Kome i gang med LibreOfficeInnføring

Kapittel 1 Innleiing til LibreOffice

Opphavsrett

Opphavsretten til dette dokumentet, © 2011–2014, tilhøyrer utgjevarane som er lista opp nedanfor. Du har lov til å didtribuere det vidare og/eller gjere endringar under vilkåra sette i GNU General Public License (http://www.gnu.org/licenses/gpl.html), versjon 3 eller nyare, eller Creative Commons Attribution License (http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/), versjon 4.0 eller nyare.

Alle varemerke I denne innføringa tilhøyrer eigarane deira.

BidragsytaraneJean Hollis Weber Peter Schofield Martin SaffronHazel Russman Ron Faile Jr. Jeremy CartwrightJohn A Smith

TilbakemeldingSend, på engelsk, merknader og forslag som har med dette dokumentet å gjere til: documentation@global.libreoffice.org

Merk: Alt du sender til ei e-postliste, inkludert e-postadressa di og andre personlege opplysningar som er skrivne I meldinga blir arkivert offentleg tilgjengeleg og kan ikkje slettast.

Du kan også bruke e-postlista i18n-no@lister.ping.uio.no, som er på norsk.

Tilbakemeldingar som gjeld den norske utgåva kan du også sende til kolbjoern@stuestoel.no

Anerkjenningar

Dette kapitlet byggjer på og er oppdatert frå kapittel 1 av Getting Started with OpenOffice.org 3.3. Medarbeidarane på dette kapitlet er:

Thomas Astleitner Richard Barnes Agnes BelzunceDaniel Carrera Laurent Duperval Richard HoltIan Laurenson Alan Madden Carol RobertsIain Roberts Gary Schnabl Janet M. SwisherJean Hollis Weber Linda Worthington Michele Zarri

Norsk utgåveDenne norske utgåva er omsett av Kolbjørn Stuestøl.

I den norske utgåva er det lagt inn merknadar som gjeld versjonane 4.3 og 4.4 dersom dei skil seg ut frå 4.2 og eg har oppdaga dei.

Utgjevingsdato og programversjonOriginalen utgjeve 20. juni 2014. Basert på LibreOffice 4.2.

Til norsk (nynorsk) 23. desember 2014.

Documentation for LibreOffice is available at http://www.libreoffice.org/get-help/documentation

Bruke LibreOffice på Mac

Noen av tastekommandoane er ulike på Mac i høve til på Windows/Linux. Tabellen nedanfor viser noenav dei vanlegaste skilnadane brukte i dette dokumentet. Du finn meir om dette i hjelp for LibreOffice.

Windows eller Linux Mac-ekvivalent Effekt

Verktøy → Innstillingar menyval

LibreOffice → Innstillingar Tilgang til oppsettinnstillinganens

Høgreklikk Control + klikk og/eller høgreklikk avhengig av maskinoppsettet

Opnar ein lokalmeny (sprettoppmeny)

Ctrl (Control) z (Command, Cmd) Brukt saman med andre tastar

F5 Shift+z+F5 Opnar dokumentstrukturen

F11 z+T Opnar Stil- og formatvindauget

Introducing LibreOffice 3

Innhald

Opphavsrett..........................................................................................................................2

Anerkjenningar.....................................................................................................................2

Bruke LibreOffice på Mac....................................................................................................3

Kva er LibreOffice?..............................................................................................................6Writer (tekstbehandlar)................................................................................................................6

Calc (rekneark)............................................................................................................................6

Impress (presentasjonar).............................................................................................................6

Draw (vektorgrafikk).....................................................................................................................6

Base (database)..........................................................................................................................6

Math (formelredigering)................................................................................................................7

Fordelar med LibreOffice....................................................................................................7

Minimumskrav......................................................................................................................8

Korleis få tak i programma..................................................................................................8

Korleis installere programmet............................................................................................8

Utvidingar og tilleggsprogram............................................................................................8

Starte LibreOffice.................................................................................................................8Starte frå eit eiskisterande dokument...........................................................................................9

Snøggstart.................................................................................................................................10Aktivere snøggstart...............................................................................................................10Bruke snøggstart på Windows eller Linux.............................................................................10Slå av snøggstart..................................................................................................................10Aktivere snøggstart på nytt....................................................................................................11

Oppbygginga av hovudvindauget....................................................................................11Menylinja....................................................................................................................................11

Verktøylinjer...............................................................................................................................11Vise eller gøyme verktøylinjer...............................................................................................12Undermenyar og verktøypalettar...........................................................................................12Flytte verktøylinjer.................................................................................................................12Flytande verktøylinjer............................................................................................................13Tilpasse verktøylinjer.............................................................................................................13

Feste/losne dialogvindauge.......................................................................................................14

Sprettoppmenyar.......................................................................................................................15

Statuslinje..................................................................................................................................15

Sidepanel...................................................................................................................................16

Byrja nye dokument...........................................................................................................16

Opne eksisterande dokument...........................................................................................17

Lagra dokument.................................................................................................................17Kommandoen lagra...................................................................................................................18

Kommandoen lagra som............................................................................................................18

Passordvern...............................................................................................................................19

Endre passordet........................................................................................................................20

4 Introducing LibreOffice

Fjerne passordet........................................................................................................................20

Lagra dokumenta automatisk.....................................................................................................20

Slette og gi filer nytt namn................................................................................................21

Dialogvindauga for Opna og Lagra som.........................................................................21

Bruke dokumentstrukturen...............................................................................................21

Angre og gjere om endringar............................................................................................22

Lukke eit dokument...........................................................................................................23

Lukke LibreOffice...............................................................................................................23

Introducing LibreOffice 5

Kva er LibreOffice?

LibreOffice er eit gratis, fullverdig kontorprogram. Programmet bruker I utgangspunktet det frie filformatet ODF (Open Document Format), eit ope standardformat som er anerkjent av mange regjeringer som det ønskte filformatet for publisering. LibreOffice kan også opna og lagra dokument I mange andre format, inkludert dei som er brukte av mange ulike Microsoft Office-versjonar.

LibreOffice inneheld desse komponentane:

Writer (tekstbehandlar)Writer er eit innhaldsrikt verktøy for å skrive brev, bøker, rapportar, pressemeldingar, brosjyrer og mange andre dokumenttypar. Du kan sette bilde og andre objekt frå andre komponentar inn i Writer. Writer kan eksportere filer i formata HTML, XHTML, XML, Adobe Portable Document Format (PDF) og mange versjonar av Microsoft Word. Du kan også kopla det til e-postlesaren for åsende e-postar.

Calc (rekneark)Calc har alle dei avanserte analysane, diagramma og avgjerdshjelparane som ein ventar at eit avansert rekneark skal ha. Programmet har mellom anna over 300 funksjonar for operasjonar innan finans, statistikk og matematikk. Programmet kan også setje opp scenario med mellom anna«kva om»-analyser. Calc kan lage 2D og 3D diagram som kan koperast inn i andre LibreOffice-dokument. Du kan også opne og arbeide med Microsoft Excel rekneark og lagra dei i Excel-format.Endeleg kan Calc også eksportere rekneark i mange ulike format, for eksempel CSV- (kommadelteverdiar), Adobe PDF- og HTML-format.

Impress (presentasjonar)Impress inneheld alle verktøya for å lage ulike former for presentasjonar. Programmet inneheld verktøy for å lage spesialeffektar, animasjonar og teikningar. Impress er integrert med dei avanserte grafiske funksjonane i Draw og Math. Lysbiletframvisingane kan forbetrast med spesielleteksteffektar frå Fontwork og med med lyd- og videoklipp. Impress er kompatibel med Microsoft PowerPoint filformat og kan lagra arbeidet ditt i mange ulike grafiske format, inkludert Macromedia Flash (SWF).

Draw (vektorgrafikk)Draw er eit vektorbasert teikneprogram som kan laga alt frå enkle diagram og flytkart til tredimensjonale kunstverk. Med dei smarte sambandslinjene kan du definere dine eigne koplingspunkt. Teikningane laga i Draw kan brukast i alle dei andre komponentane i LibreOffice. Du kan også lage dine eine utklippssamlingar («clip arts») som du legg i galleriet for bruk i heile OpenOffice. Draw kan importere grafikk i alle vanlege filformat og kan lagra filene i meir enn 20 format, inkludert biletformata PNG, HTML, PDF og Flash.

Base (database)Base inneheld verktøy i eit oversiktleg brukargrensesnitt for det daglege arbeidet med databasar. Programmet kan lage og redigere skjema, rapportar, spørjingar, tabellar, visingar og relasjonar slik at å handtere ein relasjonsdatabase kan gjerast mykje på same måten som i andre, populære databaseprogram. Base har også mange nye funksjonar som å kunne analysere og redigere samanhengar ut frå diagramvisingar. Base bruker HSQLDB som motor for relasjonsdatabasar. Det kan også bruke dBASE, Microsoft Access, MySQL og Oracle. I tillegg også alle databasar under ODBC og JDBC compliant database. Base har også støtte for ANSI-92 SQ0L.

6 Kva er LibreOffice?

Math (formelredigering)Math blir brukt for å redigere formlar og likningar i LibreOffice. Du kan bruke Math for å lage komplekse formlar eller likningar med symbol som ikkje er tilgjengelege i dei vanlege teiknsetta. Math kan brukast som eit verktøy for seg sjølv, men blir mest brukt for å lage likningar til bruk i Writr og Impress. Du kan lagra formlane i formatet «Mathematical Markup Language» (MathML) slik at formlane kan brukast i nettsider og i dokument som ikkje er laga med LibreOffice.

Fordelar med LibreOffice

Her er noen av fordelane med å bruke LibreOffice i høve til andre kontorprogram:

• Ingen lisensbetalingar. LibreOffice kan brukast gratis av kven som helst og blir distribuert utan kostnader. Mange funksjonar som er tilgjengelege som tileggsprogram mot betaling (som PDF export) er gratis med i LibreOffice. Det er heller ingen gøymde betalingar, korkje nå eller i framtida.

• Open kjelde. Du kan distribuere, kopiere og endre programmet så mykje du ønskjer og harkunnskap til innføre ein av LibreOffice Open Source-lisensane.

• Mange plattformer. LibreOffice kan køyrast på mange maskinutgåver og på mange operativsystem, som Microsoft Windows, Mac OS X og Linux.

• Utvida språkstøtte. Brukargrensesnittet for LibreOffice er tilgjengeleg i over 40 språk. Ordlister for stavekontroll, orddeling og synonym er tilgjengelege i over 70 språk. LibreOffice har også støtte for kompleks tekstutforming (CTL) og skriving høgre til vestre (RTL) for for eksempel urdu, hebraisk og arabisk.

• Einsarta brukargrensesnitt. Alle komponentane har nokså einsarta utsjånad slik at du lettkjenner deg igjen i dei ulike komponentane.

• Integrering. Komponentane i LibreOffice er godt integrerte

– Alle komponentane deler ein felles stavekontroll og andre verktøy som er brukte i heile kontorprogrammet. For eksempel er teikneverktøya i Writer også tilgjengelege i Calc og med liknande, men utvida, eigenskapar i Impress og Draw.

– Du treng ikkje hugse kva program ei bestemt fil blei laga i. Du kan fint opne ei Draw-fili Writer.

• Detaljnivå. Til vanleg vil ei forandring i éi innstilling påverka alle komponentane. I LibreOffice kan du setje opp innstillingar for kvar komponent og endåtil for kvart dokument utan å påverka andre innstillingar.

• Fil-kompatibelt. I tillegg til å bruke OpenDocument-formatet som standard kan LibreOffice også eksportere i PDF- og Flash-format og kan opne og lagra filer i mange andre vanlege format som for eksempel Microsoft Office, HTML, XML, WordPerfect og Lotus 1-2-3. Ei inkludert utviding gjer at du også kan importere og redigere ein del PDF-filer.

• Ingen seljar kjem inn. LibreOffice bruker OpenDocument, eit XML (eXtensible Markup Language) filformat utvikla som ein industristandard av OASIS (Organization for the Advancement of Structured Information Standards). Desse filene kan lett pakkast ut og lesast av alle tekstbehandlingsprogram og oppbygginga er tilgjengeleg for alle.

• Du har ei røyst. Forbetringar, korrigering av program og frigjevingsdatoar er offentleg tilgjengelege. Du kan melde deg inn i gruppa og såleis påverka utviklinga av det programmet du bruker.

Du finn mykje meir (på engelsk) om LibreOffice og «The Document Foundation» på nettsidene deira på http://www.libreoffice.org/ and http://www.documentfoundation.org/.

Fordelar med LibreOffice 7

Minimumskrav

LibreOffice 4.2 treng eitt av desse operativsystema: systems:

• Microsoft Windows XP, Vista, Windows 7 eller Windows 8

• GNU/Linux Kernel version 2.6.18, glibc2 v2.5 eller høgare eller gtk v2.10.4 eller høgare

• Mac OS X 10.6 (Snow Leopard) eller høgare for LibreOffice 4.1 og 4.2; for LibreOffice versjonar opp til 4.0, Mac OS X 10.4 eller høgare

Du må ha administratorrettar for å installere.

NoenLibreOffice-funksjonar (vegvisarane og HSQLDB database-motoren) treng Java Runtime Environment (JRE) installert på datamaskinen. LibreOffice kan køyrast utan Java, men ein del funksjonar vil då ikkje vere tilgjengelege.

Du kan finne ei meir detaljert liste over krava på http://www.libreoffice.org/get-help/system-requirements/.

Korleis få tak i programma

Det sikraste er å laste ned programmet og hjelpfilene frå http://www.libreoffice.org/download. Du kan også laste ned ved hjelp av ein Peer-to-Peer klient som f. eks. BitTorrent, frå den same adressa.

LibreOffice er inkludert i mange Linux-variantar som f. eks. Ubuntu.

Korleis installere programmet

Information on installing and setting up LibreOffice on the various supported operating systems is given here: http://www.libreoffice.org/get-help/install-howto/.

Utvidingar og tilleggsprogram

Utvidingar og tilleggsprogram er tilgjengelege for å forbetre LibreOffice innan bestemte oppgåver. Mange av utvidingane er installerte saman med programmet, men du kan også hente inn andre fråden offisielle nettsida for utvidingar, http://extensions.libreoffice.org/. Sjå kapittel 14 Tilpassa LibreOffice for meir om korleis du installerer utvidingane.

Starte LibreOffice

Ein vanleg måte å opna ein LibreOffice-komponent på er ved å bruke systemmenyen. Systemmenyen er den standardmenyen som opnar dei fleste programma i datamaskinen. På Windows blir denne kalla Start-menyen, på GNOME og Mac OS X blir han kalla Programmenyen. På KDE er dette KDE-logoen. På Windows 8 finn du programma som fliser på startskjermen som har erstatta Start-menyen.

Då LibreOffice blei installert blei det laga ei menyoppføring for LibreOffice og for kvar av komponentane i LibreOffice på systemmenyen dersom datamaskinen køyrer Windows eller Linux. På Mac OS X blir bare ei menyoppføring for LibreOffice laga i programmenyen.

På Windows kan du under installasjonen også velje å installere eit startikon på skrivebordet for å opna LibreOffice. Dette er nok det vanlegaste og enklaste på desse maskinene.

8 Starte LibreOffice

Når du klikker på menyoppføringa eller flisa eller startikonet for LibreOffice blir startsenteret for LibreOffice opna (Figur 1). Her kan du velje enkeltkomponentar i LibreOffice. Du kan også velje å opne eit eksisterande element eller å opne ein vegvisar.

Starte frå eit eiskisterande dokumentDu kan opne LibreOffice ved å dobbeltklikke på eit ODF-dokument i ein filhandterar som for eksempel Windows Explorer. Fila vil då bli opna i den komponenten av LibreOffice som passar til fila.

Dersom Microsoft Office er installert på datamaskinen og du har assosiert Microsoft Office sine filtypar med LibreOffice, vil ei fil bli opna slik når du dobbelklikkar på ho:

• Word-filer (*.doc or *.docx) blir opna i Writer.

• Excel-filer (*.xls or *.xlsx) blir opna i Calc.

• PowerPoint-filer (*.ppt or *.pptx) blir opna i Impress.

Dersom filtypen ikkje er sett opp til å opnast i LibreOffice, vil Microsoft Office-filene bli opna i den tilhøyrande Microsoft Office-komponenten når du dobbeltklikkar på dei.

Du kan finne meir om opninga av filer i «Opne eksisterande dokument på side 17.

SnøggstartNår LibreOffice blir installert på ein datamaskin med Windows eller Linux operativsystem, kan du også velje å installere snøggstart (også kalla snartast). Med snøggstart aktivert, vil dei nødvendige

Starte LibreOffice 9

Figur 1: Startsenteret i LibreOffice

bibliotekfilene bli lasta inn når datamaskinen blir slått på og såleis redusere oppstarttida for komponentane i LibreOffice.

Operativsystemet Mac har ikkje snøggstart.

Aktivere snøggstartDatamaskiner med Linux eller Windows operativsystem set ikkje opp snøggstart automatisk i standardoppsettet. Du må gjere slik for å aktivere det:

1) Opna LibreOffice.

2) Vel Verktøy → Innstillingar → LibreOffice → Minne på hovudmenyen og velje Last inn LibreOffice ved oppstart (i Windows) eller velje Enable systray Quickstarter (i Linux).

3) Lukk og opna LibreOffice på nytt for å aktivere snøggstart.

Bruke snøggstart på Windows eller Linux

Når snøggstart er aktivert, kjem det opp eit ikon på systemlinja nedst i skjermvindauget. Dette viser at snøggstart er tilgjengelege alltid, anten LibreOffice er i bruk eller ikkje.

Slik opnar du ein komponent i LibreOffice direkte med snøggstartaren:

1) Høgreklikk på Snøggstart-ikonet i systemlinja for å opna oppsprettmenyen (Figur 2).

2) Vel den komponenten i LibreOffice du ønskjer å opna eller vel Frå mal for å opna malvala eller vel Opna dokument for å opna eit eksisterande dokument.

Slå av snøggstartI Windows kan du slå av snøggstart mellombels ved å høgreklikke på ikonet for snøggstart på systemlinja og velje Avslutt snøggstart på oppsprettmenyen. Snøggstart vil bli slått på igjen ved neste oppstart av datamaskinen.

For å hindre at snøggstart blir slått på ved oppstart av datamaskinen gjer du ein av desse:

• Høgreklikk på snøggstart-ikonet og fjern merkinga for Start LibreOffice ved oppstart av systemet (i Windows) eller fjernar merkinga for Disable systray snarstart (på Linux).

• Vel Verktøy → Innstillingar → LibreOffice → Minne på hovudmenyen og fjernar merkinga for Last inn LibreOffice ved oppstart (på Windows) eller fjern merkinga for Enable systray snøggstart (på Linux).

10 Starte LibreOffice

Figur 2: Snøggstartmeyen i Windows

Aktivere snøggstart på nyttDersom snøggstart er slått av, kan du slå eigenskapen på igjen slik det er forklart i «Aktivere snøggstart» ovanfor.

Oppbygginga av hovudvindauget

Hovudvindauget er nokså mykje det same for alle komponentane i LibreOffice, men med noen småvariasjonar. Sjå aktuelle kapittel i denne vegvisaren for Writer, Calc, Draw og Impress for nærare omtale av desse detaljane.

Det som er felles er mellom anna menylinja, standard menylinje og formateringsmenyen øvst i vindauget og statuslinja nedst i vindauget.

MenylinjaMenylinja er plassert øvst i LibreOffice-vindauget. Når du vel ein av menyane nemnde nedanfor, kjem det opp ein undermeny som viser dei ulike menyoppføringane.

• Fil – inneheld kommandoar som gjeld for heile dokumentet, slike som Opna, Lagra og Eksporter som PDF.

• Rediger – inneheld kommandoar som har med redigering av dokumentet å gjere, for eksempel Angra: xxx (der xxx er kommandoen som skal angrast) og Søk og byt ut. Her finndu også kommandoar for å klippe ut og lime inn merkte deler av dokumentet.

• Vis – inneheld kommandoar som har med visinga av dokumentet på skjermen, som skalering og ett for vising på Internett.

• Set inn – inneheld kommandoar for å setje inn element i dokumentet som for eksempel topptekst, botntekst og bilete.

• Format – inneheld kommandoar som har med formatering av dokumentet å gjere. Du finn her mellom anna stilhandsamaren og innstillingar for autoretting.

• Tabell – inneheld alle kommandoane som trengst for å setje inn og redigere ein tabell i eit tekstdokument.

• Verktøy – inneheld funksjonar som for eksempel har med innstillingar for stavekontroll og grammatikk å gjere. Her kan du også tilpasse LibreOffice til dine eigne ønskje.

• Vindauge – inneheld kommandoar for kva som skal visast i LibreOffice-vindauget.

• Hjelp – inneheld lenker til hjelpfilene for LibreOffice, informasjon om programmet og korleisdu kan sende feilmeldingar.

VerktøylinjerLibreOffice har to typar verktøylinjer: festa og flytande. Dei festa verktøylinjene kan festast til ulike element og kan også gjerast flytande. Dei flytande verktøylinjene kan også festast.

I normaloppsettet for LibreOffice blir den øvste, festa verktøylinja, den like under menylinja, kalla standardverktøylinja. Denne verktøylinja er den same for alle LibreOffice-programma.

Den andre verktøylinja ovanfrå er i normaloppsettet formateringslinja. Innhaldet i denne linja vil skifte med kvar markøren er plassert og kva objekt som er markert. Er for eksempel markøren overeit bilete, vil formateringslinja innehalde verktøy for å formatere bilete. Er markøren over ein tekst, vil formateringslinja innehalde verktøy for å formatere tekst.

Oppbygginga av hovudvindauget 11

Vise eller gøyme verktøylinjerDu kan vise eller gøyme verktøylinjer frå Vis → Verktøylinjer på hovudmenyen og klikke på namnet på verktøylinja i menyen som kjem opp. Er det merkt av framføre verktøylinja er ho synleg.Verktøylinjer som er laga med verktøypalettar blir ikkje viste i Vis-menyen.

Du kan lukke ei verktøylinje ved å kikke på X-en til høgre for namnet på verktøylinja eller velje Vis → Verktøylinjer på hovudmenyen og fjerne merket (ved å klikke på det) framføre namnet på verktøylinja.

Undermenyar og verktøypalettarVerktøyikon med ein liten trekant til høgre for ikonet vil vise undermenyar, verktøypalettar og alternative metodar for å velje element avhengig av ikonet.

Verktøypalettane kan lagast i flytande verktøylinjer. Figur 3 viser eit eksempel på ein verktøypalett frå verktøylinja for teikning laga om til ei flytande verktøylinje. Sjå «Flytte verktøylinjer» og «Flytande verktøylinjer» nedanfor for meir om korleis desse verktøylinjene laga frå verktøypalettar kan flyttast og gjerast flytande.

Flytte verktøylinjerFesta verktøylinjer kan løysast og gjerast flytande og flyttast til ei ny plassering eller bli verande flytande:

1) Set musemarkøren over handtaket for verktøylinja, som er den vesle loddrette linja lengst til venstre i verktøylinja og innringa i Figur 4.

2) Hald nede den vestre museknappen og dra verktøylinja dit du ønskjer å ha ho. Verktøylinja kan festast oppe, nede eller på sidene av hovudvindauget, eller kan vere flytande.

3) Slepp museknappen.

4) Du kan flytte ei flytande verktøylinje ved å klikke på tittellinja og dra ho til den nye staden eller feste ho til toppen, botnen eller ei av sidene i hovudvindauget.

12 Oppbygginga av hovudvindauget

Figur 3: Eksempel på å losne ein verktøypalett

Figur 4: Handtaka for verktøylinjene

MerkDu kan også feste ei flytande verktøylinje ved å halde nede Ctrl-tasten medan du dobbeltklikkar i tittellinja for verktøylinja.

Flytande verktøylinjerLibreOffice inneheld i tillegg mange verktøylinjer som er flytande verktøylinjer i standardoppsettet og blir sett i høve til den gjeldande plasseringa av markøren og utvalet. Du kan feste desse oppe eller nede i hovudvindauget eller flytte dei rundt som flytande verktøylinjer (sjå «Flytte verktøylinjer» ovanfor).

Noen av desse tilleggsverktøylinjene reagerer på innhaldet og kjem opp automatisk avhengig av plasseringa av markøren. For eksempel vil det dukke opp ei tabellverktøylinje når markøren er i eintabell eller verktøylinja for punkt og nummerering når markøren er i ei punktliste eller er ei nummerert liste.

Tilpasse verktøylinjerDu kan tilpasse verktøylinjer på fleire måtar inkludert kva ikon som skal brukast og å låse plasseringa av ei fest verktøylinje. Du kan også legge til ikon og lage nye verktøylinjer som omtalt i kapittel 14, Tilpasse LibreOffice. Du kan tilpasse ei verktøylinje ved å høgreklikke på ein tom plass på verktøylinja for å opne tilpassingsmenyen slik:

• Klikk Synlege knappar på sprettoppmenyen for å opne menyen for å vise og gøyme ikon. Synlege ikon har ei ramme rundt seg (Figur 5) eller er er merkte med eit kontrollmerke avhengig av operasjonssystemet maskinen bruker. Merk eller fjern merkinga etter behov.

Oppbygginga av hovudvindauget 13

• Klikk på Tilpass verktøylinja for å opne dialogvindauget for tilpassing. Du finn meir om dette i kapittel 14, Tilpasse LibreOffice.

• Klikk på Fest verktøylinja for å feste den valde verktøylinja. Normalt vil ei verktøylinje bli fest øvst i arbeidsområdet, men du kan flytte ho kvar som helst i vindauget. Sjå «Flytte verktøylinjer» på side 12 korleis du gjer det.

• Klikk på Fest alle verktøylinjene for å feste alle flytande verktøylinjer. Normalt vil verktøylinjene bli feste øvst i arbeidsområdet, men du kan flytte dei kvar som helst i vindauget. Sjå «Flytte verktøylinjer» på side 12 korleis du gjer det.

• Klikk på Lås verktøylinja på plass for å låse verktøylinja der ho er fest.

• Klikk på Lukk verktøylinja for å lukke den merkte verktøylinja.

Feste/losne dialogvindaugeNår dialogvindauge blir opna vil dei vere flytande dersom dei ikkje blei fest då LibreOffice blei opna. Desse flytande dialogvindauga kan festast ved å halde nede Ctrl-tasten medan du dobbeltklikkar på eit ledig område nær ikona øvst i det flytande dialogvindauget. Dialogvindauget blir då fest til den staden det sist var fest til i arbeidsområdet. Når dialogvindauget er fest, kan du endra storleiken eller flytte det til ein annan stad.

14 Oppbygginga av hovudvindauget

Figur 5: Synlege og usynlege ikon på ei verktøylinje

Du kan gjere eit fest dialogvindauge flytande ved å halde nede Ctrl-tasten medan du dobbeltklikkarpå eit ledig område nær ikona øvst i det flytande dialogvindauget. Du kan også klikke på eit område nær ikona på toppen av vindauget og halde nede museknappen medan drar vindauget dit du vil ha det.

SprettoppmenyarSprettoppmenyane gir raskt tilgang til mange av menyfunksjonane og blir opna ved å høgreklikke på eit avsnitt, eit bilete eller andre objekt. Når ein sprettoppmeny blir opna, vil innhaldet i menyen vere avhengig av kva for objekt som menyen gjeld for. Sprettoppmenyane kan vere den raskaste måten å finne ein funksjon, særleg om du ikkje er sikker på kvar funksjonen er å finne i menyane eller verktøylinjene.

StatuslinjeStatuslinja finn du heilt nedst i arbeidsområdet. Her kan du finne ein god del informasjon om dokumentet og også ein del måtar for raskt å endre noen av eigenskapane. Statuslinja har nokolunde same utsjånad i Writer, Calc, Impress og Draw, men noen element kan vere spesielle for ein bestemt komponent. Du finn eit eksempel på ei statuslinje i Figur 6.

Sidenummer og tal på siderViser den gjeldande sida, det gjeldande arket eller det gjeldande lysbiletet saman med talet på sider, ark eller lysbilete i dokumentet. Dobbeltklikk i dette feltet for å opna oversynet over sidestrukturen. Dette feltet kan også innehalde andre opplysningar, avhengig av LibreOffice-komponenten som er i bruk.

Tal på ord og teiknViser kor mange ord og teikn det er i dokumentet eller i eit utval.

Sidestil eller sideutformingViser den gjeldande sidestilen eller sideutforminga. Du kan dobbeltklikke på dette feltet for å redigere sidestilen eller sideoppsettet.

SpråkViser kva språk dokumentet er sett opp med.

InnsettingsmodusDersom dette feltet er tomt er dokumentet i innsettingsmodus, elles er det i overskrivingsmodus. Du slår av og på modus med Insert-tasten.

Ikkje lagraDet kjem opp eit ikon her dersom dokumentet er endra men ikkje lagra.

Digital signaturDersom dokumentet er signert digitalt, kjem det opp eit ikon her. Dobbeltklikk på ikonet for å sjåsertifikatet.

Oppbygginga av hovudvindauget 15

Figur 6: Eksempel på statuslinje frå Writer

ObjektinformasjonViser informasjon om det området av dokumentet der markøren er plassert. Dobbeltklikkar du i dette feltet vil det som oftast kome opp eit dialogvindauge som gjeld den aktuelle informasjonen.

VisingsutformingDu kan her velje mellom enkeltside, fleiresidig og dobbeltsidig vising av dokumentet.

SkaleringsbrytarDra brytaren, eller trykk på + eller – for å forstørre eller formisnke visinga av dokumentet.

ForstørringViser i prosent kor mykje dokumentet er forstørra eller forminska. Høgreklikk på dette feltet for å få opp ei liste over forstørringsverdiar som du kan velje mellom. Dobbeltklikk på feltet for å få opp dialogvindauget Skaler og vis oppsett.

SidepanelVel Vis → Sidepanel på hovudmenyen for å få fram sidepanelet. Sidepanelet blir opna på høgre side av redigeringsvisinga av Writer, Calc, Impress og Draw og kan innehalde eitt eller fleire panel avhengig av det gjeldande dokumentet. Panela er organiserte i faner. Du kan velje dei ulike faneneved å trykke på symbola til høgre for panelet.

Alle komponentane i LibreOffice inneheld fanene for eigenskapar, stilhandsmaren, galleri og dokumentstruktur. Noen av komponentane har andre faner i tillegg, som for eksempel hovudutformingar, tilpassa animasjon og lysbiletovergangar i Impress og funksjonar i Calc.

Eit panel er ei blanding av ei verktøylinje og eit dialogvindauge. For eksempel kan du skrive inn tekst i redigeringsområdet og etterpå bruke eigenskapar i sidepanelet for å endra utsjånaden på teksten.

Verktøylinjene og sidepanela har mange felles funksjonar. Såleis finn du knappane for å gjere teksten halvfeit og kursivert både i formateringslinja og i eigenskapar i sidepanelet.

Du finn meir utførlege forklaringar om bruken av sidepanelet i brukarrettleiingane for dei ulike LibreOffice-komponentane.

Byrja nye dokument

Du kan byrja eit nytt, blankt dokument i LibreOffice på mange måtar.

Når LibreOffice er ope men ingen dokument er opna, blir startsenteret (Figur 1 på side 9) vist. Klikkpå ein av miniatyrane for å opne eit nytt dokument eller klikk på Mal-symbolet for å laga eit nytt dokument ved hjelp av ein vegvisar.

Du kan også byrje eit nytt dokument på ein av desse måtane:

• Bruk Fil → Ny på menylinja og vel kva dokumenttype du vil laga i oppsprettmenyen.

• Bruk tastesnarvegen Ctrl + N for å lage eit nytt dokument. Kva for dokumenttype som blir opna er avhengig av kva som er opna og aktivt. For eksempel vil det bli opna eit nytt rekneark dersom Calc er opna og aktivt.

• Bruk Fil → Vegvisarar på menylinja og vel kva type dokument du vil laga.

• Dersom det er opna eit dokument frå før, klikk på knappen Ny på standardverktøylinja for åopne eit nytt dokument av same typen som det alt opna dokumentet. Er for eksempel Calc ope, vil det bli opna eit nytt rekneark. Utsjånaden på knappen er avhengig av kva dokument som er ope.

16 Byrja nye dokument

• Dersom det er opna eit dokument frå før, klikk på den vesle trekanten like etter knappen Nypå standardverktøylinjaI for å velje dokumenttype som skal opnast.

• I Windows og Linux kan du også bruke snøggstart. Sjå meir om dette i «Snøggstart» på side 9.

Merk Dersom du lukker alle dokumenta utan å lukke LibreOffice, vil startsenteret bli vist.

Opne eksisterande dokument

Du kan opne eit eksisterande dokument på ein av desse måtane:

• Når ingen dokument er opna klikk på Opna fil i startsenteret for å få opp dialogvindauget for opning av filer.

• Vel Fil → Opna på menylinja for å opne dialogvindauget for opning av filer.

• Bruk tastekombinasjonenCtrl + O for å opne dialogvindauget for opning av filer.

• Dersom det alt er eit ope dokument, klikk på knappen Opna på standardverktøylinja ogvel frå lista over tilgjengelege dokument i dialogvindauget for opning av filer.

• Trykk på den vesle trekanten like til høgre for knappen Opna og vel frå lista over tidlegare opna filer.

• Når ingen dokument er opna, klikk på miniatyren av eit tidlegare opna dokument i startsenteret. Du kan rulle opp og ned i startsenteret for å finne den ønkste fila.

Når du bruker dialogvindauget for å opne filer, finn fram til den rette mappa og merk fila du vil opneog trykk Opna. Dersom det er eit ope dokument frå før i LibreOffice, vil fila bli opna i eit nytt vindauge.

Når du er i dialogvindauget for å opne filer, kan du velje kva filtype du ser etter og såleis redusere storleiken på filvisinga. Dersom du vel Tekstdokument som filtype, vil bare filer som kan opnast i Writer bli viste (.odt, .doc, .txt og så vidare). Vel du Rekneark vil bare filer som kan opnast i reknearket bli viste (.ods, .xls og noen få andre).

Endeleg kan du også opne ei fil ved å dobbeltklikke på filnamnet på skrivebordet eller i filhandteraren. Dette gjeld for alle ODF-filer. Andre filtypar må vere sett til å opnast i LibreOffice for at metoden skal verke.

MerkSjå «Dialogvindauga for Opna og Lagra som» på side 20 korleis du kan velje mellomLibreOffice sine dialogar for opning og lagring eller å bruke dialogvinduga i operativsystemet.

Lagra dokument

Ydu kan lagra dokument slik:

• Kommandoen Lagra – blir brukt for å lagra dokumentet med same namn og plassering som det har nå.

• Kommandoen Lagra som – blir brukt for å lage eit nytt dokument eller for å endre filnamnet og/eller filformatet eller for å lagre dokumentet på ein ny stad.

• Passordverna – blir brukt for å avgrense kven som kan opne og lese dokumentet eller kvensom kan opne og redigere dokumentet.

Lagra dokument 17

Kommandoen lagraFor å lagre eit dokument utan å endre dokumenttypen, namnet på dokumentet eller plasseringa av det, kan du gjere det på ein av desse måtane:

• Bruk tastesnarvegen Ctrl + S.

• Bruk Fil → Lagra på hovudmenyen.

• Klikk på knappen Lagra på standardverktøylinja.

Alle desse metodane vil overskrive den sist lagra versjonen utan spørsmål.

Kommandoen lagra somFor å lagre eit dokument som eit nytt dokument eller du vil endre filnamnet og/eller filformatet eller lagre fil på ein ny stad, vel ein av desse måtane:

• Bruk tastesnarvegen Ctrl + Shift + S.

• Bruk Fil → Lagra som på hovudmenyen.

Når dialogvindauget Lagra som (Figur 7) eller Lagra blir opna skriv du inn dei ønskte forandringane i filnamnet og filtypen og finn eventuelt fram til ein ny stad å lagre fila og trykker på knappen Lagra.

Kva for dialogvindauge som blir opna når du bruker Lagra som er avhengig av innstillingane som er gjort for LibreOffice. Sjå «Dialogvindauga for Opna og Lagra som» på side 20 for meir om dette.

18 Lagra dokument

Figur 7: Eksempel på LibreOffice «Lagra som» dialogvindauge

PassordvernØnskjer du å avgrense kven som kan opne og lese eller opne og redigere dokumentet må du verne det med passord.

1) Når du bruker Lagra som merker du av for Lagra med passord i dialogvindauget Lagra som eller Lagra.

2) Når du trykker Lagra blir dialogvindauget Set passord opna (Figur 8).

3) I Passord for filkryptering skriv du inn passordet som må brkast for å opne dokumentet. Skriv inn det same passordet i feltet Bekreft passord for å bekrefte det.

4) Ønskjer du å avgrense tilgangen til å redigere dokumentet, trykker du på Innstillingar for åopne for fleire innstillingar.

5) Under Passord for fildeleing skriv du passordet i feltet Skriv inn passord for å tillate redigering. Skriv inn det same passordet i Bekreft passordet for å stadfeste et.

6) Trykk på OK for å lukke vinduget. Dersom passorda blir godkjende vil dokumentet bli lagra med passord. Blir passorda ikkje passar saman, får du ei feilmelding om dette.

ÅtvaringLibreOffice bruker ei svært kraftig kryptering som gjer at det i praksis er umogeleg å få tilgang til dokumentet dersom du gløymer passordet.

Lagra dokument 19

Figur 8: Dialogvindauget for å sette passord

Endre passordetNår eit dokument er verna med passord, kan du endre passordet når dokumentet er ope. Vel Fil →Innstillingar → Generelt på hovudmenyen og trykk på knappen Endra passord i dialogvindaugetfor innstillingar. Dette vil opna dialogvindauget Set passord der du kan skrive inn det nye passordet.

Dette finn eg ikkje i 4.3 og 4.4. (Ikkje sjekka i 4.2). I staden kan du gjere slik:

Opne dokumentet med passordet. Nå kan du krysse av for Lagra med passord og trykke Lagra som. Skriv inn det nye passordet som nemnd ovanfor og lagra dokumentet. Du får ei melding om at dokumentet finst frå før. Du kan velje å overskrive dokumentet.

Fjerne passordetDette er ikkje nemnd i originalmanuset, men du kan gjere det ved å opne dokumentet (med passordet) og deretter passe på at det ikkje er kryssa av for Lagra med passord før du lagrar det igjen. Du får ei melding om at dokumentet finst frå før, men du kan velje å ta omsyn til meldinga eller ikkje.

Lagra dokumenta automatiskLibreOffice kan lagra dokumenta automatisk som ein ledd i den automatiske gjenopprettingsfunksjonen. Automatisk lagring vil på same måten som manuell lagring, overskrive den sist lagra versjonen av dokumentet. Du aktiverer automatisk lagring slik:

1) Vel Verktøy → Innstillingar → Last inn/lagra → Generelt på hovudmenyen.

2) Merk av for Autolagra kvart og sett inn tidsintervallet.

3) Trykk OK.

Slette og gi filer nytt namn

Du kan gi nytt namn eller slette filer frå dialogvindauga i LibreOffice på same måten som i ein filhandterar. Merk ei fil og høgreklikk for å få opp sprettoppmenyen. Vel anten Slett eller Endra namn etter som det passar. Du kan ikkje kopiere eller lime inn filer i dialogvindauga.

Dialogvindauga for Opna og Lagra som

Du kan velje om du vil bruke LibreOffice sine dialogvindauge for å opne og lagra filer, eller du vil bruke dialogvindauga frå operativsystemet.

• For å bruke LibreOffice sine dialogvindauge, vel Verktøy → Innstillingar → LibreOffice →Generelt på hovudmenyen og merk av for Bruk dialogvindauga til LibreOffice. Du finn eit eksempel på eit dialogvindauge i LibreOffice i Figur 7 på side 18.

• For å bruke dialogvindauga til operativsystemet, gjer du som ovanfor, men fjerne avmerkinga for Bruk dialogvindauga til LibreOffice.

Dei tre knappane oppe til høgre i LibreOffice sine dialogvindauge for å opne og lagra filer er:

• Kopla til tenar – opnar eit dialogvindauge der du kan kopla deg til ein nettverkstenar for å hente eller lagre fila i eit nettverk.

• Eitt nivå opp – flytter ei mappe opp i mappehierarkiet. Klikk og hald museknappen over denne knappen for å få fram ei liste over mapper på høgare nivå. Flytt markøren til ei av mappene og slepp museknappen for å gå til den aktuelle mappa.

20 Dialogvindauga for Opna og Lagra som

• Lag ny mappe – lager ei ny mappe i den mappa som er vist i dialogvindauget.

Bruk feltet Filtype for å spesifisere filtypen som skal opnast eller lagrast.

Merker du av for Skriveverna, kan fila bare lesast og skrivast ut men ikkje redigerast. Dei fleste

vala i standardverktøylinja er gråa ut som inaktive. Knappen Rediger fil blir aktiv. Trykk på denne for å redigere fila.

Bruke dokumentstrukturen

Dokumentsturktur i LibreOffice lister objekta som finst i eit dokument delt inn i kategoriar. For eksempel vil han i Writer vise overskrifter, tabellar, tekstrammer, merknader, bilete, bokmerke og ein del andre kategoriar som vist i Feil: Fann ikkje kjelda til referansen. I Calc vil han vise ark, område, namn, databaseområde, bilete, teikneobjekt og andre kategoriar. I Impress og Draw blir lysbilete, bilete og andre kategoriar viste.

Du kan opna vindauget med dokumentstrukturen ved å klikke på knappen for dokumentstruktur

på standardverktøylinja, ved å trykke på F5-tasten eller frå Vis → Dokumentstruktur på menylinja.

Vindauget for dokumentstrukturen kan festast til ei av sidene i hovudvindauget for LibreOffice eller haldast flytande. (Sjå «Feste/losne dialogvindauge» på side 14 om korleis du gjer dette).

Klikk på markøren (+ eller trekant) framføre ein av kategoriane for å få fram lista over objekt i den aktuelle kategorien.

Ved å bruke dokumentstrukturen kan du flytte deg rundt i dokumentet og finne element på fleire måtar:

• Når objektlista er synleg i ein kategori kan du dobbeltklikke på eit objekt for å gå direkte til dette objektet i dokumentet.

Bruke dokumentstrukturen 21

Figur 9: Dokumentstrukturen i Writer

• Det er mykje enklare å finne fram til dei rette objekta dersom du har gitt dei beskrivande namn i stden for å bruke LibreOffice sine standardnan. Ikkje bruk namn som viser til plasseringa, det kan hende du flytter objektet. Gode namn kan vere Ark1, Tabell1, Tabell2 osv.

• Kvar dokumentstruktur har ulike funksjonar i dei ulike komponentane i LibreOffice. Desse er nærare forklarte i vegvisarane for dei ulike komponentane.

Angre og gjere om endringar

For å angre den siste endringa i eit dokument kan du bruke snarvegtastane Ctrl + Z, klikke på

angreikonet på standardverktøylinja eller bruke Rediger → Angra på menylinja. Klikk på trekanten til høgre for angreikonet for å få opp ei liste over endringane som kan angrast. Du kan velje fleire endringar og angre alle samstundes.

Du kan også angre angringane, altså gjere dei om. For å gjere om ei angring, kan du bruke

snartastane Ctrl + Y, klikke på Gjer om-ikonet eller bruke Rediger → Gjer om på menylinja. Også her kan du klikke på trekanten til høgre for ikonet og få fram ei liste over angringar som kan gjerast om.

Du kan bestemme kor mange endringar LibreOffice skal hugse ved å opne Verktøy → Innstillingar → LibreOffice → Minne på menylinja og velje kor mange steg i feltet Tal på steg. Hugs at dess fleire steg du bed LibreOffice om å hugse, dess meir minne bruker programmet.

Lukke eit dokument

Dersom det bare er eitt ope dokument og du ønskjer å lukke det, vel Fil → Lukk på menylinja ellerklikk på X-en oppe til høgre for menylinja. Dokumentet blir lukka og LibreOffice sitt startsenter blir opna.

Dersom fleire dokument er opne og du ønskjer å lukke eitt av dei, vel Fil → Lukk på menylinja eller klikk på X-en på tittellinja til dokumentet. Du finn X-en anten til høgre eller til venstre for tittlellinja.

Dersom dokumentet ikkje er lagra etter dei siste endringane, kjem det opp ein meldingsboks der du kan velje om dokuementet skal lagrast eller ikkje.

ÅtvaringDersom du ikkje lagrar dokumentet kan du miste dei siste endringane eller i verste fall heile dokumentet.

Lukke LibreOffice

Du lukker LibreOffice ved å velje Fil → Avslutt på menylinja i Windows og Linux. På Mac vel du LibreOffice → Avsluttt LibreOffice på menylinja.

Når du lukker det siste dokumentet ved å trykke på X-en på tittellinja, vil LibreOffice bli lukka. Denne funksjonen manglar på Mac. I staden må du velje LibreOffice → Avslutt LibreOffice på menylinja.

Du kan også lukke LibreOffice med desse snartastane:

• I Windows og Linux – Ctrl + Q

• I Mac OS X – Cmd + Q⌘

22 Lukke LibreOffice

Dersom minst eitt dokument ikkje er lagra, kjem det opp eit meldingsvindauge der du kan velje å lagre dokumentet eller ikkje.

Lukke LibreOffice 23