konu 3 ekosistemlerde enerjikisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu/ekoloji/3-ekolojik sistemlerde...
TRANSCRIPT
Konular
Yaşamın enerjisi
Termodinamik yasaları
Fotosentez ve hücresel solunum
Ekosistemlerde enerji akışı
Üreticiler, Tüketiciler ve Ayrıştırıcılar
Ekolojik piramit
Ekosistem verimliliği
Enerji
İş yapabilme yeteneğidir
Enerji çeşitleri: Kimyasal, Termal, Mekanik, Nükleer, Elektrik ve Güneş
Güneş enerjisi:
Işık uzayda dalgalar halinde hareket eder
Foton: enerji içeren ışık parçası
Fotosentetik açıdan aktif ışıma (PAR)
400-700nm
Enerji
Enerji:
Potansiyel enerji (depolanmış enerji)
Kimyasal moleküller arasındaki bağ
Kinetik enerji (hareket halindeki enerji)
Moleküllerin bağları kırıldığında açığa çıkar
formlarında bulunur
Termodinamik
Enerji ve dönüşümlerini konu eder
Sistem – incelenen obje
Kapalı sistem –çevresiyle enerji alış verişi yoktur (doğada çok nadir görülür)
Açık sistem –çevresiyle enerji alış verişi yapar
Güneş
Kapalı sistem Açık sistem
Termodinamik yasaları
Termodinamiğin 1. yasası
Enerji yoktan var olamaz ve yok edilemez; ancak bir formdan diğer forma dönüşebilir
Enerjinin korunumu
Termodinamiğin 2. yasası
Enerji bir formdan diğerine dönüştüğünde bir bölümü ısıya dönüşür
Isı fazlasıyla entropiktir (düzensiz)
Sisteme dışarıdan enerji verilmedikçe entropisürekli artar
Bu fizik yasalarına uymayan doğal veya yapay bir sistem yoktur
Biyolojik sistemler düşük entropiyesahiptir???
Çünkü kapalı bir sistem değildir, güneşten düzenli olarak enerji girişi olmaktadır.
Sürekli solunumla enerji dağınık biçimde dışarı verilir
Böylece karmaşık biyokütle yapısı düşük entropidekorunur
Fotosentez
Güneş enerjisini şeker moleküllerindeki kimyasal enerjiye dönüştüren biyolojik süreç
6 CO2 + 12 H2O + güneş enerjisi
C6H12O6 + 6 H2O + 6 O2
Fotosentezin önemi
Canlı hücrelerin kullandığı enerjinin %99’unun güneşten geldiği tahmin edilmektedir!!!!!
2 milyar yıl önce siyanobakterilerde ortaya çıktı
Oksijen fotosentezin atık ürünüdür
Atmosferdeki tüm oksijenin fotosentez sonucu oluştuğu düşünülmektedir
Fotosentez atmosferdeki CO2’i kullanarak karbon döngüsünün başlangıcını oluşturur
Hücresel solunum
Fotosentezle kimyasal enerji formuna hapsedilen enerjinin bitki ve hayvan hücrelerince açığa çıkarılmasıdır
Bu enerji biyolojik iş yapmak için kullanılır
C6H12O6 + 6 O2 + 6 H2O
6 CO2 + 12 H2O + enerji
Fotosentez ve hücresel solunum
Şeker ve diğer moleküller enerjiyi depolar
Hücresel solunum enerjiyi açığa çıkarır
Karbondioksit ve su
Fotosentez gerekli hammaddeyi üretir
Hücresel iş için gereken kimyasal enerji
Işık enerjisi
Oksijen
Oksijen
Su
Güneş enerjisi
Güneş enerjisinin ne kadarı canlılar tarafından kullanılmaktadır?
1/3’ü bulutlar ve kar alanlarından uzaya geri yansır
1/3’ü deniz ve karaları ısıtır
¼’ü buharlaşma sırasında emilir – su döngüsünü başlatır
%1-2’si tüm diğer canlılar tarafından kullanılır!!!
İnsanlar da bu kullanılabilir enerji akışına bağımlı canlılardan sadece biridir.
Besin zincirleri – Enerji akışı yolu
Trofik seviye:
Bir organizmanın beslenme ilişkilerine göre belirlenen, besin zincirindeki yeri
Besin, trofik seviyelerine göre bir organizmadan diğerine aktarılır
Birinci trofik seviye: Üreticiler
İkinci trofik seviye: Birincil tüketiciler
Üçüncü trofik seviye: İkincil tüketiciler
Ayrıştırıcılar tüm trofik seviyelerde bulunur
Enerji akışı
Enerjinin ekosistemde aktarımı
1. Üreticiler
2. Birincil tüketiciler
3. İkincil tüketiciler
4. Üçüncül tüketiciler
5. Ayrıştırıcılar
1. Trofik seviye: Üreticiler
2. Trofik seviye: Birincil tüketiciler
3. Trofik seviye: İkincil tüketiciler
3. Trofik seviye: Üçüncül tüketiciler
Ayrıştırıcılar
Güneş enerjisi
Isı Isı Isı Isı Isı
Ekolojik piramitler
Her trofik seviyenin çeşitli açılardan değerlerini sayılarla ifade eder
Üç temel çeşit:
Sayı piramitleri
Biyokütle piramitleri
Enerji piramitleri
Dördüncü trofik seviye
Üçüncü trofik seviye
İkinci trofik seviye
Birinci trofik seviye
Ayrıştırıcı
Üretici
Otçul
Etçil
Etçil
Üçüncül tüketici
İkincil tüketici
Birincil tüketici
Otlar
Fare
Yılan
Şahin
Sayı Piramitleri
Her seviyedeki canlı sayısını ifade eder Birbirini takip eden
her seviyede daha az sayıda organizma bulunur
Şunları göstermez:
Seviyelerdeki organizmaların büyüklüklerini
Seviyeler arasında aktarılan enerji miktarını
Birey sayısı Trofik seviye
İkincil tüketici (avlayan kuş)
Birincil tüketici (Tarla faresi)
Üretici(Çimen)
Biyokütle Piramitleri
Birbirini takip eden trofik seviyelerde toplam biyokütleyi ifade eder Biyokütle: canlı
maddelerin ağırlık cinsinden toplamı
Genelde her trofikseviyede toplam biyokütledeazalma görülür
Biyokütle Trofik seviye
Üçüncül tüketici (yılanlar)
Birincil tüketici (Çekirgeler)
Üretici(Çimen)
İkincil tüketici (Kurbağalar)
Sayı ve biyokütle piramitlerinde alt trofikseviyeler bazen üsttekilerden daha dar olabilir:
Ör: Tropik bölgelerde büyük gövdeli ağaçlar sayıca az olabilir.
1. trofik seviye alanı 2. seviyeden az olur
Ör: Su ekosistemlerinde 1. trofik seviyeyi oluşturan fitoplanktonlar mikroskobik boyutlarda olduğundan toplam biyokütleleri 2. seviyeden daha az olabilir
Enerji piramitleri
Her trofik seviyede ne kadar enerji bulunduğunu ve bunun ne kadarının bir sonraki seviyeye aktarıldığını gösterir
Bribirini takip eden trofik seviyelerde enerji ısı olarak kaybedilir
Neden bu kadar az trofik seviye bulunduğunu açıklar
Enerji Trofik seviye
Birincil tüketici (Otçullar)
Üreticiler
İkincil tüketici (Birincil etçiller)
Enerji piramitlerinde alttan üste doğru her zaman azalma görülür.
Sayı ve biyokütle piramitlerine göre karşılaştırma çalışmaları için daha güvenilirdir!!!
%10 kuralı
Birincil üreticiler
Birincil tüketiciler
İkincil tüketiciler
Üçüncül tüketiciler
Güneş ışığı
%10 kuralının etkileri
Enerji miktarı azalır ama kalitesi ve yoğunluğu artar
En yukarıdaki avcılar ekosistemde enerji akışındaki değişimlerden en fazla etkilenenlerdir
Bir piramitte 4 veya 5’ten fazla seviye bulunmaz
Üst seviyedeki canlıların beslenmesi için gereken enerji, yiyecek bulmak için gereken enerjiden fazla olmalıdır
%10 kuralının etkileri
Hepçiller (ÖR: ayı, insan, rakun, keseli sıçan, çakal) besin miktarına göre trofikseviyeler arasında tercih yapabilir
Daha aşağı trofik seviyelerden beslenmek bir ekosistemde daha fazla bireyin barınabilmesini sağlar!!!
Ekosistem verimliliği
1. Brüt birincil verimlilik (GPP)
Belirli bir zaman diliminde bitkilerin dönüştürdüğü toplam enerji miktarı
Toplam fotosentez hızı
2. Net birincil verimlilik (NPP)
Birim alan ve zamanda bitki büyüme hızı
Bitki dokularına büyüme amacıyla eklenen organik madde miktarını temsil eder
GPP – hücresel solunum (üreticiler) = NPP
Diğer organizmalar sadece NPP’yi kullanabilir
3. Net komünite verimliliği (NCP)
Heterotroflar tarafından kullanılmadan biriken organik maddenin depolanma hızı
4. İkincil verimlilik
Ototroflar tarafından üretilen organik maddeler heterotroflar tarafından yenilince enerjinin depolanan bölümü
Ekosistem verimliliği
Ekosistemlerde NPP
Alg yatakları ve mercanlar
Tropik yağmur ormanı
Bataklıklar
Haliçler
Ilıman yaprak dökmeyen orman
Ilıman yaprak döken orman
Çayır
Kuzey ormanları
Maki alanları
Tarım alanları
Ilıman otlaklar
Göl ve akarsu
Arktik ve Alp tundraları
Okyanus
Çöl çalılıkları
Aşırı çöl (kaya, kum, buz)
Net birincil üretim (g/m2/yıl)
NPP üzerinde insan etkisi
İnsanlar karasal biyokütlenin %0.5’ini oluşturur fakat karasal NPP’nin %32’sini kullanır!
Bu durum türlerin yok olmasına yol açabilir
Dünyanın insan ve insan olmayan canlıları aynı anda taşıyabilmesi açısından bir tehdit oluşturmaktadır.
NPP üzerinde insan etkisi
Et ile beslenmek (trofik piramidin daha üst seviyeleri) bitkilerle beslenmekten daha fazla enerji kullanır
Ürettiğimiz tahılların %90’ını besi hayvanlarının beslenmesi için kullanmaktayız
100 kg tahıl: 10 kg ineği ve bu da et yiyen 1kg insanı besler
Tahıl yiyen 10 kg insanı besler (10x daha fazla)
Besin elementleri açısından fakir bir ekosistemde biyoçeşitlilik artınca, verimlilik de artmaktadır
Fakat besin elementleri açısından zengin veya gübrelenmiş bir ekosistemde verimlilik artınca
bazı türlerin baskınlığı artmakta ve biyoçeşitlilik azalmaktadır!!!
NPP üzerinde insan etkisi
Sonuçlar
Bu dinamik enerji dengesini ekolojik sistemlerden, bireylere kadar her seviyede görebilmekteyiz
Davranışlarımızın sonuçlarını bu ağları kullanarak çok daha iyi görebiliriz.
Net enerji kavramı Enerji üretmek için, bir dış kaynaktan alınan
enerji, bir dönüştürme sisteminden geçerek yeni bir tip enerjiye dönüştürülür
Bu dönüştürme sisteminin varlığını sürdürebilmesi için ya dışardan enerji desteği ya da üretilen enerjinin bir kısmının harcanması gerekir
Net enerji üretebilmek için, üretilen toplam enerjinin, sistemin harcadığı enerjiden fazla olmalıdır (tercihen 4 kat)
ABD’deki nükleer santraller
Santralin yapımı, işletilmesi, atıkların saklanması o kadar pahalıdır ki kalan net enerji miktarı çok azdır
Santralin işler vaziyette tutulması için büyük ölçüde devlet desteği gerekir = vergi
ABD okyanus açıklarındaki petrol rafinerileri işletilmesi ve bakımı çok pahalıya mal oluyordu
Rafineriler kapatıldı (1998) ve petrol fiyatlarında önemli bir düşüş oldu
Net enerji kavramı - örnekler