kritische discoursanalyse rob de lange. opbouw • wat is (kritische) discoursanalyse? • enige...
TRANSCRIPT
Kritische Discoursanalyse
Rob de lange
Opbouw
• Wat is (kritische) discoursanalyse?• Enige voorbeelden/illustraties• Oproep tot gebruik in eigen praktijk
Kritische Discoursanalyse
• Wat betekent discours?
• Wat betekent kritisch?
• Wat is kritische discoursanalyse? (CDA)
Enige illustraties: Schinkel
De gedroomde samenleving, 2008• rapport van het Sociaal Cultureel Planbureau over etnische
groepen: integratie “[integratie]”• de negatieve associaties die vroeger met ras verbonden
werden (het racistisch discours) tegenwoordig verbonden worden met cultuur (culturisme)
• woordgebruik, associaties, zinsconstructies, beeldspraak, vage, impliciete formuleringen, zijn vaak niet zo onschuldig als we geneigd zijn om te denken
• Taalhandelingen Taal = macht
Enige illustraties: Fairclough
• Genre en genre-mixing• Representatie van sociale gebeurtenissen:
‘Finest grade cigar tobaccos from around the world are selected for Hamlet. Choice leaves, harvested by hand, are dried, fermented and carefully conditioned. Then the artistry of our blenders creates this unique mild, cool, smooth smoking cigar.’
Enige illustraties: Fairclough
Nominalisatie: een grammaticale metafoor die processen als entiteiten voorstelt door zinnen/werkwoorden om te zetten in zelfstandig naamwoorden: – Banenverlies (=iemand ontslaat iemand)– Verandering (iemand brengt een verandering teweeg)– Destructie (= iets wordt verwoest door iemand)
Vaak worden nominalisaties het onderwerp van zinnen in plaats van personen: – ‘Veranderingen zijn op komst’, – ‘kapitaal verplaatst zich’– ‘banenverlies leidt tot koopkrachtverlies’.
Enige illustraties: Loïc WacquantPunir les pauvres (2006)De kritische sociologische analyse:• bestaansonzekerheid in de vorm van het verdwijnen van vaste
banen en de toename van flexibele, tijdelijke betrekkingen• Een op de drie Amerikanen is tegenwoordig een tijdelijke
arbeidskracht• De doorsnee tijdelijke werknemer verdient ongeveer een
derde van iemand in vaste dienst• Steeds meer zogenoemde working poor • gelijktijdige afname van allerlei ondersteunende sociale
voorzieningen voor onderwijs, voor gezondheidszorg, voor alleenstaande moeders met kinderen enz.
Enige illustraties: Wacquant
• Allerlei disciplinerende maatregelen en instanties vertonen een sterk stijgende lijn
• In sommige staten kost een gevangene 11 keer meer dan een steuntrekker
• De VS tellen thans 2 miljoen gevangenen, waarvan een buitenproportioneel deel wordt gevormd door zwarten en andere kansarme minderheden
• Dit beperkt zich niet tot de VS. “Het aantal gevangenen is verdubbeld in Frankrijk, België en Engeland, ze is meer dan verdrievoudigd in Nederland, Spanje en Griekenland en vervijfvoudigd in de VS”
Enige illustraties: Wacquant
De kritische discursieve analyse• Reframing in beleidsstukken:welfare wordt workfare • de arbeidsmarkt wordt ‘bevrijd’ van administratieve rompslomp
en wettelijke beschermingsmaatregelen• in Michigan wordt het Department of Social Services omgedoopt
tot Family Independence Agency• de Wet op Bijstand wordt de Wet op de Individuele
Verantwoordelijkheid en Arbeid• “we moeten ophouden met het verzinnen van sociologische
excuses en mensen nog sterker aanspreken op hun persoonlijke verantwoordelijkheid”
• Wacquant: “de strijd tegen armoede wordt de strijd tegen de armen”
Enige illustraties: Van Dijk
Het racistisch discours:
• Schijnbare ontkenning: We hebben niks tegen zwarten, maar ... • Schijnbare tegemoetkoming: Sommige van hen zijn slim, maar
over het algemeen ... • Schijnbare empathie: Natuurlijk hebben vluchtelingen
problemen gehad, maar ... • Schijnbare onwetendheid: Ik weet het niet, maar ...• Schijnbare verontschuldiging: Het spijt me, maar ...• Omkering (het slachtoffer krijgt de schuld): Niet zij, maar wij
zijn de echte slachtoffers...• Overdracht: Mij kan het niet schelen, maar mijn klanten ...
Wij/OnsGoed Slecht
Zij/de Ander Goed Slecht
Sneijder & Te Molder: discursieve psychologie
• Analyseren de gedachtewisseling op de website van de Nederlandse Vereniging voor Veganisme
Extract 1: Thread Ontbijtvan: Anne
1 Hoi, ik zal me eerst even2 voorstellen, ik ben Anne en ben nu3 een jaar vegetarisch aan het eten.4 Ik wil ook gaan minderen in het 5 eten van zuivel en eieren etc.6 maar nu heb ik een vraagje, wat7 mag je precies wel en niet eten8 eigenlijk? Want jullie hebben het 9 op deze site wel over E stoffen10 enzo maar hoe weet ik nu precies11 wat ik (liever) niet kan eten, om 12 maar een voorbeeld te noemen, hoe13 ziet het ontbijt van een veganist14 eruit? Ik heb eerlijk gezegd geen 15 idee! En hoe zit het verder met de16 voedingsstoffen die je door17 bepaalde dingen niet te eten18 niet binnenkrijgt?! Kan iemand mij19 helpen? Erg bedankt alvast,20 groetjes Anne
•Anne construeert leden van de categorie ‘veganisten’ als strikte regelvolgers, op basis van expertkennis. •Ze positioneert zich als hulpzoeker. •Door de andere bezoekers van de site met ‘jullie’ aan te spreken (regel 8) plaats zij zich erbuiten. •Door ‘E nummers enzo’ (regel 9) distantieert ze zich van het specifieke vocabulaire van de veganisten. •Zij construeert een contrast tussen haar onwetendheid en de technische kennis van de veganisten. •Het woord ‘precies’ in regels 7 en 10 definieert de informatie die nodig is om het veganisme te praktiseren als: heel precies en eenduidig.
Extract 1a: Antwoord op Ontbijt
van: Brian
21 (5 regels weggelaten) Zelf eet
22 ik ’s morgens allen maar fruit.
23 Ik begin met wat geperste
24 sinasappelen en op m’n werk eet ik
25 een inke banaan. In de loop van
26 de morgen eet ik dan nog meer
27 fruit zoals kiwi’s, grapefruit,
28 druiven, perzikken, noem maar op.
29 Je kunt ook muesli als ontbijt
30 nemen met soja- of rijstemelk of
31 gewoon boterhammen, want
32 plantaardig broodbeleg is er
33 genoeg.
34 Alle voedingsstoffen, vitaminen
35 en mineralen komen in heel
36 bruikbare vorm voor in
37 plantaardige voedingsstoffen,
38 vaak veel beter als in
39 dierlijke. Door te varieren
40 met groenten, fruit, peulvruchten,
41 granen en noten, kun je zonder er
42 speciaal op te letten haast geen
43 tekort oplopen van wat dan ook.
44 (41 regels weggelaten)
Brian schetst zijn ontbijt als heel eenvoudig en recht-toe-recht-aan. Hij eet ‘alleen maar fruit’(regel 22). Hij voorkomt dat dit wordt gezien als een onevenwichtige maaltijd door te verwijzen naar allerlei soorten fruit: ‘geperste sinaasappelen’, ‘een flinke banaan’, ‘meer fruit zoals kiwi’s, grapefruit, druiven, perziken, noem maar op’ (de schrijffouten zitten in het origineel). De uitdrukking ‘noem maar op’ suggereert dat hij zo nog uren door kan gaan.… In de laatste 5 regels bevestigt Brian het beeld van de veganist als een ongecompliceerde eter die niets buitengewoons hoeft te doen om tekorten aan voedingsstoffen te vermijden.
Technische hulpmiddelen
Tegenwoordig is er ook sophisticated software die kan helpen teksten te analyseren:
• Max.qda: (qda = qualitative data analysis) tekstanalyse• Atlas.ti: tekstanalyse, maar kan ook beeld en geluid in de
analyse betrekken • WordSmith
Voorbeeld van analyse met WordSmith
Oproep
• Welk(e) discours(en) is/zijn dominant in jouw situatie?• Hoe verhoudt die zich tot de sociale of maatschappelijke
verhoudingen binnen of buiten de organisatie?• Welke linguïstische/discursieve middelen worden daarbij
ingezet?