1

Kemal GÜLEÇYÜZ Makine Mühendisi

A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı Em. Baş İş Müfettişi

Kaynak İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği

Sıra No / Konu 22 / Kaynak İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Konunun genel amacı

Katılımcıların, işyerinde yapılan kaynak işlerinde ortaya çıkan riskler hakkında bilgi sahibi olmalarına ve bu risklere karşı alınması gereken İSG tedbirlerini öğrenmelerine yardımcı olmaktır.

Öğrenme hedefleri Bu dersin sonunda katılımcılar; • Kaynak türleri ve kaynak ekipmanlarını tanımlar. • Kaynak esnasında oluşan gaz, toz, duman ve ışınların ortaya

çıkardığı riskleri değerlendirerek, alınması gereken tedbirleri açıklar.

Konunun alt başlıkları

• Kaynak türleri o Elektrik kaynağı o Oksi-asetilen kaynağı • Gazlar ve gaz tüpleri • Kaynak ekipmanları • Gaz, toz, duman, ışın, ışık, ısı riskleri ve korunma yöntemleri • İlgili mevzuat

Yüz yüze / toplam ders saati

A Sınıfı B Sınıfı C Sınıfı 3/4 3/6 2/3

Eğitici U-1*, U-3, U-4**, U-6*, U-12* *Makine, metalurji ve kaynak mühendisleri ile makine, metal ve kaynak teknik öğretmenleri **Teknik

KAYNAK VE KAYNAK ÇEŞİTLERİ

KAYNAK NEDİR? Basit anlamda kaynak, ısı aracılığı ile metal veya sentetik parçaların birleştirilmesi için yapılan işlemdir. Genel olarak kaynak; imalat, onarım ve tamir işlerinde bir yöntem olarak kullanılır.

Kesme Kaynakla birleştirme işleminin aksine, benzer yöntemlerle kesme işlemi yapılır.

• Ergitme Kaynağı : Malzemeyi yalnız sıcaklığın tesiri ile bölgesel olarak (sınırlandırılmış bir kısmını) eritip , bir ilave metal katarak veya katmadan birleştirmektir.

TIG KAYNAĞI: Erimeyen elektrotlu ( Tungsten) Gazaltı kaynağı’dır. Tungsten + Inert Gaz = TIG

TOZALTI KAYNAĞI: Toz altı kaynak yönetiminde de ark, otomatik olarak kaynak yerine sürülen çıplak elektrot ile iş parçası arasında meydana gelir ve ayrı bir kanaldan kaynak yerine dökülen toz yığını altında işlevine devam eder. Kaynak arkının toz yığını altında teşekkül etmesinden dolayı bu yönteme TOZALTI KAYNAK YÖNTEMİ denmiştir.

• Basınç Kaynağı, Malzemeyi dışarıdan ısı uygulayarak veya uygulamadan, genellikle ilave metal kullanmaksızın basınç altında bölgesel olarak ısıtıp birleştirmektir.

ÖZEL KAYNAKLAR

ELEKTRON IŞIN KAYNAĞI

Elektron ışın kaynağı, yüksek vakum altında ivmelendirilmiş ve yoğunlaştırılmış olan ve elektron tabancasından çok yüksek hızla yönlendirilen elektronların kinetik enerjilerinden yararlanılan ergitme esaslı bir kaynak yöntemidir.

Lazer kaynağı, yönlendirilen lazer ışını ile yüksek miktarda enerjinin küçük noktalara odaklanmasını sağlayan ileri bir kaynak yöntemidir.

Ultrasonik kaynak, günümüzde plastik parçaların ve demir olmayan metallerin birleştirilmesi ve montajında kullanılmakta olup ultrasonik titreşimler ile saniyede 20.000 veya 40.000 kez sürtünmeler oluşturulur ve bu sürtünmeler plastik vb. eriterek yapışmasını sağlar.

Plazma kaynağı, TIG kaynağına benzer. Plazma arkının sıcaklığı 30.000-40.000o C’ dır ve genellikle 3 -10 mm kalınlıkta malzemeler kaynatılır. Genelde plazma gazı (İyonize olmuş gaz ) olarak argon kullanılır.

KAYNAK İŞLEMLERİNDE ANA UNSURLAR

• 1.GAZ KULLANILARAK YAPILAN KAYNAK

• 2.ELEKTRİK ENERJİSİ KULLANILARAK YAPILAN KAYNAK

KAYNAK İŞLEMLERİNDE ANA UNSURLAR

1. GAZ KULLANILARAK YAPILAN KAYNAK Gaz kaynağında parçaların birleşme yerlerini ergime sıcaklığına kadar ısıtmak için asetilen, hidrojen, LPG vb. gazlardan yararlanılmaktadır. Teminindeki kolaylık ve yüksek ısı vermesi (yaklaşık 3000 ºC) nedeniyle bunlardan en çok asetilen gazı ile LPG tercih edilmekte, çabuk yanması ve yüksek ısı elde edilmesi için de ayrıca oksijen kullanılmaktadır.

KAYNAK İŞLEMLERİNDE ANA UNSURLAR 2.ELEKTRİK ENERJİSİ KULLANILARAK YAPILAN KAYNAK Güçlü bir elektrik akımı devresinde kısa bir boşluk oluştuğunda, bu aralıkta elektrik arkı oluşur. Bu arkın sıcaklığı 3500 – 4000 ºC’ ye ulaşır. Bir elektrik arkı kaynağında ark, iki karbon çubuk arasında ya da kaynak yapılacak metal ile bir karbon veya metal çubuk arasında oluşturulur. Bu metal veya karbon çubuklara “kaynak elektrotu” denir

Kaynak İşlemlerinde İş Sağlığı ve Güvenliğini Etkileyen Tehlikeler ve Korunma Yöntemleri

1-Elektrik, 2-Zararlı ışınlara maruziyet, 3-Yangın, patlama, 4-Kaynakta kullanılan basınçlı tüpler , 5-Kaynak yapılan mekan şartları ( atmosferik şartlar, patlayıcı ortam vb.) 6-Kapalı alanda kaynak çalışması 7-Kaynak esnasında oluşan gaz duman/ tozlar 8-Mekanik etmenler(gürültü vs.), 9-Sıcak parçalarla temas, 10- Ergonomi (Statik ağır işlerde tekrarlayıcı zorlanmalardan kaynaklanan incinmeler, uygunsuz çalışma sonucu kas iskelet sistemi rahatsızlıkları, ağır metal parçaların kaldırılması sırasında yorucu fiziksel iş yüklenmesi, kas gerginliği ve ellerde zorlanma

MASKE

ASPİRASYON

PARAVAN

TOPRAKLAMA ÖNLÜK

ELDİVEN

YANGIN SÖNDÜRÜCÜ

KUM KOVASI

Kaynak ve kesme işlerinin tehlikelerinden birisi elektrik şokudur. Kaynakta genellikle düşük voltaj kullanılmasına rağmen akım şiddeti yüksektir, elektrik şoku tehlikesi vardır Tüm ekipman ve parçaları böyle bir şoka neden olabilir. Ark kaynağından çarpılma olayı, makine boşta çalışırken meydana

gelir. Bunun nedeni, genellikle kaynak yaparken ark gerilimi daha düşük olup ,20-30 volt arasındadır. Boşta çalışma voltajı ise daha yüksek olup 65-100 volt’tur. Akım şiddeti ise 500 Amper’ in üzerine çıkabilmektedir.

Elektrik Tehlikesi ve Korunma Yöntemleri

Alternatif akım (AC), Doğru akıma (DC) göre daha tehlikelidir. Çünkü doğru akım adale kramplarına neden olmadığından kişi kendini şoktan kurtarabilir. Alternatif akım adale kramplarına neden olur. Kalp yöresinden geçen gerilim, kalbin ritminin bozulmasına ve durmasına neden olur.

ELEKTRİK

16.08.2012- Aksaray- Tayfur Bilen, elektrik kaynağı ile çalışırken akıma kapıldı. Hastanede tedavi altına alınan Tayfur Bilen’in sağlık durumunun iyi olduğu öğrenildi.

KAYNAK MAKİNELERİ(Akım Üreteçleri) 1-Kaynak jeneratörleri: Elektrikle veya akaryakıtla çalışan motorun tahrik ettiği dinamo ile kaynak akımı üretirler. 2-Kaynak Redresörleri Alternatif akımı düzelterek doğru akıma çeviren cihazlara Redresör denilmektedir. 3-Alternatif Akım Kaynakları(Transformatör): Alternatif akım kaynak makinaları transformatörlerdir. Kısaca kaynak trafosu diye adlandırılır. Kaynak transformatörleri alternatif akımın gerilimini değiştirdiğinden bunlara gerilim değiştirici de denir. Kaynak transformatörlerinin boşta çalışma gerilimi en çok 70-100 Volttur.

Elektrik ark kaynağında elektrik çarpmasını engellemek için şu tedbirler alınmalıdır;

1.Gerilime dayanıklı ve kuru eldiven kullanılmalıdır. 2. Bütün tesisat topraklanmalıdır. 3.Kaynak kabloları sağlam olmalı, izoleleri kontrol edilmelidir. Kaynak kabloları, üzerinden taşıt geçmesi halinde, zedelenmeyecek ve bozulmayacak şekilde korunmalıdır. Doğru kablo çapı seçilmelidir.

4.Elektrik kaynak makinalarının temizlenmesi tamir ve bakımı veya çalışma yerinin değiştirilmesi sırasında,makinalar şebekeden ayrılıp elektriği kesilmelidir. 5.Kaynak Kablosunu takarken veya kutupları değiştirirken makine boşta çalıştırılmamalı, bu işlem makinede akım yokken yapılmalıdır.

6.Elektrik kaynak makinaları ve teçhizatı yalıtılmış ve topraklanmış kaynak penseleri kabzalı ve dış yüzleri yalıtılmış olmalıdır. 7.Elektrik kaynak makinalarının şalteri, makina üzerinde veya çok yakınında bulunmalı, kablolar sağlam şekilde tesbit edilmiş olmalıdır. 8.Elektrik kaynak makinasının şebeke bağlantısındaki şalter, bütün kutupları kesmelidir.

9.Çalışma alanı ve ekipmanı yaş/nemli olmamalı, kuru tutulmalıdır. 10.Kapalı ve nemli yerlerde yapılan kaynakta, kaynakçının metalik kısımlarla temasını önleyecek lastik veya tahta altlıklar kullanılmalıdır. 11.Kazanlar gibi dar ve kapalı hacimlerle aynı zamanda nemli yerlerdeki kaynak çalışmalarında, yalnız doğru akım kullanılmalıdır. 12.Kaynak makinesinin boşta çalıştığı zamanlarda, elektrot pensesi tahta bir masa veya askıya konmalıdır. Koltuk altına veya omuza koymak son derece tehlikelidir.

Kaynak kazalarına dair yaşanmış olaylar ve incelemeleri: Kaza1: Kazan içerisinde transformatör ile yapılan kaynak esnasında kaynakçının ölümü Yapılan araştırmalarda, kullanılan kaynak makinesinin boşta çalışma geriliminin 65 V olduğu tespit edilmiştir. Transformatörde herhangi bir arıza tespiti yapılmamıştır. Kaynakçı'nın sol boyun civarında elektrik yanığı gözlemlenmiş başka yara bere izi tespit edilmemiştir. Bu tespitlere dayanılarak olayın sebebi şöyle açıklanmıştır: Kaynakçı kaynağa ara verdiği zaman (makine boşta çalışırken) kaynak pensesini sol omzunun boynuna yakın bir kısmına asmıştır. Bu esnada dar ve kapalı mekanda yapılan kaynağın etkisiyle kaynakçı terlemiş vaziyettedir. Bunların sonucunda kaynakçı ,transformatörün diğer kutbunun bağlı bulunduğu kazana temas etmesi neticesinde elektrik akımına kapılarak hayatını kaybetmiştir.

Kaza 2: Bir elektrik kaynakçısı ,kazan içerisinde kaynak yaparken kaynak

işleminin bitiminden az evvel kazan içerisinde ölü olarak bulunmuştur.Olay

neticesinde yapılan incelemelerde kaynakçının sol koltuk altında yanık

tesbit edilmiştir.Olayın gelişimi tıpkı kaza1 ‘de yaşandığı gibidir.Tek fark

kaynakçı kaynak pensesini koltuk altına sıkıştırmıştır.

KAYNAK IŞINLARI Güneş ışığına benzer.

Kaynak makinesinden alınan elektrik enerjisi, ark oluşturur ve

ark etrafında ısı ile ışığa dönüşür.

Toplam enerjinin takriben % 15’i ışın haline geçmektedir.

Bu ışınlar çalışanların bilhassa göz ve ciltlerinde zararlı tesirler

hasıl ederler.

Bu ışınların; • %60’ ı ( IR-Infraruj-Kızılötesi ), • %30 ‘ u ( Görünür- Parlak ), • %10’u ise ( UV- Ultraviole- Morötesi )

ışınlarıdır.

• Kaynak ve kesme işlemlerinde üretim süreci gereği ortaya çıkan parlak ışınlar;

• Gözleri kamaştırarak geçici görme bozukluklarına neden olabilmekte, gerekli önlemler alınmadığı ve bu ışınlara süreli maruz kalınması halinde ise önce gözde kızarma, kanlanma ve baş ağrısı ortaya çıkmakta daha ileri durumlarda ise kalıcı olarak görme kayıplarına yol açabilmektedir.

• Kaynak ışınlarından kızılötesi ışınlar;

• Deride ısınma ve uzun süre maruz kalınması halinde kızarma ve yanıklara yol açmakta olup,

• Arktan gelen ışının dalga boyuna bağlı olarak da gözde saydam tabakanın (kornea) ve görmeyi sağlayan ağ tabakasının (retina) etkilenmesine ve giderek körlük ve katarakt hastalığı gibi kalıcı hasarlara neden olabilmektedir.

• Morötesi ışınlar ise; • Kızılötesi ışınlardan çok daha tehlikelidir ve kısa

sürede maruz kalmalarda bile gözün saydam tabakasında yanıklara, katarakt hastalığına ve giderek körlüğe neden olan ağır hasarlara yol açabilmektedir.

• Morötesi ışınlar, deride ağır yanıkların oluşmasına ve uzun sürede de deri kanserine neden olabilmektedir.

• Ayrıca bu ışın havanın oksijenini OZON gazına dönüştürür. Bu gaz ise zehirli bir gazdır.

Gözlerin Korunması • Kaynak sırasında oluşan infra-red (IR)ve ultraviyole (UV)

ışınlarına ve pasrlak ışıklara karşı gözler korunmalıdır. • Bu amaçla; kenarları kapalı cam gözlükler, başlık tipi yüz ve göz

siperliği kullanılır. • Siperlikteki camların geçirgenliği oluşan ışın düzeyine bağlı

olarak farklı farklıdır. • Kaynak ve kesme işlemleri için kullanılacak camların cam

numaraları aşağıdaki tabloda belirtilen özelliklere göre seçilmelidir.

KAYNAK IŞINLARINA KARŞI ALINACAK TEDBİRLER

Akım şiddeti (amper)

Camın rengi Camın Numarası

15-20

ÇOK AÇIK 8

20-40 AÇIK 9

40-90 AÇIK 10

90-175 ORTA 11

175-300 ORTA 12

300-500 KOYU 13

> 500 KOYU 14

Yüzün Korunması

• Kaynaklı imalat atölyelerinde çalışanların yüzleri IR ve UV ışınlarının yakıcı etkisine karşı, yüzü tamamen kaplayan, hafif ve görmeyi engellemeyen el veya baş siperlikleri kullanılır. Yüz ve gözleri aynı anda koruyabilmek üzere gözlük ve siperlik birlikte kullanılabilir. Siperlik malzemesi olarak plastik, fiber ve cam gibi malzemeler kullanılabilir.

Göz ve yüz koruyucuları’ndan

• Otomatik kararan kaynak maskeleri.

• Yüz ve boyun koruyuculu kaynak maskeleri.

Ellerin ve Bedenin (Cildin) Korunması • İş elbiseleri ısı ve ışınlardan koruyacak özellikte, koyu renkte,

kalın ve yünden dikilmeli, pamuk kullanılmamalı ve çok dar olmamalıdır.

• Deriden yapılmış, ısı ve ışın geçirmeyen iş eldivenleri, kollukları ve iş önlükleri kullanılmalıdır.

• Özel kaynakçı cilt kremleri kullanılabilir.

KAYNAK İŞLERİNDE KULLANILACAK KKD. LARIN GENEL ÖZELLİKLERİ:

KAYNAK İŞLERİNDE GÜRÜLTÜ: Kapalı ortamda kaynak yapılan yerlerde gürültü çıkaran makinaların monte edilmeleri sırasında işyeri tabanı, sesi azaltacak malzeme ve sistemle yapılmalıdır. Duvarlar, sesin yansımasını önleyecek malzeme ile kaplanmalı veya ses geçirmeyen malzeme ile yapılmalıdır. Mümkün değilse, Kaynak işlemlerinin ayrı bölmede yapılarak oluşan gürültüden diğer çalışanların etkilenmesini önlemek ve çeşitli yalıtım yöntemleri ile kaynak makine ekipmanlarının gürültü düzeyinin düşürülmesi öncelikli olarak yapılması gereken yöntem olmalıdır. Gürültülü ortamlarda, korunma için kulak koruyucuları kullandırılmalıdır. Kaynak işlerinde çalışacakların işe girişlerinde ve periyodik olarak sağlık kontrollerinde odyometrik muayeneden geçirilmeleri ve sağlık raporlarının dosyalarında saklanmaları sağlanmalıdır. Böylece kaynakçıların işitme düzeyindeki değişimler sağlıklı olarak izlenebilir ve gerekli önlemler zaman geçirilmeksizin alınabilir. (Gürültü Yönetmeliği, mad: 12)

• Kaynak sırasında çıkan ışınların diğer çalışanlara yansıma yoluyla veya doğrudan ulaşmasının ve sıcak erimiş metal parçaları ile kıvılcımların sıçramasının önlenmesi amacıyla kaynak bölgesinin etrafı en az 2 metre yüksekliğinde ışın ve ışık geçirmez pano veya perdelerle kapatılmalıdır.

Çevredekilerin korunması

Ortam havasının kirliliği: Kaynak işlemi sırasında oluşan gaz, duman ve tozların, özellikle solunum yollarına zararı büyüktür. Örneğin; kaynak ve kesme işlemlerinde ark sıcaklığının etkisi ile kaynak sarf malzemesi, kaynak yapılan ana malzeme üzerindeki kesme sıvısı, yağ, gres gibi artıkların ve boya, galvaniz gibi kaplamaların yanması ya da buharlaşması sonucunda çeşitli gazlar, dumanlar ortaya çıkar.

Duman ve gazların miktarı ve bileşimi, kaynak yapılacak metalin bileşimine, dolgu malzemesinin bileşimine, akım seviyesine ve ark süresine bağlıdır. Bu duman ve gazlara fazla miktarda maruz kalmak genelde mide bulantısı, baş ağrısı, baş dönmesi ve metal dumanı ateşi denen hastalığa neden olur. Zehirli maddelerin bulunması halinde çok ciddi başka etkiler de görülür.

Toksik T

Kaynaklı imalat atölyelerinde üretim süreci gereği oluşan ve çalışma ortamına yayılan gaz, toz ve dumanlar vücuda solunum yolu ile girerler. Söz konusu hava kirleticilerinden bazıları kronik (uzun dönemde) ortaya çıkan hastalıklara neden olduğu gibi, Etkilenme düzeyine bağlı olarak akut (ani-birdenbire) rahatsızlıklara da neden olabilmektedir. Örneğin kaynakçılarda sıklıkla görülen metal dumanı ateşi genellikle geçici bir rahatsızlıktır, ancak, kronik rahatsızlıkların da gelişmesine yardımcı olmaktadır.

Tozlar Kaynaklı imalat atölyelerinde ortam havasına karışan tozlar, genellikle kaynak ağzı açılması, metal malzemelerin kesilmesi, kaynak ağzının taşlanması gibi işlemler sonucunda oluşmaktadır. Tozlar genellikle çökerek işyeri tabanı ve kaynak ekipmanları üzerinde birikirler. Elektrik kaynağı yapılan yerlerde, ıslatma yöntemi ile toz mücadelesi yapılmamalıdır.

Kaynak dumanı nedir? • Kaynak operasyonu

sırasında oluşan toksik metal dumanlarıdır.

• Kaynakta kullanılan metallere bağlı olarak farklı kompozisyonlara sahiptir.

Gazların ve dumanın kaynağı nedir?

• Asıl metal & dolgu metali • Kaplamalar & boyalar • Koruyucu gazlar & kimyasal

reaksiyonlar • İşlem & kullanılmış yakıtlar • Havadaki kirleticiler

Kaynak sırasında hangi gazlar ve duman oluşur ?

• Duman -Aluminyum -Berilyum -Kadmiyum Oksitleri -Krom -Bakır -Floridler -Demir oksit -Kurşun -Manganez

-Molibden -Nikel -Vanadium -Çinko oksit Gazlar -Karbon Monoksit -Hidrojen Florid -Azot Oksit -Ozon

Sağlık Zararları • Kaynak dumanı maruziyetinin bütün sağlık etkilerini

sıralamak zararlı olduğu bilinen birçok farklı maddeyi içermesi nedeniyle zordur

• Kaynak “dumanının” tek tek bileşenleri de vücudun yalnızca değişik organlarını etkileyebilir, akciğerler, kalp, böbrekler ve merkezi sinir sistemi gibi

Kaynak Dumanları sağlığımızı nasıl etkiler?

• -Bazı kısa süreli sağlık etkileri

• -Göz irritasyonu (tahriş ) • -Öksürük • -Solunum daralması • -Bronşit • -Akciğer ödemi • -Pnomonitis (Alerjik

kökenli akciğer yangısı) • -İştah kaybı • -Kramplar • -Bulantı/kusma

Kısa dönem maruziyetleri

• Çinko, magnezyum, bakır ve bakır oksit maruziyeti metal dumanı ateşine neden olabilir.

• Metal dumanı ateşinin belirtileri maruziyetten 4 ile 12 saat sonra ortaya çıkabilir.

• Üşüme, susuzluk, ateş,kas ağrısı, göğüs ağrısı, öksürük, hırıltı, yorgunluk, bulantı ve ağızda metalik bir tat gibi semptomları içerir.

Bazı uzun etkili sağlık problemleri • -Kronik akciğer problemleri • -Akciğer kanseri • -Larenks (gırtlak ) kanseri • -Üriner sistem kanseri

•Daha az tehlikeli malzeme, •Kanserojen ajanları içeren malzemeye uyarıcı etiketler,

•Tehlikeye has solunum koruyucusu kullanılması,

•Ortam havasının temizlenmesi, kirlenmenin önlenmesi.

Solunum Korunması Nasıl Sağlanmalı?

KAYNAK İŞLERİNDE GAZ,DUMAN VE TOZLARA KARŞI ALINACAK İŞ GÜVENLİĞİ ÖNLEMLERİ;

Genel Havalandırma: Yüksek tavanlı, doğal hava hareketleri olabilen, geniş çalışma alanlarında genel havalandırma yeterli olabilir. Kaynak işlemlerinde, çoğunlukla genel havalandırma yeterli olmamaktadır. Lokal Havalandırma: Genel havalandırmanın yeterli olmadığı ya da mümkün olmadığı alanlarda kaynak yapan kişinin çalıştığı ortam havasını iyileştirmek için yerel havalandırma yapılır. Lokal emiş sisteminin ağzı (emiş ucu) kaynak yapılan noktaya ark kaynak gazı ve metal oksit dumanlarının yayılmasını önlemek için mümkün olduğunca yakın olmalıdır.

KKD kullanımı : Yeterli havalandırmanın sağlanamadığı durumlarda solunum sistemi koruma donanımları kullanılmalıdır.

Filtreli maskeler

Temiz hava maskeleri ve cihazları

Havalandırma, emme sistemleri

• İçine giriş / çıkış şartları kısıtlı olan, • İçinde çalışılması için tasarlanmamış/üretilmemiş, • Atmosferik, fiziksel, mekanik, elektrik, gürültü, titreşim vb. gibi

tehlikelerden bir veya birkaçını bulundurabilecek,

• Kazanlar / ocaklar, • borular / hatlar, • proses kapları, • silo / stok tankları, • lağımlar/ çukurlar (menholler),hendekler vb. gibi hacimler “KAPALI HACİM” olarak adlandırılır.

Kapalı hacimlerde ve kapalı kaplarda yapılan kaynak çalışmalarda alınacak tedbirler

Kapalı hacimlerde çalışma oldukça kritik olabilir ve aşağıdaki tedbirler alınmalıdır:

• Kapalı hacimlerde kaynak işlemi yapmadan önce;

Kapalı hacimde olabilecek muhtemel tehlikeler için ortam ölçüleri yapılmalı. Ortamda gerekli ve yeterli oksijen olduğundan, yanıcı , parlayıcı, patlayıcı malzeme/ atık olmadığından , zehirli bir madde olmadığından emin olunmalı,

İçinde ne olduğu bilinmeden kaynak yapılmamalıdır; kapalı hacimde bulunması muhtemel malzemenin/ atığın tamamen boşaltılması

( havalandırma , su ile doldurma, inert gaz (He, Ar, Kr, Xe, Ra ) kullanımı) sağlanmalıdır.

Kapalı hacimlerde ve kapalı kaplarda yapılan kaynak çalışmalarda alınacak tedbirler

İçerideki hava, oksijenin yetip yetmeyeceğini anlamak bakımından düzenli olarak test edilmelidir. İçeride çalışan kaynakçı, ortama yayılan, örneğin Argon gazı nedeni ile oksijensiz kalarak boğulabilir. İçerdeki hava zehirleyici, yanıcı veya tepkimeye girici olmamalıdır. Dışarıdan beslemeli veya tüplü temiz hava maske sistemleri kullanılmalıdır. Var ise, tüm kapı ve pencereler açılmalı ve ayrıca bunların kapanmalarını önleyecek tedbir alınmalıdır. Havalandırma menfez ve deliklerinin tıkalı olmadığından ve tüp vanalarının sızdırma yapmadığından emin olunmalıdır.

•Kaynak kesme işlemleri sırasında, ihtiyaç duyulmayan tüm sistemler durdurulmalıdır.

• Güç, gaz ya da diğer maddelerin kapalı hacıma girişlerini hemen kesebilecek düzenekler hazır bulundurulmalıdır.

• Herhangi bir ekipmanın hatalı çalışma riskine karşı acil durum planı hazırlanmalıdır. Örneğin içerde çalışan kaynakçı, emniyet ipi ve emniyet kemeri takmalıdır. Dışarıda bir başka kişi gözetleyici olarak bulundurulmalı, tehlike oluştuğunda içeride çalışan kaynakçılar dışarıda çalışan arkadaşları tarafından hemen dışarı çıkarılabilmelidir.

temiz hava

kirli hava

N

24 voltluk seyyar lamba eşliğinde kaynak yapılmalıdır. Kazan, tank, menhol gibi dar ve kapalı yerlerde yapılan elektrik ark kaynağında doğru akım kullanılmalıdır. Emniyet şeridi ile alan sınırlandırılmalı , yetkisiz girişler engellenmelidir. Uyarı levhaları ile gerekli uyarılar yapılmalıdır.

Kıvılcımların etrafta bulunan yanıcı parlayıcı malzeme ile teması, Oksi asetilen kaynağında yağ-ile oksijenin

teması,

Kapalı mekanda gaz ölçümü yapmadan kaynak yapılması,

Tüplerin devrilmesi sonucu delinmesi, gaz sızdırması,

Vana ve basınç saatlerinin bozuk olması gibi nedenlerle yangın ve patlamalar oluşur.

KAYNAK İŞLERİNDE YANGIN VE PATLAMA

Kaynak yapım işleri sırasında oluşan yakıcı maddeler (sıçrayan kıvılcımlar; erimiş metal veya cüruf) , çevresinde yanıcı maddeler (Kağıt, bez, talaş, benzin, plastik maddeler, boya, solvent vs.) var ise yangın çıkabilir. Bu nedenle, kaynağa başlamadan önce, çevrenin yanıcı maddelerden arındırılması gerekir. Ayrıca yangın söndürücü bulunmalıdır.

Yangın ve patlama gibi büyük tehlikelerin sebeplerinden biri küçük kıvılcım ve kaynak çapaklarıdır. Kaynakçı kaynak yaparken taktığı gözlük, siperlik vb. koruyucu ekipmanlar nedeni ile etrafını göremediğinden sıçrayan kıvılcımlar , sıcak çapak ve talaşlar, döşeme çatlak ve aralarına girerek için için yanmaya başlar ve bazen yarım saat sonra yangına neden olabilir.

En az 10 m

Oluşan Metal kıvılcımları 10 m uzaklığa kadar sıçrayabilir.

3. Taşınmaz yanıcı materyaller yanmayan örtü ile kapatılmalıdır.

2. Yanıcı ve patlayıcı materyaller kaldırılmalıdır. (en az 10 m uzaklığa) .

4. Duvar boşlukları, çatlaklar vb. kapatılmalıdır.

Yangın oluştuğunda öncelikle, yangın uygun bir yangın söndürücü ile söndürmeye çalışılır. Yanma tüpün vanasında, regülatörde veya şalomada ise, mümkünse tüp valfi kapatılıp gaz kesilir. Arkasından ilgili birimler haberdar edilir. Yangın yerindeki ve yakınındaki insanların o mekandan uzaklaştırılmaları sağlanır.

Mümkünse, bütün kaynak tüpleri yangın yerinden uzaklaştırılır. Ancak, ısınan tüpler gazın genleşip basınçlanmasından ötürü patlayabilir. Asetilen tüplerinde de, ani ısı nedeniyle asetilenin ayrışmaya başlaması sonucunda tüpler patlayabilir. Bu durumda tüpler soğuyana kadar sürekli su tutulur. Asetilen tüplerinin, gazın ayrışması nedeniyle kendiliklerinden tekrar ısınmaları muhtemeldir. Bu sebeple, asetilen tüpleri soğuduktan sonra da göz altında tutulmalı, tekrar ısınma halinde suyla soğutmaya devam edilmelidir.

Gaz kaçağı vb. sebeplerle tüplerde tutuşma olursa, tüplerin vanaları mümkün olan süratle kapatılarak gaz kaçağı önlenmelidir. Tüpler alev içinde kalıyorsa bir siper arkasından karbondioksit sıkılarak tüp soğutulmalı ve alevler söndürülmelidir. Alevler sönmüyor ve tüpten çıkan gaz yanmayı devam ettiriyor ise, bir battaniye ile sarılmak suretiyle havasız bırakılarak tüp söndürülmeli ve bu arada yine tüpü su ile soğutma işlemine devam edilmelidir.

Patlama tehlikesi Alev geri tepme olayı: Gaz kaynağında yanma hızının gaz çıkış hızını aşması sonucu şaloma ucundaki alev geri teperek şaloma içine doğru girer ve kuvvetli bir patlama ile yanma oluşur. Aşırı oksijen kullanımı da yanma hızını artıracağından geri yanmaya neden olur. •Kuvvetli bir patlama ile başlayıp bir ıslık sesi ile devam eder. Hemen müdahale edilmezse şaloma eriyebilir ve gaz kaçağı yapabilir.

•Alev geri tepmesi oluştuğu zaman büyük ihtimalle yanıcı gaz hortumu patlar ve ciddi kazalara sebep olur.

•Şaloma ağzının bir pislikle tıkanmasından dolayı da alevin geri tepmesi sonucu patlama oluşabilir.

Alev emniyet geri tepme valfleri • Tehlikeli durumlarda tüplerde gaz karışımını engellemek için

ve muhtemel patlamalara imkan vermemek için kullanılırlar. Kullanımları emniyet açısından gereklidir.

• İçlerinde özel krom nikelden yapılmış alev tutucular vardır. • Alevlerin geri tepmesini ve alevlerin tüpe ulaşmasını

engellerler.Bir nevi emniyet sübaplarıdır.

Bunların dışında boş akaryakıt bidon ve kaplarında kaynak işlemi yapıldığında, Oksijen tüplerindeki oksijen gazı,

basınçlı hava yerine kullanıldığında, Yağ, katran ve diğer benzeri maddelerin

tazyikli hava veya oksijen ile patlayıcı karışımlar meydana getirmesi halinde, Patlayıcı gazların bulunduğu ortamda

sigara içildiğinde, patlama olabilir.

Basınç Regülâtörleri Tüpteki basıncıkullanma basıncına dönüştürerek, üflece gönderen basınç ayarlama elemanlarına basınç regülâtörü denir. Tüp içerisindeki basınç değişse de ayarlanan kullanma basıncı değişmez. Basınç regülâtörleri üzerinde “manometre” bulunur. Manometre ölçme yapar, basınç regülâtörü ise basıncı istenilen seviyede ayarlamaya yarar.

• Regülatörler, gazların fiziksel ve kimyasal özelliklerine bağlı olarak paslanmaz çelik veya pirinç gövdeden, tek kademeli veya çift kademeli olarak imal edilirler.

• Tek kademeli regülatörler basıncı tek kademede düşürürler. Bu şekilde tasarlanmış regülatörler, tüp basıncı düşerken çıkış basıncında sapma gösterebilirler. Bu sebeple, çıkış basıncı hassas olması kritik olmayan uygulamalarda kullanılması önerilir.

• Çift kademeli regülatörler de tek kademeli regülatörler gibi basıncı düşürmek için kullanılır. Ancak bu regülatörlerle çıkış basıncı, tüp basıncı düşerken bile sabit kalır çünkü bu durumda basınç iki kademede düşürülmektedir.

• Bu nedenle çift kademeli regülatörler, tüpün içerindeki basınç düşünceye kadar yani tüp bitinceye kadar çıkış basıncının sabit olması istenen uygulamalarda kullanılır.

Kaynak Tüpleri & Gazlar Oksijen kaynağında, asetilen, sıvılaştırılmış petrol gazları, propan, metan, bütan hava gazı gibi kolay yanabilen, yüksek ısı veren ve yanmaları sonucunda artık bırakmayan gazlar kullanılır. Oksi-gaz kaynağında, yanıcı gaz olarak değişik gazların kullanımı mümkündür. Ancak, yakıcı gaz olarak sadece oksijen gazı kullanılır.

OKSİJEN ( 02 ): Renksiz, kokusuz, zehirsiz yüksek basınç altında çelik tüpler içerisine sıkıştırılmış gazdır. Oksitleyicidir. Yanmayı destekler. Normal olarak hava ile yanmayan birçok madde ile şiddetle yanar. %75’den yüksek konsantrasyonlarda devamlı solunması mide bulantısı, baş dönmesi, solunum zorluğu ve çarpıntıya neden olabilir. Tüpler, 45 °C ‘ nin altında kullanılmalı ve muhafaza edilmelidir.

Oksijen gazı yakıcı gaz olarak kullanılır.

Kaynak Tüpleri & Gazlar

OKSİJEN TÜPLERİ

Mavi renkte olan tüplerin üzerinde şu bilgiler bulunmaktadır; Üreten firmanın ismi, boş ağırlığı, içerisine konulacak gazın cinsi, üretim tarihi, iç hacmi, seri numarası, deneme basıncı ve kullanma basıncı.

ASETİLEN GAZI: (C2H2) Oksijen kaynağında, çoğunlukla çabuk yanma, yüksek ısı elde etme ve teminindeki kolaylık nedeniyle asetilen gazı kullanılır.

Havadan hafif ve kokulu bir gazdır. Oksijenle tam bir yanma sağlar. 3100 0C lik ısı verir. Asetilen gazının hava ile % 2,5 - % 81 oranları arasındaki karışımları küçük bir kıvılcımla patlamaya neden olur. Saf asetilen yüksek konsantrasyonlarda narkoz etkisi yapar. Havada % 20 oranında bulunduğunda mide bulantısı ve başağrısı, % 40 ve daha yüksek oranda bulunduğunda çöküntü yapar.

Asetilen gazı, bakır ve bakır alaşımlarına karşı çok hassastır. İçerisinde % 65 oranından fazla bakır bulunan alaşımlarla temas ettiği zaman patlayıcı olan bir asetilen bakır alaşımı oluşur. Asetilen tüpleri özel olarak hazırlanır. Tüpün içinde üç ayrı madde mevcuttur. Poroz madde, çözücü madde, asetilen gazı'dır. İlk olarak poroz maddeye çözücü madde (aseton) yedirilir, ardından asetilen gazı çözücü madde içerisinde çözündürülür. Asetilen tüpleri doldurulduktan sonra en az 12 saat bekletilip kullanılmalıdır. Asetilen tüpleri sarı- turuncu renkte olurlar.

KARPİT KAZANI

Oksijen kaynağında asetilen yerine likid gaz (LPG) tüpleri de yaygın olarak kullanılmaktadır. LPG, etan, bütan ve propan gazlarının karışımı olup, hava ile %1,9 ile %12,5 arasındaki oranları patlayıcı ortam oluşturmaktadır.

Hidrojen Gazı Tüpün dış rengi kırmızıdır ve tüpün periyodik bakımı 5 yıldır. ( TS 7450) Oksijen Gazı Tüpün dış rengi koyu mavidir ve tüpün periyodik bakımı test basıncı 345 ve 450 barlık tüpler için 10 yıl , 225 barlık tüpler için 5 yıldır. ( TS 7420) Asetilen Gazı Tüpün dış rengi sarı- turuncudur, periyodik bakımı 5 senede birdir. Argon Gazı Tüpün dış açıkmavi RAL 5012 dir ve tüpün periyodik bakımı test basıncı 225,345 ve 450 barlık tüpler için test süresi 10 yıl , 225 barlık tüpler için 5 yıldır. ( TSE 11169) Azot Gazı Tüpün dış rengi YEŞİL RAL 6029 dur ve tüpün periyodik bakımı test basıncı 345 ve 450 barlık tüpler için 10 yıl , 225 barlık tüpler için 5 yıldır. ( TSE 11169) Karbondioksit Tüpün dış rengi siyahtır ve tüpün periyodik bakımı test basıncı 345 ve 450 barlık tüpler için 10 yıl , 250 barlık tüpler için 10 yıldır. ( TS 11169) Helyum Gazı Tüpün dış rengi Kahverengi Ral 8008, periyodik bakım aralığı 10 yıldır. ( TSE 11169 )

Kaynak tüplerinde alınacak tedbirler: Kaynak işlerinde kullanılacak gerek açık sahada gerekse kapalı ortamlarda ve atölyelerdeki tüplerin korunması son derece önemlidir. Tüp taşıyacak kişi bu iş için gerekli eğitimi almış olmalı ve çalışırken mutlaka çelik burunlu koruyucu ayakkabı giymiş ve deri eldiven takmış olmalıdır. Tüpler dik olarak, tüp paletleri içinde veya tüp arabalarında taşınmalıdır. Taşınmaları sırasında tüpler kayışla palete veya zincirle tüp arabasına bağlanmış olmalıdır.

Tüplerin stoklandığı yerlerdeki havalandırma çok önemlidir.

Gazlar eğer belli miktarlarda havaya karışırsa tehlikeli olabilir.

•Yanıcı gazların yangın tehlikesi,

•Zehirli gazların zehirlenme tehlikesi,

•Bu sınıflara girmeyen diğer gazların ise kişinin oksijensiz kalarak

boğulma tehlikesi ile karşı karşıya kalmasına neden olur.

•Oksijen sızıntısı yanmayı teşvik ettiği için tehlikelidir.

Tüplerin depolandığı veya kullanıldığı yerlere girerken yeterli hava

akımının olduğundan emin olunmalıdır.

TÜPLERİN DEPOLANMASI : Basınçlı gaz tüplerinin depolanmasında aşağıdaki tedbirler alınacaktır: a) Dolu tüpler sıcaklık değişmelerine, güneşin dik ışınlarına, radyasyon ısısına, soğuğa ve neme karşı korunmuş olacaktır. b) Dolu tüpler işyerlerinde depolanmasında mümkün olduğu kadar az miktarda tüp bir arada bulundurulacak, tüpler yangına dayanıklı ayrı binalarda veya bölmelerde, radyatör ve benzeri ısı kaynaklarından uzak bulundurulacak ve tüplerin devrilmesine veya yuvarlanmasına karşı tedbirler alınacaktır. c) Tüpler, içinde bulunan gazın özelliğine göre ayrılarak depolanacak, boş tüpler ayrı bir yerde toplanacaktır. d) Tüplerin depolandığı yerlerin uygun havalandırma tertibatı olacak ve bu yerlerin yeteri kadar kapısı bulunacaktır. e) Yanıcı basınçlı gaz ihtiva eden tüplerin depolandığı yerlerde ateş ve ateşli maddeler kullanma yasağı uygulanacaktır. f) Karışması halinde tehlike oluşturan gaz tüpleri birlikte depolanmayacaktır.

TÜP VANALARI : Tüplerin vanası ile diğer kısımları, tüpün içinde bulunan gazın kimyasal etkisiyle bozulmayacak bir maddeden imal edilmiş olacaktır. Oksijen ile doldurulan tüplerin donanımı her türlü yağdan arınmış bulunacaktır.

Şalomalarda (Üfleç- Hamlaç) alınacak tedbirler Şalomalar (Üfleçler), çok duyarlı aletlerdir. Gaz kaynağında kullanılan enjektörlü üfleçlerin gazı iyi emip emmediğini daima kontrol etmek gerekir. Meydana gelen patlamaların dörtte üçü, üfleçlerin gazı iyi emmemesi sonucunda meydana gelir. İyi çalışmayan üfleçleri tamir etmeden kullanmamak gerekir.

ŞALUMO UÇLARI

Üfleçlerin kullanımında riayet edilecek diğer hususları da şöyle özetleyebiliriz: Üflece ait kısımlar kullanıldıktan sonra tekrar kutusuna veya duvardaki askı tablosuna konmalı ve hiçbir zaman fırlatılıp atılmalıdır.

Hortum bağlantılarının sızdırmazlık durumları kontrol edilmeli ve daima hortum klemensleri kullanılmalıdır.

Alevin geri tepmesi veya yanmanın içerde olması halinde, üfleç hemen kapatılmalıdır.

Üflecin ağzının tıkanması halinde her iki gaz kapatılmalı ve özel ağız raybalarıyla üflecin ağzı temizlenmelidir.

Şalomalar, çalışır durumda gaz tüpü üzerine veya başka bir teçhizata asılmamalı ve gazlar tamamen kesilmedikçe şaloma bırakılmamalıdır.

• Kaynak alevinin elde edilmesi için önce hamlaç üzerinde bulunan oksijen musluğu (valf) açılır. Ardından asetilen musluğu açılır ve zaman kaybedilmeden ateş(çakmak, kibrit)

yardımıyla karışımın alev alması sağlanır. • Bu kuraldır. Oksijen musluğu açılmadan asetilen musluğunu

açıp yanmayı gerçekleştirseniz bile başarılı bir yanma elde edemezsiniz; Hemen oksijeni açsanız bile alev çoğu zaman sönecektir.

• Söndürme işleminde ise öncelikli olarak yanıcı gaz olan asetilen musluğu kapatılır. Daha sonra oksijen musluğu kapatılır.

• (Kaynak: MEB. Temel Oksi- Asetilen Kaynağı Kitabı )

-Diğer sağlık ve güvenlik tedbirleri

-Kaynak makinesi sürekli temiz tutulmalı, haftada en az bir defa bezle tozları alınmalı ve en çok 6 ayda bir her tarafı basınçlı kuru hava ile temizlenmelidir. -Kaynak makinasının boşta çalıştığı zamanlarda da, elektrot pensesi tahta bir masa veya askıya konmalıdır. Koltuk altına veya omuza koymak son derece tehlikelidir.

-Kaynakla kesim yapılırken, erimiş metal parçacıklarının hortumların üzerine düşmemesi ve hortumların kızgın yerlere değmemesine dikkat edilmelidir.

Yanıcı gaz tüpü hortumu ile oksijen tüpü hortumu farklı renkte olmalıdır. Yanıcı gaz tüpü hortumu kırmızı, yakıcı gaz (Oksijen) hortumu mavi veya gri renk olabilir. Hortumlar tüp ve şalumaya çift kelepçe ile bağlanmalı ve tel kullanılmamalıdır. Hortumlar kontrol edilmelidir. Yıpranmış hortumlar kullanılmamalıdır. Manometrelerin sağlam/ çalışır olması kontrol edilmelidir. Alev tutucu donanım her tüpte bulunmalıdır. Donmuş ventiller sadece sıcak su veya buharla ısıtılarak açılmalı, hiç bir surette açık alev yaklaştırılmamalıdır . Şalomanın tıkalı olması halinde el veya parmaklar şaloma ağzına konarak kontrol yapılmamalıdır. Tazyikle gelen gaz , parmağı kopardığı gibi eli de parçalayabilir.

Yıpranmış Hortum

Bozuk Manometre

Kaynaklı imalat atölyelerinde ortaya çıkabilecek çeşitli tehlikelere karşı çalışanların alması gereken güvenlik önlemlerini belirten uyarı levhaları yerleştirilmeli ve çalışanların bu uyarılara uyarak işlerini yapmaları sağlanmalıdır.

Bunlara ilave olarak, hangi şartlarda olursa olsun çalışır durumdaki makine, cihaz ve araçlar üzerinde kaynak yapılmamalıdır.

Yüksek yerlerde iskelesiz, platformsuz, korkuluksuz ve bir tarafa tutunarak veya derme çatma iskele ve platformlar üzerine çıkılarak yapılmamalıdır.

Yanlış

DOGRU

KAYNAK İŞLERİNDE ERGONOMİ

• Kaynak işi yaparken, vücudu zorlayacak pozisyonlarda ( öne doğru eğilerek, yanlara bükülerek, dizüstü, çömelerek, baş hizası ve üstü vb.) uzun süreli çalışmalar yapılmamalıdır.

• Bu tür çalışmalar yapmaya mecbur kalınırsa sık

sık dinlenme araları verilmelidir.

KAYNAK İŞLEMLERİNDE UYGULANACAK MEVZUAT HÜKÜMLERİ

Kaynaklı imalat atölyelerinde karşılaşılan sağlık sorunlarının yoğunluğu nedeniyle mevzuatımızda bazı düzenlemeler yapılmış ve bu işlerde çalışmalarda bazı sınırlamalar getirilmiştir. • Ayrıca, 16 Temmuz 2013 tarih ve 28709 sayılı Resmi Gazetede

yayınlanarak yürürlüğe giren Sağlık Kuralları Bakımından Günde Ancak Yedi buçuk Saat veya Daha Az Çalıştırılması Gereken İşler Hakkında Yönetmelik gereğince;

• 1) Her çeşit koruyucu gaz altında yapılan kaynak işleri, • 2) Toz altı kaynak işleri, • 3) Oksijen ve elektrik kaynağı işleri. nde çalışan işçilerin günde ancak yedi buçuk(7,5) saat çalıştırılabileceği belirtilmiştir.