karl marx-felsefenin sefaleti

8/7/2019 Karl Marx-Felsefenin Sefaleti

1/110

FELSEFENN SEFALET

M. PROUDHON'UN SEFALETN FELSEFES'NE CEVAP

KARL MARX

eviren Erdoan BAAR

NDEKLER

Birinci Almanca Baskya nsz, Friedrich EngelsSze Balamadan, Karl MarxBRNC BLM: Bilimsel bir keifKullanm deeri ile deiim deerinin birbirine kartlKurulmu deer veya yapma (sentetik) deer


2/110


3/110

eserini "kendisini zikretmeden, Kapital'de serbeste kullanm olmakla" ithamederken, ancak anlalmam bir dehann kederi ve burukluuyla ve Prusya dndaolup bitenler, zellikle de sosyalist ve ekonomik edebiyat konusunda dikkat ekicibilgisizlii ile aklanabilecek olan bir duruma, iftiracla dmektedir.Rodbertus'un ne bu hcumlar ne de yukarda ad geen eseri Marx'n gzne hiilimi deildi: Rodbertus hakknda btn bildii onun Sozialen Briefe'inden(social letters) ibaretti ve bunlar da 1858 veya 1859'dan nce asla bilmiyordu.

Bu mektuplardaki, Rodbertus'un "Proudhon'un kurulmu deeri"ni

Proudhon'dan nce kefetmi olmak iddias, ok daha esasldr; ama burada da ilkkif olmakla, haksz yere vnyor. Her halde, o, bu sebeple bu eserin tenkitlerininkapsam iine girmi bulunuyor, ve bu, bizi, onun 'temel' kk eseri ZurErkenntniss unsrer staatswirtschaftlichen Zustnde, 1842, zerinde ve bu eseriProudhon'u bilinsiz de olsa nceden sezdirdii ve Weitling'in komnizminihissettirdii lde, ksaca durmak zorunda brakyor.

ada sosyalizm, hangi eilimde olursa olsun, burjuva ekonomi politiindenhareket ettii srece, hemen sadece Ricordo'nun deer teorisine balanr.Ricardo'nun 1817'de Principles'inin hemen banda iln ettii iki nemli teorem

[yani -.] 1 herhangi bir metan deerinin, sadece, onun retimi iin gerekli olanemek miktar tarafndan belirlendii; 2 toplam sosyal emein rnnn snfarasnda: toprak sahipleri (rant), kapitalistler (kr), ve iiler (cret) [olarak -.]blnd, ngiltere'de 1821'den beri sosyalist sonular karmak iin ve ylederinlikle ve ak seik olarak kullanlmtr ki imdi artk hemen tamamen ortadankaybolmu ve byk lde Marx tarafndan yeniden bulunan bu edebiyat, Kapitalkncaya kadar geilmemitir. Bunun zerinde baka zaman duracam. yleyseRodbertus 1842'de yukardaki bu teoremlerden kendi payna sosyalist sonularkardysa, bu, o zaman bir Alman iin elbette ok nemli bir admd, fakat sadece

Almanya iin yeni bir keif idi. Marx, Ricardo teorisinin byle bir uygulamasnn yeniolmadn, byle bir kuruntu iinde bulunan Proudhon'a ispat ediyor."ngilteredeki ekonomi politik eilimini yakndan tanyan herkes, o lkedeki

hemen btn sosyalistlerin zaman zaman Ricardo teorisinin eitliki uygulanmasnnerdiklerini bilmezlikten gelemez. M. Proudhon'un okumas iin biz unlar analm:Hodgskin, Political Economy, 1827; William Thompson, An Inquiry into thePrinciples of the Distribution of Wealth Most Conducive to Human Happiness, 1824;T. R. Edmonds, Practical Moral and Political Economy, 1828, vs. vs. ve daha drtsayfa vs.. Bir ngiliz komnisti olan Mr. Bray'i konuturmakla yetinelim. Onun dikkatekici eseri Labour's Wrongs and Labour's Remedy, Leeds, 1839'dan..." 2

Ve sadece Bray'den alnan paralar, Rodbertus'un ncelik iddiasnn byk birksmna son verir.

O zamanlar Marx henz British Museum'un okuma salonuna girmemiti. Parisve Brksel ktphanelerinin dnda, 1845 yaznda ngiltere'de birlikte yaptmz althaftalk bir gezi srasnda grd benim kitaplarmn, zetlerimin ve notlarmndnda, o sadece Manchester'de elde edilebilen kitaplar incelemiti. Demek ki, szkonusu edebiyat 1840'larda asla bugnk kadar ulalmaz deildi. Buna ramen,bunlar Rodbertus iin hep mehul kaldysa, bunu sadece onun Prusyal olmasndangelen dar grllne vermek gerekir. O, zgl Prusya sosyalizminin gerek

kurucusudur ve nihayet byle tannm bulunuyor.Bununla beraber, Rodbertus sevgili Prusya'snda bile rahatsz edilmeden

kalamad. 1859'da Marx'n Zur Kritik der Politischen konomie, I'i Berlin'deyaynland. Orada, iktisatlarn Ricardo'ya itirazlar arasnda ikinci itiraz olarak ugrn ileri srldn 40. sayfada gsterir:


4/110

"Bir metan deiim deeri [o metan -.] ierdii emek (i) zamanna eit isebir i gnnn deiim deeri [o i gnnn .] rnne eittir. Yani emein creti, emein rnne eit olmaldr. Oysa, durum tersinedir."

Bu konuda u dip notu var:"Ricardo'ya kar burjuva iktisatlar tarafndan yaplm olan bu itiraz, daha

sonra sosyalistler yeniden ele aldlar. Formln teorik bakmdan doru olduuvarsayld iin, pratik, teoriyle elimek bakmndan knanyor ve burjuva toplumu,kendi teorik ilkesinden iddia edilen bu sonular karp uygulamaya davet

ediliyordu. ngiliz sosyalistleri, hi deilse bu anlamda, Ricardo'nun deiim deeriformln ekonomi politie kar yneltmilerdi."

Ayn notta Marx'n o tarihte btn ktphanelerde bulunabilen FelsefeninSefaleti eserine atf vard.

yleyse Rodbertus 1842'de yapt keiflerinin gerekten yeni olup olmadnakendisini inandrmak iin yeterli imkna sahipti. Bunu yapmak yerine, o, [keiflerini-.] tekrar tekrar iln ediyor ve onlara o kadar esiz gzyle bakyor ki, Marx'n daRicardo'dan kendi sonularn bizzat Rodbertus kadar karabilecei, kafasna higirmiyor. Bu, tamamen imknszd! Marx, ondan -bu sonularn, hi deilse

Rodbertus'ta henz muhafaza edilen kaba halleriyle, her ikisinden ok ncengiltere'de ortaya atlm bulunduklarna ikna etmek iin her kolayl teklif ettii'ondan'- almt!

Ricardo teorisinin en basit sosyalist uygulamas, gerekten, yukarda verilmiolandr. Bu, birok hallerde, art-deerin kayna ve mahiyeti [konusunda -.]Ricardo'yu ok aan bir sezgiye ve gre yol amtr. Rodbertus'ta da durumbyledir. Onun, bu dnceler dizisinde daha nceden ve hi deilse o kadar iyi birekilde sylenmemi olan bir eyi sunmad bir yana, onun bu sunuu,kendisinden nce gelenlerinki gibi, emek, sermaye, deer vs. gibi ekonomik

kategorileri eletirmeden ve en kk bir incelemeye tabi tutmadan, d grnlerebal, kaba, ve kendisine iktisatlarn aktard ekiller iinde benimsemi olmasolayndan doan eksiklii tar. O, bylece, -64 yldan beri o kadar sk tekrarlanmolan bu teoremlerle ilk olarak bir eyler yapm bulunan Marx'n aksine- kendisinidaha ileri btn gelimelerden alkoymu olmakla kalmyor; fakat grlecei gibidoruca topyaya gtren yolu, kendisine ayor.

Ricardo teorisinin yukardaki uygulamas, yani btn sosyal rnn, sadecekendileri gerek retici olduklar iin, kendi rnleri olarak iilere ait olmas,dorudan doruya komnizme yol aar. Fakat yukarda alnan pasajnda Marx'n dabelirttii gibi, bu, ekl bakmdan, ekonomik olarak doru deildir, nk ahlknekonomiye uygulanmasndan ibarettir. Burjuva iktisat kanunlarna gre rnn enbyk ksm, onu retmi olan iilere ait deildir. yleyse, bu hakszlktr, byleolmamas gerekir, dersek, bu szlerimizin iktisatla hi bir iliii olmaz. Biz sadecebu ekonomik olayn, bizim ahlk duygumuzla elime halinde bulunduunusylemi oluruz. Bu sebepledir ki Marx devrimci iddialarn asla buna deil;kapitalist retim tarznn her gn gzmzn nnde yer alan ve gittike dahabyk llere varan, kanlmaz k zerine dayandrd. O, sadece basit birgerei, art-deerin, karl denmemi emekten ibaret olduunu syler. Fakat,ekonomik gr asndan ekl bakmdan yanl olan ey, gene de dnya tarihi

gr asndan doru olabilir. Ynlarn ahlk duygusu, klelik veya toprakklesinin emei konusunda olduu gibi, bir ekonomik vakann haksz olduunu ilnederse, bu, bu vakann mrn yaayp tkettiinin, baka ekonomik vakalarnbelirdiinin ve bu yzden [mrn tketmi bulunan -.] nceki vakann tanmazve dayanlmaz hale gelmi bulunduunun kantdr. yleyse, ok gerek bir


5/110

ekonomik muhteva, ekl bir ekonomik yanlln ardnda gizlenmi olabilir. Art-deer teorisinin nemi ve tarihi zerinde daha yakndan durmann yeri burasdeildir.

Ricardo'nun deer teorisinden, baka sonular da karlabilir ve karlmtr.Metalarn deeri, retimleri iin gerekli olan emekle belirlenir. Bununla beraber bukt dnyada metalarn bazan deerlerinin stnde, bazan altnda satld vebunun sadece rekabetteki deiikliklerin sonucu olmad bulunmutur. Btnkapitalistler iin kr haddinin ayn dzeyde eit hle gelme eilimi olduu gibi,

btn metalarn fiyatlarnn da, arz ve talep aracl ile, emein deerine indirgenmeeilimi vardr. Fakat, kr haddi bir sanayi giriimine yatrlan toplam sermayezerinden hesaplanr. imdi artk iki ayr sanayi kolunda yllk retim eit miktardaemek ihtiva edebilecei ve bunun sonucu olarak eit deerleri temsil edebilecei veher ikisinde cretler eit ykseklikte olabilecei iin, gene de bunlardan birindeyatrlm bulunan sermaye tekindekinin iki veya kat olabilecei ve ou zamanda olduu iin Ricardo'nun deer kanunu, bizzat Ricardo'nun da kefettii gibi,burada eit kr haddi kanunu ile elime haline gelir. Bu iki sanayi kolunun rnlerikendi deerleriyle satlrlarsa [bu ikisinin -.] kr hadleri birbirine eit olamaz;

bununla beraber, eer kr hadleri eitse bu her iki sanayi kolunun rnleri, herzaman ve her yerde kendi deerleriyle satlm deillerdir. Bylece, burada birelime ile, iki ekonomik kanunun ztl (antinomie) ile kar karyayz; bununpratikteki zm yolu Ricardo'ya gre (Blm I, ksm 4 ve 5) kural olarak 'deer'insrtndan ve kr haddinin lehine olur.

Fakat Ricardo'nun deer tanm, tehlikeli olmasna ramen, iyi burjuvayreinde onu aziz klan bir nitelie sahiptir. Bu [nitelik -.], onun adalet duygusuna,dayanlmaz bir gle hitap eder. Adalet ve hak eitlii, 18. ve 19. yzyllarburjuvasnn, derebeylik adaletsizliklerinin, eitsizliklerinin ve imtiyazlarnn

ykntlar zerinde kendi sosyal yapsn kurup ykseltmek iin dayanaca temeldireklerdir. Ve metalarn deerinin emek tarafndan belirlenmesi ve meta sahipleriarasnda bu deer lsne gre eit haklarla yaplan emek rnleri deiimi,Marx'n daha nce ispat etmi bulunduu gibi, modern burjuvazinin btn siyas,hukuk ve felsef ideolojisinin zerine ina edilmi bulunduu gerek temellerdir. Birmetan deerinin lsnn emek olduu bir defa anlaldktan sonra, bu temeladalet ilkesini ismen tanmakla birlikte, gerekte her dakika bunu sklmadan kenarabrakt grlen bir dnyann ktl, iyi burjuvann iyi duygularn elbet derindenyaralar. zellikle kk burjuva, yannda altrd, iilerin ve raklarn emeigibi kendi drst emeinin deeri de byk boyutlu retimin ve makinelerinrekabeti yznden her gn biraz daha den bu kk retici, rnlerin emekdeerlerine gre deiiminin tam ve istisnasz gerekleecei bir toplumu hararetlezler. Baka bir deyile o, bir tek meta retimi kanununun tek bana ve tam olarakyrrlkte olaca, fakat bu kanunu etken klacak artlarn yani meta retiminin vegiderek kapitalist retimin teki kanunlarnn ortadan kaldrlm bulunaca birtoplum iin zlem duymak zorundadr.

Bu topya -gerek veya ideal- ada kk burjuva dn tarz zerindeok derin kkler salmtr. Bunu, daha nce 1831'de John Gray'in [bu dn -.]sistematik olarak gelitirmi olmas, 1830'larda ngiltere'de pratikte denenmi ve

teorik olarak geni lde yaylm bulunmas, Almanya'da 1842'de Rodbertus veFransa'da 1846'da Proudhon tarafndan en son bulunan gerek diye iln edilmesi,1871'de bile Rodbertus tarafndan, tekrar, sosyal meselenin zm yolu ve szgelii kendi sosyal vasiyeti olarak iln edilmesi ve gene 1884'de [bu dnn -.]


6/110

Prusya devlet sosyalizmini Rodbertus adna istismar etmeye koyulan mevk vemakam avclar srs arasnda taraftarlar bulmas ispat eder.

Marx tarafndan hem Proudhon'a, hem Gray'e kar bu topyann eletirisi okadar tam olarak yaplmtr ki (bu eserin ekine baknz) ben burada bunun ispatekli ve Rodbertus'a zg anlatm tarz zerinde birka dnceyi sylemekleyetinebilirim.

Daha nce sylediimiz gibi Rodbertus, ekonomik kavramlarn kendisineiktisatlardan gelen tam geleneksel ekillerini benimsiyor. Bunlarn doru olup

olmadklarn anlamak iin en kk aratrmaya [bile -.] girimiyor. Ona gredeer, "bir eye baka eylere nispetle -bu deer bime, l olarak alnmakkaydyla- miktara gre deer biilmesidir." Yumuak bir deyile, bu son derecebatan savma tanm, olsa olsa deerin aa yukar neye benzedii hakknda bir fikirverebilir, fakat onun ne olduu konusunda katiyen bir ey sylemez. Bununlaberaber, Rodbertus'un deer hakknda bize btn syleyebildii bu olduuna gre,onun deerin dnda yatan bir deer ls aramakta olmas, anlalabilir. HerrAdolf Wagner'in sonsuz takdirlerini kazanm olan soyut dnme gc ile kullanmdeerini ve deiim deerini karmakark ettii otuz sayfadan sonra, o, deerin

gerek bir ls olmad ve bunun yerini tutacak bir l ile yetinmek gerektiisonucuna varr. Emek [byle bir l olarak -.] fakat ancak eit emek miktarlarnnrnleri [ayn -.] eit emek miktarnn rnleri karlnda her zaman deiilebiliyorolmak kaydyla hizmet edebilir; "durumun byle olmas veya bunu salyacaktedbirler alnm olmas" bunu deitirmez. Bunun sonucu olarak, metalarn 'emeemalolduklarn' ve emekten baka hi bir eye malolmadklarn ve bunun niin byleolduunu gstermek iin btn birinci blmn okunmu olmasna ramen, deerleemek, aralarnda hi bir fiili iliki olmadan, olduklar gibi kalrlar.

Emek [kavram -.] bir defa daha iktisatlar arasnda [kullanld -.] grlen

ekilde alnmtr. Hatt bu bile deil. Zira, emek younluundaki farklar hakkndasadece iki kelime sylenmi olduu halde, emek yine de tamamen genel bir ekilde'malolan' bir ey, yani normal ortalama sosyal artlar altnda sarfedilip edilmemiolmasna hi bakmakszn, deer len bir ey olarak, ortaya konmutur. reticiler,bir gnde yaplabilecek rnleri iml etmek iin on gn harcasnlar, veya sadece birgn harcasnlar; en iyi veya en kt aletleri kullansnlar; emek zamanlarn, toplumagerekli eylerin ve toplumun istedii miktarda imline veya hi istenmeyen eylerinimline veya istenen eylerin ihtiyatan az veya ok imline harcasnlar -btnbunlara dair Rodbertus'ta, tek kelime yoktur- emek emektir, eit emein rn eitemein rn ile deiilmelidir. Baka hallerde, doru olsun olmasn, daima millgr semeye ve tek tek reticilerin ilikilerini genel sosyal mlhazalarn ykseknbeti kulesinden seyretmeye hazr olan Rodbertus, burada byle hareketetmekten korkaka kanyor. Ve bu, gerekten, srf kitabnn ilk satrndan itibarenemek-para topyasna ynelmi olmasndan ve emein deer retici niteliiynnden incelenmesi, almaz engeller karacandandr. Onun igds burada,Rodbertus'ta ok somut bir fikir yokluunun aa vurduu gibi, soyut dncegcnden ok stn kmtr.

topyaya gei, bir el hareketi ile baarlr. Metalarn deimez kural olarakemek-deere gre mbadelesini salayan tedbirler hi bir glk karmazlar.

Gray'den Proudhon'a kadar bu eilimde olan dier topyaclar, bu gayeyigerekletirecek sosyal kurumlar icad etmek iin kafa patlatrlar. Onlar hi olmazsaekonomik problemi, mbadele edilecek metalara sahip kimselerin eylemleri yoluyla,ekonomik bir tarzda halletmeye teebbs ederler. Robertus iin bu ok daha


7/110

kolaydr. yi bir Prusyal olarak o, devlete bavurur. Reformu, devletin bir buyruuemreder.

Demek ki, Rodbertus'un bu kuruluta iddia ettii ncelik deil, [bizzat -.]deer, bylece mutlu bir ekilde 'kurulmu' olur; tersine, Rodbertus'tan nce -dahabir oklar arasnda- Bray ve Gray de bu ayn dnceyi tekrar tekrar sylemilerdi:bunlar, rnlerin btn engellere ramen daima ve sadece emek-deerlerine gredeiilmelerini salyacak tedbirleri dindarca dilemilerdi.

Devlet bylece -rnlerin hi olmazsa bir ksm iin, zira Rodbertus

mtevazdr da- deeri kurduktan sonra; emek bonolarn [kt paralarn -.]kartr; bunlar sanayici kapitalistlere avans olarak verir, onlar da bunlarla iilerecretlerini derler; bunun zerine de iiler ellerine geen emek bonolar ile bakarnler satn alrlar ve bylece kt parann k noktasna geri dnmesine imknverirler. Bunun ne kadar mkemmel bir ekilde yryeceini insan bizzatRodbertus'tan dinlemelidir.

"kinci arta gelince, bonoda tevsik edilen deerin fiilen tedavlde bulunmasnsalyacak tedbir, ancak fiilen bir rn teslim eden ahsn, zerinde rnnretilmesi iin gerekmi olan emek miktarnn tam olarak belirtildii bir bono

almasyla gerekletirilir. ki gnlk bir emek rnn teslim eden, 'iki gn' iaretlibir bono alr. Bonolarn karlmasnda bu kuraln sk gzetimiyle, ikinci art dazorunlu olarak yerine getirilmi olur. Varsaymmza gre eylerin gerek deeri,onlarn retiminin malolduu emek miktarna tamamen uyar ve bu emek miktarnnls, allm zaman birimidir; iki ignnn verildii bir rn teslim edenkimse, iki i-gnn temsil ettii tasdik edilmi bir belge alrsa aslnda kendiharcad miktardan az veya ok olmayan bir deer elde etmi olur. Bundan baka,ancak bir rn dolama fiilen sokan kimse byle bir belgeyi alaca iin, bononunzerinde iaretlenmi bulunan deerin toplumun ihtiyalarnn giderilmesi iin

kullanlabilecei de ayn derecede muhakkaktr. -blm alan istendii kadargeniletilsin, bu kural iyi izlenmise, kullanlabilecek deerin toplam miktar,belgelendirilmi olan deerin toplam miktarna tamamen eit olmak gerekir; vebelgelenmi deerin toplam miktar, meydana getirilimi deerin toplam miktarkadar olduundan, bunun, kullanlabilecek deere uygun bulunmas ve btnisteklerin giderilmesini ve hesaplarn tesviyesini salamas zorunludur."

Rodbertus bugne kadar hep yeni keiflerine ge ulamak bahtszlnauramsa da hi deilse bu defa bir eit orijinallik erdemine kavumu bulunuyor:rakiplerinden hi biri emek-para topyasn bu ocuka saf, hatt gerektenPomeranyal diyebileceim sama ekilde ifadeye cesaret edememitir. nk herbono karlnda buna uyan bir deer eyas teslim edilir ve uygun bono karlolmadan deer tayan hi bir ey teslim edilmiyecei iin bonolarn toplam miktardeer tayan eylerin toplam miktaryla tamamen karlanmak durumundadr.nceden yaplan hesap geriye hi bir ey artmadan gerekleir, emek zamannn teksaniyesine kadar uygun der ve bir gelir brosu efi 3 salarn devlet hizmetindeaartm da olsa hesap tahminlerinde en kk bir yanll gsteremez. Daha neistenebilirdi?

Bugnk kapitalist toplumda her sanayici kapitalist istedii eyi, istedii gibive istedii kadar, kendi hesabna retir. Bununla beraber toplumun talebi, onun

gznde bilinmeyen bir byklk olarak kalr ve o, talep edilen eylerin miktar gibicinsini de bilemez. Bugn yeteri kadar abuk olarak arzedilemeyen ey, yarn talebiok aan bir fazlalkla teklif edilebilir. Bununla beraber talep u veya bu yolda, iyiveya kt, niha olarak giderilir ve bir btn olarak ele alnrsa retim, niha olarakistenen eylere doru yneltilir. Bu elime, nasl badatrlr? Rekabetle. Ya


8/110

rekabet, bu ii nasl zmler? Sadece toplumun bugnk talepleri iin cins veyamiktar bakmndan faydasz olan metalarn [fiyatlarn -.], emek deerlerinin altnadrerek ve reticilere bu dolambal yoldan ya tamamen faydasz maddelerrettiklerini veya faydal maddeleri kullanlamyacak kadar ok ve fuzul miktarlardarettiklerini anlatarak. Bundan iki sonu kar:

lkin, metalarn fiyatlarnn deerlerinden devaml sapmas, metalarndeerlerinin zarur varlk artdr. Ancak rekabetin ve bunun sonucu olarak metafiyatlarnn dalgalanmas yoluyladr ki, meta retiminin deer kanunu gerekleir ve

metan deerinin sosyal bakmdan gerekli emek zaman ile belirlenmesi bir gerekhaline gelir. Bylece deerin temsil ekli olan fiyatn, kural olarak, temsil ettiideerden ayr bir yz olmas, deerin, sosyal ilikilerin ou ile paylat birkaderdir. Kral, temsil ettii krallktan ok farkldr. Metalarn mbadele eden birreticiler toplumunda, fiyatlar zerine bask yaparak, deerin emek zamantarafndan belirlenmesini kurmak iin rekabeti yasaklamak yoluyla deerin emekzaman ile belirlenmesinin kurulmasn istemek, u halde, hi deilse bu alanda,ekonomik kanunlara kar duyulan mutat topik honutsuzluun benimsenmibulunduunu ispat eder.

kinci olarak, metalarn mbadele eden bir reticiler toplumunda metaretiminin deer kanununu harekete getirmekle, rekabet, o artlar iinde mmknolan biricik sosyal retim kuruluunu ve dzenini getirir. Tek tek meta reticilerine,toplumun hangi eylerin ve ne miktarlarda retilmesini istedii veya istemedii,ancak rnlerin, deerlerinden az veya ok fiyat bulmasyla retilebilir. FakatRodbertus'un da paylat topya, ite tam bu biricik dzenleyiciyi ortadankaldrmak istiyor. Ve biz o zaman, her rnden gerekli olan miktarn retileceininve fazlasnn retilmiyeceinin; pancar ekeriyle ve patates alkolyle boazmzakadar boulmu iken buday ve et bakmndan a kalmyacamzn; milyonlarca

pantolon dmesi ortal sel gibi kaplamken plaklmz rtmek iin pantolonyokluu ekmeyeceimizin teminatnn ne olduunu sorarsak, Rodbertusmuzafferane bir eda ile bize nl hesabn, her fazla eker poundu iin, satlmamher alkol fs iin, kullanlamayan her pantolon dmesi iin verilmi olan dorubonolara dayanan, tam ve doru olarak ileyen ve "btn isteklerin giderileceinive hesap tesviyesinin tam olarak yaplacan" bildiren hesabn gsterir. Ve bunainanmayan herkes hesab gzden geirmi ve doru bulmu olan ve kasahesaplarnda imdiye kadar bir yanllktan asla sorumlu tutulmu olmad iintamamen itimada deer olan Pomeranyadaki hkmet gelir dairesi bamuhasebecisi X'e bavurabilir.

Ve imdi de Rodbertus'un nasl bir bnlkle bu top'ya yoluyla sanayi veticaret krizlerini ortadan kaldrmay hayal ettiini dnn. Meta retimi dnyapazar boyutlarna ular ulamaz, kendi hesaplarna retim yapan tek tekreticilerle, talebin nicelii ve nitelii bakmndan onlarca az ok mehul olan pazararasndaki dengeleme, dnya pazaznda bir frtna yoluyla, bir ticaret krizi yoluylakurulur. 4 Eer, fiyatlarn ykselmesi ve dmesi yoluyla tek tek reticileri uyaranrekabet yasaklanacak olursa, onlar tamamen kr edilmi olacaklardr. reticilerinpiyasa durumundan artk bir ey renemiyecekleri tarzda meta retimi esasnnkurulmas, kriz hastalna kar, doktor Eiseinhart'n Rodbertus'u kskanmasna

sebebiyet verecek bir tedavi olurdu.imdi Rodbertus'un metalarn deerini niin sadece 'emek' ile belirledii ve

nihayet eitli emek younluu dereceleri kabul etmekle kald anlalyor. Emeinhangi yolla ve nasl deer yarattn ve bylece deeri belirlediini ve ltnincelemi olsayd o, sosyal bakmdan gerekli emek [kavramna -.] hem ayn trden


9/110

baka rnlere nispetle, hem de toplumun toplam talep miktarna nispetle tek rniin gerekli emek miktar [kavramna -.] varrd. Bylece tek meta reticisininretiminin toplam sosyal talebe uydurulmasnn nasl olduu sorunu ile karlar vebylece onun btn topyas imknsz hale gelirdi. Bu defa o, aslnda 'bir soyutlamayapmay' tercih etti: zlecek problemi soyutlayp bir yana brakt.

imdi nihayet Rodbertus'un bize gerekten yeni bir eyler nerdii vekendisini deiimin emek bonolar ile kurulmas konusundaki birokarkadalarndan ayran noktaya geliyoruz. Bunlarn hepsi cretli emein sermaye

tarafndan smrlmesini ortadan kaldrmak amacyla bu mbadele tarznnkurulmasn isterler. Her retici, rnnn tam emek deerini alacaktr. BundaGray'den Proudhon'a kadar hepsi mutabktr; Rodbertus ise katiyen, diyor; cretliemek ve bunun smrlmesi devam edecektir.

lk olarak, akla gelebilecek hi bir toplum dzeninde ii, rnnn btndeerini tketmek iin alamaz. Ekonomik bakmdan retken olmayan fakat gereklibir dizi grevin retilen fondan karlanmas ve u halde bu grevleri yapan kiilerinbakmnn da karlanmas zorunludur. Bu, sadece, bugnk i blm srdkadar dorudur. Gene akla uygun olan, genel retken almann mecbur olaca

bir toplumda ise bu, yerlere serilir. Fakat bir sosyal ihtiyat ve birikim fonu zaruretigene kalr ve yleyse, bu halde bile bir btn olarak iiler, yani herkes kenditoplam rnlerinin sahibi olarak kalmakla ve bundan yararlanmakla beraber tekerteker her ii 'emeinin btn rn'nden yararlanamaz. Ekonomik bakmdanretken olmayan grevlerin emek rn srtndan korunmas ve bakm, teki emek-bonosu hayalcilerinin gznden kam da deildir. Fakat onlar bu amala iileri,demokratik yolda, kendi kendilerini vergilendirmeye brakmlardr; tasarlad 1842sosyal reformu o zamann Prusya devletine gre biilmi olan Rodbertus isemeseleyi, iinin kendi rnndeki payn yukardan tayin eden ve bunu almasna

ltfen izin veren brokrasinin kararna balar.kinci olarak toprak rant ve kr da azalmadan devam eder. nk topraksahipleri ve sanayici kapitalistler de ekonomik bakmdan retken olmasa bile sosyalbakmdan faydal ve hatt zorunlu grevler yaparlar ve bu hesapla toprak rant vekr olarak bir eit para alrlar. Bu anlay 1842'de bile yeni deildi. Bunlar u sradayaptklar hem de yeteri kadar kt yaptklar ok az ey karlnda ok fazla paraalmaktadrlar; fakat Rodbertus'un hi deilse nmzdeki 500 yl iin imtiyazl birsnfa ihtiyac vardr. Ve bu yzden imdiki art-deer haddi, dndm akasyliyeyim, yrrlkte kalacak fakat artmasna izin verilmeyecektir. Bu imdiki art-deer haddini Rodbertus %200 olarak alyor; bu demektir ki, ii gnde 12 saatlik ikarl 12 saatlik deil sadece 4 saatlik bono alacaktr. Ve geri kalan 8 saat iinderetilen deer, toprak sahibi ile kapitalist arasnda blnecektir. Rodbertus'un emekbonolar u halde dorudan doruya yalan sylyor. Gene bir ii snfnn 4 isaatlik bir bono almak iin 12 saat alacan hayal edebilmek iin insannPomeranya'l bir Junker olmas gerekir. Kapitalist retimin gz balaycl, plaksoygunculuk olarak grnd bu sade dile evrilirse, imknszlar. Bir iiyeverilen her bono, isyana dorudan doruya tahrik olur. Ve Alman mparatorluk CezaKanununun 110. maddesine girer. ilere byle bir hakareti reva grebilmek iininsann, bir Pomeranya'l Junker'in hl sopann ve krbacn hkmettii ve kyn

btn gzel kzlarnn lordun haremine dahil bulunduu mlikanesindeki, fiilenhenz yar serflik iinde yaayan, gndeliki tarm proleteryasndan baka hi birproleteryay grmemi olmas gerekir. Fakat bizim muhafazakrlarmz [bylece -.]aslnda en byk devrimcilerimiz oluyorlar.


10/110


11/110

M. PROUDHON'UN eseri sadece bir ekonomi politik inceleme kitab, sradan birkitap deildir; o, bir ncildir: "Esrar", "Tanrnr barndan koparlm srlar","Aklamalar"... hi biri eksik deil. Ama gnmzde Peygamberler, din tanmayanyazarlara gre daha zene bezene tartld iin okuyucunun bizimle birlikteTekevvn'n (olu'un) kuru ve karanlk bilgilerinden gemeye raz olmas gereklidir;bylece daha sonra M. Proudhon ile birlikte, spra-sosyalizmin (sosyalizm tesinin)esirimsi ve mnbit lkelerine ycelebilecektir. (bk. Proudhon: Philosophie de laMisre, prologue, s. 3, satr 20.)

BRNC BLMBLMSEL BR KEF

BRKULLANIM DEER LE DEM DEERNN BRBRNE KARITLII

"TAB olsun, sna olsun btn rnlerin insann yaamasna hizmet etmeyeteneine zel olarak kullanm deeri denir; birbirleri ile deiilebilme (mbadeleedilebilme) yeteneine deiim deeri denir. Kullanm deeri nasl oluyor da

deiim deeri haline geliyor? ... Deiimdeki deer dncesinin doup gelimesiiktisatlar tarafndan pek de itina ile tespit edilmi deildir: bunun zerinde durmakbize der. Muhta olduum eylerin byk bir ksm tabiatta ancak az miktardabulunduuna veya hi bulunmadna gre, ben kendimde noksan olan eylerinretimine yardmc olmak zorundaym; ve bu kadar ok eye el atamyacam iinbaka insanlara, ibirlii yaptm eitli grevlerdeki insanlara kendi rnlerindenbir ksmn benim rnlerime kar bana vermelerini teklif edeceim." 5

M. Proudhon bize her eyden nce deerin ift tabiatn, 'deerdeki ayrm',kullanm deerinden deiim deerini yapp karan hareketi aklamaya

niyetleniyor. Bu dntrme ii zerinde M. Proudhon ile birlikte durmak bizim iinnem tayor. Bu i, yazarmza gre yle oluyor:rnlerin ok byk bir ksm tabiatn iinde deil sanayiin sonunda bulunur.

htiyalarn, tabiatn kendiliinden yapt retimi atn varsaynz, insan, sanayiretimine bavurmak zorundadr. Bu sanayi, M. Proudhon'un vasaymna gre,nedir? kayna nedir? ok byk sayda eylere ihtiya duyan bir tek adam "bukadar ok eye el atamaz". Giderilecek u kadar ihtiya, u kadar eyin retilmesinivarsayar; retim olmadan rn olmaz; retilecek bu kadar ey, artk bunlarnretimine yardm eden birden fazla insann elini varsayar. Oysa retime yardm edenbirden fazla elin varln varsaydnz andan itibaren, i-blm zerine dayananbtn bir retimin varln varsaym olursunuz. Bylece bizzat ihtiya, M.Proudhon'un varsayd gibi btn i-blmnn varln varsayar. -blmnvarsayarken siz, deiimi ve bunun sonucu olarak deiim deerinivarsayyorsunuz. Deiim deerini her eyden nce varsaymaa imdilik bu kadaryetecektir.

Fakat M. Proudhon bir dn yapmay daha ok sevmi. Btn yndeitirmelerinde, onu izleyelim; hep onun k noktasna geldiimizi greceiz.

Herkesin kendi bana retim yapt durumdan kmak ve deiime varmakiin M. Proudhon "i birlii yaptm, eitli grevlerdeki insanlara bavururum"

diyordu. Demek ki, gene hep M. Proudhon'un varsaymna gre, yokluklar halindeRobinson'un mnzev ve az sosyal durumundan hi birimizin kamyaca, eitligrevler yapan i birlikilerine malikiz. birlii yaplan insanlar ve eitli grevler,i-blm ve bunun belirttii deiim hep bulunmu oluyor.


12/110

zetleyelim: benim i-blm zerine ve deiim zerine kurulmu olanihtiyalarm vardr. M. Proudhon bu ihtiyalar varsayarken deiimi, deiimdeerini varsaym bulunuyor; o deiim deeri ki, "gelimesini baka iktisatlaragre daha fazla itina ile tespit ettiini" M. Proudhon ileri srmektedir.

M. Proudhon, vard sonularn doruluunu tersyz etmeden eylerin iindebulunduu dzeni pekl tersyz edebilirdi. Deiim deerini aklamak iindeiimin var olmas, deiimi aklamak iin i-blmnn varolmas, i-blmnaklamak iin i-blmn gerektiren ihtiyalarn var olmas gereklidir. Bu

ihtiyalar aklamak iin ise bunlar 'varsaymak' gerekiyor ki bu varsaym, M.Proudhon'un nszndeki birinci belitin (aksiyomun) yani "Tanry varsaymak onuinkr etmektir" 6 belitinin aksine, ihtiyalarn varln inkr etmek deildir.

-blmnn bilinen bir ey olduunu varsayan M. Proudhon, nasl oluyor dakendisi iin hep bilinmeyen bir ey olan, deiim deerini aklamak iin bu i-blmn ele alyor?

Bir insan "baka insanlara, i birlii yapt eitli. grevlerdeki bakainsanlara" gidiyor, deiimi kurmay ve kullanm deeri ile deiim deeri arasndabir ayrm yapmay neriyor. birlii yapt insanlar nerilen bu ayrm kabul

etmekle M. Proudhon'a Ekonomi Politik Kitabnda "deer dncesinin doupgelimesi"ni tespit etmekten baka, gerekte yaplacak hi bir i brakmamoluyorlar. Fakat o bize teoremin doup gelimesini' aklamay, bize bu tek insann,bu Robinson'un, birden, nasl olup da "i birlii yapt insanlara," bilinen trden birteklifte bulunmak dncesine sahip olduunu ve nasl olup da i birlii yap buinsanlarn b neriyi itirazsz kabul ettiklerini aklamak zorundadr.

M. Proudhon soy ktne degin (gnalogiques) bu ayrntlara girimiyor.O, deiim olayn bir hareket halinde sunmakla buna, deiimi kurmaya ynelen birbir nc kiinin yapaca gibi, sadece bir tarih zellii tarz veriyor.

A. Smith ve Ricardo'larn "tarih ve tasviri metodu" iin yukardan bakan birkmseme ile konudan M. Proudhon'un "tarih ve tasviri metod"undan, ite bu birrnektir.

Deiimin kendi tarih vardr. O, deiik evrelerden gemitir.Bir zaman olmutur ki ortaada olduu gibi, sadece, retimin tketimi aan

fazlal deiilmitir.Gene bir zaman olmutur ki, sadece fazlalk deil, btn rnler, btn sanayi

hayat ticarete gemi veya btn retim, deiime balanmtr. Deiimin bu ikincievresini, yani karesi alnm 7 sat deerini nasl aklamal?

M. Proudhon'un cevab hazr olsa gerektir: tutunuz ki bir insan "bakainsanlara, i birlii yapt eitli grevlerdeki insanlara" sat deerinin karesinialmay teklif etmi olsun.

Nihayet yle bir zaman gelmitir ki insanlarn baka bir eye evrilemezgzyle baktklar her ey deiime, alverie konu olmu ve baka bir eyeevrilebilir hale gelmitir. Bu, o zamana kadar iletilip aktarlan ama asladeiilmeyen; verilen ama asla satlmayan; edinilen ama asla satn alnmayanerdem, ak, gr, bilim; vicdan vs. gibi eylerin nihayet hep birden, ticaret alannagetii zamandr. Bu, genel kokuma zamandr, her eyin alnp satld zamandr,veya ekonomi politiin terimleriyle sylersek her eyin, madd ve manev her eyin

satlk deer olarak, hak ettii en yksek baha'y bulmak iin pazara tandzamandr.

Ya bu yeni ve son deiim evresini, kp alnm 8 sat deerini naslaklamal?


13/110

M. Proudhon'un cevab hazr olsa gerektir: tutunuz ki bir kii "baka kiilere, ibirlii yapt eitli grevlerdeki baka kilere" erdemi, ak, vs. yi, deiimdeerini nc ve son kuvvetine karp satlk bir deer yapmay nermi olsun.

Grlyor ki M. Proudhon'un "tarih ve tasviri metodu" her eye yarar, her eyecevap verir, her eyi aklar. "Ekonomik bir dncenin doup gelimesi" szkonusu ise o, eitli grevlerdeki i birlii yapt baka insanlara bu 'doupgelime' iini yapp bitirmeyi neren bir insann varln varsayar ve bylece hereyi sylemi olur.

Bundan byle deiim deerinin 'doup gelimesi'ni tamamlanm bir eylemolarak kabul edeceiz; imdi deiim deerinin kullanm deeri ile arasndaki nispetve ilikiyi aklamaktan baka yapacak ey kalmaz. M. Proudhon'a kulak verelim:

"ktisatlar deerin ift niteliini ok iyi anlatmlardr; ama deerin eliikmahiyetini ayn aklkla verememilerdir; bizim eletirimiz burada balar.ktisatlarn ok basit olandan gayri bir ey grmeye alk olmadklar bu alanda,kullanm deeri ile deiim deeri arasndaki bu artc elimeyi gstermi olmakfazla bir ey deildir; bu szde basitliin, anlamamz gereken, derin bir esrarsakladn gstermek gereklidir. ...Teknik terimlerle sylersek kullanm deeri ile

deiim deeri birbiriyle ters orantldr."M. Proudhon'un dncesini iyi anladysak, onun yerletirmeyi nerdii drt,nokta unlardr:

1. Kullanm deeri ile deiim deeri "artc bir elime" meydana getirirler,birbirine karttrlar.

2. Kullanm deeri ile deiim deeri birbirleriyle ters orantl, biribirleriyleelime halindedirler.

3. ktisatlar ne bu kartl, ne de bu elimeyi grp anlam deillerdir.4. M. Proudhon'un eletirisi, ie sondan balamaktadr.

yleyse biz de sondan balyacak ve, iktisatlar M. Proudhon'unsulamalarndan temize karmak iin, hayli nemli iki iktisaty konuturacaz.Sismondi: "Ticaret, her eyi kullanm deeri ile deiim deeri arasndaki

kartla indirgemitir, vs." 9Lauderdale: "Genel olarak mill zenginlik (kullanm deeri), deiim deerinin

ykselmesi sonucu olarak bireylere ait servetlerin bymesi orannda azalr; vedeiim deerinin azalmasyla bireylere ait zenginliklerin azald lde millzenginlik genel olarak oalr." 10

Sismondi, gelir azalmasnn retimin oalmas ile orantl olduunu savunanesas doktrinini, kullanm deeri ile deiim deeri arasndaki kartlk zerinekurmutu.

Lauderdale, sistemini iki deer tr arasndaki ters orant zerine kurmutu veonun doktrini daha Ricardo zamannda o kadar yaygnd ki, Ricardo bundan genelolarak bilinen bir ey gibi bahsedebilmiti: "Deiim deeri fikri ile zenginlikler(kullanm deeri) fikrini birbirine kartrmak yzndendir ki yaamak iin zarur,faydal veya ho eylerin miktarn azaltarak zenginliklerin artrlabilecei iddiaedilmitir." 11

Gryoruz ki iktisatlar, M. Proudhon'dan nce kartln ve elimenin derinesrarn 'gstermi'lerdir. imdi M. Proudhon'un iktisatlardan sonra bu esrar nasl

akladn da grelim.Bir rnn deiim deeri, talep ayn kalmak kayd ile, arz byd lde

der. Baka bir deyile bir rn, talebe gre ne kadar bolsa, onun deiim deeriya da fiyat o kadar dktr. Ve karlk olarak: arz, talebe re ne kadar zayfsa,arz edilen rnn deiim deeri veya fiyat o kadar yksek olur; baka bir deyile


14/110

arz edilen rn talebe gre ne kadar az ise fiyatlar o kadar yksektir. Bir rnndeiim deeri, o rnn bolluuna veya azlna, ama daima talebe gre bolluunaveya azlna baldr. Azdan da teye, trnde tek olan ve benim ok istediim birrn varsaynz: bu biricik rn, onu talep eden yoksa, boldan da teye, fuzul birfazlalk olacaktr. Buna karlk milyonlar bulan bir rn varsaynz: eer bu, talebikarlamaa yetmiyorsa, yani ok talep ediliyorsa daima az (nadir) olacaktr.

Bunlar, basmakalp diyebileceimiz, ama gene de M. Proudhon'un esrarnanlalabilir klmak iin buraya yeniden almak zorunda kaldmz gereklerdir.

"yle ki, ilkeyi en son sonularna kadar izlerken, kullanlmas gerekli vemiktar sonsuz olan eylerin hi para etmemesi ve hi faydas olmayan ama sonderece az bulunan eylerin ise paha biilmez bir fiyat etmesi gibi dnyann enmantkl sonucuna varlrd. Tatbikatta bu ar ulara hi rastlanmamas, glson haddine karr: bir tarafta, hi bir insan rn snrsz miktar byklneulaamyacaktr; br tarafta, en az bulunan eyler de herhangi bir derecede faydalolmaya mecburdurlar; bu faydallk olmadan hi bir deere lyk olmyacaklardr.Kullanm deeri ile deiim deeri, u halde, tabiatlar gerei birbirlerini devamlolarak dar itmek eiliminde olduklar halde, bunlar birbirlerine kanlmaz bir

ekilde zincirle balanm olarak kalrlar." 12M. Proudhon'un karsnda bulunduu gl son haddine karan nedir?Sadece talebi ve bir eyin ancak talep edildike az (nadir) veya bol olabileceiniunutmu olmasdr. Talebi bir kenara braknca, o, deiim deerini azlkla vekullanm deerini bollukla bir tutar. "Hi faydall olmayan ve son derece azbulunan" eylerin hesap edilemez bir fiyatta olduklarn sylerken aslnda o, sadecedeiim deerinin azlktan (nedretten) baka bir ey olmadn sylemi oluyor."Son derece az bulunmak ve hi faydal olmamak" srf nedrettir. "Hesap edilemezfiyat", deiim deerinin en fazlasdr; bu, srf deiim deeridir. O bu iki terimi bir

eitlik haline koyuyor. yleyse deiim deeri ile azlk (nedret), edeer terimlerdir.M. Proudhon bu 'szde ar' sonulara varrken aslnda, eyleri deil de bu eyleriifade eden terimleri ar ulara kadar gtrm bulunuyor ve bunu yaparkenmantktan ok belgatn ortaya koymu oluyor. Yeni sonular bulduuna inandzaman, aslnda, varsaymlarn btn plaklklaryla yeniden bulmu oluyor. aynusul sayesinde, kullanm deeri ile srf bolluu da bir tutmay baaryor.

M. Proudhon, deiim deeri ile azl (nedreti), kullanm deeri ile bolluueitletirdikten sonra, azln ve deiim deerinin iinde kullanm deerini;bolluun ve kullanm deerinin iinde de deiim deerini bulamad iin bsbtnaryor; ve pratiin bu ar ular hi kabul etmediini grnce de esrarainanmaktan baka bir ey yapamyor. Onun gznde hesap edilemez fiyat diye birey vardr, nk ortada hi alc yoktur; ve talebi bir yana braktka, alcbulamyacaktr.

Baka bir taraftan baklrsa, M. Proudhon'un bolluu kendiliinden var olan birey gibi grnyor. O bu bolluu reten ve bunu yaparken talebi hi gzdenkaybetmemekte kar olan insanlar bulunduunu tamamen unutuyor. Aksi halde M.Proudhon, ok faydal olan eylerin ok dk fiyatta olmas veya bahadan yoksunolmas gerektiini nasl syleyebilirdi? Tersine onun, ok faydal olan eylerinfiyatlar, deiim deerleri, ykseltilmek isteniyorsa, bunlarn bolluunu yani

retimini snrlandrmak gerektii sonucuna varm olmas gerekirdi.Fransa'nn eski baclar, yeni ba dikimini yasaklayan bir kanun karlmas

iin mracaat ederken; Hollandallar Asya'dan gelen baharat yakar, Moluques takmadalarndaki karanfil aalarn skerken, sadece deiim deerini ykseltmek iinbolluu azaltmay istemilerdi. Btn ortaa bir tek ustann altrabilecei kalfa


15/110

saysn kanunlarla snrlandrrken, kullanabilecei alet saysn snrlandrrken buayn ilkeye gre hareket ediyordu. 13

Bolluu kullanm deeri diye, azl da deiim deeri diye gsterdikten sonra-bollukla azln birbiriyle ters orantl olduunu gstermekten daha kolay bir eyyoktur- M. Proudhon kullanm deerini arz ile ve deiim deerini talep ile bir veayn klyor. Kar dnceyi kesip atmak iin de, deiim deeri yerine "gregre deien deer" deyimini koyarak bir terim ikamesi yapyor. Bylecemcadelenin stnde getii alan deimi oluyor, elimizde bir tarafta faydallk

(kullanm deeri, arz) br tarafta gr (deiim deeri, talep) kalyor. Birbirinekart olan bu iki kuvveti kim uzlatracak? Bunlar birbirine uygun hale getirmekiin ne yapmal? Bunlar arasnda sadece bir kyas noktas bile kurulabilir mi?

M. Proudhon: "Byle bir nokta elbette vardr: bu da serbest iradedir. Arz iletalep arasndaki, faydallk ile gr arasndaki bu mcadeleden sonu olarakkacak olan fiyat, ilah (sonsuz) adaletin ifadesi olmyacaktr." diye haykryor. M.Proudhon bu kar dnceyi gelitirmeye devam ediyor:

"Serbest bir alc sfatyla ben kendi ihtiyacmn, ey'in uygun olup olmadnn,o ey'e vermek istediim fiyatn yargcym. br taraftan serbest retici sfatyla

siz, gerekletirme aralarnn sahibisiniz ve bunun sonucu olarak da giderleriniziazaltma gcnz vardr." 14Ve talep veya deiim deeri, gr ile bir ve ayn olduuna gre M. Proudhon:"Kullanm deeri ile deiim deeri arasndaki kartl dourann, insann

serbest iradesi olduu ispat edilmitir. Serbest irade varolmaa devam ettike bukartl nasl zmeli? Ve insan feda etmek yerine bu elimeyi nasl feda etmeli?"15 diyor.

Bylece grlyor ki bir k yolu yoktur. Ortak lleri olmayan iki kuvvetarasnda, faydallk ile gr (deerlendirme) arasnda, serbest alcyla serbest

retici arasnda bir mcadele vardr.Olaylara biraz daha yakndan bakalm.Arz sadece faydall, talep sadece gr (deerlendirmeyi) gstermez. Talep

eden de belli bir rn veya btn rnleri temsil eden bir alameti yani paray arzetmez mi ve arz eden sfatyla bu, M. Proudhon'a gre, faydall veya kullanmdeerini temsil etmez mi?

Arz eden ayn zamanda, belli bir rn veya btn rnleri temsil eden biralmeti yani paray talep etmez mi? Ve o, bylece grn (deerlendirmenin),gre gre deerin veya deiim deerinin temsilcisi olmaz m?

Talep ayn zamanda bir arzdr, arz ayn zamanda bir taleptir. Bylece M.Proudhon'un sadece arz ile talebten birini faydallk ile, brn gr(deerlendirme) ile bir ve ayn klmak olan kar dncesi sadece gereksiz birsoyutlama zerine dayandrlm olur.

M. Proudhon'un kullanm deeri dedii eyi baka iktisatlar, onun kadar haklolarak, gr deeri diye isimlendiriyorlar. Sadece Storch'u anmak yeter. 16

Ona gre ihtiyalar, ihtiya duyduumuz eylerdir; deerler, bizim deeratfettiimiz eylerdir. eylerin ounun, ancak, grn dourduu ihtiyalargiderdikleri iin deerleri vardr. htiyalarmzn grmzdeki deeri deiebilir;u halde bu eylerin ihtiyalarmzla ilikisinin ifadesinden ibaret olan faydall da

deiebilir. Bizzat tabi ihtiyalar devaml olarak deimektedir. Gerekten eitlihalklarn balca yiyeceklerini tekil eden eylerden daha eitli hi bir ey varmdr?

atma, faydallk ile gr (deerlendirme) arasnda deildir; arz edenin talepettii sat deeri ile, talep edenin arz ettii sat deeri arasndadr. rnn deiim


16/110

deeri, her defasnda birbirini tutmayan bu deerlendirmelerin (baha bimelerin)sonucu olarak doar.

Son analizde arz ile talep, retim ve tketimi, ama bireysel deiimler zerinekurulmu olan retim ve tketimi, bir araya getirirler.

Arz edilen rn bizatihi (kendiliinden) faydal deildir. Onun faydalln tayineden, tketicidir. Ve maln faydall kabul edildii zaman bile, bu, sadece faydallgstermez. retim seyrinde o rn, hammaddeler, iilerin cretleri vs. gibi hepside sat deerleri olan, btn retim giderleri karlnda deiilmitir. u halde

rn, reticinin gznde bir sat deerleri toplam miktarn temsil eder. Onun arzettii sadece faydal bir ey deil, fakat bir de ve her eyden nce bir sat deeridir.

Talebe gelince, bu, ancak emrinde deiim aralar bulunmak artyla etkiliolabilecektir. Bu deiim aralar bizzat rndrler, sat deeridirler.

yleyse arz ile talepte bir tarafta sat deerlerine mal olmu bir rn vesatmak ihtiyacn, dier tarafta sat deerlerine mal olmu deiim aralarn vesatn alma isteini buluruz.

M. Proudhon serbest alcy, serbest reticinin karsna koyuyor. Birine vetekine srf metafizik nitelikler izafe ediyor. Ona "kullanm deeri ile deiim deeri

arasndaki kartl dourann, insann serbest iradesi olduu ispat edilmitir"dedirten budur. 17retici, i-blm ve deiim zerine kurulmu bir toplumda retim yapt

andan itibaren (bu, M. Poudhon'un varsaymdr) [rnn -.] satmak zorundadr.M. Proudhon reticiyi retim aralarnn sahibi yapyor; fakat bu retim aralarnnserbest iradeye bal olmadnda bizimle ayn dncede olacaktr. Bundan bakabu retim aralarnn birou onun dardan edindii rnlerdir ve ada retimdeo, istedii miktar retmekte bile serbest deildir. retici kuvvetlerin fiil gelimederecesi, onu u veya bu lde retim yapmaya mecbur brakr.

Tketici de reticiden daha serbest deildir. Onun verecei kararlar, elindekiaralara ve kendi ihtiyalarna baldr. Bunlarn her ikisi onun, sosyal kuruluunbtnne bal olan sosyal mevkii tarafndan tayin edilir. Gerekten hem patatessatn alan ii ve hem de dantela satn alan kapatma kadn, her ikisi de kendigrlerine ve kararlarna uyarlar. Fakat bunlarn verdikleri kararlar arasndaki fark,dnyada igal ettikleri ve gene sosyal kuruluun rn olan mevkiler arasndakifark izah eder.

htiyalar sisteminin btn, deerlendirme (gr) zerine mi, yoksa btnretim kuruluuna m dayanr? ou zaman ihtiyalar dorudan doruya retimdenveya retime dayanan bir durumdan doar. Dnya ticareti hemen tamamen, bireyseltketimin deil fakat retimin ihtiyalar etrafnda dner. Baka bir rneklegsterelim, avukatlara olan ihtiya, belli bir mlkiyet gelimesinin yani retimingelimesinin ifadesinden baka bir ey olmayan belli bir meden kanunu varsaymazm?

Az nce iaret ettiimiz unsurlar, arz ile talep ilikisinden tasfiye etmi olmakM. Proudhon'a yetmiyor. O, btn reticileri bir tek retici halinde, btn tketicileribir tek tketici halinde kaynatrmakla soyutlamay en son snrlarna kadar gtrrve bu hayal iki kii arasnda bir mcadele kurar. Fakat gerek dnyada olaylarbaka trldr. rn arzedenler arasndaki rekabet ve rn talep edenler arasndaki

rekabet, alclarla satclar arasndaki, sonucu sat deeri olan, mcadeleninzorunlu bir kesimini tekil eder.

M. Proudhon rekabeti ve retim maliyetini tasfiye ettikten sonra, arz ve talepformln kolayca bir samala indirgeyebilir.


17/110

Diyor ki "Arz ve talep sadece, kullanm deeri ile deiim deerini kar karyagetirmeye ve bunlarn uzlamaya gtrlmesine yarayan iki merasim eklidir. Buikisi, iki elektrik kutbudur ki birbirlerine balandklar zaman deiim denilenkaynama olayn retmeleri gereklidir." 18

Deiimin, tketiciyi tketim malna tantan srf bir merasim eklinden ibaretolduu da pekl sylenebilirdi. Btn ekonomik ilikilerin, yakn tketime aracolarak hizmet eden merasim ekilleri olduklar da pekl sylenebilirdi. Arz ile talep,belli bir retimin ilikileridir ve bu bakmdan mnferit deiimlerden fazlalklar veya

noksanlklar yoktur.yleyse M. Proudhon'un diyalektii neden ibarettir? [Onun diyalektii -.]

kullanm deerinin ve deiim deerinin yerine; arz ve talebin yerine; azlk vebolluk, faydallk ve deerlendirme (gr) [gibi -.], her ikisi de serbest iradevalyeleri olan bir tek retici ve bir tek tketici gibi soyut ve eliik kavramlarkoymasndan ibarettir.

Peki, onun amac neydi?Kullanm deeri ile deiim deerinin sentezi olarak, evvelce bir kenara

brakm olduu unsurlardan birini, retim maliyetini daha sonra ie yeniden sokma

yolunu kendisi iin hazrlamakt. Ve bylece, onun gznde retim maliyeti, yapmadeeri veya kurulmu deeri tekil eder.

KKURULMU DEER VEYA YAPMA (SENTETK) DEER

"(SATI) deeri, ekonomik yapnn 'kilit tadr'." 'Kurulmu' deer ekonomikelimeler sisteminin kilit tadr.

yleyse, M. Proudhon'un ekonomi politikteki biricik buluu olan bu 'kurulmudeer' nedir?Faydallk bir defa kabul edilince, deerin kayna emek olur. Emein ls,

zamandr. rnlerin nisp deerini, onlarn retilmesi iin kullanlmas gerekmi olanemein zaman sresi tayin eder. Fiyat, bir rnn nisp deerinin para ile ifadesidir.Nihayet bir rnn kurulmu deeri, o rne katlm olan emek zaman tarafndankurulmu bulunan deerden ibarettir.

Tpk A. Smith i blmn kefetmi olduu gibi M. Proudhon da 'kurulmudeer'i kefetmi olmak iddiasndadr. Bu tam 'bilinmeyen bir ey' deildir, fakatkabul etmek gerekir ki ekonomi bilimindeki hi bir keifte de bilinmeyen bir eyyoktur. Buluunun btn nemini hisseden M. Proudhon bir taraftan da bununvncn hafifletmeye alyor: "Okuyucuyu kendisinin orijinallik iddialarzerinde rahatlatmak ve ekingenlikleri yznden yeni dncelere yatkn olmayanzihinlerle barmak" amacyla bunu yapyor.

Fakat kendisinden nce gelenlerin her birinin, deerin anlalmaskonusundaki katklarnn hakkn verirken o, en byk payn, aslan paynnkendisine dtn yksek sesle itiraf etmek zorunda kalyor.

"Yapma (sentetik) deer fikri A. Smith tarafndan mphem bir tarzda farkedilmiti. Fakat bu deer fikri A. Smith'de tamamen sezgiye dayanr; oysa toplum,

adetlerini sezgilere gre deitirmez; toplum, kararlarn ancak olaylarn emrineuyarak verir. Antinominin (kart kavramlarn) daha duyulabilir ve daha akanlatlmas gerekiyordu; J. B. Say bunun balca aklaycs oldu" 19

Yapma (sentetik) deerin kefinin btn hikayesi ite budur: mphem sezgi A.Smith'in, antinomi J. B. Say'n, kurucu ve 'kurulmu' gerek ise M. Proudhon'un.


18/110

Kimse yanlmasn: Say'den M. Proudhon'a kadar btn teki iktisatlar antinominintekerlek izinden yrmekten baka bir ey yapmamlardr.

"Krk yldan beri bu kadar akl banda insann bu kadar basit bir dnceyekar rpnmalar inanlmaz bir eydir. Fakat hayr, deerlerin karlatrlmas(kyaslanmas), aralarnda hi bir kyaslama noktas ve ortak bir l birlii olmadangereklemektedir. te 19. Yzyln iktisatlar herkese kar, devrimci eitlikteorisini savunmaktan ok bunu savundular. Gelecek kuaklar buna ne diyecekler?"20

Byle keskin bir ekilde, zerine baslarak sz edilen gelecek kuaklar,kronoloji zerinde ortal kartrmakla ie balyacaklar. Kendi kendilerinesoracaklardr: yleyse Ricardo ve okulu, 19. Yzyl iktisatlar deil midirler?"Metalarn nisp deerinin, sadece, onlarn retiminin gerektirdii emek miktarnabal olduu" ilkesini koyan Ricardo sistemi 1817'ye kadar gider. Ricardo,ngiltere'de Restorasyon devrinden beri hkim olan bir okulun badr. 21 Ricardodoktrini, btn ada burjuvaziyi kesin ve amansz bir tarzda zetler. "Gelecekkuaklar buna ne diyecekler?" M. Proudhon Ricardo'yu hi tanmam,demiyeceklerdir; nk o, Ricardo'dan uzun uzun bahsediyor, sz her zaman ona

getiriyor, ve onun btn sylediklerinin "deersiz ve karmakark bir yn" olduusonucuna varyor. Gelecek kuaklar bu ie karrlarsa, belki de, okuyucularnnngilizlerden duyduu korkuyu tahrik etmekten ekinen M. Proudhon'un, bununyerine, Ricardo'nun dncelerinin sorumlu editr kesildiini syliyeceklerdir.Ricardo'nun bilimsel bir ekilde imdiki toplumun, burjuva toplumunun teorisiolarak aklam bulunduu teoriyi M. Proudhon'un "gelecein devrimci teorisi" diyevermesini ve bylece Ricardo ve okulunun antinominin bir tek yannn deiimdeerinin, bilimsel forml olarak kendisinden ok nce gsterdii eyiProudhon'un faydallk ile deiim deeri arasndaki antinominin zm diye

almasn ok safa bulacaktr. Fakat gelecek kuaklar bir yana brakalm ve M.Proudhon'u kendinden nce gelen Ricardo ile kar karya koyalm. Bu yazarndeer doktrinini zetleyen birka parasn veriyoruz: "Deiim deerinin ls, bul iin mutlaka gerekli olmakla beraber, faydallk deildir." 22

"eyler [metalar -.], bir defa, kendi balarna faydal olarak tanndktan sonra,deiim deerlerini iki kaynaktan, az sayda olmalarndan (nedretlerinden) ve onlaredinmek iin gerekli olan emek miktarndan alrlar. Deeri, sadece azlklarna(nedretlerine) dayanan eyler vardr. Bu eylerin miktarn hi bir emekoaltamyacandan, miktarlarnn daha fazla bollamas sonucu olarak bunlarndeeri drlemez. Deerli heykeller ve tablolar vs. byledir. Bunlarn deerisadece, bu gibi eylere sahip olmak isteyenlerin glerine, zevklerine vekaprislerine baldr." 23

"Bununlaberaber bu gibi eyler her gn mbadele edilen metalarn ancak okkk bir ksmn tekil eder. Malik olmak istenilen eylerin ou sanayi rnolduundan, bunlarn saylar sadece bir lkede deil birok lkede, bunlaryaratmak iin gerekli olan hner her istenildii zaman kullanlarak, snrlarn tayinetmek hemen hemen imknsz olan bir derecede oaltlabilir. 24 yleysemetalardan, onlarn deiim deerlerinden ve nisp fiyatlarn dzenleyen ilkelerdenbahsettiimiz zaman sadece miktarlar insann almas ile oalabilen, retimlerini

rekabetin tevik ettii ve hi bir kstein ksmad metalar gz nnde tutuyoruz,demektir." 25

Ricardo "btn deiim deerlerinin ilk kaynan hayli doru olarakbelirlemi" olduu kansnda bulunduu A. Smith'i anyor. 26 "nsann almasnnistedii gibi oaltamad eyler mstesna, btn eylerin deiim deerlerinin


19/110

esas, gerekte, byle (yani emek zaman) olmas ekonomi politikte en nemli birdoktrindir; nk bu bilimde bu kadar yanlln domu olmasnn ve bu kadardeiik grlerin meydana gelmesinin, deer kelimesine mphem ve az doruanlamlar verilmi olmasndan baka kayna yoktur. 27 Bir eyin deiim deerinidzenleyen, onun iinde tespit edilmi bulunan emek miktar ise, bunun sonucuolarak, emek miktarndaki her artn zorunlu olarak bu emein kullanld eyindeerini ykseltmesi ve emek miktarndaki her azalmann fiyat drmesigereklidir." 28

Ricardo daha sonra A. Smith'i:1. "Deere emekten baka, bazan budayn deeri bazan bir eyin satn

alabilecei emek miktar gibi, bir l vs. vermekle." 292. Toplumun, sermaye birikiminden ve toprak mlkiyetinden nceki ilkel ve

kaba durumuna uygulanmasnda snrl davranmakla beraber, bu ilkeyi kaytszkabul etmi olmakla 30 suluyor.

Ricardo, toprak mlkiyetinin yani rantn, besin maddelerinin nisp deerinideitiremiyeceini ve sermaye birikiminin, retimleri iin kullanlan emein nispmiktarlar tarafndan tayin edilen nisp deerler zerinde ancak geici salnml

(oscillatoire) bir etki yapabileceini gstermeye sk skya sarld. Bu tezidesteklemek iin kendi nl toprak rant teorisini verir, sermayeyi bileenlerineayrtrr ve buradan, [sermayenin iinde -.], son analizde, birikmi emekten bakabir ey bulunmad sonucuna varr. Bundan sonra btn bir cret ve kr teorisinigelitirir ve cret ve krn, rnn nisp deeri zerinde hi etki yapmadan,birbiriyle ters orantl olarak ykselip alaldn ispat eder. O, sermayelerinbirikmesinin ve bu sermayelerin mahiyetlerinin deiik olmasnn da (sabitsermayeler ve mtedavil sermayeler), cret hadleri gibi, rnlerin nisp deerlerizerinde yapabilecei etkiyi ihmal etmez. Ricardo'nun ilgilendii balca problemler,

bunlardr. O, "Emekte yaplan her tasarruf bir metan nisp deerini 31 drmektengeri kalmaz; bu tasarruf ister eyin yapm iin gerekli emekte, ister bu retimdekullanlm olan sermayenin teekkl iin gerekli emekte yaplm olsun durumdeimez. 32 Bunun sonucu olarak bir i gn bir insana ayn miktarda balk, bakabir insana da o kadar av hayvan salamakta devam ettii srece her birinin kendineait tabi fiyat haddi ayn kalacak ve cretlerdeki ve krdaki deiiklik ne olursa olsunve sermaye birikiminin etkilerine ramen durum deimeyecektir. 33 Biz emee,eylerin deerinin temeli ve onlarn retimi iin gerekli olan emek miktarna,deiimde baka eylere kar verilmesi gereken metalarn kendilerine ait miktarlartayin eden kaide (l) gzyle baktk; fakat metalarn yrrlkteki fiyatlarndan, builkel ve tabi fiyattan tesadf ve geici baz sapmalarn olacan inkr etmeyiistemedik. 34 eylerin fiyatlarn dzenleyen, sk sk ileri srld gibi arz ile taleparasndaki oran deil, son analizde, retim giderleridir." 35

Lord Lauderdale deiim deerinin, arz ve talep kanununa veya talebe greazlk veya bollua gre, alabilecei deiik biimleri ileyip gelitirmiti. Ona grebir eyin deeri, miktar azald zaman veya talep artt zaman ykselebilir; budeer, o eyin miktarnn artmas ile orantl olarak veya talebin azalmasyla orantlolarak azalabilir. Bylece bir eyin deeri sekiz deiik sebebin, yani o eye

uygulanan drt sebep ile, onun deerini lmeye yarayan baka bir metaa veyaparaya uygulanan drt sebebin ilemesiyle deiebilir. Ricardo bunu ylereddediyor:

"Bir zel kiinin veya bir irketin tekelinde olan rnler, Lord Lauderdale'inkoyduu kanuna uygun olarak deer deitirirler: bunlarn deerleri, daha byk


20/110

miktarda arz edildikleri oranda der, onlar edinmek isteyen alclarn gsterdikleriistekle birlikte ykselir. Bunlarn fiyatnn, tabi deerleri ile zorunlu hi bir ilikisiyoktur. Fakat satclar arasnda rekabet konusu olan ve miktarlar mutedil snrlariinde artabilecek olan eylere gelince, bunlarn fiyat talebin ve arz edilen miktarndurumuna deil, fakat kesin olarak retim giderlerinin ykselmesine baldr." 36

Ricardo'nun bu kadar zl, bu kadar ak, bu kadar sade dili ile, M.Proudhon'un, nisp deerin emek zaman ile belirlenmesine varmak iin harcadbelgat abalar arasnda kyaslama yapmak zenini okuyucuya brakacaz.

Ricardo bize burjuva retiminin, deeri meydana getiren, gerek hareketinigsterir. M. Proudhon bu gerek hareketi bir yana brakarak, gerek hareketinifadesinden baka bir ey olmayan ve Ricardo tarafndan o kadar iyi bir ekildeaklanm bulunan, szde yeni bir formle uygun olarak dnyay dzenlemekamacyla yeni yollar icad etmek iin rpnyor. Ricardo mevcut toplumun deerinasl kurduunu bize gstermek iin k noktasn mevcut toplumun iindenalyor; M. Proudhon, bu deer aracl ile yeni bir sosyal dnya kurmak iin, knoktas olarak kurulmu deeri alyor. M. Proudhon'a gre, kurulmu deer, devriniyapmal ve bu deerlendirme tarzna gre zaten tamamen kurulmu bulunan bir

dnyann yeniden kurucusu haline gelmelidir. Ricardo'ya gre deerin emek zamanile tayini, deiim deerinin kanunudur; M. Proudhon'a gre ise bu, kullanm deeriile deiim deerinin sentezidir. Ricardo'nun deerler kanunu, mevcut ekonomikhayatn bilimsel izahdr; M. Proudhon'un deerler teorisi Ricardo'nun teorisinintopik izah, yorumudur. Ricardo, formlnn doruluunu, bu forml btnekonomik ilikilerden kararak ve btn olaylar, hatt ilk bakta o formlnyalanlyor gibi grnen toprak rant, sermaye birikimi ve cretlerin karlarlamnasebeti gibi olaylar bile bu yolla aklayarak, kurar. Onun doktrinini bilimsel birsistem yapan, ite tam, budur. Ricardo'nun bu formln tamamen keyfi bir

varsaymla yeniden kefeden M. Proudhon bundan sonra rnekler, var olanuygulamalar, kendi canlandrc dncesinin gerekleme balanglar olarakgeirmek iin tahrif ettii soyut ekonomik gerekler aramak zorunda kalyor. 37

imdi M. Proudhon'un, emek zaman tarafndan, kurulmu deerden kardsonulara geelim:

- Belli bir emek miktar, bu ayn emek miktar tarafndan yaratlm olan rn ileedeerdedir.

- Her bir gnn emei, baka bir gnn emei deerindedir; yani, eermiktarlar eitse, bir insann emei baka bir insann emei deerindedir; aralarndanitelik fark yoktur. Ayn miktar alma ile bir insann rn, baka bir insannrn ile mbadele edilebilir. Btn insanlar eit bir alma zaman iin, eit birpara alan cretli iilerdir. Tam bir eitlik, deiimleri dzenler.

Bu sonular, kurulmu veya emek zaman tarafndan belirlenmi deerin kesin,tabi sonular mdr?

Bir metan nisp deeri, onu retmek iin gereken emek miktar tarafndanbelirleniyorsa, bunun tabi sonucu olarak emein nisp deeri yani cret de, cretiretmek iin ihtiya duyulan emek miktar tarafndan belirleniyor demektir. cret,yani emein nisp deeri veya fiyat bylece iinin bakm ve geimi iin zarur olanher eyi retmek iin gerekli olan emek zaman tarafndan belirlenir. "apka

retiminin maliyet fiyatn drn, bunlarn fiyatlar da sonunda yeni tabifiyatlarna decektir, bunlara olan talep iki, , drt misline ksa da durumdeimiyecektir. nsanlarn yaama, geim giderlerini, hayat srdren yiyecek vegiyeceklerin tabi fiyatlarn drerek, indirin; cretlerde, iilere kar talep okbyk lde artm olsa bile, decektir." 38


21/110

Ricardo'nun kulland dil, phesiz; son derece siniktir. apkalarn yapmgiderleri ile insanlarn bakm ve geim giderlerini ayn dzeye koymak, insanlarapkaya evirmektir. Fakat bu siniklii grp haykrmayn. Siniklik, olaylar anlatankelimelerde deil, olaylardadr. Droz, Blanqui, Rossi gibi Fransz yazarlar vebakalar insancl bir laf ebelii etiketini gz nnde tutmaya almakla ngiliziktisatlarna stnlk saladklarn grp gnllerini avutuyorlar. Ricardo'yu veokulunu kullandklar sinik dil yznden knyorlarsa, bu, ekonomik ilikilerin btnplaklk ve kabalklariyle aklandklarn, burjuvazinin srlarnn ortaya karldn

grmek kendilerini kzdrd iindir.zetliyelim: bizzat kendisi bir meta olan emek, emek metan retmek iin

gerekli olan emek zaman ile llr. Bu emek metan retmek iin neye ihtiyavardr? Emein devaml bakm ve muhafazas yani iiyi sa ve neslini retecekdurumda tutmak iin vazgeilmez olan eyleri retmek iin gerekli olan emekzamanna. Emein tabi fiyat, asgar cretten baka bir ey deildir. 39

Yrrlkteki cret haddi bu tabi fiyatn stne ykselirse, bu, M. Proudhon'unbir ilke olarak koyduu deer kanununa, arz ile talebin deien nispetlerininsonular bir kar arlk olarak kt iindir. Fakat asgar cret, gene de,

yrrlkteki cret haddinin etrafnda salnd ve yneldii merkezdir.Bylece, emek zaman tarafndan llen nisp deer, M. Proudhon'undnd gibi proletaryann kurtuluunun devrimci teorisi deil, ister istemez,iinin ada kleliinin formldr. imdi bir deer ls olarak emekzamannn uygulanmasnn mevcut snf kartlklar ve rnn bizzat ii ile birikmiemein sahibi arasndaki eit olmayan dalm ile ne derece badamaz olduunugrelim:

Herhangi bir rn, rnein keten bezini alalm. Bu rn belli bir emekmiktarn ihtiva eder. Bu rn yaratmak iin i birlii yapm olanlarn karlkl

durumu ne olursa olsun bu emek miktar hep ayn olacaktr.Baka bir rn, keten kuma ile ayn miktar emek gerektirmi olan, uha'yalalm.

Bu iki rn arasnda bir deiim olmusa, eit emek miktarlar deiilmidemektir. Bu eit emek miktarlar deiilirken reticilerin karlkl durumlardeitirilmi olmaz; nasl ki iilerin ve fabrikatrlerin kendi aralarndakidurumlarnda da bir deiiklik meydana getirilmi olmaz. Emek zamanlar ile llenrnlerin bu deiiminin btn reticilere eit cret denmesi sonucunu vereceinisylemek, rne katlma eitliinin deiimden nce mevcut bulunduunuvarsaymaktr. uhann keten kuma karlnda deiilmesi tamamland zaman,uha reticileri keten kumata, daha nce uhada paylam bulunduklarna eit biroranda, pay sahibi olacaklardr.

M. Proudhon'un kuruntusunu, nihayet karlksz bir varsaym olabilecek olanbir sonu diye almas meydana getirmitir.

Daha ileri gidelim:Deer ls olarak emek zaman, en azndan, gnlerin e deerde olduklarn

ve bir tek adamn gnnn baka birinin gnnn deerinde olduunu varsayar m?Hayr.

Bir an iin varsaylm ki bir kuyumcunun bir gn, bir dokumacnn gn ile

edeerdedir. Mcevheratn deerinde, dokunmu maddelerin deerine nispetlemeydana gelecek herhangi bir deiiklik, arz ile talepteki dalgalanmalarn geicisonucu olmadka, sebebini birinin veya tekinin retimine harcanm emekzamanndaki azalma veya oalmadan alsa gerektir. Baka baka iilerin alma gn birbirine 1: 2: 3 oranlaryla 40 bal olsa, bunlarn rnlerinin nisp


22/110

deerindeki her deiiklik de ayn l: 2: 3 oranlarnda olacaktr. Bylece farkl almagnlerinin deerlerinin eit olmamasna ramen deerler emek zaman ilellebilir, fakat byle bir ly uygulamak iin ayr ayr i gnlerinin kyaslamallsnn elimizde olmas gereklidir. Bu ly rekabet kurar.

Sizin bir saatlik emeiniz benim bir saatlik emeimin deerinde midir? Burekabetin kararlatraca bir sorundur.

Bir Amerikan iktisatsna gre bir gnlk karmak emein iinde ka gnlkbasit emein bulunduunu rekabet tayin eder. Karmak emek gnlerinin basit emek

gnlerine bu indirgenmesi, bizzat basit emein bir deer ls olarak alndnvarsaymaz m? Sadece emek miktar, niteliine bakmadan, deer ls greviniyapyorsa, bu, basit emein sanayiin mihveri haline geldiini nceden varsayar.nsann makineye tabi olmasyla veya ar i blmyle, emein eitlenmibulunduunu; insanlarn kendi emekleri tarafndan silinip bir keye ekildiklerini;saatin sarkacnn, iki lokomotifin hzn lmek iin olduu gibi iki iinin nispfaaliyetini lmek iin de doru bir l haline gelmi bulunduunu ncedenvarsayar. yleyse, bir insann bir saatinin baka bir insann bir saati deerindeolduunu deil, bir saat esnasnda bir insann, bir saat esnasnda baka bir insan

kadar deerde olduunu sylemeliyiz. Zaman her eydir; insan hi bir ey deildir.nsan, nihayet, zamann vcududur, yap kafesidir. Nitelik artk nemli deildir. Hereyi sadece nicelik kararlatrr; saate kar saat, gne kar gn; fakat emein bueit klnmas, asla M. Proudhon'un sonsuz ve lmsz adaletinin eseri deildir. Bu,srf ve sadece modern sanayin bir gereidir.

Otomatik bir atelyede bir iinin ii, baka bir iinin iinden hemen hi ayrdedilemez; iiler birbirlerinden ancak ileri iin verdikleri zamann uzunluuyla ayrdedilebilirler. Bununla beraber bu nicelik fark, belli bir gr asndan, nitelik farkhaline gelir; u bakmdan ki, ileri iin verdikleri zaman ksmen fizik yap, ya ve

cinsiyet gibi srf madd sebeplere; ksmen sabr, soukkanllk, gayret ve ihtimamgibi srf pasif manev sebeplere dayanr. Ksacas deiik iilerin iinde bir nitelikfark varsa, bu, ayrd edici bir zellik olmaktan uzak, olsa olsa sonuncu derecede birnitelik farkdr. ada sanayide durum, son analizde, buraya varr. Otomatikalmada gereklemi bulunan bu eitlik zerinedir ki M. Proudhon, gelecekzaman iinde evrensel olarak kurmay tasarlad eitletirme rendesinigezdirmektedir.

M. Proudhon'un Ricardo doktrininden kard btn 'eitliki' sonular, birtemel yanllk zerine kurulmutur. O, metalarn iinde maddelemi emek miktartarafndan lclen meta deerini 'emein deeri' ile llen meta deeriylekartryor. Metalarn deerini lmekte kullanlan bu iki yol birbiriyle edeerdeolsayd, bir metan nisp deerinin onun iinde maddelemi bulunan emekmiktaryla lld, veya satn alabilecei emek miktaryla lld veya onuelde edebilecek emek miktaryla lld sylenebilirdi ve bu sylenenlerbirbirinden farkl olmazd. Fakat durum byle olmaktan uzaktr. Emein deeri, birdeer ls olarak, baka herhangi bir metan deerinden daha fazla ie yaramaz.Buraya kadar sylediklerimizi, birka rnek daha iyi anlatmaya yetecektir.

Bir quarter buday, bir gnlk alma yerine iki gnlk almaya mal olsayd,ilk deerinin iki misli bir deere sahip olurdu; fakat iki misli bir emek miktarn

harekete getirmi olmazd, nk ncekinden daha fazla besleyici madde ihtivaetmezdi. Bylece kendisini retmek iin kullanlm bulunan emek miktar ile llenbudayn deeri iki misline karlm olurdu. Fakat, ya satn alabilecei emekmiktar ile veya satn alnabilecei emek miktar ile lld iin bu deer ikimisline kmaktan uzak olacakt. br taraftan ayn emek, ncekinin iki misli elbise


23/110

retiyorsa bu elbiselerin nisp deeri yar yarya derdi. Fakat, iki misline km buelbise miktar bylece emek miktarnn sadece yarsn kullanmak durumunainmeyecek, ayn miktar emek iki misli elbise miktarna da hkmedemiyecek; nkelbiselerin yars, iiye ncekinin ayn hizmeti etmekte gene devam edecekti.

Bylece besin maddelerinin nisp deerini emein deeri ile belirlemek,ekonomik gereklere kar yrmektir. Bu, ksr bir dng iinde hareket etmek, birnisp deeri bizzat kendisi de belirlenmeye muhta olan baka bir nisp deer ilebelirlemektir.

M. Proudhon'un iki ly, bir metan retilmesi iin gerekli olan emek zamanls ile emein deeri lsn birbirine kartrd phesizdir. O, "bir adamnemei, ihtiva ettii deeri satn alabilir" diyor. Bylece ona gre bir rnn iindemaddelemi bulunan belli bir emek miktar, iinin ald para ile yani emeindeeri ile e deerlidir. ayn dnce tarzdr ki, ona retim maliyetini cretlerlekartrtyor.

"cret nedir? Budayn vs. nin maliyet fiyatdr; retime katlan her unsurunrnn fiyatna intikal eden fiyatdr." Daha da ileri gidelim: "cretler, zenginliimeydana getiren unsurlarn aralarndaki nispettir." cret nedir? Emein deeridir.

Adam Smith, deer ls olarak, imdi bir metan retimi iin gerekli emekzamann, biraz sonra emein deerini alr. Ricardo bu yanll, bu iki l tarzarasndaki aykrl aka gstererek, meydana karr. M. Proudhon, A. Smith'insadece arka arkaya koyduu bu iki eyi birletirerek, yanllkta A. Smith'ten dahaileri gider.

M. Proudhon, metalarn nisp deerleri iin bir ly, iilerin rnden payalmalar uygun orann bulmak veya baka bir deyile emein nisp deerinibelirlemek iin aryor. Metalarn nisp deeri iin bir l bulmak zere o, belli biremek miktarna edeer olarak o emein yaratm bulunduu rnlerin toplam

miktarndan daha iyi bir ey dnemiyor; bu yol, toplumun tamamen cret olarakkendi rettikleri rn alan iilerden ibaret olduunu varsaymaktan farkszdr.kinci olarak o, eitli iilerin i gnlerinin edeerde olularn tabi sayyor.Ksacas o, metalarn nisp deerlerinin lsn iilere eit cret denmesisonucuna varmak iin aryor ve cretlerin eitliini de, metalarn nisp deerleriniaratrmada daha ileri gidebilmek iin, kabul edilmi bir gerek sayyor. Nehayranla deer diyalektik!

"Say ve onu izleyen baka iktisatlar, emek bizzat deerlendirmeye konuolduu iin, baka herhangi bir meta gibi bir meta olduu iin, emei deerinbalca ve tayin edici sebebi olarak ele almann ksr bir dng iinde hareket etmekolduunu grdler. Bu iktisatlar byle yapmakla, msaade ederlerse syliyeyim,harika bir dikkatsizlik gsterdiler. Emein bizzat bir meta gibi deil, fakat ihtiva ettiivarsaylan deerler bakmndan deere sahip olduu sylenmitir. Emein deerimecazi bir ifadedir, sonucun sebepten nceye alnmasdr. Bu, sermayeninretkenlii gibi ayn damgay tayan bir uydurmadr. Emek retir, sermayenindeeri vardr. ... Gerekli olmayan kelimelerin cmleden bir eit karlmas yoluylaemein deerinden bahsedilir. ... Emek de zgrlk gibi tabiat icab mphem vebelirlenmemi fakat amacyla ve nitelik bakmndan tanmlanan yani rn ilegereklik kazanan bir eydir." 41

"Fakat bunun zerinde durmaya ihtiya var mdr? ktisat (bunu M. Proudhondiye okuyunuz), eylerin isimlerini, gerek isimlerini deitirdii an gszlnaka itiraf etmi ve kendisinin meselenin dnda kaldn aklam olur." 42

M. Proudhon'un emein deerini, rnlerin deerinin 'tayin edici sebebi'yaptn grm bulunuyoruz; bu, o dereceye kadar gider ki ona gre cretler yani


24/110

'emein deeri'nin resmi ad, retime katlan her unsurun rnn fiyatna intikaleden fiyatn tekil eder. Say'n itiraz onu bu yzden skntya sokar. Bir meta olarakemein iinde gramatik bir ifade eksikliinden baka o, hi bir ey grmez. Byleceemei bir meta olarak kabul etmek esas zerine kurulmu bulunan mevcuttoplumun btn, airane bir babozukluk zerine, mecaz bir ifade zerinekurulmu oluyor. Toplum kendisine saldran btn mahzurlar tasfiye etmek istersence kulaa kt gelen terimleri tasfiye etmeli, dili deitirmelidir. Bu amalasadece Akademiye bavurup szln yeni bir basksnn yaplmasn istemesi

yeter. Btn bu grdklerimizden sonra M. Proudhon'un, bir ekonomi politikeserinde etimoloji ve baka gramer blmleri zerinde uzun denemelere girimekzorunda niin kaldn kolayca anlyabiliriz. O, bylece, servus'un servare'denvaktiyle nasl trediini bilgie tartmaktadr.

Dil zerine yazlan bu uzun yazlarn gizli bir anla m vardr, bunlar M.Proudhon'un muhakemesinin esasl bir ksmn tekil eder.

Emek, 43 i gc, alnp satldka, baka herhangi bir meta gibi bir metadr veu halde bir deiim deerine sahiptir. Fakat emein deeri veya emek meta,budayn deerinin veya buday metann besin olarak ettii hizmet kadar az ey

retir.

Emek, besin metalarnn az veya ok pahal olmasna, el emei arz ve talebininu veya bu derecede mevcut olmasna vs. gre az veya ok 'deerde'dir.

Emek 'mphem bir ey' deildir; o her zaman belli bir emektir. Alnp satlaney genel olarak emek deildir. Sadece emek, ey tarafndan nitelik bakmndantanmlanmaz. ey de emein zel nitelii tarafndan tanmlanr ve belirlenir.

Emek alnp satld srece bizzat bir metadr. Emek niin satn alnr? "Gizil(potansiyel) olarak ihtiva ettii varsaylan deerler iin." Fakat herhangi bir eyin bir

meta olduu syleniyorsa onun niin satn alnd yani ondan karlmak istenenfaydallk, onun nereye uygulanaca artk sz konusu olmaz. O, alveri konusuolarak, bir metadr. M. Proudhon'un btn muhakemesi ununla snrlanr: emek,yakn bir tketim mal diye satn alnmaz. Hayr, o, bir makine gibi bir retim aletiolarak satn alnr. Bir meta olarak emein deeri vardr ve retim yapmaz. M.Proudhon pekl meta diye bir eyin mevcut olmadn, nk her metan sadecefaydac bir amala elde edildiini, yoksa bizzat meta olarak elde edilmediini desyleyebilirdi.

M. Proudhon, metalarn deerini emekle lerken, emek bir meta olduu iinemein bir deeri olduu srece, bu ayn lden emei hari brakmannimknszln mphem bir tarzda gryor. Bu lden emei hari brakmann,asgar creti yeni sarfedilmi emein tabi ve normal fiyat haline getirmek yanitoplumun mevcut durumunu kabul etmek olduu yolunda bir kukusu var. Buyzden bu ok kt sonutan uzaklamak iin yz geri ediyor ve emein bir metaolmadn, deeri olamyacan iddia ediyor. Bizzat kendisinin emein deerini birl olarak aldn unutuyor, onun btn sisteminin meta olarak emee, trampaedilen, satn alnan, satlan, rn karl deiilen vs. emee, aslnda ii iin yakngelir kayna olan emee dayandn unutuyor. Hepsini unutuyor.

Sistemini kurtarmak iin, o sistemin temelini feda etmeye raz oluyor.

Et propter vitam vivendi perdere causas. 44imdi 'kurulmu deer'in yeni bir tanmna geliyoruz."Deer, zenginlii (serveti) meydana getiren rnler arasndaki nispet

ilikisidir."


25/110


26/110

"daha fazla emek zamanna malolan ve daha yksek ihtiyalara uygun deneylerin retimine giritiini" gzlemek ve tespit etmekte bulur.

M. Proudhon, M. Dunoyer'den toplama ve kk karma sanayii -meyva toplama,yem, avclk, balklk vs. - rneini alyor; bu, en basit, en ucuza mal olan veinsann "ikinci yaradlnn ilk gn" balad bir sanayidir. nsann ilk yaratlnnbirinci gn, Tanry bize dnyann ilk sanayicisi diye gsteren, Tevrat'n ilkkitabnda yazldr.

ler, M. Proudhon'un hayal ettiinden tamamen farkl bir yolda olmaktadr.

Uygarln balad andan itibaren retim, tabakalar ve snflar arasndaki atmave nihayet birikmi emekle imdiki emek arasndaki atma zerine kurulmayabalar. Hi bir atma olmayan yerde hi bir ilerleme olmaz. Uygarln gnmzekadar izledii kanun budur. imdiye kadar retici kuvvetler, bu snf atmalarsistemi sayesinde gelimi bulunuyor. imdi btn iilerin btn ihtiyalargiderilmi olduu iin, insanlarn kendilerini daha yksek bir dzeydeki rnlerinyaratlmasna, daha karmak sanayilere verebildiklerini sylemek, snfatmalarn hesap d brakmak ve btn tarih geliimi ba aa evirmekolurdu. Bu, Roma imparatorlar zamannda sun gllerde ylan balklar beslendii

iin btn Roma ahalisini bol bol beslemeye yetecek besin vard demek gibi bireydir. Oysa tersine, Roma aristokratlarnn o byk ylan balklarna yem diyeatacak kleleri varken, Roma halknn ekmek satn alacak paralar yoktu.

Maml ve lks mallarn fiyat hemen hemen srekli olarak derken, yiyecekfiyatlar hemen hemen srekli olarak ykselmitir. Bizzat tarm sanayiini alalm:pamuk, eker, kahve, vs. alacak bir nispette ve devaml olarak derken, buday,et vs. gibi en vazgeilmez eylerin fiyatlar ykselir. Besin maddeleri arasnda bileenginar, kukonmaz, vs. gibi lks yiyecekler bugn en zarur yiyecek maddelerinegre nispeten daha ucuzdurlar. Zamanmzda gereksiz eyleri retmek, gerekli

eyleri retmekten kolaydr. Nihayet deiik tarih alar iinde, fiyatlarnbirbirleriyle karlkl nispetleri birbirinden sadece farkl deil, hatt birbirine zttr.Bn ortaa boyunca tarm rnleri, sna mamllere gre daha ucuzdular, yenizamanlarda ise bunlar arasndaki iliki ters orantldr. Bu, tarm rnlerininfaydall ortaadan bu yana azalm demek midir?

rnlerin kullanlmasn, tketicilerin kendilerini iine yerletirilmi bulduklartoplum artlar tayin eder ve bizzat bu artlar da snf atmalar zerinekurulmutur.

Pamuk, patates ve alkol en ok kullanlan eylerdir. Patates, sraca hastalnmeydana getirmitir. Pamuk, keteni ve yn byk lde kenara itmitir; oysa ynve keten birok hallerde, sadece salk bakmndan bile daha yararldr; nihayetalkol, her yerde gda maddesi olarak kullanld zaman genel olarak zehir diyebilindii halde bira ve araba stn gelmitir. Btn bir yzyl, hkmetler, Avrupaafyonuna kar bo yere mcadele etmilerdir; iktisat kurallar egemen olmu veemirlerini tketime kabul ettirmitir.

Pamuk, patates ve alkol niin burjuva toplumunun mihveridir? nk bunlarretmek iin en az emek miktarna ihtiya vardr ve bunun sonucu olarak bunlar endk fiyatlara sahiptirler. En fazla tketimi, niin en dk fiyat tayin eder? Bu, bueylerin mutlak faydallndan, ilerinde kendiliinden varolan faydallktan, bir ii

olarak bir insann deil de bir insan olarak bir iinin ihtiyalarna en yararl tarzdauygun dtkleri kadar faydallklarndan mdr? Hayr. Bu, sefalet zerine kurulmuolan bir toplumda en ucuz rnlerin, en byk sayda insanlar tarafndankullanlmak gibi nne geilmez bir imtiyaz olduu iindir.


27/110

imdi, maliyeti en ucuz olan eyler en ok kullanld iin bunlarn daha bykfaydas olmas gerekir demek, ucuz maliyet fiyat sebebiyle alkoll maddelerin genilde kullanlmas onlarn faydasnn en kesin kantdr, demek olur. Bu, proleteregidip patatesin salk bakmndan etten daha ok yararl olduunu sylemeklebirdir; bu, imdiki durumu kabul etmektir; ksacas bu, M. Proudhon'la birliktemahiyetini anlamladmz bir toplumun savunmasn yapmaktr.

Snf atmalarnn sona ermi bulunaca, iinde artk hi bir snfnbulunmyaca gelecein toplumunda fayday, retimin gerektirdii asgar zaman

tayin etmiyecektir; ayr ayr maddelerin retimine ayrlm olan zaman onlarnsosyal faydallk derecesi belirleyecektir.

M. Proudhon'un tezine dnelim; bir eyin retimi iin gerekli almazamannn, o eyin faydallk derecesinin ifadesi olmaktan kt an bu ayn eyin,iinde maddelemi bulunan emek zaman tarafndan daha nce belirlenmi olan,deiim deeri arzn talebe gerek orann yani M. Proudhon'un ona balad nispetilikisini hi dzenleyemez hale gelir.

Arzn talebe nispet ilikisini, veya bu rnn toplam retim miktarna grenispet kotasn meydana getiren, o belli rnn retim maliyeti fiyatna satlmas

deildir; reticiye, karlnda hi deilse retim maliyetini alabilmek iin, belli birmetadan ne miktar retmesi gerektiini gsteren arz ile talepteki deiikliklerdir. Vebu deiiklikler, devaml olarak belirdikleri iindir ki sanayiin eitli kollar arasndadevaml bir sermaye yatrlmas ve ekilmesi hareketi de vardr.

"Sermaye, talep edilmekte olan eitli metalarn retimine ne fazla ne eksik,tam istenen miktarda, bu gibi deiikliklerin sonucu olarak tahsis edilir. Fiyatnykselip alalmasyla krlar genel dzeyin stne kar veya altna der vesermaye bu deiikliklerin yer ald zel istihdam alanna girmeye tevik edilmiveya kmak iin uyarlm olur. ... Byk bir ehrin pazarlarna bakp hem yerli, hem

yabanc metalarn nasl dzgn olarak, zevk ve heveslerden doan btn talepdeiiklii durumlar altnda veya nfus miktarndaki deimeler altnda, ok arbir arzdan doan bolluk etkilerini veya talepe eit olmayan bir arzdan meydanagelen korkun fiyat ykselilerinin etkilerini dourmadan, istendikleri miktarlardanasl arzedildiklerini grnce itiraf etmeliyiz ki, sermayenin her sanayi koluna tamistenen miktarda ayrlmas ilkesi, genellikle varsayldndan daha etkendir." 45

M. Proudhon, rnlerin deerinin emek zaman tarafndan belirlendiini kabulediyorsa, bireysel deiimler esas zerine kurulmu toplumda, emei deer lsyapan eyin sadece dalgalanma hareketi olduunu da kabul etmelidir. Hazryaplm, kurulmu nispet ilikisi diye bir ey yoktur, sadece kurucu bir hareketvardr.

Emek zaman tarafndan belirlenmi deerin bir sonucu olarak nispettenbahsetmenin hangi anlamda doru olduunu henz grm bulunuyoruz. M.Proudhon'un 'nispet kanunu' dedii bu zaman lsnn, nasl bir nispetsizlikkanunu haline dntn imdi greceiz.

O zamana kadar iki saatte retilmekte bulunan eyin bir saatte retilmesinimmkn klan her yeni icat, pazarda btn benzer rnlerin deerini drr.Rekabet, reticiyi, iki saatlik almann rnn, bir saatlik almann rn kadarucuza satmaya zorlar. Rekabet, bir rnn nisp deerinin onu retmek iin ihtiya

duyulan emek zaman tarafndan belirlenmesi kanununu gerekletirir. Satdeerinin ls olan emek zaman, bu yolla emein deerinin devaml dnnkanunu haline gelir. Daha fazlasn syliyeceiz. Sadece pazara getirilmi bulunanmetalarn deil, retim aletlerinin ve btn bir atelyenin deeri de decektir. Bugerei vaktiyle Ricardo sylemiti: "retim kolayln durmadan artrmakla biz,


28/110


29/110

alverii durdurmasndan baka bir yerde sefaletin sebebini aramak korkun birkrlktr." 48

Bir de ada bir iktisaty dinleyelim:"retime balanmas zorunlu olan byk kanun, yani deerin devamlln

koruyabilecek olan nispet kanunu. ... Edeerlik, teminat altnda olmaldr. ... Btnuluslar, tarihlerinin deiik dnemlerinde birok ticaret tzkl'eri ve snrlamalarkoyarak burada akladmz amaca bir dereceye kadar etki yapmay denemilerdir.... Fakat insann doal ve kendinde var olan bencillii, onu, btn bu dzenleyici

kurallar altst etmeye zorlamtr. Orantl retim, Sosyal Ekonomi Biliminin btnolarak doruluunun gereklemesidir." 49

Fuit Troja. 50 Yeniden o kadar ok istein amac haline gelmeye balayan, arzile talep arasndaki bu gerek orant ok zaman nce yok oldu; bunaklk evresinegirdi. Bu orant ancak retim aralarnn snrl olduu, deiim hareketinin ok darsnrlar iinde yer ald zamanlarda mmknd. Bu gerek orant, byk sanayiindomasyla sona erdi ve retim, refah, depresyon, buhran, durgunluk, yeniden refahvs. deiikliklerinin durmadan birbirini izleyen zincirine girmek zorunda kald.

Sismondi gibi, toplumun imdiki temelini muhafaza ederek gerek retim

nispetine dnmek istiyenler gericidirler; nk tutarl olmak iin eski zamanlarsanayiinin br artlarn da geri getirmek istemeleri gereklidir.retimi gerek veya az ok gerek orantlarda tutan neydi? Bu, arza hkmeden

ve arzdan nce gelen talepti. retim, tketimi hemen topuklarndan izliyordu.Emrindeki aletlerin gittike artan bir lde retim yapmaya zorlad byk sanayi,artk, talebi bekliyemez. retim tketimden nce gelir, arz talebi zorlar.

Mevcut toplumda, bireysel deiimler zerine kurulmu olan sanayide buncasefaletin kayna olan retim kemekei, ayn zamanda btn ilerlemelerin dekaynadr.

Bylece ya biri, ya teki:Ya gemi yzyllarn gerek orantlarn, ama bugnn retim aralarylabirlikte istiyorsunuz ki, bu halde hem gerici hem hayalcisiniz.

Ya da kemekesiz bir ilerleme istiyorsunuz; bu halde, retici kuvvetlerimuhafaza edebilmek iin bireysel deiimlerden vaz gemelisiniz.

Bireysel deiim, tabi sonucu olan 'gerek oran' ile birlikte ancak gemiyzyllarn kk boyutlu sanayiine uygun der veya btn sefaIet ve kemekekataryla byk boyutlu sanayie uyar.

Nihayet deerin emek tarafndan belirlenmesi -M. Proudhon'un bize geleceincanlandrc forml diye verdii forml- bu sebeple sadece, M. Proudhon'dan oknce Ricardo'nun ak ve doru olarak gsterdii gibi, bugnk toplumun ekonomikilikilerinin bilimsel ifadesidir.

Fakat hi deilse bu formln 'eitliki' uygulamas, M. Proudhon'a ait midir?Btn insanlar, eit emek miktarlarn deien, fiil iilere dntrerek toplumuislh etmeyi ilk dnen, o mu olmutur? Komnistleri, her trl ekonomi politikbilgisinden yoksun bu insanlar, bu 'aptallkta inat insanlar', bu 'cennet ryalargrenleri', 'proletarya sorunun zmn' kendisinden nce bulmadklar iinknamak, gerekten ona m der?

ngiltere'deki ekonomi politik eilimini yakndan tanyan herkes, o lkedeki

hemen btn sosyalistlerin zaman zaman Ricardo teorisinin eitliki uygulanmasnnerdiklerini bilmezlikten gelemez. M. Proudhon'un okumas iin biz unlar analm:

Hodgskin, Political Economy, 1827; 51 William Thompson, An Inquiry into thePrinciples of the Distribution of Wealth Most Conducive to Human Happiness, 1824;T. R. Edmonds, Practical Moral and Political Economy, 1828, 52 vs., vs.. Ve daha drt


30/110

sayfa vs., vs.. Bir ngiliz komnisti olan Mr. Bray' 53 dinlemekle yetinelim. Onundikkat ekici eseri Labour's Wrongs and Labour's Remedy, Leeds 1839'dan akanlam tayan baz paralar verecek ve bunun zerinde yeteri kadar duracaz;nk nce Mr. Bray Fransa'da henz az tannyor ve sonra da onda biz M.Proudhon'un gemiteki, bugnk ve gelecekteki tutarsz eserlerinin anahtarnbulmu olduumuzu sanyoruz.

Mr. Bray yle diyor:"Geree varmak iin tek yol, hemen ilk ilkelere gitmektir. ... Bizzat

hkmetlerin domu olduklar kaynaa hemen gidelim. ... Bunun kaynanabylece gitmekle her hkmet eklinin, her sosyal ve hkmete ait bozukluundouunu mevcut sosyal sisteme -bugnk haliyle mlkiyet messesesine- borluolduu ve u halde bozukluklarmz ve sefaletimizi birden ve ebediyen sonaerdirmek istersek toplumun bugnk dzeninin toptan yklmas gerektiini buluruz.... ktisatlara kar kendi topraklarnda ve kendi silahlaryla savamakla,'hayalcilerin' ve 'nazariyecilerin' kard sylenen, o anlamsz patrtdan kurtulmuolacaz; onlar, bu patrty bahane ederek, doru olduu resmen sylenmi bulunandenmi yoldan bir adm ayrlmaa cesaret edenlere hcuma ok hazr

grnmektedirler. ktisatlar muhakemelerini zerine dayandrdklar kabul edilmigerekleri ve ilkeleri inkr veya reddetmedike, bu metotla vardmz sonularreddedemezler. 54

"Deer katan, sadece emektir. ... Herkesin kendi drst almasyla elde ettiiher ey zerinde phe gtrmeyen bir hakk vardr. O bylece emeinin rnlerinikendine mal ettii zaman baka herhangi bir insana kar bir adaletsizlik ilemiolmaz; nk o, baka bir insann kendi emek rn zerinde ayn eyi yapmakhakkna dokunmu olmaz. ... Bu btn stnlk ve aalk, efendilik ve uaklkdnceleri ilk ilkelerin ihmaline ve bunun sonucu olarak malik olunan eylerde

eitsizliin domasna kadar izlenebilir. Ve bu eitsizlik muhafaza edildii srece, bugibi dnceler ortadan kaldrlamyaca gibi bunlarn zerine kurulmu olankurumlar da yklamyacaktr. nsanlar bugne kadar, ilerin bugnk gayri tabidurumunu, yrrlkte olan eitsizlii tahrip ederek, fakat eitsizliin sebebinedokunmadan tedavi etmeyi kr krne mit etmilerdir; fakat ksa zamandagrlecektir ki kt hkmet bir sebep deil bir sonutur, yaratc deil yaratlandr,malik olunan eylerin eitsizliinden domutur; ve malik olunan eylerin eitsizliiise bizim bugnk sosyal sistemimizle ayrlamaz bir ekilde, sk skya baldr." 55

"Yalnz en byk stnlkler, faydalar deil, katksz bir adalet de bir eitliksisteminden yanadr. ... Her insan sonular zincirinde bir halka, ama vazgeilemezbir halkadr; bu zincirin balangc sadece bir fikir ve sonu belki de bir kumaparasnn retilmesidir. Bylece eitli taraflara kar deiik duygular beslemekteolsak da bu, emeine kar bir insann tekinden daha iyi cret almasngerektirmez. Bir mucit ald hakl para dlne ek olarak bizlerden her zamansadece dehann alabilecei eyi, takdir dolu sayglarmz alacaktr..."

"Emein ve deiimin z tabiatnda u vardr: tam adalet, [mbadeleye katlan-.] her iki deiicinin sadece karlkl deil ayn zamanda eit olarak dayararlanmalarn gerektirir. nsanlarn birbirleriyle deiebilecekleri sadece ikieyleri, yani emekleri ve emek rnleri vardr. ... Eer adil bir deiim sistemiyle i

grlm olsayd, btn maddelerin deerini maliyet fiyatnn tamam tayin etmiolacak ve eit deerlere kar daima eit deerler deiilmi olacakt. rnein, birapkacnn bir apka yapmak bir gnn, bir kunduracnn da bir ift kundurayapmak ayn zamann yani bir gnn alrsa ve her birinin kulland malzemeninayn deerde olduunu varsayarsak, bunlar bu maddeleri birbiriyle deiirlerse


31/110

sadece karlkl olarak deil ama bir de eit olarak yararlanrlar. Taraflardan herbirinin salad kr, teki iin bir zarar olamaz, nk her biri ayn miktar emekvermitir ve her birinin kulland malzeme eit deerdedir. Fakat apkac birapkaya kar iki ift kundura elde etmise, zaman ve malzeme deeri eskisi gibiolmak kaydyla, deiim, besbelli, haksz bir deiim olurdu. apkac kunduracybir gnlk emek kadar aldatm olurdu; ve apkac btn deiimlerinde bylehareket etmi olsayd yarm yllk emei karlnda baka bir insann tam bir yllkemeinin rnn alm olurdu. Bugne kadar bu ok haksz deiimler

sisteminden baka bir zemin zerinde hareket etmi deiliz: ii kapitaliste, sadeceyarm yllk bir deer karlnda btn bir yln emeini vermitir; ve gnmzdeetrafmzda var olan servet ve kudret eitsizlii bireylerin vcut ve zihin gleriarasnda varsaylan eitsizlikten deil, bundan domutur. Deiimlerdeki eitsizlik,yani bir fiyata satn almak ve baka bir fiyata satmak kapitalistlerin kapitalistolmakta ve iilerin de ii olmakta, birinin bir zalimler snf ve tekinin bir klelersnf olmakta ebediyete kadar devam etmesinin kanlmaz artdr. ... u haldebtn alveri ilemleri aka gsteriyor ki, kapitalistler ve mlk sahipleri alaninsana bir haftalk emei karl, bir nceki hafta onun srtndan elde ettikleri

zenginliin sadece bir ksmn verirler; bu da ona bir eylere kar hi bir eyvermemeye varr. ... u halde retici ile kapitalist arasndaki btn alveri ilemlerielle tutulur bir aldatmaca, sadece kaba bir komedidir; aslnda bu, binlerce rneklede grlebilecei gibi, kanuna uydurulmu ve merulatrlm da olsa yaln birhrszlktr." 56

"Taraflar arasndaki deiimler eit olmadka iverenin kazanc, iinin kaybolmaktan hi geri kalmyacaktr; ve toplum, kapitalistlerle reticiler arasndablnm kaldka, reticiler kendi emekleriyle yaadka ve kapitalistler bu emeinkr ile gbeklendike deiimler asla eit olamaz."

"Besbellidir ki ne eit hkmet kurarsak kuralm... ahlktan ve kardeesevgiden bahsedelim... eit olmayan deiimlerin bulunduu yerde karlkl yardmvar olamaz. Deiimlerin eitsizlii, malik olunan eylerde eitsizliin sebebi olarak,bizi yiyip bitiren gizli dmandr." 57

"Toplumun niyet ve amac zerinde durup dnmekten bir de u sonutremitir: btn insanlarn almas ve bylece deiiciler haline gelmesi yetmez;bir de eit deerlerin eit deerler karsnda deiilmesi gerekir ve bir insannkazanc asla baka birinin kayb olmamak gerektiine gre, deer her zaman maliyetfiyat tarafndan belirlenmelidir. Fakat grm bulunuyoruz ki toplumun bugnkdzeni iinde kapitalistin ve zengin adamn kazanc hep iinin kayb oluyor; vedeiimlerdeki eitsizlik var olduka bu sonu deimeden, amadan yer alacak veher hkmet ekli altnda fakir insan tamamen zengin insann ltfuna terk edilmiolacaktr; ve deiimlerin eitlii, ancak, almann evrensel ve genel olduu birsosyal dzen iinde salanabilir. ... Deiimler eit olsayd bugnk kapitalistlerinserveti, yava yava onlardan, alan snflara giderdi." 58

"Bu eit olmayan deiimler sistemine tahamml edildike btn hkmetykleri srtlarndan alnsa ve btn vergiler kaldrlsa bile reticiler bugn olduklargibi fakir, cahil ve ileke olacaklardr; kkl bir sistem deiikliinden ve emek vedeiim eitliinin kurulmasndan baka hi bir ey insan haklarnn bu durumunu

deitiremez. ... reticilerin sadece bir tek gayret gstermesi gerekir ve kendikurtulularnn bedelini demek iin onlar tarafndan her gayret gsterilmelidir; bugayretin sonucu olarak onlarn zincirleri ebediyen koparlp atlm olacaktr. ...Siyas eitlik bir ama olarak baarszla uramtr, bir ara olarak da baarszlkolmutur."


32/110

"Eit deiimlerin srdrld bir yerde bir insann kazanc baka bir insannkayb olamaz; nk o takdirde her deiim bir emek ve zenginlik fedakarl deil,sadece bir emek ve zenginlik aktarmas olur. Bylece eit deiimler temeli zerinekurulmu olan bu sosyal dzen iinde bile cimri bir adam zengin olabilirse de bununzenginlii kendi emeinin birikmi rnnden fazla olmayacaktr. Servetinideiebilir veya bakalarna verebilir... fakat zengin

karl marx-felsefenin sefaleti

Documents