ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

KHOA LUẬT

NGUYỄN THỊ ÁNH

KIÓM SO¸T HµNH VI L¹M DôNG VÞ TRÝ THèNG LÜNH

THÞ TR¦êNG TRONG LÜNH VùC KINH DOANH X¡NG DÇU

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

HA NÔI - 2014

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

KHOA LUẬT

NGUYỄN THỊ ÁNH

KIÓM SO¸T HµNH VI L¹M DôNG VÞ TRÝ THèNG LÜNH

THÞ TR¦êNG TRONG LÜNH VùC KINH DOANH X¡NG DÇU

Chuyên ngành: Luật Kinh tế

Mã số: 60 38 01 07

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Người hướng dẫn khoa học: TS. ĐĂNG VU HUÂN

HA NÔI - 2014

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của

riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong

bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong

Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã

hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ

tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội.

Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để

tôi có thể bảo vệ Luận văn.

Tôi xin chân thành cảm ơn!

NGƯỜI CAM ĐOAN

Nguyễn Thị Ánh

MỤC LỤC

Trang

Trang phụ bìa

Lời cam đoan

Mục lục

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 7

Chƣơng 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ KIỂM SOÁT HÀNH

VI LẠM DỤNG VỊ TRÍ THỐNG LĨNH THỊ TRƢỜNG

TRONG LĨNH VỰC KINH DOANH XĂNG DẦU ...................... 11

1.1. KHÁI QUÁT VỀ HÀNH VI LẠM DỤNG VỊ TRÍ THỐNG

LĨNH THỊ TRƢỜNG ...................................................................... 12

1.1.1. Khái niệm hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trƣờng ............ 12

1.1.2. Đặc điểm của hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trƣờng ....... 13

1.2. NHU CẦU KIỂM SOÁT HÀNH VI LẠM DỤNG VỊ TRÍ

THỐNG LĨNH THỊ TRƢỜNG TRONG LĨNH VỰC KINH

DOANH XĂNG DẦU....................... Error! Bookmark not defined.

1.2.1. Một số đặc điểm của thị trƣờng kinh doanh xăng dầuError! Bookmark not defined.

1.2.2. Sự cần thiết phải kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh

thị trƣờng trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầuError! Bookmark not defined.

1.3. CÁC BIỆN PHÁP KIỂM SOÁT HÀNH VI LẠM DỤNG VỊ

TRÍ THÔNG LĨNH THỊ TRƢỜNG TRONG LĨNH VỰC

KINH DOANH XĂNG DẦU ........... Error! Bookmark not defined.

Tiểu kết Chƣơng 1 ......................................... Error! Bookmark not defined.

Chƣơng 2: THỰC TRẠNG KIỂM SOÁT HÀNH VI LẠM DỤNG VỊ

TRÍ THỐNG LĨNH THỊ TRƢỜNG TRONG LĨNH VỰC

KINH DOANH XĂNG DẦU Ở VIỆT NAM HIỆN NAYError! Bookmark not defined.

2.1. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ KIỂM SOÁT

HÀNH VI LẠM DỤNG VỊ TRÍ THỐNG LĨNH THỊ

TRƢỜNG TRONG LĨNH VỰC KINH DOANH XĂNG DẦUError! Bookmark not defined.

2.1.1. Xác định vị trí thống lĩnh thị trƣờngError! Bookmark not defined.

2.1.2. Các hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trƣờng bị cấm theo

pháp luật cạnh tranh ........................ Error! Bookmark not defined.

2.1.3. Các quy định về thủ tục điều tra xử lí hành vi lạm dụng vị trí

thống lĩnh thị trƣờng ........................ Error! Bookmark not defined.

2.1.4. Chế tài đối với hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trƣờngError! Bookmark not defined.

2.2. THỰC TRẠNG ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SOÁT

HÀNH VI LẠM DỤNG VỊ TRÍ THỐNG LĨNH THỊ

TRƢỜNG TRONG LĨNH VỰC KINH DOANH XĂNG DẦU

Ở VIỆT NAM HIỆN NAY .............. Error! Bookmark not defined.

2.2.1. Khái quát về thị trƣờng kinh doanh xăng dầu của Việt NamError! Bookmark not defined.

2.2.2. Thực tiễn áp dụng các quy định của pháp luật về kiểm soát

hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trƣờng trong lĩnh vực

kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam hiện nayError! Bookmark not defined.

Tiểu kết Chƣơng 2 ......................................... Error! Bookmark not defined.

Chƣơng 3: ĐỊNH HƢƠNG VA GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP

LUẬT KIỂM SOÁT HÀNH VI LẠM DỤNG VỊ TRÍ

THỐNG LĨNH THỊ TRƢƠNG TRONG LĨNH VỰC KINH

DOANH XĂNG DẦU Ơ VIÊT NAMError! Bookmark not defined.

3.1. ĐỊNH HƢỚNG HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ KIỂM

SOÁT VỊ TRÍ THỐNG LĨNH THỊ TRƢỜNG TRONG

LĨNH VỰC KINH DOANH XĂNG DẦUError! Bookmark not defined.

3.1.1. Đảm bảo tính phù hợp của các quy định đối với thực tiễn thị

trƣờng kinh doanh xăng dầu ........... Error! Bookmark not defined.

3.1.2. Đảm bảo môi trƣờng cạnh tranh lành mạnh, góp phần đảm

bảo sự ổn định và hiệu quả của thị trƣờng kinh doanh xăng

dầu ...................................................... Error! Bookmark not defined.

3.1.3. Nâng cao vai trò, trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nƣớcError! Bookmark not defined.

3.2. MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ

KIỂM SOÁT VỊ TRÍ THỐNG LĨNH THỊ TRƢỜNG

TRONG LĨNH VỰC KINH DOANH XĂNG DẦUError! Bookmark not defined.

3.2.1. Hoàn thiện các quy định cua phap luât canh tranh vê kiêm

soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trƣờng của doanh

nghiệp kinh doanh xăng dâu ........... Error! Bookmark not defined.

3.2.2. Tăng cƣơng vai trò của cơ quan quan ly nha nƣơcError! Bookmark not defined.

3.2.3. Tăng cƣơng sƣ minh bach cua thi trƣơngError! Bookmark not defined.

3.2.4. Đam bao môi trƣơng canh tranh lanh manh trong thi trƣơng

kinh doanh xăng dâu ........................ Error! Bookmark not defined.

Tiểu kết Chƣơng 3 ......................................... Error! Bookmark not defined.

KẾT LUẬN .................................................... Error! Bookmark not defined.

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 16

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Cạnh tranh là hệ quả tất yếu của nền kinh tế thị trường và là nhân tố quan

trọng tác động đến sự phát triển của nền kinh tế. Đây là nhân tố có ảnh hưởng lớn

đến sự thành công hay thất bại trong quá trình kinh doanh của doanh nghiệp. Pháp

luật cạnh tranh Việt Nam đã có những quy định cụ thể điều chỉnh các hoạt động

cạnh tranh trên thị trường, trong đó có các quy định kiểm soát vị trí thống lĩnh thị

trường của doanh nghiệp. Các quy định này phần nào đã đáp ứng được nhu cầu bảo

đảm pháp lý về môi trường kinh doanh lành mạnh bình đẳng của một nền kinh tế

vận hành theo cơ chế thị trường.

Thị trường kinh doanh xăng dầu là một trong những thị trường có ảnh hưởng

lơn đến các hoạt động của nền kinh tế cũng như đời sống của ngư ời dân. Tuy

nhiên, trong những năm gần đây, trên thị trường kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam

đã diễn ra tình trạng giá xăng dầu trong nước tăng giảm không phù hợp với sự tăng

giảm giá xăng dầu thế giới, cụ thể là khi giá xăng dầu thế giới tăng thì giá xăng dầu

trong nước cũng lập tức tăng, nhưng khi giá xăng dầu thế giới giảm thì giá xăng

dầu trong nước lại không giảm theo. Sự bất hợp lý này có liên quan mật thiết đến

một số doanh nghiệp lớn, giữ vị trí thống lĩnh trên thị trường. Vì vậy, thực tế của

thị trường kinh doanh xăng dầu đặt ra nhu cầu phải nghiên cứu vấn đề kiểm soát

hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường của doanh nghiệp trong lĩnh vực kinh

doanh xăng dầu nhằm đảm bảo thị trường có sự cạnh tranh lành mạnh, các hoạt

động kinh doanh xăng dầu tuân thủ đúng nguyên tắc của nền kinh tế thị trường, tạo

sự phát triển bền vững của thị trường kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam hiện nay,

đặc biệt trong bối cảnh Nghị định số 83/2014/NĐ-CP ngày 03/9/2014 thay thê

Nghị định số 84/2009/NĐ-CP ngay 15/10/2009 về kinh doanh xăng dầu được ban

hành và có hiệu lực từ tháng 11/2014.

Từ các phân tích ở trên, tác giả đã mạnh dạn lựa chọn đề tài “Kiểm soát

hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường trong lĩnh vực kinh doanh xăng

dầu” làm đề tài cho luận văn thạc sĩ của mình với mong muốn sẽ góp một phần

nhỏ tìm ra những nguyên nhân của bất cập trong các quy định của pháp luật cạnh

tranh nói chung, pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị

trường nói riêng, qua đó, đưa ra định hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật về

kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường trong lĩnh vực kinh doanh

xăng dầu ở Việt Nam.

2. Tình hình nghiên cứu

Cơ chế kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường được hình

thành từ khá sớm trong lịch sử và dần trở thành nội dung quan trọng trong hệ thống

pháp luật cạnh tranh của mỗi quốc gia. Ở nước ta, sau khi Luật Cạnh tranh ra đời

năm 2004, đã có nhiều công trình nghiên cứu về doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh

thị trường, vị trí độc quyền theo pháp luật cạnh tranh. Có thể kể đến một số công

trình nghiên cứu đã công bố như: Phan Thị Vân Hồng (2005), Độc quyền và pháp

luật về kiểm soát độc quyền ở Việt Nam hiện nay; Đặng Vũ Huân (2004), Pháp

luật về kiểm soát độc quyền và chống cạnh tranh không lành mạnh ở Việt Nam;

Đào Ngọc Báu (2004), Vấn đề độc quyền ở Việt Nam; Nguyễn Ngọc Sơn (2006),

Phân tích và luận giải các quy định của Luật Cạnh tranh về hành vi lạm dụng vị trí

thống lĩnh thị trường, vị trí độc quyền để hạn chế cạnh tranh; Nguyễn Thị Bảo

Nga (2012), Kiểm soát hành vi lạm dụng của doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh thị

trường theo pháp luật Cạnh tranh Việt Nam hiện nay; Nguyên Như Sơn (2013),

Kiêm soat hanh vi lam dung vi tri thông linh thi trương trong linh vưc kinh doanh

điên; Nguyên Thê Cương (2013), Thoa thuận hạn chế cạnh tranh trong lĩnh vưc

kinh doanh xăng dâu ơ Viêt Nam hiên nay ; Đỗ Tuấn Lâm (2014), Thoa thuận hạn

chê canh tranh trong linh vưc kinh doanh xăng dâu ơ Viêt Nam hiên nay ; Cục

Quản lý cạnh tranh (2010), Báo cáo đánh giá cạnh tranh trên thị trường xăng dâu

Viêt Nam...

Tuy nhiên cho đến nay, vẫn chưa có công trình nào nghiên cứu môt cach chi

tiêt về viêc kiêm soat hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường trên thị trường

kinh doanh xăng dầu mặc dù đây là một thị trường nhiều biến động , tồn tại một số

doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh có vai tro quyêt đinh đối với giá xăng dầu trên thị

trường. Luận văn sẽ phân tich cac quy đinh cua phap luât canh tranh điêu chin h vi

trí thống lĩnh thị trường trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu , thưc trang ap dung

pháp luật và đưa ra một số giải pháp về vấn đề này nhằm góp phần tạo lập môi

trường cạnh tranh lành mạnh trong lĩnh vực linh vưc kinh doanh xăn g dầu ở Việt

Nam.

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

3.1. Mục đích nghiên cứu

Luận văn hướng tới mục đích nghiên cứu các quy định của pháp luật cạnh

tranh về vị trí thống lĩnh thị trường, chỉ ra những hạn chế, bất cập trong các quy

định của pháp luật cạnh tranh liên quan đến doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu có

vị trí thống lĩnh thị trường, làm rõ những đặc trưng của thị trường kinh doanh xăng

dầu, các chủ thể tham gia thị trường kinh doanh xăng dầu của Việt Nam, từ đó đề

xuất một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật.

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Từ mục đích nghiên cứu trên, luận văn đặt ra các nhiệm vụ cụ thể sau:

- Tìm hiểu, phân tích các khái niệm cơ bản liên quan đến vị trí thống lĩnh thị

trường, hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường và kiểm soát hành vi lạm dụng vị

trí thống lĩnh thị trường;

- Phân tích vai trò và cơ chế kiểm soát của pháp luật đối với các hành vi lạm

dụng vị trí thống lĩnh thị trường;

- Nêu kinh nghiệm quốc tế trong kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh

thị trường, từ đó rút ra bài học kinh nghiệm cho Việt Nam;

- Đánh giá thực trạng kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường

trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu, đặc biệt nêu và phân tích thực tiễn áp dụng

pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường trong lĩnh vực

kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam hiện nay, chỉ ra những vấn đề bất cập, hạn chế

và nguyên nhân;

- Kiến nghị một số phương hướng và giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về

kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường trong lĩnh vực kinh doanh

xăng dầu ở Việt Nam hiện nay.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

4.1. Đối tượng nghiên cứu

Luận văn tâp trung nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn của pháp

luật cạnh tranh vê kiêm soat hanh vi lam dung vị trí thống lĩnh trên thi trương kinh

doanh xăng dầu ở Việt Nam hiện nay.

4.2. Phạm vi nghiên cứu

Để đáp ứng mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài, tác giả chỉ tập trung

giải quyết các vấn đề pháp lý trong kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị

trường theo pháp luật cạnh tranh trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu. Các hoạt

đông kinh doanh xăng dâu bao gôm rât nhiêu hoat đông cu thê , tuy nhiên, hành vi

lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường thường xảy ra trong hoạt động nhập khâu và

phân phôi xăng dâu , Vì vậy, luân văn đi sâu nghiên cưu vi tri thông linh cua cac

doanh nghiêp hoat đông trong linh vưc nhâp khâu va phân phôi xăng dâu.

5. Phương pháp nghiên cứu

Để đạt được mục đích và hoàn thành nhiệm vụ nghiên cứu, luận văn sử dụng

phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác –

Lênin; chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước ta về hoàn thiện thể chế kinh

tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Bên cạnh đó, luận văn còn sử dụng một

số phương pháp nghiên cứu khoa học cơ bản như: Phương pháp phân tích, tổng

hợp, khái quát hóa, so sánh pháp luật... để làm sáng tỏ mục tiêu và nội dung nghiên

cứu của đề tài.

6. Những đóng góp của luận văn

Luận văn nếu được thực hiện và bảo vệ thành công sẽ đưa lại các đóng góp

mới như sau:

- Góp phần làm rõ hơn các vấn đề lý luận pháp luật về kiểm soát hành vi lạm

dụng vị trí thống lĩnh thị trường trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam;

- Góp phần đánh giá trung thực, khách quan về thực trạng pháp luật và hiệu

quả áp dụng pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường

trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam hiện nay.

- Góp phần hoàn thiện pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống

lĩnh thị trường trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu, từ đó, xây dựng và hoàn thiện

môi trường cạnh tranh bình đẳng, công bằng ở Việt Nam trong tiến trình hội nhập

kinh tế quốc tế.

7. Kêt câu cua luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn có kết

cấu 3 chương:

Chương 1: Những vấn đề lý luận về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống

lĩnh thị trường trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu

Chương 2: Thực trạng kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị

trường trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam hiện

nay

Chương 3: Định hương va giải pháp hoàn thiện pháp luật vê kiểm soát hành

vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường trong lĩnh vực kinh

doanh xăng dầu ơ Viêt Nam

Chương 1

NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ KIỂM SOÁT HANH VI LẠM DỤNG VỊ

TRÍ THỐNG LĨNH THỊ TRƯỜNG TRONG LĨNH VỰC KINH DOANH

XĂNG DẦU

1.1. KHÁI QUÁT VỀ HÀNH VI LẠM DỤNG VỊ TRÍ THỐNG LĨNH THỊ

TRƯỜNG

1.1.1. Khái niệm hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường

Bản chất của một doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh thị trường là một doanh

nghiệp có khả năng cạnh tranh, lợi thế cạnh tranh vượt trội hơn so với các doanh

nghiệp khác. Sự vượt trội này mang lại cho họ khả năng hành động một cách độc

lập trong các hoạt động về giá, các hoạt động nhằm thực hiện chiếc lược kinh

doanh... so với các đối thủ và so với khách hàng. Sự xuất hiện của doanh nghiệp

có vị trí thống lĩnh thị trường là hệ quả tất nhiên từ sự cạnh tranh trên thị trường

nơi mà khả năng cạnh tranh của mỗi doanh nghiệp là khác nhau. Tuy nhiên, xuất

phát từ bản chất của thương nhân, khi một doanh nghiệp được coi là có vị trí

thống lĩnh thị trường, doanh nghiệp đó sẽ có xu hướng sử dụng các hành vi lạm

dụng vị trí thống lĩnh của mình để thu được nhiều lợi nhuận hơn và pháp luật sẽ

có vai trò quan trọng để kiểm soát những hành vi này.

Không phải mọi hệ thống pháp luật cạnh tranh của các nước đều đưa ra khái

niệm cụ thể về hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường nhằm hạn chế cạnh

tranh. Pháp luật một số nước như Việt Nam, Canada tiếp cận theo hướng liệt kê

các hành vi bị coi là hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường trong khi pháp

luật của Pháp, EU, Bộ quy tắc về Cạnh tranh của Liên Hợp Quốc được thông qua

ngày 22/04/1980, Luật mẫu về Cạnh tranh của Diễn đàn Thương mại và Phát triển

Liên Hiệp Quốc (United Nations Conference on Trade and Development) lại đưa ra

khái niệm hay chính xác hơn là mô tả dấu hiệu pháp lý của hành vi này. Ví dụ,

theo Bộ quy tắc về Cạnh tranh của Liên Hợp Quốc và Luật mẫu về Cạnh tranh của

UNCTAD, thì hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh để hạn chế cạnh tranh là hành vi

hạn chế cạnh tranh mà doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh sử dụng để duy trì hay

tăng cường vị trí của nó trên thị trường bằng cách hạn chế khả năng gia nhập thị

trường hoặc hạn chế quá mức cạnh tranh. Còn Điều 82 Hiệp định Rome cũng đưa

ra khái niệm theo hướng hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh là hành vi bị coi là đi

ngược với thị trường chung và bị cấm, trong chừng mực mà thương mại giữa các

nước thành viên có khả năng bị ảnh hưởng, hành vi của một hoặc nhiều doanh

nghiệp khai thác một cách lạm dụng vị trí thống lĩnh trên thị trường chung hoặc

trên một phần của thị trường chung.

Tuy nhiên, từ những hành vi được liệt kê trong các hệ thống pháp luật cạnh

tranh, có thể đưa ra một khái niệm chung về hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị

trường là: “Hành vi của doanh nghiệp hoặc nhóm doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh

thị trường nhằm hạn chế sự cạnh tranh trên thị trường, củng cố vị trí thống lĩnh, thu

lợi nhuận thông qua các biện pháp loại bỏ đối thủ ra khỏi thị trường, ngăn cản sự

gia nhập của đối thủ cạnh tranh tiềm năng hoặc bóc lột khách hàng”.

1.1.2. Đặc điểm của hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường

Thứ nhất, chủ thể thưc hiện hành vi là doanh nghiệp hoặc nhóm doanh

nghiệp có vị trí thống lĩnh thị trường. Doanh nghiệp ở đây được hiểu theo nghĩa

rộng, bao gồm các công ty, cá nhân kinh doanh... [27, tr.32]. Vị trí thống lĩnh của

doanh nghiệp có thể được hình thành từ quá trình cạnh tranh hoặc từ sự bảo hộ của

nhà nước. Con đường hình thành do quá trình cạnh tranh là doanh nghiệp có được

vị trí thống lĩnh sau một thời gian dài tồn tại trên thị trường, sản phâm của họ đã

thu hút, tạo được uy tín với khách hàng và doanh nghiệp đã phát triển vượt trội so

với các đối thủ cạnh tranh trên thị trường liên quan bằng chính các hoạt động kinh

doanh sản xuất của mình. Còn đối với các doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh dựa

vào sự bảo hộ của quyền lực nhà nước, chính sự ưu ái của các cơ quan quản lý nhà

nước thông qua những “ưu đãi đặc biệt” so với các doanh nghiệp khác trên thị

trường, những quyền lợi mà các doanh nghiệp này được hưởng trong khi các doanh

nghiệp khác thì không đã giúp cho các doanh nghiệp được ưu ái đat đươc vị trí

thống lĩnh thị trường chứ không hoàn toàn do họ có năng lực cạnh tranh hơn các

đối thủ. Nhưng dù có hình thành bằng con đường nào, một khi đã có vị trí thống

lĩnh là doanh nghiệp đã có lợi thế cạnh tranh so với các doanh nghiệp và có khả

năng chủ động trong mối quan hệ với khách hàng. Những lợi thế này có thể là khả

năng kiểm soát các yếu tố của thị trường (nguyên liệu đầu vào, giá cả...) hoặc có

sức ảnh hưởng đến khách hàng, các doanh nghiệp khác trên thị trường. Đôi khi

doanh nghiệp đã lợi dụng những lợi thế này để áp đặt các điều kiện bất lợi cho

khách hàng và các doanh nghiệp khác nhằm củng cố vị trí thống lĩnh, tăng lợi

nhuận. Nếu doanh nghiệp không có vị trí thống lĩnh thị trường thì sẽ không cấu

thành hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh, vì khi đó các chủ thể đều bình đẳng trên

thị trường và họ có thành công hay không phụ thuộc vào năng lực cạnh tranh của

họ được thể hiện qua chất lượng sản phâm, khả năng đáp ứng nhu cầu khách

hàng... Mặt khác, chủ thể thực hiện hành vi lạm dụng có thể là doanh nghiệp đơn lẻ

hoặc nhóm doanh nghiệp, và việc xác định cũng như chế tài áp dụng đối với hai

loại doanh nghiệp này cũng có sự khác nhau bởi đối với nhóm doanh nghiệp còn

có sự đồng thời và thống nhất khi thực hiện hành vi lạm dụng. Các chủ thể khác

đứng ngoài thị trường dù có quyền lực tác động đến thị trường sẽ không được coi

là chủ thể của hành vi này.

Thứ hai, hành vi của doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh đã hoặc đang thưc

hiện các hành vi hạn chế cạnh tranh được quy định hoặc mô tả trong pháp luật

cạnh tranh. Các hành vi hạn chế cạnh tranh mà các doanh nghiệp thường thưc hiên

là các hành vi bóc lột khách hàng, chèn ép đối thủ, ngăn cản sự gia nhập thị trường

của các đối thủ tiềm năng nhằm thu được nhiều lợi nhuận, giữ vị trí thống lĩnh trên

thị trường. Đó là những hành vi cản trở cạnh tranh lành mạnh, không để cho cạnh

tranh phát huy vai trò tích cực của nó trên thị trường. Những hành vi này dần dần

sẽ có ảnh hưởng tiêu cực đến khách hàng, các doanh nghiệp và xa hơn nữa là làm

cho thị trường mất cân bằng, mất cạnh tranh bình đẳng và không phát triển được.

Thông thường, pháp luật cạnh tranh sẽ liệt kê các hành vi lạm dụng vị trí

thống lĩnh nhằm hạn chế cạnh tranh để tạo điều kiện cho các cơ quan quản lí xác

định hành vi lạm dụng của doanh nghiệp. Ngoài những hành vi đã được liệt kê, do

sự phát triển đa dạng, nhanh chóng của thị trường và để điều chỉnh các hành vi

mang bản chất lạm dụng vị trí thống lĩnh mà pháp luật chưa kịp quy định, pháp luật

một số nước và khu vực như Pháp, Canada, EU... đã có quy định các hành vi có thể

bị xem xét về hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường nếu thỏa mãn các đặc

điểm hoặc các điều kiện đã được mô tả trong luật nhằm hạn chế tối đa tình trạng

lách luật của các doanh nghiệp.

Các hành vi lạm dụng quyền lực thị trường luôn được thực hiện trên một thị

trường liên quan và việc xác định thị trường liên quan là một trong những bước

quan trọng đầu tiên khi các cơ quan có thâm quyền xác định vị trí thống lĩnh và

hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh của doanh nghiệp.

Các hành vi của doanh nghiệp do chính doanh nghiệp thực hiện một cách

độc lập, dù trong trường hợp hành vi lạm dụng do nhóm doanh nghiệp thực hiện

thì các doanh nghiệp trong nhóm cũng không có sự thỏa thuận trước với nhau về

việc cùng thực hiện các hành vi hạn chế cạnh tranh hoặc áp dụng các chính sách

giống nhau đối với khách hàng.

Thứ ba, hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường có thể gây hậu quả

nghiêm trọng đối với các doanh nghiệp cạnh tranh và khách hàng của họ, có thể

xa hơn nữa là gây nguy hại đến sư cạnh tranh trên thị trường, ảnh hưởng đến lợi

ích công cộng. Những mối nguy hại này chính là nguyên nhân khiến Nhà nước cần

can thiệp vào hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường . Khác với các vụ việc

dân sự, kinh tế thông thường luôn yêu cầu phải có một bên đưa ra thì các cơ quan

đại diện Nhà nước mới can thiệp vào mối quan hệ giữa các bên, vụ việc liên quan

đến hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh có thể được cơ quan nhà nước can thiệp bất

kì lúc nào nếu phát hiện ra có dấu hiệu của hành vi. Việc phát hiện này có thể xuất

phát từ phản ánh của khách hàng, người dân, các doanh nghiệp khác, các phương

tiện truyền thông, hoặc chính từ cơ quan quản lý cạnh tranh. Tùy thuộc vào cách

nhìn nhận, sự điều chỉnh và các chính sách đối với nền kinh tế ở mỗi quốc gia, khu

vực mà pháp luật cạnh tranh sẽ điều chỉnh hành vi lạm dụng ở các mức độ khác

nhau. Quốc gia khu vực nào xem trọng tính hiệu quả kinh tế thì hành vi lạm dụng

vị trí thống lĩnh sẽ được đánh giá bằng nguyên tắc hợp lý (rule of season), tức hành

vi lạm dụng của doanh nghiệp mang lại hiệu quả kinh tế lớn hơn so với thiệt hại

mà nó gây ra thì cùng với việc xem xét lợi ích của khách hàng, của các doanh

nghiệp khác thì hành vi này có thể được xem xét chấp nhận. Ngược lại, những

quốc gia khu vực muốn đảm bảo tuyệt đối sự cạnh tranh lành mạnh cho nền kinh

tế, đảm bảo quyền lợi hợp pháp của doanh nghiệp, cá nhân thì họ có thể áp dụng

các biện pháp điều tra, xử lý đối với hành vi này ngay khi nó xuất hiện, dù nó có

mang lại lợi ích kinh tế lớn hơn thiệt hại mà nó gây ra cho các chủ thể khác trên thị

trường. Đây được gọi là nguyên tắc xử lý coi hành vi lạm dụng có sự nguy hại tất

yếu (rule of perse).

DANH MỤC TAI LIỆU THAM KHẢO

I. Tiêng Viêt

1. Nguyễn Thị Vân Anh (chủ biên) (2011), Giáo trinh Luật Cạnh tranh , NXB

Công an nhân dân, Hà Nội.

2. Báo Công thương (2012), Ngươi dân đươc hương lơi tư chinh sach điêu hanh

xăng dâu , Bô Công thương , truy câp ngay 5/7/2014 tại địa chỉ

http://www.moit.gov.vn/vn/tin-tuc/1134/nguoi-dan-huong-loi-tu-chinh-sach-

dieu-hanh-xang-dau.aspx.

3. Bộ Chính trị (2005), Nghị quyết số 48/2005/NQ/TW ngày 24/5/2005 về chiến

lược xây dưng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định

hướng đến năm 2020, Hà Nội.

4. Bộ Công thương (2013), Quyết định số 848/QĐ-BCT ngày 05/02/2013 quy

định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Cục Quản lý

cạnh tranh, Hà Nội.

5. Bộ Tài chính (2008), Quyết định số 79/2008/QĐ-BTC ngày 16/9/2008 về cơ

chế quản lý, điều hành giá bán xăng dâu, Hà Nội.

6. Bộ Tài chính (2009), Thông tư số 56/2009/TT-BTC ngày 23/3/2009 về việc

hướng dẫn cơ chế hinh thành, sử dụng, quyết toán Quỹ Binh ổn giá xăng dâu,

Hà Nội.

7. Bộ Tài chính (2009), Thông tư số 169/2009/TT-BTC ngày 20/8/2009 hướng

dẫn thưc hiện quyết toán bù lỗ kinh doanh các mặt hàng dâu năm 2008, Hà

Nội.

8. Bô Tai chinh (2013), Thông bao sô 135/TB-BTC ngay 28/3/2013 vê viêc điều

chinh chi phí kinh doanh định mức xăng,dâu, Hà Nội.

9. Chính phủ (2005), Nghị định số 116/2005/NĐ-CP ngay 15/9/2005 quy đinh

chi tiêt thi hanh môt sô điêu cua Luât Canh tranh, Hà Nội.

10. Chính phủ (2005), Nghị định số 120/2005/NĐ-CP ngay 30/9/2005 quy đinh vê

xư ly vi pham phap luât trong linh vưc canh tranh, Hà Nội.

11. Chính phủ (2006), Nghị định số 05/2006/NĐ-CP ngày 09/01/2006 về việc thành

lập và quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Hội đồng

cạnh tranh,, Hà Nội.

12. Chính phủ (2007), Nghị định số 55/2007/NĐ-CP ngay 06/4/2007 quy đinh vê

kinh doanh xăng dâu, Hà Nội.

13. Chính phủ (2009), Nghị định số 84/2009/NĐ-CP ngay 15/10/2009 vê kinh

doanh xăng dâu, Hà Nội.

14. Chính phủ (2013), Nghị định số 97/2013/NĐ-CP ngay 27/8/2013 quy đinh xư

phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vưc dâu khí , kinh doanh xăng dâu va khi

dâu mo hoa long, Hà Nội.

15. Chính phủ (2014), Nghị định số 71/2014/NĐ-CP ngay 21/7/2014 quy đinh chi

tiêt Luât canh tranh vê xư ly vi pham phap luât trong linh vưc canh tranh , Hà

Nôi.

16. Chính phủ (2014), Nghị định số 83/2014/NĐ-CP ngay 03/9/2014 vê kinh

doanh xăng dâu, Hà Nội.

17. Cục Quản lý cạnh tranh – Bô Công thương (2010), Báo cao đanh gia canh

tranh trong 10 lĩnh vưc của nền kinh tế, tr. 315-359, Hà Nội.

18. Cục Quản lý cạnh tranh – Cơ quan hơp tac quôc tê Nhât Ban (2012), Báo cáo

rà soát Luật cạnh tranh Việt Nam, Hà Nội.

19. Nguyên Duyên Cương (2011), Đổi mới quản lý hoạt động kinh doanh xăng

dâu cua Viêt Nam trong điêu kiên hôi nhâp kinh tê quôc tê , Luân an tiên si

kinh tê, Trương Đai hoc Kinh tê Quôc dân, Hà Nội.

20. Đặng Vũ Huân (2004), Pháp luật về kiểm soát độc quyền và chông canh tranh

không lanh manh ơ Viêt Nam, NXB Chinh tri quôc gia, Hà Nội.

21. Dương Đăng Huệ, Nguyễn Hữu Huyên (2004), “Góp ý dự thảo Luật cạnh

tranh: Những vấn đề còn có ý kiến khác nhau”, Tạp chí nghiên cứu lập pháp,

(5), tr. 37-41.

22. Nguyên Hư u Huyên (2004), Luât Canh tranh cua Phap va Liên minh châu

Âu, NXB Tư phap, Hà Nội.

23. Đoàn Trung Kiên (2006), “Nhận diện hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh, vị trí

độc quyền theo pháp luật hiện hành ở Việt Nam”, Tạp chí luật học, (1), tr. 35 –

42.

24. Đỗ Tuân Lâm (2014), Thoa thuận hạn chế cạnh tranh trong lĩnh vưc kinh

doanh xăng dâu ơ Viêt Nam hiên nay , Luân văn thac sy luât kinh tê , Học viện

khoa hoc xa hôi, Hà Nội.

25. Nguyên Long (2013), “Bât câp khi sư dung Quy binh ôn gi á xăng dầu” , Đai

tiêng noi Viêt Nam, truy câp ngay 30/6/2014 tại địa chỉ http://vov.vn/binh-luan/bat-

cap-khi-su-dung-quy-binh-on-gia-xang-dau-270388.vov.

26. Trân Hoang Nga (2011), Pháp luật chống định giá lạm dụng của EU, Hoa Ki,

Viêt Nam – so sanh va kinh nghiêm ap dung cho Viêt Nam , Luân an Tiên si

Luât hoc, Đai hoc Luât thanh phô Hô Chi Minh, Hô Chi Minh.

27. Nguyên Như Phát, Nguyên Ngoc Sơn (2006), Phân tích và luận giải các quy

định của Luật Cạnh tranh về hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường, vị

trí độc quyển để hạn chế cạnh tranh, NXB Tư phap, Hà Nội.

28. Quôc hôi (2004), Luât Canh tranh sô 27/2004/QH11 ngày 03/12/2004, Hà

Nôi.

29. Quôc hôi (2005), Bô luât dân sư sô 33/2005/QH11 ngày14/6/2005, Hà Nội.

30. Quôc hôi (2005), Luât Thương mai sô 36/2005/QH11 ngày 14/6/2005, Hà

Nôi.

31. Quôc hôi (2005), Luât Doanh nghiêp sô 60/2005/QH11 ngày 29/11/2005, Hà

Nôi.

32. Quôc hôi (2010), Luât Bao vê quyên lơi ngươi tiêu dung sô 59/2010/QH12 ngày

30/10/2010, Hà Nội.

33. Quôc hôi (2012), Luât Gia sô 11/2012/QH13, Hà Nội.

34. Nguyễn Ngọc Quý (2005), Pháp luật kiểm soát hành vi lạm dụng quyền lưc

thị trường ở Việt Nam, Luận văn thạc sĩ Luật học , Khoa Luât, Đai hoc Quôc

gia Ha Nôi, Hà Nội.

35. Bùi Hữu Quyền (2011), Giải pháp quản lý và binh ổn thị trường xăng dâu tại

Viêt Nam, Luân văn thac si kinh tê , Đai hoc Kinh tê thanh phô Hô Chi Minh ,

Hô Chi Minh.

36. Thủ tướng Chính phủ (2003), Quyêt đinh sô 187/2003/QĐ-TTg ngày 15/9/2003

vê viêc ban hanh Quy chê quan ly kinh doanh xăng, dâu, Hà Nội.

37. Thủ tướng Chính phủ (2011), Quyêt đinh sô 828/QĐ-TTg ngay 31/5/2011 vê

viêc phê duyêt Phương an cô phân hoa va cơ câu lai Tông công ty xăng dâu

Viêt Nam, Hà Nội.

38. Nguyên Quang Tuân (2008), Quản lý nhà nước trong lĩnh vưc kinh doanh

xăng dâu ơ Viêt Nam, Luân văn thac sy kinh tê , Trương Đai hoc Kinh tê – Đai

học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội.

39. Văn phong Chinh phu (2014), Thông bao sô 173/TB-VPCP ngay 24/4/2014 vê

kêt luân cua Thu tương Chinh phu tai cuôc hop thương trưc Chinh phu vê

phương an gia xăng sinh hoc và lộ trinh áp dụng ty lệ phối trộn nhiên liệu

sinh hoc vơi nhiên liêu truyên thông, Hà Nội.

40. Văn phong Chinh phu (2014), Thông bao sô 189/TB-VPCP ngay 07/5/2014 vê kêt

luân cua Pho Thu tương Hoang Trung Hai tai cuôc hop v ề dư thảo Nghị định

vê kinh doanh xăng dâu, Hà Nội.

41. Bùi Thị Hồng Việt (2012), Chính sách quản lý nhà nước đối với kinh doanh

xăng dâu ơ Viêt Nam , Luân an tiên si kinh tê , Đai hoc Kinh tê Quôc dân , Hà

Nôi.

42. Lê Danh Vinh (2010), Giáo trinh Luật cạnh tranh , NXB Đai hoc Quôc gia

thành phố Hồ Chí Minh, Hô Chi Minh.

43. Vụ Công tác lập pháp – Văn phong Quôc hôi (2005), Nhưng nôi dung cơ ban

của Luật Cạnh tranh, NXB Tư phap, Hà Nội.

II. Tiêng Anh

44. European Commission (1957), Treaty of Rome, Italy.

45. Michael Porter (1998), Competitive Strategy: Techniques Analyzing Industries

and Competitors, John Wiley & Sons publisher, United States.

46. United nations conference on trade and development (2010), Model Law on

Competition, United Nations, New York and Geneva.

47. United States Congress (1890), The Sherman Antitrust Act, United States.