maakindustrie in noord-brabant, presentatie
DESCRIPTION
TRANSCRIPT
Maakindustrie in Noord-Brabant
Cijfers & TrendsCijfers & TrendsWillem van der Velden, 4 maart 2009
Kennis & Economisch Onderzoek / BureonKennis & Economisch Onderzoek / Bureon
Vraagstelling en uitwerkingg g g• Wat is de stand van zaken in de Brabantse maakindustrie?
– Cijfers & Trends– Actualiteiten ctua te te
• Beantwoording op basis van een snelle scan van beschikbaar materiaal
– Waar mogelijk specifiek voor de Brabantse regio’s– Waar mogelijk toegespitst op metaal/electro, machines en apparaten en
transportmiddelen– Geen aanvullend onderzoek of interviewsGeen aanvullend onderzoek of interviews
• Uitvoering door regionaal-economisch team Kennis en Economisch Onderzoek van Rabobank Nederland, in samenwerking met Bureon
– afgesloten 26 februari 2009
• Leeswijzer– Per item samenvattende tekstsheet gevolgd door relevante cijfers
Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
– Per item samenvattende tekstsheet, gevolgd door relevante cijfers– Afronding met globale conclusies en stellingen/discussiepunten
Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon2
Onderwerpen Onderwerpen
• Actualiteit• Omzet/werkgelegenheid• Omzet/werkgelegenheid• Concurrentie (kosten en productiviteit)• Kennis/innovatie• Netwerkvorming/samenwerking/uitbestedeng/ g/• Export/buitenlandse investeringen
• Afbakening ‘maakindustrie’– Rubber- en kunststofverwerkende industrie– Automotive/transportmiddelenindustrie– Metaalproductenindustrie– Machine- en apparatenindustrie (mechatronica)Machine en apparatenindustrie (mechatronica)– Optische, medische en computerindustrie
Kennis & Economisch Onderzoek / BureonKennis & Economisch Onderzoek / Bureon3
ActualiteitActualiteit
• ‘OPNIEUW WERKTIJDVERKORTING VDL’ Omroep Brabant, 17-02-’09
• ‘INKOMEN PHILIPS-TOPMAN 30 PROCENT GEDAALD’ BNR, 23-02-’09
‘ASML ’ • ‘ASML VRAAGT PERSONEEL LOONOFFER’ NRC, 07-02-’09
• ‘BESI SCHRAPT 200 BANEN DOOR ZWAKKE CHIPMARKT’ FD 05 12 ’09FD, 05-12-’09
• ‘GEEN ONTSLAGEN BIJ THETFORD’ BN DeStem, 06-02-’09
• ‘NEWAYS NEEMT DEEL ACTIVITEITEN BOSCH SECURITY SYSTEMS OVER’ De Telegraaf, 11-11-’08
• ‘ASML ZIET OMZET KELDEREN’
Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
• ASML ZIET OMZET KELDEREN FD, 04-12-’08
Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon4
Omzet/banen
• Stagnatie werkgelegenheid Brabantse maakindustrie 1996-2007• Maakindustrie bijna helft industriële werkgelegenheid N-Brabant (30
duizend banen); even groot als procesindustrie• Toegevoegde waarde 1995-2005 wel fors (60-70%) toegenomen• Belang Brabant voor Nederlandse maakindustrie blijft ongeveer even
groot (25% toegevoegde waarde)B t (t l % d d ) t 1995 2005 i N• Bruto marge (t.v.w. als % van prod.waarde) tussen 1995 en 2005 in N-Brabant sterker gedaald dan in Nederland
R t ( it ti kt b / b 2008)• Recent (situatie oktober/november 2008)• Terugval productie maakindustrie 4de t.o.v. 3de kwartaal N-Brabant
forser dan Nederland• Zeer forse terugval in productie transportmiddelen en machine• Zeer forse terugval in productie transportmiddelen- en machine-
industrie• Investeringsverwachtingen voor 2009 zeer negatief in
transportmiddelenindustrie
Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
t a spo t dde e dust e• Omzetverwachting 4e kw 2008 fors lager in Brabantse apparaten- en
metaalproductenindustrie5
Ontwikkeling direct belang maakindustrieEconomisch belang maakindustrie in economie
12%
14%
16%
18%
econ
omie
g
productiewaarde N‐Brabant
4%
6%
8%
10%
% aande
el in
totale e
productiewaarde Nederland
toegevoegde waarde N‐Brabant
toegevoegde waarde
0%
2%
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
% toegevoegde waarde Nederland
i h b l bBron: CBS
29%30%31%
erland
Economisch belang Brabantin Nederlandse maakindustrie
23%24%25%26%27%28%
eel Brabant in
Ned
e
productiewaarde
toegevoegde waarde
Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
Bron: CBS
20%21%22%
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
% aand
6
Ontwikkeling omzet en ‘bruto marge’
30%
35%
bruto marge (toegev.waarde als % productiewaarde)
20%
25%N‐Brabant
Nederland
15%
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
omzetontwikkelingmaakindustrie NederlandBron: CBS
120
140
160
180
0=10
0
omzetontwikkeling maakindustrie Nederland
rubber‐ en kunststof
metaal(‐producten)
40
60
80
100
120
inde
x: 200
0
machines en apparaten
elektrische apparaten
Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
40
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
*20
08*
transportmiddelen
Geen cijfers elektrotechnische en machine-industrie voor 2007
Bron: CBSKennis & Economisch Onderzoek / Bureon7
Bedrijfseconomische realisaties gehele industrie
43,5% 41,6%
52,6%
33,4%40%
50%
60%
bedrijfseconomische indicatoren industrie, 2007
4,8%
17,0%
5,2%
22,6%
0%
10%
20%
30%
N‐Brabant
Nederland
Bron: Rabobank (2008), RET
120
140
160
loonkosten en productiviteit industrie, 2007
20
40
60
80
100
x €1.00
0
N‐Brabant
Nederland
Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
0
20
loonkosten per fte arbeidsproductiviteit
Bron: Rabobank (2008), RET8
Geografische spreiding banenBanen in maakindustrie (2007), Brabantse regio's
OnderwerpenMetaalMachines en apparatenTransportmiddelen
20.0005.796, 10.209, 1.395
05.000
10.00015.000
banen
5.347, 8.732, 2.6503.714, 5.315, 1.852
, ,
11.090, 20.135, 7.111
Bron: LISA Vestigingenregister
Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon9
Verwachtingen omzet en investeringenh i i i '
1‐10‐505
us afnam
e
verwachtingen investeringen '09 en productie 4e kw. 2008
‐40‐35‐30‐25‐20‐15
N‐Brabant Nederland N‐Brabant Nederlandrijven met to
e‐minu
verwachtingen omzetontwikkeling
verwachte investeringen 2009 productie 4e kw t.o.v. 3e kw '08
saldo be
dmetaalproducten machines en apparaten elektrotechnische
transportmiddelen totaal bedrijfsleven
‐10
0
10
20
‐minus afnam
e Bron: CBS/KvK
‐40
‐30
‐20
N‐Brabant Nederland N‐Brabant Nederlanddo % bed
rijven toe‐
Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
komend kwartaal 2009
sal
totaal bedrijfsleven industrie metaalproducten
machines en apparaten elektrotechniek transportmiddelen Bron: CBS/KvK10
Concurrentie: kosten en productiviteit
• In 3e kwartaal van 2008 is concurrentiepositie Brabantse maakindustrie volgens bedrijven zelf nog verbeterd
• Productiviteit• Arbeidsproductiviteit afgelopen jaren sterk gestegen• Productiviteitsstijging wint in Brabant sterker op
l k d d l dloonkostenstijging dan in Nederland
• Vestigingsklimaat• 25% toele e ancie s en 36% itbestede s in B abant o e oog • 25% toeleveranciers en 36% uitbesteders in Brabant overwoog
in 2004 productie te verplaatsen (China, Oostblok)• Okt/nov ‘08: krapteproblemen in Brabantse maakindustrie
kleiner dan in Nederlandse en in rest Brabantse economiekleiner dan in Nederlandse en in rest Brabantse economie• Okt/nov ‘08: vooral arbeidskrapte in machine- en
apparatenindustrie
Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon11
Concurrentie: kosten en productiviteit
1 3
1,4
1,5
productiviteit (toegev.waarde/loonkosten)
1,0
1,1
1,2
1,3
N‐Brabant
Nederland
Bron: CBS
0,8
0,9
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
productiviteit (per arbeidsjaar)Bron: CBS
60
65
70
0
productiviteit (per arbeidsjaar)
45
50
55
x €1.00
0
N‐Brabant
Nederland
Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
40
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Bron: CBSKennis & Economisch Onderzoek / Bureon12
Concurrentie: kosten en productiviteit
ontwikkeling concurrentiepositie 3e t.o.v. 2e kw '08
1520
drijven
saldo % bedrijven met verbeterde minus verslechterde positie
‐50510
saldo % bed
5
N‐Brabant Nederland N‐Brabant Nederland N‐Brabant Nederland
Nederlandse markt EU‐markt buiten EU‐markt
Bron: CBS/KvK
metaalproducten machines en apparaten elektrotechnische
transportmiddelen totaal bedrijfsleven
Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon13
Concurrentie: kosten en productiviteit
% bedrijven met tekort aan productiefactoren4e kwartaal 2008
20
25
30
n
4e kwartaal 2008
10
15
20
% bed
rijve
0
5
N‐Brabant Nederland N‐Brabant Nederland
personeel productiemiddelen
totaal bedrijfsleven industrie metaalproducten
Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
Bron: CBS/KvK
machines en apparaten elektrotechniek transportmiddelen
Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon14
Kennis en innovatie
• Tussen 2004 en 2007 is innovatiesituatie Brabantse (maak)industrie overTussen 2004 en 2007 is innovatiesituatie Brabantse (maak)industrie over gehele linie verbeterd
• Het innovatief vermogen is het hoogst in niet-maakindustrie
• Dominantie organisatorische innovaties in innovatiemeting boven productinnovaties is mogelijke verklaring
• Tijdgebrek/drukte in 2007 veruit meest genoemde belemmerende factor voor innovatieToch lijkt dat niet het gevolg van krapte r&d-personeelaanbod
• Kennis en technologie veel minder als belemmerende factor aangegeven, relatief wat vaker door metaalsector
• Financiële dienstverleners minder vaak brancheverenigingen enFinanciële dienstverleners minder vaak, brancheverenigingen en collegabedrijven vaker partner bij innovaties
• Belang van subsidieverstrekkers groeit licht. Brabantse bedrijven verwerven relatief groot deel innovatievouchers Nederlands grootbedrijf
Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
relatief groot deel innovatievouchers Nederlands grootbedrijf.
15
Kennis en innovatie
45
50% bedrijven met typen innovatie, 2007
30
35
40
45
edrijven
10
15
20
25
% van
de be
0
5
industrie totaal industrie totaal industrie totaal
M‐Brabant ZO‐Brabant NO‐Brabant
organisatie product‐/dienstontwikkeling product‐/dienstverbetering
Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
nieuwe markten samenwerkingsverbanden productieprocesBron: KvK Brabant (2007)
Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon16
Kennis en innovatie
Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
Bron: SenterNovem (2008)
17
Samenwerking en ketenvorming
• Hoogwaardig-innovatief toeleveren zit in de lift, waarbij Brabant domineert in mechatronica en gieten en achterblijft in do ee t ec at o ca e g ete e ac te b j tkunststofproductie en verspanen
• 85% T&U bedrijven Brabant was in 2004 actief met nieuwe PMT-combinaties (Product-Markt-Technologie)( g )
• 64% toeleveranciers en 66% uitbesteders Brabant gebruikte in 2004 ‘embedded technology’, veelal zelf ontwikkeld (productintern door software gestuurde elektronica)g )
• 25% Brabantse T&U-bedrijven was in 2004 ontevreden over ketensamenwerking, ruim 20% ontevreden over hun T&U-relaties
• 80% Brabantse T&U-bedrijven werkte in 2004 bij R&D samen met derden. Dat lijkt veel hoger dan in andere industriële branches
• 33% Brabantse toeleveranciers en 17% uitbesteders had in 2004
Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
geen eigen R&D-afdeling
Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon18
Export en buitenlandse investeringen (DFI)
• Nederlandse maakindustrie heeft negatieve handelsbalans weten om te buigen naar positieve handelsbalans
• Aandeel maakindustrie in buitenlandse handel neemt wel licht af• Eind 2008 bedrijven negatiever over exportontwikkeling op dat
moment dan over de vooruitzichten voor 2009• Voor 2009 vooral verslechtering buitenlandse afzet in Brabantse
elektrotechnische industrie verwacht• 40% omzet West-Brabantse maakindustrie in 2007 via export
• Sterke groei DFI Nederlandse maakindustrie tot 2001, daarna terugval gevolgd door enig herstelg g g g
• Aandeel maakindustrie in DFI Nederlands bedrijfsleven laatste jaren rond 5%
Kennis & Economisch Onderzoek / BureonKennis & Economisch Onderzoek / Bureon19
Export en DFI: Nederland
500
600
ontwikkeling DFI maakindustrie en totaal Nederlands bedrijfsleven (index: 1994=100)
100
200
300
400
maakindustrie
totaal bedrijfsleven
0
100
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Bron: DNB (2009)
8%
10%
12%
aandeel maakindustrie in DFI Nederlands bedrijfsleven
2%
4%
6%
8%
EU
totaal
Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
0%
Bron: DNB (2009)Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon20
Export en DFI: Nederland
46 8
10 12
€mld.)
handelssaldo Nederlandse maakindustrie
‐10‐8 ‐6 ‐4 ‐2 ‐2 4
hand
elssaldo
(x
10
Bron: CBS
45%
50%
el
aandeel maakindustie in buitenlandse handel Nederland
25%
30%
35%
40%
% aande
e
Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
25%
2002 2003 2004 2005 2006 2007
% invoer % uitvoer
Bron: CBSKennis & Economisch Onderzoek / Bureon21
Export en DFI: Brabant
verwachtingen buitenlandse afzet
10
20
nus afname saldo % bedrijven met toename minus afname afzet
‐20
‐10
0
ijven
toe‐
min
‐40
‐30
N‐Brabant Nederland N‐Brabant Nederlandsaldo % bed
ri
1e kw 2009 heel 2009
s
totaal bedrijfsleven industrie metaalproducten
Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
Bron: CBS
totaal bedrijfsleven industrie metaalproducten
machines en apparaten elektrotechniek transportmiddelen
Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon22
Conclusies/synthese
• De toegevoegde en exportwaarde afgelopen jaren flink hersteld, banengroei daarbij achtergeblevenM ki d t i B b t i d 2008 ti f t hti 2009 • Maakindustrie Brabant eind 2008 negatiever over afzetverwachtingen 2009 dan landelijk
• Conjunctuurgevoeligheid lijkt onverminderd sterk
• Nederlandse maakindustrie scoort gemiddeld op productiviteit t.o.v. buurlanden, Brabant scoort binnen Nederland gunstig
• Productiviteit Brabantse sector afgelopen jaren sterk gestegen• Brabantse maakindustrie schat concurrentiepositie relatief gunstig inBrabantse maakindustrie schat concurrentiepositie relatief gunstig in
• Innovatiegehalte Brabantse maakindustrie is laatste jaren gegroeid, via samenwerking onderling, instituten en subsidiekanalenK t b id kt t t l bl lijkt i B b t i t • Krapte arbeidsmarkt structureel probleem, maar lijkt in Brabant iets beperkter en lijkt minder te gelden voor r&d-activiteiten
• Niettemin tijdgebrek/interne organisatie grote drempel voor innovatie, vooral in tijden van hoogconjunctuur
Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
j g j
23
Stellingen/discussiepunten
• Hoezo Brabantse maakindustrie?? Wéreld maakindustrie!!
• Uitbesteding naar lage-lonenlanden heeft z’n langste tijd gehad.
• Zonder Top-kwaliteit en Top-innovatie heeft onze maakindustrie geen t k ttoekomst.
• De Brabantse maakindustrie leunt te sterk op enkele grote bedrijven.
• Brabant realiseert zich te weinig wat de bijdrage van de maakindustrie (inclusief toe- en afleveranciers) aan de regionale economie is.
• We moeten meer naar productie/toegevoegde waarde kijken en minder naar werkgelegenheid.
Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
• De maakindustrie komt extra sterk uit de huidige crisis.
Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon24
Bronnen
• ABF (2008), Rabomonitor - LISA• Berenschot (2003), Strategie Maakindustrie Zuid-Nederland• BOM/LIOF (2004), Profiel en diagnose maakindustrie Zuid-Nederland• BOM/LIOF (2004), Make It – Business opportunities in Brabant en Limburg• Brainport Eindhoven (2004), Crossing boarders, moving frontiers• CBS/Statline - website• Crossworks (2008), R&D investment, capacity and cooperation• DNB statistiek – website• ELAt (2008), Factbook 2008• Federatie Holland Automotive (2006), Vision for the Dutch automotive sector• KvK Brabant (2008), COEN 4e kwartaal 2008• KvK Brabant (2007), Innovatie in Midden- en Oost-Brabant 2004-2007• KvK Zuidwest-Nederland (2008), COEN 4e kwartaal 2008• KvK Zuidwest-Nederland (2007), Industrie: belangrijke peiler onder de West-Brabantse economie!• Metaalunie (diverse kwartaaluitgaven 2008-2009), Economische Barometer
M h i M i di i / ik l• Mechatronica Magazine, diverse uitgaven/artikelen• Provincie Brabant (2007), SEV Brabant 2007• Provincie Brabant (2008), Statistisch Zakboek N-Brabant 2008• Rabobank Nederland (2008), Economische Thermometer• SenterNovem (2008) Jaarverslag 2007
Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
• SenterNovem (2008), Jaarverslag 2007• SEO (2008), Concurrentiepositie Nederlandse maakindustrie
Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon25
Bijlage 1: Concurrentiepositie Nederlandse maakindustrie
Kennis & Economisch Onderzoek / BureonBron: SEO (2008)
Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon26
Bijlage 2: Kansen/bedreigingen voor toeleveranciers in de MKB-metaal
Bron: Metaalunie (okt. 2007),
Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon
( ),Industrie Uitgelicht
Kennis & Economisch Onderzoek / Bureon27