KROMOZOMLAR ve KALITIM

SİTOGENETİK

Kromozomları ve kalıtımdaki görevlerini inceler…

Bu görevlerin incelenmesinde kullanılan en temel

teknikler:

- Karyotipleme (Hücre nükleusundaki kromozomların 23

çift olarak eşleştirilerek belirli bir düzende

sınıflandırılması)

- FISH (Fluorescent In Situ Hybridization-Floresan

Yerinde Melezleme)

- CGH (Comparative Genomic Hybridization-

Karşılaştırmalı Genomik Melezleme)

- FISH (Fluorescent In Situ Hybridization-Floresan

Yerinde Melezleme)

Kromozomların bantlarının elde edilmesinde metafaz

kromozomlarına ihtiyaç vardır, hücrelerin aktif olarak

bölünmesi gereklidir, G-bantlanmalı, ışık mikroskobu

altında tanımlanabilmeleri için 4Mb (Megabaz) veya

daha fazla büyüklükte olmalıdırlar. Bu şartlarda bazı

mikro-delesyonlar izlenemez. Bu nedenle;

FISH, spesifik DNA probları kullanılarak genomdaki

kendilerine eş dizileri tanımlamayı sağlar. Bu teknik

bölünen ve bölünmeyen (bölünmeye sevkedilmeyen)

hücrelerde uygulanabilir. İnterfaz hücreleri yeterlidir.

http://www.lucia.cz/en/front-page/lucia-fish

FISH

5

24-color Spectral Karyotyping (SKY), as well as Fluorescence in situ Hybridization (FISH)

https://www.mskcc.org/research-advantage/core-facilities/molecular-cytogenetics

CGH (Comparative Genomic Hybridization-

Karşılaştırmalı Genomik Melezleme)

Kromozomların parça kaybı ya da kazanımlarının tespit

edilmesinde kullanılan bir teknolojidir. İlgilenilen doku

ya da kişiden elde edilen DNA ile bir kontrol ya da

referans DNA’nın karşılaştırılmasıdır. Test ve referans

DNA farklı renkte florensan problarla işaretlenir. Bu

iki DNA normal metafaz yayması üzerinde hedeflenen

hibridizasyon (melezleşme) bölgesi için yarışır. Test ve

referans DNA 1:1 oranındadır. DNA üzerindeki kayıp

ve kazanıma göre renklerden hangisi dominant ise sonuç

o renge göre değerlendirilir.

7

http://journals.cambridge.org/fulltext_content/ERM/ERM2_07/S1462399400001940sup008.htm

GENETİK HASTALIKLAR LABORATUVAR TEKNİKLERİ

1- Sitogenetik

2- Moleküler Genetik

3- Metabolik Testler

MOLEKÜLER GENETİK

DNA testleri;

1- Spesifik mutasyonlar için gerekli testler; hastalıktan

etkilenen tüm bireylerde hastalık sebebinin bilindiği

durumlarda uygulanan testler

2- Hastalığa sebep olabilecek DNA’daki değişimlerin

tespiti için özel bir genin taranmasında kullanılan

testler

Bu tekniklerin bilinmeyen mutasyonların taranmasında

kullanılması hem pratik değil hem de maliyeti yüksektir.

MOLEKÜLER GENETİK

Eğer taranacak mutasyon biliniyorsa;

- Mutasyon bir veya daha fazla aile üyesini etkileyen

bir mutasyon ise tanımlanabilir ve diğer aile üyeleri

için tarama yapılarak taşıyıcılık ya da hasta olma

durumu belirlenebilir.

- Hastalık sebebi yaygın bir mutasyonun genel

popülasyonda görülme sıklığı yüksektir. Örneğin;

F508 mutasyonu CF (cystic fibrosis)’den

sorumludur.

MOLEKÜLER GENETİK

DNA testleri için kaynak doku;

1- Kan örnekleri

2- Gargara veya yanak sıyırma örnekleri

3- CVS (Chorionic villus biopsy sampling-Koryon villus örneklemesi)

4- 8 hücreli embriyodan bir veya iki hücrenin alınması; in vitro fertilizasyonu (IVF) takiben preimplantasyon tanı (PGD) amaçlı..

5- Guthrie kartları: kartlar üzerine kan damlatılmış ve kurutulmuş örnekler… yeni doğandan alınır..fenilketanuri tanısı..

6- Amniyotik sıvı vb.

DNA TESTLERİ

Moleküler Genetik testler 4 kategoride toplanır;

1- Tanısal testler

2- Taşıyıcı testleri

3- Yetişkin veya geç başlangıçlı hastalıklar için pre-

semptomatik testler

4- Prenatal tanı testleri

1- TANIMLAYICI TESTLER

Benzer kliniklere sahip hastalıkları tanılamada kullanılır.

Örn; Huntington hastalığının spinoserebellar ataksi gibi

başka bir nörolojik hastalıktan ayırt edilmesi

Mental retardasyonun sebebi olarak Fragile X

sendromunun onaylanması veya dışlanması

Prader-Willi sendromu, Angelman sendromu gibi

hastalıkların tanısının aydınlatılması

2- AİLELERDEKİ TAŞIYICILARIN TANISI

Bu testler ayırıcı tanı sağlar.

Örn; Konjenital adrenal hiperplazi (adrenal kortekste

kortizol sentezi için gerekli olan 5 enzimden birinin

eksikliğine bağlı olarak gelişen, otozomal resesif bir

hastalık grubudur) tanısı alan bir çocukta 21-

hidroksilaz defekti (en sık görülen tip) vardır. Bu

hastalık için taşıyıcı testi, kardeşler ve diğer kan bağı

olan bireyler için gereklidir.

2- PRE-SEMPTOMATİK TESTLER

Bazı hastalıklarda mutasyon her zaman aynıdır.

Huntington hastalığında olduğu gibi (CAG 3’lü nükleotid

tekrar genişlemesi). Ailesel adenomatöz polipozis veya

meme/ovaryum kanseri gibi hastalıklarda ise

mutasyonlar aileden aileye değişebilir.

2- PRENATAL TANI

Doğum öncesi tanı yöntemi

Fetusa ait örnekler ile doğum öncesi tarama testleri

yardımıyla tanı konulmasını amaçlar.

Rutin olarak uygulanan tarama ve tanı testlerinin

dışında tüm genom taranması mümkün değildir.

Testlerin içeriği hastalığın toplumsal sıklığına bağlı

olarak belirlenir.

GENETİK HASTALIKLAR LABORATUVAR TEKNİKLERİ

1- Sitogenetik

2- Moleküler Genetik

3- Metabolik Testler

METABOLİK TESTLER

Günlük alınan besinlerin yapıtaşları (temel olarak

karbonhidrat, protein, yağ) ve yıkımları ile oluşan

bileşikler çeşitli enzimler ve kargo proteinlerin katıldığı

reaksiyonlar ile kullanılabilecek forma dönüştürülür veya

zararsız bileşikler olarak vücuttan uzaklaştırılır.

Vücuttaki bu kimyasal sentez ve yıkım olayları

metabolizmadır.

Kalıtsal metabolik hastalıklar özellikle protein,

karbonhidrat ve yağ metabolizmasında meydana gelen

kalıtımsal bozukluklardır.

METABOLİK TESTLER

Biyokimyasal yolaklarda görevli enzim ve proteinlerin

sentezinde görevli genler farklı kromozomlar üzerinde

kodlanır. Bu genlerde meydana gelen mutasyonlar enzim

sentezini, aktivitesini veya enzimin kofaktör ilişkisini

etkileyebilir. Mutasyonlar taşıyıcı proteinlerde

olduğunda proteinlerin miktar ve işlevleri bozulabilir.

- İdrar pürin ve pirimidin analizi

- İdrar organik asit analizi

- Doku biyopsi

PEDİGRİ (AİLE AĞACI)

Ailesel hastalıkların izlenmesi veya evliliklerin gelecek

kuşakları nasıl etkilediğinin ortaya çıkarılmasında çeşitli

semboller kullanılarak oluşturulan şemalardır.

Pedigri oluşturma

1- En az 3 kuşak içermeli

2- Evlilikler (akraba, iki ya da daha fazla evlilik)

3- Ölü doğum, tekrarlayan düşükler

4- Ölen bireyler, ölüm sebepleri

5- Anne-Baba farklı çocuklar

6- Etnik köken

Genetik bir hastalıkta, bu hastalıktan muzdarip bir ailenin veya neslin incelenmesine yol açan kişi

(proband)

Akraba evliliği

22

23

https://www.slideshare.net/mrtangextrahelp/03-pedigree-charts