konfeksiyon sektorun kadin isgucu gulsuyu ornegi woman workforce in the turkish apparel sector and...

8/7/2019 Konfeksiyon Sektorun Kadin Isgucu Gulsuyu Ornegi Woman Workforce in the Turkish Apparel Sector and the Case o

1/165

T.C.

STANBUL NVERSTESSOSYAL BLMLER ENSTTS

KADIN ALIMALARI ANA BLM DALI

YKSEK LSANS TEZ

TRKYEDE KONFEKSYON SEKTRNDE

KADIN GC: GLSUYU RNE

PERHAN ULU

2501971624

Tez Danman

Prof.Dr. Trkel MNBA

STANBUL-2000


2/165

Z

Trkiyede Konfeksiyon Sektrnde Kadn gc ve Glsuyu

rnei balkl bu almada, Trkiye ekonomisinin da alma

srecinde nemli baar elde eden konfeksiyon sektrnde kadn

igcnn emek srecine katlm biimi ve kadnn bu sreteki rol ve

sorunlarnn belirlenmesi amalanmaktadr.

Kadnlarn sanayi ve hizmet sektrnde ev d alma yaamnakatlm, 1970li yllarda balayan kreselleme sreciyle nemli artlar

gstermitir. Kresellemenin ihracata dayal ekonomiyi n plana

karmas, zellikle tekstil, konfeksiyon gibi sanayi kollarnn ihracatla

bymesini salam, dk cretli emein kullanld bu ihracat

sektrlerinde kadn alan saysnn artmasna neden olmutur.

Dier yandan gelien sanayi, teknoloji alanndaki gelimeler,Fordist retim ve Taylorist ayrmla belirlenen i blm, her trl

paralanm ve basitletirilmi ii yapabilir hale gelmi vasfsz

igcne duyulan talep, kadnlarn igc ordusuna daha yksek oranda

katlmasna neden olmutur.

Trkiye de, 1980 ylndan itibaren benzer bir sreci yaamaya

balam ve bu sre zellikle konfeksiyon sektrnn bymesiyle

sonulanmtr. Konfeksiyon sektrnn enformel, esnek fason

ilikilerine dayal retim yaps ve kadnlarn igc piyasas iindeki

konumlanlar bu sektrde kadn emeinin younlukla yer almasna

neden olmutur.

stanbul Anadolu yakasnn eski gecekondu mahallerinden biri

olan Glsuyunda 5 konfeksiyon atlyesinde atlye sahipleriyle ve 33


3/165

alan kadnla yaplan rnek alan almas da, sektrn uluslararas

pazarlarda rekabet edebilmesinde kadn emeinin katlmnn neminigstermektedir. Sektrde yaptklar ilerin doal becerileri olarak

grlmesi nedeniyle, kadn igc becerisiz dolaysyla da ucuz igc

olarak deerlendirilmektedir. Aratrma bulgularna gre, konfeksiyon

sektrnde kadnlar ok dk cretler almakta, yasal alma saatlerinin

stnde almakta, alma yaamlar erken balamakta, kt alma

koullar iinde, sosyal gvenceden yoksun olarak almaktadr.


4/165

ABSTRACT

This study that is titled as Women Workforce in the Turkish

Apparel Sector and The Case of Glsuyu aims to identify in what ways

woman workforce has participated in the labor process of the apparel

sector and what have been the role and problems of women in this

process, as the sector has gained significant success since the Turkish

economy has started exporting.

Participation of women in industrial and service sectors outside

the household has showed a major increase with the globalization

process since 1970s. As the consequences of the globalization that has

brought the export based economy in the foreground, industries like

textile and apparel have grew by export and number of women has raised

in these sectors where cheap labor force is utilized.

Besides, developments in industry and technology; division of

labor by Fordist production and Taylorist separation; demand for

deskilled workforce which has become able to do every kind of divided

and simplified task, have resulted in participation of more women to the

labor force army.

Turkey has also passed through a similar process since 1980 and

this process has resulted in the growth of apparel sector. Custom and

flexible relations based informal production structure of apparel sector

and situation of women in labor force have caused women work force to

come up intensively.


5/165

This paper on the case of Glsuyu, which is an old suburb of

stanbul in the Anatolian side of the city, is a field study that was held in5 apparel workshops by interviewing 33 women workers. It is an

example that reveals the importance of the participation of women to the

labor force for the sector to be able to compete in the international

market. Since what they do is deemed as their natural skills, women are

evaluated as deskilled and therefore treated as cheap labor force.

According to the findings of this research women are paid very lowwages, work overload beyond the official work hours, start working at

early ages and work in bad working environments without any social

security.


6/165

NDEKLER

GR 1I. TARHSEL AIDAN KADIN GC 4

I.1. Sanayi Devrimi ncesinde Kadn Emei 4

I.2. Sanayi Devrimi Dneminde Kadn Emei 7

I.3. 20. Yzylda Kadn Emeine Yaklam 11

I.4. Kreselleme Srecinde Kadn Emei 14

I.4.1. retimin Esneklemesinin Kadn Emeine Etkisi 19

I.4.2. Kadn Emeinin Enformel Ekonomideki Yeri 22

II. KADIN GCNN KONFEKSYON SEKTRNDE YER ALMA

NEDENLER 26

II.1. Kreselleme Srecinde Konfeksiyon Sektr 26

II.2. Konfeksiyon Sektrnn Kadn gcn Tercih Etme Nedeni 28

II.2.1. cretli Kadn Emeinin Nitelii 29

II.2.2. Kadn Emeinin Ucuz ve Yedek gc Olmas 31

II.2.3. Yaplan in Nitelii 31II.3. Kadn Emeinin Sektr Tercih Etme Nedeni 32

II.3.1. in Kolay Ulalabilir Olmas 32

II.3.2. in Ksa Srede renilebilir Olmas 33

III. TRKYEDE KONFEKSYON SEKTRNDE KADIN GC 34

III.1. Trkiyede Konfeksiyon Sektrnn Geliimi 34

III.1.1. 1980 Sonras Deien Ekonomik Politikalar ve Kadn Emei 34

III.1.2. 1980 Ekonomik Politikalaryla Byyen Konfeksiyon Sektr 36

III.2. Trkiye Ekonomisinde Konfeksiyon Sektrnn nemi 38

III.2.1 Konfeksiyon Sektrnde gc Maliyeti 39

III.3. Konfeksiyon Sektrnn Genel Yaps ve Kadn stihdam 39

IV. ALAN ARATIRMASI: GLSUYU RNE 41

IV.I. ARATIRMA KAPSAM VE YNTEM 41

IV.I.1. Bir Gecekondu Blgesi Olarak Glsuyu 41


7/165

IV.I.2. Aratrma Yntemi 45

IV.I.3. Karlalan Glkler 48

IV. II. ARATIRMA BULGULARININ DEERLENDRLMES 50

IV.II.1. Konfeksiyon Atlyelerinin retim Organizasyonu Ve Atlye Sahiplerinin

retim Srecine Katlm Biimi 50

IV. II.1.a. Konfeksiyon Atlyelerinin retim rgtlenmesi ve Piyasada Kalma

Mcadeleleri 50

IV. II.1.b. Atlye Sahiplerinin Sektre Giri Biimleri 54

IV. II.1.c. i Seimi 55

IV. II.1.d. Atlye Sahiplerinin Beklentileri 58

IV.II.2. KADIN EMENN RETM SRECNE KATILIM BM 58

IV. II.2.a. Demografik Yap 58

IV. II.2.b. alma Hayat 69

IV. II.2.c. alma Saatleri 78

IV. II.2.d. cret/ Gelir/ Tketim 84IV. II.2.e. Fiziksel Ortam/ Yeri Koullar 88

IV. II.2.f. Sosyalleme Sreci/ Patriyarkal Denetim 92

IV. II.2.g. Atlye Sahipleriyle alanlar Arasndaki liki 123

IV. II.2.h. Sektrdeki likilerin alma Saatlerinin Dna Tanmas 124

IV. II.2.i. Sosyal Gvenlik/ rgtlenme 126

IV. II.2.k. Beklentiler 128

IV. III. ARATIRMA BULGULARININ GENEL DEERLENDRMES 133

SONU 138

EKLER 141

EK 1: ATLYE SAHPLER SORU FORMU 141

EK 2: KONFEKSYON S KADINLAR SORU FORMU 148

KAYNAKA 156


8/165

TABLO DZN

TABLO:1 GRUPLANMI YA DAILIMI55

TABLO:2 DOUM YERLERNE GRE DAILIMI56

TABLO:3 STANBUL'DA GRUPLANMI YAAMA SRES57

TABLO:4 ETM DURUMU58

TABLO:5 EVLLK YAI59

TABLO:6 EVLLKTE LK E DURUMU 60TABLO:7 EVLENME BM

61TABLO:8 ALIMAYA BALAMA YAII

61TABLO:9 ALIMA HAYATINDA YAPILAN LK

62TABLO:10 ALIMAYA BALAMA NEDEN

63TABLO:11 LK N BULUNMASINDA ARACI KANALLAR

64TABLO:12 BU YERNDE ALIMAYI TERCH ETME NEDEN66

TABLO:13 KADINLARIN YAPTII 67

TABLO:14 N SELMESNDE ETKL OLAN FAKTRLER69

TABLO:15 YAPILAN TEK MEMNUNLUK DZEY70

TABLO:16 ALIIYOR OLMAKTAN MEMNUN OLMA DZEY72

TABLO:17 ELERN KADININ ALIMASINI DESTEKLEME DZEY73

TABLO:18 EVRENN KADININ ALIMASINI DESTEKLEME DZEY74

TABLO:19 ALIMA SAATLER75

TABLO:20 MESA YAPMA DZEY76

TABLO:21 YAPILAN MESANN ALEDE SORUN YAAMAYA ETKS76

TABLO:22 MESA YAPILMASI LE ALEDE YAANAN SORUNLARINNTEL

78


9/165

TABLO:23 ALIMAMA DURUMUNDA YAANAN DEMLER DZEY79

TABLO:24 EVLILK DNEMNDE ALIMAMA HALNN ALELKLERNDE YARATTII DEKLKLERN NTEL80

TABLO:25 HTYA OLMASA DA ALIMAYI TERCH ETME DURUMU81

TABLO:26 ALIMAYI TERCH ETME NEDENLER83

TABLO:27 KADINLARIN YAPMAK STEDKLER MESLEKLER85

TABLO:28 KADINLARIN FARKLI MESLEKLERSTEME NEDENLER86

TABLO:29 Y BR YERNE GEME STE87

TABLO:30 MESLENDE Y BR YERNE GEMEYSTEME NEDENLER89

TABLO:31 SOSYAL GVENLK DZEY90

TABLO:32 HASTALIK DURUMLARINDA KOLAY ZN ALABLME91

TABLO:33 DOUM ZN VB. HAKLAR KULLANILABLME DZEY92

TABLO:34 EVLLN TANIMLANMASI94

TABLO:35 ERKEKLERN MESLEKLER95

TABLO:36 ALINAN MAA ORTALAMASI96

TABLO:37 ELERN SZLNN NEDENLER98

TABLO:38 ELERN ETM DURUMU99

TABLO:39 ALE RES KM?

100TABLO:40 KARARLARDA ETKL OLMA DURUMU102

TABLO:41 YALNIZ GDLEN YERLERLE LGL ELE KONUMA DURUMU103

TABLO:42 YALNIZ GDLEN YERLERLE LGL ELE KONUMADURUMUNUN NEDENLER

104TABLO:43 EVE GEL SAATN BELRLEYEN FAKTRLER

106TABLO:44 ELER ARASINDA YAKINLIK DURUMU

107TABLO:45 ELERLE YAKINLIK DZEYNN NEDENLER


10/165

108TABLO:46 ENZ HASTA OLDUUNUZU KABUL EDER M?

109TABLO:47 ELERN KADINLARIN HASTALIINDA LGLENME DZEY110

TABLO:48 ELERN EV NDE YAPILAN LER TAKDR ETME DZEY111

TABLO:49 ELERN EV DIINDA YAPILAN LER TAKDR ETME DZEY112

TABLO:50 UYKU SAATLERNN BELRLENMES113

TABLO:51 ELERN GYM ZEVKNE YNELK ELETRLERN DAILIMI114

TABLO:52 ELERN KADINLARIN GYM TARZINA YNELK MDAHALEBMLER

115TABLO:53 KADINLARIN BU MDAHALELER KARISINDA

SERGLEDKLER TAVIRLAR117

TABLO:54 ERKEKLERN ELERN KISKANMA NEDENLER119

TABLO:55 KISKANLIK DURUMLARINDA KADINLARINSERGLEDKLER TAVIRLAR

121TABLO:56 ERKEKLERN LKLERNDE YALANA BAVURDUKLARI

KONULAR123

TABLO:57 KADINLARIN ELERN SYLEDKLER YALANLARLABAA IKMA BMLER

124TABLO:58 KADINLARIN ELERYLE LGLKYETLERNN KONULARI

125TABLO:59 BO ZAMANLARDA YAPILACAK ETKNLKLERE KARAR

VERME DURUMLARI

127TABLO:60 ALE NDE GERGNLKLER ZME BM129

TABLO:61 EVLL BAKALARINA NERR MSNZ?131

TABLO:62 EVLL NERME NEDENLER132

TABLO:63 EVLL NERMEYENLERN GEREKELER134

TABLO:64 KADINI GL KILAN ZELLKLER135

TABLO:65 ELERN KADINLARIN ALELERLE LKS 137


11/165

GR

Trkiyede Konfeksiyon Sektrnde Kadn gc ve Glsuyu rnei balkl bu

almada, Trkiye ekonomisinin da alma srecinde ucuz emek kullanlmasyla

nemli baar elde eden konfeksiyon sektrnde kadn igcnn emek srecine

katlm biimi ve kadnn bu sreteki rol ve sorunlarnn belirlenmesi

amalanmaktadr.

Kadnlarn sanayi ve hizmet sektrnde ev d alma yaamna katlm, bir

ok lkede 1970li yllarda balayan kreselleme sreciyle nemli artlar

gstermitir. Kresellemenin ihracata dayal ekonomiyi n plana karmas,

zellikle tekstil, konfeksiyon gibi sanayi kollarnn ihracatla bymesini salam,

dk cretli emein kullanld bu ihracat sektrlerinde kadn alan saysnn

artmasna neden olmutur.

Trkiye, 1980 ylnda uygulamaya koyduu yapsal uyum programlaryla

ihracata ynelik gelime modeli benimsemitir. hracata ynelik sanayileme

stratejileri, zellikle konfeksiyon sektrnn bymesini salamtr. Bu byme

ucuz emek faktrnden hareket edilerek youn olarak kadn emeinin istihdam

edilmesiyle salanmtr. Konfeksiyon sektrnn enformel, esnek fason ilikilerine

dayal retim yaps ve kadnlarn igc piyasas iindeki konumlanlar bu

sektrde kadn emeinin younlukla yer almasna neden olmutur.

Trkiye ekonomisinin toplam ihracatnn %40lara varan blmn tekstil ve

konfeksiyon sektrnn gerekletirmesine ramen sektre ilikin istatistiksel veriler

ayrca deerlendirilmemitir. Kk iletmeler eklinde, dk gelir gruplarnn ve

becerisiz emein youn olduu gecekondu blgelerinde youn olarak rgtlenen

konfeksiyon sektrnde, giderek artan sayda kadn almasna ramen sektrdeki

firmalarn ounluunun kayt d nitelii nedeniyle, kadnlarn emek piyasas

iindeki paylar tam olarak bilinmemektedir. Var olan ekonomik ve toplumsal yap,

kadnlarn ok dk cretlerle, zor alma koullarna raz olarak, gvencesiz


12/165

ekilde bu retim srecine katlmn zorunlu klmaktadr. Dolaysyla, olumsuz

koullarda istihdam edilen, ailede ve toplumda ar sorumluluklar yklenen kadnn

bu sanayideki retime katlm, alma koullar ve igc piyasas iindeki

zelliklerinin bilinmesi nemli olmaktadr.

Bu aratrma drt blmden olumaktadr. Birinci blmde tarihsel adan

kadn igc ele alnmtr. Kadn emeinin, ilk cinsiyete dayal i blmnden,

sanayi ve pazar ekonomisine ve gnmz kresel ekonomisine kadar nasl bir

evreden getii, kadn emeinin tarihsel olarak ald biimler ve igc piyasalar

ierisindeki konumlar tartlmtr. Yine bu blmde konfeksiyon sektrnn esnek

retim modeliyle, retimin paralanarak klmesi, enformel ekonomiyle ba kadn

igc balamnda tartlmtr.

kinci blmde, kreselleme srecinde konfeksiyon sektrnn geirdii

dnmler ve kadn emeinin sektrn retim rgtlenmesine ve emek srecine

katlm biimi ele alnmtr. Konfeksiyon sektrnde kadn istihdam hem sektrn

kadn igcn tercih etmesi hem de kadn emeinin sektr tercih etmesi olarak iki

ayr adan aklanmaya allmtr.

nc blmde, Trkiyede 1980 sonras deien ekonomik politikalarn

kadn emeine ve konfeksiyon sektrne etkisi, konfeksiyon sektrnn ucuz kadn

emeini kullanarak Trkiye ekonomisindeki baars tartlmtr. Yine bu blmde

Trkiyedeki konfeksiyon sektrnn genel yaps ierisinde kadn istihdam ele

alnmtr.

Son blmde, konfeksiyon sektrnde alan kadnlarla ilgili rnek alan

aratrmas yer almaktadr. Bu blmde aratrmann kapsam ve yntemi ile sektrde

alan kadnlarla ilgili aratrma bulgular yer almaktadr. zellikle kk lekli

firmalar retim maliyetlerini azaltmak, daha dk kiralar ve ii cretleri demek

iin gecekondu blgelerinde rgtlenmektedir. Bu rgtlenme son yllarda,

stanbulun Avrupa yakasnda ii cretlerinin ve kiralarn ykselmesi nedeniyleAnadolu yakasna doru kaymaktadr. Bu nedenle de rnek alan almas Anadolu


13/165

yakasnn en eski gecekondu mahallelerinden biri olan Glsuyunda 5 atlyede

gerekletirilmitir. Aratrma kapsamnda 33 alan kadnla ve atlye sahipleriyle

grlmtr. rnek alan almas, atlyelerin retim ve rgtlenme yapsn,

atlye sahiplerinin sektre giri biimlerini ve kadnlarn sektre nasl girdiklerini ve

hangi alma koullar altnda altklarn kapsamaktadr. Bu almada kadnlarn

hangi koullarda alt kadar, hangi koullarda yaam srd, konfeksiyona

bak, iin mutlu ve mutsuz eden ynleri, ileriye ynelik planlar da yer almaktadr.

Ksaca konfeksiyon sektrnn uluslararas pazarlarda rekabet edebilmesi

ucuz kadn emeinin kullanlmasyla gereklemitir. Trkiye ekonomisindeki bu

baarnn alan kadnlar asndan anlam ise, ok kk yalarda, sosyal

gvenceden yoksun bir ekilde, rgtsz, korumasz, dk gelirli ve dk yaam

standartlaryla yaamaktr.


14/165

I. TARHSEL AIDAN KADIN GC

I.1. Sanayi Devrimi ncesinde Kadn Emei

Kadnla erkek arasndaki iblmnn tarihi, yiyecek arayyla balam,

yiyecek toplama trleri ve yntemleri cinsiyete dayal i blmnn niteliini

belirlemitir. Yiyecek aray her toplumun en nemli kayglarndan biridir; nk

insanlarn karnlar doymad srece daha yksek emek biimleri mmkn deildir.

1 nsanln ilerleyebilmek ve gelimek iin yiyecek ikmalinde belli bir denetime

ulamas gerekiyordu. Bu denetim, yalnzca bugn iin yeterli yiyecek deil, yarn

iin de yiyecek stoku bulundurabilme anlamna gelmitir.

lk cinsiyete dayal i blm kadnlarn toplayclkla erkeklerin de avclkla

uramasyla balamtr. Bu dnem, kadnlar eve daha yakn olan, geimlik retim,

imalat ya da ilemden geirme tr grevlerle; erkekler ise beklenmedik,sreklilii olan ve nceden planlanmam etkinlik sreleri gerektiren2 ileri

yapmtr. Avclk erkeklerin ksa ya da uzun sreler iin evlerinden uzakta

kalmalarna yol at gibi tm vakitlerini dolduran bir i olmutur. Kadnlar ise

kamp ya da yerlemeler evresinde bitkisel rnler toplamlardr. Byle bir i

blmne gidilmesinin nedeni erkeklerin boy, gllk ya da saldrganlk gibi

fiziksel zelliklerinden deil, hamile kadnlar tehlikeli ilerden korunmaya

allmasndan kaynaklanmtr.3

Kadnlarn yiyecek toplama faaliyetleri, srf doaya ve doann

bereketliliine gvenmenin tesinde, kendi renme ve yaratma yeteneini de ortaya

1 Reed, Evelyn; Kadn zgrlnn Sorunlar, Yazn Yaynclk, 1. Bask, stanbul 1985, s.34.2 Coontz, Stephanie-Henderson, Peta; Snfl ve Devletli Toplumlarn Kkenindeki Mlkiyet

Biimleri, Politik ktidar ve Kadn Emei, Maddeci Bir Feminizm zerine Kadnn Grnmeyen

Emei, Kardelen Yaynlar, 1.Bask, stanbul 1992, s.22.3 Coontz, Stephanie-Henderson ,Peta; a.g.e., s.23.


15/165

karmtr. Erkeklerin tm vakitlerini avcla ve savala ayrdklar dnemde,

toplumsal ilerlemenin temelindeki aletleri, ustalk ve tekniklerin birounu kadnlar

gelitirmitir. Bu aletlerden en nemlisi de apadr.4 nk apay kullanmay

kefetmeleri, yiyecek toplamaktan basit bahecilie, sonra da tarm kefetmelerine

yol amtr. Kadnlar, her bitki ya da tahl trne uygun zel tarm yntemlerini

bulmutur. Harmanlama, taneleri savurma, tme gibi teknikleri renmek ve

topra ilemek, ekini biip rn depolamak ve sonra bunu yiyecee evirmek iin

gerekli tm zel aletlerin bulunmasnda nemli rol oynamlardr. 5

kinci teknik devimle birlikte yeni enerji kaynaklarnn ve daha ileri

tekniklerin bulunmas yiyecek bolluunu getirmitir. Bu gelimeler nfusun

oalmasn dolaysyla yerleik hayata gemeyi salarken toplumsal rgtlenmenin

ve kadnn toplumdaki yerinin deimesine neden olmutur. Bu bululara, kadn

tarihi asndan baktmzda en nemlisinin saban olduu grlmektedir. nk

tarmdaki egemenlikleri, yaptklarn ilerin eitlilii sayesinde zekalarn gelitirerek

becerilerini ve kltr birikimlerini yeni retici kuaklara aktaran ve temel eitimciler

haline gelen kadn bu konumunu yitirmeye balamtr. D evreyle ve doayla

balar azalan kadn, doaya hkmetme ans da o kadar azalmtr. Bu dneme

baktmzda tarmsal retimde, apa kadnla zdeleirken saban erkekle

zdelemektedir. Tarmsal retimi yapan kii olarak erkek, kadnn yerini alm;

ufak bahelerin yerine tarla gemi, kadnn apas yerini erkein sabanna

brakmtr.6

Yerleik hayata geilmesiyle, nceleri ufak kyler halinde balayan yerleimbirimlerine ticaretin de etkisiyle kasabalar ve kentler katlmtr. Ticaretin ve

kentlerin gelimesiyle snflar, zel mlkiyet, rahipler, askerler ortaya kmtr. Bu

srete nceleri ticaretin gelimesinde nemli rol oynayan kadnlar bu alandan

uzaklatrlmaya allmtr. zellikle de orta snfn, sosyal hiyeraride ykselme

4 Mchel, Andree;Feminizm, letiim yaynlar, 1.Bask, stanbul 1991, s.17.5

Reed, Evelyn; a.g.e., s.37.6 Andree, Mchel; a.g.e, s.17.


16/165

derdinde olan tacirleri, karlarn nce kentsel kesimin zanaatkar retiminden7

ekerek mlkiyet ve kazan zerinde hak sahibi olmasn engellemilerdir. Ayn

zamanda kadnlar,8 sitenin ynetiminde siyasi g sahibi klabilecek her tr iletiim

ann dna kartlmlardr. Bylelikle ekonomik gc elinden alnan kadn politik

karar mekanizmalarn etkileme ve denetleme gcn de yitirmitir.

Ticaretle birlikte, ilk mesleki rgtlenmeler olan, ayn meslekte alanlar

hastalk ve lme kar korunmay amalayan loncalar kurulmutur. Kadnlar ilk

balarda bu loncalarda aktif olarak yer almlar, fakat zellikle baz zanaat

dallarndaki kk zanaatkarlar, rekabetten korunmak abasyla kadnlar loncalara

almamtr. Buna karlk kadnlar da ipekilik, dantelcilik, diki gibi baz

mesleklerde uzmanlamlardr.

13.yzylda erkeklerin ye olduu 80 lonca varken, kadnlarn ye olduklar

15 kadn loncas bulunmaktadr.9 Kadnlar birok loncalara alnmazken yine baz

meslekleri kadnlarn renmemesi iin, yalnzca erkek ocuklar rak alnmtr. Bu

ise kadnlarn daha az vasf kazanmalar, belirli alanda mesleki beceri edinmeleri ve

daha dk cretle almalarna neden olmutur. Bu dnemde sanayi ncesi kk

manifaktr tipi atlyeler kurulmu, bu atlyelerde alan igcnn ou

kadnlardan olumutur.

Feodal toplumda, kilise; krallk ve ykselen burjuvazinin desteini de alarak,

kadnlar aileye hapsetmeye almtr. Kilise ve burjuvazi, kadnlarn byk

ounluunu eve kapatacak iki kurum gelitirmitir. Bunlar; engizisyon ve kadnhukuki ynden kstl konuma indirgeyen yeni aile hukukudur. Kilise tarafndan

yrtlen engiziyon mahkemelerinde, ifa datclar olan ve toplum salna

7 Andree, Mchel; a.g.e., s.22.8

Andree, Mchel; age., s.22.9 Mchel, Andre; a.g.e., s.30.


17/165

katklar olan ebeler, hemireler, byc olmakla sulanmtr.10 Karanlk a olarak

anmsanan bu ada, erkek egemen sistem, dinin, burjuvazinin desteini alarak daha

da glenmi ve gerek yzn onbinlerce kadn yakarak gstermitir.

Rnesansla birlikte toplumun bir ok yapsnda iyilemeler yaanmakla

birlikte kadnlarn durumunda iyileme gzlenmemitir. rnein, 1547de

ngilterede alnan bir kararla kadnlarn ene almak iin biraraya gelip

konumalar yasaklanm ve kocalar karlar evde tutmakla ykml klnmtr.11

Bu dnemde, kadnlarn loncalardaki ve kent ynetimindeki sorumluluk

mevkilerinden uzaklatrlmalar, alma koullarn da arlatrmtr. Kadnlarla

erkekler arasndaki cret farklar artmtr. 14.yzylda, krsal kesimdeki pek ok

atlyede kadnlar erkeklerin cretlerinin n kazanmakta iken, 15.yzylda ancak

yarsn, 16.yzylda ise daha aznn almlardr. 12

I.2. Sanayi Devrimi Dneminde Kadn Emei

17. ve 18.yzyl, feodal retim ilikilerinden sanayi ve pazar ekonomisine

gei dneminin addr. Bu geiin dier bir ad endstri devrimidir. Demiryolunun

inas ve buhar makinasnn hem ulatrmada hem de iyerlerinde kullanm yani

1770li yllar endstri devriminin balangc kabul edilmitir.13 Endstri devriminin

ne zaman balad konusunda bu milad koymak kolayken ne zaman

tamamlandn sylemek anlamszdr. nk pek ok devrim gibi o da z gerei

balad tarihten sonra artk bir kural halini almtr. Yine de, endstrileme ve

endstri devriminin balangc veya balang dneminden sz etmek gerekirse bu

ngilterede ar endstri ve demiryollarnn yapm byk lde tamamland

1780-1800 aras dnem kast edilmektedir.

10 Ehrenreich, Barbara- English, Deidere; Cadlar Byler, Hemireler, ,Kavram yaynlar,

1.Bask, stanbul 1992,s.31.11

Mchel, Andree; a.g.e. s.35.12 Mchel, Andree; a.g.e., s.35.13 Hobsbawm, Eric;Devrimler a 1789-1848, Dost Yaynlar, 1. Bask, Ankara 1998, s.38


18/165

Endstri Devrimi gibi bir tr patlama, 1780 ve sonrasnda insanln, ilk kez

snrsz hizmet ve mal retimini gerekletirme yeteneine ve ansn yakalamas

anlamna gelmitir. Toplumlar kendi yarattklar retici gleriyle doann

bollatrc gcn kefetmilerdir. Bata buhar makinesinin endstri ve ulatrma da

balatt g bu olmutur.

Ancak makinenin insan ilikilerindeki bu tayin edici rol, gerek retim

ilikileri gerekse sosyal yaamdaki etkileri ayn lde zgrletirici olmamtr.

Manifaktrden fabrika retimine geite makinenin oynad bu rol ayn zamanda

adale gcn de vazgeilmez bir e olmaktan kartm ve onu kartt lde,

adaleleri zayf, ama eklem ve organlar kvrak iileri altran bir ara haline

gelmitir.14 Bu nedenle endstri devriminin balangc ayn zamanda erkeklerin

yannda iktisadi alana bir baka serbest igcn yani kadnlar ve ocuklar

ekmitir. zellikle fabrikalarda ve madenlerde byk ounlukla altrlmlardr.

Yine buhar makinesinin ve endstrinin bu bollatrc gc, hem geleneksel

retimin kendisinde hem de bu retimin iinde ayn zgrletirici etkiyi

gstermemitir. Genileyen retim, ayn zamanda genileyen pazar anlamna

geliyordu. retimin bymesi ve yaygnlamas, buna uyamayan kk aile

iletmelerinin dalmasna neden olmutur. Endstrileme ekonomik reticilik

niteliindeki uralar ailenin dndaki byk lekli rgtlerde toplam, bylece

zel ev yaam ve kamusal cretli alma alan iki ayr alan olmutur.

Endstrileme ev ve i alanlarn ayrp, ekonomik etkinlikleri bireysel bir karla

balamakla kalmam, ancak para karlnda yaplan iin retim- etkinliisaylmas anlayn da getirmitir. Bylece aile iinde yerine getirilen hizmet ve

etkinlikler retim- etkinlii niteliini yitirmitir.15 Bu tarz iletmelerin ortadan

kalkmas cinsler aras rekabetin sonucu, o tarihe kadar szgelimi, mum retimi,

birahane iletmecilii gibi bir ok mesleklerdeki aile ii kadn igcnn pazardan

ekilmesi gibi ters ynde bir etki gstermesine neden olmutur.

14

Marx, Karl;Kapital, 1. Cilt, Sol Yaynlar,2. Bask, stanbul 1992, s.408.15 Tan, Mine;Kadn Ekonomik Yaam ve Eitimi, Trkiye Bankas Yaynlar,1. Bask, s.43.


19/165

Mum retimi, birahane iletmecilii gibi sektrlerden kartlan kadnlar

byk lde dokuma, konfeksiyon sanayi ve matbaaclk gibi sektrlere kaymtr.

Bunlar iinde en ok kadn istihdam eden sektrlerden biri tekstildir. Belli

zamanlarda ve yerlerde igc sunumu zerindeki basklarn art zellikle dokuma

fabrikalarnda kadn igcnden yararlanma zorunluluunu dourmutur. Zaten

tekstil endstrisindeki eiricilik ve dokuyuculuk ileri aile imalatl sisteminde

geleneksel olarak kadn ve ocuklarn alk olduklar iler oluturmaktadr.16

Tekstilde, kadn istihdamnn hem teknik gelimelere hem de rekabete bal olarak

yllara gre bileimi deimitir. 1760larda en az 20 kadnn iini yapabilen bir

iplik bkme makinasnn gelitirilmesiyle giderek erkek ii olan tekstil ve

dokumaclk ancak 80 yl sonra ngilterede tekrar kadnlarn byk lde i

verildii bir meslek grubu olmutur.17

Kadnlarn igcne byk lde bavurulduu tekstil ve dokumaclk

konusunda hem iktisadi hem de siyasi krizlerin igc zerindeki etkisine ait ilk

gzlemlerde bu yllarda kayt edilmitir. Szgelimi, Amerikan i savann yol at

pamuk bunalm srasnda iilerin salk durumlarn incelemek iin ngiliz

hkmetince Lancashire, Cheshire ve baka yerlere gnderilen Dr. Edward Smith,

salk asndan fabrika ortamndan uzaklaan iilerin salk durumlarnn

dzeldiini belirtilirken, kadnlarn gen kzlar dokuma ve diki zerine eittiklerini

de not etmitir. 18

19.yzyl, emperyalizmle smrgeciliin beraber yrd, metaekonomisinin evrensel boyutlara ulat, vahi bir dnemin, kapsn aralamtr.

Yaylma ve smrgecilikle birlikte pazar dnya pazar haline gelmitir. retim

etkinliinin amac, retimin hzlandrlarak maliyetlerin drlmesi ve kar srekli

16 Tan, Mine; a.g.e., s.46.

17Ansal, Hacer; Kapitalist retimde Cinsiyetilik, 11.Tez Kitap Dizisi, say:9, Alan Yaynclk,

stanbul 1989, s.13.18 Marx, Karl; a.g.e., s.408.


20/165

arttrmak ilkesine dayanyordu. Dolaysyla bunun toplumsal etkileri de, bir yandan

endstri ve ticaretin hzla bymesinden gittike zenginleen burjuvazinin ve cret

karlnda en ar koullarda, emeklerini satarak alan ii snfnn ortaya k

olmutur.

Yine bu yllar, sermayenin byk lde geniledii, igc ve alanlarn

kitlesel koruyucu yasalarn mcadelesinin verildii yllardr. Bu mcadelelerle, bata

8 saatlik ign ve bunu koruma mcadelesinin aygtlar sendikalar ortaya kmtr.

Bu yllarda yine sendikal mcadele de ideolojik olarak kadn igcnn de sesi

olmakla beraber, onun grnts olamamtr. Kadnlarn haklarn tpk ocuklarnn

altrlmas konusundaki yasalarda olduu gibi koruyucu mcadelesinin bir paras

olmu, sloganlatrlm ancak kadnlar, ynetimin bir paras olarak

simgeletirememitir.

Kapitalist retimin bu genilemesi hatta varl, pek ok kiinin tehis ettii

gibi19, meta retiminden elde edilen srekli meta d retim ile beslenen bir

birikimin eklenmesi zorunluluundan, kaynaklanmtr. Andree Michel bunu

temel birikim olarak tanmlamaktadr. Kocann ve ocuklarn emek glerinin

piyasada satabilmesi iin, kadnlar bunu meta d bir retim biimi olan ev ii

emeiyle yeniden retmek zorunda kalmlardr. Kadnn 19. yzyldaki durumu

bundan tr yle zetlenmektedir. ... te ev kadn ideolojisi bu koullarda

egemen oldu. nk herkes ev kadnlarnn varlndan kar salyor ya da bunun

kendi karna olduuna inanyordu: patronlar asndan yedek bir igcnn

olumas, iiler asndan da endie kayna olan kadnlarn rekabetinin ortadankalkmas, ev kadnlnn balca yararlaryd 20

Endstri devriminin yaratt onca devrimci ve zgrletirici etkilere

karn, kadnlar bu yzyln en ar iileri olmulardr. Kadn, annelik ,kriz ve

19 Baxandal, Rosalyn; Amerikan Sendikalarnda Kadnlar Tarihsel Bir zmleme, Kadn ve

Eitlik, Pencere Yaynlar, 2.Bask, stanbul 1992, s. 92.20 Michel, Andree; a.g.e., s. 52.


21/165

sava yllarn yedek sanayi ve igc ordusu, ev ii emein ar iisi olmaktan

kartmam, onu kah ekonomi iinde kah dnda bir srgn yaamnn bir paras

haline getirmitir.

I.3. 20. Yzylda Kadn Emeine Yaklam

20 yzyl sanayilemenin hzland, atlyelerin yerini byk fabrika

sistemine brakt yllardr. Bu yzylda retim sistemindeki deiikler yeni i

rgtlenmeleri kadnlarn igc piyasalar ierisindeki konumlarn da nemli

derecede etkilemitir. zellikle endstrileme ile birlikte tarm d cretle alan

kadn oranlarnda artlar yaanm ve kadnlara zg alma alanlar gelimitir. 21

Geen yzyla damgasn vuran yeni retim sistemi, alma sresi boyunca

ayn para ii belirli bir hz ve biimde tekrarlamak zorunda brakan22 montaj

hattnn gelitirildii Fordist retimdir. Fordist retim sistemi, emek srecinde

bilimsel ynetim tekniklerinin uyguland Taylorist i rgtlenmesine gre

yaplanmtr. Taylorist i rgtlenmesi emek srecinin iilerin bilgi ve becerilerine

bal olmadan biimlendirilmesi ve retim bilgisinin iiden koparlarak merkezi

iyeri ynetiminin elinde toplanmas ilkelerine dayanmaktadr. Bu ayrtrma,

elinden tm retim bilgi ve becerisi alnm iiyi yaygn, standart yani vasfsz bir

emek gc haline getirirken, retim bilgisinin i yeri ynetiminde toplanmas da

vasfl emei yaratmtr. Kadnlar ise bu hiyerarik i rgtlenmesi ierisinde erkek

vasfsz iilere gre vasfsz ucuz emek olarak daha ok tercih edilmilerdir.

rnein, geen yzylda atlyelerin yerini dokuma fabrikalarn almas yeni

teknik ve makinalarn sektrde kullanlmaya balanmas dokuma sektrnn

bymesini salamtr. Gelien ve byyen bu sektrde, yeni ynetici ve teknik

kadrolara gereksinim duyulmutur. Erkekler, vasf gerektiren kadrolara terfi

21 Mine, Tan; a.g.e., s.51.22

Lordolu, Kuvvet-zkaplan, Nurcan-Trner; Mete,alma ktisad, Beta yaynlar,3.Bask,stanbul 1999, s.219.


22/165

ettirilirken kadnlar ise vasfsz ucuz igc olarak kullanlmtr. Her yeni teknik

deiiklik ilk nce erkekler tarafndan massediliyor, daha sonra ortaya kan

hiyerariye gre, erkekler daha st dzeydeki ilere getike sermaye onlarn

boaltt alanlar ucuz kadn emei ile dolduruyor.23

Ksacas, emek srecindeki hzl montaj hatt ve taylorist ayrmla belirlenen

i blm, ev emeinin ve kk atlye retimlerinin roln azaltmtr.24

Dolaysyla her trl paralanm ve basitletirilmi ii yapabilir hale gelmi,25

vasfsz igcne duyulan talep, kadn ve ocuklarn igc ierisine daha yksek

oranda ekilmesine neden olmutur.

Bu yzylda endstri alanndaki gelimeler ayn zamanda igc talebinin

hizmet ve endstri alanlarna kaymasna neden olmutur. ocuk bakm, amar,

t, diki temizlik gibi evde yaplan etkinlikler geni apta piyasadan salanmaya

balanmtr. Bu gelimeler zellikle kadnlar iin i olanaklarn arttrm, kadnlarn

aile-ii grevlerinin uzants olarak gzken retmenlik, hemirelik, temizlik gibi

ilerde kadn igcnn katlm artmtr. Yine endstrileme srecinin srekli ve

sistemli olarak alt dzeyde, dk cretli iler yaratmas, zellikle bro ve hizmet

alanlarndaki iler iin igc kayna olarak kadn emeinin kullanlmasna neden

olmutur.26

Kadnlarn igcne katlmlarn etkileyen dier bir faktr de, bu yzylda

yer alan iki byk dnya savadr. Her iki savata milyonlarca erkek cephelere

gnderilmek zere igcnden uzaklatrlm bu alanlar kadnlar doldurmutur.Savalar srasnda kadnlar fabrikalarda, devlet dairelerinide ve ordunun baz

blmlerinde kitlesel olarak almlardr. Ancak sava yllarnda kadnlarn

igcne katlmas srekli ve kalc bir gelime salayamamtr. Erkeklerin

23 Ansal, Hacer; a.g.e., s.13.24 Arn, Tlay; Kapitalist Dzenleme, Birikim Rejimi ve Kriz (1):Gelimi Kapitalizm, 11 Tez

Kitap Dizisi, Say 1, Uluslararas Yaynclk, 2. Bask, stanbul 1986, s.124

25 Lordolu, Kuvvet-zkaplan, Nurcan-Trner, Mete; a.g.e., s.219.26 Tan, Mine; a.g.e., s.54


23/165

boaltt alanlar dolduran kadnlar erkekler cepheden dnnce bu alanlar tekrar

onlara brakmak ve evlerine dnmek zorunda kalmlardr. rnein ngilterede I.

Dnya Savana katlan askerlerin dn yaklak 750 000 kadnn hibir iz

brakmadan- cretli ilerinden ayrlmalarna yol amtr.27

Bu yzylda btn bu gelimelere kout olarak yaam dzeyindeki bir ok

gelime; eitim sisteminin gelimesi, gen kzlarn giderek daha fazla eitim

grmeleri, evlilik yann ykselmesi, doum kontrol yntemlerinin yaygnlamas

gibi gelimeler kadnlarn igc piyasas ierisine daha ok katlmalarn

salamtr. Kadnlar 1900 ylnda igc ordusunun %18ni olutururken, bu oran

1920de %20, 1930da ise %22 olmutur. 1940 ylna geldiimizde kadnlar cretli

ii ordusunun %25ini olutururlarken, kinci Dnya Sava srasnda, bu oran

%36ya kadar kmtr.28

I.4. Kreselleme Srecinde Kadn Emei

1970lerin banda gelimi lkelerden balayan dnemsel ekonomik bunalm

retimde verim dkl, kar orannda azalma, enflasyon ve isizlik olarak kendini

gstermitir. Bunalmdan k yolu olarak da, yeni liberal yaklamlar gndeme

gelmitir.

Kreselleme olarak tanmlanan bu yeni dzenin en belirgin zellii,

uluslararas sermayenin snrsz hareket zgrldr. Bilgi ilem ve haberleme

alannda yaanan hzl teknolojik gelimelerle salanan bu dnm sonucunda

sermaye iin zaman ve mekann nemi kalmamtr. Bu yolla uluslararas sermaye,

retimini btn dnyaya yayarken sadece retim tesislerini deil, muhasebe ve

hukuk ilemleri gibi faaliyetlerini de dnyann eitli blgelerine datmaktadr.

Sermaye bylece farkl emek maliyetlerini ve becerilerini dikkate alm olmakta ve

saat farkllndan doan sorunlardan kurtulmaktadr.

27 Tan, Mine; a.g.e., s.6228 Baxandall, Rosalyn; a.g.e. s.100-101.


24/165

retim organizasyonunda meydana gelen bu yapsal deiiklikler,

kresellemeyle ilintili saylan mal, hizmet ve mali sermaye aklarndaki artlara ve

bu artlar da gereklemesini salayann iletiim, ulam ve enformasyon

teknolojilerindeki devrimin hem nedeni, hem de sonucu olarak grlebilir.29

Kreselleme srecinde retimin yaygnlamasnn yan sra zellikle teknolojik

gelime ve deiiklikler de nemlidir. zellikle bilgisayarlarn ilem hznda, bellek

kapasitesinde ve programlarda yaanan gelimeler bilgi ilem, depolama,

telekomnikasyon etkinliklerini nceden grlmeyen bir ekilde hzlandrm ve

ucuzlatmtr.30

Ksaca, 1970li yllarda ortaya kan yeni uluslararas yaplanmada:

1. Gelimekte olan birok lkede kriz, ihracata dayal sanayi politikalar

benimsenmesine neden olmutur. hracata dayal ekonomi zellikle teskstil,

konfeksiyon, elektronik gibi sektrlerin bymesini salam, dk cretli

kadn emeinin kullanld bu ihracat sektrlerinde kadn alan saysnn

artmasna neden olmutur.

2. Gelimekte olan kriz, uluslararas sermayeyi de yeniden yaplanmaya

itmitir. Benimsenen yeni ynetim stratejisi dorultusunda ok uluslu

irketlerin daha esnek ve ucuz emek aray kadnlarn sanayi ve hizmet

sektrnde ev d alma yaamna katlmn arttrmtr.

3. retim srecinde ve emek piyasasnda esnekleme yeni sermaye birikim

biimi olarak ortaya kmtr. letmeler tam zamanl alan saysn

drerek giderek daha fazla sayda ksmi-zamanl ve geici personel

29 Joekes, Suzan; Kreselleme ve Gelimekte Olan lkelerde Kadnn Stats:Trkiye iin Dersler,

Kresel Pazar Asndan Kadn Emei ve stihdamndaki Deimeler, nsan Kaynan Gelitirme

Vakf, stanbul 1998, s.5.30 Yldzolu, Ergin; Globalizm ve Kriz, Alan Yaynclk, 1.Bask, s.11.


25/165

istihdam ettii, fason alma biimlerine kaymtr. 31 Kadnlarn aile ii

sorumluluklar nedeniyle emek piyasas ierisindeki ilikilerinin esnek bir

yap sergilemesi, yeni retim rgtlenmelerinin kadnlarn bu konumundan

yararlanmasna ve esnekletirmeye altklar yap iinde gittike artan

oranda kadn istihdam edilmesine neden olmutur.

Uluslararas ticaretin gmrk yasalar ve ok tarafl ticaret anlamalaryla

daha da liberalletii bu srete ok uluslu irketler de yabanc sermaye yatrmna

ynelik politikalar ve tevikler desteiyle, retim birimlerini merkez lkelerden

evre lkelere tamlardr. Fakat ok uluslu irketlerin evre lkelere tanmasnn

en nemli nedeni, gelimekte olan lkelerde iilerin rgtlenme dzeyinin

dolaysyla cretlerin dk olmasdr. Emek maliyetleri ve cretlere baktmzda bu

durum daha net bir ekilde gzkmektedir. Bir saatlik emek maliyeti dolar olarak

Almanyada 25, Amerikada 16 iken, Gney Korede 5, Meksikada 2.4, Polanyada

1.4, in ve Hindistanda 0.5dir. Saat cretinin dalm ise dolar olarak, Tokya 19.3,

ikago 13, Sao Poula 2.7, Bankok 2, Budapete 1.2, Bombay 0.8dir. Gelimekte

olan lkelerde alma saatleri daha uzun ve cretli tatiller daha ksadr. rnein

Seul, Bangkok, Hongkok, Singapur gibi ehirlerde yllk alma sresi 2000-2300

saat, cretli izinler ise ylda 8-17 gn arasnda deiirken, Kopenhag, Dsseldorf,

Madrid, Frankfurt ve Londrada bu rakamlar 1660-1880 saat ve 22-32 gn arasnda

deimektedir. 32

Ayrca retim srelerinin paralanabilirlii, ok uluslu irketlerin retimin

emek youn blmlerini, emein bol, ucuz ve rgtsz olduu lkelere tayabilmesiyine ayn ekilde ayn lke iinde taerona, eve i verme eklinde i organizasyonun

rgtlenmesi, emek youn ilemlerin dank ve marjinal emekten yararlanabilme

seeneklerini dourmaktadr.33

31 Ansal, Hacer; Teknolojik Gelimelerin Sanayide Kadnstihdamna Etkileri, Trk Tarih Kurumu

Basmevi, 1.Bask, Ankara 1997, s.832

Yldzolu, Ergin; a.g.e., s.20-21.33 Joekes, Susan; a.g.e., s.7.


26/165

Kresellemenin istihdamda dourduu sonuca, kadnlar asndan

baktmzda, dnyann neredeyse tm blgelerinde kadnlarn igcne katlmnda

bir art olduu gzlenmektedir. Birlemi Milletler Kadnlarn Kalknmadaki Rol

adl raporunda, kresellemenin cinsiyeti boyutu ortaya konmu, almann

kadnlatrlmas tartlmtr. Yine bu rapora gre, kadn igcne talepteki art

dnya ticaretindeki deiim ve arta bal olarak deimektedir. 1980de dnya

ticareti %54.2 iken bu oran 1990da %71.1e kmtr.34 Dolaysyla kadn igc

dnya ticareti paralelinde artmtr.

Dnyann yetikin kadn nfusu iinde igcne katlanlarn oran,

1960larda, %36 iken, 1990larda %48e ykselmitir. eitli blgelerde -cretli

ilerde alan- kadnlarn igcndeki saylar ve kadnlarn igcne katlm

oranlarndaki artlar gsteren aadaki tabloda grld gibi hemen hemen btn

blgelerde kadnlarn cretli ilerde istihdam artmtr. gcne katlm oran

kadnlarda erkeklerden ok daha hzl artmtr. Bu tablodan da anlald gibi,

kresellemeyle birlikte dnya ticaretinin gelimesi, kadnlarn igcne katlm

orann arttrmtr. Ticaretin genilemesi, kadnlarn igc piyasasndaki yerini

olumlu etkilemi, zellikle de cretli istihdamda yer almalar srecini byk lde

hzlandrmtr. lkeler, ihracat gelitirmeye ynelik ekonomik politikalar

uyguladka, kadnlarn formel sektrde istihdam da artmaktadr. 35

34 1994 World Survey on the Role of Women in Development, Aktaran Weltwaerts Schwestern,

Vor der Weltfrauenkonferenez in die globale Zukunft, Dietz Verlag, 1996, s.94 vd.35 Joekes, Susan; a.g.e., s.14


27/165

TABLO:A

En Eski (1950ler ve 1960) ve En Yeni (1980ler /1990lar) SaymDnemleri Arasnda 20-59 Ya Grubundaki Nfusun gcnde Yllk

Bymesi (%) ve gc Katlm Oranlar36

Nfus Gc Katlm oran

Erkek Kadn K/E Erkek Kadn K/E

Dou ve Gney Asya 2,57 2,50 3,96 1,45 0,12 1,42 1,54

Bat Afrika 2,06 2,02 2,18 -0,16 -0,10 0,18 0,28

D.Afrika ve Pasifik 2,33 2,11 4,17 2,01 -0,5 1,73 1,58

Gney Asya 2,00 1,82 -0,37 -2,15 -0,13 -2,36 -2,23

Dou /Orta Avrupa 0,71 0,80 1,20 0,40 -0,12 0,67 0,79

Dier Avrupa lkeleri 0,66 0,62 2,19 1,37 -0,20 1,44 1,64

Orta Dou 4,75 4,71 9,36 4,34 -0,08 4,22 4,37

Kuzey Afrika 2,48 2,62 3,82 1,16 -0,08 1,49 1,53

K.ve G.Amerika 2,08 1,90 3,84 1,91 -0,21 1,74 1,96

TOPLAM 1,99 1,88 3,51 1,59 -0,16 1,53 1,69

*Kaynak 34 numaral dipnotta verilmektedir.

Kresellemenin ihracata dayal ekonomiyi n plana karmas, baz sanayi

kollarnn zellikle emein bol ve ucuz olduu tekstil, giyim gibi sektrlerin ihracatla

bymesini salamtr. 1970lerde zellikle gelimekte olan lkelerin tekstil,

konfeksiyon ihracatlarnda byk artlar grlrken, gelimi lkelerin tekstil

ihracatnda dler olmutur. Dnya tekstil ihracatnda gelimi lkelerin pay

1965de %65 iken 1985de %40a dmtr.37 Gelimekte olan lkelerdeki artn

en nemli nedeni ucuz emee dayal stnlkleri nedeniyle emek youn teknolojinin

arlkl olduu sektrleri tercih etmeleridir. hracatla nemi artan bu sektrlerde

teden beri kadn emeinin rgtsz ve ucuz olmas nedeniyle daha fazla kadn

istihdam edilmesi kadn igcnn artna neden olmaktadr.

36 Joekes, Susan; a.g.e., s.1537

Ansal, Hacer; Teknolojik Gelimlerin Kadnstihdamna Etkileri, Trk Tarih Kurumu Basmevi,1.Bask, Ankara 1997, s.15


28/165

zetle, kreselleme sreci emek-youn sektr olan konfeksiyon sektrn

bytmtr. Bu byme ise ucuz emek olan kadnlarn emeinin katlmyla

gereklemitir. Tarih ierisinde kadnlarn istihdamna her zaman ak olmu olan

bu sektr, kreselleme srecinde kadnlarn igcne katlm asndan nemini

daha da arttrmtr.

I.4.1. retimin Esneklemesinin Kadn Emeine Etkisi

Karlarn art hzndaki d nlemek, piyasadaki yasal katlklardan

kurtulmak ve cretlerin ve alma saatlerinin belirlenmesinde esnek bir yapya sahip

olmay gndeme getirmitir. Yani sermaye krizine kreselleme ile zm ararken,

iletmelerin uluslararas rekabette ayakta kalabilmeleri iin mmkn olduu lde

esnek retime gemelerini zorunlu klmtr. 38

Birok Batl lkede, esnek retimle i srelerinin esneklii istihdam tevik

edici nitelikte ve isizlie bir zm olarak grlmektedir. Tam gn alan yeni

alma yerleri yaratarak isizlii nleme yerine, alma srelerinin ksaltlarak

esnekletirilmesi suretiyle var olan isizliin nne geilmek istenilmektedir. Ayn

zamanda alma srelerinin ksaltlmasyla alanlarn daha bo zaman olabilecei,

bunu zgrce deerlendirebilecekleri, bunun da aile dzeni zerinde iyiletirici etki

yapaca; i yerlerinde enerji tasarrufu salayaca ve evre kirliliini azaltc etki

yapaca ne srlmektedir. Kadnn birincil grevini anne ve e olarak

tanmlanmas, aile gereksinimlerinin bireysel gereksinimlerinin nnde olmasnedeniyle esnek alma kadnlar arasnda kabul grmektedir.

Esnek alma ekillerine gre kadn emeini deerlendirirsek:

- Esnek almann en yaygn ekillerinden birisi ksmi sreli alma dr.

1970lerden sonra ekonomik krizin etkisiyle ve hizmet sektrnn yaygnlamasyla

38 Yentrk, Nurhan; Post-Fordizm ve Azgelimilik, ktisat Dergisi, Say 346, 1994, s.38.


29/165

ksmi sreli almada nemli artlar kaydedilmitir. Gelimi lkelerde ksmi sreli

almann %80-90n kadnlar oluturmaktadr.39 Evli kadnlar ev ileri ve ocuk

bakm gibi aile sorumluluklar altnda tam gn sreli bir ii yrtmeleri ok zor

olduundan bu alma ekli kadnlar tarafndan da tercih edilmektedir.

- paylam tamgn sreli bir iin iki veya daha fazla ksmi sreli alan

tarafndan paylalmasdr. paylam eklinde alanlar, i ve alma sresi

blnd gibi, alnan cret, ikramiyeler, emeklilik maa, izinler, sorumluklar,

sosyal yardmlar vb. de paylalmaktadr. ngilterede 1969da Salk ve Sosyal

Gvenlik Blm hastanelerde evlenip doktorluu brakan ve hemirelii brakan

kadnlar tekrar alma hayatna ekebilmek iin i paylamnn uygulanmasn

istemitir.40 zellikle alan evli kadnlar, renciler ve emekliler iin nemli bir

alma alan olmaktadr.

- Esnek alma ekillerinden biri de tarihi geliimi ok eskiye dayanan evde

almadr. nceleri sanayi sektrnde grlen evde alma, hizmet sektrnn

yaygnlamasyla bu sektrde de kendini gstermitir. Zarf doldurma, pul yaptrma,

daktilo veya bilgisayarla yazma, fatura doldurma gibi ilerle yaygnlamtr. Bu

alma eklinde de ounlukla kadnlar almaktadr. Yaplan aratrmalar,

ABDde evde alanlarn ierisinde kadnlarn orannn 1991 itibariyle %67, AB

lkelerinde de evde alanlarn %80-90n kadnlar olduunu gstermektedir.41

Youn olarak kadnlarn altrld bu esnek alma trlerinin dnda,

bilgisayar ve haberleme teknolojisindeki gelimeler neticesinde evde almannmodern eklini oluturan tele alma ortaya kmtr. inin iveren tarafndan

arldnda iyerine gelerek alt ar zerine alma ve haftalk 5-6 gn

olan alma programnn be gnden daha az olarak 3-4 gn veya 4-5 gne

39 Eyrenci, ner; Trkiyede alma Srelerinin Esnekletirilmesi, alma Hayatnda Esneklik,

eme Altn Yunus Yay., zmir 1993, s.4340 Eyrenci, ner; a.g.e., s.5241 Eyrenci, ner; a.g.e., s. 61.


30/165

sktrld sktrlm alma haftas s alma ekilleri de dier esnek alma

ekilleridir.

zetle, bu almalarda igc olarak daha ok kadnlar, renciler ve

emekliler tercih edilmektedir. Kadnlar asndan baktmzda, yukarda da

belirtildii gibi esnek alma ekillerinde en ok kadnlar istihdam edilmektedir.

Kadnlarn aile sorumluluklaryla beraber almalarn kolaylatrc unsur olduu

dnlmekte ve desteklenmektedir. Bu durumun kadnlar asndan tercih edildiini

bylece, kadnlarn hem alp para kazanrken hem de aile sorumluluklarn yerine

getirmekten mutlu olduklar sylenmektedir. Oysa kadnlar, esnek retimde istihdam

edilmenin getirdii dk cret, sosyal gvenceden yoksunluk, hukuksal haklardan

yararlanamama gibi btn olumsuzluklarla kar karyadr. Bunun yansra gnlk

ev ileri, ocuk bakm, analk, ebeveynlik gibi aile sorumluluklaryla birlikte

esnetilmi zamanlarda almak kadnlar asndan i ykn daha da arttrmtr.

Esneklik bu sektrde alan kadn ve erkek iin ayr anlam tamakta; kadn iin

gnlk ev ileri rutini arasna sktrlm ayrca dinlenmek iin ayrlan zaman

esnetilmi i zaman anlamna gelirken erkek alan biraz daha avantajl

olabilmektedir.42

Esnek alma ekillerinde istihdam edilenlerin ortalama cret dzeyinin

altnda cret aldklar bilinmektedir. Ksmi alanlar i deerlendirme sistemine

dahil edilmemekte ve bu nedenle fazla mesai, ikramiye, sosyal olmayan saatlerde

altklar halde tazminat alma gibi haklardan yararlanamamaktadrlar. Evde i

yapanlar da dk ve dzensiz cret almakta, para ba retim ve para ba cretinbtn olumsuzluklarn yklenmektedirler. Asgari cret garantileri yoktur. Bu

alma eklinde en nemli noktalardan biri de i yerinin sabit masraflarn alann

stlenmesidir. yle ki, evde altklar iin, aydnlanma, snma gibi sabit

masraflar kendileri stlenmektedir. Geici ii olarak alanlara baktmzda da,

aldklar cretler dk olmakta ve kazanlar garantili ve dzenli olmamaktadr.

42

Kmbetolu, Belkz; Gizli iiler :Kadnlar ve bir alan aratrmas, Kadn AratrmalarndaYntem, Sel Yaynclk, 1.Bask, stanbul 1995, s.232.


31/165

Bu istihdam altnda alanlar kdem tazminat, yazl szleme hakk, analk

sigortas ve mazeret izni, ii sal, i gvenlii gibi bir ok yasal haklardan

yararlanamamaktadr. Sendikalama asndan bakldnda da sendikalar geleneksel

yaplar itibariyle normal alma yapan iilerin rgtlenmesine arlk verdiinden

sendikalama oran dktr.

Dolaysyla esnek retimle kadnlarn daha fazla istihdam edilmesi, bu

alma biiminin dourduu olumsuzluklardan da en ok kadnlarn etkilendiini

gstermektedir.

I.4.2. Kadn Emeinin Enformel Ekonomideki Yeri

Gelimi lkeler, 1970lerde girdikleri krizden kurtulmak iin, bir yandan

kendi i piyasalarn korumaya alrlarken bir yandan da d pazarlarda tutunma

mcadelesi ierisine girmilerdir. Uluslararas krizden kurtulmak iin gelitirilen

zm yollar, esnek retimi gndeme getirmitir. Esnek alma ekillerinin en

nemli olumsuz sonularysa, i yasalarnn i gvencesini salayan ve dier

konularda ii asndan koruma salayan dzenlemelerden iinin

yararlanamamasdr. Bir nceki blmde de anlatld zere, zellikle 1970lerde

balayan dnya ekonomik krizinin yol at bir dizi gelime enformelleme srecini

ve isizlik oranlarn birlikte arttrmtr. zellikle, kresel revizyon ve uluslararas

mali kurumlarn gelitirdii kemer skma politikalarndan gelimekte olan lkeler

daha ok etkilenmitir. Bu koullar altnda formel istihdam nemli lde

daralmtr. Bylece igc piyasalar formel ve enformel olarak ayrlmaya

balamtr. 43

43 Castells and Portes; World Underneath:The Origins, Dynamics and Effects of the Informal

Economy, The Informal Economy Studies in Advanced and Less Developed

Countries,Ed.By.Alejandro Portes, Manuel Castells, L.A.Benton, The Hopkins University Press,Baltimore and London 1989, s.19,


32/165

1980 sonras hem nc Dnya lkelerinde hem de gelimi lkelerde

byk bir art gsteren enformel sektr, devlet kontrol ve dzenlemelerinin dnda

kalan gelir getirici faaliyetler olarak tanmlanmaktadr.44

Enformel sektrde alanlarn tipik zellikleri kaytsz, rgtsz, gvencesiz

ve korunmasz, dk gelirli, dk yaam standartl olmalardr. Bu zellikler

enformel sektrde alacaklarn emek piyasasna girmesinin n koulunu

oluturmaktadr. nk enformel sektr faaliyetleri de dzensiz olma, dk gelir

yaratma gibi zellikleri tamaktadr. Dolaysyla bu faaliyetlerle uraanlar, igc

kesiminin en dk gelir grubunda yer almaktadr. ILO enformel sektr altnda

istihdam edilen igc profilini yle tanmlamaktadr.

gvencesinden yoksundurlar.

yasalarnn asgari cret korunmasndan yararlanamazlar.

Normal ve standart alma saatlerinden yararlanamazlar, daha uzun alma

saatlerine tabi olurlar.

Dinlenme haklar yasalarla dzenlenenin ok altndadr.

sal ve gvenlii standartlarndan uzak alrlar.

Sosyal gvenlik sisteminin hukuken veya fiilen dnda yer alrlar.

Sendikalama ve toplu szleme haklar ya yasal olarak yoktur ya da

kullanamazlar. 45

Kadnlar enformel sektrde ev iinde geici ve ksmi sreli ilerde almann

potansiyel adaylardr. Yukarda ILOnun tanmlad ii profili, toplumsal

ilikilerden bamsz gelimemektedir. zellikle nc dnya lkeleri kentlerindekadnlarn enformel igcne potansiyel yaknlklar u biimde aklanmaktadr:46

44 Castells and Portes; a.g.e., s.29.45 Gngr, Yasemin; Enformel Sektr, Enformel stihdam Biimleri Ekonomide Enformelleme

Eilimleri", ktisat Dergisi,Austos-Eyll 1997, Say370, s.60.46

Miniba, Trkel- Lordolu, Kuvvet; al maya Hazr gc Olarak Kentli Kadn ve Deiimi,s.8, T.C.Babakanlk K.S.S.G.M., 1.Bask, Ankara 1999, s.8.


33/165

a. Kadnlar enformel ilere ve eksik istihdam koullarna raz olmaktadr.

b. Vasfl erkek ii isiz kaldnda yeni formel i ararken vasfl kadn ii

enformel i bulabilmektedir. Hem vasfl hem de vasfsz kadnlar daha ok

enformel sektre ynelmektedir.

c. Kadnlarn evli olmalar enformel sektre katlmalarnda nemli etken

olmaktadr. zellikle kriz dnemlerinde, evli ocuklu, dul kadnlar formel i

bulmakta glk ekmektedir.

Konfeksiyon sanayi retimin paralanmas ve fason ilikilere dayal olarak

ekillenen retim modeliyle enformel sektrn zgn rneklerinden birini

oluturmaktadr. Sektrn esnek retimle, retimin paralanarak klmesi enformel

ekonomiyle olan ban arttrmtr. Enformel ekonomi, formel ekonomiyle ban

taeron ve fason i yapan kk iletmeler ayla kurmaktadr. Kk iletmeler, iki

nedenden tr enformel ekonomiyle ilgilidir. Birincisi, ruhsatsz olabilmesi, kolay

yer deitirebilmesi nedeniyle kk iletmeler, dzensiz ii altrma, kayt d

gelir kazanmaya uygun ortam salamaktadr. Birok kk iletme ruhsat almak

zorunda kalmasna ramen, alanlar ok byk lde enformel olarak

almaktadr. kincisi, yine kk iletmelerin enformel giriimlere evrilmesi kolay

olmaktadr.Yzlerce iiyi altran bir fabrikay enformelletirmek genelde zor

olduu halde, sadece birka ii altran bir giriim daha kolay

enformellemektedir. Byle bir firma bir gn resmi olarak kapatlp, ertesi gn bir

yer alt giriimi olarak yeniden alabilmektedir. 47

Enformel ekonominin, ekonomik organizasyonda neden olduu bu deiimretkenlikte de, istihdam edilenlerin dk cretle, i gvenliinden ve sosyal

haklardan yoksun altrlarak, maliyetlerin drlmesi ve enformel sektrde

karll ykseltme eklinde olmaktadr.

Enformelleme srecinin, toplumsal sonularnn banda ise devletin de gizli

desteiyle, ii rgtlerinin gcnn azaltlmas gelmektedir. zellikle esnek retim

47 Castells and Portes; a.g.e., s.20.


34/165

yaps nedeniyle, zaten birbirinden kopuk, rgtsz olan bu kesimin rgtlenmesini

daha gletirmekte ve igcn, cinsiyet, ya, etnik kimlik, ya gibi eitli

zelliklere gre blmektedir.

Trkiye de 1980 sonras ekonomik politikalaryla ihracata ynelik

sanayileme stratejileriyle kresel srece eklenmeye almtr. Tekstil, konfeksiyon

bu srecin nc sektr olmutur. Bunda sektrn enformel ekonomi zelliklerine

uyum gstermesi etkili olmutur.


35/165

II. KADIN GCNN KONFEKSYON SEKTRNDE YERALMA NEDENLER

II.1. Kreselleme Srecinde Konfeksiyon Sektr

Birok gelimekte olan lke sanayilerinde, konfeksiyon sanayi en byk

dviz kayna ve istihdam yaratc sektr olmak zelliini tamaktadr. Bu

zelliinde konfeksiyon sektrnn retim yapsnn geleneksel olarak emek-younteknolojiyle almas belirleyicidir.

1970lerde dnyada yaanan ekonomik kriz nedeniyle tm dnya genelinde

konfeksiyon rnlerine talepte azalma olmutur. Bu da zellikle emein daha pahal

olduu gelimi lke reticilerini zor durumda brakmtr. Bu nedenle gelimi olan

lkelerin tekstil ihracatlarnda byk artlar grlmtr. zellikle yeni

sanayilemekte olan Gney Kore, Hong Kong, Tayvan tekstil ihracatnda byk

baarlar kazanmtr. Bu baar, dier gelimekte olan lkelerin de bu alana

ynelmelerini salamtr. Bunun sonucunda, dnya tekstil ihracatna gelimi

lkelerin pay 1965de %65 iken 1985de %40a kadar dmtr. Ayn ekilde

gelimekte olan lkelerin 1984 ylnda Avrupa Topluluu lkelerine yaptklar hazr

giyim ihracat %50ye, Kuzey Amerikaya %65e ulamtr.48 Bu artta retim iin

gerekli becerileri ve teknolojileri retime aktarmalar ve lkedeki dk cretli ve

sendikalamam igcn kullanarak retim maliyetlerini drmeleri belirleyici

olmutur.

1980lerin balarnda gelimi lke firmalar bu sektrde rekabet etmek iin,

rekabet koullarn deitirmenin yollarn aramaya balamlardr. Bu nedenle de,

fiyat arlkl rekabet yerine, talebe gre retimin miktar ile niteliini deitirebilme

48 Ansal, Hacer;a.g.e., s.15.


36/165

esnekliine dayanan rekabet ortam oluturmaya almlardr.49 Fiyat zellikle

dk gelirli kesim iin nemli olduundan, gelimi lke reticileri, toplum iindeki

belirli hedef kitleye ynelerek moda arlkl rnlere ynlendirmeye almlardr.

Gelimi lkeler, gelimekte olan lkelerle yeni teknolojiye yaplan

yatrmlarn yansra retim organizasyonunda da deiiklie gitmitir. Bu deiiklik,

retim organizasyonunun esnekletirilmesini ve cinsiyeti, rk ayrmclklar

baznda daha da ucuzlatlm olan kadn emeinden yararlanmak zere retimin

giderek feminizasyonunu da50 iermitir.

Konfeksiyon sanayiinin dnya pazarlar iin retim yapmas ve bu alandaki

baars, retimin paralanmas ve fason ilikilere dayal olarak ekillenen retim

modeliyle aklanmaktadr. Eraydn, konfeksiyon sanayiinin esnek retim biimi

erevesinde incelenmesinin gereklilii u ekilde aklamaktadr.51

1. Fason retim ilikisi konfeksiyon sektrnn ana karakterini

oluturmaktadr.

2. Dnya pazarnda satlabilecek rn gerekletirirken ayn zamanda

rnn pazarlanmasnda da etkin rol oynar. Yani retim d pazarlarla

etkileim iinde gereklemektedir.

3. rn srekli deiebilmekte ve piyasaya ve deien talebe hzl bir

ekilde yant verebilmektedir.

4. Byklk retimin srdrlmesi ve denetlenmesi asndan nemli bir

belirleyici olmaktan kmaktadr. Kk birimler retimi rgtleyerekbyk apl retim gerekletirebilmektedirler.52

49 Eraydn, Ayda; Yeni retim Sreleri ve Kadn Emei, T.C.Babakanlk K.S.G.M., 1.Bask,Ankara 1999 s.44.50 Ansal, Hacer; a.g.e., s.15.51 Eraydn, Ayda; a.g.e.,s. 23.52 Eraydn, Ayda; a.g.e., s.23.


37/165

II.2. Konfeksiyon Sektrnn Kadn gcn Tercih Etme

Nedeni

Kreselleme ile birlikte d pazarlarda ucuz emee dayanan rekabet, kaytl

olmayan igc talebini ortaya karm, bylece formel istihdam yapsnn dnda

saylar hzla oalan enformel sektrde alanlar ortaya kmtr. Enformel

sektrde alanlar genellikle krdan g etmi hemen i bulamam, gndeliki ve

geici olarak cretli alan vasfsz igc ile; hizmetler kesiminde az bir sermaye

ile kendi iini yaparak gelir salayan kiilerden olumaktadr.53

Krsal kesimdeyken aile iisi olan kadn, formel sektr iin gereken

niteliklere sahip olmay nedeniyle enformel ilere ynelmektedir. 54 Genel olarak

ocuk bakm ve dier aile yelerinin bakm gibi iler asndan deerlendirildiinde

ev dnda yaplmak istenen iler de bu yeteneklere bal olmaktadr. Bu yetenekler

de hem iveren tarafndan hem de aile ierisinde nemsiz kabul edildiinden

ekonomik deeri de gzkmemektedir.

Ekonomik krizlerle baa kabilmek iin strateji olarak, bata kadnlar emek

piyasas ierisine ekilmektedirler. Emek piyasas ierisine eitsiz istihdam

koullarnda giren kadnlar, enformel ilere ve eksik istihdam koullarna raz

olmaktadrlar. Konfeksiyon sektrnn enformel, esnek fason ilikilerine dayal

retim yaps ve kadnlarn igc piyasalar iindeki konumu bu sektrde kadn

emeini nemli klmaktadr.

II.2.1. cretli Kadn Emeinin Nitelii

zellikle 1980 sonrasnda yeni teknolojilere gei ve yeniden yaplanma

abalar, retim ve istihdam yapsn nemli lde etkilemitir. leri teknoloji

53

Lordolu, Kuvvet-Trner, Mete-zkaplan, Nurcan; a.g.e. s.75.54 Tan, Mine; a.g.e., s.107.


38/165

kullanm ve nitelikli igc istihdam, kadn igc talebini daraltm ve kadn

isizliinin artmasna yol amtr. te yandan, ucuz ve esnek igc kullanm ile

rekabet gcn arttrma aray iindeki lke ve sektrlerde ise kadn, bu koullara

daha uygun bir igc olarak deerlendirilmektedir. Birok lkede emek youn

endstrilerin rekabet gc, byk lde, kadn emeine dayanmaktadr. Esnek

retim biiminin kadn igcn tercih etmesi, kadn igcnn konfeksiyon

sanayiinde yer almasn aklamaktadr.

Ecevit, cretli kadn emeinin niteliini u ekilde zetlemektedir.55

1. Ekonomik yap iinde kadnlar baz sektrlerde youn olarak almaktadr.

Bu da baz sektrlerin ve mesleklerin kadnlamas olarak

gereklemektedir.

2. Kadnlar daha ok emek youn ve dk beceri gerektiren ilerde

almaktadr. Bu iler ayn zamanda en rutin, en tekrar gerektiren en az

doyum salayc, en az inisiyatife bal ilerdir.56

3. allan ite ykselme olana ok zayftr. Karar alc, dzenleyici ve

sorumluluk gerektiren ilerden ok, kararlar uygulayan konumda

almaktadr.

4. cretleri dktr. rgtlenmeleri zor ve sendikalama oranlar da dktr.

5. Yar zamanl (part-time) iler, kadn alanlarn ok byk bir blmnn

yapt ilerdir. Bu iler ise daha ok temizlik, salk, giyim gibi kadnn ev

iinde yapt ilere benzemektedir.

6. Eve i alarak alma olduka yaygn olmakla birlikte bu iler cret, sosyal

gvenlik, alma koullar asndan dier ilere gre daha ktdr.7. siz kalma olaslklar daha fazladr. Ekonomik kriz dnemlerinde ilk nce

kadnlar iten karlmaktadr.

55 Ecevit, Yldz; retim ve Yeniden- retim Srecinde cretli Kadn Emei, ktisat Dergisi, Mart

97, s.95-9656 Ecevit, Yldz; a.g.e. s.95


39/165

II.2.2. Kadn Emeinin Ucuz ve Yedek gc Olmas

Kadnlarn emek piyasasnda yaptklar iler, evde yaptklarn iin devam

gibi gzkmekte ve beceri olarak deerlendirilmemektedir. Kadnn aileden edindii

beceri ve birikimlerin doal yetenek olarak deerlendirilmesi emek piyasas

ierisinde cretlere de yansmaktadr. Kadn emeinin becerisiz igc olarak

deerlendirilmesi, konfeksiyon sanayinde de kadnn becerilerini ok ucuza

salamas eklinde gereklemektedir.57

Kadnlar, ekonomik konjonktre gre, igcne katlmas istenilen veya ilk

olarak iten karlan bir igc olduu gibi, daha dk alma koullarna raz

olmas beklenilen bir igc olarak da dnlmektedir. Bu durum genel olarak

almaya ikincil bir deer vermektedir ve dolaysyla bu da az direnli veya uysal

igcnn varln beslemektedir. Bylece kadn emei gerektiinde kullanlan

yedek igc olarak kullanlmaktadr.

II.2.3. Yaplan in Nitelii

Kadnlar dk beceri gerektiren ilerde istihdam edilmektedir. Bu iler ok

fazla bilgi ve beceri gerektirmeyen iler olduu gibi ayn zamanda rutin, tekrar

gerektiren, doyum salamayan ve inisiyatif gerektirmeyen iler olmaktadr.

Konfeksiyon sanayiindeki iler de yaplar itibariyle bu zellikleri tamaktadr. Bu

sanayide genellikle kadnlarn istihdam edilmesi, konfeksiyon sanayiindeki ou

ilerin gerekten de sabr, titizlik, ince ie yatknlk gerektirmesi ve monoton, kendini

tekrarlayan, sabit ve hareketlilik istemeyen iler olmas nedeniyle kadn igcnn

bu ilerde tercih edilmesi ile ilgili olmasyla aklanmaktadr.58

57

Eraydn, Ayda; a.g.e., s.33.58 Eraydn, Ayda; a.g.e., s.33.


40/165

II.3. Kadn Emeinin Sektr Tercih Etme Nedeni

Konfeksiyon sektr cretli kadn emeini niteliinden tr kendi

koullarna uygun igc olarak deerlendirirken kadn emei de, sektrn

rgtlenme yaps ve iin niteliinden dolay sektr tercih etmektedir. Genellikle

krdan g etmi, eitim dzeyi dk, dar gelirli kadnlar iin iin kolay ulalabilir

ve kolay renilebilir olmas, ayn zamanda sektrn toplumsal ve ataerkil ilikilere

dayal yaps kadnn bu sektr tercih etmesini salamaktadr.

II.3.1. in Kolay Ulalabilir Olmas

Konfeksiyon sektrnn emek youn yaps nedeniyle ok sayda ve farkl

beceri dzeylerinde kii istihdam edilmektedir. Bu nedenle de sektr iin en nemli

kstaslardan biri emein maliyeti olmaktadr. Firmalar ucuz emee ulamak ve emek

maliyetlerini drmek iin, emee mekansal olarak yaklamaktadr.

zellikle kk ve orta lekli firmalar, dk gelir gruplarnn ve becerisiz

emein youn olduu kent merkezlerinden uzakta yer alan gecekondu blgelerinde

daha youn olarak yer almaktadr. Bylece mahalle aralarnda yer alan bu atlyeler

yakn blgelerde oturan gen kzlar ve kadnlar ok ucuza altrabilme olanana

sahip olmaktadr.

Yaplan aratrmalar konfeksiyon sektrnde alan kadnlarn

ounluunun igc piyasasnn belirli bir kesimini oluturan zel bir kadn tipi

olduunu gstermektedir. Kente g etmi ve dar gelirli, eitim dzeyi dk ve

gen yata ie balam olan kadnlar, bu sektrde ounluunu oluturmaktadr. 59

59

zar, emsa; Kentlerde Kadnlarn Yaamna Katlm Sorunlarnn Sosya-Ekonomik veKltrel Boyutlar, T.C.Babakanlk KSSGM,1.Bask, Ankara 2000, s.86.


41/165

Sektr iin bu nfus en temel emek pazarn olutururken, kadnlar iin de

mahallelerine kadar gelen atlyelerde almak, almay kolaylatran nemli bir

unsur olmaktadr. Kente yeni g etmi, kente entegre olmaya alan eitimsiz,

vasfsz olan ama ayn zamanda ekonomik olarak ayakta kalmaya alan, kadnlar

iin, yanbalarnda bulunan atlyede ie balamak ncelikli tercih olmaktadr.

II.3.2. in Ksa Srede renilebilir Olmas

Konfeksiyon sektrnde arlkl retim, bata diki olmak zere en emek youn

ilerden ve aamalardan gemektedir. Emek youn i olan diki, geleneksel olarak kadn ii

olarak alglanmakta, kadnn aile ierisinde edindii doal bir bilgi ve beceri olarak

dnlmektedir.

Sektrde emek youn ilere dayal retim yaplmas, formel eitim dnda edinilen

bilgi ve beceriyi nemli klmaktadr. Dolaysyla, kadnlarn doal bilgi ve becerileri

herhangi bir eitim almadan, iin ksa srede renilmesini salamaktadr Bu anlay, sektr

asndan tercih nedeni olduu gibi kadnlar asndan sektr tercih etmelerinde nemli bir

neden olmaktadr.

II.3.3. Sektrn Toplumsal ve Ataerkil likilere Dayal Yaps

Gecekondu blgelerinde yaayan dk gelirli aileler, aile reisi babann

dnda dier aile fertlerinin de ie girmesiyle zorlaan hayat koullarna ayak

uydurmaya almaktadr. zellikle kadnlar, hanenin zor yaam koullarn ve

ailenin dk dzeydeki gelirini desteklemek iin almaya balamaktadr. Bu

nedenle de kadnn almas aile ve yakn evresi tarafndan desteklenmekte

hogryle baklmaktadr.

Yaplan aratrmalar kadnlar asndan birinci i bulma kanalnn aile,

tandk, akraba gibi toplumsal evre olduunu gstermektedir. 60 Sektrn kk

60 zar, ema; a.g.e.


42/165

atlyeler eklinde mahalle aralarnda rgtlenmesi de bu birincil dereceden ilikileri

n plana kartmaktadr. Kadnlar, zellikle evleri iyerine yakn olduunda, akraba

ya da komularnn iyeri sahibi tarafndan tannd durumlarda kendilerini daha

fazla gvende hissetmektedir.

Kadn topum iinde gvenceye alan bu iliki, evdeki ataerkil ilikinin

iyerine tanmas eklinde gereklemekte ve kadn iyerinde denetlemenin bir

arac olmaktadr.61 Dolaysyla aile, tandk, akraba gibi toplumsal ilikiler a hem

kadnlarn ve hem de aile bireylerinin i tercihlerini birincil dzeyde etkileyen

nedenlerden biri olmaktadr.

III. TRKYEDE KONFEKSYON SEKTRNDE KADIN

GC

III.1. Trkiyede Konfeksiyon Sektrnn Geliimi

III.1.1. 1980 Sonras Deien Ekonomik Politikalar ve Kadn Emei

Dnyada yaanan ekonomik kreselleme srecine, Trkiye de, 24 Ocak

1980den balayan programlarla uyum salamaya ynelik admlar atmtr. 24 Ocak

sonrasnda izlenen politikalar alnan nlem ve deiiklikler zetle ekonominin d

rekabete almas, yabanc sermayenin zendirilmesi, d satmn arttrlmas,

ekonomide devlet sektrnn daraltlmas, devlet mdahalelerinin minimumaindirilmesi, zelletirme ve piyasann zgrce ilemesinin salanmasdr.

D satma dayal byme anlay, d ticarette gerek saysal gerekse

niteliksel gelime ve deimeler salanmtr. D ticaretin ulusal gelir iindeki pay

61 Ecevit, Ydz; Kentsel retim Srecinde Kadn Emeinin Konumu ve Deien Biimleri,

1980ler Trkiyesinde Kadn Bak Asndan Kadnlar, letiim yaynlar,1. Bask, stanbul 1993,s.125-126


43/165


44/165

Kreselleme sreciyle birok lkede olduu gibi Trkiyede de kadnlarn

igcne katlmn da art olmutur. zellikle uluslararas pazara ynelik mal

reten sanayi kurulularnn ucuz emek gereksinimleri, kadnlarn erkeklerden daha

dk cretlerle altrlabilmeleri, piyasann kadnlara olan gereksinimini

arttrmtr.65 Ksacas, esnek retim biimlerinin kullanm, yeni teknolojik

gelimeler, gelir dalmndaki eitsizlikler, yoksulluk, enformel sektrn bymesi,

kadn istihdamn byk lde etkilenmitir. Kadnlar hem iinde bulunduklar

hanelerin yaam stratejilerini belirlemede hem de vatanda olduu lkenin

ekonomik politikalarnn belirlenmesinde nemli stratejik igc haline gelmitir. 66

III.1.2. 1980 Ekonomik Politikalaryla Byyen Konfeksiyon

Sektr

Cumhuriyetin ilanndan gnmze Tekstil ve Konfeksiyon sektr, zellikle

1980 sonras da alma politikalarna paralel olarak uluslararas pazarlara

entegrasyonu en abuk salayan sektr olmaktadr.

1923 Cumhuriyetin ilan edildii yllarda tm tekstil sanayiinin envanteri

82.000 i ve 800 tezgahtan olumaktayd. 1923 ylnda yaplan ktisat Kongresinde,

tekstil sanayiinin gelimesine destek olunmasna ynelik alnan karar sonucunda,

1925 ylnda sanayi ve maden fabrikas kurulmutur. Daha sonra 1933 ylnda da

lkeyi sanayiletirmek iin Smerbank kurulmu ve Trkiyedeki tekstil ve

konfeksiyon tketimini karlamak zere Nazilli, Kayseri, Ereli, Malatya ve

Merinos fabrikalarn kurarak retime gemitir.67

65 Ecevit, Yldz; a.g.e., s.41.66 Ecevit, Yldz; a.g.e., s.72.67 Katipolu, N. Bilge; Karla trmal stnlkler Kuram erevesinde Trk Tekstil ve

Konfeksiyon Sektrnn Uluslararas Rekabet Gc, Doktara Tezi, ..S.B.E. ktisat FakltesiPara-Banka Bilim Dal, stanbul 1995, s.86.


45/165

1949 ylanda i says 270.000, tezgah miktar ise 5.500e ykselmitir.68

1950 yllardan itibaren endstride zel sektre arlk verilmesi ile Smerbankn

yan sra zel tekstil sektrnde gelime gereklemitir. 1950lerde uygulanmaya

balanan liberal ekonomik model ve 1960n ilk yllarnda Avrupa Ekonomik

Topluluuna girme teebbsleri, tekstil ve konfeksiyon sektrnn gelimesine

yardmc olmutur. 1970li yllarda dnyadaki bunalm nedeni ile yatrmlar

duraklarken, bu yllarda tekstil sektrnde yatrmlar devam etmitir.

1980 ylndan itibaren balayan ihracat hamlesi ile birlikte atlm gsteren

Trk tekstil-konfeksiyon sektr dnyada nemli bir yer edinmi, d pazarlara

almaya alan Trk sanayiinin itici gc olmutur. D pazarlara alma sreci

iinde konfeksiyon sektrnn geirdii dnemler ve bu dnemlerin zellikleri u

ekilde zetlenebilir:

1. 1970li yllarda i pazardaki rekabet koullarnda nemli bir

kapasitenin olumas;

2. 1980lerde mevcut retim kapasitesi ve birikimiyle d rekabet

koullaryla tanma ;

3. 1980lerin ortalarndan balayarak rn eitlenmesi, kalite artrm

ve d ticaretin gelitirilmesi;

4. 1990l yllarda ise tasarm ve marka oluturmak ve dnya

pazarnda kimlik kazanarak yer almaya almak.69

zetle 1980li yllarda pazarn taleplerine gre, dnya pazarlarna almayabalayan Trk konfeksiyon sektr, 1990l yllarda tasarm vekalite asndan

kendi standartlarn oluturmaktadr.

68 Katipolu, N. Bilge; a.g.e.,s.88.69 Eraydn, Ayda; a.g.e., s.42


46/165

III.2. Trkiye Ekonomisinde Konfeksiyon Sektrnn nemi

Tekstil ve konfeksiyon sektr, 1980 sonras, Trkiye ekonomisinin da

alma srecinde en nemli rol oynayan sektrlerin banda gelmektedir. Tekstil ve

konfeksiyon sektr, toplam sanayi retimi iinde pay 1997 verilerine gre, %39,

imalat sanayi retimi iinde pay %47.5, GSMH iindeki pay ise %10dur.70

Konfeksiyon sanayiinin, ihracat iindeki pay %29 iken dnya konfeksiyon

ihracatndaki pay %3,8dir.71 Trkiye ihracattaki bu pay ile dnya konfeksiyon

ihracatnda 6. srada yer almaktadr. Dnyann en byk hazr giyim ihracat lkesi

%18lik payyla in Halk Cumhuriyetidir. Hong Kong %13,1lik payla ikinci

gelmektedir. Ardndan talya (%8.4), ABD (%4.9), Almanya (%4,1)

sralanmaktadr.72

Dnya geneline ilikin bu verilerin altnda, Trkiye zelinde ilk gze

arpan olgu, tekstil ve konfeksiyon sektrlerinin son yllarda hzla bym

olmasdr. 1998 yl verilerine gre, yaklak 28 milyar US$ olan Trkiye toplam

ihracatnn %40lara varan, toplam imalat sanayi ihracatnn ise %40lar akn bir

blmn tekstil ve konfeksiyon sektrleri gerekletirmitir. 1999 ylnda ksmi bir

gerileme yaansa da, (toplam sanayii ihracat %38e dmesi) bu ylda Trkiyenin

konfeksiyon ihracat %66.27si AB lkelerine ynelmi ve AB lkelerinin

konfeksiyon ihracatndan ald pay artmaktadr.73 (1998 ylnda %63.49 idi)

III.2.1 Konfeksiyon Sektrnde gc Maliyeti

Konfeksiyon sektrnn emek youn bir yap arz etmesi, ucuz iilik

maliyetleri, uluslararas pazarlarda rekabet edebilir konuma gelmenin en nemli

70 TKB, Hazrgiyim ve Konfeksiyon Sektrnn Sorunlar ve zm nerileri, Mays 1999,s.271TKB, a.g.e., s.2.72TKB, a.g.e., s.2..73

TKB, Hazrgiyim ve Konfeksiyon Sektrnn 1999 Yl hracat PerformansnnDeerlendirilmesi, ubat 2000, s.7.


47/165

nedeni olmutur. Trkiye 1999 yl verileri itibariyle, 2.48 $ saat creti ile tekstil

iiliinde AB lkelerinden, Gney Kore, Tayvan ve Hong Kongdan ucuz retim

yapmaktadr.74gc maliyeti, uluslararas pazarlarda rekabet edebilmeyi dorudan

etkiledii gibi, yabanc yatrmclarn Trkiyede tekstil-konfeksiyon yatrm

yapmasnda da zendirici etken olmaktadr.

III.3. Konfeksiyon Sektrnn Genel Yaps ve Kadn stihdam

Tekstil sanayi arlkl olarak byk lekli firmalardan oluurken,

konfeksiyon sektrnde kk lekli retim yaygndr. yle ki, konfeksiyon

sanayiinin % 80i KOBlerden olumakta ve byk blm fason retimi

yapmaktadr.75 Sektrn gerek potansiyelini ortaya koyacak kapasite, istihdam

rakamlar bilinmemektedir. Bu durumun en nemli nedeni, saylar onbinleri aan

kk iletmelerin ve enformel kesimin yaygnldr.

alma Bakanlnn 2000 yl Ocak ay istatistiklerinde ise 501.230 olarak

grlmektedir.76 Ancak, gerek rakamn 2.5 milyona ulat, 2 milyona yakn

insann kaak alt, sektrn lke istihdamnn %25ini bnyesinde barndrd

Tekstil ileri Sendikas raporlarnda belirtilmektedir. 77

Trkiyenin dnya pazarlarna ulat en nemli sektr olan konfeksiyon

sektrnde arlkl olarak kadnlar almaktadr. Sektrn kk iletmeler ekilde

rgtl olmas ve byk ounluunun kayt d olmas nedeniyle alanlarn

saylarna ulaamadmz gibi kadn erkek ayrm da tam olarak bilinmemektedir.

malat sanayi istatistiklerinde alanlarn dalm kadn ve erkek olarak

ayrlmamtr. Bu nedenle kadn istihdam oranna ilikin salkl verilere

74 TKB, Hazrgiyim ve Konfeksiyon Sektrnn 1999 Yl hracat Performansnn

Deerlendirilmesi, ubat 2000, s.37.75TKB, Sektr Toplantlar Raporu, Haziran 199976

Resmi Gazete, 17 Ocak 200077 DSK/TEKSTL 9. Olaan Genel Kurul alma Raporu, Nisan 2000, s.48


48/165

ulalamamtr. Ancak bu alanda yaplan almalar kadn istihdamnn arlk

olduunu gstermektedir. stanbul ve zmir illerinde, tekstil ve konfeksiyon

sektrnde toplam 115 iletme ile yaplan bir aratrmada, iletme sahiplerinin 16-20

yalar arasnda gen kadnlar istihdam ettiklerini belirtmilerdir.78 stanbul

konfeksiyon sanayi birimlerinde yaplan dier bir aratrmada da, tm konfeksiyon

alanlar iinde kadnlar retime yzde 55.83 orannda katlmaktadr. Yine bu

aratrmalar, konfeksiyon sanayiinde kadn emeine talebin artmakta olduunu ve

kadn igcnn zelliinden dolay bu sektrde artan oranlarda kadn istihdam

edildiini gstermektedir. Tekstil ileri Sendikasyla yaptmz grmede

yelerinin byk, kaytl tekstil firmalarnda alan iiler olduunu, toplam

saysnn 57 bin 811 kii olduunu belirtmilerdir. Bu saynn %27.4 kadn, %

72.6s erkek alanlardr.79 Fakat konfeksiyon sektrnde alanlarn daha farkl

bir zellikte olduunu ve istihdamn byk ounluunu kadnlarn oluturduunu

belirtmilerdir.

IV. ALAN ARATIRMASI: GLSUYU RNE

IV.I. ARATIRMA KAPSAM VE YNTEM

IV.I.1. Bir Gecekondu Blgesi Olarak Glsuyu

Hzl bir kentleme sreci iindeki Trkiye, zellikle stanbul gibi srekli g

alan kentlerinde ortaya kan gecekondu olgusuyla son 50 yldr tanktr. Tarmdamakinalama ve mlkszleme, iini yitiren birok tarm iisinin ve topran elden

karan kk iftinin yeni geim mekanlar bulmak iin ehirlere gmesine yol

amtr. Bylece imdiki zamanda; nereye doru byd bir trl kestirilemeyen

78 zar, emsa; Kadn stihdam in Yeni Perspektifler ve Kadn gcne Muhtemel Talep

T.C.Babakanlk KSSGM, Ankara 2000, s.7879 DSK/TEKSTL 9. Olaan Genel Kurul alma Raporu, Nisan 2000, s.49


49/165

ama byk kentlerin oktan yumuak karnolmu gecekondu olgusu, teorik olarak

kendi srecini de balatmtr.

lk nceleri yalnz ve aile reisinin ehire gelmesi ile balayan g, barnak

salandktan sonra ailenin dier yelerinin de kente getirilmesiyle giderek

bymtr. Bylece g, kentte varolabilmek iin gvencesiz ve garantisiz koullar

altnda marjinal ilere sarlan, ehrin marjinal evrelerinde yaayan bir kesimi

yaratmaya balamtr.

1950li yllarda balayan sanayileme srecine paralel olarak gecekondu

erkekleri genelde marjinal ilerden, kk apl ancak marjinal olmayan ilere

gemilerdir. zellikle inaat, ulam ve hizmet sektrlerinde i bulabilmeleri

sonucu, marjinal iler ailedeki kadnlara ve ocuklara kalmtr. Yine kente yeni g

edenler de bu marjinal ileri devralan ayr bir kesim olmaktadr. Kentin

evresindeki krsal alanlara tamamen kendi abalar, kendi kaynaklar, kendi

ilikileriyle yerleen kyller, uzun bir sre, kentin merkezindeki gruplarn erkekleri

iin ucuz ve uysal ii, kadnlar iin eitilmeye muhta ucuz hizmeti,

politikaclar iinse kendilerine dokunulmad srece oylarn esirgemeyen

semenlerin deposu anlamna geldi.80

Bylece ehir ekonomisinde ilevsel bir nitelik kazanan gecekondu

giderek yerleik bir dzen haline gelmi, ehir iinde mahallelemeye balamtr.

1966 ylnda karlm bulunan 775 sayl Gecekondu Yasas Trkiyede

gecekondu adn tayan ilk yasa olmaktadr. Bu yasann nemi ilk olmasndan ok,gecekondunun bir sorun olarak grlmeye balandnn ilk resmi belgesi

olmasndan kaynaklanmaktadr. lkenin sosyal gerekliine izilen resmi bir ereve

nitelii tayan bu yasayla devlet, kentler iinde btnlememi kentler olarak

ortaya kan gecekondu olgusuna ya da sorununa artk bir politikayla sahip

kmtr.81

80

Erder, Sema;stanbula Bir Kent Kondu mraniye, letiim yaynlar, 1.Bask, stanbul 1996, s.16.81 DPT Sosyal Planlama Bakanl; Gecekondu Aratrmas, Mays 1991, s.10.


50/165

Ancak sosyal olgular her zaman devlet kanunlarnn denetleyici ve

dzenleyici kurallar erevesinde ilememektedir. 1970li yllarda sosyal bilimler

yaznna giren kaytd kesim kavram, gecekondu sorununun yeni tanmlamalarla

daha da derinletiine dikkat ekmektedir. 1980li yllarn bandan itibaren iktisadi

durgunluunu ihracata dnk sanayilemeyle ama abalar, Trkiyeyi ihra

mallarn mmkn olduunca ucuza maletmeye itmi ve bu durum kaytdna gei

srecini hzlandrmtr. te tam da bu noktada, gecekondu kendini nemli bir

dnmle yeniden tanmlamaktadr. Gecekondular kentler iinde, bir ok sektrn

gzn diktii ucuz igcnn topland, ayn zamanda taze igcn de barndran,

bir baka deyile, kentsel istihdamn emek-youn alan olarak alglanan yerler

olmaktadr.

Glsuyu, bir ok kaynakta gecekondu yerleim blgesi olarak

tanmlanmaktadr.82stanbul Maltepe ilesinin kuzeyinde dalk kesimde gecekondu

mahallesi eklinde kurulmu olan Glsuyuun, zamanla yollar yaplm, elektrii,

suyu, telefonu verilmi, okullar alm, eitli sosyal hizmetler getirilmitir.

DEnin 1997 Nfus Saym verilerine gre 15.513 nfusa sahip Glsuyu83,

gle olumu, emek-youn bir gecekondu mahallesidir. Glsuyunun hangi yllarda

kurulduunu ve sosyo- ekonomik, politik kimliini aktarabileceimiz resmi-kaytl

bir bilgiye ulalamamtr. Fakat ilk yerleimcileriyle yzyze yaptmz

grmelerde Glsuyunun insan potansiyelini ve nasl bir yerleim yeri olduunu,

birebir kendi yaanmlklaryla tanklk ederek anlatan bu insanlardan renmeimkan bulunmutur. Neredeyse 40 yldr burada yaayan iki ailenin en yal

yeleriyle yaplan grmeler sonucunda ortaya kan anlatmlar birer veri olarak

kullanlmtr.

82 zkrml, Atilla;Maltepe Rehberi, Kltr Matbaas, 1.Bask, stanbul 1987, s.141

stanbul ve leler Dizisi: 21 Maltepe, zyrek Yaynlar, s.7283 DE; 1997 Nfus Saym Sonular


51/165


52/165

minbs; 1980den sonra da su gelmitir. Turan Ylmaz btn bu gelimeleri

kendilerinin ok zorluklarla yaptn belirtmektedir:

Bu yllar, bizim iin hi de kolay gemedi. Yani bu yllar yoksulluun bizi

alim yapt yllar. Devlet bete bitiyor, gecekondu mekanizmas ilemeye balyordu.

Dragostaki villalara bizim burdaki dadan su verildi ama hemen yanbandaki

bizlere su verilmedi. Kendi su kanallarmz kendimiz amak zorunda kaldk"

ehre yaknlk Eski Ankara asfaltna gre ekillenmitir. Asfaltn aasnda

kalan yerler kentin merkez noktasna daha yakn iken, asfalttan yukarlar doru

yksekliin artmaya balad yerler de kent merkezine daha uzak yerler olmaktadr.

Glsuyunun merkezi de asfalta yakn yerde konumlanm, iyerlerin byk

ounluu burada almtr.

Bu gn ounlukla alt yap sorununun zld Glsuyunda, okul ve salk

ocann dnda bir ok bakkal, market, arkteri, lokanta, pastane, kasap, manav,

kuafr salonu, kuyumcu, spor salonu bulunmaktadr. Yakn zamana kadar varolan

ama sonra kapanan bankas ve bir karakoluyla snrlarn dolduran nfusun giderek

bymesiyle nce Esenkent, sonra Glensu olarak iki ayr mahalleye blnen

Glsuyu, yerlilerinin deyimiyle tam 72 milleti barndran kent iinde bir kk kent

olmutur.

IV.I.2. Aratrma Yntemi

stanbul konfeksiyon sanayiini oluturan firmalarn retim rgtlenmesiyle

ilgili yaplan aratrma verilerine gre, ileler baznda en fazla konfeksiyon

firmalarnn Merter, Yenibosna, Bahelievler, Gngren, irinevler gibi ok sayda

mahallesi bulunan Bakrky ilesinde olduu grlmektedir. Bu blgedeki atlye

sahipleriyle ve DSKe bal Tekstil ileri Sendikasyla yaptmz grmelerde,

zellikle orta ve kk lekli konfeksiyon firmalarnn corafi olarak yer

deitirdikleri belirtilmitir. Bunun nedenini Avrupa yakasnda ii cretlerinin ve


53/165

kiralarn daha yksek olmas olarak aklamlardr. zellikle kk lekli fason

retim yapan bu firmalar retim maliyetini azaltmak, daha dk kiralar demek ve

en nemlisi de daha dk ii cretleri demek iin, stanbulun Anadolu yakasna

doru tanma eilimindedir. Bu nedenle de bu aratrmann alan, Anadolu

yakasnda Maltepe ilesine bal bir gecekondu blgesi olan Glsuyu mahallesi

olarak belirlenmitir.

Anadolu yakasnda Glsuyu mahallesinin seilmesi iki nedenden trdr.

Birinci neden, Anadolu yakasndaki en eski gecekondu yerleim birimlerinden biri

olmasdr. Bu da youn kullanlan i merkezi alanlarnn olumasnda ve atlyelerin

taleplerine gre binalarn ina edilmesinde nemli bir faktrdr. kinci neden ise

Glsuyunda konfeksiyon atlyelerinin mekansal adan birbirine yakn yap

sergilemeleridir. Dolaysyla atlyelerin toplu, bir arada olmas saha aratrmasn

kolaylatran bir unsur olmutur.

Glsuyu blgesinde, bizim tespitlerimize gre formel ve enformel alan 14

atlye bulunmaktadr. Bu almada Glsuyunda son bir yldr faaliyet gsteren

atlyeler tercih edilmitir. Son bir yldr faaliyet gsteren atlye says 7 olarak

saptanmtr. Bunlardan sadece 5 atlye sahibi kendisiyle grme yapmamz ve

alan kadnlarla grmemizi kabul etmitir. Bir atlye sahibi ilerinin ok youn

olmas nedeniyle byle bir almaya vakit ayramayacan belirtmitir. Dier atlye

sahibi ise sigortasz ii altrd iin bu almaya kukuyla yaklam, elde

edilecek bilgilerin maliye gibi kurululara gideceini dnmtr. Tm

aklamalarmza ramen ikna olmamtr.

Bu almada 33 kadnla grlmtr. Atlyelerin bykl ve retim

rgtlenmesin

konfeksiyon sektorun kadin isgucu gulsuyu ornegi woman workforce in the turkish apparel sector and...

Documents