1

KROMOZOM,KROMATİT VE KROMATİN İPLİĞİ

Daha öğrenciliğim sırasında bocaladığım kavramlardan birisidir kromozom.Evet herkesin bildiği kromozom ve aynı zamanda bilmediği kromozom.Öğrencilerime bu kromozom ile ilgili birkaç soru sorsam hemen bocalamaya başlarlar.Çünkü Mitoz ve Mayoz bölünme konusuna, paldır küldür, doğru düzgün bir kavram açıklaması olmadan girildiği için öğrenci ezbere konuşur.Bilerek konuşamaz.Neyse hemen konuya girelim.Öncelikle kromatin ipliği nedir? Aşağıda bir kromatin ipliğinin resmini görüyoruz.

Ökaryot hücrelerin çekirdeğinde, DNA bir araya getirilmiş şekilde ve iç içe tutulur.DNA, çekirdekte bulunan histon proteinlerine sarılır ve sonuçta DNA ile histon proteinlerinden meydana gelen bir iplik oluşur.Bu DNA’ya kıyasla çok daha kalın olan ipliğe kromatin ipliği diyoruz.

Hücre normal hayat döngüsünü sürdürürken(interfaz), hücre çekirdeğinde kromatin ipliği bulunur.Kromatin ipliği içindeki DNA işlevseldir.Yani DNA’daki genetik şifre kullanılabilir durumdadır.

Bölünme sırasında, kromatin iplikleri birbirleri çevresinde dolanır ve bu iplikler bir araya gelerek, ışık mikroskobunda gözlemlenebilecek büyüklükte yapılar oluştururlar.Bu büyük yapılara da kromozom diyoruz.

2

Yanda bir kromozom görüyoruz.Gördüğünüz gibi kromatin ipliği yumak gibi bir araya gelmiş. Bölünme öncesi ,bir kromozom’a bakarsak, kromozom’un iki uzun parçadan meydana gelmiş olduğunu görürüz. Bir kromozom’daki her uzun parçaya kromatit denir. Aşağıdaki resme bakarak anlamaya çalışalım.

Bir kromozom üzerinde bulunana kromatitler, kardeş kromatitler(sister chromatids) olarak adlandırılır.Kardeş kromatitler, kromozom’un sentromer bölgesinden birbirlerine bağlıdır.Bu kromatitlerin her biri özdeş bir DNA molekülü taşır.Yani bir kromozomda 2 DNA molekülü vardır.Bu noktayı anlamak biraz zor oluyor.Ben de size bunu şemayla olarak açıklamaya çalışacağım.

Yukarıda da gördüğünüz gibi her bir kromatit, bir DNA molekülü içerir.Bu her bir kromatit’de bulunan DNA molekülleri aynı genetik şifreyi bulundurur.Daha basitçe ifade etmek gerekirse, her bir kromatit’de bir DNA kopyası vardır.Bölünme öncesi bir kromozom, birbirinin kopyası iki kitap gibidir.

“Bir kromozomdaki kromatit sayısı, o kromozomdaki DNA kopyası sayısını gösterir.”

“Kardeş kromatitler, birbirlerinin kopyası olan DNA’ları taşırlar.”

3

Bir Kromatitli, İki kromatitli

Bir kromozom bir veya iki kromatitli olabilir.

Şekil 1 Şekil 2

Şekil 3

Şekil 1’de iki kromozom, Şekil 2’de ise yine iki kromozom vardır.Şekil 1’de bölünme sonrası meydana gelen tek kromatitli kromozomlar, şekil 2’de ise bölünme öncesi(eşlenme sonrası) oluşmuş olan kromozomlar görülmektedir.

“Tek kromatitli kromozom eşlenmemiş, iki kromatitli kromozom eşlenmiştir.”

Kromozom içindeki DNA işlevsel değildir.Zaten bölünme sonrası kromozom tekrar kromatin ipliğine dönüşür ve DNA’da tekrar işlevsel hale gelir.

Yukarıdaki resimde homolog kromozom kavramının geçtiğini görüyoruz.Homolog kromozomlar, büyüklük ve şekil olarak aynı fakat taşınan genetik şifre konusunda farklı olan kromozomlardır.Aşağıdaki şekli inceleyelim.

Yandaki bir homolog kromozom çifti görüyoruz.Hatta bu kromozomlar iki kromatitli.Kardeş kromatitler aynı genetik şifreyi içerdiği için, aynı genlere de sahiptirler doğal olarak.Fakat bir kromozom’un homolog eşine bakarsak, farklı tip genler görürüz.

Ama Bir kromozomdaki genler ile o kromozomun homolog eşindeki genler tamamen ilgisiz değildir.Homolog kromozomlar üzerindeki, karşılıklı genlere alel genler diyoruz.Bu genler aynı karakter üzerine etkili olan genlerdir.Mesela yandaki şekilde A geni ile a geni alel gendir.

Örneğin Bir homolog kromozomda mavi göz geni varsa, diğer homolog kromozom’u ilgili bölgesinde de kahverengi göz geni olabilir.Ya da yine mavi de olabilir.Bu konu biraz genetik ile ilgili.Daha fazla açıklama yapmıyorum.Mitoz bölünmeyi öğrenmek için şimdilik bu kadar bilgi yeterli olur.

2016 www.biyolojikutusu.com