TMMOB COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ KONGRESİ 2009 02-06 Kasım 2009, İzmir

İMAR PLANI DEĞİŞİKLİKLERİNİN PLAN BÜTÜNLÜĞÜNE ETKİLERİNİN İNCELENMESİ

F. A. Sesli1, E. Karadavut2

1OMÜ, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Harita Müh. Bölümü, Kamu Ölçmeleri Anabilim Dalı Kurupelit Samsun, fasesli @omu.edu.tr 2Özel Sektör, Muğla, deepblue48@gmail.com

ÖZET

Toplumların daha yüksek hayat standartlarına ulaşma istekleri ekonomik, sosyal ve fiziksel oluşumların koordine edilmesini gerekli kılmış, bu da planlama kavramını ortaya çıkarmıştır. Değişen sosyo-ekonomik koşullar ve uygulamada karşılaşılan problemler, imar planı değişikliklerini zorunlu hale getirmiştir. Bu çalışmada, Türkiye’de belirli sosyal ve ekonomik gelişmelerden etkilenen planlama kavramı ve kurumların gelişim süreçleri de göz önünde bulundurularak, “imar planı değişiklikleri” yasal, yönetimsel ve teknik açılarıyla beraber değerlendirilmekte ve bu değişikliklerin planın bütünü üzerindeki olumlu ve olumsuz etkileri analiz edilmektedir. Araştırma alanı olarak Muğla İl Özel İdaresi seçilmiş, plan değişikliklerinin plan bütününe etkilerini ortaya koymak amacıyla arşiv taraması yapılmıştır. Arşiv taraması sonucu elde edilen veriler zaman, tür, konumlarına göre düzenlenip, çeşitli değerlendirmelere altlık oluşturmak üzere tablo ve grafikler üretilmiştir.Sonuç olarak; mevcut ya da öngörülen kentsel dokuyu zedelediği ve kentsel gelişim sürecini olumsuz yönde etkilediği belirlenen imar planı değişikliklerinin plan bütünlüğünü bozup, giderek planların işlevlerini yitirmesine neden olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Sözcükler: İmar Planı, Plan Değişikliği

ABSTRACT

ANALYZING THE AFFECTS OF ZONNING PLAN MODIFICATIONS ON THE WHOLE PLAN

Due to the fact that societies want to have higher living standards; economic, social and physical factors should be coordinated and the planning concept is the result of this process. From the point of this view, because of chancing socio-economic conditions and problems faced in implementations, plan modifications have being done. In this study, considering the development process of the planning concept and foundations which have been affected by certain social and economical developments in Turkey, “modification in development plans” with its legal, administrative and technical aspects have been evaluated and positive and negative effects of these modifications on the whole plans have been analyzed. Muğla Special Provincial Administration was selected as the research area, and archive has been scanned to bring out the effects of plan modifications on the whole plan. The data which has gained from the archive searching has been organized in the respect of its time, kind and location; and some certain tables and graphics have been produced to be used as background for various evaluations. Consequently, as the modifications in development plans give damage to the existing and foreseeing urban structure and affect the urban development period negatively; so it has been determined that the modifications in the development plans demolish the wholeness of the plan and cause the plans to lose functions gradually.

Keywords: Development Plan, Plan Modification

1. GİRİŞ

Alternatifler arasından yapılan seçim sonucu, alınan karar ile tamamlanan şehir planlama, bir karar verme sürecidir (Keleş, 1990). İmar planları ise bu karar verme sürecinde bir araçtır. Açıklayıcı raporları ile bir bütündür ve uygulama süreci ile ilişkilerinin kurulması beklenir. Ancak artan kamusal ihtiyaçlar, plan yapımı sırasında tahmin edilemeyen ani nüfus artışı, değişen sosyal ve ekonomik koşullar, planlama aşamasında yapılan teknik hatalar sonucu planların öngördüğü çerçeveden sapmalar olabilmektedir. Bu bağlamda önceden tahmin edilemeyen gelişmeler sonucunda, İmar planlarının öngörmediği gelişmeler, yasal çerçeve içinde plan değişikliği şeklinde yer almaktadır (Suher ve diğerleri, 1985). Bu şekliyle imar planı değişiklikleri, mevcut veya öngörülen kentsel dokunun değiştirilmesiyle kentsel yaşam kalitesini ve plan bütünlüğünü etkilemektedir.

İmar planı değişiklikleri ile aslında küçük ölçekli-parsel bazında, zararsız olacağı düşünülen kararlar verilir. Ancak imar planı değişiklikleri kamu yararları göz ardı edilerek, gelecek kaygıları ve küçük çıkarlar gözetilerek onaylandığında bünyesinde çok fazla sorun barındırdığı görülmektedir. Bu şekliyle imar planı değişiklikleri, öngörülen veya mevcut kentsel dokunun zedelenmesine yol açabilmekte, yaşam kalitesini düşürebilmekte ve kent kimliklerini giderek yok edebilmektedir. Bu şekliyle plan değişiklikleri, kentsel yaşam kalitesini iyileştirmek yerine düşürmekte ve plan bütünlüğünü olumsuz etkilemektedirler (Ersoy, 2000).

İmar Planı Değişikliklerinin Plan Bütünlüğüne Etkilerinin İncelenmesi

Bu çalışmada; imar planlarının aksayan yönlerinin düzeltilmesinde bir araç olan imar planı değişikliklerinin plan bütünlüğüne olan etkilerinin olumlu ve olumsuz yönleriyle ortaya konulması amaçlanmıştır. 2. GENEL KAVRAMLAR

2.1. İmar Planı Değişiklikleri

Onaylanmış imar planı ana kararlarını bozmayacak biçimde plan sınırları içinde arazi kullanışlarının büyüklüğünde, yoğunluğunda, konumunda veya ulaşım sisteminde mevzii olarak farklılıklar getiren düzeltmeler imar planı değişiklikleridir (Tekinbaş, 1991). Plan yapımı sırasında öngörülemeyecek doğal felaketler, ani nüfus artışı, değişen sosyo-ekonomik ve demografik yapı, artan kamusal ihtiyaçlar ve planlama esnasında elde olmayan nedenlerle yapılabilen yanlışlıklar gibi nedenlerle imar planlarının değiştirilmesi gerekebilmektedir (Şen, 2000).

2..2. İmar Planı Değişikliklerinin Türleri

İmar planı değişikliklerini konuları itibariyle beş ana başlık altında toplamak mümkündür. Plan değişikliklerinin gerekçeleri her bir konu başlığına göre farklılık göstermektedir. Çalışmada imar planı değişikliği türleri aşağıdaki gibi sıralanmaktadır.

1. Sosyal ve Teknik Altyapıya İlişkin Değişiklikler2. Yoğunluğu Etkileyen Değişiklikler 3. Yolların Genişletilmesi, Daraltılması yada Güzergahının Değiştirilmesi Yönünde Yapılan Değişiklikler 4. Bir Alanın Kullanımının Değiştirilmesine Yönelik İmar Planı Değişiklikleri5. Diğer İmar Planı Değişiklikleri (imar planı onama sınırının değiştirilmesine yönelik imar planı değişiklikleri, mülkiyetteki kaymaların düzeltilmesi yönündeki imar planı değişiklikleri, Kadastral sınırla imar sınırının çakışmaması durumunda yolun kadastral parsel sınırına kaydırılması gibi uygulamayı kolaylaştırıcı ve kentsel fonksiyonların dengesini bozmayacak değişiklikler de bu başlık altında yer almaktadır.)

3. ÇALIŞMA ALANI

Bu çalışmanın başlangıçta, Muğla Belediyesi ve mücavir alan sınırlarını kapsaması amaçlanmıştır. Ancak; Muğla Belediyesi ile yapılan görüşmeler neticesinde, çalışma kapsamında yapılacak olan arşiv taramasına pek sıcak bakılmamıştır. Bu görüşmeler sonucunda çalışmanın, Muğla Belediyesi kapsamında hazırlanamayacağı anlaşılmış olup, çalışma bölgesinin Muğla İl Özel İdaresi olarak değiştirilmesine karar verilmiştir. Çalışmanın ilk kısmı; alan olarak Muğla İl Özel İdaresi sınırları içinde kalan 12 ilçelik bölgeyi, süreç olarak ise 1985–2007 dönemini, çalışmanın ikinci kısmı ise; en çok değişiklik görülen ilçe olan Milas ilçesinin Kazıklıbucak Köyü’nü kapsamaktadır (Şekil 1). Ancak çalışmanın başlangıç yılı olarak belirlenen 1985 yılından 1989 yılına kadar geçen süreçte Muğla ilinde kayıtlı imar planı değişikliğine rastlanmadığı, değişiklik talep ve onaylarının 1989 yılından sonra başladığı görüldüğü için çalışma süreci 1989-2007 olarak değiştirilmiştir.

KazıklıbucakKöyü

Şekil 1: Muğla ili, ilçe sınırları ve çalışma alanı

Sesli ve Karadavut

4. YAPILAN ÇALIŞMALAR

Çalışma süresince yapılan tespit, gözlem ve incelemeler eşliğinde, konu ile ilgili çeşitli tezler, makaleler, ders notları, bildiriler, dergiler ve benzer çalışmalar araştırılmış ve amaç bağlamında incelenmiştir. Çalışma, Muğla İl Özel İdaresinin imar planı değişikliklerine ilişkin toplam 149 adet imar planı tadilat dosyasının incelenmesine dayalı analitik bir yaklaşımdır (Karadavut, 2008). Muğla İl Özel İdaresinin onaylı imar planlarından oluşan arşivi, sayısal ortamda depolanmadığı için tüm tadilat dosyaları tek tek arşivden çıkartılarak incelenmiştir. İmar planı değişiklik dosyalarının tümünün arşiv çalışmalarıyla incelenmesi sonucunda elde edilen veriler tür, konum ve zamanlarına göre düzenlenip, bunlardan elde edilen bilgilerle tablo ve grafikler hazırlanmıştır. Verilerin kullanılabilir bir formata dönüştürülmesinden sonra plan değişikliklerinin imar pafta ve ilçeler bazında hangi bölgelerde yapıldığı, değişiklik nedenleri, türleri ve onaylanan değişikliklerin hangi bölgelerde, konularda ve yıllarda yoğunlaştığı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Muğla İl Özel İdaresi, reddedilen imar planı tadilat dosyalarına ilişkin bir arşiv oluşturmadığı için bu yönde veri temini ve analizi yapılamamıştır. İmar planı değişikliklerinin, imar planları ile öngörülen gelişmeye ve imar planının bütününe olumlu ve olumsuz etkileri, özellikle kentsel ve fiziksel gelişmeyi ne denli yönlendirdikleri, değişikliklerin boyutları ve nedenleri sorgulanmaya çalışılmıştır.

Çalışmanın ilk aşamasında; Muğla İli İl Özel İdaresi pilot bölge olarak seçilmiş, Muğla ili sınırları içersindeki merkez ilçe ve onbir ilçeden oluşan alanda yapılan imar planı değişiklikleri arşiv taraması yapılarak incelenmiştir. Arşiv taraması sonucunda elde edilen veriler yıllara, yerleşmelere ve değişiklik türlerine göre çeşitli grafiksel ve istatistiksel gösterimler yapılarak irdelenmiştir.

Çalışmanın ikinci kısmında ise; yapılan incelemeler sonucunda en çok imar planı değişikliği yapılan Milas ilçesinde, söz konusu plan değişikliklerinin plan bütünlüğüne etkilerinin belirlenmesi amacıyla detaylı bir inceleme yapılmıştır. Bu kapsamda önce imar planı paftaları taranmış, sayısallaştırılmış, kullanım türlerine göre imar planında mevcut kullanım büyüklükleri belirlenmiş, plan değişikliği öncesi ve sonrası durum ayrı ayrı değerlendirilerek karşılaştırılmıştır.

Onaylanan değişiklik dosyalarının ilçelere göre dağılımı incelendiğinde, en çok değişikliğin Milas ilçesinde yapıldığı görülmektedir. Bu nedenle, Milas İlçesi, Kazıklıbucak Köyü pilot bölge olarak seçilmiştir. Seçilen pilot bölgedeki imar planları ve değişiklikleri, Net CAD 4.0 GIS yazılımı kullanılarak sayısallaştırılmıştır. Sayısallaştırma sonucu değişiklik öncesi ve sonrası kentsel kullanım büyüklükleri belirlenerek veritabanı oluşturulmuştur. Oluşturulan veritabanı ve sayısallaştırılmış haritalar ilişkilendirilerek tematik haritalar üretilmiştir.

5. BULGULAR ve İRDELEME

Bu aşamada, yapılan arşiv taraması sonucu elde edilen verilere ilişkin çeşitli değerlendirmeler gerçekleştirilmiştir.

5.1. Konum İle İlgili Değerlendirmeler

Plan pafta, ilçe ve köy bazında değerlendirmeler yapılarak imar planı değişikliklerinin kentte ilçelere göre dağılımları belirlenmiş ve değişikliklerin bu alanlarda yoğunlaşma nedenleri ortaya konulmaya çalışılmıştır (Şekil 2).

İmar Planı Değişikliklerinin Plan Bütünlüğüne Etkilerinin İncelenmesi

Şekil 2: Muğla Kentindeki İmar Planı Değişikliklerinin İlçelere Göre Dağılımı

5.2. Zaman İle İlgili Değerlendirmeler

1989–2007 döneminde kabul edilen imar planı değişikliklerinin kronolojik olarak sıralanmasından sonra değişikliklerin hangi yıllarda yoğunlaştığının ve bu yıllarda ülkemizde ve Muğla ilindeki siyasal, sosyal, yasal olaylar ve gelişmelerin olası etkileri üzerinde durulmuştur (Şekil 3).

Şekil 3: Muğla Kentindeki İmar Planı Değişikliklerinin Yıllara Göre Dağılımı

5.3. Değişiklik Türleri İle İlgili Değerlendirmeler

İmar planı değişiklik türleri, Sosyal ve Teknik altyapı Değişiklikleri, Yoğunluğu Etkileyen Değişiklikler, Ulaşım Sistemindeki Değişiklikler, Bir Alanın Kullanımının Değiştirilmesine Yönelik Değişiklikler, Diğer Değişiklikler adı altında beş ana başlıkta toplanmıştır (Şekil 4). İncelenen imar planı değişikliği dosyalarından hazırlanan grafikler yoluyla, değişiklik istemlerinin hangi gerekçeler üzerinde yoğunlaştığı ortaya konulup yorumlanmıştır.

Şekil 4: Muğla Kentindeki İmar Planı Değişikliklerinin Türlerine Göre Dağılımı

Sesli ve Karadavut

5.4. Milas İlçesinde İmar Planı Değişikliklerinin Plan Bütününe Etkileri

Yapılan arşiv taraması sonucu en çok imar planı değişikliğinin Milas ilçesinde yapıldığı belirlenmiştir. Bu nedenle pilot bölge içinde; Milas İlçesi Kazıklıbucak Köyü çalışma alanı olarak seçilmiştir. Söz konusu çalışma alanı, 4740466.475 m²’ lik (474 hektar) bir alanı ve 1/1000 ölçekli 27 adet uygulama imar planı paftasını kapsamaktadır.

Milas ilçesinin, özellikle turizm açısından Kıyıkışlacık, Kazıklı, Kazıklıbucak gibi önemli koylara sahip olması plan değişikliklerine olan talebi arttırmıştır. Sonuç olarak korunması gereken marjinal tarım alanları, makilik ve fundalık alanlar, 1/25000 ölçekli çevre düzeni planı değişiklikleri ile turizm ve 2. konut alanlarına dönüştürülmüştür. Alt ölçekli (1/5000 ve 1/1000) planları da hazırlanıp onaylanarak turizm ve 2. konut alanları faaliyete geçmiştir. Çalışma bölgesi olarak seçilen, Kazıklıbucak Köyü’nde de korunması gereken marjinal tarım alanları, makilik ve fundalık alanlara ait 1/25000 ölçekli çevre düzeni planı değişikliği onaylanmıştır. Bu da baştan yanlış başlayan bir sürecin devamını getirmiş olup, 1/5000 ve 1/1000 ölçekli nazım ve mevzii imar planlarının hazırlanıp onaylanmasının önüne geçilememiştir. Yani çevresel koruma bölgesi kapsamında olması gereken bu alan, planlanarak yapılaşma izni verilmek suretiyle tamamen kullanım amacı dışına çıkarılmıştır.

Bu bağlamda, çalışmanın bu kısmında Milas İlçesi, Kazıklıbucak Köyünün hem turizm hem de konut yapılaşması ile kazandığı çehresinin, plan değişiklikleri sonucu ne yönde etkilendiği irdelenmeye çalışılmıştır. Aşağıda çalışma alanına ait değişiklik öncesi ve sonrası durum gösterilmiştir (Şekil 5).

Şekil 5: Milas İlçesi Kazıklıbucak Köyü Mevzii İmar Planı

Söz konusu çalışma alanında turizm merkezi amaçlı 1/1000 ölçekli mevzii imar planı ve 1/5000 ölçekli nazım imar planı yapılmıştır. Ancak değişen koşullar sonucu, planda birtakım değişikliklere gereksinim duyulmuştur. Bu değişikliklerin miktarları incelenirse; günübirlik alanlar, günübirlik turizm tesis alanları, rekreasyon alanları, ilköğretim alanı, spor alanları, ibadet alanı ve çocuk oyun alanında herhangi bir değişikliğe gidilmemiştir. Ancak ticaret alanları 2583.77 m², park alanları 4407.70 m², idari tesis alanı 3153.60 m² ve sağlık alanı 3946.54 m² artmıştır. Buna karşın turizm tesis alanları 4618.56 m² ve turizm ve ikinci konut alanları 25208.04 m² azalmıştır. Mevzii imar planında görüleceği gibi ilköğretim alanı, sağlık tesis alanı, idari tesis alanı, altyapı tesis alanı v.b. kamu alanları tek merkezde toplanmıştır. Bu da merkeze uzak bulunan yapı adalarının söz konusu kamusal alanlardan yeterli derecede yararlanamamasına neden olmaktadır. Zamanla park, idari tesis, teknik altyapı, sağlık ve ticaret alanlarının yetersiz olduğu görülmüş ve bu kullanıma tahsis edilen alanların arttırılmasına yönelik imar planı değişikliği yapılmıştır. Plan değişikliği sonucu görülmektedir ki yukarıda bahsedilen alanlar, mevcut yerlerinde genişletilmemiş, farklı yerlerde alan tahsisi yapılmıştır. Bunun nedeni ise, planlama bölgesini tek merkezlilikten kurtarmak ve kamunun ortak yararlanabileceği bu tür alanları homojen bir şekilde dağıtmaktır. Mevcut alanların dışında zamanla gelişen bir ihtiyaç olarak kreş alanı ve halk eğitim merkezi alanı yine planlama bölgesindeki homojenliği sağlayacak şekilde düzenlenmiştir.Plan bütünlüğü göz önüne alınarak incelenecek olursa; genişletilen alanlar kişisel yarardan çok kamu yararı gözetilerek yapılan değişikliklerdir ve plan bütününde eşit bir dağılımın sağlanması hedeflenmiştir. Başka bir ifadeyle planlama alanının teknik ve sosyal donatı dengesini bozmadan, özellikle de kentin kimliğini oluşturan öğeleri koruyacak şekilde değişiklikler yapılmıştır. Bu yönüyle yapılan değişiklikler, plan bütünlüğüne olumlu yönde bir katkı sağlamaktadır. Ortak kullanıma yönelik bu kamusal alanların genişletilmesi, turizm tesis alanı ve turizm ve ikinci konut alanları

İmar Planı Değişikliklerinin Plan Bütünlüğüne Etkilerinin İncelenmesi

küçültülerek sağlanmıştır. Bu değişiklik ile planlama alanındaki projeksiyon nüfusu azalırken yeşil alanlarda yapılan artış, bölgenin doğal görünümünün korunması ve turizm merkezinin amacına yönelik bir değişiklik olması plan bütünlüğü açısından olumlu bir gelişmedir. Sonuç olarak çalışma alanının 1/25000 ölçekli çevre düzeni planı değişikliği ile turizm merkezi ilan edilmesi, korunması gereken marjinal alanları, makilik ve fundalık alanlarının yok edilmesinin önünü açmıştır. Bu yönüyle değerlendirildiğinde 1/5000 ölçekli nazım imar planının ve 1/1000 ölçekli uygulama imar planının onaylanması da yanlış yapılan bir işin devamı niteliğindedir. İmar planı değişikliklerinin kamu yararı göz önünde bulundurularak yapılması, korunması gereken alanların uygulama imar planı ile yok edilmesini haklı kılmamaktadır. Her ne kadar uygulama imar planı değişiklikleri yasaya ve plan bütünlüğüne uygun olarak yapıldıysa da, üst ölçekli planda yapılan değişikliğin, birtakım maddi ve siyasi çıkarlar uğruna, plan bütünlüğü ve kamu yararı gözetmeksizin yapıldığını ortaya koymaktadır.

6. SONUÇLAR

Bu çalışma kapsamında konu ile ilgili çeşitli tezler, makaleler, ders notları, bildiriler, dergiler ve benzer çalışmalar taranmış, amaç bağlamında incelenmiştir. Bu literatür taramasından elde edilen sonuçlara bakıldığında; imar planı değişiklikleri ile parsel bazında, zararsız kararlar verildiği düşünülürken, öngörülen veya mevcut kentsel dokunun zedelenmesine yol açan, yaşam kalitesini düşüren ve kent kimliklerini giderek yok eden kararlar verildiği saptanmıştır. Böylece, imar planı değişiklikleri amacından sapmakta ve kentsel değişim sürecinin iyileştirilmesi yerine kentler olumsuz bir döngünün içine itilmektedirler. Yapılan literatür taraması sonucu anlaşılmaktadır ki, imar planı değişiklikleri plan bütünlüğünü ve yapısını bozup giderek planı işlemez hale getirmektedir.

Muğla ili İl Özel İdaresi arşivlerinden yararlanarak yapılan bu çalışmada ise, il genelinde 149 imar planı değişikliğinin yapıldığı belirlenmiştir. Bu değişikliklerin konumsal dağılımına bakıldığında, sırasıyla Milas, Merkez İlçe, Fethiye, Ortaca ve Ula ilçelerinin değişiklik sayısı bakımından ortalamanın üzerinde olduğu, en çok değişikliğin sırasıyla 2005, 2006, 2003 ve 2004 yıllarında yapıldığı ve türlere göre dağılıma bakıldığında ise, diğer değişikliklerin, alan kullanımının değiştirilmesinin ve ulaşım sistemindeki değişikliklerin ortalamanın üzerinde olduğu tespit edilmiştir. Yapılan çalışma kapsamında elde edilen sonuçlar aşağıda 4 ana başlık altında açıklanmıştır. Buna göre;

6.1. İmar Planı Değişiklikleriyle İlgili Genel Sonuçlar

Kamu yararı düşünülmeden yapılan her imar planı değişikliğinin, aynı amaca yönelik bir başka değişikliğe meydan verebileceği söylenebilir. Bu yolla yapılan değişikliklerin sayısı gün geçtikçe artmakta ve plan bütünlüğü bozulmaktadır.

Yapılan detaylı incelemede özel idare arşivlerinin sayısal ortamda depolanmadığı görülmüş olup, gerekli hallerde planların bütün olarak değerlendirilmesini güçleştirmektedir. Parsel bazında düşünülerek yapılan bazı değişikliklerin planların bütününü ne yönde etkilediğinin bu yolla bir kez daha geri plana itildiği söylenebilir.

Muğla İl Özel idaresi kapsamında yürütülen bu çalışmada, il genel meclis üyelerinin bir kısmının planlama ve mevzuatıyla ilgili yeterli teknik bilgi ve deneyime sahip olmadıkları, hatta ilkokul derecesinde eğitim seviyesine sahip üyelerin olduğu görülmüştür.

Sonuç olarak kimi zaman, gelecek öngörüsünde bulunulmadan bazı yasal boşluklardan yararlanılarak kararlar verilebilmekte bunun planların bütününe olan etkilerinden çok kişisel ve dönemsel çıkarlar önemsenmektedir.

6.2. İmar Planı Değişiklikleriyle İlgili İlçelere Göre Elde Edilen Sonuçlar

Milas İlçesinde korunması gereken marjinal tarım alanları, makilik ve fundalık alanlar, 1/25000 ölçekli çevre düzeni planı değişiklikleri ile turizm ve 2. konut alanlarına dönüştürülmüştür. Onaylanan alt ölçekli planlarla da yanlış gidişat engellenemeyip, korunması gereken alanlarda turizm ve 2. konut alanları uygulamaya geçilmiştir. Bu uygulama ile mevcut çevre düzeni planı amacını ve işlevini kaybetmiş tamamen farklı kullanım amaçlarına yönelmiştir.

Merkez İlçede konut talepleri ağırlıkta olup bu amaçla yapılan imar planı tadilatları, ortalamanın üzerinde plan değişikliği yapılmasına neden olmuştur.

Fethiye ilçesinin, planlama açısından bir kısmı Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığının, bir kısmı da Kültür ve Turizm Bakanlığının yetki sahası içinde olmasına karşın, bu denli korunması gerekli alanlara sahip ilçede dahi yabancılara mülk edinimini serbest bırakan yasayla birlikte plan değişikliği talepleri artmıştır.

Sesli ve Karadavut

Ticari gelişim bölgesi haline gelen Ula’da bu yöndeki değişikliklerden başka, turizm ve 2. konut taleplerindeki artışlar sonucu yapılan değişiklikler yoğunlukla görülmektedir.

Bodrum’da Muğla İl Özel İdaresi yetki alanı oldukça küçük ve tarım alanlarından oluşmaktadır. Bu nedenle turizm merkezlerinden biri olmasına karşın değişiklik sayısının az olduğu görülmektedir.

Köyceğiz, Datça ve Marmaris ilçelerinin büyük bir kısmı Özel Çevre Koruma Bölgesi kapsamında kaldığı için bu bölgelerdeki plan değişikliklerini onama yetkisi de Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı’na aittir. Muğla İl Özel İdaresi sınırları içinde kalan kısımlarının genellikle dağ köyleri olması ve rant sağlanamayacak alanlar olması plan değişikliği taleplerini sınırlı kılmıştır.

Dalaman İlçesinde, korunması gereken marjinal tarım alanları, ormanlar gibi doğal veriler ile sit alanları ve askeri alanların bulunmasının yanında il özel idaresi sınırları içinde kalan alanın taşkın havzasında kalması sebebiyle bu ilçede imar planı değişikliği bulunmamaktadır.

6.3. İmar Planı Değişiklikleriyle İlgili Yıllara Göre Elde Edilen Sonuçlar

İmar planı değişiklikleri Bayındırlık ve İskân Bakanlığınca onaylandığı dönemde daha az değişiklik ve daha uzun karar süresi söz konusuyken, 1985 yılında yürürlüğe giren 3194 sayılı imar kanunu ile yerel yönetimlere devredilen onay yetkisinin kullanılmasıyla, imar planı değişiklik istemlerinin onay süresi kısalmış ancak, sayılarının oldukça arttığı gözlenmiştir.

1985–1989 dönemi, imar planı yapma ve değiştirme yetkisinin yerel yönetimlere devrinden sonraki ilk dönemlerdir. Bu süreç içinde kurumların, plan yapımı ve onaylanmasındaki işlem akışını kavrayamadıkları, yeterli teknik personeli sağlayamadıkları, kısacası bilgi ve deneyim olarak yetersiz kaldıkları söylenebilir. Bu nedenle 4 yılı kapsayan bu dönem içinde plan değişikliği onaylanmamıştır. 1992 yılından itibaren bu eksikliklerin giderilmeye başlamasıyla, plan değişikliklerinin sayısında hissedilir bir artış söz konusu olmuştur.

2005 yılında, Aydın, Denizli ve Muğla illerini kapsayan 1/100.000 ölçekli çevre düzeni planı ihalesinin yapılması ve onaylanması halinde çevre düzeni planına aykırı alt ölçekli plan değişikliği yapılamayacak olması endişesinden, plan değişiklikleri sayısı en yüksek seviyeye ulaşmıştır. Ayrıca yıl içinde yabancılara mülk edinimi hakkı verilmesi ve il çevre düzeni planlarının onama yetkisinin il özel idarelerine verilmesi plan değişikliklerinde ciddi bir artışa sebep olmuştur.

Muğla genelindeki değişiklik sayılarının yıllara göre dağılımı incelendiğinde görülmektedir ki yerel ve genel seçim ortamlarında imar planı değişiklik sayısında genel olarak bir artış olmaktadır.

6.4. İmar Planı Değişiklikleriyle İlgili Türlere Göre Elde Edilen Sonuçlar

Muğla genelindeki plan değişikliklerinin türlere göre dağılımına bakıldığında, diğer başlığı altında incelen, mülkiyetteki kaymalardan kaynaklanan ve uygulama aşamasında fark edilen hataların düzeltilmesine yönelik değişiklikler en yüksek paya sahiptir.

Türe göre dağılımlara bakıldığında ikinci sırayı, alan kullanımının değiştirilmesine yönelik yapılan değişiklikler almaktadır. Yoğunluk arttırıcı değişiklikler yerine, kullanım alanlarının değiştirilmesi daha çok kabul görse de, plan bütünlüğünün etkilenmemesine yönelik ne gibi tedbirler alındığına dair herhangi bir gerekçeli açıklama yapılmamıştır.

İmar planı değişikliklerinde, işlev değişiklikleri yoluyla kentsel işlevler arsındaki denge bozulmakta ve plan kararlarına rağmen, kentin gelişmesi başka yönlere çekilebilmektedir.

İmar planı değişiklik türlerinden göz ardı edilemeyecek bir değere sahip olan ulaşım sistemindeki değişikliklere bakıldığında, yaya yollarının kaldırıldığı ve mevcuttaki taşıt yollarının daraltılarak yapı adalarındaki inşaat alanlarının arttırılmaya çalışıldığı tespit edilmiştir.

Yaya yollarının şehir yaşamındaki önemi düşünüldüğünde yaya yollarının trafik yoluna dönüştürülmesi kadar, kaldırılmalarının da şehirsel yaşama ve şehir planlarındaki dağılımlara olumsuz yönde etkisi olduğu söylenebilir.

Muğla İli genelinde yapılan sosyal ve teknik altyapı değişikliklerinin, imar planı değişiklik raporlarında yasaya uygun olarak değişikliğin yapıldığı ifade edilirken, bu uygunluğun nasıl sağlandığı ayrıntılarıyla ifade edilmemiştir.

İmar planları üzerinde imar değişiklikleri ile oluşan baskıların önemli bir bölümü kentteki yeşil alanlar üzerinde yoğunlaşmaktadır. Yeşil alanların bazı çıkarlar doğrultusunda minimuma düşürülmesi ya da başka kullanım alanlarına

İmar Planı Değişikliklerinin Plan Bütünlüğüne Etkilerinin İncelenmesi

dönüştürülmesi gelecekte kentlerin doğal görüntüsünün bozulmasına ve sağlıksız yaşam koşullarının oluşmasına neden olacaktır.7. ÖNERİLER

Planlama toplum karakteristiği ve topoğrafya göz önünde bulundurularak ve bu bilgiler ışığında olabilecek gelişmeler hesaplanarak yapılmalıdır. Bu sayede hesaba katılmayan gelişmelerden ve içerdiği mutlak yargılar nedeniyle sürekliliği olmayan planlardan kaynaklanan değişiklikler önlenmiş olur.

Öğrenim veren kurumlar ve meslek odalarının planlama sürecindeki etkinliklerinin arttırılması gerekmektedir. Böylece kurumsal yapı sağlamlaştırılarak, kent gelişim süreci desteklenmelidir.

Planlama olgusu, yönetmeliklerdeki standartlara uygun olarak hazırlanan plan olarak görülmektedir. Bu kalıplardan çıkarak planlama, kentin sosyal ve ekonomik gelişimini yönlendiren bir araç olarak düşünülmelidir. Bu anlayışla hazırlanan planların uygulanabilirliğini sağlamak için meslek disiplinleri arası iletişim kuvvetlendirilmeli, harita mühendisi yalnızca uygulama kısmında değil, planlama sürecine de dahil edilmelidir.

Plan değişiklik taleplerinin ağırlıklı olarak kişisel menfaatler doğrultusunda yapıldığı gözlemlenmiştir. Birtakım yasal belirsizliklerden de yararlanılarak yapılan bu tür değişiklikler, ekonominin düzeltilmesi ve hukuki yapının yeniden gözden geçirilerek yasal boşlukların giderilmesiyle önlenebilir.

Muğla İl özel idaresi kapsamında yapılan bu çalışmada görülmüştür ki; planların sayısal ortamda depolanmaması, ayrı ayrı yapılan planları bütüncül olarak değerlendirme imkanı vermemekte, bu nedenle geri dönüşü olmayan hatalara neden olmaktadır. Planlama kurumunun teknik personel, yazılım ve donanım yönünden güçlendirilmesiyle, plan değişikliklerine zemin hazırlayan bu tür eksiklikler giderilebilir.

Bu bağlamda kent bilgi sistemine geçiş için altyapılar oluşturulmalı, gerektiği hallerde diğer kamu kurumlarıyla ortak bir sistemde veri alış-verişi sağlanmalıdır. Bu sayede bilgi toplama, depolama, analiz etme ve yönetme işlemleri hız kazanmış olur.

İl Özel İdaresinin karar organı olan il genel meclis üyelerinin, yeterli teknik bilgiye, eğitime ve tecrübeye sahip olan kişilerden oluşması sağlanmalıdır.

Plan değişiklikleri sonucu değişen sosyo-ekonomik koşullar ve artan teknik altyapı ihtiyacı göz ardı edilmemeli, yasada belirtilen ölçülerde alan tahsisi yapılmasının yanında, kamu yararına uygun şekilde düzenlenmeleri sağlanmalıdır.

Planlamanın kentlerin gelişmesi için gerekliliği ve plan değişikliklerinin yarattığı olumlu ve olumsuz etkiler konusunda halk bilinçlendirilmeli, uygun platformlar düzenlenerek bu konulara halkın da katılımı sağlanmalıdır.

KAYNAKLAR

Ersoy, M., 2000. Mekan planlama ve yargı denetimi Ankara : Yargı Yayınevi, 2000, 63-69, 77-78

Karadavut, E., 2008, İmar Planı Değişikliklerinin Plan Bütünlüğüne Etkilerinin İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Samsun, 102s.

Keleş, R., 1990. Kentleşme politikası, İmge Kitabevi, Ankara, s:31-36

Suher, H., ve diğerleri, 1985. Plan, Planlama- Düzenleme Kavramları, Planlamanın Fonksiyonları, Planlamanın Meşguliyet Alanı, Şehircilik, İTÜ ŞBP İst. S: 6-10, 18-19, 24-25.

Şen, D., 2000. Kentsel Gelişmenin İzlenmesi: İmar Değişiklikleri ve Gelişmeye Etkileri, Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon, 127s.

Tekinbaş, E., 1991. İmar Planı Değişikliklerinde Belediyelerin Uymak Zorunda Oldukları Kurallar, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı ile Belediyeler Dergisi sayı: 5, Ankara, 27-30.