifakındanBirinciDünyaSavaşı‘nakadar,Araplarıntutumuylailgilisayısızörnekvardır.Suriye’ninŞiiyönetimi

binyıllıkbirkavgayıgünümüzetaşımış,bunuPKKolayındasomutolarakgöstermiştir.İraniseŞiiteröristgeleneğinidevamettirmiş,ayrıcanüfusununönemlibölümünüoluşturanAzeriTürkleriniasimileiçinyüzyıllarönceSelçukluTürklerinekarşıkullanmayabaşladığışiddetkültürünühiçterketmemiştir.BukültürütarihboyuncabirçokkezAnadolu’yaihracateşebbüsetmişvebunedenleçıkankanlısavaşlarOsmanlIlarıtüketerekbatıkarşısı,ndazayıfkalmalarındaönemlibirroloynamıştır.BugündePKK’yaüsvererekaynıamacıeldeetmeyeçalışmaktadır.Türkiyebualanlardabarışaramalıancakherzamanhasmanedavranışlarısindirecekbirgüçbulundurmalıdır.TürklerinŞiilerveAraplarlasavaşlarısürerkenbölgeyeRusyavebatılıgüçleringirmeleridurumudahadakarmaşıklaştırmışolmaklabirlikteanadinamiklerdegeçmişinizleriçokderindir.

BalkanlartarihboyuncaOsmanlIlar,HabsburglarveRomanovlararasındabirçatışmabölgesiydi.Kafkasya’daiseTürkler,RuslarveİranlIlarzamanzamaniddiasahibiolmuşlardır.BugündinKafkasya’datekraröneçıkmış,İran’ınyanısıraS.Arabistan’daburadaboygöstermeyebaşlamıştır.ÖzellikleVahhabilerinKuzeyKafkasya’dakietkinliğiburadakiMüslümanlararasındakibölünmeyiderinleştirmekteveburadakiTürklereveTürkiye’yekarşıbirakımolaraketkinliksağlamaktadır.RuslarisetıpkıçarlıkdönemindeolduğugibikirlisavaşlarınımümkünolduğuölçüdeKazaklarınsırtınayıkmayaçalışıyorlar.‘

Dışarıdangelenlerebakınca,hemBalkanlarkemdeKafkasyaileOrtaDoğu’daetkinlikpeşindeençokgayretgösterenbatılıgüçlerikinciDünyaSavaşı’nakadarİngiltere,otarihtenberideİngiltereileABDolmuştur.Diğergüçler,AlmanyaveFransadazamanzamanburalardaetkiliolmayıhedeflemişler,buamaçlabazenABDpolitikalarıylaçatışmışlar,bazendeküçükuluslarıkullanmayaçalışmışlardır,kiençokkullanılanlarınKürtlerolduğugörülmektedir.Bölgeninküçükuluslarıisebunlararasındakigüçdengelerinigözetmişler,zamanzamandayanlıştercihleryaparakbüyükacılarçekmişlerdir.ÖrneğinErmenilertümparalarınıRuslarayatırmayı1913ve1914yıllarındasağlambirkumarolarakdüşünülmüşler,sonraböyleolmadığıgörülmüştür.KezaABDKuzeyIrak’dabirKürtgrubunudesteklemiş,Saddam’ıngüçleriilerleyincebunlarıapartoparburadankaçırmakzorundakalmıştır.Herhalükarda,Türkiye’nintümbualanlardahayatiçıkarlarıvardır.AncakTürkiye’ninkendiiçsorunlarıylauğraşması,gayretlerinikoordineedememesivedışpolitikaaraçlarınıyeterincegeliştirmemişolmasıtümalanlardakısıtlanmasınayolaçmaktadır.

Strateji,güçkullanımındanöncegüçlerinhazırlanmasını,ancaksorunlarınmümkünolduğutaktirdegüçkullanılmadançözülmesiniemreder.Öncelikle

diplomasi.Bununlabirliktediplomasininbaşarısıtemsilettiğigücünunsurlarınabağlıdır.Bunihaiolarakülkenindirenmeazmivekaynaklarıdır.Bununtüreviaskerigüçvesiyasi-askeriliderliktir.Ayrıcasiyasiistikrarileyönetimininbasiretideönplandafaktörlerdir.Sizbunlaraistediğinizkadar,belkibinlercealtbaşlıkekleyebilirsiniz.Eğitimdenenerjiye,haberleşmealtyapısındanüründurumuna,ittifaklardandışticarete,teknolojidensağlığakadarsayısızfaktörbulunmaktadır.

BuradaTürkiye’ninliderlikkonusundakizaafınatekrardeğinmeliyiz.Siyasisistemkaliteliinsanlarıdışlamaktadır.Ancakliderekarşıçıkmayankişilersiyasetmekanizmalarındakimakamlarıdoldurmaktadır.Budurumbürokrasiyedeyansımakta,hergeçendönemkamuyönetimindekiortalamainsankalitesininbirazdahadüşmesinenedenolmaktadır.Böyleceproblemlerinçözülmesivekalitelibiryönetimekavuşulmasıgiderekzorlaşmaktadır.Ancakkendimeslekgeleneklerinesahipazsayıdakurumkısmenbunundışındakalabilmektedir.

Türkiye’ninstratejikolarakhayatiçıkarbölgelerindesözsahibiolabilmekiçinilkyapmasıgerekenşeyiniçtesiyasiveekonomikistikrarolduğunekadarvurgulansaazdır.Aksihaldeoyundaheppasifkalmak,kaleyegeçmekdurumundaolacaktır.Borçiçerisindeolan,inisiyatifikısıtlanmışbirülkeağırlıklasavunmazihniyetindeolmaeğilimindedirvesaltsavunmailebaşarıkazanılamayacağıherkesinmalumudur.Nevarkiburadazihinselsüreçleröneçıkabilir.Eldekiolanaklarçokdahakısıtlıikenmuazzambaşarılarkazananbirnesilörneğivariken,endişeiçerisindeOsmanlIpolitikalarınasavrulmakancakCumhuriyetzihniyetindenuzaklaşmaklaaçıklanabilir.KurtuluşSavaşı’nıbaşarannesilenzayıfanındaiken,Türkiye’ninsadece35binaskerivardı.Mücadelenindayandığınüfustemelionyılsürensavaşlardabirmilyonunüzerindekayıpvermişolansekizmilyonlukyıpranmış,yorgunveçokyoksulbirkitleidi.Üretimsondereceazdıveparayoktu.Bunarağmenzafervesaygınlıkkazanıldı.Aradakifarkzihinlerdeidi.BugünbüyükolanaklararağmenABDveyaAvrupaBirliğikarşısında(burayagirilsinveyagirilmesin)teslimiyetçizgisinedüşüpitibaryitirenlerinözellikleri,mücadeleyizihindekaybetmeleridir.Herşeyöncezihindebaşlar.Türkiye’deşimdilerdeöneçıkmaktaolanbloklardışıkalmaendişesigerekdevletkademelerindegereksedesiviltoplumdasonderecezararlıolmaktadır.Veya,enazından,hernepahasınaolursaolsunbirblokakapılanmayaçalışmak,bloksuzolmaktançokdahasakıncalıdır.NeyazıkkibatılılarTürkiye’dekendilerigibidüşünen,dahadakötüsükendiadlarınadüşünenveTürkiye’debiryabancıgibiyaşayanTürkleryaratmışlardır.

BugünTürkiye’ninuluslararasıpazarlarlaentegrasyonununteslimiyet

içindetamamlanmasıiçindirenmeunsurlarıbirbiryokedilmektedir.Kamuborçlanmasındansonrabununçokönemlibiradımıtarımsalüretiminkısıtlanmasıdır.Kendineyetenyedi,ülkedenbiriolmakonusuçoktantariholmuş,1980’lerdenitibarentarımsalithalatheryılartmış,ülkebeslenmekiçinithalatatabikılınmıştır.Uzunyıllarboyuncapopülistpolitikalarlatarımplanlamasıyapılmadankırsalkesimdehesapsızdesteklemealımıyapılması,bunakarşıbirpolitikayageçilmesiiçinbellibireğilimyaratmışvebueğilimkullanılmıştır.Böylecebiryanlıştandiğerinegeçilmiş,tarımhemABDhemdeAvrupaBirliği’ndemuazzambirdestekveciddibirplanlamaileyapılırkenTürkiye’dekısıtlamayauğratılmıştır.Sonyıllarda,meyvevesebzedenbakliyatakadarTürkiye’ninçokavantajlıolduğutarımsalürünlerdahiithaledilirhalegelmiştir.DünyagıdapolitikalarıenbaştaAmerikantarımpolitikalarınabağlıdır.20.yüzyıldadünyadatarımkrizleriesasolarakdüşükfiyatlarabağlıolmuştu.21.yüzyıldaisetoprak,yatırımveüretimazlığındankaynaklanangelişmelerkrizlereyenibirboyutkatacaktır.

Enerjiveulaştırmadışabağımlılığıngiderekartırıldığıdiğeralanlarolmuş,nihayetbunuiletişimvediğerleriizlemiştir.ÇoğuKİT’ehiçbiryatırımyapılmamışvebunlarçürütülerekeldençıkartılmayolunagidilmiştir.Halbukibunlarınbüyükbirbölümüdahaöncepekalakarlıişletmelerdivezararlarıdapolitikmüdahalelerdenvekadrolaşmagirişimlerindenkaynaklanıyordu.Nevarkidevletişletmeciliğinintasfiyesinekararverilince,devletinhiçbirverimliişletmeyapamayacağıadetakanunniteliğindebirkaziyehalinegetirildi.HalbukiTürkiye’dedevletintasfiyesinişartkoşanbatılıdevletlerinhepsindedevletinekonomidekipayıortalamaolârakTürkiye’ninikikatınayakındır.Devletinekonomialanındantasfiyeedilmesiideolojikbirmeseleyapılmasaydıbuçokdahaazzararlabirdevletreformuhalindeyürütülebilirdi.Ohalde,kötüyönetileneğitim,sağlıkveyagüvenlikkurumlandamıözelleştirilecekdiyebirsorugeldiğitaktirdeyanıtıevetşeklindeolacaktır,çünküyapılanbudur.Eğitim,sağlıkvebazıgüvenlikhizmetlerigiderekartanorandaözelkurumlartarafındanyapılmaktadır.Devletvergialarakkalitelibirhizmetüretmesigerekenalanlarıterketme,yanikendikötüyönetiminidüzeltmektenvazgeçmeeğilimindedir.Bununfelaketlisonuçlarıeğitimvesağlıkalanlarındaçokkalitesizözelhizmetlerinçokpahalıyasağlanmasıylagiderekortayaçıkmaktadır.Ancakyurttaşlarımızdabubedellerikötükamuyönetimininbedelindenkendisinedüşenpayolarakkabuletmekdurumundadır,çünküçoğunluklakamuyönetimikarşısındakigörevleriniyeterinceyerinegetirmemişlerdir.

Cumhuriyetinkarşıkarşıyabulunduğuproblemlerinfazlalığı,yurttaşlarınbununkarşısındakitutumlarındakibelirsizliğe,birbaşkaifadeylecumhuriyeti

tanımlamaktakikavramkarışıklığındandakaynaklanmaktadır.Cumhuriyetesasolarakrejimdenbağımsızolarakyaklaşılmasıgerekenbirolgudur.Siyasirejimekarşıtutumumuzneolursaolsun,vatanavecumhuriyetesadakatesastır.Buradaikitemelyanlışortayaçıkmaktadır.Birincisi;siyasirejimekarşıolmahakkınıkullananyurttaşlarınbirkısmıbunuülkeyekarşıolmaşeklindeanlamakta;siyasi,ideolojikveyainançlailgilisadakatinicumhuriyetetopyekünkarşıolmaçizgisinegötürebilmektedir.İkincisiisecumhuriyetintemeliolansiyasitoplumunoluşmasındakizaaf;veya,toplumsalhaklarınıkullananbirey-yurttaşınoluşmaması;yurttaşlarınçoğunluğununcumhuriyetevehaklarınasahipçıkmadayetersizkalmalarıdır.İkincizaafezicişekildedahayaygındıramaherikisideülkeninkötüyönetilmesininhemnedenleri,hemdesonuçlarıarasındayeralır.Halkolabilmek,yurttaşolabilmekiçinbirbedelödenmesigerekir.Bubedelödenmedikçekötüyönetimdenşikayetedilmesiçokanlamlıdeğildir.

Demokrasiinsanlarıncemaatlerebağımlılıktankurtularakyurttaşolmayakararverdiğinoktadabaşlar.Cemaattopluluklarındanaslademokratikbirülkeçıkamaz.Böyletoplumlardakişilerekatkılarıileorantısızimtiyazlarverilirveimtiyazlarınartması,haklarıvehaklarınihlalinekarşıyaptırımlarıdüzenleyenhukukdüzeninigöstermelikhalegetirir.Budurumneyazıkkibelliölçülerdegerçekleşmiştir.Yurttaşlıkhaklarınındeğilcemaatimtiyazlarınınpeşindevecemaatseltotaliteyidayatmayakalkanlarbugünbunuözgürlükleradınayapmaktaveneyazıkkibirkısımokumuşinsanlarınızbunudemokrasiadınadesteklemeaymazlığınıgöstermektedir.Özgürlükbirey-yurttaşiçingeçerlidir.Etnik-cemaatselözgürlükdiyebirkavram,özgürlüklerinvecumhuriyetinreddindenbaşkabirşeydeğildir.Enbaştayasalarınbelirleyiciolduğutoplumdüzeninin,farklılıklarınbiraradabulunmasınımümkünkılancumhuriyetininkarıdır.BunlarTürkiyeaçısından,uluslaşmasürecinebatıülkelerindendahageçbaşlanmışolmasınınveaşırınüfusartışınınbazısonuçlarıdır.Nüfusuyetmişbeşyıldatambeşkatartmışolanhiçbirülkebunüfusakalitelibireğitimvedolayısıylakalitelibirhayatsağlayamaz,helehele,buartışonbiryılsürenfelaketlerisavaşlarınardındangelirse.Meseleyebirdebuaçıdanbakılınca,Türkiye’ninyaptıklarıveyapamadıklarıdahaiyianlaşılır.Çokdahaiyişeyleryapılabileceğidekesindi,çünküMustafaKemal’inbıraktığıTürkiyeuluslararasıitibar,hızlıgelişme,reformlar,kadınlarınsosyalhayatakatılmasıvs.gibialanlardadünyanınenöndegelenbirülkesiydi.Ancakardındangelenleronunvizyonunasahipdeğillerdi.

Türkdemokrasisininvesiyasihayatınınbirbaşkaözelliğidebununkamukaynaklarınınyağmatabanınıgenişletmehareketiolarakgörülmesidir.Oylar

siyasigücetahviledilirkenbununbedeliolarakkamukaynaklarınınyağmaedilmesigeleneğiyaygınlaşmış;hukukuntahribininyanısıraTürkiye’ninkaynaklarınıtahripedenvehayatınkalitesinidüşürentemelbirunsurolmuştur.Türkiye’ninmeraları,sulakalanları,ormanları,kıyıları,kentarazilerivekamukuruluşlarınınkaynaklarıyağmaedilmiş;belediyelerdebunakatılmaktagecikmemiştir.Herkeselindekalançapuldanmemnunolmuşamabununherkesifakirleştirdiğiyeterinceanlaşılamamıştır.

Siyasizaaflarınınyanısıra,Türkiye,21.yüzyılınbaşındatopraklarıhızlaçölleşen,sukaynaklarıazalan,ithalatyapmadanhalkınıbesleyemeyenbirülkekonumunadüşmüştür.Halktüketimeveborçlayaşamayaodaklandırılmış,kamununborçfaizleriisevergigelirlerininüzerineçıkmıştır.Bunlarınherbirisikamudesteğiileveseferberlikanlayışıiçerisindeçözülebilecekmuazzamsorunlardır.Bunlarınçözülmesiiçinilkadımisebunlarıçözmekisteyen,veçözümünbedeliniödemeyehazırbirsiyasiiradeninoluşmasıdır.Öteyandansırfmeteorolojikdeğişikliklerbileülkedeenbeklenmedikgelişmelereyolaçmayaadaydır.Su-enerji-biokitledengelerininkurulmasıonyıllarboyuncaTürkiye’ninenönemlivestratejiksorunlarındanbirisiolabilirveherşeyikendisinetabikılabilir.Çokkritikolanenerjipolitikalarıdaküçükhesaplaratabikılınmaktadır.Bunlartartışamamakta,siyasetkamuyağmasıileişbirlikçitaşeronlarınçekişmesihalindesüregelmektedir.Türkiye’ninhenüzişlerbirsukonseyinedahisahipolmamasınıanlamakkabildeğildir.

Türkiye’ninsorunlarınınçözülmesiiçinbinlercesiyasi-ideolojikreçeteyedeğil,Türkiyeodaklısiyasihareketleregereksinimvardır.KurucularıeskiİttihatçılarolanDPTürkiye’yiolduğugibiABD’ninyedeğinesokmuş,ülkeninsözdemilliyetçipartisiNATO’nundoğuAvrupapolitikasınıntaşeronluğuyapanAlmanistihbaratınınadamlarıtarafındandesteklenmiş,şeriatçıpartivegruplarSuudilerveyaLibyalIlardandestekaramış,Hizbullahİran’dandesteklenmiş,solcularMoskovacı,Pekinci,Kübacıvs.diyebölünmüş;vehemenhiçbirpartidışdestekaramaktanvazgeçmemiş-veçoğudayabancılarataşeronolmaktankurtulamamıştır.Sosyaldemokratlarıniseherhangibirsosyalveyademokratikpolitikalarınarastlanılmamıştır.BöyleceTürksiyasiyapılarınınbüyükölçüdegörüntüdenibaretolduğuanlaşılmaktadır.Partilerinhazineyardımıolmadanayaktaduracakbirtabanlarınınolmamasıbununbirbaşkagöstergesidir.Bugörüntüdünyasıiçerisindeneredeyse,Türkiyeodaklıbirsiyasetinbaşarışansıolmadığıiddiaedilirhalegelmiştir.BudurumTürkiyeiçinstratejidüşünenleriçokdahaçetrefilsorunlarlakarşıkarşıyabırakmaktadırçünküişbirlikçilikbirinkarperdesiardındayapılmakta;sankiböylebirşeyyokmuşgibi

davranılmaktadır.Siviltoplumörgütleri,meslekkuruluşları,odalarvederneklerdahibazenyabancıkuruluşlardandestekalmakta,bunlarıneziciçoğunluğunungizlisiyasiniteliğinivesiyasifaturasınıbilmiyormuşgibiyapmaktadırlar.Tekelleşmişolanbasınbusiyasetkomedisininpayandasıdır.Türkiyegörüntününgerçektençokfarklıolduğubirülkedirveenbaştasiyasipartilergerçekbirsiyasioluşumdeğil,olsaolsaliderinsözündençıkmayacesaretedemeyençıkargruplarıdır.Bunlarınhiçbirisiüyeaidatlarıylaayaktaduracakhaldedeğildir.Aldıklarıhazineyardımıvebüyükbağışlarise-onlarıdahadakısıtlamaktadır.

Bukonubizisiyasiiradeninoluşumunagetirmektedir.Birülkeninsiyasiiradesigerçektenedir.Meclisin,hükümetin,belliekonomikgüçsahiplerininveyadiktatörünarzusumu.Ulusaliradehangiiradelerinbileşimidir.Ulusaliradeyiresmentemsiledenlergerçekteninisiyatifsahibimidirleryoksasadeceülkeninuzunvadeliplanlarının-böyleplanlarvarsa-ogünkügerekleriniyerinegetirmektenbaşkabirşeyyapmadıklarımısöylenecektir.Veyaülkeiçerisindeçatışanbirçokiradevarsahükümetegeleniniradesininmeşruotoriteyitümüyletemsilettiğihangikoşullardasöylenebilir.Demokrasininnekadarıbumeşruiyetiteminedecektirveyademokrasikoşulu(enazındanşekliolarak)yeterlimidir.Vebuiradehalktarafındannekadardesteklenmektedir.Budesteknasıldeğişmekte,liderleriçinnasılbirgüçveyazaafunsuruolmaktadır.

Biraniçin1914yılınageridönelimveörneğimiziotarihtenalalım.Türkiyeoyıldünyanınbulunduğusavaşhaliiçerisindefarklıstratejilerizleyebilirdi.NitekimbazıittihatçıliderlerİngilizlerleveFransızlarla,bazılarıAlmanlarlatemashareketetmekistiyorlardı.Ruslarlabiletemasaranmıştı.Ancakolaybüyükölçüdebiriçpolitika,veyadahadoğrusupolitikasızlıkdurumuhalinegelmişti.Sonuçtaüçittihatçılider,kendipartilerininmerkezkomitesinidahiemrivakiyegetirerek,hiçbirtartışmayafırsatvermedenülkeyibüyükbirfelaketesürüklediler.Bukararıalmalarındaonlarıbaskıaltınaalanbirçokunsurvardıkuşkusuz,ancakdiktatörlükfelaketegiden,enkısayolduvebaşımızagelenbuydu.BirinciDünyaSavaşı’myürütenliderlerbirersuçlugibiülkedenkaçtılar.EnverTacikistan’daKızılordutarafından;TalatBerlin’de,CemalTiflis’deErmenilertarafındanöldürüldüler.Türkiyekendisinibufelaketesürükleyenlerden,hattaSarıkamışgibifelaketiçindefelaketyaratanlardanhesapsoramamışoldu.Gerçisavaşkararlarıbelkiyinealınabilirdi;amakurallariçindealınsaydıenazındanuygulamalarbaşkatürlüolabilirdi.Bugünbirdiktarejimindeyaşamıyoruz.Amakararlarınnasılaldığıkonusundayinetambiraçıklıkiçerisindedeğiliz.Anayasalorganlargerçektenkararmekanizmalarımıdıryoksafonksiyonlarıbiravuçliderinve

güçsahibininaldığıkararlarıonaylamaktanmıibarettir.İştebukonuTürkiyeiçinstratejidüşünmeyigerçektenzorlaştırmaktadır.Türkiyeiçindeğişikalternatifleritartışırkenbunlarıngüçodaklarıarasındakiçatışmalardannasılyansıdığınınasılizleyeceğiz:ÇünküCumhuriyettarihindedeTürkiye’ninstratejikkararlarınıtekbaşınaverenveyavermeyeçalışankişilerolmuştur.12EylülsonrasındaABDGenelkurmayBaşkanı’nınsözüileYunanistan’ınNATO’yadönmesiüzerindekivetonunkaldırılması(K.Evren)ve1991yılındadöneminbaşbakanı(T.Özal)tarafındanTürkiye’ninKörfezSavaşı’naKuzeyIrak’tailerleyerekyenibircepheaçılmasınıistemesigibiolaylarmevcuttur.BuikinciolaykarşısındadöneminGenelkurmayBaşkanıN.Torumtayistifaetmişvebugirişimyapılmamıştır.

Cumhuriyetinyönetimgeleneklerisiyasisistemindekizaafarağmenbazıdengevefrenlememekanizmalarıgetirmektedir.Ayrıcaiçvedışgelişmelerisürekli.izleyenvemuhtemeltehditlerekarşıalınacaktedbirlerigeliştirenkurumlarvardır.BunlarTürkiye’ninkarşıkarşıyabulunduğusorunlarıdevletdokümanlarıhalinegetirmektedirler.Kısacasıdurum1914ilemukayeseedilemez.Amayeterlidemokratikdenetimevegerektiğindehesapsorulmasınaaçıkbirtoplumasahipdeğiliz.BuTürkiyeiçinstratejigeliştirmedeveuygulamadatemelbirzaaftır,çünküdemokratikgeleneklernekadarsağlamolursaülkelerinoölçüdedahaazhatayaptıklarınıtarihbizegösteriyor.

Türkiye’ninavantajlarıveTürkiye’yeyöneliktehditlersırdeğildir.Bunlarbazendiplomatikgerekçelerlefazlaaçıkedilmeselerde,bilinirler.Önemliolanbunlarakarşıtutumuntutarlıolmasıdır.Birsorununönemsizsayılmasıeniyiihtimallebirsonrakidönemdeçözümünüdahazorvedahapahalıhalegetirir.PKKbununensomutbirörneğidir.SiyasiotoriteninbazıkanatlarınınzaaflarıPKK’nınekmeğineyağsürerekçözümüçokpahalıhalegetirmiştir.Üstelikfaturayıkimseüstlenmemiştir.Tıpkıbirçokdiğersiyasifaturayıüstlenenolmadığıgibi.Faturalarortadakalıncaödemekgenişhalkkesimlerinedüşmektedir.Bukonuöylebirdevamlılıkgöstermektedirki,belkideİngiltere’nin,KurtuluşSavaşı’ndansonraTürkiye’yeyaptığıenbüyükkötülüğün150’liklerlistesiolduğunudüşündürmektedir.BöyleceTürkiye’desorumlulardanvehainlerdenhesapsorulmamasıgeleneğindeönemlibiradımoluşturulmuştur.Ayrıca,Avrupaülkelerindeolduğugibi,toplumsalkesimlerinbüyükbirhesaplaşmayagiriştiğiburjuvademokratikdevrimlerininyapılmamışolmasıdasorumlulukmekanizmalarınınçalışmamasıgeleneğinderoloynamıştır.Toplumunbüyükbölümlerisiyasimücadeleleriseyircikoltuğundanizleyince,demokratikgeleneğinentemelbirunsuruolanhesapsormaolayınıngelişmemesidoğaldır.

Sorunlarınbirbirinidoğurduğuaçıktır.Amahersorunuyumurta-tavukmeselesigibibirbirinebağlarsakişiniçindençıkamayız.Türkiyesiyasibiryenidenyapılanmanınsancılarınıyaşamaktadır.Butopraklardabinyıllıkmerkeziyetçidevletgeleneğininkarşısınahayatınmerkezinedevletinyerineyurttaşıalançeşitliyaklaşımlarçıkmaktadır.Öteyandanfarklıgörüntüleraltındadevletçiliğisavunanyaklaşımlardamevcuttur.Toplumunçoğunluğu,halaekonomininveülketopraklarınınyarısındanfazlasınasahipolandevlettenaldığıgelirdenmahrumolmayıgözealamayacakdurumdadır.Devletsiyasipartileraracılığıylabirrantdağıtmamekanizmasınadönüşmüştür.(Yanisisteminözüdeğişmemiş,sadecerantdağıtanajanlarvebununpaylaşımıfarklılaşmışveyaygınlaşmıştır).Nevarkibugiderikarşılayacakgelirolmadığıiçiniktisadisistemgiderekçökmektedir.Bunedenledeğişimkaçınılmazdır.Budeğişimillakidevletinküçültülmesideğilfakatdevletinreformatabitutulmasıyolundaolmalıdır.OsmanlIdevletideTürkiyeCumhuriyetigibihemdeğişimekarşıçıkmış,hemdekaçınılmazhalegelinceyaşayabilmekiçindeğişiminmotoruolmuştur.İkiliyapısıiçerisinde,hemdeğişimiönlemek,hemdebunuhayatageçirebilmekiçinfarklızamanlardafarklıtoplumkesimleriylekarşıkarşıyagelmiştir.Böyleceülkeistikrarsızbirkarakterkazanmış,istikrarsızlıkadetanormalbirhalolmuşveTürkiye’nindışilişkilerinivestratejikdurumunuzayıflatmıştır.Belkidebazıkurumlarböylesibirdurumdayapılabilecekolanenmantıklıyolayönelmekte,dahaelverişlibirortamveistikrarsağlanıncayakadareldekinikorumaklayetinmeyihedeflemektedirler.

ÖnümüzdekisüreçiçerisindeTürkiye’ninönündekienzorhususlarKıbrısveKürtsorunlarıdır.BunlarınAvrupaBirliğimeselesiilebirleştirilmesiişlerizorlaştırmaktadır.Türkiye’ninstratejisiherkonuyufarklıbirplatformdatutmakvebaşkaalanlardaeldeedilebilecekherhangibiravantajnedeniyleherhangibirbaşkaplatformdatavizvermemektir.Herkonukendiplatformundaçözülmelidir.Tavizpolitikasıasladefterlerikapatmayacak,sadecedahabüyüksorunlarınyolunuaçacaktır.Türkiyeönümüzdekionyıllariçindegelişecekolanekonomik-siyasibirliklerinveticaretbölgelerinindışındakalmatelaşıylabüyükyanlışlaryapmalüksünesahipdeğildir.KaldıkiörneğinAvrupaBirliği’ningeleceğidenetleşmişdeğildirveTürkiye’ningeleceğibumuğlakoluşumabağlanamaz.Bukonudaenazındanihtiyatlıbirtutumgerekir.Ayrıca,TürkiyekötüyönetiminidüzeltmekiçinAvrupaBirliğiüyeliğindenmedetummamalıdır.Birülkeçağdaşlaşmasınıkendiyapamıyorsayabancılarınbunuyapmasıbeklenemez.

Ancakbununiçinhukukdevletikavramınınyerleşmesine,tutarlısiyasiyapılaraveyaratıcıpolitikalaragerekvardır.Bunlarınilladamaceracıveya

büyükkaynakgerektirenpolitikalarolmasışartdeğildir.Tutarlı,kişilikliveaçıkolmalarıyeterlidir.Nevarkibunugerçekleştirebilecekbirsiyasiiradeninteşekkülettiğinedairdelillerhenüzyeterinceaçıkdeğildir.

KaynaklarAşağıda,bukitapiçinyararlandığımızkaynaklarınbirkısmını

vermekteyiz.Özellikledergilerdensadecenotlarındandirektolarakyararlandığımızbazımakaleleribelirttik.Meraklıokur,“20.YüzyılSavaşları”ve“OsmanlIlarınStratejikSorunları”kitaplarınınkaynakçalarıhdabukonularlailgilidahafazlakaynakbulabilir.

AjamiFouad,“TheSummoning”,ForeignAffairs,September-October1993.

ArendtHannah,TheOriginsofTotalitarianism,Hartcourt,Brace&Co.,NewYork,1951

AscoldiMax(ed.),TheFailofMussolini,FarrarStrauss&Co.,NewYork,1948

AshTimothGordon,“Germany’sChoice”,ForeignAffairs,July/August1994

AtayMehmet,“BalkanJeopolitiğiniEtkileyenveDeğiştirenPolitik-AskeriGelişmelereKısaBakış”,Avrasya,C.4Sayı1-2,İlkbahar-Yaz1998,S.111-120

AtayMehmet,“GizliİstihbaratFaaliyetleri”,Strateji10,Ankara,sf.7-25.

BahadırOsman,“OsmanlIların16.YüzyıldakiAskeriDurumuveTekniği”,Osmanlıİmparatorluğu’nunDoruğu-16.Yiizyı!Teknolojisi,Ed.KazımÇeçen,İstanbul,1999BarnettCorelli,Bonaparte,WordsworthMilitaryLibrary,1977BealsCarleton,GreatGuerillaWarriors,PrenticeHail,NewJersey,1970,

BeddesZannyMinton,“FromEMUtoAMU,TheCaseforRegionalCurrencies”,ForeignAffairs,June/August1999Bostanidris,“XVI.YüzyıldaOsmanlıTersaneleriveGemiİnşaTeknolojisi”,OsmanlıİmparatorluğumunDoruğu-16.YüzyılTeknolojisi,Ed.KazımÇeçen,İstanbul,1999BraunthalJulius,HistoryoftheInternational,FrederickA.Preager,NewYork,1967

BryantArthur,TheTurnoftheTide,Doubleday&Co.,NewYork,1957

BrownstoneDavid&Franckİrene,TimelinesofWar,AChronologyofVVarfarefrom10.000BCtothePresent,

Little,Brovvn&Co,N.Y.1996

BurnsJ.MacGregor,Rosevelt,TheLionandtheFç>x,

Harcourt,Brace&Co.,NewYork,1956

CameronJuan,“VVhatIf?USMilitaryStrategiesfortheMiddle

East”,MilitaryReview,Nov.1979

CanettiElias,Kitleveİktidar,AyrıntıYay.,çev.GülşatAypen,İstanbul,1988

CattonBruce,ThisHollovvedGround,TheStoryoftheUnionSideoftheCivilWar,Doubleday&Co,NewYork,

1956

CemilArif,I.DünyaSavaşı’ndaTeşkilat-ıMahsusa,Arba,İstanbul,1997

ChandlerDavidG.,AtlasofMilitaryStrategy,Cassel,London,1998

“ChildrenUnderArms”,TheEconomist,July10,1999CigarNorman,“SırbistanŞarkiyatçılarıveİslam:BosnaSoykırımına-EntelektüelaçıdanSaygınbirGerekçeBulmayaÇaışmak”,Avrasya,C.3,S.3,Sonbahar1996ClausevvitzC.V.,SavaşÜzerine,çev.H.FahriÇeliker,ÖzneYay.,İstanbul,1999

CohenEliot,“TheMystigueofUSAirPovver,”ForeignAfairs,January/February1994

CohenEliot,“DefendingAmericaintheTvventyfirstCentury,”ForeignAffairs,November-December2000ColesHarryL,StrategieStudiesSince1945,TheEraofOverthink,Mil.Rev.April1973

CovvleyRobert&ParkerGeoffrey(eds.),TheOspreyCompaniontoMilitaryHistory,Osprey,London,1996.

CreasyEdvvardS.,TheFifeteenDecisiveBattlesoftheVVorld,T.Nelson&Sons,London,(1.Edition-1851)CruickshankCharles,TheFourthArm,PsychologicalWarfare,OxfordU.P.,1981

DanchevAiex,AlchemistofWar,TheLifeofBasilLiddelHart,Phonix,London,1999

DavieMauriceR.TheEvolutionofWar,AStudyofItsRoleinEarly

Societies,YaleUniversityPress,NewHaven,1929.DelbrückHans,TheDawnofModernVVarfare,Historyof

theArtofWar,VolIV,UniversityofNebraskaPress,Lincoln&London,1990

D’esteCarlo,DecisioninNormandy,Pan,London,1983DillardDudley,TheEconomicsofJohnMaynardKeynes,

PrenticeHail,NewYork,1955

DonnelyTom,“OneWarTooMany,LackofResourcesChallengesUSStrategy”,Jane’sDefenceVVeekly,December1999

ErgüvençŞadi,“Irak-Kürtler-ABDÜçgenindeTürkiye”,UlusalStrateji,Yıl2,S.5.,Mart-Nisan2000

FannK.T.&HodgesDonaldC.,ReadingsinUSImperialism,PorterSargentPublisher,Boston,1971FlemingPeter,OperationSeaLion,Pan,London,1984FooteShelby,TheCivilWar,FortSumtertoPerryville,

RandomHouse,NewYork,1956.

FrommErich,TheAnatomyofHumanDestructiveness,

Penguin,1977

FuilerJ.F.C.,TheGeneralshipofAlexandertheGreat,

Wordsworth,London,1998

Fuller,J.F.C.,TheDecisiveBattlesoftheVVesternVVorld,

Paladin,London,1970

FullerJ.F.C.,TheSecondVVorldWar,DeCapoPress,NewYork,1993

GardelsNathan(ed.),YüzyılınSonu,çev.BelkısDişbudak,T.İş.BankasıKültürYay.,İstanbul,1999

GoldsbroughJamesO.,“TheFranco-GermanEntente”,ForeigmAffairs,April,1976

GrayChrisH.,PostmodernSavaş,YeniÇatışmaPolitikaları,AlfaYay.,İstanbul,2000

GrenardFernand,Babür,MilliEğitimBakanlığıYayınları,İstanbul,1997

GreeneT.N.,TheGuerillaandHowtoFightHim,FrederickA.Preager,NewYork,1962

GökaErol,”OrtadoğuBarışı’nınPsikopolitikÇerçevesi”,Avrasya,C.5,

S.1,ilkbahar1999

GülerAli,“Türkiye’yeYönelikYunanStratejileri1990-1995”,Avrasya,C.3,Sayı3,Sonbahar1966,sf.121-130HadasMoses,AHistoryofRome,Doubleday&Co,NewYork,1956

HandelMichaelI.,MastersofWar,ClassicalStrategieTought,(3.ed.,revised),London,2001HankeeVVilliamB.,ImplicationofPeacetimeCombat-to-SupportRatioontheUSWarFightingCapability,Mil.Rev.June,1079

HickleyMichael,Gallipoli,JohnMurray,London,1995.

HillenJohn,Defense’sDeathSpirit,ForeignAffairs,July/August1999.

HinsleyF,N,Hitler’sStrategy,Cambridge,1951

HinzVValter,UzunHaşanveŞeyhCüneyd,çev.Tevik

Bıyıklıoğlu,TTKBasımevi,Ankara,.1992

HockingWilliamErnst,StrengthofMenandNations,Harper

&Bros.,N.Y.,1959

İnalcıkHalil,Osmanlıİmparatorluğu,ToplumveEkonomiÜzerineArşivÇahşmaları,İncelemeler,ErenYayınları,İstanbul,1996

JackhErnst,TheRisingCrescent,Farar&RinehartInc.,NewYork,1944

JenkinsKeith,TarihiYenidenDüşünmek,DostKitapevi,Ankara,1997

JoxeAlan,“YeniAmerikanStratejisindeİttifaklarTasarımı”,Strateji,1996/4,Ankara,sf.167-184.

JollJames,EuropeSince1870,Pelican,Suffolk,1984KahlerErich,TheMeaningofHistory,MeridianBooks,Cleveland,1968

KalafatYaşar,TürkHalklarıAsamblesiLiderlerToplantısıveKuzeyKafkasya’daTürkHalkinançları,Avrasya,C.5,S.1,İlkbahar1999_

KarabekirKazım,İttihatveTerakkiCemiyeti1896-1909,

Türdav,İstanbul,1982.

KarabekirKazım,BirinciCihanHarbineNedenGirdik,EmreYay.,İstanbul,1994.

KaztmannKenneth,“Terörizm:Ortadoğu’daTerörÖrgütleriveTerörüDestekleyenKuvvetler”,AvrasyaDosyası,C.3,Sayı2.,Yaz1966,sf.53-86

KeeganJohn,TheBattleforHistory,Re-fightingVVorldWar

II,Pimlico,London,1997

Kruschev,KruschevRemembers,TheGlasnostTapes,LittleBrovvn&Co,Boston,1990.

KeynesJohnMaynard,TheGeneralTheoryofEmployementInterestandMoney,McMillan,London,1970KılıçbayMehmetali,“VonClausewitz’inBilimselSavaşı”,FelsefesizSanatveOyunsuzTarih,İmge,Ankara,1996KoniHaşan,“KörfezSavaşıSonrasındaTürkiye,Avrasya,C.3,S.1,İlkbahar1996

KöniHaşan,“TürkiyeKafkaslarveOrtaAsya”,SavunmaveHavacılık,S.84,Ankara,2001

KürkçüoğluErol,Ermenistan’ınKafkasya’dakiSiyasiRolü,AvrasyaDosyası,C.3,S.1,İlkbahar1996,s.263-272.

LevyJackS.,DomesticPoliticsandWar,pp80-99,in,Rothberg&Rabb,1994.

LewisBernard,Çatışan,Kültürler,KeşiflerÇağındaHıristi-yanlar,Müslümanlar,Yahudiler,çev.NurettinElhüseyni,TarihVakfıYayınları,Kasım1977

LevvisBernard,TheMiddleEastandtheWest,EncounterBooks,London,1964

LiddelHartB.,Strategy,TheIndirectApproach,Faber&Faber,London,1970

LiddelHartB.,TheRevolutioninVVarfare,Faber&Faber,London,1946

LiddelHartB.,ThoughtsonVVar,Spellmount,Staplehurst,1999

LipsonLeslie,UygarlığınAhlakBunalımları,T.iş.Bank.KültürYay.,İstanbul,2000‘

MaaloufAmin,AraplarınGözüyleHaçlıSeferleri,çev.MehmetAliKılıçbay,TelosYay.,İstanbul,1999MaierChristian,Caesar,Fontana,London,1996MaierCharlesS.,DemocracyandItsDiscontents,ForeignAffairs,July/August1994

MalcolmNoel,TheCaseAgainstEurope,ForeignAffairs,March/April1995‘

MaoTseTung,SelectedVVorksof,ForeignLanguagesPress,Peking,

1975,

MassieRobert,PetertheGreat,HisLifeandWorld,

BallantineBooks,NewYork,1980_

MegalomattisCosmos,TürkYunanİlişkileri,Avrasya,C.4,S.1-2,İlkbaharYaz,1998

MontgomeryLordofAlamein,AConciseHistoryofVVarfare,Collins&Co.,Hartfordshire,2000‘

MozaiTarao,TheLostFleetofKublaiKhan,NationalGeographic,Nov1982

MütercimlerErol,21.Yüzyıl,TürkiyeveYüksekStrateji,

ErciyaşYayınları,İstanbul,1997

NevvhouseJohn,Europe’sRisingNationalism,ForignAfairs,January/February1997

NevvmanBernard,TheDangerSpotsofEurope,TheRightBookClub,London,1939

NyeJosephS,RedefiningNationalInterests,ForeignAffairs,July/August1999

NyeJosephS,“OldWarsandFutureWars”inRotberg&Rabb,TheOrign&PreventionofMajörWars,CambridgeU.P.,1994

O’BrienVVİlliam,GuidelinesforLimitedWar,Mil.Rev.Feb.1979

OlinRobertR.,,USNationalSecurityandMiddleEastern

Oil,Mil.Rev.,May1970

O’MearaAndrewP.,StrategyandtheMilitaryProfessional,

Mil.Rev.,Jan1980

OnayYaşar,“DenizGücününDışpolitikaKararlarınaEt-kisi-RusyaÖrneği”,StratejiSayı10,AnkaraOrtaylıİlber,OsmanlIİmparatorluğundaİktisadiveSosyalDeğişim,TurhanKitapevi,Ankara,2000OskayÜnsal,“Efendi/KöleİlişkisiAçısındanŞiddetveGörüntüleriÜzerine”,Cogito,Sayı6-7,Kış-Bahar,1996Ousbylan,Occupation,TheOrdealofFrance1940-44,Pimlico,London,1999

ÖzdağMuzaffer,“YeniAlmanJeopolitiği”,AvrasyaDosyası,C.4.Sayı3-4,Kış1999

ÖzdağÜmit,PKKveKuzeyIrak,Avrasya,C.3,S.1,İlkbahar1996

ÖzdemirHikmet,Lozan’daKurtlarlaDans,Avrasya,C.3,S.1,İlkbahar1996‘

ParetPeter,UnderstandingWar,EssaysonClausevvitzandtheHistoryofMilitarypovver,PrincetonU.P.,NewJersey,1993.

ParetPeter(ed.)MakersofModernStrategyfromMachiavellitotheNuclearAge,Princeton,NewJersey,1986,ParkerGeoffrey(ed.),TheCambridgeHistoryofVVarfare,CambridgeU.P.,Cambridge,1995.

PerraultGilles,KızılOrkestra,çev.ilhanTuncay,EYay.,İstanbul,2001

PinnovvHermann,HistoryofGermany,EverymensLibrary,London,1939

PirenneHenry,MahometetCharlemagne,JacaBooksSpa,Milan,1986

RefikAhmet,BüyükFrederik,KanaatKütüphanesi,İstanbul,1931

RogersH.C.B.,ArtileryThroughAges,SeelyServiceandCo.,Londoni1971

RotbergI.Robert&RabbTheodoreK,(eds)TheOrign&

PreventionofVVars,CambridgeU.P,1994

RoyJules,TheBattleofDienbienphu,Harper&Row,New

York,1965-

RotschildEmma,FoodPolitics,Foreignaffairs,January1976

RuncimanSteven,ByzantineCivilisation,MeridianBooks,

N.Y.,1956

SeatonAlbert,TheBattleforMoscovv,JovePublications,NewYork,1985

SerdarZiyaeddin,”HollyvvoodPostmodernizmi,YeniEmperyalizm”,NPQ,Sayı3,Sonbahar1998

SevimAliveYücelYaşar,TürkiyeTarihi,Fetih,SelçukluveBeyliklerDönemi,TTKYay.,Ank.,1989SchorskeKariE.,ThinkingWithHistory,ExplorationsinthePassagetoModernism,PrincetonU.P.,NewJersey,1998Sheehanet.al.,ThePentagonPapers,BantamBooks,NewYork,1971

SimicPredag,YugoslavyaKrizininDinamikleri,Avrasya,C.3,S.3,Sonbahar1996

SmithAdam,TheVVealthofNations,EverymansLibrary,London1991(1.print1776)

SpecialReport,“TheShapeodtheBattleAhead”,TheEconomist,Nov.18-24,2000

StoddardPhilip,Teşkilat-IMahsusa,Arba,İstanbul,1993ŞükrüKemalettin,NapoleonBonaparte,Kanaatkitapevi,İstanbul,1931

TaflıoğluSerkan,“İslamiDireniş’tenTaliban’a”,Avrasya,C.4,S.1,Sonbahar-Kış1998-1999.

TaylorA.J.P.,TheFirstWorldWar,Penguin,London,1966TaylorA.J.P.,EuropeGrandeurandDecline,Penguin,1983

TaylorEdvvard,TheFailoftheDynasties,TheCollapseoftheOldOrder1905-1922,Doubleday&Co.,N.Y.,1963TaylorJohnW.,AMethodofDevelopingDoctrine,Mil.Rev.March1979

ThompsonDavid,EuropeSinceNapoleon,Penguin,London,1990

TikenciMevlüt,“Dicle-FıratveTükiye’ninDışPolitikaSeçenekleri”,Avrasya,C.3,S.2,Yaz1966TreadgoldWarren,AHistoryofByzantineStateandSoeiety,StanfordU.P.,Stanford,1997VagtsAlbert,AHistoryofMilitarism,TheFreePress,N.Y.,1959

VVeitzJohn,Hitler’sDiplomat,TheLifeandTimesofJoachinvonRibbentrop,Ticknor&Fields,NewYork,1992VVhitingCharles,TheWarintheShadovvs,BallantineBooks,NewYork,1973

VVightonCharles,TheWor(dsGreatestSpies,TaplingerPublishingCo.,NewYork,1966

VVİlckenUlrich,AlexandertheGreat,TheNortonLibrary,N.Y.&London,1967

VVİlmotChester,TheStruggleforEurope,FontanaBooks,London,1966

YılmazTürel,“İranİslamDevrimiveTürkiyeİranilişkilerineEtkisi”,Strateji10,Ankara,sf.85-100

YörükanAyda,“SaldırganlıkveYıkıcılık”,CogitoSayı3,1995,sf.171-184,

Bukitapstratejiüzerinedüşünenleriçingenişbirperspektifsağlamaktadır.Stratejikavramlarıveönemlistratejikdüşünceler

anlatılmaklabirliktedahaçokbakışaçılarıüzerindedurulmaktadır.Şiddetinbiraraçolarakkullanımıveinsanlarınşiddetkarşısındakitutumlarıkitabıntemalarıarasındaöneçıkmaktadır.

Savaşıntabiatı,kapsamı(savaşısınırlayanvemutlaklaştıraneğilimler)ileiktisadiyanlarınınincelenmesininyanısıra;insandüşüncesininaşamaları,dilvebatılıbakışaçısınınhakimiyetiüzerindededurulmaktadır.

Nihayet,dünyanıniçindebulunduğualternatifsizkrizdurumu,günümüzünbazıstratejiksorunlarıylabirlikteortayakonulmaktadır.