KURIKULA PËR DIABET MELITUS

1  

Përmbajtja e Kurikules

1. Klasifikimi etiologjik i Diabetit ……………………………………………………… 4

2. Kriteret diagnostike ……………………………………………………………… 5

1.1. Kategorit e rrezikuara për Diabet – Prediabet ……………………………. 5

1.2. Depistimi i Diabetit ………………………………………………………….. 5

1.3. Sindromi metabolik ………………………………………………………….. 6

3. Diagnostikimi i Diabetit ……………………………………………………………… 6

4. Diagnoza dhe Menaxhimi i Diabetit tip 1 te fëmijët dhe adoleshentët ………. 7

5. Parandalimi i diabetit melit tip 2 …………………………………………………… 13

6. Trajtimi jo medikamentoz ………………………………………………………. 13

• Edukimi …………………………………………………………………… 13

• Kujdesi psikologjik …………………………………………………………. 15

• Modifikimi i stilit të jetës ……………………………………………… 16

• Ushqimi - Nutricion terapia mjekësore …………………………………..... 17

• Aktiviteti fizik dhe diabeti ……………………………………………………. 21

• Kriteret e referimit ( për konsultime specialistike ) dhe të hospitalizimit,sipas prioritetëve …………………………………………………………….......... 22

7. Terapia orale ……………………………………………………………………… 27

8. Terapia insulinike ………………………………………………………………… 28

9. Komplikimet akute ……………………………………………………………….. 29

a. Ketoacidoza Diabetike KAD ……………………………………………….. 29

b. Hipoglikemia …………………………………………… 32

10. Komplikimet kronike ……………………………………………………………… 33

11. Diabeti dhe Shtazania ……………………………………………………………. 34

• Diabeti pregestacional ………………………………………………………… 34

• Diabeti gestacional (DMG) ……………………………………………………. 34

 

2  

1. KLASIFIKIMI I DIABETIT

Klasifikimi etiologjik i Diabetit melit

I. Diabeti melit tip1 Dëmtimi i Beta qelizave, rëndom rezulton me deficit absolut të insulinës • Autoimun • Idiopatik

II. Diabet melit tip 2 Karakterizohet nga dominimi i insulin rrezistencës me deficit relativ të insulinës deri te predominimi i

deficitit të insulinës me insulin rrezistencë

III. Diabeti melit gestacional Me fillim të sëmundjes ose zbullim të parë gjatë shtatzanisë

IV. Tipat tjerë specifik Defekti gjenetik i funksionit të Beta qelizave • Kromozomi 20, HNF-4alfa (MODY1) • Kromozomi 7, glukokinaza (MODY2) • Kromozomi 12, HNF-1alfa (MODY3) • Kromozomi 13, IPF-1 (MODY4) • Kromozomi 17, HNF-1beta (MODY5) • Kromozomi 2, NeuroD1 (MODY6) • ADN mitokondriale • Diabeti neonatal (Kir6.2 mutation) • Tjerë Defekti gjenetik në veprimin e insulinës • Leprehaunisem • Diabeti Lipoatrofik • Sindroma Rabson-Mendenhall • Typ A i insulin rezistancës • Tjere Sëmundjet e pankreasit • Fibroza cistike • Pancreatopatia fibrokalkuloze • Hemokromatoza • Neoplazma • Pankreatiti • Trauma/pankreatektomia • Tjerë Endocrinopatitë • Akromegalia • Aldosteronoma • Sindroma Cushing • Glukagonoma • Hipertireoza • Feohromocitoma • Somatostatinoma • Tjerë

Infeksionet • Rubeolla kongjenitale • Citomegalovirus • Tjerë Format jo të rëndomta të diabetitit autoimun • Antitrupat kundër receptorit të insulinës • Sindroma “Stiff-man” • Tjerë I shkaktuar me barna ose kemikalie • Antipsikotiket atipik • Agonistet Beta-adrenergjik • Ciklosporina • Diazoksida • Glukokortikoidet • Alfa Interferona • Acidi Nikotinik • Pentamidin • Fenitoin • Inhibitorët e Proteazës • Diuretikët Tiazid • Hormonët e tiroidesë • Tjerë Sindromat tjera gjenetik të shoqeruara me diabet melit • Sindroma Down • Ataxia Friedreich • Horea Huntington • Sindroma Klinefelter • Sindroma Laurence-Moon-Bardet-Biedl • Distrofia Miotonike • Porfiria • Sindroma Prader-Willi • Sindroma Turner •Sindroma Wolfram • Tjerë

 

3  

  

2. KRITERET DIAGNOSTIKE

Kriteret për diagnostikim të diabetit

Plasma glukoza esëll* ≥7.0 mmol/L.

*Esëll nënkupton së paku 8 orë pa ushqim me kalori.

ose

Glikemi rasti mbi ≥11.1 mmol/L + manifestimet klasike të hiperglikemisë** **poliuria, polidipsia dhe humbje e pashpjegueshme e peshës

ose

TOTG*** glikemi pas dy orë ≥11.1 mmol/L.

TOTG- testi oral i tolerancës së glukozës, punohet sipas udhezimeve të OBSH

ose

HbA1c ≥6.5%

Metoda e punës duhet të jetë e çertifikuar nga organi kompetent për standardizim

2.1. KATEGORITË E RREZIKUARA PËR DIABET - PARADIABETI

Paradiabeti - kategoritë e rrezikuara për diabet diagnostikohen si;

• Intolerancë e glikemisë esull (IGE) në rast të glikemisë esull 5.6-6.9 mmol/L dhe

• Iintolerancë e glikemisë (IG) në rastë se në testin oral të tolerancës së glukozës,

glikemia pas dy ore është 7.8-11.0 mmol/L.

HbA1c mbi vlera “normale”, mirëpo nën vlera diagnostike, pra prej 6.0 deri < 6.5%, fletë për

rrezik të lartë për zhvillim të diabetit.

2.1. DEPISTIMI I DIABETIT

Programet e zbulimit të diabetit janë të drejtuara kah popullata e rrezikuar për zhvillim të

diabetit.

• Testi i preferuar për programet e depistimit ështe përcaktimi i plazma glukozës esull. Në

rast se glikemia esull është ≥5.6 dhe <7.0 mmol/L, për diagnostikimin e diabetit duhet të

bëhet testi oral i tolerancës së glukozës.

4  

• Niveli i plazma glukozës se rastit është një mundësi tjetë e depistimit. Ne raat se vlerat e

fituara janë ≥5.6 dhe <11.0 mmol/L, për diagnostikim duhet berë glikemi esull ose të

bëhet testi oral i tolerancës së glukozës.

Personat që rezultojnë negativ në depistim duhet të ritestohen pas 3-5 vitesh. 

2.2. SINDROMI METABOLIK

Diagnostikimi i i sindromit metabolik sipas IDF kërkon prezencën e obezitetit qendrorë-

abdominal dhe së paku dy faktorëve tjerë të rrezikut:

• Obeziteti abdominal - perimetri i belit te europianët, ≥94 cm meshkujt dhe ≥80 cm femrat

dhe se paku dy faktore tjerë,

• Diabet ose FPG≥5.6 mmol/L, tensioni arterial ≥130/85 mmHg ose trajtimi me

antihipertensiv, trigliceridet ≥1.7 mmol/L dhe HDL <1.0 mmol/L meshkujt dhe <1.3

mmol/L femrat.Sindromi metabolik – faktorët e rrezikut duhet te trajtohen me qëllim të

uljes së sëmundshmërisë dhe vdekshmërisë kardiovaskulare.

 3. DIAGNOSTIKIMI I DIABETIT

Për diagnostikim të diabetit duhet të përdoren kriteret e OBSH të vitit 1999, ku theksi i veçantë i

është dhenë faktit që në mungesë të simptomatologjisë tipike për diabet diagnostikimi të mos

bëhet në bazë të një matje të glikemisë. 

Kriteret diagnostike për diabet dhe kategorite tjera të çregullimit të glikemisë janë të bazuara në

gjakun venoz. Për dekada me rradhë diagnostikimi i diabetit është bazuar në glikemi esull

dhe/ose testin oral të tolerancës së glukozës.

• Plazma glukoza esull ≥7.0 mmol/L dhe/ose glikemi ≥ 11.1 mmol/L, në orën e 2-të të

testit oral të tolerancës se glukozës e konfirmojnë sëmundjen e diabetit. 

• Vitet e fundit me standardizimin e metodës edhe HbA1c rekomadohet për diagnostikim

të diabet me vlerë diagnostike ≥6.5%. 

 

Në rast se e kemi vetëm një test diagnostik që fletë për diabet, i njejti duhet të përsëritet të

nesërmen për konfirmim të sëmundjes.

Në rast se vlera e caktuar e një testi diagnostik është e shoqëruar me simptomatologji tipike për

diabet, diagnostikimi bëhet vetëm me një matje.

4. Diagnoza dhe Menaxhimi i Diabetit tip 1 te fëmijët dhe adoleshentët

    Diagnoza

Kriteret diagnostike të OBSH (1999):

• Hiperglikemia (matja e rastit e glikemisë mbi 11mmol/l)

• Poliuria

5  

Menaxhimi i menjëhershëm

• Fëmiu/adoleshenti duhet të referohet menjëherë në Klinikën Pediatrike –Reparti Endokrinologji me Diabet për kujdes të mëtejmë

• Nëse fëmiu/ adoleshenti është me ketoacidozë diabetike, nën moshën 2 vjeç, ka probleme të natyrës sociale, emocionale dhe jetojnë larg nga spitali duhet ofruar hospitalizim të menjëhershëm

• Fëmiut duhet ofruar trajtimin me insulinë më të përshtatshëm për arritje të kontrollit optimal të glikemisë në bashkëpunim me fëmiun dhe prindërit

• Metoda me marrje multiple ditore të insulinës (trajtimi intenziv) duhet ofruar secilit fëmijë, për të siguruar kontroll optimale të glikemisë dhe për të parandalu zhvillimin e hershëm të komplikimeve

• Fëmijëve të vegjël duhet ofruar trajtim intenziv por ka mundësi të arrihet kontrollë e mire e glikemisë me një dhënie, dy ose tri dhënie ditore të insulinës

• Edukimi duhet ofruar nga takimi i parë mbi: insulinën dhe veprimin e saj; monitorimi i vlerave të glikemisë; ushqyerja; aktiviteti fizik; njohja e hipoglikemisë shmangia nga ajo dhe trajtimi i saj; kontrolli i glikemisë gjatë

Diabeti  tip 2Lehtë simptomatik pa shenja të ketozës Glukoza e rastit >250 mg/dl me

simptome të ketozes dhe ketoacidozës

Asimptomatik

Glikemia preprandiale 90-130 mg/dl Vlera më e lartë postprandaiale <180 mg/dl 

Insulina, ushqyerja, dhe aktiviteti fizik,

metformina 

Dieta dhe aktiviteti fizik

Rievaluimi mujor HbA1c në çdo 3 muaj

HbA1C >7% Glukoza në gjak >130/180* 

Tendenca pë zvogëlimin e insulinës 

HbA1C >7% Glukoza në gjak >130/180* 

Vlerëso kompliansën Shto doze të vogël të metforminës nëse trajtohet me levemir/meglitinide Fillo me insulinë levemir(lantus) nëse është në metformin/sulfanilure

HbA1C <7% Glukoza në gjak <130/180* 

Rievaluimi mujor HbA1c në çdo 3 

HbA1C >7% Glukoza në gjak >130/180* 

Vlerëso kompliansën Shto sulfanilurenë ose fillo me insulinë Levemir (lantus) + meglitinide 

6  

7  

Llojet e Insulinës dhe Mënyra e trajtimit

Lloji i Insulinës Fillimi i veprimit kohëzgjatja Analog me veprim rapid* 15 minuta 2-5 orë Humane me veprim të shkurtë 30-60 minuta Deri në 8 orë Humane me veprim intermediar 1-2 orë 16 – 35 orë Analog me veprim të gjatë 1-2 orë > 24 orë *kjo lloj insuline aplikohet para ushqimit mirëpo nëse fëmiu ka shprehi të paparashikueshme të ushqyerjes, sidomos fëmijët e vegjël < 5 vjeç atëherë mund të aplikohet menjëherë pas ushqimit

Mënyra e trajtimit

Mënyra më e përshtatshme e cila jep kontrollë optimale të glikemisë

Një, dy ose tri dhënie në ditë të insulinës me veprim id ose të shkurtë në rapkombinim me insulinën me veprim intermediar

Aplikimi multipël ditor i insulinës (mënyra intensive e trajtimit, Bazal-bollus) ku aplikohet insulina rapide ose me veprim të shkurtë para ushqimit në kombinim me insulinën intermediare ose analogun me veprim të gjatë si insulinë bazale

Metformina

Rievaluimi mujor HbA1c në çdo 3

HbA1C <7% Glukoza në gjak <130/180* 

Glukoza në gjak <130/180* HbA1C <7% 

Diagnoza

Terapia me pompë insulinike (dhënia kontinuele e insulinës- CSII)

Trajtimi intenziv (bazal - bollus) jep kontrollë optimale të glikemisë dhe parandalon zhvillimin e hershëm të komplikimeve kronike (DCCT).

Edukimi

• Inicohet në takimin e parë dhe është proces i vazhdueshëm i cili jep informata dhe mundësi diskutimi në çdo vizitë mjekësore

• Duhet ti përshtatet moshës, kulturës dhe nivelit të njohurive të fëmiut/adoleshentit dhe

Aktiviteti fizik

• Inkurajo aktivitet të rregullt dhe pjesëmarrje në sport

• Sqaro efektin e aktivitetit fizik në vlerën e glukozës në gjak

• Percjell glikeminë para dhe pas aktivitetit dhe përshtat ndryshimet e dozes së insulinës dhe

Ushqimi

• Siguro rritje dhe zhvillim normal

• Këshillo rolin e ushqimit në kontrollin e glikemisë

• Eduko përshatjen e dozës së insulinës hidrateve të karbonit ( në trajtimin intenziv)

M ti dh ë k h itj hë

Monitoro kontrollin e glikemisë

 Afat shkurtë

• Monitoro vlerën e glukozës në gjak shpesh herë

• Tento për vlerë të glukozës 4-8mmol para bukës dhe nën 10mmol/l pas bukës

• Bëj matje të glukozës më shumë se 4 x /në ditë gjatë sëmundjeve acute dhe kur tentoni të bëni kontroll optimal të glikemisë

• Përshtat dozën e insulinës vlerës së glukozës preprandiale, para gjumit dhe gjatë natës

Afat gjatë

• Testo HbA1c 2-4 herë në vit dhe siguro kontroll të mirë

• HbA1c nën 7.5% duke kufizuar hipoglikemitë frekuente është qëllimi i trajtimit

• Nëse HbA1c është mbi 9.5% atëherë duhet ofruar përkrahje për kontrollë të duhur.

HbA1c e lartë rrit rrezikun e

      Kujdesi i vazhdueshëm

Kujdesi ndaj fëmiut dhe adoleshentit duhet të jetë multidisciplinar i ofruar nga diabetologu, dietologu, psikologu dhe duhet ofruar edukim të vazhdueshëm për stil të shëndoshë jetësor

Në çdo vizit mjekësore

Duhet matur peshën dhe gjatësinë trupore dhe duhet llogaritur indeksin e masës trupore

Vlerëso vendet e aplikimit të insulinës

Përcakto hemoglobinën e glikozuar -HbA1c

Një herë në vit

duhet vlerësuar shtypjen e gjakut ,mikroalbuminurinë dhe kontrollën për retinopati te fëmijët e moshës 12 vjeçare dhe fëmijët parashkollor të cilët kanë kaluar 2 vjet nga diagnoza e sëmundjes

testo funksionin e gjëndrës tiroide

vlerëso kujdesin e shputës

Cdo 3 vjet

testo serologjinë për sëmundjen e celiakisë

Kujdesi dental duhet të jetëiI rregullt te fëmijët dhe adoleshentët me diabet.

Gjatë sëmundjeve akute duhet përmbajtur rregullave të dhënies së insulinës dhe duhet testuar ketonet8 

 

Komplikimet akute të Diabetit

          Hipoglikemia

• Eduko fëmiun dhe familjarët për njohjen e shenjave dhe simptomet e hipoglikemisë

• Hidratet e karbonit duhet patur gjithmonë afër për korigjimin e shpejtë të saj

• Fëmiu /adoleshenti duhet pasur me veti librezën e identifikimit të diabetit

• Secilit fëmijë/adoleshent duhet ofruar glukagonin dhe duhet edukuar përdorimin e tij në raste emergjente

Hipoglikemia e lehtë dhe e moderuar

• Menjëherë duhet marrë karbohidrate të thjeshta të cilat absorbohen shpejtë

• Pasi që simptomet të tërhiqen dhe vlera e glikemisë të normalizohet duhet marrë karbohidrate komplekse

• Vlera e glikemisë duhet të ritestohet pas 15 minutave

Hipoglikemia e rëndë( fëmiu/adoleshenti nuk përgjigjet, është pa vetëdije dhe ka nevojë për ndihmë)

• Në spital duhet shfrytëzuar glukozën 10% (2.5-5ml/kg peshë në bollus)

• Nëse aplikim intravenoz nuk është i mundur atëherë duhet shfrytëzuar tretje të koncentruara të glukozës ose duhet aplikuar ampullen e glukagonit intramuskular (fëmijët < 6 vjeç duhet aplikuar ½ e ampulles glukagon , kurse fëmijët >6 vjeç ampullen e plotë të glukagonit)

Ketoacidoza diabetike

• Komplikim akut, tejet serioz që mund të rrezikoj jetën

• Trajtimi i ketoacidozës duhet të bazohet në udhërrëfyesit e Shoqatës Ndërkombëtare për Diabet te fëmijët dhe adoleshentët- ISPAD

• Menaxhimi duhet ofruar në kujdesin intenziv nëse fëmiu/adoleshenti është me vetëdije të turbullt, është nën moshën 2 vjeçare dhe dyshohet në edemë cerebrale

Fëmijët të cilët janë në gjendje të mire klinike, por kanë hiperglikemi, pH është < 7.3 dhe shkalla e dehidrimit është më e vogël se 5% atëherë mund të bëhet rehidrimi oral, insulina duhet aplikuar me rrugë subkutane në mënyrë frekuente dhe duhet monitoruar vlera e glukozës në gjak

9  

Diagnoza e konfirmuar Ketoacidoza diabetike Kontakto mjekon senior

Reanimimi Rrugët ajrore }sonda nazogastrike Frymëmarrja (100% oksigjen) rehidrimi (0.9% tretje fiziologjike 10-20 ml/kg për 1-2h. & përsëritet deri sa qarkullimi te rikthehet) por nuk duhet tejkaluar 30ml/kg

Terapia Fillo me dhënie SC të insulinës Vazhdo rehidrimin oral

Nuk ka përmirësim

Shok (pulset periferike të redukuara) Niveli i vetëdijes i redukuar/koma Dehidrimi >5%

Jo në gjendje shoku Acidotik (hiperventilon) Vjellje

Dehidrim minimal Toleron fluide orale

Terapia IV Kalkulo kërkesat për fluide Korigjo brenda 48 orëve Tretje fiziologjike 0.9% EKG për valet-T jo normale Korigjo kaliumin 40 mmol/l ne fluide

Parametrat biokimik & testimet Ketonet në urinë Vlera e lartë e glukozës Acidemia Analizat gazore në gjak, urea, elektrolitet Testimet tjera sipas indikacionit 

Shenjat Klinike Vlerëso dehidrimin Frymëmarrja e thellë acidotike Era acetonit Letargji/ përgjumje + vjellje

Anamneza klinike Poliuri Polidipsi Humbje e peshës (Weigh) Dhembje barku lodhje vjellje konvulzione

Infuzioni kontinuel i insulinës, 0.1 U/kg/h fillohet 1-2orë pas inicimit të trajtimit me fluide

Vlera e glukozës 17 mmol/l (300 mg/dl) ose vlera e glukozës bie>5 mmol/l/orë (>90 mg/dl/h)

Acidoza nuk përmirësohet

Vleresimi Klinik Vlera e glukozës për çdo orë Input & output i fluideve për çdo orë Statusi neurologjik së paku për çdo orë Elektrolitet 2 orë pas fillimit të terapisë IV Monitoro EKG për ndryshimet në valën- T

Përkeqësimi neurologjik SHENJAT E RREZIKUT: kokëdhembja, ngadalësim i toneve të zemrës, shqetësimi, niveli i vetëdijesiI dobësuar, inkontinenca, shenjat neurologjike specifike

Terapia IV Infuzioni I fluideve ndryshohet në 0.45% tretje fiziologjike + 5% glukozë Përshtat infuzioni me Na për të mbajtur vlerën e natriumit në serum në kufij normal

Përjashto hypoglikeminë

A është edemë cerebrale?

10  

Ri- vlerëso Llogaritjen e fluidve IV Pompa infusive e dhënies së insulinës & dozimin Nevoja pë reanimim shtesë Konsidero sepsën Përmirësim

Klinik, toleron mire fluidet orale Menaxhimi Ordino Manitol 0.5-1 g/kg Kufizo fluidet IV në një të tretën Kontakto mjekun senior Transfero në kujdesin intenziv Konsidero CT e kokes pas stabilizimit te pacientit

Tranzicioni në Insulin SC Fillo me insulin SC dhe pastaj ndërpreje dhënien IV të insulinës pas një periudhe të caktuar kohore

Algoritmi per vleresim dhe trajtim te menjehershem te ketoacidozesosis, adaptuar nga Dunger et al. Karger Publ. 1999

Mbështetja psikosociale

Komplikimet:

• Problemet emocionale dhe çregullimet në sjellje duke përfshirë edhe konfliktin familjar

• Frika dhe depresioni

• Çregullimet e ushqyerjes (anorexia dhe bulimia)

• Çregullimet kognitive

• Mos-adherenca në trajtim

Përkrahja psikosociale:

• Çasja nga profesionistët e shëndetit mental duhet të jetë e ofruar me kohë dhe e vazhdueshme

• Përkrahja duhet të bazohet në strategjinë e sjelljes në mënyrë që të parandalojë konfliktet familjare

• Të rinjët duhet motivuar për vetëkontrollin e sëmundjes dhe duhet përkrahur në

Tranzicioni nga shërbimi pediatrik në adult

• Miratimi i protokoleve për transferim nga shërbimi pediatrik në adult

• Organizimi i takimeve të përbashkëta në mes mjekëve pediatër, internist dhe të rinjëve me diabet 3 - 4 në vit

• të rinjëve me diabet duhet ofruar kohë që ata gradualisht të familjarizohen me tranzicionin e kujdesit shëndetësor

11  

5. PARANDALIMI I DIABETIT MELIT TIP 2 

                                                                                                                                                                                                 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Rekomandimet: 

• Pacientët me Tolerancën e Dëmtuar të Glukozës (TDG) ose me Glikeminë e Dëmtuar Esull (GDE), duhet të referohen për program efikas, mbështetës, të vazhdueshëm, për humbje peshe 5‐10% nga pesha trupore si dhe për rritje të aktiviteteve fizike deri në së paku 150 min./javë (aktivitete të moderuara, si psh ecje) apo ~30 min/ditë. 

• Këshillimi i vazhdueshëm duket të jetë i rëndësishëm për një parandalim të suksesshëm. 

• Përveq këshillimeve për modifikimin e stilit të jetës, metformina mund të meret në konsideratë‐mund t’ju rekomandohet atyre të cilët janë në rrezik shumë të lartë për të zhvilluar diabet (TDG i kombinuar me GDE, plus faktorët e tjerë të rrezikut, siq janë: A1C > 6%, HTA, HDL kolesteroli i ultë, trigliceridet e rritura, anamneza familjare pozitive për DM) dhe të cilët janë obez dhe janë < 60 vjeq. 

 

6. TRAJTIMI JO MEDIKAMENTOZ 

I. EDUKIMI: 

"Çdo person me diabet, pavarësisht se ku jeton ai në botë, meriton qasje në edukim të cilësisë së lartë, të dhënë nga mjekë të kualifikuar".                  Marg McGill (ish‐Kryetar IDF DECS, 2000‐2009) 

 

   Mjek 

                 Infermier

                 Dietetist

  Mjek

      Infermier 

               Dietetist 

Personi me 

diabet

Puna grupore 

 

 

 

 

 

 

 

 Figura 1

12  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Rekomandimet 

Kujdesi standard: 

• Edukimi i strukturuar i pacientit duhet të jetë pjesë integrale e menaxhimit te         të gjithë njerëzit me diabet të tipit 2:         ‐ që nga koha e diagnostikimit         ‐ në mënyrë të vazhdueshme, bazuar në vlerësimin vjetor të nevojave         ‐ sipas kërkesës së pacientëve. 

• Përdorni një ekip të trajnuar të përshtatshëm, multidisiplinar, për të siguruar edukim të grupeve të njerëzve me diabet, ose veç e veç‐individualisht, në qoftë se puna në grup është konsideruar si e papërshtatshme. Kur ka nevojë, të përfshihet ndonjë anëtar i familjes ose mik. 

• Përfshini në ekip të edukimit, profesionist të kujdesit shëndetësor apo specialist, te trajnuar në diabet dhe në ofrimin e edukimit për njerëzit me diabet. 

• Sigurohuni që edukimi të jetë i arritshmëm për të gjithë njerëzit me diabet, duke marrë parasysh çështjet kulturore, etnike, psiko‐sociale, dhe çështjet e paaftësisë, me qëllim të edukimit në komunitet ose në një qendër lokale diabeti, dhe në gjuhë të ndryshme. 

• Përdorni teknikat e të mësuarit aktiv (që nënkupton angazhimin në procesin e të mësuar dhe me përmbajtje që lidhen me përvojën personale), të përshtatur për nevojat personale dhe stilet e të mësuarit

Arsyetimi 

Edukimi në kuptimin më të gjerë, nënkupton ofrimin e kujdesit ndaj diabetit në çdo kontakt në mes të personit me diabet dhe ekipit të kujdesit shëndetësor. Tanimë është vërtetuar se rreth 95% e kujdesit ndaj diabetit sigurohet nga vet njerëzit me diabet dhe nga familjet e tyre. Kjo pasqyrohet më së miri përmes të ashtuquajturave Programe  të vetë‐menaxhimit të edukimit për diabet (Diabetes Self Menagement Education‐DSME).  

         

13  

II. KUJDESI PSIKOLOGJIK:                                                                                                                             

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

14  

 

 

Rekomandimet                                                                                                                            

Kujdesi standard:                                                                                                                             

• Gjatë komunikimit me një person me diabet, përdor një qasje gjithë‐përfshirëse dhe me respekt, me personin në qendër të kujdesit. Komunikoni pa paragjykime, pamvarsisht nga qëndrimet dhe besimi i tij. 

• Eksploro shqetësimet sociale, qëndrimet, besimet dhe shqetësimet që lidhen me diabetin dhe çështjet e vetë‐kujdesit.  Vlerësoni mirëqenien dhe statusin psikologjik (duke përfshirë edhe çrregullimet kognitive), në mënyrë periodike, përmes pyetësorëve ose masave të vlefshme. Diskutoni rezultatet dhe implikimet klinike, me personin me diabet dhe komunikoni gjetjet me anëtarët e tjerë të ekipit. 

• Këshilloni personin me diabet në kontekstin e edukimit dhe kujdesit tëvazhdueshëm. 

Refero (nëse ka indikacion) në një ekspert te shëndetit mendor,  që ka njohuri rreth diabetit. Indikacionet mund të përfshijnë: çrregullimet e përshtatjes, depresioni madhor, çrregullimet e ankthit, çrregullimet e personalitetit, sëmundjet e varësisë, 

 

 

 

Arsyetimi 

Diabeti mund të shihet si një faktor rreziku shtesë për zhvillimin e problemeve psikologjike dhe për mbizotërimin e problemeve të shëndetit mendor në individët me diabet, në krahasim me popullatën e përgjithshme. Funksionimi i dobët psikologjik shkakton vuajtje, mund të pengojnë seriozisht vet menaxhimin e përditshëm të diabetit, është i lidhur me rezultatet e dobëta mjekësore dhe me kosto të lartë. Duke qenë të diagnostikuar me diabet, mbi personin dhe familjen e tij/saj imponohet një barrë psikologjike gjatë gjithë jetës. 

 

 

 

 

 

 

III. MODIFIKIMI I STILIT TË JETËS 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                                                                                                                       

 

Rekomandimet: 

Kujdesi standard: 

• Këshilloni personat me DM tip 2 që përmes modifikimi të stilit të jetës (duke ndryshuar mënyrën e të ushqyerit dhe me aktivitet fizik), mund të mbajnë nën kontroll shumë faktorë të rrezikut që hasen tek ata. 

• Personit me diabet duhet t’i ofrohet këshillim me dietetistin (nutricionistin) ose me profesionist të tjerë të kujdesit shëndetësor të trajnuar rreth nutricionit , në momentin e diagnostifikimit, duke i ofruar një konsultim fillestar dhe pastaj edhe dy ose tre seanca të tjera, individualisht ose në grup. 

• Këshillimet dhe vlerësimet duhet të bëhen çdo vit ose më shpesh, nëse është e nevojshme, si dhe në momentin e ndryshimit të terapionit. 

• Këshillimet rreth ushqimit/shujtave duhet të jenë të individualizuara dhe konform nevojave, preferencave dhe kulturës. 

• Personat me diabet duhet të këshillohen sidomos rreth kontrollit të ushqimeve që përmbajnë sasi të mëdha të karbohidrateve, yndyrnave dhe rreth alkoolit. 

• Terapia medikamentoze duhet të integrohet, sipas nevojës, në stilin individual të jetesës. 

• Për personat që janë vetëm me rregjim insulinik, këshilloni për marjen e vazhdueshme të karbohidrateve me ushqim. Kurse, për personat që janë në regjim fleksibil insulinik, ofroni edukim në vlerësimin e përmbajtjes së karbohidrateve në llojet e ndryshme të ushqimit. 

• Ofroni këshilla rreth përdorimit të ushqimeve në parandalimin dhe menaxhimin e hypoglikemisë. 

• Aktiviteti fizik duhet të fillohet gradualisht, duke u bazuar në vullnetin, aftësitë individuale si dhe në qëllimet specifike. 

 

15  

 

IV. USHQIMI – NUTRICION TERAPIA MJEKËSORE 

 

 

 

 

 

 

 

 

Nutricion Terapia Mjekësore‐NTM (Medical Nutrition Therapy‐MNT) është e rëndësishme në parandalimin e diabetit, menaxhimin e diabetit ekzistuese dhe parandalimin ose të paktën ngadalsimin e zhvillimit të komplikimeve diabetike. Ajo është prandaj e rëndësishme në të gjitha nivelet e parandalimit të diabetit. 

NTM është përcaktuar si "shërbime ushqyese, diagnostike, terapeutike dhe këshilluese, me qëllim të menaxhimit të sëmundjes, të cilat janë të ofruara nga dietetistë ose profesionistë të nutricionit”.   

Terapia Nutricionale – Modeli 4 shkallësh 

 

   

16  

 

                                                                                                                                                                                                                          

                       

1. Vlerësimi i gjendjes shëndetësore – duhet të përfshijë: 

 • Statusin socio‐ekonomik dhe 

kulturor të pacientit. • Shëndetin dental të pacientit. • Skreningun e ko‐morbiditetit p.sh. 

celiakisë. • Testimet laboratorike që janë  të 

nevojshme për determinim të  statusit klinik: glikemia esëll, profili i glikemisë, HbA1C, profili i lipideve (kolesteroli, trigliceridet, LDL, HDL),hemoglobina, feritina, urea, kreatinina, funksioni i tiroidesë, etj. 

• Skriningu i komplikimeve të sistemit kardiovaskular, sistemit renal, komplikimeve neurologjike etj. 

• Terapia aktuale.  

 

  

2.  Matjet antropometrike – duhet të përfshijnë: 

‐Pesha dhe gjatësia trupore ‐Përcaktimi i indeksit të masës trupore IMT ( BMI‐Body Mass Index) = pesha në kg / gjatësia në m2. (<18.5 nënpeshë; 18.5‐24.9 normal; 25‐29.9 mbipeshë; >30 obez) 

 IMT = Pesha (kg)/Gjatësia (m2) 

Nënpeshë  <18.5 Normal  18.5 – 24.9 Mbipeshë  25 – 29.9 Obez   >30 

 Përcaktimi i raportit bel‐kërdhokull RBK ( Waist to hip ratio – WHR). Njerëzit mund të konsiderohen të jenë në rrezik tëlartë kur RBK (WHR) është ≥ 0,9 cm tek meshkujt dhe 0.8 cm ≥ tek femrat. Adipoziteti qendror (dhjami i barkut): Adipoziteti qendror është përcaktuar nga IDF si cirkumferencë e belit: për meshkujt Europian  ≥94cm dhe për  femrat  Europiane  ≥ 80 cm. 

                         

 . 

                                                                                                                                               

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Humbja në peshë 10 %

Zvogëlim i nevojave për 

I liRreziku për diabet     50% 

Vdekjet si pasojë e diabetit      30–

A1c      15% 

HDL      8%

TGL       30%

LDL       15%

CHOL Total 10 % 

Glikemia esull     30‐50% 

TA sistolik & diastolik 10 mmHg

Përfitimet nga humbja në peshë

4.  Përcaktimi i  nevojave  energjetike dhe vlerësimi i dietës 

‐  Përcaktimi  i  nevojave  energjetike  të  pacientit, bëhet duke krahasuar peshën trupore me peshën standarde  trupore  në  bazë  të  së  cilës përcaktohet shkalla e ushqyeshmërisë, e përmes kësaj  edhe  nevoja  ditore  për  energji  në  kJ  apo kalori.  Si  indikator  i  peshës  standarde  trupore merret  indeksi  i  masës  trupore,  që  për  femra është 24, kurse për meshkuj 25kg/m2. ‐  Energjia  e  përcaktuar  në  kJ  duhet  të shpërndahet  kësisoji:  50‐55%  karbohidrate,  15‐20%  proteina  dhe  25‐30%  yndyrna.  1g karbohidrate  përmban  16.8  kJ,  1g  proteina përmban po ashtu 16.8 kJ kurse 1g yndyrna 37.8 kJ. ‐ Sasia ditore e ushqimit duhet të ndahet në 3‐6 shujta dhe mes‐shujta

3.  Definimi i Sindromës Metabolike duke u bazuar në kriteret e Federatës Ndërkombëtare 

të Diabetit (IDF): 

Adipozoteti qendror: beli  >94cm te meshkujt dhe >80cm te femra,  plus një apo dy nga këta 4 faktorë:  

1.Trigliceridet e rritura >1.7mmol/l;  

2.HDL i ulur <1.03mmol/l (M) dhe <1.29mmol/l (F);  

3.TA i rritur >130/85mmHg   

4.Glikemia esëll >5.6mmol/l. 

 

17  

 Figura 2 

 Karbohidratet (ne forme fibrash) 45-60% Yndyrnat 25-30% Proteinat 10-20%

 

Edukimi dietetik – Metodat kryesore 

1. Piramida e ushqimit 

   

 

 

 

 

 

Figura 3                                                                                                      

Tabela 2: Vlerat e një njësie të disa artikujve ushqimor tek te sëmurët me diabet. 

Njësia Gramazha Karbohidrate Proteina Yndyrna KJ 1.Bukë (e bardhë) 30 15g 3 g - 315 2. Mish (jo i yndyrshëm) 30 - 7 g 5g 312 3. Perime 100 5g 2 g - 123 4. Pemë (mollë) 80 15g - - 264 5.Qumësht 240 12g 8 g 7g 617 6.Yndyrna (vaj) 5 - - 5g 189  

2. Indeksi Glikemik 

Karbohidratet me IG të lartë >70 Karbohidratet me IG të mesëm 56-69 Karbohidratet me IG të ultë <55

 3. Njehsimi i karbohidrateve 

Dy vlerat kryesore në të cilat bazohet kjo metodë janë:                                                                                                                       - Sasia e ofruar (“serving size”) dhe - Vlera e karbohidrateve. 

Informatat tjera në etiketë, që mund të jenë me rëndësi, kanë të bëjnë me: - Numrin e kalorive (nëse dëshironi të humbni në peshë) - Sasinë e yndyrnave të saturuara apo trans yndyrnave (nëse pacienti është i rrezikuar nga 

komplikimet vaskulare) - Sasia e kripës (nëse keni probleme me hipertension).    

18  

  

4. Modeli pjatës 

Sipas këtij koncepti, pjata gjatë ushqimit duhet të servohet ashtu që 50% e saj të mbulohet me peme dhe perime, 25% me drithëra dhe 25% me proteina. 

 

Figura 4: Modeli i pjates 

5. Modeli sinjalizimit   

 

 

 

 

 

A. Ushqimet e kuqe: duhet të merren në sasi të vogla; janë të pasura me yndyrna; karbohidrate të rafinuara; kane indeks glikemik të lartë; kanë shumë pak fibra.                   B. Ushqimet e verdha: duhet të merren në sasi të moderuar; kanë indeks glikemik të lartë apo të mesëm; kanë përbërje të reduktuar të fibrave.                                                       C. Ushqimet e gjelbërta: zgjedhje e shëndoshë; kanë indeks glikemik të ultë; përqindje të lartë të fibrave; përqindje të ultë të yndyrnave. 

 

Permbledhja e rekomandimeve dietetike Karbohidratet: 45 – 60% Fibra dietetike: 25 – 50g / dite Yndyrna: 20 – 35% 

• Te ngopura  < 7% 

• Poli te pangopura  <10% 

• Mono te pangopura >10% 

• Kolesterol < 200mg / dite 

Proteina: 10 – 20% (0.8g / kg / dite) Natrium: 1500 – 2300mg / dite; Kripe:  <5g / dite 

 

 

 

 

 

 

 

 

      

19  

 

 

V. AKTIVITETI FIZIK DHE DIABETI 

 

20  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Rekomandimet e përgjithshme:

• Para se pacienti të futet në programin e ushtrimeve trupore, është mirë të vlerësohet klinikisht gjendja e sistemit kardiovaskular. 

• Rekomandohet që intensiteti i ushtrimeve trupore të bëhet deri të arritja e 50‐80% të frekuencës maksimale të zemrës. Kjo shënohet si puls i cakut. 

• Kohëzgjatja e rekomanduar e ushtrimeve të moderuara trupore është në mes 150‐180 min./javë, ose 30‐45 min./ditë‐ gjatë pesë ditëve të javës. 

• Yoga ndihmon në reduktimin e stresit, duke zvogëluar nivelin e hormoneve kundër‐rregullatore. Kjo bën që të rritet ndjeshmëria insulinike dhe kështu ulet niveli i glikemisë. 

• Mjeku duhet të vlerësojë gjendjen e pacientit nëse ai ka hipertension të lartë, neuropati autonome, neuropati periferike, retinopati ta avansuar, pasi që këto mund t’i shkaktojnë  pacientit lëndime gjatë ushtrimeve. 

• Te pacientët me retinopati proliferative të avancuar, ushtrimet e sforcuara trupore  mund të jenë të kontraindikuara për shkak të rrezikut të gjakderdhjes vitreale apo edhe ablacionit të retinës. 

• Në rast të neuropatisë periferike, rekomandohet që aktiviteti fizik të fokusohet më shumë në not, ecje, ngasje të bicikletës apo edhe ushtrime krahu, në mënyrë që t’ju iket lëndimeve të lëkurës, infeksioneve apo edhe dëmtimit të nyjeve. 

• Pacientët me vlerat larta të glikemisë >16 mmol/l, e sidomos ata me prezencë të ketoneve në urinë, duhet t’ju shmangen ushtrimeve trupore deri në përmirësimin e këtyre parametrave

 

 

 

 

 

 

VI. KRITERET E REFERIMIT (PËR KONSULTIME SPECIALISTIKE) DHE TË HOSPITALIZIMIT, SIPAS PRIORITETEVE 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Referimi i menjëhershëm (gjatë ditës së njëjtë):

Në rast të komplikimeve akute metabolike të DM, që kërcënojnë jetën e pacientit dhe çrregullimeve serioze metabolike ‐ referim të menjëhershëm në spital (hospitalizim të menjëhershëm). 

• Keto‐Acidoza diabetike, me glikemi >14 mmol/l, pH arterial < 7.30, me ketonuri të moderuar ose ketonemi. 

• Koma hiperglikemike hiperosmolare, me crregullime mendore, si pasojë e osmolaritetit të lartë tek një pacient me hiperglikemi. Në këtë rast kemi një hiperglikemi të shprehur > 33.3 mmol/l dhe osmolaritet të rritur > 320 mOsm/kg. 

• Hipoglikemi me neuroglikopeni. Glikemia është < 2.8 mmol/l. Nuk kemi përmirësim të gjendjes edhe pas trajtimit të hipoglikemisë. Mund të kemi gjendje kromatoze, me kriza të ngjashme sikurse krizat epileptiforme, në rast se hipoglikemia është paraqitur si pasojë e mjekimit të gabuar me sulfonilure me kohë veprimi të gjatë (mbi 12 orë) ose nga marja e insulinës me veprim të zgjatur. 

• Fëmiu i posadiagnostifikuar me DMT1. 

• Të posadiagnostifikuarit e tjerë me DMT1, sidomos ata me ketonuri dhe / apo vjellje (kurse pac.e posadiagnostifikuar me DMT1 pa këto simptome, të referohen brenda 48 orëve). 

• DMT1 i dekompenzuar apo DMT2 me ketonuri të theksuar, dehidrim, vjellje apo përgjumësi të zgjatur. 

21  

Referimi urgjent (brenda 48/72 orëve):

Përkeqësimi metabolik apo komplikimi i cili pritet të përkeqësohet në mënyrë rapide, nëse nuk i kushtohet vëmendje e duhur. 

• DMT2 i diagnostifikuar rishtas, me nivele të glikemisë > 20 mmol/l. 

• Ulceracionet e shputës, pa infeksion aktiv. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Referimi “së shpejti” (“solon”) (brenda 2‐6 jave) 

Simptomet e diabetit apo komplikimet të cilët rëndë pengojnë/ndikojnë në jetën e përditshme të pacientit apo me tendencë që në mënyrë rapide të qojnë kah përkeqësimet ireverzibile të organizmit. 

• Hiperglikemia e dukshme apo simptomatike e cila nuk reagon në terapinë aktuale (kur vlerat e glikemisë qëndrojnë vazhdimisht  > 15 mmol/l). 

• Hipoglikemitë e rënda, rekurente. 

• Neuropatia me dhimbje. 

• Nefropatia me përkeqësim të funksionit renal. 

• HTA dobët i kontrolluar apo i pakontrolluar (përkundër përdorimit të ≥ 3 barnave antihipertenzive). 

• Përkeqësim i të pamurit. 

• Planifikimi parakonceptual (planif.i shtatzanisë). 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

22  

 

 

 

 

 

23  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Referimi “intermediar”(brenda 6‐12 jave)

• Tek reziqet e larta për komplikime të diabetit ose tek ata të cilët vuajnë nga komplikimet kronike relativisht stabile. 

• Në rast të një diabeti të kontrolluar keq.                                                                                                 Në rastin e një diabeti të dezekuilibruar, ka kuptim që pacienti të hospitalizohet, për të përcaktuar shkaqet e dezekuilibrit dhe për të filluar një terapi të re, për të korrigjuar gjendjen. Shenjat e një diabeti të kontrolluar keq (diabeti të dezekuilibruar) janë: 

‐ Hiperglikemia e shoqëruar me dehidrim të shprehur 

‐ Hiperglikemia kronike rezistente, e shoqëruar me përkeqësim metabolik 

‐ Glikemia esull > 16.7 mmol/l, rezistente ndaj mjekimit në kushte ambulantore; ose një HbA1C > 12%. 

‐ Episode të shpeshta të hipoglikemisë (< 2.8 mmol/l), pavarësisht korrigjimit dhe masave të marra nga pacienti. 

‐ Dezekuilibër i shprehur metabolik, me glikemitë (esull) që luhaten shpesh nga < 2.8 mmol/l deri në > 16.7 mmol/l. 

‐ Keto acidoza diabetike të përsëritura, pa infeksione ose trauma evidente. 

• Pacientët rishtas të diagnostifikuar me DMT2, me hiperglikemi simptomatike. 

• Pacientët e diagnostifikuar më herët me DMT1, me diabet jo mirë të kontrolluar (HbA1c > 7.0%). 

• Pacientët me DMT2 dobët të kontrolluar (HbA1c > 8.0%), me numër maksimal të agjentëve antidiabetik oral dhe për vendosjen e tij në insulinoterapi, sidomos të moshuarit me komplikime në sy, kardiake dhe renale.  

• Nefropatia diabetike (kreatinina >200µmol/L) , proteinuria (>0.5g/24 orë), mikroalbuminuria. 

• Retinopatia diabetike. 

 

 

  Referimi “jo urgjent” (në mënyrë periodike)

  Pacientët që kanë rrezik të ultë për progredim rapid të komplikimeve diabetike. 

  • DMT1 mirë i kontrolluar, pa komplikime aktuale. 

  • Testi abnormal i OGTT, që flet vetëm për TDG. 

  • Pacientët të diagnostikuar me diabet, të kontrolluar mirë vetëm me dietë. 

  P i tët (të h it) DMT2 të di tifik ë h ët të

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

24  

 

      A1C 6.5 – 7.5 %         TERAPIA DYFISHTE                  TERAPIA TREFISHTE       MONOTERAPIA 

 

   

TERAPIA DYFISHTE                     TERAPIA TREFISHTE   A1C  7.6 – 9.0 %     A1C > 9 %****   

 

 

*Metformina preferohet  si terapi iniciale, ** Alfa Glukoze Inhibitoret nëse Postprandial glikemia  është rritur, ***GLP1 ( glukagon –like peptid 1)  dhe  DPP4 (dipeptidyl – peptidase 4 inhibitoret)  nëse Postprandial glikemia dhe glikemia esull të rritur, **** nëse A1C me e  madhe se 8.5% tek pacientet me terapi të dyfishtë insulina duhet të merret në konsiderim.   

MET  GLI  AGI  GLP1  DPP4 

ALGORITMI

MODIFIKIMI I STILIT JETES = EDUKIMI - DIETA – AKTIVITETI FIZIK

*MET + SU ose Glinide

MET + **AGI

MET + ***GLP-1 ose DPP4

SU ose Glinide MET +

GLP1 ose DPP4

GLP1 GLP1 DPP4

±SU MET +

GLP1 Glimepirid

Glimepiride MET GLP-1 ose DPP4

+

SU ose Glinide

INSULINA ± AGJENTET TJERE ORAL

INSULINA ± AGJENTET TJERE

Glinide GLP1

Glimepirid MET + GLP1 DPP4

+ SU

ORAL

INSULINA ± AGJENTET TJERE

ORAL

25  

7.TERAPIA ORALE

Trajtimi i diabetit tip 2 me hipoglikemik oral fillon kur ndryshimi i mënyrës së jetesës nuk është i mjaftueshem në kontrollin e nivelit të

glukozës në gjak.

• Diabetikët tip 2 me mbipeshë fillimishtë duhet të trajtohen me metformin, por me kusht që funskioni i veshkeve të jetë i

ruajtur. Funksioni i veshkëve gjatë marrjes së metforminës duhet të monitorohet vazhdimishtë.

• Në rast se me metformin nuk arrihet ekuilibrimi i glikemisë në terapi shtohen preparatet e grupit të sulfoniluresë (ose

sekretagoget tjerë të insulinës) të cilët mund të përdoren si terapi e linjës së parë tek diabetikët që nuk janë me mbipeshë.

• Në rast se nuk arrihet ekuilibrimi i glikemisë në terapi duhet shtuar preparatet tjera orale siq janë inhibitorët e α-glukozidazës

ose inhibitorët e DPP-4.

• Terapia e kombinuar me dozë submaksimale jep rezulatet e dëshiruara më shpejtë dhe me më pak efekte anësore se sa

monoterapia me doze maksimale.

26  

8.TERAPIA ISULINIKE 8.TERAPIA ISULINIKE

      

                             INICIMI INSULIN  TERAPISE

 

5.0 MMOL/L                                           > 6.1 MMOL/L 

 

 

                           

          

            < 3.9 MMOL/L                                                < 4.4 MMOL/L 

 

     

T                       TARGETI                                              HbA1c  < 7%

FPG TARGETI                  0 IU                  FPG TARGETI 

 3.9‐ 5.0 mmol/l                                        4.4‐ 6.1 mmol/l  Targeti  Kardiovaskular  

Rriti dozat   per 

Tensioni arterial <130/80   Menaxhimi i pacienteve 

LDL<2.6 mmol/l,te pacientet me semundje makrovaskulare < 1.8 mmol/l 

HbA1c<7% 

3 IU  FPG< 3.9‐7.2 mmol/l 

HDL >1.0 mmol/l(M)  PPG<10.0mmol/l 

        >1.5 mmol/l(F) 

TRG < 1.7 mmol/l 

 

                                        INSUL NI AI Diskutimi me pacientin 

Kerko nga pacienti te vije me nje antare te familjes  Tregoje pacientin sit e perdore penat insulinik  Kerko nga pacienti te vete injektoje 2 IU me qellim te vete kontrolles  Diskuto per dozat iniciale te insulines, kohen ( ne darke ose para gjumit) dozimin perfshire ketu edhe algoritmin titrues (303) bazuar ne targeted per  kontroll te glikemse 

Uli dozat     per 

3 IU

Perserite rendesin e vete monitorimit te glukozes gjate vete titrimit te dozave te insulines 

Kerko mbajtjen e shenimeve per vlerat ditore te glikemise  Vlereso pas 1 jave rezultatet e arritura 

                Menaxhimi i pacienteve 

27  

Insulinat basal analog kane treguar efikasitet me te madhe gjate perdorimit te n je doze dhe numer shume me te vogel te hypoglikemve 

 

9. Komplikimet Akute

1. KETOACIDOZA DIABETIKE

Prezantimi klinik i DKA përfshin simptomat e hiperglikemisë; frymëmarrja Kussmaul me erë acetoni, reduktimi i lëngut jashtqelizor,

mundim, vjellje dhe dhembje barku. Çrregullimet e vetëdijes janë të niveleve të ndryshme.

Për të bërë diagnostikimin dhe për të përcaktuar shkalla e DKA apo HH, duhet të vlerësohen:

• nivelet e plazma elektroliteve, glikemia, kreatinina, osmolaliteti dhe acidi betahidroksibutirik (beta-OHB), gazrat e gjakut,

trupat ketonik në serum dhe urinë, bilanci i lëngjeve, niveli i vetëdijes, faktorët precipitues dhe komplikimet

Nuk ka kritere definitive për diagnozën e DKA. Në format tipike;

• pH arterial është ≤7.3 , bikarbonatet në serum janë ≤15 mmol / L, dhe disbalanci anioneve është> 12 mmol/L me trupa

ketonik pozitive në serum dhe/ose urinë.

Objektivat e trajtimit përfshin korrigjimin e vëllimit jashtëqelizorë, ketoacidozës, hiperglikemisë si dhe diagnostikimin dhe trajtimin e

sëmundjes precipituese. Për shkak vdekshmërisë së lartë të sëmurët me DKA dhe HH duhet të trajtohen në njësinë e kujdesit

intensiv.

28  

Trajtimi

Objektivat e trajtimit përfshin korrigjimin e vëllimit jashtëqelizorë, ketoacidozës, hiperglikemisë si dhe diagnostikimin dhe trajtimin e

sëmundjes precipituese. Për shkak vdekshmërisë së lartë të sëmurët me DKA dhe HH duhet të trajtohen në njësinë e kujdesit

intensiv.

• Në fillim aplikohet tretje fizologjike – NaCl 0.9%. Nëse pacienti është në shok, fillimisht

japen 1 deri 2 L/orë për të korrigjuar gjendjen e shokut, përndryshe jepen 500 ml/orë për 4 orë, pastaj 250 ml/orë edhe për 4

orë.

• Aplikmi IV i insulinës me veprim të shkurtër duhet të jetë me dozë fillestare prej 0,1 U/kg/orë. Aplikimi IV duhet mbajtur deri në

zgjidhjen e ketozës që reflektohet me normalizimin e disbalancit te anionoeve.

• Kaliumi shtohet menjëherë nëse pacienti është normo-ose hipokaliemik. Përndryshe, nëse është prezente hiperkaliemia,

kaliumi shtohet kur niveli i tij bie <5-5,5 mmol / L

dhe pacienti është me diurezë normale.

• Kur niveli i glikemisë bie <14,0 mmol/L, shtohet glukoza IV për të mbajtur glikeminë 12,0-14,0 mmol/L.

• Pasi që hipotensioni të jetë korrigjuar, kalohet në trejte hipotonike – NaCl 0.45% (mundsisht me klorid kaliumi). Megjithatë,

nëse osmolaliteti plazmës është në rënie më shpejt se 3 mosmol/kg/orë dhe/ose paraqitet ulje e koncentrimit te natriumit,

duhet vazhduar me tretje fiziologjike.

29  

30  

2.HIPOGLIKEMIA

Objektivat e trajtimit të hipoglikemisë janë për të zbuluar dhe trajtuar hipoglikeminë menjëherë duke bëre një ndërhyrje e cila siguron

rritje të shpejtë të glikemisë në një nivel të sigurt, për të eliminuar rrezikun e lëndimit dhe për lehtësuar e simptomat sa më shpejtë.

• Hipoglikemia e lehte duhet të trajtohet me 15 g karbohidrate nëpërmjetë gojës, preferohen tableta/langë glukozë ose

ekuivalent. Matja e glikemisë të bëhet sërish pas 15 minutave dhe në rast të glikemisë <4.0 mmol/L, të jepen edhe 15 g

karbohidrate.

• Hipoglikemia e rëndë në rast se personi është me vetëdije trajtohet me 20 g karbohidrate nëpërmjetë gojës, preferohen

tableta/langë glukozë ose ekuivalent. Matja e glikemisë të bëhet sërish pas 15 minutave dhe në rast të glikemisë <4.0

mmol/L, të jepen edhe 15 g karbohidrate.

• Hipoglikemia e rëndë në rastë se personi është >5 vjeçrë dhe pavetëdije në kushte shtëiake trajtohet e 1 mg Glukagon

subkutan ose intramuskularë. Sa më shpejtë të jetë e mundur duhet të kërkohet ndihmë profesionale.

• Familiarët ose kujdestarët e personave me rrezik për hipoglikemi duhet të mësohen për aplikim të ampullës Glukagon.

• Hipoglikemia e rëndë në rastë se personi është pavetëdije, kur qasje intravenoze është në dispozicion trajtohet me glukozë

10 deri 25 g (glukoze 50%), jepet per 1-3 minuta.

• Për të parandaluar përseritjen e hipoglikemisë, diabetiku dhe familiarët duhet të njoftohen për shkaktarët e mundshëm të

hipoglikemisë.

 

 

31  

9. Komplikimet Kronike

 

  Diagnoza kryesore Diagnoza kryesore

 

 DM i panjohurSAK e panjohur  DM i njohurSAK e njohur

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Shoqata Europiane për Kardiologji dhe Asociacioni Europian për Studimin e Diabetit kanë ndërtuar një algoritëm për detektimin e sëmundjeve kardiovaskulare tek pacientët me diabet. 

Normal  Abnormal Normal

EKG  EKG                     Echokardiografia          

Testi ngarkesës pozitiv     Konsultohu me kardiologun 

OGTT              Lipidograma       

Glikemia, HbA1C 

Skreningu I nefropatisë 

Echokardiografia  Nëse HbA1c > 7%         Konsultohu me diabetologun Testin             garkesës  Te IM apo SAK 

Detektuar rishtazi

Përcille  Përcille Konsultohu me kardiologun 

DM ose IGT me ose pa sindrom metabolike: 

Trajtoje iskemin: invazive  apo jo invaziv 

Konsultohu me diabetologun 

32  

10. DIABETI DHE SHTATZANIA Vlerat normale të glikemisë dhe HbA1c gjatë shtatzanisë janë dukshëm më të ulta se sa vlerat jashtë shtatzanisë.

Diabeti prehestacional

Gratë shtatzëna me diabet duhet të përpiqen për të arritur objektivat e glikemisë:

• esull 3,8-5,2 mmol / L

• 1h postprandioal 5,5-7,7 mmol/L

• 2h postprandial 5,0-6,6 mmol/L

Objektivat e glikemise gjate shtatzanise

Glikemi esull 3.8–5.2 mmol/L

Glikemi 1h postprandial 5.5–7.7 mmol/L

Glikemi 2h postprandial 5.0–6.6 mmol/L

HbA1c ≤6.0%

DIABETI MELIT GESTACIONAL (DMG)

• Të gjitha gratë shtatzëna duhet të ekzaminohen për GDM.

• Për shumicën e grave ekzaminimin duhet kryer në mes javës 24 dhe 28 të shtatzënisë.

33  

• Në gratë me rrezik të lartë për diabet; diabeti gestacional i mëparshëm, obeziteti, popullata me prevalencë të lartë për diabet, kërkohet 

për hiperglikemi që në vizitën e parë pre‐natale, duhet bërë edhe prova e ngarkesës me 75 gram glukoze nëse është e nevojshme. 

34