8/3/2019 KPSS Trke

1/65

NTELER KONULARI1. Szckte Anlam

1. Szckte Anlam

Temel Anlam, Yan Anlam, Mecaz Anlam, Terim Anlam,Deyim Anlam, Ataszleri, kilemeler

2. Anlam zelliklerine Gre Szckler

Somut ve Soyut Anlaml Szckler, E ve Yakn AnlamlSzckler, Kart Anlaml Szckler, Seste Szckler, zelve Genel Anlaml Szckler, Nicel ve Nitel Anlaml Szckler,Anlam Daralmas, Anlam Genilemesi, Baka Anlama Gei,Deyim Aktarmalar, Ad Aktarmalar, Argo

2. Cmlede Anlam1. Yarglarna Gre Cmleler2. Anlatmlarna Gre Cmleler3. Anlamlarna Gre Cmleler4. eriklerine Gre Cmleler

5. Anlam likilerine Gre Cmleler3. ParagraftaAnlam

1. Paragrafta Anlam

Paragrafn Yaps, Balayc eler, Paragrafta Konu, AnaDnce, Yardmc Dnce, Paragrafta Tema, ParagraftaBalk, Konularna Gre Paragraflar, Anlatmn TemelNitelikleri

2. Anlatm Biimleri

Aklayc Anlatm, Tartmac Anlatm, Betimleyici Anlatm,ykleyici Anlatm, Dnceyi Gelitirme Yollar, Tanmlama,rnekleme, Karlatrma, Benzetme, Tank Gsterme, likiKurma

4. Ses - Biim - Noktalama - Yazm Konular1. Ses Bilgisi2. Biim Bilgisi3. Noktalama aretleri4. Yazm Kurallar

5. Szck Trleri1. Eylemlerde Kip ve Kii2. Eylemlerde at ve Eylemsi

3. Adlar4. Zamirler5. Sfatlar6. Zarflar7. Edat - Bala - nlem

6. Cmle Bilgisi1. Cmlenin eleri

Cmlenin Tanm, Yklem, zne, Nesne, Dolayl Tmle, Zarf

8/3/2019 KPSS Trke

2/65

Tmleci, Edat Tmleci, e zmlemesi2. Cmle Trleri

Kurulularna Gre Cmleler, Yklemine Gre Cmleler,Yaplarna Gre Cmleler, Anlamlarna Gre Cmleler

7. Anlatm Bozukluklar

1. Anlatmla lgili Anlatm Bozukluklar

Gereksiz Szck ve Ek Kullanm, Yanl Anlamda KullanlanSzckler, Yanl Yerde Kullanlan Szckler, Anlamcaelien Szckler, Mantksal Tutarszlk, Deyim ve AtaszYanllklar, Karlatrma Yanllklar

2. Dilbilgisi Kurallaryla lgili Anlatm Bozukluklar

Yklem Yanllar, zne Yanllar, Nesne Yanllar, TmleYanllar, Tamlama Yanllar, Yaplar Yanl OlanSzckler, Yanl Ek Kullanm, Noktalama Yanllar

Szckte Anlam

Szckte Anlam

icindekiler:

y Szckte Anlamy Anlam zelliklerine Gre Szckler

Szckte Anlam

Szck Nedir?

Szck : Bir kavram birimidir. Bir varln, bir nesnenin ya da bir durumun zihindecanlanabilmesi iin onu karlayan bir gsterimdir.

Szcklerin Anlam Almlar

Temel Anlam : lk Anlam (Temel Anlam)

Bir szck sylendiinde aklmza ilk gelen, kavraymzda ilk uyandrd anlamdr. Ksacas, birszcn biimlenmesinde, kuruluunda esas olan anlamdr. rnek :

Boazmda bir yanma var. (Temel Anlam)

ienin boaz krlm.

anakkale Boaznda mthi bir tipiye yakalandk.

Babam yedi boaza bakmaya alyordu.

Ali, boazna dkn bir ocuktur.

8/3/2019 KPSS Trke

3/65

Bir szce temel anlamnn dnda yeni yeni anlamlar ykledike anlamnn da derece derecesoyutlat grlr. rnek :

Trende, Kurdeleyi kyn muhtar kesti. (Somut temel anlam)

Patates dorarken parman kesti (Somut yan anlam)

Oyun kadn ortadan kesti. (Somut yan anlam)

Onunla olan btn ilikisini kesti. (Soyut mecaz anlam)

Bir szck tek bana kullanldnda temel anlamn korur. Ancak cmle iinde temel anlamndanuzaklaabilir. rnek :

Kamak szcnn temel anlam bir yerden gizlice ve abucak uzaklamaktr.

Ben almaktan hibir zaman kamam. cmlesinde temel anlamndan uzaklamtr.

Szcklerin Temel Anlamlaryla lgili Dikkat Edilecek Noktalar :

Temel anlam somut olan szckler, ncelikle somut ve mecaz anlamlar kazanr. rnek :

ate szc, temel anlamyla dnldnde bir nesnenin etrafa s ve k yayarak yanmasbiiminde aklanabilir, temel anlam somuttur.

Genler, kumsalda byk bir ate yakmlard. (Temel anlam)

Hastann atei sabaha kadar dmt. (Somut yan anlam)

u yaan kar bile yreimdeki atei sndremez. (Soyut mecaz anlam)

Yan Anlam :

Szcklerin ilk konulu anlamna bal olarak zaman iinde kazandklar yeni anlamlardr. Buanlama, kullanl anlam ya da yan anlam ad verilir. rnek :

ocuk kapy sessizce at. (amak : Bir eyi kapal durumdan kurtarmak.)

Gmleinin dmelerini yarya kadar at. (amak : Sarlm, katlanm, rtlm, burumu

veya iliklenmi olan eyleri bu durumdan kurtarmak.)

Okulun karsna bir bfe daha at.(amak : Bir kurulu, bir iyerini iler duruma getirmek.)

Annem ok gzel baklava aar. (amak : Kaln bir nesneyi yayarak ince duruma getirmek.)

Komumuz tkanan lavaboyu at. (amak : Tkal bir eyi, bu durumdan kurtarmak.)

Szcklerin Yan Anlamlaryla lgili Dikkat Edilecek Noktalar :

Her szcn genel olarak tek temel anlam varken, birden ok yan anlam olabilir.

Bir szck, temel ya da yan anlam verecek biimde kullanldnda gerek anlamylakullanlm olur. O halde gerek anlam, hem temel hem de yan anlam kapsayan genel biraddr.

8/3/2019 KPSS Trke

4/65

Yan anlamlarn bir blm mecazsz, somut anlam tarken (l yan anlam) bir blm demecazl, soyut anlam tar.

Mecaz Anlam :

Szcklerin cmle, dize veya deyim iine girdiklerinde, gerek anlamlarndan tamamensyrlarak baka bir szck ya da kavram yerine kullanlmasyla kazand anlama mecaz

(deimece) anlam denir. Mecaz anlam, Szcn srekli olmayan, kullanm iinde geiciolarak stlendii anlamdr. rnek :

Mteriden para szdrmak iin elinden geleni yapard.

Satcnn o ince ve tiz sesi kulaklarmzda patlyordu.

Bugnlerde havasndan yanna varlmyor.

Bu hayrsz evlat iin insan kendisini atee atar m?

Mecaz Trleri

Benzetme (Tebih) :

Aralarnda benzerlik bulunan iki varlktan (kavramdan) nitelii zayf olann, niteliistn, belirgin olana benzetilmesidir.

Benzetme, Sz daha etkili ve gzle grnr klmak amacyla kullanlan bir mecaztrdr. Benzetmenin drt esi vardr :

1- Benzeyen (nitelii zayf olan)

2- Benzetilen (nitelii, stn, belirgin olan)

3- Benzetme yn (benzerlik ilgisi gsteren)

4- Benzetme edat (gibi, kadar, sanki, misali)

rnek :

Kzn deniz gibi masmavi gzleri vard.

Benzetilen Benzetme Benzetme Benzeyen

Edat Yn

Benzetmeyle lgili Uyarlar :

Benzetmenin oluabilmesi iin benzeyen ve kendisine benzetilenin kullanlmas arttr.

Bunlar, benzetmenin temel eleridir.

Drt esinin drdnn de kullanld benzetmelere ayrntl benzetme,

benzetme edatnn olmad benzetmelere ksaltlm benzetme,

8/3/2019 KPSS Trke

5/65

yalnzca temel elerin kullanld benzetmelere tebih-i beli denir.

rnek :

Sular yle temiz ki annemin yz gibi. (Ayrntl Benzetme)

Benzeyen Benzetme Benzetilen Benzetme

Yn Edat

Adam cesurlukta asland. (Pekitirilmi Benzetme)

Benzeyen Benzetme Benzetilen

Yn

Bin Atl o gn dev gibi bir orduyu yendik. (Ksaltlm benzetme)

Benzetilen Benzetme Benzeyen

Edat

Gider oldum kmr gzlm elveda. (Tebih-i beli)

Benzetilen Benzeyen

Eretileme (stiare) :

stiare : Arapa bir szck olup bir eyi ireti, dn alma anlamndadr. Yabenzeyenle ya da benzetilenle yaplan benzetmedir. rnek :

Aslan gibi gl bir adamd. (benzetme)

Soruyu doru yantlaynca Aslan be! dedi. (eretileme)

Eretileme eittir.

Ak Eretileme : Yalnzca kendisine benzetilenin kullanlmasyla yaplaneretilemedir. rnek :

Havada bir dost eli okuyor tenimizi. Benzeyen:Rzgar(yok) Benzetilen:Bir dost eli

Kurban olam kurban olam

Beikte yatan kuzuya Benzeyen : Bebek, ocuk (yok) Benzetilen : Kuzu

Kapal Eretileme : Yalnzca benzeyen ile yaplan, benzetilenin de bir zelliininbelirtildii (genel olarak benzetme yn) eretilemedir. rnek :

Olu byynce yuvadan uup gitti.

Benzeyen : Oul Benzetilen : Ku (yok) Benzetme yn : Uup gitmek

Ay zeytin aalarnn arasndan yere damlyordu.

8/3/2019 KPSS Trke

6/65

Benzeyen : ay Benzetilen : su (yok) Benzetme yn : yere damlamas

Yaygn (Temsili) Eretileme : Benzetmenin temel eleriyle birlikte, birden okbenzetme ynnn bulunduu eretilemedir. Yaygn eretilemede bir gizleme vardr.Aka sylenmeyen ya da sylenmek istenmeyen szler, benzetme yoluyla ve szlkanlamna gizlenerek sylenir, airler bunu ou kez gzel ve etkili bir anlatm iinkullanrlar. rnek :

Artk demir almak gn gelmise zamandan

Mehule giden bir gemi kalkar bu limandan

Eretileme Yollar

nsana zg kavramlarn, doaya (d dnyadaki varlklara) aktarlmasyla;

rnek :

nsan Derinden derine rmaklar alar. Kapal Eretileme

Benzetilen Benzeyen

Doaya zg kavramlarn insana aktarlmasyla;

rnek :

Askerin lm Bir hilal uruna ya Rab ne gneler batyor. Ak Eretileme

Benzeyen Benzetilen

Doadaki bir varla ait zelliin, bir baka varla aktarlmasyla;

rnek :

Bulut Yce da banda bir top pamuk var. Kapal Eretileme

Benzeyen Benzetilen

Bir duyuya ait bir kavramn bir baka duyuya aktarlmasyla;

rnek :

Scak baklaryla strd iimizi. Kapal Eretileme

Ad Aktarmas : (Mrsel Mecaz)

Bir sz benzetme amac gtmeden bir baka sz yerine kullanmaktr.

Szcklerin yeni anlamlar yklenmesinde bir etken de ad aktarmasdr. rnek :

Sinema iin beyaz perde

seime katlmak yerine sandk bana gitmek

Ad aktarmas u ilikiler erevesinde kurulabilir :

8/3/2019 KPSS Trke

7/65

Sanat verilir, yapt anlatlr. rnek :

Yaar Kemali lise yllarmda okudum. (Yaar Kemalin romanlarn)

teki varlk verilir, dndaki anlatlr ya da dtaki varlk verilir iindeki anlatlr.rnek : Haberi duyunca btn ev ayaa kalkt. (Evin iindeki insanlar)

Ayan karmadan ieri girme. (Ayakkabn)

Para verilir, btn anlatlr ya da btn verilir , para anlatlr. rnek :

Bu acl haberi ona hangi dil syleyebilir? (nsan)

Gemi Mersine yanat. (Mersin Liman)

Bir yer ad verilir, o yerde yaayan insanlar anlatlr. rnek :

Btn ky meydanda topland. (ky halk)

Erzurum, Mustafa Kemale kucak at. (Erzurum Halk)

Bir yn ad verilir, o yndeki blgeler ya da lkeler anlatlmak istenir. rnek :

Bat bu duruma mdahale etmedi. (Bat lkeleri)

Bir eya ad verilir, onu kullananlar anlatlmak istenir. rnek :

Kotu, yoku aa bir apka. (nsan)

Soyut bir ad verilip, somut bir varlk anlatlr. rnek :

Bu sonucu Trk genliine armaan ediyorum. (Gen insanlar)

Gurbet eken gnller kuatmt oca. (insanlar)

Sonu verilir, bunun nedeni kastedilir. rnek :

Gkten sicim gibi bereket yayor. (bereket, sonutur, nedeni yamur anlatlmtr)

Kinaye (Dolayl Sz Syleme) : Szcklerin ok anlaml olarakkullanlmasnda kinayenin de byk bir nemi vardr. Kinaye bir szn hem gerekhem de mecaz anlamn dndrecek bir biimde kullanlmasdr. Kinayede gerekanlam verilir, mecaz anlam kastedilir. rnek :

Bu ocuun elinden tutsan ne kaybedersin?

Bulmadm dnyada gnle mekan

Nerde gl bitse etraf diken

u karma gs geren

Ta barl dalar msn?

8/3/2019 KPSS Trke

8/65

Tariz (Talama) : Bir kimseyi inelemek, onunla alay etmek amacyla bir szgerek anlamnn tam kart bir anlamda kullanmaktr. rnek :

Randevuna sadkmsn, beklemekten kk saldk.

O kadar ok konutu ki sylediklerinden hibir ey anlamadk.

Biraz daha hzl yrrsen karncalar bile bizi geecek.

Tehis - ntak (Kiiletirme - Konuturma) :

nsana zg nitelikleri insan dndaki varlklara aktarmaya kiiletirme denirken, buvarlklarn insan gibi konuturulmasna da konuturma denir. rnek :

Gne nda yamurunu dken bulutlar sanki glyordu. (Tehis)

Ufukta gnn boynu bkld. (Tehis)

Dal, bir gn dedi ki tomurcuuna :

Tenimde bir yara iler gibisin. (ntak)

Abartma (Mbalaa) :

Bir durumu olduundan ok ya da az gstermektir. rnek :

Btn gn almaktan ine iplie dnd.

Alem sele gitti gzm yandan

Sana dar gelmeyecek makberi kimler kazsn?

Gmelim gel seni tarihe desem smazsn.

Szcklerin Terim Anlam : Bilim, Sanat, Meslek ve bir spor dalyla ilgili kesin anlam olanzel bir kavram gsteren gerek anlaml szcklere terim denir. rnek :

Bu snfa yirmi sra yerletirelim

Toplumsal snflar arasndaki elikileri inceliyor.

Bu iein kk tamamen kurumu.

Szck kklerini ve gvdelerini tanyalm.

kilemeler : Anlam ve anlatm glendirip pekitirmek amacyla ayn ya da sesleri birbirinebenzeyen szcklerin art arda yinelenmesiyle oluan sz gruplarna ikileme denir.

kilemelerin anlamsal zellikleri yle sralanabilir:

Anlam glendirip pekitirmek, anlam abartmak. rnek :

Gzel mi gzel kz

8/3/2019 KPSS Trke

9/65

Demet demet iek

uval uval fndk

tr tr simit

Alaya szlaya bir hal olmak

Gle gle lmek

Varn younu ortaya kartmak

yle byle, yaklak olma anlam vermek. rnek :

yi kt (bilmek)

Aa yukar (anlamak)

Hemen hemen (bitirmek)

kilemelerin Kurulu (Yapl) zellikleri :

Ayn szcn tekraryla oluan ikilemeler. rnek :

ri iri - Koca koca - Yava yava - Uslu uslu

Yakn anlaml szcklerin tekraryla oluanlar. rnek :

Brek rek - Derli toplu - Sorgu sual - Doru drst - Sa salim

Biri anlaml dieri anlamsz szcklerin bir araya gelmesinden oluanlar. rnek :

al rp - Konu komu - Yrtk prtk - Eri br

Her ikisi de anlamsz szcklerin yan yana gelmesiyle oluanlar. rnek :

Ivr zvr - Abur cubur - Eci bc - Dangl dungul

Kart anlaml szcklerden oluanlar. rnek :

yi kt - Er ge - De kalka - leri geri

Yansma szcklerin tekrarlanmasyla oluanlar. rnek :

Vzr vzr - rl rl - Tkr tkr - Horul horul

UYARI

kilemeler daima ayr yazlr ve ikilemelerin arasna virgl iareti KONULMAZ.

Deyim Anlam :

Belli bir durumu, belli bir kavram gstermek iin kullanlan z anlamndan az ok ayr bir anlamtayan, kalplam, halkn ortak dil rn olan szlere deyim denir. rnek :

8/3/2019 KPSS Trke

10/65

ine ate dmek

Pabucu dama atlmak

Yrei azna gelmek

ki gz iki eme

Deyimlerin zellikleri

Deyimler, kalplam szlerdir. Szcklerin yerleri deitirilemez ve bir szcn yerine eanlamls getirilemez. rnek :

Szgelimi Aykla pirincin tan yerine Se pirincin tan denmez ya da Pirincin tan ayklagibi deyimi oluturan szcklerin yerleri deitirilemez.

Deyimler, deiik kip ve kii ekleriyle ekime girebilirler. rnek :

Kendini naza ek(mek)

Kendini naza ek(iyor)

Kendimi naza ek(tim)

Kendilerini naza ek(erler)

Deyimi oluturan szcklerin arasna baka sz gruplar girebilir. Bu tip kullanmlarda deyimgzden karlmamaldr. rnek :

Gz vitrinde duran krmz elbiseye takld.

Deyimler genel kural bildirmez, yol gsterip t vermez. Yalnzca bir durumu en ksa yoldanve en etkili bir biimde anlatmaya yarar. Deyim, bu ynyle atasznden ayrlr. rnek :

leyen demir ldar.

Akacak kan damarda durmaz Ataszdr, kural bildirir.

Mum dibine k vermez.

Armut pi, azma d.

Ne kokar, ne bular. Deyimdir, kural bildirmez.

At alan skdar geti.

Deyimler Anlamlar ve Kurulular (Biimleri) ynnden iki gurupta incelenir.

Anlamlarna Gre Deyimler

Gerek Anlaml Deyimler

Baz deyimlerde szckler gerek anlamldr. Deyimin iletmek istedii durumu, deyimioluturan szcklerin anlamlaryla dnrz. Bu tr deyimlerde anlatm gzellii dnlmez.Bunlar, Bir kavram belirtir. rnek :

8/3/2019 KPSS Trke

11/65

Alan raz satan raz - Ne var ne yok? - Olur ey deil! - Nerde akam orda sabah.

smi var cismi yok - Ykte hafif pahada ar.

Mecaz Anlaml Deyimler

Deyimlerde genel olarak deyimi oluturan szcklerin ou ya da tm gerek anlamndan

uzaklaarak tamamen farkl bir durumu ya da kavram anlatmak zere kullanlr. Dilimizdedeyimler genel olarak mecaz anlam tar.

Mecaz anlaml deyimler iki ekilde karmza kabilir.

1. litirme Anlaml Deyimler: Deyimi oluturan szcklerden bir ya da ikisiyle, deyimin ilettiidurum arasnda dolayl bir balant vardr. Byle deyimlere ilitirme anlaml deyimler denir.rnek :

Diline dolamak (srekli ayn eyi sylemekle, dil arasnda bir balant var.)

Kulak misafiri olmak (dinlemek)

Gz gezdirmek (bakmak)

Ayaklarna kara sular inmek (yrmekten yorulmak)

2. Yummaca Anlaml Deyimler: Deyimi oluturan szcklerin anlamlar ile deyimin iletmekistedii durum arasnda hibir anlam balants olmayabilir. Bu tip deyimlere yummacaanlaml deyim denir. rnek :

Ba gz etmek (evlendirmek)

Burnu srtlmek (takn davranlarn cezasn ekip lml olmak)

Can damarna basmak (bir eyin en nemli noktas zerinde durmak)

Burnunun direi szlamak (ok zlp acmak)

amur atmak (Bir kimseyi lekelemeye almak)

Ya tahtaya basmak (tedbirsizlik edip sonu tehlikeli ie girimek)

Yaplarna (Biimlenilerine Gre) Deyimler

Deyimler kalplamtr. Belli bir syleyi biimi kazanmlardr. Bir deyimin sylenii her yerdeayndr. Hem biimce hem anlamca son syleyi biimini almlardr.

Kimi deyimler yarg (cmle) biiminde ya da ikili yargl olarak kurulmutur. rnek :

At alan skdar geti.

Hamama gider kurnaya, dne gider zurnaya ak olur.

Hem sulu hem gl

Geti Borun pazar, sr eeini Nideye

8/3/2019 KPSS Trke

12/65

Kimi deyimler ykck ya da konuma biimindedir. rnek :

Deveye, Boynun eri demiler, Nerem doru ki! demi.

Tencere dibin kara

Seninki benden kara

Deyimler genel olarak mastar biimindedir. rnek :

Gnl koymak - i burkulmak - Kap dar etmek - Muradna ermek - d patlamak

kzn altnda buza aramak

Baz deyimler, szck bei (tamlama) biiminde kalplamtr. rnek :

Kara al - Pskll bela - Para canls - Para babas - Elinin kr - mr trps

Deyimler, genel olarak birden ok szcn kalplamasndan oluur. Ancak tek szcktenoluan deyimler de vardr. rnek :

Akamc - gedikli - klkuyruk - kaarlanm

Kimi deyimler ise ikileme biiminde kurulurlar. rnek :

Abur cubur - Ak sak - Ar aksak - Ak pak - Apar topar - Az ok - Bata ka

Ataszleri : Uzun deneyimler ve gzlemler sonucu olumu, yol gsterici, genel kuralbiiminde kalplaan, toplumca benimsenen ve anonim bir nitelik tayan zl szlerdir.

Ataszlerinin Biim zellikleri :

Deyimler gibi ataszleri de kalplamtr. Szcklerin yerleri deitirilmez ve bir szcnyerine e anlamls getirilemez. rnek :

Ak ake kara gn iindir. - Kz beikte, eyiz sandkta.

Ataszleri ksa ve zldr, az szle geni bir dnce ifade edilir. rnek :

A ay oynamaz. - Su yatan bulur. - Ba kes, ya kesme. - Boaz krk boumdur.

ivi iviyi sker.

Ataszleri genel olarak bir yarg (cmle) biiminde kurulmutur. rnek :

t rr kervan yrr. - yilik eden, iyilik bulur. - lm eek kurttan korkmaz.

Karde kardei baklam, dnm yine kucaklam. - Kavgada yumruk saylmaz.

Ataszleri genel olarak geni zaman kipinin nc tekil kiisiyle ya da emir kipinin ikinci tekilkiisiyle ekimlenmitir. rnek :

nce dn, sonra syle. (II . tekil kii emir kipi)

Pilav yiyen kan yannda tar. (Geni zaman kipi, III. tekil kii)

8/3/2019 KPSS Trke

13/65

Ataszlerinde genel olarak uyakl ve uyumlu sesler ve szckler vardr. rnek :

Pekmezi kpten, kadn kkten al. - Sabreden dervi, muradna ermi.

Sen dede ben dede, bu at kim tmar ede?

Ataszlerinin Anlam zellikleri

Ataszlerinin bir blm gerek anlamldr. Yani atasznn iletmek istedii dnceyi onuoluturan szcklerin anlamlar dndrr. rnek :

ok yaayan bilmez, ok gezen bilir. - Allah bilir ama kul da sezer.

Al maln iyisini ekme tasasn. - Bugnn iini yarna brakma. - At, yiidin yoldadr.

Ataszlerinin bir blm mecaz anlamldr. Yani ataszlerinin iletmek istedii anlam,szcklerin gerek anlamlarndan tamamen bamszdr. rnek :

Mum, dibine k vermez. - Altn, eli bak kesmez. - Kaynayan kazan kapak tutmaz.

G dn topal eek ne geer. - Etle trnak arasna girilmez.

Eei dama kartan yine kendi indirir.

Baz ataszleri ilettii yarg ynnden kartlk ya da eliki gsterir. rnek :

yilik eden iyilik bulur.

kartlk

yilie iyilik olsayd, koca kze bak olmazd.

yi insan lafnn stne gelir.eliki

ti an oma hazrla.

Ataszlerinde ahenk ve sz sanatlar da vardr. rnek :

Alet iler, el vnr. (mrsel-mecaz)

Gvenme varla, dersin darla (tezat-kartlk)

Elin az torba deil ki bzesin. (benzetme)

El eli ykar, iki elde yz ykar. (tekrir)

Dkme suyla deirmen dnmez. (kinaye)

Anlam zelliklerine Gre Szckler

Somut ve Soyut Anlaml Szckler :

8/3/2019 KPSS Trke

14/65

Bir szck, duyu organlarndan biri yoluyla alglanabilen bir varl gsterirse somut anlaml,duyu organlar yoluyla alglanamayp da zihinde var olan kavramlar gsterirse soyut anlamlszck adn alr. rnek :

Aa, ta, hava, ses, koku, iek. (somut anlam)

Mutluluk, Sevgi, korku, kin, dostluk, insanlk. (soyut anlam)

Somut ve Soyut Anlamla lgili Uyarlar :

Bir szck temel anlamyla somutken cmlede kazand anlamyla soyut olabilir.

Bu yzden szckler somutluk soyutluk ynnden deerlendirilirken cmle iinde kazandanlama gre deerlendirilir. rnek :

Szgelimi hava szc dokunma duyusuyla ilgili somut bir anlam tarken Eski eyalarsalona ayr bir hava vermi. cmlesinde soyut bir anlam kazanacak ekilde kullanlmtr.

Aktarma yoluyla somut anlaml bir szck bir somut anlam daha kazanarak kullanlabilir.rnek :

Organ ad olan somut anlaml ayak szc, srann aya, masann aya, kprnnaya gibi kullanmlarda yeni bir somut anlam kazanmtr.

Soyut bir kavramn gzle grnr klnmas iin somut anlaml bir szckle anlatlmas szkonusu olabilir. Bu duruma somutlama denir. rnek :

Bu szlerin onu krm. (zmek,krmak la somutlatrlmtr.)

Sanki baklaryla bizi eziyordu. (aalayp, kmsemek,ezmek le somutlatrlmtr.)

Kanunlar inemek sutur.

(ihlal edip, uymamak, inemek szcyle somutlatrlmtr.)

Deyimlerimizin bir blm somutlamaya rnektir. rnek :

kz altnda buza aramak (Akla uymayan bahanelerle su ve sulu bulma abas)

p babann elini (beklenmedik bir durum)

rmcek kafal (geri dnceli, yenilikleri kabul etmeyen)

Soyut anlaml bir szck cmle iinde bir soyut anlam daha kazanarak kullanlabilir. rnek :

Karnm henz doymu deil. (soyut-temel anlam)

mr boyunca okudu, hala okumaya doydu diyemem. (Soyut-mecaz anlam)

E ve Yakn Anlaml Szckler :

E Anlaml Szckler (Anlamda Szckler)

Ayn varl, nesneyi ya da kavram gsteren szcklerdir. Aslnda hibir dilde birbirinin tpatpayns olan e anlaml szck yoktur. Bu tr szcklerin ilk bakta anlamlarnn ayn olduu

8/3/2019 KPSS Trke

15/65

sanlr. Fakat ok ince bir anlam ayrl vardr. Bugn dilimizdeki evirmek, dndrmek,yollamak, gndermek, bkmak, usanmak szckleri grnte e anlaml saylabilir. Fakataslnda bu szler ayr kklerden tremi ve anlamca birbirine ok yaklam olan szcklerdir.rnek : ri - byk - kocaman / Bitmek - tkenmek / Cihan - dnya - alem

znt - gam - keder / Diyar - lke

Yakn Anlaml Szckler

Anlamca ayn deil de birbirine benzer ve yakn olan szcklerdir. Dilimizde e anlamllktanok yakn anlamllk daha yaygn bir kullanma sahiptir. E anlaml szcklerde anlam eitliivarken (seste-esesli, uramak-didinmek vb.) yakn anlaml szcklerde anlamca yaknolma zellii vardr. rnek: Szn onaylamadm iin bana darld.

Toplantya arlmazsa bize gcenir.

UYARI

Szcklerin e ya da yakn anlaml olup olmadklar cmle iindeki kullanmlaryla belirlenir.rnein, ak-beyaz ve siyah-kara szckleri tek balarna kullanldklarnda e anlamldrlar.

Fakat Ak ake kara gn iindir. gibi bir kullanmda ak ve kara szcklerinin e anlamlsbeyaz ve siyah deildir.

Kart (Zt) Anlaml Szckler :

Anlamlar birbirine kart olan kavramlar bildiren szcklerdir. Birbirine kart yarglarverilirken kart anlaml szcklerden yararlanlr. Bu aklamadan u anlam kar. Kartlnoluabilmesi iin, szcklerin u noktalarda bulunma zorunluluu vardr.

Szgelimi yaam - lm iki u noktada bulunduu iin kart anlamlyken zayf - dolgunyaklak karl gsterir ve uzak anlaml olarak kabul edilir. rnek :

Glmek - alamak / Dar - geni / Er - ge / Alak - yksek / Sert - yumuak

UYARI

Bir szcn olumsuz kullanlm ekli onun kart anlamn oluturmaz.

Szgelimi oturmak szcnn kart oturmamak deil kalmak tr.

Bir szcn kart anlamlsn o szcn cmle iinde kazand anlam belirler.

zor - kolay

Midesinden zoru var. (Bu cmlede kolay n kart deildir.)

Bu ders olduka zormu. (Bu cmlede kolayn kartdr.)

Kart anlamllk ilikisi ad, sfat, zarf ve eylem trndeki szckler arasnda olabilir.

Seste (E Sesli) Szckler :

Yazllar ve okunular ayn olduu halde, anlamlar tamamen farkl olan szcklere sesteszckler denir. rnek :

8/3/2019 KPSS Trke

16/65

Yznde kan lekesi vard. - Sen hala onun sylediklerine kan.

Aya bu ay yeni bir uzay arac gnderilecekmi. - Yzn asma, br snavda yz alrsn.

Gl sen, gln olaym. - Kyn ortasndan geen ay, ay bahelerini suluyor.

Seste Szcklerle lgili Uyarlar :

Seste, szcklerde kimi zaman yalnzca anlam ayrl, kimi zaman da hem anlam hem detr ayrl sz konusu olur. rnek :

Sandaki kr ektii aclar gsteriyor. Hem anlam, hem de tr

Elindeki barda drp krd. farkll sz konusudur.

Ayakkabsnn ba zlm. Yalnzca anlam farkll

Baa girdik, zm topladk. sz konusudur.

E seslilik ou kez ok anlamllkla kartrlmaktadr. Oysa sestelikte, szcn kazandher farkl anlam temel anlam olup bu temel anlamlardan birine bal olarak ortaya kanyan ya da mecaz anlamlar sestelik deil ok anlamllk olarak adlandrlr. rnek :Gemideki tayfalardan biri kara grnd diye bard.

Kara gecede bir tek yldz bile yoktu.

Cmlelerinde geen kara szckleri e seslidir.

Kara yazm gene deimedi cmlesinde kara szc bunlarn sesteideil, renk kara ya bal olarak yaplm bir ok anlamllktr.

E sesli szcklerle ortak kkler kartrlmamaldr. nk ortak kkler arasnda bir anlamyaknl varken, seste szckler arasnda hibir anlam yaknl yoktur. rnek :

boya Renkli boya, Duvar boyad. Al bir ata binmiti.

eski Eski elbise, Araba eskidi. Ortak kk Bana da gmlek al. Seste

Bar Bar yapld, Yaknda barrlar. Kr at yarmaya giremedi.

unu da pe at.

Seste bir szcn iki farkl anlamn da dndrecek biimde kullanlmasyla oluansanata tevriye denir. rnek :

Ak gerdana bir ben gerek. (Siyah nokta, I. Tekil kii)

Ulusun, korkma nasl byle bir iman boar. (Yce - byk, barp ulumak)

Seste szcklerin bir arada kullanlmasyla oluan sanata cinas denir. rnek :

Getike bembeyaz giyinenler er beer

Grdm ki ahiret denilen yerdedir beer.

8/3/2019 KPSS Trke

17/65

zel ve Genel Anlaml Szckler :

Szcklerin zel ve genel anlaml karladklar kavramlarn kapsamllyla ilgilidir.Anlamlar snrl olan, kavramlar tek tek ya da kk paralar halinde gsteren szckler zelanlamlyken, aralarndaki ortak zelliklere gre daha ok varl gsteren, ayn trdenkavramlar topluca dndren szckler genel anlamldr.

UYARI

Genel anlaml bir szck, cmle iinde genel anlamyla da dar anlamyla da kullanlabilir.

ocuun bilinlenmesinde kitap nemlidir. (genel anlaml)

Elinde kaln bir kitap vard. (dar anlaml)

Nicel ve Nitel Anlaml Szckler :

Bir szck, herhangi bir eyin, saylabilen, llebilen, artp azalabilen durumunu bildirirsenicelik anlaml olur.

Szgelimi Elinde byk bir paket vard. cmlesinde byk szc paketin llebilendurumunu gsterdii iin nicel anlam tar. rnek :

Bu iten iyi para kazand. (Parann miktarn gsterir, nicel anlamldr.)

Evin geni bir salonu vard. (Salonun llebilen zelliini gsterir.)

Bahede byk bir kalabalk vard. (Kalabaln saylabilen durumunu gsterir.)

Bir szck herhangi bir eyin nasl olduunu, ne durumda bulunduunu zelliini gsterirsenitel anlaml olur. rnein :

Kapda krmz bir araba vard. cmlesinde krmz szc arabann saylabilen,llebilen durumunu deil denasl olduunu, rengini, zelliini gsterir, nitel anlam tar.

UYARI

Ayn szck farkl cmlelerde nicelik ya da nitelik gsterebilir. Bu deime ok anlamllnbir sonucudur.

Kapy kk bir kz at. (nicel anlaml)

Beni kk drmekle ne kazandn? (nitel anlaml)

Derin bir kuyudan su ekerdik. (nicel anlaml)

Edebiyatmzn derin bir yazaryd o. (nitel anlaml)

Anlam Deiimlerine Gre Szckler

Anlam Daralmas :

Szckler, anlamda daralma ya da genileme yoluyla baka bir anlama geerek yan anlamlarkazanabilir.

8/3/2019 KPSS Trke

18/65

Szcn eskiden anlatt eyin ancak bir blmn, bir trn anlatr duruma gelmesineanlam daralmas denir.

Szgelimi oul szc balangta kz ve erkek anlamlarn ierirken sonradan yalnzcaerkek ocuklar iin kullanlarak anlam daralmasna uramtr.

Erik szc, eftali, kays, zerdali anlamn ierirken, sonradan bir tr meyve iin

kullanlarak anlam daralmasna uramtr.

Anlam Genilemesi :

Bir varln bir trn ya da tekini anlatan, kullanm alanlar dar olan eyleri gsterenszcklerin zamanla o varln btn trlerini birden anlatr duruma gelmesine anlamgenilemesi denir. rnein ; alan szc, dz ve ak yer anlamn ierirken anlamgenilemesine urayarak i, meslek, aratrma-inceleme anlamlarn da kazanmtr.

Baka Anlama Gei (Anlam Kaymas)

Szcn eskiden yanstt kavramdan btnyle farkl, yeni bir kavram karlar durumagelmesine baka anlama gei denir. rnein :

saknmak szc Eski Trke de dnmek, zerinde durmak, yaslanmak, kederlenmekanlamn ierirken sonralar tehlikeden uzak durmak anlamna gemitir.

Baka anlama geiin bir tr de anlam iyilemesi ya da anlam ktlenmesidir. Kt anlamolan bir szcn zamanla iyi bir anlam kazanmasna anlam-ktlenmesi denir. rnek :

Kt yi .

Mareal (nalbant) Mareal (Ordudaki en yksek rtbe)

yi Kt .

Canavar (Canl) Canavar (cana kyan, yaban hayvan, acmasz)

Deyim Aktarmalar

Aralarnda eitli ynlerden ilgi bulunan iki ey arasnda benzerlik ilikisi yoluyla, birinin adndierine veren anlamlandrmaya deyim aktarmas denir.

Deyim Aktarmas u yollarla yaplr :

1. Vcut paralar ve organ adlarnn doaya aktarlmasyla. rnek :

Ba (vcut paras, organ ad temel anlam)

Yokuun ba - Toplu inenin ba - ki ba soan - Da ba - Baa gremek

2. nsanla ilgili zelliklerin insan dndaki varlklara aktarlmas yoluyla. rnek :

Alamak (gzya dkmek temel anlam)

Gkyzndeki bulutlar, alyordu bu lme.

3. Doayla ilgili zelliklerin insana aktarlmasyla. rnek :

8/3/2019 KPSS Trke

19/65

Denek (bir tr sopa temel anlam)

Kyman a zalmlar kyman

Kr karnn bir denei (oul)

4. Doayla ilgili zelliklerin yine doaya aktarlmas yoluyla. rnek :

Minik fare kkredi. (Aslana ait kkreme zellii fareye aktarlm.)

Deniz btn gece kudurdu. (Kpee ait kudurma zellii denize aktarlm.)

5. Duyu aktarmas yoluyla. rnek :

Ac (tad az yakan, tatma duyusuna ait olan)

ac souk (dokunma duyusuna aktarlm)

ac lk (iitme duyusuna aktarlm)

scak (dokunma duyusuyla ilgilidir)

scak bak (grme duyusuna aktarlm)

scak konuma (iitme duyusuna aktarlm)

Ad Aktarmas

Bir szck ya da szn, benzetme amac gdlmeden, anlamca ilgili olduu baka bir szckya da sz yerine kullanlmasdr. Bu mecaz trne, dz deimece de denir. rnek :

Beyaz Saray bu olaya scak bakmyor. (Amerika Birleik Devletleri Bakanl)

Soba yand (indeki odun - kmr)

ankaya bu yasay onaylamaz (Cumhurbakanl)

Okul geziye gitti. (Okuldaki renciler)

Mozart severim. (Mozartn bestelerini)

Dou kan alyor. (Dou ynndeki blgeler)

Argo

Genel dilin szcklerine yan anlamlar kazandrarak genel dilden ayrlan, bir meslek ya datopluluk arasnda kullanlan zel dile argo denir. Argo, tek szckten oluabilecei gibi szbekleri ve deyimlerden de oluabilir. rnek :

Okutmak (elden karp - satmak)

racon (adet - usl)

abanlk (aptallk - sersemlik)

8/3/2019 KPSS Trke

20/65

keklemek (kandrmak - aldatmak)

11 Yorum

Cmlede Anlam

May 23rd, 2006 by osym kpss

Cmlede Anlam

icindekiler:

y Yarglarna Gre Cmlelery Anlatmlarna Gre Cmlelery Anlamlarna Gre Cmlelery eriklerine Gre Cmlelery Anlam likilerine Gre Cmleler

Cmlede Anlam

Yarglarna Gre Cmleler :

E Anlaml (Anlamda) Yarglar : Anlam ynnden birbirine uyan, deiik szcklerkullanlmasna ramen ayn dnceyi, ayn yargy aktaran cmlelere e anlaml cmleler denir. Eanlaml yarg bildiren cmleleri bulabilmek iin, her cmleyi ayr ayr deerlendirmek ve Bu cmleokuyucuya ne demek istiyor? sorusuna cevap aramak gerekir.

rnek :

ada Trk iiri bizim yurdumuzun, biziminsanmzn sesini yanstmad srecegelime gsteremez.

Duygu ve dncelerini birka szck ilesyleyebilmek, ancak yksek insanlara der.

iirimizin sanatsal ynden geliebilmesi, hereyden nce ulusal deerlerimiziyanstabilmesiyle mmkn olacaktr.

Az szle ok ey anlatabilmek ancakyetenekli insanlarn iidir.

Yakn Anlaml Yarglar : Cmlelerin ilettii yarglar, anlamca birbirinin zdei olmasa dayakn anlamllk zellii tayabilir. Yakn anlaml cmleleri belirlemek, cmleleri doru yorumlamayave cmleden iletilen mesaj kavramaya baldr.

rnek :

Aydn insan, toplumu dnrken, toplumunpeinden gitmek zorunda olmayan biridir.

Dalkavukluk, hibir zaman yksek ruhlukimselerde grlmez.

Halk iin almak demek, onu her zamanonaylamak demek deildir.

Dalkavukluk, aalk ruhlu kimselerezgdr.

zel ve Nesnel Yargl Cmleler :

znel Yargl Cmleler : znede, yani sz syleyen kiide oluan; nesnelerin gereinedeil, kiilerin duygu ve dncelerine bal olan, bu nedenle de kiiden kiiye deiebilen

The image

partwith

relationshipID rId6 was

notfound in

the file.

8/3/2019 KPSS Trke

21/65

yarglardr. znel anlatmda kii, cmleye kendi duygularn katar, bir yorum yapar. Bu tryarglar, bence, bana gre anlam tar.

Nesnel Yargl Cmleler : znenin, yani sz syleyen kiinin dnce ve duygularna deil,nesnenin, varln kendi gereine dayanan, dolaysyla kiilere gre deimeyen yarglardr.Bu tr yarglarn, yorum ve deerlendirme iermeme, kantlanabilir zellikte olma, herkes iinayn anlam tama, akla ve manta dayal olma gibi zellikleri vardr.

rnek Cmleler :

Dostluun olmad yerde insanca hibirdeerin geliebileceine inanmyorum.

Oyunda drt kadn, erkek oyuncu rolalm.

Dostluk, insann ve insanln en byk, neyce deerlerinden biridir.

yknn yan sra birok iir yazm,bunlardan bazlar bestelenmitir.

airin, sesini daha geni kitlelereduyurabilmesi iin dergilerde daha skgrlmesinde yarar var.

Kyden kente yaplan gler her yl birazdaha artmakta, bu nedenle kentlerde konutsorunu ciddi boyutlara ulamaktadr.

En iyi yaplan tatil, ormanda yaplan tatildir. Fatih Sultan Mehmet, stanbulu aldnda 21yandayd.

yi bir romanc, iir yazamaz; ama iyi bir air,roman yazabilir.

Trkiye Avrupa Topluluuna girebilmek iineitli giriimlerde bulundu.

Genel ve zel Anlaml Cmleler : Aralarndaki ortak zelliklere gre, daha ok varlkapsayan, ayn kavramlar topluca dndren szcklere genel; anlamlar snrl olan,kavramlar teke tek dndren szcklere zel anlaml szckler denir. Buradan hareketle genelanlaml szcklerin kullanld cmleler, genel, zel anlaml szcklerin kullanld cmleler isezel anlaml yarg ierir.

rnek :

Geri kalm lkelerde spora hi nem verilmez. (Genel Anlaml)

Hindistan, futbola hi nem vermeyen bir lkedir. (zel Anlaml)

Dnyada en ok satan kitaplar, romanlardr. (Genel Anlaml)

lkemizde en ok satan kitap tr, polisiye romanlardr. (zel Anlaml)

Anlatmlarna Gre Cmleler :

Dorudan ve Dolayl Anlatml Cmleler

Dorudan (Dolaysz) Anlatm : Sylenenleri biimsel bir deiiklie uratmadan, kiilerinsyledii ya da szn sylendii biimde, olduu gibi aktaran cmlelerin anlatmna denir.

Dolayl Anlatm: Bir szn kii, zaman, anlatc deiiklikleriyle aktarlan biimidir. Bu anlatm

biimiyle kurulan cmlelere daha ok roman, yk gibi anlatmsal trlerde, olaylarn yazartarafndan anlatlmasnda rastlanr. rnek :

En iyi romanlar, bir bunalm dneminde yazlr, der Dostoyevski. (Dorudan)

En iyi romanlarn bir bunalm dneminde yazlacan sylyor Dostoyevski (Dolayl)

Turgut Uyar : Nobel dln kazanan bu yazar, en iten dileklerimle kutlarm. Diyor.(Dorudan)

8/3/2019 KPSS Trke

22/65

Turgut Uyar, bir yazsnda , Nobel dl kazanan bu yazar en iten dilekleriyle kutladnbelirtiyor. (Dolayl)

Yorumlama Bildiren Cmleler : Yorumlama, grlp duyulanlardan anlatcnnkendince bir anlam karmas, aklama yapmasdr. Yorumlama, bu zelliiyle kiisel, znel birdeerlendirmedir. rnek :

Edip Canseverin iirleri srekli bir alm ve geliim iinde grlyor.

Eitim bir okul sorunu deildir, o insann kendisinde tad bir eylemdir.

Ne zaman yzne baksam gzlerini karyor, sanki benden bir eyler saklyor.

Deerlendirme Cmleleri : Deerlendirme zellii tayan cmlelerde anlatc; bir yapt ,bir sanat, bir olayla ilgili olumlu ya da olumsuz belirlemeleri anlatr. rnek :

Yazarn bu romannda ok etkileyici bir anlatm var.

Yazar, srekli gerilimler yaratarak okurun ilgisini hep canl tutuyor.

Son sergideki resimlerinde, yeil tonlar krmz tonlardan daha ok kullanm.

Tanm Cmleleri : Tanmlama; bir kavram, bir durumu nitelik ve zellikleriyle belirleme,ilevini gsterme ya da onu benzerlerinden ayran ayrc ynlerini gstermeye denir. Bu amalakurulan cmlelere de tanm cmlesi denir. Bir kavramn, bir varln anlatld cmleye Bunedir?, Bu ey nedir? sorusunu ynelttiimizde yant alabiliyorsak bu cmle bir tanmcmlesidir. rnek :

Roman, olmu ya da olabilecek olaylar anlatan uzun bir edebiyat eseridir.

Sanatsal yaratmn temeli, doay taklit etmek deil, yeniden biimlendirmektir.

Cahillik ve bilgisizlik bir toplumu iten ie kemiren bir kurttur.Kartlk Bildiren Yarglar : Baz cmlelerde birtakm olay ya da olgularn kart zellikleriverilir. Kartlara yer vermek, anlatm belirgin klar. rnek :

Dars gnlk gnelik, halbuki burada paltolarmz bile bizi stmaya yetmiyor.

Alarm hatra geldike gltklerimiz.

Bir vard, bir yok oldu; byledir dnyann hali.

Anlamlarna Gre Cmleler

Olumlu Cmle : Yklemin bildirdii anlam, eylemin yaplmas dorultusundaysa bu trcmlelere olumlu cmle denir. rnek :

Ne kadar geriye bakarsanz, o kadar ileriyi grrsnz. (Olumlu eylem cmlesi)

z gerek yaam dayal tiyatro yaptlar, dorudur ve gzeldir. (Olumlu ad cmlesi)

Sattnz mallarn dkmn karp kar hesaplayalm. (Olumlu eylem cmlesi)

8/3/2019 KPSS Trke

23/65

Olumlu Cmleler kiye Ayrlr :

Biimce ve anlamca olumlu cmleler : Bu tr cmlelerde olumsuzluk bildiren hibir dil birimikullanlmaz, yklemin yanstt anlamda olumlu olur. rnek :

Ne zamandr gelmenizi bekliyorduk.

Biimce olumsuz, anlamca olumlu cmleler : Bu tr cmlelerde cmlenin kuruluu olumsuz,anlamysa olumludur. rnek :

Seni srekli eletiren ve senin kuyunu kazan bu insan nasl bilmezsin? (bilirsin)

Bu kadar ok dversen hangi ocuk yaramaz olmaz? (yaramaz olur)

Olumsuz Cmle : Bir eylemin gereklemediini, gereklemeyeceini ya da bir eyinyokluunu bildiren cmlelerdir. rnek :

Aradnz kii burada yok. (Olumsuz ad cmlesi)

Dnk davranlarnz hi tasvip etmedim. (Olumsuz eylem cmlesi)

Kimse olayn nedenini bilmiyor. (Olumsuz eylem cmlesi)

Olumsuz Cmleler kiye Ayrlr :

Biimce ve anlamca olumsuz cmleler : Bu tr cmlelerde yklem ya olumsuz bir eylemdir yada yarg bildiren ad soylu bir szcktr. rnek :

Mutluluunu herkesle paylasan da yalnzln paylaamazsn.

Baar, zannedildii kadar kolay elde edilen bir ey deildir.

Biimce olumlu, anlamca olumsuz cmleler : Bu tr cmlelerde olumsuzluk anlam tayan ek yada szck kullanlmad halde cmleler olumsuzluk bildirir. rnek :

Kim demi onu ok sevdiimi? (sevmiyorum)

O kadar sinirli ki ona paray kaybettiini syle syleyebilirsen. (syleyemezsin.)

Soru Cmlesi : Bir iin yaplp yaplmadn sormak, bir eyin nedenini renmek, durumlailgili bilgi edinmek ya da kukuyu gidermek gibi amalarla kurulan cmlelere soru cmlesidenir. rnek :

Kardein eve geldi mi?

Daha ok hangi kitaplar okuyorsunuz?

Olanlar sana kim anlatt?

Buraya nasl geldin?

Soru eleri kullanlarak soru cmleleri kurulabildii gibi, bu yolla cmleye deiik anlamzellikleri de katlabilir. Bu adan soru cmleleri ikiye ayrlr :

8/3/2019 KPSS Trke

24/65

Gerek Soru Cmlesi : Yant gerektiren, soruyu sorann yant bekledii soru cmleleridir.Gerek soru cmleleri u amalarla kurulabilir :

Cmlenin elerinden birini ya da birkan renmek iin, rnek :

Bu elbiseyi mi aldnz?

Hangi kitab ne zaman okudunuz?

Eylemin yaplp yaplmadn sormak iin, rnek :

Ismarladm kitaplar alacak msn?

Anlalmayan bir dnceyi, bir duyguyu sormak iin, (Yineletme amal sorular) rnek :

retmen gelmeyecek mi dediniz?

Anlalmayan bir soruyu anlamak iin, rnek :

Buraya neden mi geldim?Szde Soru Cmlesi : Yant gerektirmeyen, cmleye ama, kmseme, inanmay,beklenmezlik, zlem vb. anlamlar katmak iin kurulan soru cmleleridir. rnek :

nne baksan kr msn? (Azarlama)

Bugn retmen gelir mi ki? (Olaslk)

Bu yksek notu almak sana m kald? (Kmseme)

Nerde o gnler? (zlem)

O zavall kime ktlk edecek ki? (Onaylatma)

Dilek (istek) Cmlesi : Bir dilei, bir istei, bir arzuyu, bir temenniyi bildiren cmlelere,anlamlar ynnden dilek veya istek cmlesi denir. rnek :

Yarn bizde toplanp bir gzel yemek yiyelim.

ocuk tek kazansn da neresi olursa olsun.

Umarm ileriniz yolunda gidiyordur.

Ah u bahar bir gelse, ocuklar nee iinde koup oynasa.

nallah btn dlerin bir gn gerek olur.

Allah sana uyuz versin de trnak vermesin.

Gzn kr olsun.

Emir (Buyruk) Cmlesi : Emir kipiyle kurulan ya da gelecek zaman kipinin emir anlamylakullanld cmlelere, anlamlar ynnden emir cmlesi denir. rnek :

8/3/2019 KPSS Trke

25/65

Sandalyeyi ek, sessizce oturup bekle.

retmeniniz izinli, grlt etmeden ders aln.

Herkes devlerini nmzdeki hafta getirecek, not alacak.

uraya da bir hal ser, ortal topla.

Sen de al ve para kazan artk.

nlem Cmlesi : Korku, acma, arma, sevinme, kzma gibi anszn beliren duygularanlatmaya yarayan cmlelere, anlamlar ynnden nlem cmlesi denir. rnek :

Ah, elim yand!

Kapy atm ki bir de ne greyim!

Oh, okul bitti, rahat bir nefes alalm!

O kimler gelmi, kimleri gryorum! Elimi cebime attm ki czdan yok!

eriklerine Gre Cmleler

Varsaym eren Cmleler : Varsaym, gerekte olup olmadna, olmayacanabaklmakszn bir olay ya da durumu bir sre iin var kabul etmektir. Varsaym anlam tayanyarglarda genellikle tutalm ki, diyelim ki, farz edelim, dn ki gibi ifadelere yer verilir. rnek :

Byk ikramiye sana kt diyelim, bana ne alrsn?

Tut ki puann yetmedi ve niversiteye giremedin.

u anda kapnn alndn ve olunun geldiini farz edelim.

Gzlerini kapa ve smscack bir odada darda yaan kar seyrederek ay itiimizi dn.

nyarg Bildiren Cmleler : Bir eylem henz sonulanmadan, o eylemin naslsonulanaca konusunda fikir yrten cmlelerdir. rnek :

Bizi grr grmez yine barp aracak.

Ben zaten onun sulu olduunu batan biliyordum.

Greceksiniz, son iirlerinde de ayrlk ve lm zerine konuup bizleri hayal krklnauratacak.

Bu ocuun bir baltaya sap olamayaca batan belliydi.

neri Bildiren Cmleler :Bir sorunu zmek, herhangi bir konuda yol gsterip bilgi vefikir vermek amacyla, ne srlen gr, dnceyi ve teklifi ieren cmlelere neri bildirencmleler denir. rnek :

Kitabn sonuna bir de kaynaka konsa iyi olur.

8/3/2019 KPSS Trke

26/65

Konuyu iyice anlamak istiyorsan, nce tekrar et, sonra da bol bol soru z.

Oyunda gnlk yaamn derinliine fazlaca girilmeseydi, oyun daha derli toplu olurdu.

Siyah etein stne mavi desenli gmleini giyersen sana daha ok yakr.

slupla ilgili Cmleler :Bir yazar ya da bir eserin dil ve anlatm zelliklerine slup denir.slubun iki boyutu vardr. Biri yazarn teknii, kurgusuyla; dieri dil ve anlatm zellikleriyleilgilidir. Herhangi bir metne ynelttiimiz Nasl anlatlm? sorusuna dil ve anlatmla ilgili biryant alrz ve aldmz bu yant, yazarn slubunu ortaya koyar. rnek :

lk kitabnda Halk edebiyat syleyiiyle yazd kk iirler vard.

Tasvir blmlerinde dili iyice arlam; yazar sz oyunlarna sk sk bavurarak sfatl,mecazl ve sanatl bir anlatm kullanmtr.

Ksa ve zl bir anlatm, devrik cmleler, eserine en belirgin zelliidir.

Olaslk - Olabilirlilik Cmleleri :Olaslk, kesinlii olmakszn bir olay ya da durumunortaya kmasnn beklenilmesidir. Bu tr yarglar kesinlik anlam tamaz. rnek :

Yarn ie biraz ge gelebilirim.

imdi bizim oralara da bahar gelmitir.

Snav zaman yaklat, herhalde dzenli bir alma yapyordur.

Durumu ok iyi, bu ocua kk bir yardmda bulunur sanyorum.

Eitliin Sz Konusu Olup Olmadn Bildiren Cmleler : Kimi cmleler,herhangi bir eyin ortadan ya da eit biimde blnd anlam tar. Bu tr yarglarda eitliksz konusudur. Ancak kimi cmlelerde herhangi bir eyin ortadan veya eit olarak blnmedii

anlam vardr ya da eitliin olduuna dair herhangi bir ipucu verilmemitir. Bu tr cmleler deeitlik sz konusu deildir. rnek:

Harlklarn karde pay yaparak birka gn idare ettiler. (Eitlik Anlam)

Bir elmay yar yarya paylap yediler. (Eitlik Anlam)

Kardeler, mirastan paylarna deni alp, sessizce ayrldlar. (Eitlik sz konusu deil)

irketin karn hisseleri orannda paylatlar. (Eitlik sz konusu deil)

Gereklememi Bir Beklentiyi Dile Getiren Cmleler : Beklenti, bir olgununsonunda gereklemesi beklenen sonu, bireyin, belli art ve durumlarn alaca biimler veya

kendisinden beklenenler konusundaki n gr anlamna gelir. Bu tanmlamaya bal olarakkimi cmlelerde bir beklentinin gereklemedii ynnde bir anlam ve yarg grlr. rnek :

Ankaraya geldiinde beni arar sanmtm.

Bizi bu sefer daha scak karlayacan dnmtk.

Yl boyunca alp didindiini grnce iyi bir okula gireceini zannediyordum.

8/3/2019 KPSS Trke

27/65

Bu iten daha ok para kazanacamz ummutuk.

Gerekte Var Olmayp yle Sanlma Anlam Tayan Cmleler :Kimi cmleler,herhangi bir olgu gerekte var olmad halde, kiinin bu olgunun var olduunu zannetmesianlamn tar. rnek :

Ben onun kardei deil, dmanydm sanki.

Adama bak, sanki para vermi de karln bekliyor.

Arkada sorular zdke, kendisi zyor gibi seviniyordu.

Hayflanma - zlme Anlam Tayan Cmleler :Hayflanma cmleleri bir olay,durum ve kii karsnda zlme ya da yerinme anlamlarn tar. rnek :

Kular g ediyor, ne yazk ki k geliyor.

O gzelim kz, birka ylda kp yaland.

Yreinin acsn, yllarn izini tayordu yzndeki derin izgiler.

Zavall adam, ocuklarn yetitirebilmek iin ne aclar ekti.

Sitem - Kzgnlk Anlam Tayan Cmleler :Sz ya da hareketleriyle, birinin, birkimseyi krdn, zdn veya gcendirdiini fkelenmeden dile getiren cmleler sitemanlatml; sz syleyenin bir kiiye kzdn anlatan cmlelerse kzgnlk anlaml cmlelerdir.rnek :

Her hafta sonu toplanp kra gidersiniz de beni armazsnz.

nsan, kendisine bunca emei geen insan bir kere de olsa arayp sorar.

Dediklerimi yapma da greyim seni!

Sen kim oluyorsun da bana kar byle konuuyorsun!

Yaptn Konusuna Deinen Cmleler :Bir anlatmda verilmek istenen z, dnce veduygu btnne ierik ad verilirken kimi cmleler, herhangi bir yaptn konusuna ya da zn neolduuna yani ieriine deinir. rnek :

Cahit Stknn iirlerinde genel olarak lm ve yalnzlk temas ele alnyor.

Romanda kent insanlarnn bireyci yaamlar ve bunun yaratt bunalmlar anlatlm.

mer Seyfettin, kimi yklerinde ocukluk ve askerlik anlarn iliyor.

Ziya Osman Saba, yaln ve iten bir anlatmla yoksul yaamlara kar duyduu ezikliianlatr bu iirinde.

Aamal Bir Durumu Bildiren Cmleler : Aamal bir anlam ieren cmlelerde, birdurumun gitgide ilerlemesi anlam vardr. rnek :

Zavall kadn srekli zayflyor, her geen gn biraz daha klyordu.

8/3/2019 KPSS Trke

28/65

Uak nce havaland, sonra yava yava bulutlarn arasnda kayboldu.

Hastamz gnden gne iyiye gidiyor.

Kurun srtndan girince, asker nce dizlerinin zerine kt, sonra boylu boyunca yereyld.

Beenme - Takdir Etme Anlam eren Cmleler :Beenme, takdir etme anlamieren cmleler, herhangi bir eye ynelik beeniyi, vgy dile getiren cmlelerdir. rnek :

Akolsun delikanlya, rakibinin srtn bir hamlede yere getirdi.

Her trl rezaletin yaand bu evrede drst ve tertemiz bir insan olarak yetiti.

Eserlerinde yapayla kamadan iten ve yaln bir syleyile dile getirir duygularn.

Bozkrn ortasnda alm sapsar bir iektir bu iirler.

Anlam likilerine Gre Cmleler : Bileik ve sral cmlelerde birden ok yarg, nermebulunur. Genellikle Bu yarglar arasnda ya da tek yargl anlatmlarda deiik amalarla deiik anlamilikileri kurulabilir. Balalar, ilgeler ya da dier dil birimleriyle kurulan anlam ilikilerinin balcalarunlardr:

Neden - Sonu likili Cmleler : Bir cmlede ifade edilen yarglardan birinin neden,dierinin sonu olabilecek biimde kullanlmasyla ortaya kan cmleler, neden sonu anlamtar. Bir cmlede neden sonu ilikisi genellikle iin, ile, den dolay, den tr ilgeleriylekurulabilecei gibi den / dan eki ya da kimi bala ve szcklerle de kurulabilir. Bylecmlelerde neden bildiren ksm bata ya da sonda olabilir. rnek :

Youn kar ya yznden Ankara - stanbul seferleri iptal edilmi.

Elindeki ii bitiremediinden bir hafta kadar yeni bir i alamayacan syledi.

Derslere srekli ge gelmesi ve devlerini zamannda yapmamas retmenini okkzdryordu.

UYARI :

-den ekiyle dolay ve tr ilgelerinin birlikte kullanlmas genellikle gereksiz szckkullanmndan kaynaklanan anlatm bozukluu yaratr. Ancak anlatm bozukluu olmayankullanmlar da vardr. rnek :

Sizi sevdiimden dolay byle davranyorum. (dolay i lgeci gereksiz kullanlm)

Bundan dolay akam size gelemeyiz. (anlatm bozukluu yok)

Ama - Sonu likili Cmleler :Sonu bildiren bir yargyla o sonucun hangi amalayapldn anlatan bir baka yargdan oluan cmlelerdir. Bu iliki -mek / -mak iin, -mek / -makzere ilgeleri ya da -e , -a ekiyle kurulur. rnek :

Biraz hava almak ve dinlenmek iin arkadalaryla Pazar gn piknie gideceklermi.

Onunla bu durumu btn ayrntlaryla deerlendirmek zere tekrar bir araya geleceiz.

8/3/2019 KPSS Trke

29/65

Okula onu grmeye gittim.

Aklama likili Cmleler :Aklama, bilinmeyeni bilinir klmaktr. Bir kavram, durum yada olguyla ilgili bilgi vermek amacyla kurulan cmleler, aklama nitelikli cmlelerdir. Aklamabelirten cmlelerde yarglar arasndaki balant balalarla kurulur. rnek :

Bugn okula gitmeyeceim; nk hastaym.

Yznden den bin para, anlalan zgnsn.

Koul likili Cmleler : Bir durumun, yargnn olumasn, gereklemesini, bir dieryarg ile, anlatlan koulun olmasna balayan cmlelerdir. Bu iliki genellikle -se / -sa dilekkoul kip ekiyle, ise ek-eylemi ya da balalarla salanr. rnek :

Annem sana baktka genlik yllarn anmsadn sylyor.

Sinemaya gideceksin; ancak nce devlerini bitir.

stediin her eyi alrm, yeter ki snfn ge.

Git; ama saat on ikiden nce evde ol.

Buraya gelirse grebiliriz.

Karlatrma Cmleleri : Karlatrma, birbirleriyle ilikili iki varlk, iki kavram ya daherhangi iki eyi, ortak olan ya da olmayan ynleriyle anlatmaktr. Karlatrma cmlelerinde;karlatrma ilikisi gibi, kadar, daha, en gibi bala, ilge ve belirtelerle kurulur. rnek :

Haber alma gereksinimini en iyi karlayan iletiim arac televizyondur.

Hibirimiz onun kadar duyarl ve hogrl deildik.

Kendi yat insanlardan daha gen ve daha diri bir grn vard.

Cmle Tamamlama :Kimi zaman bir yarg btnlnden bir szck yada szck beikarlm olabilir. Yargnn anlamsal ve anlatmsal btnl gz nnde bulundurularak bueksik tamamlanr.

Tamamlanacak ve tamamlayacak cmleler ya da szler arasnda;

Anlamsal iliki doru kurulmaldr.

Zaman ve kii ynnden uyum olmaldr.

Cmleleri anlamca balamak iin uygun balalar kullanlmaldr.

rnek : nsanlar bilerek ya da bilmeyerek doann dengesini bozuyorlar, sonra ayn doaykorumak iin sempozyumlar dzenleyip, dernekler kuruyorlar; nk

Doann kendileri iin yaamsal deerini biliyorlar.

Yanl yaptklarnn bilincindeler.

8/3/2019 KPSS Trke

30/65

Kendilerini affettirmek istiyorlar.

Doay taklit etmek istiyorlar.

5 Yorum

Paragrafta Anlam

May 23rd, 2006 by osym kpss

Paragrafta Anlam

icindekiler:

y Paragrafta Anlamy Anlatm Biimleri

Paragrafta Anlam

Paragrafta Anlam :

Paragrafn Yaps : Paragraflar genel olarak blmden oluur.

Giri Blm :

Giri Cmlesinin zellikleri : Giri cmlesinde konu ve konuya bak as belirtilir. Giri cmlesi:

Ksa ve ilgi ekici bir cmledir.

Balayc elerle balanmaz.

Paragrafta ele alnacak konuyu tantr; yazarn konuya nasl bir yaklam getireceini sezdirir.

Genelden zele (tmden gelim) yazlm paragraflarda, paragrafn giri cmlesi ayn zamandaparagrafn ana dncesidir.

Tanmlama, aklama, soru cmlesi biiminde kurulabilir.

Paragraf giri cmlelerine rnek:

Herhangi bir halk iiri antolojisini bandan sonuna okumay hi denediniz mi?

iir, ne sylediinden ok, nasl sylendii ile ekicilie ular

Softalk, bir dnce, bir bilgi kanseri diye anlatlabilir

Gelime Blm :

The imagepartwith

relationship

ID rId11 wasnotfound in

the file.

8/3/2019 KPSS Trke

31/65

Gelime Blmnn zellikleri :

Gelime blm; konuyu aklayan, ana dncenin ortaya kmasna katkda bulunan yardmcdnceleri ierir.

Konu, bu blmde alr. Bunun iin de rneklerden benzerliklerden, kartlklardan, tankgstermelerden yararlanlr.

Ayrntlar, gelime cmlelerinde birbirini tamamlayarak, birbirine, balayc elerle balanaraksralanr.

Gelime blmndeki cmlelerden her biri, dil ve dnce ynnden kendisinden nceki vesonraki cmleye baldr.

Tme varm yntemiyle kurulan paragraflarda an dnce, gelime cmlelerinden biri olabilir.

Paragraf gelime blmlerine rnek 1:

Yazarken, kitaplar bir yana brakr, aklmdan karrm; kendi gidiimi aksatr diye.

(giri cmlesi)

Gerektende iyi yazarlar stme fena abanr, yreksiz ederler beni. Hani bir ressam varm,kt horoz resimleri yapar ve uaklarna, dkkana hi canl horoz sokmamalarn sk sk tembihedermi, ben de yle Hatta algc Antigenidesin bulduu are benim daha ok iime gelirdiAntigenides bir ey alaca zaman, kendinden nce ve sonra halka uzun sre kt arklardinletirmi

(gelime blm)

Paragraf gelime blmlerine rnek 2:

Tiyatronun grevi yeni kelimeleri tantmak ve dile yerletirmek deildir (giri

blm)

Bu grev televizyon gibi yayn aralarna der. zellikle gereki oyunlarda yeni tretilen vehalkn henz kullanmad kelimelerin kullanlmasna karym. inasi : Tiyatroda kiilerin, kiiliklerinegre konumas gerektiini sylerken en doru ilkeyi gstermiti. Allmam kelimeler sahnedekullanldnda halkta tepki yaratyor. Bugn Trkeyi ok iyi kullanan yazarlarn yan sra, ar ve zTrke kelimelerle dolu eserlerle de karlayoruz. Tiyatro eserlerinde bunu yapamazsnz. Tiyatrodarol alan her oyuncu, kahramann mensup olduu toplum kesimine uygun biimde konuur

(gelime blm)

Sonu Blm : Sonu cmlesi, belli bir bak as dorultusunda gelitirilen konunun akland,amalanan sonuca ulatrld, konunun bir yargya baland cmledir.

Sonu Cmlesinin zellikleri :

Dil ve dnce ynnden kendinden nceki cmleye baldr.

Ksa bir biimde kurulan bu cmle toparlayc ve zet niteliinde olan balayc elerle (ksaca,zetle, denilebilir ki) balayabilir.

Tme varm yntemiyle yazlm paragraflarda, ana dnce cmlesi nitelii tar.

8/3/2019 KPSS Trke

32/65

8/3/2019 KPSS Trke

33/65

Deneme ve eletiri, edebiyatn en az deerlendirilen, buna karn en gerekli alanlarndandr.Sanld kadar kolay olamayan , engin bir bilgi birikiminin yan sra; sentez yetenei, saduyu ve hattasezgi gerektiren alanlardr. Hele hele bir eletiri yazarnn cesaretli olmas gerekir. evresindekilerin nediyeceklerinden korkmayacak, neye inanyorsa onu ekinmeden syleyecek. Bu cesareti kendinde bulamayanlar ise, ne kadar eletiri yaptn sanarsa sansn, bakalarna vgler dizmekten teyegidemeyeceklerdir.

rnek 2:

Trk krsal kesimini ilk kez ykye, romana sokmu, masalcl atmtr. Nabizade Nazm,edebiyatmzda Gerekilik akmnn ncleri arasndadr. Bat tekniini lkemize tam, ruhsalanalizlere yer vermi, dildeki kargaay gidermek iin aba gstermi nemli bir yazarmzdr.

Paragrafn Ana Dncesi : Ana dnce, bir yaznn ya da yaptn oluturulmasnn temelnedeni, amac ve yazda ya da yaptta ne srlen, savunulan grtr. Bir konunun belli bir grasndan ele alnmasyla ortaya kan genel bir yarg cmlesidir. Paragrafn konusu saptandktan sonra;Bu konudan hangi sonu karlr? ya da Bu parada hangi dnce savunulmaktadr? sorularnaalnacak yant ana dnceyi verir.

rnek :

Ben gnlmce yazabilmek iin evime ekiliyorum. Kimsenin bana el uzatamayaca, benden szedemeyecei yabanc bir memlekette oturuyorum. yle bir yer ki, tandm hi kimse okuduu duannLatincesini bilmez, hele Franszcasndan hi anlamaz. Baka yerde yazsam daha iyi yazardm, amayazdm ey daha az benim olurdu. Oysaki benim yazmda asl aradm tam anlamyla kendiminolmasdr.

rnek 2:

Medyann toplum zerinde kurduu egemenlik, gnlk hayat, bireysel yaanty her gn daha derindenetkiliyor. zel yaantlara, bireye dnk alanlara dek uzanan medya, yabanclamann ve uzaklamannen nemli nedenini oluturmakta, kurduu tek ynl iletiim ayla sarlatrcln vekrletiriciliini youn ve etkin bir biimde srdrrken, toplumun bireyleri arasndaki paylaciletiimi hzla kesmektedir.

Paragrafta Yardmc Dnceler : Her biri ana dncenin bir ynn oluturan, onu ortayakarp destekleyen dncelere (yarglara) yardmc dnce denir.

SS de ok kullanlan sorular olan Bu paragrafta aadaki yarglardan hangisine deinilmemitir?gibi sorular, paragraftaki btn yardmc dncelerin dikkate alnmasyla doru olarak zlr.

rnek :

Gelecekte mziin, her trl romantik alamadan ve kendini beenmilikten, dizginsiz duygulardan vegsterili propagandadan kurtulacan, dinleyicisinin ne ok heyecanl ve sinirli ne de duyguca tembelolacan, etkisinin artc olmaktan ok, dzen getirici bir nitelik tayacan, dncelere bulanklkdeil, aydnlk getireceini umabiliriz.

Paragrafta Tema (Ana Duygu) : Tema, edebiyat trlerinden zellikle iirde; verilmek istenen,gelitirilen, seilen ve ilenen konuya yklenen duygu ve anlamdr.

rnek :

Akan suyu severim ben

Ildayan kar severim

8/3/2019 KPSS Trke

34/65

Bir yeil yaprak, bir telli bcek

Gnei grsem sevin dolar iime

Paragrafta Balk : Bir yazya verilen ada balk denir. Kitabn ad, blmn ad, konunun ad,paragrafn ad birer balktr.

Balk, bir yaznn neyi anlattn, ya da bu yaznn yazlma gerekesini sezdirecek bir zellik gsterir.Ksaca konuyu tantan, ana dnceyi birka szckle yanstan szdr. Baka bir deyile balk; konu -ana dnce uyumunu yanstan bir zellik gsterir.

Bu paragrafa en uygun balk hangisi olabilir? eklindeki sorularda, bu aklamalar dikkate alnarakbalk saptanmaldr.

Konularna Gre Paragraf eitleri : Paragraflarda ok deiik konular ilenebilir.Kimilerinde bir olay ya da duygu anlatlabilir. Her yaz tr, konusuna uygun paragraflardan oluur.Makalede yer alan paragraflar dnce arlklyken, anda yer alan paragraflar, gerek bir yaantdankaynaklandklar iin duygu arlkl olurlar. Paragraflar, ierdikleri konunun zelliine gre deiikadlar alabilir.

Dnce Paragraf : Belli bir konu zerinde belli bir bak as olan, bu bak asn ortayakoyan, bunu savunan ve tartan bir paragraf trdr. Ksaca, bir dncenin bakalarna ulatrlmasamacyla oluturulan paragraflara dnce paragraf denir. Daha ok makale, fkra, deneme gibi yaztrlerinde dnce paragraflar kullanlr. Dnce paragraflar, genellikle aklayc ve tartmacanlatm biimleriyle kurulur. Bu paragraflarda bir ana dnce ve bu ana dnceyi destekleyenyardmc dnceler yer alr.

rnek :

Kiisel gzlemlerin ne kt yazlarn getirdiini, bilimsel aratrmalar getiremez. Aydnlar iin oknemli olan bilimsek aratrmalar, yazarlara yetmez; onlar iin kiisel saptamalar ok daha nemlidir.nsann insandan alabildiini; deneylerin saylarn almas olanakszdr.

Olay Paragraf : Olmu ya da olabilecek trdeki olaylar, kii, yer ve zaman gstererek anlatancmlelerden olumu paragraflardr. Bu paragraflarda belli bir olay yer alr. Olay paragraflarna, roman,yk, masal gibi edebiyat trlerinde rastlanr. Bu paragraflarda temel ama okuru olay iine ekmek,olay iinde yaatmaktr. Olay paragraflar genellikle ykleyici anlatm biimi kullanlarak kurulur.

rnek : lk dinlediim konserdi bu. algclar ynetenin mzik retmenimiz Suat Bey olduunugrmeyeyim mi? Hem de smokin giymiti. Penguen gibi bir grn vard. Elindeki ef denei ilesahnedeki algclar deil de, sanki dnyay ynetiyormu gibiydi. Nasl oluyor da byle bir adam,bizim gibi bacakszlara mzik dersi vermeye geliyor. Biz de onunla alay etmeye kalkyorduk.

Duygu Paragraf : Olay anlatan kiinin i dnyasnn, duygularnn ne kt bir paragrafeididir. Yazar duygularn, kimi zaman ykleyici, kimi zaman da betimleyici anlatm biimlerinikullanarak okura ulatrr. Bu tip paragraflarda kiinin i dnyasna ynelik zellikler, tutkular,

davranlar, arlk kazanr.

rnek :

Daha elli yana gelmemitim; zengindim, nlydm; salm yerindeydi, akl banda ocuklarmvard. Birdenbire hayatm duruverdi. Soluk alabiliyor, yiyip iiyor, uyuyordum. Ama yaamak deildi bu. Hibir ey istemiyordum artk. stenecek bir ey olmadn biliyordum. Hayat, birinin yaptsama bir aka gibi geliyordu bana. Krk yl boyunca al didin, ilerle; sonra da ortada hibir eyolmadn gr.

8/3/2019 KPSS Trke

35/65

Betimleme Paragraf : Bir olay, bir varl, durumu, evreyi ya da bir kavram gz nndecanlandracak biimde anlatan paragraflara betimleme paragraf denir. Gzlemlenen her varln,tasarlanan her kavramn duyu organlarmz ve duygularmz zerinde brakt iz betimlenebilir. Bu trparagraflar ounlukla roman, yk, gezi ve an gibi yaz trlerinde kullanlr.

rnek :

Akakavaklarn, dibudaklarn arasndan geerek yeil am ormanna giriyorum. Youn bir reinekokusu duyuyorum. evrem yeilin deiik tonlaryla donanm. Az ileride kaln gvdeli, yal bir amaac gryorum. Altna oturuyorum. Kekik kokular geliyor burnuma.

Anlatmn Temel Nitelikleri :

zllk : Duygunun, dncenin ya da gerein en ksa yoldan anlatmna zllk denir. Ksacazllk az szle geni bir dnceyi ifade etmektir. Gereksiz szcklerden arnm, gereksiz ayrntlarainilmemi olan paragraflarda zllk vardr. Sz gelimi; zdeyi ve ataszleri zl anlatmn en gzelrneklerini olutururlar.

rnek :

Adam ba ile doruldu. Daha bir saat olmutu. Bitmek bilmeyen saatler geecekti. Nasl geecekti?Ban cama dayad. Kk bir insan istiyordu. Ona yalnzln unutturacak bir ocuk. Herkese uygungrlen ans neden ona glmemiti. Hangi suun cezasn ekiyordu? ay bardan verirken yenisiniistedi. Daha kimbilir ka ay, ka sigara iecekti?

Yalnlk : Duygunun, dncenin ya da gerein sade, sssz ve gsterie kamadan iletilmesineyalnlk denir. Roman, yk gibi sanatsal yazlardan ok, bilimsel retici yazlar yalnla dayanr.nk bunlarda temel ama, bir dnceyi ne srp savunmak, bir gr ne srmek ya da okuraherhangi bir konu zerinde bilgi vermektir.

rnek :

Okuma, ok ynl iletiimsel bir etkinlik, alkanla dayanan bir yetidir. Bu yetinin kazanlmas,

gelitirilmesi, alkanla dayanan bir davran biimine dntrlmesi g bir itir. G olduu kadarsrekli bir itir de. Yaamn belli bir aamasnda balayp, belli bir aamasnda biten bir i deildir.Geothenin yaamnn son yllarnda, 1830larda syledii bir sz anmsayalm: Okumay renmeksanatlarn en gcdr. Hayatmn seksen yln bu ie, doru drst okumay renme iine verdim, yinede kendimden memnun olduumu syleyemem.

Akclk : Duygunun, dncenin ya da gerein anlatmnda dildeki przlerin, okumay veanlamay gletiren unsurlarn ortadan kaldrlmasna ve cmlelerin syleni ve okunuundaki kolaylkve rahatlna akclk denir.

Cmlede seilen szcklerin ses zellikleri ve cmlenin kuruluundaki zen akcl salar. Ayrca,anlatlan dnce ve duygularn kolayca sezilebilir trden oluu, akcla yardmc olur. Akc olmayanparagraflarda anlatlmak istenen dnce ve duygu belirsizleir, tam olarak anlalamaz.

rnek :

Her zaman k ve temiz giyinen, nazik, insanlar olduu gibi kabul etme olgunluuna sahip bir yazardr.Beyolu civarndaki evi, kk bir mze grnmndedir, birok sanatnn urak yeridir. Sanatdnyasna adm atmaya abalayan genlere kapsn ve yreini amaktan kanmam, alakgnll bir beyefendidir. Bu nitelikleri, tkenmekte olan bir neslin balca zelliklerini kiiliinde bir arayagetirmitir.

8/3/2019 KPSS Trke

36/65

Doallk : Duygunun veya dncenin hibir yapmaca kamadan iten, scak, olduu gibianlatlmasna doallk denir. Doallkta sanatsal bir kayg gdlmez. Kendi kendine oluyormu gibiscak ve iten bir anlatm vardr.

rnek :

Bugn, sen belki hatrlamazsn ama, senin lmnden bu yana tam iki yl geti. Bu sre iinde ben daha

iyi ve akll olamadm; bu frsat da kullanamadm. Oysa yllar nce, baz zamanlar sen olmasaydnbirok ey yapabileceimi dnrdm. imdi artk suun kendimde olduunu grmek zorundaym.

Evet babacm, belki hatrlamazsn; ama bugn sen leli tam iki yl oluyor. Kimseye asl amacm bellietmeden seni yaatmaya alyorum.

zgnlk : Duygunun, dncenin, kavramn ya da gerein anlatmnn, anlatcya zg zelliklertamasdr. zgn yaptlarda bakalarn taklit etme ve onlardan etkilenme yoktur. Sanat btnylekendi yetenekleri, zevkleri ve beenileri dorultusunda, bakalarnn yaptlarndan farkl rnler ortayakoyar.

Bir sanaty anlatmndaki biim, konuya yaklam ekli, kulland dil ve kurduu cmleler zgnyapar.

nandrclk : Anlatlanlar olmu ya da olabilir olduuna okuyucuyu inandrabilen anlatmzelliine inandrclk denir. Bir anlatmn inandrc olabilmesi iin akla aykr olmamas, kiisellik veduygusallktan syrlp nesnel yarglar iermesi gerekir. Makale gibi retici yan ar basan trlerde buanlatm zellii n planda tutulur.

rnek :

slamiyetin kabulnden nce Trklerin, baka hibir toplumun etkisinde kalmam bir dilleri veedebiyatlar vard. Her ilkel edebiyatta da iirle by birlikte yrmekte ve dinsel trenler nemli biryer tutmaktayd. Bunun yan sra ozan, baks, aman gibi adlarla anlan airlerde olaanst gler bulunduuna inanlrd. ou ortak ve szl rnlerden oluan bu edebiyatn en nemli blmndestanlar oluturmaktayd.

Anlatm Biimleri

Anlatm Biimleri:

Anlatm Biimleri : Bir dnceyi, bir duyguyu, bir tasary, bir olay szle ya da yazyla ifadeetmeye anlatm denir.

Birbirinden farkl konular, olaylar, gzlem ve izlenimleri anlatrken kullanlan yntemlere ise anlatmbiimi denir.

Aklayc Anlatm : Bu anlatm biiminde temel ama, okura herhangi bir konu zerinde bilgiverme, iyice anlalmayan ya da yanl anlalan bir sz, bir dnceyi akla kavuturmaktr. Buanlatm biiminde temel ama bilgi vermek olduu iin belirtilen yarg tartlmaz; konuyla ilgili kartgrlere yer verilmez. Anlatm olduka ciddi, kuru ve reticidir.

Aklamann yaplabilmesi, bir bilginin tam ve eksiksiz olarak verilmesi iin tanmlamalardan,rneklemelerden, karlatrmalardan ve saysal verilerden yararlanlr.

8/3/2019 KPSS Trke

37/65

Fkra, makale, deneme, gezi, eletiri, rportaj gibi yaz trlerinde aklayc anlatm biimi youn olarakgrlr.

rnek :

ada eitim, bireyi bilgi ile donatmaktan ok, ona kendi kendine bilgi edinme yollarn retmeyiamalar. Bireyde, salkl dnme, doru anlama, toplum iinde trl durumlara olumlu uyum

salayabilme yeteneklerinin gelitirilmesini ister. Salkl dnme, ncelikle dilin ileyi dzenininkavranmasna baldr. Bu sebeple kiinin eitimi ile ana dili arasnda dorudan bir balant vardr.

Tartmac Anlatm : Bu anlatm biiminde birbirine kart dnceleri, bir konuyla ilgili kanlardeitirmek, rtmek ya da onlarn yerine yenisini koymak amalanr.

Tartmac anlatmda yazar, inandrcl salayabilmek iin ciddi ve arbal bir anlatm yerinesohbete varan rahat bir anlatm kullanr. Yazarn sk sk sorular sorup bunlara yantlar vermesi, buanlatmn ayrt edici bir baka zelliidir.

Tartmac anlatm, bilimsel inceleme ve aratrmaya dayal yaptlar bata olmak zere eletiri, fkra,deneme, makale, rportaj gibi yaz trlerinde de sk sk rastlanan bir anlatm biimidir.

rnek :

Gene bir eski zlemdir, gidiyor. Yeniye kt kt bakyorlar, mana yokmu, gzel deilmi,dnmekten, almaktan kanan kimselerin ne yaptklarn bilmeden ortaya attklar eylermi.Gemiin byk eserlerini inceleyip de onlardan rnek almalymz. Oysa ki asl, yeni zordur; yenininmanasn anlamak, gzelliini duymak zordur. Bunun iin alkanlklarmz amak, dikkatimiziiletmek gerekir.

Betimleyici Anlatm : Varlklarn kendilerine zg ayrc niteliklerini, bu niteliklerin duyuorganlarmz zerindeki etki ve izlenimlerini grnr klmaya, onlar szckler araclylaresimlendirmeye betimleme denir.

Bir anlatmn betimlemelere dayandrlmas ve betimlemenin ama olarak kullanlmas ile oluturulan

anlatm biimine betimleyici anlatm denir.Betimlemede, grme, iitme, tatma, dokunma ve koklama duyularna ynelik bir anlatm vardr.Herhangi bir varln, nesnenin, olayn veya evrenin, duyu organlarmz zerinde brakt izlenimlerbelirli bir plana gre okura aktarlr.

Betimleyici anlatm biimi, amacna gre iki eittir:

Aklayc Betimleme : Bu tr betimlemelerde ama bilgi vermektir. Betimlenen varlk yada nesnetantc ve ayrc zellikleriyle nesnel bir tutumla okura aktarlr.

Sanatsal Betimleme : Bu betimlemede temel ama, izlenim kazandrmaktr. Anlatmda, genelayrntlardan, ayrc ayrntlara doru gidilir. Ksaca gzlemlenen varlk ya da nesnenin anlatczerinde brakt etki yanstlr.

rnek :

Burada mthi karasinek vard. Hele kebapnn bulunduu yerde Bir dkkanda ve etrafnda bu kadarsinek olmasnn bir hikmeti vardr, elbette

ykleyici Anlatm : Tasarlanan, gzlemlenen ya da yaanan bir olay yer, zaman ve kiikavramlarna balayarak anlatan anlatm biimine ykleme denir. O halde yklemede drt temelkavram bulunur:

8/3/2019 KPSS Trke

38/65

yklemede, konuyu gelitiren olgu ya da olgular vardr ki buna olay denir.

yklemede, olayn getii evre ya da yer kavram bulunur.

Olayn ak iinde aklmzda yarattmz kavram, zaman esini oluturur.

Olayn iinde yer alan veya bu olay yaratan elere kii ad verilir.

ki farkl ykleme biimi vardr:

Aklayc ykleme : Birtakm bilgileri zamansal oluuma (kronolojiye) gre anlatan ve sanatsal birkaygnn gdlmedii bir ykleme biimidir. Temel ama herhangi bir eyi tarihsel geliimi iindeokura aktarmak, bu konuda onu bilgilendirmektir.

Sanatsal ykleme : Bu yklemede bilgilendirme amac yoktur. Temel ama bir olay anlatp okuru oolayn iine ekmek, onun iinde yaatp okuru duygulandrmaktr. yk, roman gibi yaznsal trlerinkullanld yklemeye sanatsal ykleme denir.

rnek :

Hamdi amcam en son 1960-1961 yllarnda grdm. Bir i nedeniyle Ankaraya gelmiti. Benigrmeden gitmeyi iine sindirememi, telefon edip geleceini sylemiti. Tpk ocukluumda babam beklediim gibi, camdan cama koup geliini bekledim. Uzun yllar sonra birbirimizi grpkonuacaktk. Amca yeen birbirimize sarldk. Hem sevinten hem de annemi babam anmsaypaladk. ocuklarm kucana ald. Onlar pp pp sevdi. Kardeim Leman Hanm, bunlar grseydi,dedi. O gn onu son grm oldu. ldn duyduum zaman ne yapacam ardm

Dnceyi Gelitirme Yollar (Anlatmda Bavurulan Yollar) : Bir dncenin, birkonunun, bir aklamann tam olarak anlatlabilmesi iin yararlanlan ynteme dnceyi gelitirmeyolu ya da anlatmda bavurulan yol ad verilir. Bir paragrafta dnceyi gelitirme yollarndanyalnz biri kullanlabilecei gibi, bunlarn birka da kullanlabilir.

Dnceyi Gelitirme Yollar :

Tanmlama : Bir varln, bir nesnenin ya da bir kavramn zel ve deimez niteliklerini sralayarakonu tantmaktr. Tanmlama, genellikle, paragrafn giri blmnde yer alr. Gelime ve sonu blmlerinde tanmlamalara pek rastlanmaz. Tanmlama, daha ok aklayc ve tartmac anlatmbiimlerinde kullanlan bir dnceyi gelitirme yoludur.

rnek :

Roman, insanlarn bandan geen ya da geebilecek trdeki olaylar yer ve zaman belirterek anlatanuzun yaz trdr. Yazarn stn bilgisi, salam gzlemi, duygusu romann baarl olmasn salayanen nemli etkendir.

rnekleme : Genellikle soyut bir dnceyi ya da kavram somutlamak; onu grnr, bilinir klmak

iin bir yapt, bir kiiyi, bir olay paragrafa aktarmaya rnekleme denir. rnekleme, dnceyi somutklaca iin onun hem daha kolay anlalmasn, hem de inandrclk kazanmasn salar. rnek olarakverilen ey, anlatm somutlayacak nitelikte genel ve bilinir bir ey olmaldr. rnekler, bir paragrafndaha ok gelime blmnde yer alr. nk bu blmde konu alacak ve ona somutluk veinandrclk kazandrlacaktr.

rnek :

Kltr, bir toplumun yaama biiminde, davranlarnda belirginleir, giyiniine, yiyip imesine,almasna, hatta jestlerine yansr. Bir Trk hayr anlamnda ban yukar kaldrr. Amerikan

8/3/2019 KPSS Trke

39/65

kltrnde ise ayn ama iin ba iki yana hareket ettirilir. ki erkeim kol kola girip gezmesineAnglosakson lkelerinde rastlayamazsnz.

Karlatrma : Nesneler, kavramlar, olay ya da durumlar arasndaki benzerlik veya farkllklarndile getirilmesidir. Dolaysyla karlatrma, yalnzca iki kavram arasndaki kartlklar gstermedeildir. Benzerlikleri gsterirken de karlatrmalardan yararlanlabilir. Bylece sz edilen kavramdaha grnr, daha somut bir zellik kazanm olur.

rnek :

Hayvanlarn koullanmaya ve denem yanlma etkinliine dayanan renmeleri yannda, insanrenmesinin ayr bir nitelii vardr. nsann her reni aamas bedence belirli bir olgunlamaygerektirir. Sz gelimi; konumay renmek yalnz ses karmak deildir.

Benzetme : Bir durumu, bir kavram aklarken bilinen ve ondan daha etkin benzerindenyararlanmaya benzetme denir.

rnek :

Bo braklm topraklar, gbreli ve bereketli ise, yz bin eit otla dolar. Yararl olabilmeleri iin

onlara kazma vuruyor, ie yarar tohumlar ekiyoruz. Ruhlar da byledir. Onlar bir fikirle uratrpdizginlerini tutmazsanz, usuz bucaksz bir hayal dnyasnda babo, teye beriye dolap dururlar. Biramaca balanmayan ruh, yolunu yitirir.

Tank Gsterme : Anlatma somutluk ve inandrclk kazandrmak amacyla bakalarnn dnceve szlerinden yararlanmaya tank gsterme denir. Ancak tank gsterilen kii, bilinen ve kabul gren bir zellikte olmaldr. Yoksa sradan bir insann tank gsterilmesi, dnceyi inandrc klmaktanuzak der.

Tank olarak seilen, kii deil de bir sz ise bu, trnak iine alnarak verilmelidir. Ayrca hem kii adkullanlp hem de onun konuyla ilgili szleri verilecekse, bu szler trnak iine alnmaldr.

rnek :

Jan Paul Sartre yle der: nsan baz eyleri sylemeyi setii iin yazardr. Bu gre katlmamakmmkn m? Sz sanats dediin, herkesin sylemek isteyip de syleyemedii szleri, kendine zgbiimler arasndan seerek syleyivermeli ve okuyucuya : Benim sylemek istediimden daha gzeldedirtmeli.

liki Kurma: Paragrafta ortaya konan dncenin aklanmas iin, herhangi bir durumun ya daolayn ortaya kn, onun nedenini gemite olan bir baka duruma veya olaya dayandrarakaklamaktr. Bu anlatm yolunda gemiteki bir olay anmsatlarak asl anlatlmak istenen daha net veinandrc bir biimde ortaya konmu olur.

rnek :

Ben, hasta ruhlar ve sinirli insanlar daima yzlerinin tebessml olup olmamasyla tehis ederim.Sinirli adamlarn yzleri glmez. Tebessmden mahrum bir ehre grdm zaman, derhal bunun birsinir hastasna ait olduunu anlarm. Tebessm, ruhun salaml kadar, saadetin de mjdecisidir.

Saysal Verilerden Yararlanma : Bir dnceyi aktarabilmek iin anlatlmak istenen nesneninya da kavramn nicelik zelliklerinden yararlanmadr. Bu dnceyi gelitirme yolu, daha ok teknieve istatistie dayal bilgilerin anlatmnda kullanlr.

rnek :

8/3/2019 KPSS Trke

40/65

rencilerin alrken ara verip dinlenmeleri gerektiini dnenlerdenim. Mola verilmeden yaplanuzun soluklu bir alma, verimi drr. Ellier kiiden oluan iki ayr gruba yz soruluk bir testuygulanr. Grubun biri, testi hi ara vermeden yantlarken, dier gruba elli sorudan sonra 15 dakikalkdinlenme verilir. Dinlenme almayan grubun baars, alan grubun baarsndan % 30 dk kar.

1 Yorum

Ses - Biim - Noktalama - Yazm Kurallar

May 23rd, 2006 by osym kpss

Ses - Biim - Noktalama - Yazm Kurallar

icindekiler:

y Ses Bilgisiy Biim Bilgisiy Noktalama aretleriy

Y

azm Kurallar

Ses - Biim - Noktalama - Yazm

Ses Bilgisi :

Dil ve Ses : Dil, seslerden oluan bir iaretler dizgesi olup duygu, dnce ve istekleriaktarmaya yarayan aratr.

Trkenin Sesleri : Kulan duyabildii titreimler ses olarak adlandrlrken seslerin yazdakihallerine harf denir. Trkenin yaz dilinde 29 harf vardr. Bu harfler, ses zellikleri ynndennl ve nsz harfler olmak zere iki grupta incelenir.

nller (sesliler) : Ses yolunda herhangi bir engele uramadan kan seslerdir. nller tekbalarna sylenebilen, tek balarna hece ya da szck olabilen seslerdir.

Trkede btn nller ayn deerdedir. Uzun ya da ksa nl olmaz. Bu nedenle iinde uzunnl bulunan szckler Trke olamaz.

nller, kaln-ince, dz yuvarlak, geni-dar olma zelliklerine gre aadaki emada olduubiimde gruplandrlr.

Dz Yuvarlak

Byk nl Uyumu : nl harflerin, kalnlk-incelik ynnden uyumudur.

lk hece Dier hecelera,,o,u a,,o,ue,i,, e,i,,

rnek : Uyan

Kaln aa

nce iek

The imagepartwith

relationshipID rId13 was

notfound in

the file.

8/3/2019 KPSS Trke

41/65

Uymayan

Domates vcut

Srahi insan

Byk nl Uyumuyla lgili Kurallar :

Byk nl uyumuna uymayan ok az Trke szck vardr.

rnek : ana (anne), alma (elma), kang (hangi), karnda (karde)

Byk nl uymuna aykr szckler genellikle yabanc kkenlidir.

rnek : Silah, gazete, mevcut, insan

Szcklere eklenen ekler de genellikle bu kurala uyar Ancak Trkedeki alt ek byk nluyumuna uymaz.

rnek : akl-l, imen-ler, ocuk-da, eviniz-de, yr-yor, bakar-ken, akam-ki, sabah-leyin, yeil-imtrak, turun-gil

Bileik szcklerde byk nl uyumu aranmaz. rnek : Atakule, Kadky

Kk nl Uyumu : Bir szckteki nllerin dzlk-yuvarlaklk ynnden uyumudur. Trkebir szcn ilk hecesinde dz nllerden (a,e,,i) biri bulunuyorsa, dier hecelerdeki nllerdedz olur.

lk hece Dier hecelera,e,,i a,e,,i

rnek : bilge, slak, azgn, incirler

Trke bir szcn ilk hecesinde yuvarlak nllerden (o,,u,) biri bulunursa ikinci ve dierhecelerde ya dz-geni (a,e) ya da dar-yuvarlak (u,) nller yer alr.

lk hece Dier hecelero,,u, a,e,u,

rnek : oduncu, glmsemek, kmrlk, renci

Kk nl Uyumuyla lgili Kurallar :

Dilimizde o, yuvarlak nlleri yalnzca ilk hecede kullanlabilir.

rnek : Uymayanlar : doktor, motor, otobs

Uyanlar : zm, kmr, soba

Yuvarlak nllerden biriyle balayarak bir hecede a,e dz nllerine geen bir szck,dz nlden sonra dz nl gelir kuralna gre ,i dz nllerine de geebilir.

rnek : by-le-si-ni, oy-ma-c-lk

8/3/2019 KPSS Trke

42/65

Trke szcklerin ncelikle byk nl uyumuna uymas gerekir. Byk nl uyumunauymad halde kk nl uyumuna uyan szckler Trke szck olmaz.

rnek : misafir, tasvir, kalem

Byk nl uyumuna uymayan -ki eki, yuvarlaarak kk nl uyumuna uyar.

rnek : dnk, bugnk

UYARI : ki heceli olup orta hecelerinde b,m,v nszleri bulunan kimi Trke szckler, bunszlerin yuvarlaklatrc etkisiyle kk nl uyumuna aykr der. rnek:

Yamur, amur, kabuk, tavuk, kavun

nszler (Sessizler) : Tek balarna sylenemeyen, ancak bir nlnn yardmyla sylenebilenseslere nsz denir. Trkede 21 nsz vardr.

nsz Harflerin zellikleri :

Trkede normalden kaln ya da ince okunan bir nsz yoktur.

rnek : rzgar, kagir, lazm

Yansmalarn dnda Trke szcklerin banda c,,l,m,n,r,z nszleri bulunmaz.

Trke szcklerde j,f nszleri hi kullanlmaz.

rnek : fare, jambon, jilet

Trke szckler iki nszle balamaz.

rnek : krem, spor, tren, plak, trafik

Bileik szckler ve zel isimler dnda Trke szcklerde n-b sesleri yanyana gelmez.

rnek : stanbul, Safranbolu, Sonbahar, Ambar, Kumbara, Perembe

nszler karlrken ses tellerinde titreimli olmalarna karn, kimi nszlerin knda titreimolmad grlr. Bu adan deerlendirildiinde nszler, sert ve yumuak nszler olmakzere iki grupta incelenir.

nsz Benzemesi Kural : Sert nszlerin (f,s,t,k,,,h,p) biriye biten szcklere c,d,gyumuak nszlerinden biriyle balayan bir ek getirildiinde, bu eklerin bandaki

C, ye D,T ye G,K ye dnr.

nsz sertlemesi kuralna aykr yazmlar yazm yanl yaratr.

rnek :

Giri-gen giriken

Dost-dur dosttur

Arap-ca Arapa

8/3/2019 KPSS Trke

43/65

1) nsz sertlemesi, zel adlara ve saylara getirilen eklere de uygulanr.

rnek: Yanl Deiim Doru

Sinopda d,t ye Sinopta

Mehmet-cik c, ye Mehmetik

1970 den d,t ye 1970ten

1923 de d,t ye 1923 te

rnek :

Beklediimiz otobs Ulusdan kalkp, Kzlaydan geecek.

Bu saatte oraya oktan varmdr.

2) Szck biiminde olan de / da balac, nsz sertlemesi kuralndan etkilenerek, te / tabiiminde yazlmaz.

rnek : Yanl Doru

Hi te hi de

Olup ta olup da

3) nszlerin benzemesi kuralna aykr olan baz ekler vardr.

rnek : Yanl Doru

- ken - gen

ocuk - az ocuk - caz

nsz Yumuamas (Deiimi) Kural : Bir szck p,,t,k sert nszlerinden biriyle biterken,bu szce nlyle balayan bir ek getirildiinde, sert nszler yumuayarak;

p,b ye - ,c ye - k, ye - t,d ye dnr.

rnek : Balk baln

Kitap kitaba

Aa aac

Kat kad

nsz Yumuamasyla lgili Kurallar :

1) Kimi Trke ve Trkeye girmi szcklerde yumuama grlmez.

rnek : Konut konutun (Trke) hilafet hilafeti (Yabanc)

Tat tata (Trke) barikat barikatn (Yabanc)

8/3/2019 KPSS Trke

44/65

2) Tek heceli szcklerde de genellikle yumuama olmaz.

rnek : sa sam

Ka kaa

3) zel adlarn sonuna gelen p,,t,k set nszleri yalnzca okunurken yumuatlr. Bu

yumuama yazmda gsterilmez.

rnek : Okunu Yazl

Ayvala Ayvalka

Ahmedin Ahmetin

Trkede Meydana Gelen Ses Olaylar:

Ses Dmesi : Kimi szcklerin ekimleniinde veya treyiinde, bir sesin dt grlr.

a) nl Dmesi : ki heceli olan kimi szckler nlyle balayan bir ek aldklarndaikinci hecelerinde bulunan nly drrler. Buna orta hece dmesi de denir.

Omuz um omzum oul u olu

Kahr ol kahrol seyir et seyret

Ayr nt ayrnt syr k syrk

Yaln z yalnz yanl yanl

b) nsz Dmesi : Baz szckler, eitli etkilerle birleirken szcn sonundakinsz harf debilir. Bu olaya nsz dmesi ad verilir.

Yumuak ck yumuack scak ck scack

Yksek l yksel kk l kl

Rast gelmek rasgelmek ast temen astemen

Baz bileik szcklerin oluumunda bir hece veya ses dmesi meydana gelir.

Ses Tremesi : Szckler kimi eklerle birleirken zaman zaman araya baka yeni sesler girer.Trkede ses tremesi olayna fazla rastlanmaz.

Ses tremesi yaratan baca durumlar;

a) nlyle biten szcklere, nlyle balayan bir ek geldiinde, Trke szcklerde iki nlyan yana gelemeyecei iin bu nllerin arasna y,,s,n nszlerinden uygun olan birigelir. Bu ses tremesine kaynatrma da denir. rnek :

Oku-y-an okuyan

Baba-s- babas

8/3/2019 KPSS Trke

45/65

Yedi--er yedier

Elma-n-n elmann

b) Yardmc eylemle yaplan bileik eylemlerde ad soylu szckte ses tremesi grlr.

rnek : his etmek hissetmek

Red etmek reddetmek

Bu szcklere nlyle balayan bir ek getirildiinde szcklerde ayn treme ortaya kar.

rnek :

Af- aff

Had-i haddi

c) Kimi szckler pekitirilirken ses tremesi meydana gelir.

rnek : Yalnz yap-a-yalnz

Salam sap-a-salam

Dar-a-ck darack

Bir-i-cik biricik

Ses Daralmas : a,e geni nlsyle biten szcklere -yor imdiki zaman eki getirildiinde,bu geni nller daralp deierek ,i,u, olur.

rnek : bekle-yor bekliyor

Oyna-yor oynuyor

-ma,-me olumsuzluk ekleri de -yor ekiyle birletiinde daralarak -m, -mi, -mu, -m olur.

rnek : gelme-yor gelmiyor

Bakma-yor bakmyor

Ulama : nsz harfle biten szcn son nsz harfinin kendisinden sonra gelen ve nlharfle balayan szcn ilk hecesiyle birletirilerek okunmasdr. rnek :

Dnlmez akamn ufkundayz vakit ok ge

Bu son fasldr ey mrm nasl geersen ge

Biim Bilgisi :

Trkenin Szck Yaps : Dilimizde szckler ayr ekilde yaplr ve farklyaplanma ad alr :

1) Kk durumunda olabilir (Basit Szck)

8/3/2019 KPSS Trke

46/65

2) Kklere ve gvdelere getirilen eklerle tretilebilir. (Tremi Szck)

3) ki ya da daha ok szcn birlemesinden meydan gelebilir. (Bileik Szck)

Kk : Bir szcn zerinde bulunan btn ekler atldnda anlaml olarak kalabilen enkk paradr. rnek : Bal, ka, gz, el

Dilimizde szck kkleri genel olarak tek hecelidir; ancak iki ya da heceli olan szckkklerine de rastlanr. rnek : Otur, yr, iek, emek, sar, kelebek

UYARI : Dilimizde, kkle ek arasnda anlam ilgisi bulunur. Bu nedenle, szcn kknbulmak iin ek varsaydmz ksmlar attmzda, kalan kkle, szcn ilk ekli arasndaanlamca bir ba yoksa, atlan ksmlar ek deildir. Ksacas bu, kk halinde bir szcktr.

rnek : yk - k bil - gi bal - k balk gl - geglge

kk ek kk ek ek deil kk ek deilkk

Szck Kkleri Grupta ncelenir :

1) Ad (isim) Kkleri : rnek : el, oda, ot, balk, pat, fs, cz

2) Eylem (fiil) Kkleri : rnek : ko-, git-, bak-, sus-, a-

3) Ortak (ikili) Kkler : rnek : bar, gven, eski, boya, sva, damla

rnek : Bir damla su bile kalmad.

Ad

eme sabaha kadar damlad.

eylem

UYARI : Ortak kkler arasnda bir anlam yaknl olduuna dikkat edilmelidir. Hem ad hem deeylem kk olup da anlamca ilgisiz olan szck kklerine seste (esesli) kkler denir.

rnek : Bu kz beni kzdryor.

Ad (gen kadn) Eylem (sinirlenmek)

Satrlarma son verdim. Satrla kolunu kesti.

Ad (dz yazda dize) Ad (kesici bir alet)Ek : Szck kk ve gvdelerine getirildiinde onlarn anlamlarn deitiren, kimi zamananlamlaryla birlikte trlerini deitiren ya da szcklerin cmle iindeki grevini belirleyenhece ve seslerdir.

Bir ekin szck zerinde farkl ilevi vardr. Bunlar :

1) Eklendii szcn anlamn deitirmek,

8/3/2019 KPSS Trke

47/65

2) Eklendii szcn anlamyla birlikte trn deitirmek, (Addan-eylem, eylemden-adgibi)

3) Eklendii szcn cmle iindeki grevini belirlemek. (Nesne, Yklem, Tmle gibi).

levlerine gre ekler ikiye ayrlrlar:

Yapm Eki : Eklendii szcn kk anlamyla balantl bir biimde yeni anlamda bir szcktretmeye yarayan eklerdir. Yapm ekleri eklendii szcn anlamyla birlikte kimi zamantrn de deitirir. rnek:

balk rt

bal k rt

balk bal rt rt

Yapm Eki eitleri :

Addan Ad Yapm Ekleri :

Ekler rnekler Ekler rnekler

Addan Sfat Yapm Ekleri :

Ekler rnekler Ekler rnekler

Addan ZarfYapm Ekleri :

Ekler rnekler-leyin,-layn Sabah-leyin,akam-leyin-ce,-ca Gizli-ce,usul-ca

-e-,a ok-a,yava-a-ken Er-ken-tan,-ten,-den,-dan Sabah-tan,erken-den-n,-in K-n,yaz-n

Addan Eylem Yapm Ekleri :

Ekler rnekler-de,-da,-te,-ta Grl-de,l-da-e,-a Ya-a,tr-e-el,-al Dz-el,az-al-r,-ar Kara-r,ya-ar-imsa,-msa Ben-imse,az-msa

-le-,-la -ba-la,el-le-le-,-la Bir-le,kat-la-se,-sa Su-sa,anm-sa-kr,-kir,-kur,-kr F-kr,t-kr-r,-r Deli-r,f-r

Eylemden Ad Yapan Ekler :

Ekler rnekler Ekler rnekler

8/3/2019 KPSS Trke

48/65

Eylemden Eylem Yapan Ekler :

Ekler rnekler-t Uyu-t,yka-t-ar,-er,-r,-ir Pi-ir,kop-ar-dr,-dir,-dur,-dr,-tr,-tir,-tur,-tr Bil-dir,in-dir-l,-l Sar-l,yaz-l-n,-n Giy-in,yaz-l- Ala-,bekle--,-i,-u,- Kaz-,sr-

Yapm Ekleriyle lgili zellikler :

1) Yapm eki, bir szcn kkne getirildiinde o szc gvdeye dntrr.

rnek : Ba : Ad Kk

Ba-la : Eylem gvdesi

2) Bir szck birden ok yapm eki alabilir. lk yapm eki, kk gvdeye dntrrken, dieryapm eklerinin gvdeye getirildii kabul edilir.

rnek : Gz : Ad Kk

Gz-lk : Ad Gvdesi

Gz-lk- : Ad Gvdesi

3) Bir szckte yapm eki ekim ekinden nce gelir.

rnek : ya - a - dk - lar - mz

Yapm eki ekim eki

4) Seste ekler birbirine kartrlmamaldr.

rnek : Yaz--s--n- ok beendik.

ekim Eki : Eklendii szcn anlamn deitirmeyip, yalnzca cmle iindeki grevinibelirleyen eklerdir. ekim ekleri, szckleri birbirine eitli grev ve anlam ilgisiyle balar vecmleyi oluturur. rnek : Karde kitap kitap al.

Adlara Gelen ekim Ekleri :

Ekin ad rnek ekimler

oul Ekleri : -ler, -lar Ev-ler, ocuk-lar,biz-lerTamlama Ekleri : -n,in,-un,-n,-,-i,-u,- Duvar-n,boya-s-, kz-n, salar-Ad Durum Ekleri . -i,-e,-de,den Kap-y-,ev-e,masa-da,anta-danyelik Ekleri : -im,-in,-i,-imiz,-iniz,-leri Kalem-im,akl-n,anne-si,okul-umuzKii Ekleri : -im, -sin,-dir,-iz,-siniz,-dirler Trk-m,Trk-sn,Trk-tr,Trk-zEk eylemler : -dir,-idi,-imi,-ise Gzel-idi,tatl-imi,benim-ise

Eylemlere Gelen ekim Ekleri :

Ekin ad rnek ekimler

8/3/2019 KPSS Trke

49/65

Bildirme Kipleri : -yor,-acak,-r(-z),-d,-m Oku-yor,bak-acak,yr-r,bitme-z,gel-di,anla-mDilek Kipleri : -a,-e,-sa,-se,-mal,-meli,-sin Bak-a-lm,git-e-y-im,oku-sa,bil-se,yaz-malKii Ekleri : -im/-m,-i/-sin,-k/iz,-siniz/niz,-ler Bak--yor-um, bil-di-n,bekle-di-k,gel-i-yor-uzOlumsuzluk Ekleri : -ma,-me Dn-me,bak-ma,konu-maEk eylemler : -dir, -idi, -imi Bil-i-yor-dur,al-m-idi-m,syle-yor-imi

Gvde : Yapm eki alan szcklere gvde denir. Yapm eki bir szcn kknegetirildiinde o szc kk olmaktan kararak gvdeye dntrr.

rnek :

nce - l incel(mek)

Kk yapm eki eylem gvdesi

Sz - lk szlk

Kk yapm eki ad gvdesi

Utan - ga utanga

Kk yapm eki sfat gvdesi

Gece - leyin geceleyin

Kk yapm eki zarf gvdesi

Yaplar Ynnden Szckler :

Basit Szckler : Herhangi bir yapm eki almam ya da bir szckle birlememi olanszcklere yaplar ynnden basit szck denir.

rnek : Kularn kanadna yazdm akm.

Ku - lar - n kanat - - n - a yaz - d - m .

oul tamlayan tamlanan kaynatrma ynelme grlen 1. tekil

Eki Eki Eki nsz durum eki gemi ahs

Zaman eki eki

Ak - m - .

1. tekil belirtme

8/3/2019 KPSS Trke

50/65

iyelik eki eki

Tremi Szckler : Yapm ekleri alarak yeni bir anlam ve biim kazanm olan szcklereyaplar ynnden tremi szck denir.

rnek : lmn anlam deiti birden.

l - m - n an - la - m - de - i - ti bir - den.

Eylemden ad addan eylem eylemden ad eylemden eylem addan zarf

Yapm eki yapm eki yapm eki yapm eki yapmeki

Bileik Szckler : ki ya da daha ok szcn birleip kaynamasndan oluan szckleryapca bileiktir.

Kurulularna Gre Bileik Szckler :

a)