ls th p. dong

TRNG I HC Y DC TP. H CH MINH -------------------------------------------

TRIT HCDNH CHO HC VIN CAO HC V NGHIN CU SINH

TS. Nguyn Chng Nhip HSP TP. HCM

1. M t mn hc Mn trit hc dnh cho sinh vin cao hc khng thuc chuyn ngnh Trit hc bao gm: - Lch s pht trin cc t tng trit hc - S hnh thnh, pht trin v bn cht khoa hc, cch mng ca Trit hc Mc-Lnin - Nhng nguyn l v quy lut c bn ca ch ngha duy vt bin chng v ch ngha duy vt lch s.


2. Mc ch v yu cu Mc ch: Gp phn bi dng, cng c th gii quan duy vt bin chng v phng php lun khoa hc, rn luyn v nng cao bn lnh chnh tr, nng lc t duy, kh nng nghin cu, vn dng linh hot nhng vn l lun vo thc tin cuc sng v cng vic chuyn mn ca cc nh khoa hc tng lai.


9. Gio trnh v ti liu tham kho1. Gio trnh: Gio trnh Trit hc ( 2006 ), ( Dnh cho hc vin cao hc v nghin cu sinh khng thuc chuyn ngnh trit hc ), Nxb L lun chnh tr, H Ni 2. Ti liu tham kho: + Nguyn Hu Vui (ch bin, 1998), Lch s trit hc, Nxb. Chnh tr Quc gia, 3 tp. + Ch ngha duy vt bin chng L lun v vn dng (1995), Nxb. Sch gio khoa Mc- Lnin, H Ni + Ch ngha duy vt lch s L lun v vn dng (1995), Nxb. Sch gio khoa Mc Lnin, H Ni + Lch s php bin chng (1998), Nxb. Chnh tr Quc gia, H Ni + H Ch Minh. Ton tp. 12 tp. Nxb CTQG 2000. + Nguyn c Bnh, L Hu Ngha, Trn Hu Tin (ng ch bin, 2003), gp phn nhn thc th gii ng i, Nxb. Chnh tr Quc gia, H Ni + Nguyn Ph Trng (ch bin 2006), i mi v pht trin Vit Nam- Mt s vn l lun v thc tin, Nxb. Chnh tr Quc gia, H NiTS. Nguyn Chng Nhip HSP TP. HCM

CHNG I

LCH S TRIT HC PHNG NG

TS.Nguyn Chng Nhip HSP TP. HCM

I. I TNG CA LCH S TRIT HC. 1. Trit hc l g.X hi loi ngi xut hin cch y khong gn 4 triu nm, nhng trit hc mi xut hin cch y vo khong hn hai nghn nm ( khong t th k VIII n th k th VI trc cng nguyn ), vo thi k x hi chim hu n l c phng ng v phng Ty.


Trit hc xut hin u tin mt s trung tm vn minh c i ca nhn loi nh Trung Quc, n , Hy Lp. V vy, theo ngi Trung Quc, trit hc c ngha l Tr bao hm s hiu bit, s nhn thc su sc ca con ngi v th gii. Theo ting Hy Lp, thut ng trit hc c cu to bi hai t l Philos v Sophia. Philos c ngha l yu thch, yu mn. Cn Sophia l s khn ngoan, hiu bit, l s thng thi. Nh vy, theo ngi Hy Lp th Trit hc (Philosophia) ngha l yu mn s thng thi.TS.Nguyn Chng Nhip HSP TP. HCM

Theo quan im ca ch ngha Mc-Lnin:

Trit hc l mt h thng tri thc l lun chung nht ca con ngi v th gii, v con ngi v v v tr vai tr ca con ngi trong th gii y.


2. Vn c bn ca trit hc, cc trng phi trit hc v cc phng php trit hc.

2.1 Vn c bn ca trit hc. Vn c bn ca trit hc l mi quan h gia vt cht v thc (hay tn ti v t duy). Ph.ngghen nh ngha: Vn c bn ln ca mi trit hc; c bit l trit hc hin i l vn quan h gia t duy v tn ti.


Vn c bn ca trit hc c hai mt, mi mt tr li cho mt cu hi ln. -Mt th nht: Gia vt cht v thc th ci no c trc, ci no c sau, ci no quyt nh ci no ? -Mt th hai: Con ngi c kh nng nhn thc c th gii hay khng ? Hai mt ni trn trong vn c bn ca trit hc c mi lin h cht ch, thng nht vi nhau. Vic gii quyt vn c bn ca trit hc l c s xc nh tnh cht ca cc trng phi trit hc, l cn c phn bit ch ngha duy vt v ch ngha duy tm.


VN C BN CA TRIT HC

Mi quan h gia vt cht v thc

1. GIA VC & THC ci no c trc? Ci no quyt nh?

2. CON NGI NHN THC C TH GII HAY KHNG?


2.2 Cc trng phi trit hc + Gii quyt mt th nht vn c bn ca trit hc: Hc thuyt trit hc no cho rng vt cht c trc, thc c sau, vt cht quyt nh thc th c gi l ch ngha duy vt. CNDV bin chng CH NGHA DUY VT CNDV siu hnh

CNDV cht phc


-Hc thuyt trit hc no cho rng thc c trc, vt cht c sau, thc quyt nh vt cht th c gi l ch ngha duy tm.

CNDT ch quan Ch ngha duy tm CNDT khch quan.


Ngoi ch ngha duy vt v ch ngha duy tm ni trn (gi l cc trng phi nht nguyn lun), cn c mt tro lu khc gi l trng phi nh nguyn lun. Tiu biu l cc (1596-1650). Trng phi ny cho rng: Vt cht v thc l hai thc th u tin song song tn ti, khng ci no quyt nh ci no.


+ Gii quyt mt th hai vn c bn ca trit hc: Con ngi c th nhn thc c th gii hay khng?- Tuyt i a s cc nh trit hc (c duy vt v duy tm) u tha nhn kh nng nhn thc ca con ngi, hc thuyt trit hc ca h c gi l thuyt kh tri. - Mt s nh trit hc hoi nghi hoc ph nhn kh nng nhn thc ca con ngi i vi th gii, hc thuyt trit hc ca h c gi l thuyt hoi nghi hoc thuyt bt kh tri.


Tm li: Vic gii quyt vn c bn ca trit hc hnh thnh cc trng phi khc nhau: ch ngha duy vt v ch ngha duy tm. Trong ch ngha duy vt, nht l ch ngha duy vt bin chnghnh thc cao nht ca ch ngha duy vt- l th gii quan khoa hc, n em li cho con ngi s nhn thc ng n v th gii.


2.2. Phng php ca trit hc.

Lch s Trit hc hnh thnh hai phng php nhn thc i lp nhau: - Phng php bin chng - Phng php siu hnh.


+ Phng php siu hnh Phng php siu hnh l phng php nhn thc i tng trng thi c lp, tch ri khng lin h, vn ng, pht trin. Phng php siu hnh c hnh thnh t thi k c i nhng pht trin rc r nht l th k 17-18. V vy ch ngha duy vt thi k ny c gi l ch ngha siu hnh. Phng php siu hnh lm cho con ngi ch nhn thy nhng s vt ring bit m khng nhn thy mi lin h qua li gia nhng s vt y, ch thy s ng im m khng thy s vn ng tuyt i ca s vt. Do , phng php siu hnh phn nh khng ng bc tranh sinh ng ca th gii khch quan.TS.Nguyn Chng Nhip HSP TP. HCM

+ Phng php bin chng. Phng php bin chng l phng php nhn thc i tng trong mi lin h, trong s vn ng, pht trin khng ngng. Phng php bin chng c hnh thnh t thi c i m ngi i biu l nh trit hc duy vt c tn l Hraclit. ng cho rng :Cc s vt hin tng ca th gii nm trong qu trnh vn ng bin i nh dng chy ca con sng.ng nu ln lun im ni ting: Ngi ta khng th tm hai ln trn cng mt dng sng.


-> Cng vi s pht trin ca t duy con ngi, phng php bin chng th hin di ba hnh thc lch s:

PHP BC CHT PHC (TH C I)

PHP BIN CHNG

PHP BC DUY TM (TH H-GHEN)

PHP BC DUY VT (MC- LNIN)


Nh vy, phng php bin chng th hin t duy mm do, linh hot v hin thc. Nh vy n tr thnh cng c hu hiu gip con ngi nhn thc v ci to th gii.


3. i tng ca lch s trit hc.

i tng ca lch s trit hc l nghin cu qu trnh hnh thnh, pht sinh v pht trin ca cc hc thuyt trit hc trong cuc u tranh gia ch ngha duy vt v ch ngha duy tm, gia phng php bin chng v phng php siu hnh.


Vi t cch l mt khoa hc, lch s trit hc khng dng li m t ni dung cc hc thuyt cc phng php m nhim v ca n l : Thng qua di sn ca cc nh t tng, lch s trit hc tm ra bn cht ca cc hc thuyt v xc nh ch ng ca n trong cc trng phi trit hc. nh gi c nhng cng hin, nhng hn ch ca cc hc thuyt, cc phng php trit hc trong tng bi cnh lch s c th.


II. PHN K LCH S TRIT HC

1. Nhng nguyn tc phng php lun ca s phn chia cc thi k lch s trit hc.


2.Nhng thi k ln ca lch s trit hc

Trit hc thi k c i. Trit hc thi trung i. Trit hc thi phc hng. Trit hc thi cn i. Trit hc thi c in c. Trit hc thi Mc-Lnin. Nhng tro lu trit hc phng Ty hin i.


III. Nhng nguyn tc c bn ca vic nghin cu lch s trit hc.

1. 2. 3.

Nguyn tc khch quan. Nguyn tc lch s- c th Nguyn tc tnh ng, tnh giai cp.


TRIT HC

TRUNG HOA C, TRUNG I


I. Hon cnh ra i v c im ca trit hc Trung Hoa c, trung i.

1. Hon cnh ra i ca trit hc Trung Hoa c, trung i. 1.1 S hnh thnh cc quc gia chim hu n l Trung Hoa. + Qu trnh chuyn ha ca XH cng x nguyn thy dn n s hnh thnh cc quc gia chim hu n l Trung Hoa ko di khang vi ba ngn nm trc cng nguyn. Thi k ny c ba s kin quan trng dn n s ra i ca XH chim hu n l.


Toi nhn pht minh ra la nu chn thc n v rn ra cng c sn xut. Phc Hy pht minh ra li sn th, bt c v thun dng gia sc. Thn Nng pht minh ra cch trng la nc v lm ra li cy t nn mng cho s ra i ca ngh nng. Nhng pht hin ni trn lm cho LLSX pht trin mnh m, thc y s ra ca ch chim hu t nhn v TLSX, phn ha x hi thnh nhng giai cp dn n s ra i ca ch chim hu n l Trung Hoa.TS.Nguyn Chng Nhip HSP TP. HCM

XH chim hu n l Trung Hoa pht trin qua cc triu i Nh H, Nh n ( Thng) v t n s pht trin han thin triu i Nh Chu. + c im thi k Nh Chu: Do k tha c kinh nghim SX ca lch s li, do thin nhin thun li cng vi s qun l x hi cht ch lm cho XH Nh Chu pht trin mnh m. -Trong lnh vc kinh t: Nh Chu qun l rung t theo phng php tnh in. -Trong lnh vc XH: Nh Chu t chc theo cc quy tc cht ch ( vua, ch hu...); x hi phn chia thnh cc ng cp.TS.Nguyn Chng Nhip HSP TP. HCM

1.2.Thi k Xun Thu - Chin Quc (770 221 TCN).

Thi k ny c nhng c im nh sau: - Do s pht trin ca SX m c bit l SX nng nghip to iu kin cho s chuyn mn ha ngy cng su sc cc ngnh th cng nghip dch v dn n s hnh thnh cc th PK. - Phn ha XH din ra su sc dn n chin tranh lin min gia by nc (T, Tn, S, Hn, Ngy, Triu,Yn) lm cho thi i Xun Thu chuyn thnh thi i Chin Quc. Trong s chuyn mnh d di ca lch s,nhiu trng phi trit hc ra i to thnh h thng trit hc kh han chnh.


2. c im ca trit hc Trung Hoa c, trung i.

Th nht l nn trit hc nhn mnh tinh thn nhn vn. Trong t tng trit hc Trung Hoa c, trung i, t tng lin quan n con ngi nh trit hc nhn sinh, trit hc o c, trit hc chnh tr, trit hc lch s pht trin, cn trit hc t nhin c phn m nht.Th hai l cc trit gia Trung Hoa u tp trung vo lnh vc lun l o c, xem vic thc hnh o c nh l hot ng thc tin cn bn nht ca mt i ngi, t ln v tr th nht ca sinh hot x hi.TS.Nguyn Chng Nhip HSP TP. HCM

Th ba l trit hc Trung Hoa t c nhng cuc cch mng ln, ch yu l c tnh ci cch; cc trng pht trit hc i sau thng k tha v pht trin t tng ca cc trng phi i trc. Th t l trong lch s trit hc Trung Hoa, t tng duy vt v t tng duy tm thng an xen vo nhau trong quan im ca mt trng phi trit hc.


II. Cc trng phi trit hc Trung Hoa c, trung i

1. Thuyt m- Dng , Ng Hnh. 1.1. T tng trit hc v m- Dng. Theo quan nim ca Trit hc Trung Hoa c i: m v dng l khi nim ch hai khuynh hng i lp nhau, nhng li lin h tc ng ln nhau, thng nht vi nhau to nn s vn ng pht trin ca s vt. VD: Dng: mt tri (nng), sng , cao, thng tr, Qun t, ging c,chng giai cp

m: tri t (lnh), ti , thp, giai cp b tr, Tiu nhn, ging ci, v


THAC I C

LG NGHI NT T G N THAA I M

BA QUA T I

TRUG QUA N I


CKHO N CA N

THUYE A DNG T MA : M(M O HA) T O

DNG :(M O HA) T O

CHTHAC I C

A MTHI E DNG U THI E A U M

DNGTHADNG I

KHA M

TO N

CHA N

LY

OA I

KI E N

EM 8 QUE N CHO G LE NHAU N N THAH 64 QUE P, M O QUE P CO HA. N KE T KE 6 O

QUE THA I

QUE B

M-DNG THAI CC VA BAT QUAI DIN AT U 6 NGUYN LY BIN DICHTS.Nguyn Chng Nhip HSP TP. HCM

m thnh => Dng suy v ngc lai. m cng => Dng khi; Dng cc => m sinh. Thun m v dng; thun dng v sinh. Trong m c Dng v ngc lai. m-Dng tng thi nhi van vt ha sinh. Thin a tun hon, chu nhi phuc thy. (ly: la, khm: nc, chn: sm, oi: ao h, cn: ni, tn: gi, kin: tri, khn: t)

Tm li, bng quan nim m dng trit hc Trung Hoa c i tha nhn mi s vt, hin tng trong th gii u bao gm cc mt i lp tn ti khch quan, cc mt i lp ny c khuynh hng vn ng v pht trin tri ngc nhau. S thng nht ca cc mt i lp l bn cht chung ca mi s vt hin tng. Chnh s lin h tc ng ca cc mt i lp thc y s vn ng, pht trin ca s vt. l quan im duy vt bin chng s khai v th gii.TS.Nguyn Chng Nhip HSP TP. HCM

1.2. T tng trit hc v Ng hnh.

KIM TH THY

HATS.Nguyn Chng Nhip HSP TP. HCM

MC

Kim (kim loi) tng trng cho tnh cht: trng, kh, cay, pha Ty. Thu (nc) tng trng cho tnh cht: en, mn, pha Bc.

Mc (g) tng trng cho tnh cht: xanh, chua, pha ng. Ho (la) tng trng cho tnh cht: , ng, pha Nam.

Th (t) tng trng cho tnh cht: vng, ngt, gia.


Nm yu t ny khng tn ti bit lp tuyt i m trong mt h thng nh hng sinh - khc vi nhau theo hai nguyn tc sau: + Tng sinh (sinh ho cho nhau): Th sinh Kim, Kim sinh Thu, Thu sinh Mc, Mc sinh Ho, Ho sinh Th,... + Tng khc (ch c ln nhau): Th khc Thu, Thu khc Ho, Ho khc Kim, Kim khc Mc, Mc khc Th...


Tm li: bng quan nim ng hnh, trit hc Trung Hoa c i tha nhn th gii xung quanh ta l th gii vt cht, cc yu t trong ng hnh c s lin h tc

ng ln nhau tun theo quy lut m sinh ra mi svt, hin tng trong th gii. Quan im ni trn v th gii tuy cn mc mc cht phc nhng rt ng

trn trng.


2. Trng phi Nho Gia.2.1. Khng T (551- 479 tr.CN). *Thn th v s nghip Khng T Khng T l ngi m u khai sinh ra trng phi Nho gia. ng tn tht l Khng Khu, t l Trng Ni, sinh ra ti nc L, nay thuc tnh Sn ng Trung Quc.


ng sinh ra trong gia nh qu tc nhng b sa st. Cha ca Khng T tng lm quan v ca nc L, c lc lm quan i phu ca nc L. Khng T ra i khi cha gi, m ci cha nm hn hai tui.


Khng T l ngi thng minh, n ha, nghim trang, khim tn v hiu hc. Vi ng (hc khng bit chn, dy khng bit mi). ng l ngi u tin m trng hc Trung Quc.


Khng T tng lm quan nhng khng c trng dng. Cuc i ng khng thnh t trong quan trng nhng li rc r trong lnh vc gio dc, trong trit hc nhn sinh. V th Khng T c tn vinh l Vn th s biu Khng T mt vo nm 72 tui.


* Quan im trit hc ca Khng T v chnh tr x hi + Quan nim v c nhn Theo Khng T, c nhn c nhiu ngha, nhng ngha chnh l thng ngi, l nhn o i vi con ngi. Nhn cng l c hnh ca ngi Qun t.


Theo Khng T,

Nhn l:

- Yu ngi - i nhn - Ci g mnh khng mun th ng lm cho ngi khc k s bt dc vt thi nhn. - Mnh mun thnh t th gip ngi khc thnh t, mnh mun lp thn th gip ngi khc lp thn k dc lp nhi lp nhn, k dc t nhi t nhn. - Bt mnh phi lm theo l Khc k, phc l vi nhn. - Cung, khoan, tn, mn, hu.TS.Nguyn Chng Nhip HSP TP. HCM

- Nhn- Tr- Dng

c bit l i vi tng lp qun t. ng cho rng, i vi ngi lm chnh tr qun l x hi, mun c c nhn phi c nm iu: Mt l knh trng dn. Hai l khoan dung lng vi dn Ba l gi lng tin vi dn Bn l mn cn (tn ty trong cng vic.) Nm l em lng nhn i i x vi dn.


+ Quan nim v l:Khng T cho rng t c c nhn phi ch trng dng l duy tr x hi. - L trc ht l l nghi, cch th cng, t, l; - L cn l k cng, trt t x hi, l nhng quy nh c tnh bt buc i hi mi ngi phi chp hnh. - L l nhng chun mc o c. Ai lm tri nhng iu quy nh l tri vi o c. Nh vy l l bin php t n c nhn.TS.Nguyn Chng Nhip HSP TP. HCM

+ Quan nim v chnh danhQuy nh r danh phn ca mi ngi trong x hi. Khng T cng nh cc nh nho u c hoi bo v mt x hi c k cng. Thi i Khng T l thi i x hi ri lon v vy iu cn bn ca vic lm chnh tr l xy dng x hi chnh danh mi ngi, mi ng cp xc nh r danh phn ca mnh m thc hin.


- Theo Khng T, XH ri lon l do danh bt chnh. - Mun cho XH ht lon phi lm cho mi vic ngay thng, tc l phi chnh danh. - Chnh danh ngha l mi ngi phi thc hin ng danh phn ca mnh. ( Qun- qun, thn- thn, ph- ph, t- t ).


Khng T cho rng nu mi ngi, mi ng cp thc hin ng danh phn ca mnh th x hi c chnh danh v x hi c chnh danh l x hi c k cng th t nc s thi bnh thnh tr.


* Quan im trit hc ca Khng T v th gii:

- Trong quan im v th gii th Khng T c s dao ng gia lp trng duy vt v lp trng duy tm. Bi v khi th ng tin c mnh tri, ng cho rng; sng cht c mnh, giu sang ti tri, khng th ci c mnh tri. Khng T cho rng ngi Qun t c ba iu s: s mnh tri, s bc i nhn, s li thnh nhn. Trong s nht l s mnh tri.- Tuy nhin c khi Khng T li cho rng: tri ch l lc lng t nhin khng c ch, khng can thip vo cng vic ca con ngi.


goi ra Khng t cn c trit l thin mnh. Trit l ny th hin rng mi hoat ng trong th gii k c con ngi u chu s chi phi, sp t ca tri, ca thin mnh. T sinh hu mnh Ph qu tai thin Ngi ta sng cht u c mnh, c s. Sang giu u do tri nh. T gc nhn , Vit nam cng s dung thin mnh gii thch s vic ca lch s, vn mnh ca dn tc. iu c th hin r nt trong bi th thn ca L Thng Kit Nam quc sn h nam c Tuyt nhin nh mnh tai thin th Trong dn gian Vit Nam th t tng mnh tri, s phn nh hng 1 cch m nt trong tm hn ngi Vit. Ngi ta hc ti thi phn, tri ku ai ny da, ngi cht c s. Hay ni v s phn ca 1 con ngi Con vua th lai lm vua Con si cha th qut l a

Tm li, mc d ng trn lp trng th gii quan duy tm bo th nhm bo v trt t x hi nh Chu suy tn, nhng trit hc ca Khng T c nhiu yu t tin b ch, cao vai tr o c, k cng x hi, cao nguyn tc gio dc, o to con ngi, trng ngi hin ti, nhn o i vi con ngi v nhng quan im tin b ca ng nhm xy dng x hi thi bnh, thnh tr.


2. Trng phi Nho Gia. 2.2. Mnh T (372- 289 tr.CN).

Mnh T tn tht l Mnh Kha, t l D, sinh ti nc L , nay thuc tnh Sn ng, Trung Quc. ng l ngi k tha v pht trin t tng ca trng phi Nho Gia . Quan im trit hc ca Mnh T th hin 3 ni dung :


* Quan im ca Mnh T v th gii :

Mnh T pht trin t tng thin mnh ca khng T v y th gii quan y ti nh cao ca ch ngha duy tm. ng cho rng khng c vic g xy ra m khng do mnh tri, mnh nn ty thun m nhn ly ci mnh chnh ng y . T , Mnh T a ra hc thuyt vn vt u c trong ta , nn ch cn t tnh ni tm l bit c tt c ngha l khng phi tm ci g th gii khch quan m ch cn tu dng ni tm l bit c tt c .


* Quan im v bn cht con ngi

Mnh T cho rng bn cht con ngi vn l thin , tnh thin l do thin ph ch khng phi l do con ngi la chn. Nu con ngi bit gi gn th lm cho tnh thin ngy cng mnh thm, nu khng bit gi gn s lm cho n ngy cng mai mt i th con ngi cng thm nh nhen, ti tin khng khc g loi cm th.T Mnh T kt lun: bn cht con ngi l thin nhng con ngi hin thc c th l c. l do XH ri lon , lun thng o l b o ln. Cho nn thit lp quc gia thi bnh thnh tr th phi tr li cho con ngi tnh thin bng ng li chnh tr ly nhn ngha lm gc.TS.Nguyn Chng Nhip HSP TP. HCM

* Quan im v chnh tr- x hi :

Mnh T c nhiu tin b c bit l t tng ca ng v Dn quyn, tc cao vai tr ca qun chng nhn dn .ng cho rng trong mt QG, qu trng nht l dn, n ca ci, x tc ri mi ti vua: dn vi qu, x tc th chi, qun vi khinh. Vi tinh thn y, Mnh T ch trng xy dng mt ch bo dn , dng dn tc l phi chm lo , bo v nhn dn, ng yu cu ngi tr v t nc phi quan tm n dn , phi to cho dn c nh ca , rung vn , ti sn bi v h hng sn mi hng tm.TS.Nguyn Chng Nhip HSP TP. HCM

ng l ngi ch trng khi phc ch tnh in cp t cho dn .ng khuyn cc bc vua cha tit kim chi tiu , thu thu ca dn c chng mc. l nhng quan im ht sc mi m v tin b. Nhng ng gp ca ng vo ng li chnh tr ca trng phi Nho gia hng lot vn mi m, tot ln tinh thn nhn bn theo con ng ly dn lm gc .


2. Trng phi Nho Gia. 2.3. Tun T (315- 230 tr.CN). Tun T, tn Hung, t l Khanh, ngi nc Triu. Tun T l ngi theo thuyt ca Khng T, cao nhn ngha, l nhc, trng vng khinh b.., nhng t tng ca ng li tng phn vi Khng T v Mnh T c v th gii quan cng nh trit l v o c, chnh tr.


* Quan im ca Tun T v th gii:

Tun T a ra quan nim duy vt, v thn v th gii. - Tri c 4 ma, t c sn vt, ngi c vn tr - o tri lun din ra theo l t nhin, khng lin quan n o ngi. - Tri khng quyt nh c vn mnh ca con ngi.


* Quan im v bn cht con ngi

Tun T a ra thuyt tnh c, coi bn tnh ngi l c. - Con ngi v bn tnh l tham lam, ch k. Cho nn vic i tm s tho mn dc vng tham lam, ch k y tt sinh ra cp bc, tranh ot. - C th gio dc, ci ho con ngi t c thnh thin.


* Quan im v chnh tr- x hi :


nh hng ca Nho gio i vi i sng tinh thn ca con ngi Vit Nama. nh hng tch cc: - Nho gio du nhp vo Vit Nam hng my ngn nm, vi t tng cao nhn ngha, gp phn to nn truyn thng nhn ngha ca con ngi Vit Nam. - Nho gio gp phn o to nn nhiu th h tr thc, hc gi Vit nam trong lch s. - Nho gio cao vai tr ca gio dc, c bit l gia phong, gia gio, iu ny gp phn to ra truyn thng gio dc gia nh ca ngi Vit Nam.


nh hng ca Nho gio i vi i sng tinh thn ca con ngi Vit Namb. nh hng tiu cc: - Nho gio nhn nhn v x l cc quan h x hi thng qua lng knh gia nh, iu ny nh hng tiu cc n vic thc hin quy ch dn ch c s, trit tiu ng lc vn ln ca con ngi. - Nho gio coi thng ph n. iu ny nh hng tiu cc n vic thc hin chnh sch bnh ng nam n; nh hng tiu cc n chnh sch dn s, k hoch ho gia nh. - Nho gio cao l, coi thng lut, iu ny nh hng tiu cc n cuc vn ng: Sng, lm vic theo php lut.TS.Nguyn Chng Nhip HSP TP. HCM

nh hng ca Nho gio i vi i sng tinh thn ca con ngi Vit Nam- Nho gio cao nng nghip, coi thng thng nghip, nh hng tiu cc ti ch trng pht trin kinh t th trng, y mnh hot ng bun bn, trao i thng mi vi cc nc trn th gii.


TRIT HC N C, TRUNG I I. Hon cnh ra i v c im ca trit hc n c, trung i. 1. Hon cnh ra i ca trit hc n c, trung i.


* iu kin t nhin n l t nc c iu kin t nhin a dng. t nc ny va c dy ni Hymalaya hng v, va c bin n Dng rng mnh mng; va c sng n chy v pha Ty, li c sng Hng chy v pha ng to nn nhng vng ng bng tr ph, mu m. Nhng iu kin t nhin a dng v khc nghit y l c s hnh thnh sm nhng t tng tn gio trit hc.


* iu kin kinh t - x hi.

c im ni bt ca nn kinh t - x hi ca x hi n c, trung i l s tn ti rt sm v ko di ca kt cu kinh t - x hi theo m hnh cng x nng thn m c trng ca n l: - Rung t thuc quyn s hu nh nc. - Gn lin vi n l s bn cng ho ca ngi dn trong cng x. - Quan h gia nh thn tc c coi l quan h c bn. - X hi c phn chia thnh cc ng cp.


X hi c phn chia thnh 4 ng cp ln ( varna ) l: - Tng l ( Brahmana ): Gio s B la mn. - Qu tc ( Ksahtriya ): gm vng cng, tng lnh, v s. - Bnh dn t do ( Vaishya ): gm thng nhn, th th cng v dn chng ca cng x. - N l ( Sudra ): n l, cng inh. S phn chia ng cp lm phc tp thm cc quan h x hi, to ra nhng mu thun gay gt gia nng dn, th th cng, n l vi cc ng cp khc trong x hi.TS.Nguyn Chng Nhip HSP TP. HCM

*iu kin v khoa hc v vn ho.

+ V khoa hc: ngay t thi k c i, ngi n t c nhng thnh tu v KHTN. c bit l cc lnh vc thin vn, ton hc, y hc


+ Vn ho n c, trung i c chia lm ba giai on:

Giai on th nht: Khong th k XXV-XV tr.CN. Thi k nn vn minh sng n. Giai on th hai: T th k XV VII tr.CN. Thi k V a. Giai on th ba: T th k VI I tr.CN.y l thi k hnh thnh cc trng phi trit hc tn gio ln gm hai h thng i lp nhau l chnh thng v khng chnh thng.


Tm li: Tt c nhng c im kinh t, chnh tr, vn ho, x hi ni trn l c s cho s ny sinh v pht trin nhng t tng trit hc ca n thi c, trung i vi cc hnh thc phong ph a dng.


2. c im ca trit hc n c, trung i

- Trit hc n c, trung i chu nh hng ln ca nhng t tng tn gio v rt kh tch bit vi t tng tn gio . Trong cc quan nim trit hc, k c cc quan nim duy vt u n sau cc l nghi tn gio huyn b, v cc nh trit hc cng l nhng ngi lm cng vic tn gio.- Trit hc n t c nhng cuc cch mng ln, ch yu c tnh ci cch; cc trng phi trit hc i sau thng khng t ra mc ch to ra mt th trit hc mi m thng l k tha, bo v, lm r quan im ca cc trng phi i trc.


2. c im ca trit hc n c, trung i

- Trong trit hc n c, trung i, quan im duy vt v quan im duy tm thng an xen vo nhau trong qu trnh vn ng pht trin. - Trit hc n c, trung i c bit ch n vn con ngi. Hu ht cc trng phi trit hc u tp trung gii quyt vn nhn sinh v tm con ng gii thot cho con ngi khi ni kh au trong i sng trn tc.


II.

S RA I, PHT TRIN CA TRIT HC N C, TRUNG I

1. Trit hc V a. S ra i ca trit hc n c i gn lin vi b kinh Va. Va theo ngha en ca t ny l tri thc, l s hiu bit, tng t nh Philosophia tc l yu mn s thng thi ca Hy lp.


Trong ngha c th, Va l nhng tc phm vn hc tp hp nhng cu ca dao, vnh ph, thn thoi, din ca, nhng t tng quan im v tp tc l nghi c sng tc bng phng thc truyn ming trong mt thi gian trn di hai ngn nm. n khong th k th X tr.CN, cc tc phm mi c ghi li bng ting Phn (Sancrit) thnh b sch gi l thnh kinh Va lm c s gio l cho o Blamn v ch phn chia ng cp. Cc tc phm ny cn li ti ngy nay di dng 4 tp chnh l: Rigveda, Samaveda, Atharvaveda, Yajurveda


* Rigveda: L b kinh c nht ca n bao gm 1028 khc ht dng ca ngi cng c ca cc v thnh thn v cu nguyn cho con ngi kho mnh, c thc n, c gia sc, c ma thun gi ho. * Samaveda: L tuyn tp cc on trong Rigveda, dng ca chu trong khi tin hnh nghi l. * Atharvaveda: L b kinh gm 731 bi vn vn c tnh cht huyn b dng khn cu nhng iu tt p cho con ngi.


*Yajurveda: L b kinh gm hai b phn l Yajurveda trng v Yajurveda en. Yajurveda trng gm cc cu thn ch s dng trong nghi l, cn Yajurveda en nu ln cc kin v nghi l v tho lun cc kin .


Sau 4 tp trn, V a cn c 3 tp khc c nin i mun hn: - Brahmana: cn gi l Phn ch hay kinh B la mn. Brahmana gm nhng bi cu nguyn, gii thch cc nghi l ca V a, ginh cho cc tu s. - Aranyaka: cn gi l kinh rng. Aranyaka gii thch ngha huyn b ca nhng nghi l V a, ginh cho nhng tu s n dt.


- Upanishad: L nhng kinh sch bnh ch tn giotrit hc, gii thch ngha trit l su xa ca t tng thn thoi, tn gio V a, trong , nu ln nhng lp lun khi qut v ng sng to ti cao, v tinh thn th gii Brahman v bn cht tm linh ca con ngi, ginh cho cc trit gia.


Tm li: Trit hc Va l hnh thc tn gio c nht n , n th hin th gii quan ca ngi n lc by gi ang t nhn thc mnh v nhn thc gii t nhin. Nhng h cha phn bit c s khc nhau cn bn gia mnh vi t nhin. Chnh v vy, i vi h, cc hin tng t nhin u c linh hn v c nhn cch ho thnh cc v thn. T V a hnh thnh hai h thng trit hc khc nhau: H thng cc trng phi trit hc chnh thng v h thng cc trng phi trit hc khng chnh thng. Trong c 6 trng phi trit hc chnh thng v 3 trng phi trit hc khng chnh thng. Tiu chun ca chnh thng v khng chnh thng l c tha nhn uy th ca kinh Va v o Blamn hay khng.TS.Nguyn Chng Nhip HSP TP. HCM

2. Su trng phi trit hc chnh thng. 2.1. Trng phi Samkhya. Trng phi Samkhya lc u l duy vt, h khng tha nhn thn Brahman sng to ra th gii. H cho rng th gii vt cht do mt dng vt cht u tin cu to nn l Prakriti. Prakriti l mt loi vt cht c bit tim n khng th nhn thc c bng gic quan. Nhng v sau, trng phi ny cng ri vo Q duy tm tha nhn c linh hn (Purusa) tn ti song song bn cnh bn nguyn vt cht (Prakriti).


2.2. Trng phi Mimansa.

Trng phi ny lc u l duy vt h khng tha nhn s tn ti ca thn linh. H cho rng khng chng minh c s tn ti ca thn, cm gic khng nhn ra thn. Nhng v sau h li ri vo quan im duy tm tha nhn c thn v bo v uy tn ca kinh Va v trit l ca o Blamn.


2.3. Trng phi Vedanta.

Vedanta l mt trng phi hon ton duy tm, h khng tha nhn s tn ti ca th gii vt cht, theo h vt cht l khng chn thc.


H tha nhn Brahman l tinh thn v tr sng to ra mun loi. Atman l linh hn c bit, l mt b phn ca Brahman, nhng n c th nhp vo ht ngi ny n ngi khc theo lut lun hi. Ch khi no con ngi kh cng tu luyn t n s gic ng th khi linh hn c gii thot v tr v ng nht vi Brahman


2.4. Trng phi Yoga.

Yoga l mt trng phi trit hc chnh thng do o s Patanjali sng lp. Ni dung c bn ca hc thuyt trit hc Yoga l cp n nhng phng php tu luyn nhm gii thot linh hn khi s rng buc ca th xc v t n sc mnh siu nhin.


2.4. Trng phi Yoga. t c u , trng phi ny a ra tm phng php (bt bo tu php) tu luyn sau y: 1) Ch gii: Phi c tnh thng yu rng ri. 2) Ni ch: Phi t kim ch (t c ch). 3) Ta php: Gi thn th v tr nht nh. 4) iu tc php: iu khin s th cho hp l. 5) Ch cm php: iu khin cm gic, t duy. 6) Tng tr php: Ch vo mt im. 7) Tnh l php: Gi tm thng nht (thin nh). 8) Tam mui php: Thin cao khi hon ton lm ch c tm, s t ti tu bng s bng sng t duy.TS.Nguyn Chng Nhip HSP TP. HCM

Tm lai: Trng phi Yoga l mt tn gio cn c quan im duy tm l tha nhn c thn hay thng , tha nhn con ngi c linh hn v th xc. Tuy nhin trng phi ny a ra c cc phng php rn luyn sc kho cho con ngi m hin nay vn c nhiu nc s dng.


2.5. Trng phi Nyaya v Vaisesika.

y l hai trng phi c lp nhau nhng v sau thng nht thnh mt trng phi, c nhng quan im ging nhau v c ng gp trn ba phng din: thuyt nguyn t, l lun nhn thc v logic hc.


* V nguyn t lun: Hai trng phi ny u tha nhn s tn ti ca th gii vt cht, th gii y c to nn bi nguyn t. Nguyn t l nhng ht vt cht v cng nh b, khng phn chia c v tn ti vnh vin. H cn cho rng, s kt hp khc nhau ca cc nguyn t to nn s phong ph v a dng ca cc vt th.


* V l lun nhn thc:Hai trng phi ny u tha nhn kh nng nhn thc ca con ngi v th gii. H tha nhn tnh khch quan ca khch th nhn thc. H cho rng, nhn thc c th tin cy c. Tiu chun ca s tin cy l s phn nh trung thnh vi i tng.


*V logic hc:

Trng phi ny cho rng, i n kt lun mt vn cn phi tri qua 5 bc suy lun gm c: - lun - nguyn nhn - chng minh bng v d - suy on - kt lun


V d:

1.Trn i c la 2. V trn i c khi. 3. u c khi l c la, nh trong bp l. 4. Trn i ang bc khi. 5. Do , trn i c la.


V sau hai trng phi ny li ri vo quan im duy tm h tha nhn c thn, c linh hn. H cho rng thn dng nguyn t cu to nn th gii.


3. Ba trng phi trit hc khng chnh thng. 3.1.Trng phi Jaina. Jaina l mt trng phi tn gio nhng c quan im duy vt v t tng bin chng v th gii. H tha nhn th gii vt cht tn ti vnh vin, cn cc dng c th ca TG nm trong qu trnh vn ng bin i khng ngng. Nhng hn ch ca h l ch h tha nhn c linh hn


3.2 Trng phi Lokayata y l trng phi duy vt tng i trit trong trit hc n c trung i. Trng phi ny cho rng th gii xung quanh ta l th gii vt cht. Th gii vt cht l do 4 yu t u tin l: a, phong, thy, ha to thnh. C con ngi v sinh vt cng do 4 yu t vt cht ni trn to nn. H khng tha nhn thn Brahman sng to ra con ngi v th gii.


3.3. Trng phi Pht gio.

*Thn th, s nghip ca Pht Thch Ca. Pht gio l tro lu tn gio trit hc xut hin vo khong th k th VI tr.CN. Ngi sng lp ra Pht gio l Tt t a (Siddharta), h l Gtama, dng h ny thuc b tc Sakya. ng l thi t ca vua Tnh Phn, vua mt nc nh Bc n lc (nay thuc t Npan) sng lp.TS.Nguyn Chng Nhip HSP TP. HCM

V nm sinh ca Pht hin nay c nhiu ti liu khc nhau nhng nhn chung nhiu kin cho rng Pht sinh ngy 8/4 nm 563 tr.CN . Theo truyn thng Pht lch th ngy 15/4 ( rm thng t ) gi l ngy Pht n. Pht mt nm 483 tr.CN


Mc d sinh ra trong gia nh qy tc dng di Vng, nhng trc bi cnh x hi phn chia ng cp khc nghit,vi s bt lc ca con ngi trc nhng kh khn ca cuc i v x hi khin ng sm c nh t b cuc i giu sang ph qu i tm o l cu i.


V vy, nm 29 tui ngi ri b hong cung

xut gia tu o, n nm 35 tui ngi c o, tm rachn l. ng tr thnh ngi sng lp ra tn gio mi, gi l Pht gio.

T ngi i khp ni truyn b o l camnh, ng c suy tn Thch Ca - mu ni (sakya muninh hin trit dng h sakya), Thnh thch ca (v thnh dng h sakya )


Xt v mt trit hc, Pht gio c coi l trit l thm trm, su sc v v tr v con ngi. Vi mc ch nhm gii phng con ngi khi mi kh au bng chnh cuc sng c ca con ngi, Pht gio nhanh chng chim c tnh cm v nim tin ca ng o qun chng lao ng v tr thnh biu tng ca lng t bi, bc i trong o c truyn thng ca cc dn tc Chu .


Kinh in ca pht gio rt s gm ba b phn gi l Tam tng ( Tripitaka ), bao gm: - Tng kinh ( sutra- pitaka ) - Tng lut ( vinaya- pitaka ) - Tng lun ( Abhidharma- pitaka )


* Bn th lun ca Pht gio.

Quan im v th gii ca pht gio c th hin tp trung cc phm tr : - V to gi - V ng - V thng - Duyn.


V to gi ( Anbrahman ) - khng c ngi sng to u tin

Pht gio bc b Brahman, bc b v thn sng to ti cao v cho rng th gii xung quanh ta khng phi do mt v thn no sng to ra. Theo Pht gio, vn php do nhn duyn di khi (duyn khi), ngha l, mi vt u c nguyn nhn nhng khng c nguyn nhn u tin, do cng khng c ngi sng to u tin, tc l v to gi.


V ng ( Anatman ) - khng c ci ti

Pht gio cho rng con ngi khng phi do mt v thn no sng to ra m c cu thnh bi s kt hp ca hai yu t l vt cht v tinh thn. Trong , vt cht gi l sc, tinh thn gi l danh ( cn gi l ng un hay lc i )Sc v danh kt hp vi nhau thnh con ngi. Nhng s kt hp y ch l tm thi, thong qua, cho nn con ngi cng ch thong qua, chc lt, khng c s vt ring bit no, ci ti no tn ti mi mi. Do khng c ci ti chn thc.


V thng (vn ng bin i khng ngng).

Pht gio cho rng mi s vt, hin tng u nm trong qu trnh vn ng, bin i khng ngng theo chu trnh bt tn l sinh, tr, d, dit. Do khng c ci g l trng tn, bt nh, ch c s vn ng, bin i khng ngng, tc v thng. l quan im bin chng v th gii.


Duyn (iu kin gip nguyn nhn thnh KQ).Pht gio cho rng mi s vt,hin tng trong qu trnh vn ng u chu s chi phi ca lut nhn duyn. Trong duyn l iu kin gip cho nguyn nhn tr thnh kt qu. Kt qu li tr thnh nguyn nhn cho mt qu trnh mi to thnh kt qu mi cng cn phi c iu kin. C nh vy to nn s vn ng bin i khng ngng ca cc s vt. VD: duyn( t, nc,nh sng) hat la cy la (nguyn nhn) (kt qu) duyn cy la nhng hat la (nguyn nhn) (kt qu)TS.Nguyn Chng Nhip HSP TP. HCM

Nh vy, thng qua cc phm tr v ng, v thng, duyn, trit hc Pht gio bc b quan im duy tm cho rng thn Brahman sng to ra con ngi v th gii. Pht gio cho rng con ngi v s vt c cu thnh t cc yu t vt cht v tinh thn, cc s vt ca th gii nm trong qu trnh bin i khng ngng. l quan im duy vt bin chng v th gii, mc d cn cht phc, mc mc nhng rt ng trn trng.TS.Nguyn Chng Nhip HSP TP. HCM

*V trit l nhn sinh ca Pht gio. Ni dung trit l nhn sinh ca pht gio c th hin tp trung trong thuyt T diu tc l bn chn l tuyt diu m i hi mi ngi phi nhn thc c. Mt l kh : L trit l v cuc i v con ngi l b kh. Hai l nhn (tp ): Trit l v nguyn nhn ca s kh. Pht gio cho rng ni kh ca con ngi l c nguyn nhn, pht gio a ra 12 nguyn nhn ca s kh gi l thuyt thp nh nhn duyn.


1) V minh: L khng sng sut. 2) Duyn hnh: L hnh ng. 3) Duyn thc: Tm t trong sng tr nn u ti. 4) Duyn danh sc: S hi t ca cc yu t vt cht v tinh thn sinh ra cc c quan cm gic (mt, tai, mi, li, thn th v thc). 5) Duyn lc nhp: L qu trnh xm nhp ca th gii xung quanh vo cc gic quan. 6) Duyn xc: L s tip xc vi th gii xung quanh sinh ra cm gic.TS.Nguyn Chng Nhip HSP TP. HCM

7) Duyn th: L s cm th, s nhn thc trc s tc ng ca th gii bn ngoi. 8) Duyn i: L s yu thch m ny sinh ham mun dc vng do cm th th gii bn ngoi. 9) Duyn th: Do yu thch ri mun chim ly, gi ly. 10) Duyn hu: L s tn ti tn hng ci chim ot c. 11) Duyn sinh: L s ra i, sinh thnh do phi tn ti. 12) Duyn lo t: L gi v cht v c s sinh thnh.


Ba l dit : Pht gio cho rng mi ni kh u c th tiu dit c t ti trng thi nit bn. Bn l o : L con ng tu o hon thin o c c nhn, cng l con ng gii thot khi ni kh t ti hnh phc.


Pht gio a ra ra tm con ng chn chnh gi l (bt chnh o).

1) Chnh kin: L hiu bit ng n t diu . 2) Chnh t duy: L suy ngh ng n. 3) Chnh ng: Ni nng phi ng n.

4) Chnh nghip: Gi nghip mt cch ng n, khng lm vic xu, nn lm vic thin.


5) Chnh mnh: Gi ngn dc vng ng n. 6) Chnh tinh tin: C gng n lc ng hng, khng bit mt mi.

7) Chnh nim: L tm nim tin tng vng chc vo s gii thot. 8) Chnh nh: L kin nh, tp trung t tng cao m suy ngh v t diu , v v ng, v thng.


* Ngoi tm con ng chn chnh dit kh, pht gio cn a ra nm iu rn ( ng gii ) mi ngi ch ng thc hin nhm em li li ch cho mnh v cho mi ngi.

l: bt st (khng c st sinh); bt dm (khng c dm dc); bt vng ng (khng c ni nng gian di, by b); bt m tu (khng c ung ru); bt o (khng c trm cp).


Lin h vai tr Pht gio nc ta. Pht gio truyn vo nc ta t nhng nm u cng nguyn, vi bn cht t bi, bc i, pht gio nhanh chng tm c ch ng v dn dn bm r vng chc trn mnh t ny. T khi vo Vit Nam n nay Pht gio tn ti v pht trin ph hp vi truyn thng Vit Nam. Pht gio tr thnh quc gio cc triu i inh, L, L, Trn, gp phn bo v ch phong kin Vit Nam gi vng nn c lp dn tc.


Pht gio c cng o to tng lp tr thc cho dn tc trong c nhiu v thin s, quc s c ti cao gip nc an dn nh: Ng Chn Lu, Vn Hnh, Php Nhun

Vo cc thi k hng thnh, Pht gio l nn tng t tng trong nhiu lnh vc nh kinh t, chnh tr, vn ha, gio dc, kin trc, hi haV li nhng gi tr mang m bn sc dn tc. T cui th k XIII n nay Pht gio khng cn l quc gio nhng t tng tch cc ca n vn l nhu cu, l sc mnh tinh thn ca nhn dn ta.TS.Nguyn Chng Nhip HSP TP. HCM

*

NI DUNG N TP

1. c im ca trit hc Trung Hoa c, trung i. 2. T tng mnh Tri ca Nho gio v nh hng ca n i vi i sng tinh thn ca ngi Vit Nam hin nay. 3. T tng nhn ngha ca Nho gio v nh hng ca n i vi i sng tinh thn ca ngi Vit Nam hin nay. 4. c im ca trit hc n c trung i. 5. T tng trit hc ca Pht gio v nh hng ca n i vi i sng tinh thn ca ngi Vit Nam hin nay. 6. Nghin cu t tng mnh Tri, t tng nhn ngha ca Nho gio v t tng trit hc ca Pht gio, anh ch rut ra c bi hc g cho hot ng chuyn mn ca mnh?TS.Nguyn Chng Nhip HSP TP. HCM

ls th p. dong

Documents