Mantelzorgbeleid

‘Partners in zorg’

Werkgroep Mantelzorg Versie 1.6 (herzien) 9 april 2019

Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2 Definities 3 3 Visie op mantelzorg 4 3.1 Relatie met algemene visie Argos Zorggroep 4 3.2 Relatie met model Driehoekskunde en SOFA-model 5 3.3 Uitwerking visie mantelzorgbeleid 6 3.4 Uitgangspunten 7 3.5 Samenvattend 8 4 Landelijke ontwikkelingen 8 5 Agenda mantelzorgbeleid 2019-2022 9 6 Bronnen 10

1 Inleiding

Mantelzorgers zijn van onschatbare waarde voor onze cliënten én voor onze organisatie. Een eenduidig mantelzorgbeleid in lijn met de visie van Argos Zorggroep is derhalve van de rol, samenwerking en ondersteuning van mantelzorgers in zowel de verpleeghuizen als thuissituatie is uitgewerkt. In 2018 is het mantelzorgbeleid geactualiseerd naar de nieuwe visie en werkwaarden van Argos Zorggroep. Dit is een eenduidig mantelzorgbeleid dat eveneens in lijn is met het nieuwe kwaliteitskader Verpleeghuiszorg en het kwaliteitsplan van Argos. Deze notitie bevat allereerst een definitie van het begrip ‘mantelzorger’ zoals Argos Zorgroep deze hanteert en geeft vervolgens onze visie op mantelzorg weer dat als vertrekpunt dient voor het mantelzorgbeleid van de organisatie. Hierna worden de onderdelen van het mantelbeleid nader toegelicht aan de hand van een model. In aansluiting daarop volgt een overzicht van de huidige acties die al zijn ingezet door de verschillende regio’s. Deze visie zullen we met een werkgroep omzetten naar een werkplan per jaar om de hoofdoelstelling de komende jaren te realiseren. 2 Definities Bij mantelzorg gaat het om “zorg en ondersteuning die mensen vrijwillig en onbetaald verlenen aan mensen met fysieke, verstandelijke of (sociaal)psychische beperkingen in hun familie, huishouden of anderszins sociale netwerk. Het gaat om hulp die de gebruikelijke hulp die in redelijkheid mag worden verwacht van partners, ouders, kinderen of andere huisgenoten overstijgt” (Wmo 2015). Mantelzorgers bieden dus zowel lichte (niet zijnde de gebruikelijke) hulp die huisgenoten aan elkaar geven, als langdurige en intensieve zorg en ondersteuning aan hun naaste. Bij mantelzorg is sprake van informele zorg én ondersteuning omdat de benaming ‘zorg’ alleen te beperkt weergeeft wat mantelzorgers, andere bekenden uit het sociale netwerk en vrijwilligers doen voor hun naasten. Het gaat ook om ondersteuning bij zelfredzaamheid (bij dagelijkse levensverrichtingen) en ondersteuning bij participatie (deelname aan het maatschappelijke verkeer). Informele zorg en ondersteuning is een benaming voor een gevarieerde groep mensen die onbetaald – en niet uit hoofde van een beroep – zorg en ondersteuning bieden aan naasten en medeburgers. Onderscheid kan worden gemaakt tussen informele zorg die tot stand komt vanuit een persoonlijke relatie (als mantelzorger en vanuit het sociaal netwerk) en informele zorg die tot stand komt via een organisatie (vrijwilligers). Mantelzorgers hebben niet altijd een keuze. Als een partner, ouder of kind (plotseling) afhankelijk wordt vanwege ziekte of ongeluk, is mantelzorg al snel vanzelfsprekend en groeit een mantelzorger er langzaam steeds meer in. In de kern is dit een belangrijk verschil met vrijwilligers; een vrijwilliger neemt zelf het initiatief en zoekt bewust verbinding met een ander die hulp nodig heeft om iets te kunnen betekenen. Kortom kunnen we stellen: mantelzorg overkomt je en voor vrijwilligerswerk kies je. In deze notitie is de focus gericht op mantelzorgers en op het sociale netwerk van cliënten en minder op vrijwilligers. Er is een apart vrijwilligersbeleid.

3 Visie op mantelzorg als vertrekpunt voor beleid 3.1 Relatie met algemene zorgvisie Argos Zorggroep De visie van Argos Zorggroep zoals beschreven in de notitie strategische koers Argos Zorggroep 2019- 2022 (aug ’18) luidt: Onze missie vertelt waar wij voor staan, geredeneerd vanuit onze kernwaarde en werkwaarden. Onze visie is waar wij voor gaan en laat zien hoe wij uiting geven aan onze missie. Het is een kijk op de langere termijn en daarom nauw verbonden met deze Strategische Koers. Onze missie Iedereen verdient liefde en aandacht; elke dag, op elk moment. Daarom staan wij voor de kwaliteit van zorg die wij bieden aan de aan ons toevertrouwde kwetsbare ouderen, bij leven en bij sterven. Deze zorg bieden wij op een liefdevolle en deskundige wijze. Onze visie Argos Zorggroep kiest ervoor om vanuit onze huizen in te spelen op de zorgvragen van cliënten en hun naasten. Met onze liefdevolle zorg en behandeling dragen wij bij aan de kwaliteit van leven van kwetsbare ouderen die in- en in de buurt van onze huizen wonen. Wij zien dat ‘zorgen voor’ verandert in ‘samen zorgen’. Innovaties en technologie helpen ons dit mogelijk te maken. Wij geven onze cliënten en hun naasten meer dan alleen zorg: onze huizen zijn kleurrijk en warm waar ruimte is voor aandacht en een luisterend oor. Argos Zorggroep zoekt verbinding en staat middenin de samenleving. Met een krachtig netwerk van samenwerkingspartners, zijn wij in staat om voor iedere kwetsbare oudere een passende oplossing te vinden. Wij zijn een betrouwbare partner om mee samen te werken. Bij ons werken deskundige en bevlogen medewerkers. Zij krijgen ruimte voor scholing en ontwikkeling. Uitdagende functies, eigen verantwoordelijkheid en regelruimte dragen bij aan plezier in het werk. Wij stimuleren vindingrijkheid en nodigen medewerkers uit initiatief te nemen. Liefdevol, Deskundig, Verbindend, Vindingrijk en Kleurrijk zijn onze werkwaarden. Door te werken volgens deze waarden geven wij gezamenlijk uitvoering aan onze missie.

Cliënten en naasten worden mondiger Cliënten en hun naasten worden steeds mondiger en hebben behoefte aan meer eigen regie in het zorgproces. Deze ontwikkelingen sluiten aan op het kwaliteitskader Verpleeghuiszorg (2017), waarin persoonsgerichte en informele zorg door naasten een belangrijke plek hebben. Anderzijds hebben naasten het ook steeds drukker. Vaak wordt informele zorg gegeven naast een baan en is er ook nog het eigen gezinsleven, wat de nodige uitdagingen oplevert. 3.2 Relatie met model Driehoekskunde en SOFA-model In de basis is het mantelzorgbeleid van Argos Zorggroep gestoeld op het model van Driehoekskunde van Egberts en het SOFA-model. Het driehoekskunde-model beschrijft een driehoek waarin elke hoek (cliënt, mantelzorger en professional) een unieke inbreng en verantwoordelijkheid heeft. Een driehoek die alleen kan functioneren als er samengewerkt wordt. Cliënt

Familie / Organisatie

mantelzorger Het SOFA-model (zie ook website Zorg voor beter en In voor mantelzorg) beschrijft de verschillende rollen die mantelzorgers vervullen en de werkzaamheden van medewerkers

die daarbij passen. Door rekening te houden met die verschillende rollen krijg je meer zicht op hun behoeften en mogelijkheden.

Samenwerken met mantelzorgers als partner in de zorg.

Ondersteunen van mantelzorgers die zelf vragen en behoefte aan hulp hebben.

Faciliteren van de persoonlijke relatie die mantelzorgers hebben met hun naaste.

Afstemmen met mantelzorgers vanwege hun kennis en expertise door het (jarenlang)

zorgen voor hun naaste. Deze rollen lopen vaak door elkaar heen. Het accent kan anders liggen in de verschillende fasen waarin je contact hebt met de mantelzorger: beginfase, dagelijkse praktijk of bij vertrek of afscheid/overlijden. In ander onderzoek spreekt men ook wel over de mantelzorg carrière. 3.3 Uitwerking visie mantelzorgbeleid De visie op mantelzorg sluit aan bij de algemene zorgvisie van de organisatie en is in de basis gestoeld op het model van DrieHoekskunde van Egberts en het SOFA-model. Ervaringen en ideeën vanuit de organisatie én vanuit ervaren mantelzorgers hebben belangrijke input gevormd bij het vormen van de visie. Hierin is van belang in de verschillende rollen die de mantelzorger kan hebben, met daarbij specifieke behoeften, verwachtingen en wensen, te erkennen en te beschrijven. Doelstelling Het doel van mantelzorgbeleid is voorwaarden te scheppen zodat mantelzorg en professionele zorgverleners elkaar kunnen aanvullen en dat dit ten goede komt aan de (kwaliteit van leven van de) cliënt en de mantelzorger. Hierbij zijn de verschillen in perspectieven van cliënt, mantelzorger en zorgverlener van belang. Belangrijkste doelstelling voor het mantelzorgbeleid voor de periode 2019-2022 is mantelzorgers in al hun rollen (partner in de zorg, als vrager van steun bij overbelasting, als persoonlijk contact van de bewoner en als iemand met kennis en expertise tav de zorg aan hun naasten) te versterken. Visie Mantelzorgers zijn in de eerste plaats partner, familie, vriend of andere relatie van de cliënt. Daarnaast kunnen zij een meer of minder uitgebreide rol in de zorg en ondersteuning hebben. Zorgverleners werken vanuit hun professionaliteit en beroepsperspectief. Beide streven zij vanuit verschillende perspectief naar zo goed mogelijke zorg voor de cliënt. Argos Zorggroep maakt een bewuste keuze om mantelzorgers uit te nodigen deel uit te blijven maken van de zorg en begeleiding en het leven van de cliënt. Daarbij gaat het om de vraag wat de mantelzorger zou willen betekenen als de partner/ouder/etc. bij Argos Zorggroep verblijft. Zorgvuldig contact met mantelzorgers vergt continue aandacht en is niet beperkt tot een eenmalig gesprek bij opname. Verwachtingenmanagement is hierin van belang. Door mantelzorgers inzicht in de zorg en het zorgteam te bieden kan over en weer meer begrip ontstaan. Dit alles vereist adequate toerusting van medewerkers door scholing en training.

In de lokale en centrale cliëntenraad zijn mantelzorgers vertegenwoordigd en zijn op deze wijze betrokken bij de verificatie van het beleid van Argos Zorggroep. Mantelzorgers vormen een belangrijke continue factor in het leven van cliënten. Zij hebben een emotionele band en zorgen dikwijls al lange tijd waardoor zij ervaringsdeskundigheid hebben opgebouwd. Vaak behartigen zij ook de belangen van hun naaste. Mantelzorgers kunnen (te) hoge eisen aan zichzelf stellen en moeite hebben om zorgtaken over te dragen. Een deel van de mantelzorgers wil op een of andere manier betrokken blijven bij de zorg en ondersteuning en daar een bijdrage aan leveren. Dit is niet voor iedere mantelzorger vanzelfsprekend en deze keuze moet worden gerespecteerd. Professionals zijn gebonden aan kwaliteitseisen en -normen vanuit hun beroep en organisatie. Deze kunnen op gespannen voet staan met de behoeften van de mantelzorger op het gebied van zorg en begeleiding. Afstemming tussen professional en mantelzorger is daarom noodzakelijk, het gaat om een goed samenspel waarbij sprake is van wederzijdsheid en wederkerigheid. Door een open en heldere communicatie weten mantelzorgers waar ze aan toe zijn, wat ze van de organisatie kunnen verwachten en wat er van hen verwacht wordt. Zo ontstaat een samenwerkingsrelatie die het werkplezier van professionals vergroot en bij mantelzorgers tot meer tevredenheid kan leiden. Doel is dat de bewoner hierdoor de zorg en ondersteuning krijgt die hij nodig heeft. 3.4 Uitgangspunten Uitgangspunten mantelzorgbeleid Argos Zorggroep: - Argos Zorggroep onderkent de belangrijke betekenis die mantelzorgers hebben in het

leven van cliënten; expertrol en bondgenoot. - Argos Zorggroep hecht veel waarde aan de betrokkenheid van en samenwerking met

mantelzorgers zowel in de thuissituatie, in onze locaties als bij onze dagbesteding. - Samenwerking tussen zorgverleners en mantelzorgers draagt bij aan het

gemeenschappelijk doel: de best mogelijke zorg en begeleiding bieden. - Waar mogelijk borgt Argos Zorggroep de continuïteit in ondersteuning van de

mantelzorger (overdracht van thuiszorg naar dagbesteding, geriatrische centra, Marnix en vice versa).

- Argos Zorggroep heeft de ambitie samenhang aan te brengen zodat duidelijk is dat er één aanspreekpunt is voor zowel de cliënt als de mantelzorger.

- Medewerkers zijn toegerust om oog te hebben voor de verschillende rollen van mantelzorgers.

- Met hun kennis en ervaring kunnen mantelzorgers ons helpen om zo goed mogelijk aan te sluiten bij wat voor de cliënt belangrijk is.

- Argos Zorggroep streeft naar een actieve rol en betrokkenheid van mantelzorgers bij het opstellen/actualiseren en bespreking van het zorgplan; Structuur ICO/MDO.

- Om goed aan te sluiten bij wat de cliënt belangrijk vindt en gewend was wordt de mantelzorger betroken bij het in kaart brengen van het levensloopverhaal.

- De informatie die zo voorhanden komt wordt in het levensloopformulier vastgelegd. - Op basis hiervan kan gekomen worden tot afspraken om een goede en zinvolle

dagbesteding te bereiken. - Argos helpt mantelzorgers wanneer sprake is van vergevorderde dementie bij de cliënt

aan de orde is toch in contact te blijven.

- Argos is vindingrijk als het gaat om het samen met mantelzorgers vinden en verzamelen van informatie en beelden die de daginvulling van haar cliënten ondersteunt bijvoorbeeld in de vorm van de levensloopstudio en/of levensschilderij.

- De zorgcoördinator (intramuraal) of casemanager dementie / wijkverpleegkundige (extramuraal) van de cliënt is vooral het aanspreekpunt voor wensen, behoeften en mogelijkheden van de mantelzorger.

- Argos Zorggroep heeft oog voor wat mantelzorgers nodig hebben en biedt informatie, advies en ondersteuning.

- Argos is zich er van bewust dat de vaak jarenlange ondersteuning en zorg die men voor hun naasten heeft geboden een grote belasting kan vormen. Bij het betrekken van mantelzorgers zal daar voor wat het betrekken van mantelzorgers altijd rekening mee gehouden worden.

- Argos biedt respijtzorg in geval mantelzorgers tijdelijk minder kunnen ondersteunen. - Argos meet de mantelzorgtevredenheid aan de hand van een vragenlijst in QDNA en

past beleid als nodig aan. 3.5 Samenvattend Het mantelzorgbeleid vormt een kader voor de invulling van het samenspel (de samenwerking en afstemming) tussen cliënt, mantelzorgers en professionals. Onze ambitie is samenhang aan te brengen zodat er één aanspreekpunt is voor de cliënt én diens mantelzorger(s). Voor cliënt en mantelzorger moet duidelijk zijn bij wie zij terecht kunnen. Iedere medewerker wordt op gepaste wijze getraind door Argos Academy zodat zij nog beter oog hebben voor de positie en mogelijke rollen van mantelzorgers en handvatten hebben om de visie van Argos Zorggroep in praktijk te brengen (oa aan de hand van driehoekkunde en SOFA-model). Omgaan met mantelzorgers is maatwerk, dit vergt bij medewerkers een passende manier van denken en handelen waarbij aandacht voor de kennis van de mantelzorger van de bewoner, gespreksvoering, het managen van verwachtingen en ‘relatiebeheer’ van belang zijn. Het model Driehoekskunde biedt een kader voor het duiden van de verschillende rollen en taken van mantelzorger en professional. Ook voor mantelzorgers zijn diverse vormen van deskundigheidsbevordering beschikbaar. Bij alle trainingen wordt ook aandacht besteed aan bewustwording van overdracht/tegenoverdracht die op kunnen treden tussen cliënt, mantelzorger/ familie en professional. Ook het beschikbaar hebben van respijtzorg voor als de mantelzorg tijdelijk minder mantelzorg kan bieden is een belangrijke voorziening voor mantelzorgers. 4 Landelijke ontwikkelingen

Dit beleid is tot stand gekomen met inachtneming van verschillende landelijke ontwikkelingen, beleidsnotities en initiatieven en rapporten. Hieronder zijn deze kort benoemd. Het mantelzorgbeleid van Argos Zorggroep zal periodiek geactualiseerd worden waarbij de landelijke ontwikkelingen zullen worden meegenomen. - Toekomstagenda informele zorg en ondersteuning (VWS / expertisecentrum mantelzorg

september 2014) - In voor Mantelzorg (Expertisecentrum Mantelzorg [Vilans en Movisie] - IGZ-rapport ‘Kijken met andere ogen naar de zorg voor mensen met dementie en

onbegrepen gedrag’

- Kwaliteitskader Verpleeghuiszorg. - Grenzen verkennen; wettelijke en juridische aspecten in het samenspel tussen informele

en formele zorg, Vilans maart 2016 Cecil Scholten - SOFA-model, zie website Zorg voor beter/In voor mantelzorg 5 Agenda mantelzorgbeleid 2019-2022

Belangrijkste doelstelling voor het mantelzorgbeleid voor de periode 2019-2022 is mantelzorgers in al hun rollen (partner in de zorg, als vrager van steun bij overbelasting, als persoonlijk contact van de bewoner en als iemand met kennis en expertise tav de zorg aan hun naasten) te versterken. Deze hoofddoelstelling willen we met een werkgroep mantelzorgbeleid van verschillende deskundigen uitwerken tot prestaties voor de komende 3 jaren. We denken aan een groep van mantelzorgers, CCR, medewerkers welzijn en zorg met ondersteuning van beleidsmedewerker en onder leiding van John Rijsdijk. Om deze doelstelling te bereiken zijn al een aantal agendapunten voorgesteld en deels voorbereid in 2018. De werkgroep kan die gebruiken als een basis om op verder te bouwen.

a. Vaststellen en implementeren van bovenstaand mantelzorgbeleid b. Attitude, kennis, vaardigheden en competenties (o.a. gespreksvoering) van

medewerkers versterken (i.s.m. Argos Academy) gericht op goede samenwerking met en begrip voor mantelzorgers.

c. Kennislunches voor medewerkers organiseren over mantelzorg d. Inspiratiefilm voor (nieuwe) medewerkers over mantelzorg e. Ontwikkelen Levensloop studio (pilot Soenda) of andere methoden om inbreng

mantelzorgers te betrekken bij het in kaart brengen van de levensloop van de cliënt. f. Structureel bij voorkeur al voor verhuizing (waar gewenst) samen met mantelzorgers

naar een van de Argos huizen relevante informatie in het levensloopformulier opnemen zodat persoonsgerichte acties geformuleerd kunnen worden.

g. Concretiseren van de rol/positie van mantelzorgers in de geriatrische centra. h. Mantelzorgers betrekken bij de agenda en de uitwerken van plannen. i. Positioneren / versterken van relatiebeheer en managen van verwachtingen bij

mantelzorgers. j. Ontwikkelen en invoeren van digitale communicatievormen voor mantelzorgers

(‘familienetachtig’, cliëntportaal, intranet, etc.) en medewerkers hier op toerusten. k. Sturen op samenhang in de ‘carrière’ van cliënt en mantelzorg (2018)

Verdere uitwerking van de doelstellingen per jaar volgt in de werkgroep mantelzorgbeleid en binnen de locaties in aansluiting op reeds bestaande initiatieven en passend bij de locatie. Daarbij wordt tevens aangesloten bij de merkwaarden en klantbelofte van Argos Zorggroep alsmede de uitgangspunten van gastvrijheid. Mantelzorgers worden in de werkgroep maar ook bij de uitwerking van de verschillende doelen en agendapunten betrokken.

6 Bronnen

1. Samenspel met mantelzorg, handreiking voor het vormen van visie en beleid op het

gebied van mantelzorg in organisaties voor verpleging en verzorging, Actiz, 2007 2. Van Centrum naar Netwerk, werkplan expertisecentrum Mantelzorg 2014 en 2015,

Expertisecentrum mantelzorg, december 2013 3. Toolkit familieparticipatie ‘In voor zorg’, Vilans, april 2013 (website) 4. IGZ-rapport ‘Kijken met andere ogen naar de zorg voor mensen met dementie en

onbegrepen gedrag’, juli 2015 5. Driehoekskunde, Chiel Egberts, Uitgeverij Agiel, 2018 isbn 978-90-778-3459-6 6. Grenzen verkennen; wettelijke en juridische aspecten in het samenspel tussen

informele en formele zorg, Vilans maart 2016 Cecil Scholten 7. SOFA-model: Zorg voor beter: In voor mantelzorg.