Што е интензивен насад од јаболкаВо овоштарската наука не постои прецизна дефиниција што е тоаинтензивен овошен насад.Во практиката кога се зборува за интензивни насади од јаболка семисли на:-насади кои се подигнати со садници калемени на слабо бујниподлоги- кои се посадени на растојание кое обезбедува склоп од минимум2500 овошки по хектар. Овој број на овошки се обезбедува соминимално растојание на садење од 3.5-4Х1-1.1 m.

-при подигањето на интензивните насади задолжително екористење на високо квалитетен саден материал кој мора дабиде со предвремени гранчиња.-при изборот на садниот материјал предност се дава надвегодишни садници произведени по книб методата и кои ворасадникот имаат диференцирано цветни пупки.-интензивните насади од јаболка задолжително се обезбедени сопотпорна конструкција, со систем за наводнување, а во одреденислучаи и со против градобијни и УВ заштитна мрежа.

Зошто да се подигаат интензивни насадиПри подигањето на интензивни насади од јаболка практичарите

често го поставуваат прашањето: zo{to da go pravam toa?. Одговорите на ова прашање има повеќе:-Затоа што овошките во интензивните насади рано влегуваат во

процесот на плодоносење,-Интензивните насади брзо ги враќаат вложените средства (во 6-7

година), во споредба со стандардните насади кои подоцна гивраќаат инвестициите (9-10 година),

-Поради подоброто осветлување на овошките се создава потенцијалза повисок принос по единица површина и подобар квалитет наплодови за подолг период.

-Ефикасно искористување на работната рака за изведување напомотехничките мерки и бербата,

-Поефикасна апликација на пестицидите, -Намалување на производната цена на плодовите,-Зголемување на профитот при одгледување на насади од јаболка и

др.

Негативни страни

-Високи инвестициони вложувања за подигањето на насадитеголем број високо квалитетни садници кои се со повисокацена, како и потпорната конструкција, бараат повисока почетнаинвестиција,

-Додатните трошоци за поставување на заштитната мрежа уштеповеќе ги зголемуваат инвестиците,

-Поголеми барања за правилно менаџирање на овошките - малипропусти може да предизвикаат големи штети и никогаш да несе вратат вложените средства,

-За успешно одгледување на интензивни насади потребно еправилно поврзување на сите компоненти на системот.

-Потреба од реедуцирање на кадарот и работната рака заменаџирање на овие системи.

Tehnologija na proizvodstvo na kvaliteten sertificiran saden materijal

-Sadniot materijal ja pretstavuva prvata, a vo nekoi slu~ai i najva`nata alka od koja zavisi vekot na eksploatacija i rentabilnoto odgleduvawe na ovo{nite nasadi.

Za podigawe na ovo{ni nasadi se koristi saden materijal od razli~ni kategorii kako vo odnos na garancijata za avtenti~nosta i zdravstvenata ispravnost taka i vo odnos na vegetativnata razvienost na sadnicite.

Poznato e deka sadniot materijal so nesigurna zdravstvena ispravnost krie golemi opasnosti od pojavata na razni bolesti koi mo`e da go kompromitiraat, ograni~at ili celosno uni{tat proizvodstvoto na ovo{je. Golem del od karantinskite virusi, bakteriite i mikoplazmite vo ovo{nite nasadi se prenesuvaat preku sadniot materijal.

Успешно производство во интензивни насади зависи пред се одквалитетот на садниот материјал. Поради тоа при подигањетона насадите треба да се користат само садници со најдобарквалитет што подразбира здравствено исправни-безвируснисадници како и садници со високи физички перформанси, односно садници со предвремени гранчиња.

Според svetskite стандарди, садниците од екстра класа треба да сеправи, здрави и со добро созреани пупки. На висина од 10 cm надспојното место треба да имаат дијаметар најмалку 14 mm, а нависина од 50 -80 cm да имаат најмалку 7 предвремени гранчињана кои често има диференцирано цветни пупки.

Здравствената состојба често е поважна од самиот надворешенизглед на садниците. Поради тоа се препорачува употреба набезвирусни садници. Ваков тип на садници се побујни и сопоуедначен пораст, овошките се породни, а квалитетот наплодовите е подобар.

Безвирусните садници особено се препорачуваат при обновување нанасадите бидејќи проблемот со замореноста на почвите полесносе надминува.

Vo praktikata ~esto se slu~uva podigawe na nasadi so sadnici za ~ie proizvodstvo e zemen materijal za razmno`uvawe so nesigurno poteklo, od mati~ni rastenija koi ne se sigurni vo avtenti~nosta na deklariranata sorta ili tip na podloga. Gre{kite od ovaa negativna pojava docna se otkrivaat, nivnoto otstranuvawe e mnogu skapo, a ~esto i nevozmo`no.

Vo rasadni~arstvoto se primenuvaat golem broj specifi~ni tehnolo{ki operacii od ~ija pravilna primena vo ogromna mera zavisi proizvodstvoto na visoko kvaliteten i zdrav saden materijal.

Категории на материјал за размножување и саден материјал

Материјалот за размножување и садниот материјал може да биде во следните

категории:1.Предосновен (предбазичен) материјал2. Основен (базичен) материјал3. Сертифициран саден материјал4. САС (Conformitas Agraria Communitatis) или стандарден материјал

Во зависност од категоријата на материјалот за размножување и садниот материјал, етикетата

треба да биде во:-бела боја со дијагонална виолетова линија за

иницијален или предосновен материјал за размножување;

-бела боја за основен материјал за размножување;

-сина боја за категорија сертифициран материјал за размножување и саден материјал;

-портокалова боја за стандарден (САС) материјал за размножување и саден материјал.

Sekoja kategorija na saden materijal se proizveduva spored odredeni proceduri i sertifikacioni {emi. [emata za proizvodstvo na sertifiran saden materijal za prvpat e publikuvana vo 1981 od strana na Evropskata i Sredozemnomorskata organizacija za za{tita na rastenijata. Vo 1991 godina od strana na European Plant Protection Organization (EPPO) e izrabotena nova verzija na sertifikacija vo tekstualna i {ematska forma. Vo 1992 godina Sovetot na EU preporakata na EPPO ja vklu~ija vo Direktivata 92/34. Ovaa direktiva se odnesuva na pravilata za trgovija so ovo{en saden materijal. Nacionalnite zakonodavstva na zemjite ~lenki na EU se dol`ni da se pridr`uvaat kon ovaa direktiva. R. Makedonija kako zemja kandidat za za~lenuvawe vo EU zakonodavstvoto so koe ja regulira ovaa oblast celosno go prilagodi na direktivata 92/34.

Добивање на категорија сертифициран саден материјал

Сертифицираниот саден материјал се произведува во расадник од материјал за размножување произведен од основни матични растенија (сорта и подлога)

Површината на која се произведува сертифициран саден материјал, треба да биде одделена од површината на која се произведува саден материјал од категоријата САС, најмалку 2 метри чист појас. Во случај на затревеност, појасот треба редовно да се коси.

Во расадникот, растенијата треба да бидат хомогено засадени. Овошните видови или сортите треба да бидат посадени во одвоени редови.

Во текот на вегетација, садниците визуелно се прегледуваат во расадникот, во поглед на сортна чистота, врз основа на фенотипските својства. Сортно нетипичните садници се уништуваат.

Растение кандидат

Проверка на здравствена состојба инфицираноЗдраво

Оздравување со термотерапијаПочетно растение-заштитени простори

Предосновен материјал-заштитени простори- контрола на автентичност

Основен материјал –набљудување за симптоми на вируси

Сертифицирани матични растенија

Сертифицирани садници

Процедури за сертифицирани садници

Иницијално растение

Кандидат за предосновно растение

Термотерапија

ТестираноПод тест

Предосноматично растение

Проверка насортна чистота

Одржување во in vitro услови

Оsnovno mati~no rastenieОsnovno mati~no rastenie од втора

генерација

Сертифи-циранаподлога

Калемено сертифицирано растение

Калемгранче Калем

гранче

Сертифи-циранаподлога

Сертифициран саден материјал

Временска рамка за добивање на сертифицирани садници

primer • 2012- растенија кандидати (4-5 години) вклучувајќи контрола и оздравување

• 2017-Предосновен материјал- 1-2 години контрола на сортна автентичност

• 2019-Основен материјал – 1-2 години контрола на симптоми на вируси

• 2021-сертифицирани матични растенија 1-2 години за производство на пупки

• 2023- сертифицирани калеми• 2025 –сертифицирани двегодишни садници

Vo zavisnost od stepenot na garancijata na zdravstveniot status sertificiraniot materijal mo`e da bide bezvirusen

(virus free-V.F.) i testiran na virusi (virus test -V.T.).

• Virus free (VF)-ослободен од сите можни вируси-koj e testiran soglasno me|unarodno priznatite nau~ni

metodi i e potvrdeno deka ne e zarazen so virusi - za koj e utvrdeno deka nema simptomi na zaraza od bilo koi

virusi pri sproveduvawe na oficijalni pregledi vo tekot na vegetacijata,

• Virus test (VT)- тестиран на главни вируси кои се застапени во регионот

-koj e testiran soglasno me|unarodno priznatite nau~ni metodi i e potvrdeno deka ne e zarazen so virusi koi se zastapeni kaj rastenijata od soodvetniot vid vo regionot,

-za koj e utvrdeno deka pri sproveduvawe na oficijalni pregledi vo tekot na vegetacijata nema simptomi na zaraza od virusi koi se zastapeni kaj rastenijata od soodvetniot vid vo regionot,

САС (стандарден) саден материјал

САС саден материјал се произведува во расадник од материјал за размножување добиен од САС матични растенија или од матични растенија кои потекнуваат од сертифициран саден материјал.

Добивање на категорија САС (стандарден) саден материјал

Za ovаа kategorija mati~ni rastenija procedurite se mnogu poednostavni, no garancijata za sortnata ~istota i zdravstvenata ispravnost na sadniot materijal e mnogu pomala. Za stаndardni mati~ni rastenija se izbiraat rastenija koi treba da gi ispolnat slednite uslovi:-Da imaat dobra vegetativna razvienost, -Da se sortno ~isti,-Da se zdravi, bez simptomi na {tetni organizmi (virusi) -Da se odr`uvani so soodvetna agrotehnika.-Mati~nite rastenija ne treba da se nameneti za proizvodstvo na ovo{je,-Mati~nite rastenija se odr`uvaat vo mati~ni nasadi koi se homogeno zasadeni. Ovo{nite vidovi, sortite i tipovite podlogi treba da bidat posadeni vo odvoeni redovi. Sekoe mati~no rastenie treba da bide ozna~eno za da se obezbedi sledewe i stru~na kontrola na sortnata ~istota i zdravstvenata sostojba,

Vlijanie na zdravstveniot status na performansite na sortata koks oran` do

7 vegetacijaParametar Virus free Virus test Inficirani

Dijametar na steblo, mm

5.6 5.5 4.3

Vkupen prinos, kg

64.6 44.3 29.2

Prose~na masa na plodovite,

g

133 126 110

Interakcija me|u zdravsteniot status na sadnicite i gustina na sadewe na sorta

Jonagold do 6-ta vegetacijaParametar 1700 ov./ha 2600 ov./ha

Virus free Virus test Virus free Virus test

Vkupen prinos,

t/ha

105 71 111 100

Prose~na masa na

plodovi, g

205 188 197 176

Sadniot materijal mo`e da se stavi vo promet samo ako gi ispolnuva uslovite za

proizvodstvo, kvalitet i drugi uslovi utvrdeni so zakonot i so Zakon za zdravje

na rastenijata. Vo odnos na kvalitetot na sadniot

materijal se bara -avtenti~nost na sortata i podlogata i -vegetativnata razvienost

Физички квалитетни карактеристикиSpored pravilnikot

Садниот материјал (овошни садници) се едногодишни или двегодишни цели растенија, наменети за садење и производство на овошни плодови. Садниците од сите дрвенести овошни видови треба да бидат со зрела дрвесина на стеблото. Калемените садници треба да имаат добро сраснување на спојното место. Калемениот дел треба да прекрива најмалку 60% од вкупната површина на подлогата. Пожелно е едногодишните садници да се разгранети на височина од 50 до 80 cm со најмалку 5 предвремени гранчиња со должина од најмалку 15 cm.Двегодишните садници треба да имаат 3 до 4 добро распоредени примарни гранки. Садниците треба да бидат здрави и неоштетени од град, мраз и глодари.

Посебни услови во поглед на квалитетот за најмалата вегетативна развиеност на садниот

материјал за одделни дрвенести овошни видови

Овошен вид Подлога

Надземен дел, стебло Коренов систем

Најмала висина на садницата измерена од кореновиот врат (cm):

Најмаладебелина на

стеблоизмерена на

15 cm над спојното место

(cm),

Број и должина на корените, (cm)

Јаболко

Генеративна (семенец) или бујна вегетативна

100 1,0Најмалку 3 скелетни корени со должина над 15 cm

Среднобујна вегетативна, слабо бујни

100 1,0Најмалку 5 скелетни корени со должина над 15 cm

Разгранети садници

Zna~aen parametar za kvalitet na sadnici pokraj razvienosta na korenoviot sistem, debelinata i visinata se i predvremenite gran~iwa koi ja odreduvaat vegetativnata aktivnost na steblata, visinata na po~etnata rodnost i po~etokot na polnata rodnost. So sadewe na sadnici bez predvremeni razgranuvawa,- vo start se gubi edna godina, -te{ko se kontrolira odnosot pome|u porastot i razvojot vo prvite godini na odgleduvawe, -go odlo`uva po~etokot na plodonoseweto i polnata rodnost,-najmalku tri godini se gubat vo proizvodstvoto,-potrebno e i zna~ajno pove}e agro i pomotehni~ki merki za vospostavuvawe na visoka produktivnost na ovo{kite.

Po`elno e za podignuvawe na nasadi od jabolka da se koristat visoko kvalitetni sadnici od koi se o~ekuva rodnost vo vtora vegetacija i polna rodnost vo ~etvrta vegetacija. Ranata rodnost ja kontrolira bujnosta na ovo{kite.

Dobro razviena sadnica od jabolka treba da ima barem 5 predvremeni gran~iwa.

Vo Holandija ima izreka “sadite ovo{ki spremni za proizvodstvo”. Sadnicite so mnogu gran~iwa davaat najvisok prinos vo celiot `ivoten ciklus i baraat pomalku rabota.

Vo rasадниците sadnici so predvremeni gran~iwa mo`e da se dobijat na pove}e

na~ini :

1. Ednogodi{ni sadnici – preku tretirawe so hormoni

2. Ednogodi{ni sadnici -so pove}ekratno (4-5 pati) otstranuvawe na vrvnite liv~iwa

3. Dvegodi{ni sadnici so Knib metoda

Производство на садници со тretirawe so fitohormoni

Za predvremeno razgranuvawe ednogodi{ni sadnici se tretiraat so razli~ni preparati od tipot na retardanti na porastot. Za ovaa cel vo praktikata naj~esto se koristi citokininot benzil adenin ili kombinacija me|u citokininot benzil adenin i giberilini (GA4+7) odnosno preparatite promalin, perlan i drugi, vo koncentracija od 0.1-0.2 % или само benzil adenin Sadnicite se tretiraat pove}e pati vo tekot na letnite meseci vo interval od desetina dena, zapo~nuvaj}i vo momentot koga sadnicite }e dostignat visina od okolu 60- 70 cm.

So otstranuvawe na {totuku pojaveni vrvni liv~iwaod letorastite mo`e da se provocira predvremeno razgranuvawe na sadnicite. Koga glavniot letorast ja postigne visinata na koja sakame da se pojavat predvremenite gran~iwa (60-70 cm), vrvnite liv~iwa {to ne se seu{te celosno oformeni se otstranuvaat so ostri predmeti (mo`e i so prsti). Pritoa treba da se vnimava vrvot na letorastot da ne se o{teti. Ovaa operacija se povtoruva 4-6 pati ili obi~no edna{ nedelno

Производство на дvegodi{ni sadnici koi imaat predvremeni gran~iwa na koi ima i diferencirano cvetni pupki se vr{i po t.n. knibb metoda koja se izveduva na sledniot na~in:

Na prolet okuliranite podlogi na zaspana pupka od prethodnata godina ili sobno kalemenite podlogi so spojuvawe, se sadat vo rastilo na rastojanie 90H30 cm. Vo taa vegetacija sadnicite treba da bidat so porast 120-150 cm.

Narednata prolet pred po~etokot na vegetacijata sadnicite se skratuvaat na visina od 60-70 cm nad zemjata. Dijametarot na sadnicata na mestoto na skratuvaweto mora da bide minimum 1 cm. Сe forsira porast samo na letorastot od vrvnata pupka, a ostanatite vo tekot na vegetacijata postojano se otstranuvaat, taka {to stebloto pod presekot treba da bide ~isto. Forsiraniot letorast vo tekot na vegetacijata raste bujno i po celata dol`ina se razgranuva so golem broj predvremeni gran~iwa koi zafa}aat golem agol vo odnos na glavniot letorast. Golem del od predvremenite gran~iwa formiraat cvetni pupki. Vo slu~aj koga nema prirodno razgranuvawe na sadnicite tie mo`e da se tretiraat so fitohormoni na ist na~in kako i ednogodi{nite sadnici.

Razvienite ovo{tarski zemji za podigawe na intenzivni gusti nasadi od jabolka na slabobujni podlogi im davaat prednost na

dvegodi{nite sadnici. Tie sadnici se obrasteni so vitki i kusi rodni gran~iwa na koi u{te vo pitomnikot se

diferenciraat rodni pupki. So navremeno esensko kvalitetno sadewe i dobra nega vo tekot na vegetacijata se dobiva rod

u{te vo prvata godina po sadeweto, a vo vtorata godina zna~itelni prinosi koi mo`at da gi pokrijat rashodite za

odgleduvawe.

Prinos od razli~ni vidovi sadnici kaj sorta Jonagold posadena na rastojanie 3H1.3 m, opit

vo Holandija

Tip na sadnici

Prinos, kg/ovo{ka

2god.

3 4 5 6 Vkupno

Kalemena od raka

0 10 20 25 30 85

Kalemena na zaspana pupka

0 10 18 24 25 77

Knib sadnici

15 20 34 27 32 128

Prinos na plodovi vo vtora godina

Sorta Sadnici so predvremeni

gran~iwa

Rastojaniem

Prinos, kg/ovo{ka

Prinos, t/ha

Rubinstar + 4h1.5 3.4 5.7

Rubinstar + 4h1 3.1 7.5

Breaburn + 4h1.5 2.5 4.2

Breaburn + 4h1 2.5 6.3

Ajdared - 4h2 0.18 0.2

Zl. Deli{es - 4h2 0.30 0.4

Prinos kaj nekoi sorti vo treta vegetacija

Sorta Broj na plodovi po

ovo{ka

Prinos po ovo{ka, kg

Prinos, t/ ha

Jonagold rubinstar 24.9 6.35 10.58

Breaburn tip Herr 19.5 4.74 7.90

Breaburn tip schnieder

16.1 3.44 5.73

Fuji kiku 8 18.6 5.05 8.41Fuji BC-2 30.5 8.80 14.66Fuji nagafu 6 21.4 5.70 9.50Pink ledi 46.9 8.44 14.06Pinova 48.6 10.84 18.06Mondial gala 29.5 5.27 8.78

Prinos po ovo{ka,до шеста година

Sorta Prinos, kg

2003 2004 2005 2006 2007 Vkupno

Mondijal Gala 1,2 5,0 25,5 43,0 36,0 110,7

Jon. Rubinstar 1,7 4,9 33,3 29,2 50,9 120,0

Pinova 1,6 8,8 31,1 25,1 43,0 109,6

Fuji Ki-ku 8 0,9 4,6 30,5 45,0 39,9 120,9

Fuji BC-2 0,9 7,3 32,2 43,0 44,0 127,4

Fuji Naga-fu 6 1,1 5,1 39,6 37,5 44,3 127,6

Breaburn tipHer

1,9 4,2 13,322,1 28,3 69,8

Breaburn tip[najder

1,7 3,4 21,930,1 37,9 95,0

Pink Ledi 1,6 8,0 24,0 31,4 42,0 107,0

Prinos po hektarSorta Prinos, t

2 god. 3 god. 4 god. 5 god. 6 god. Vkupno

Mondijal Gala 2,3 9,5 48,5 81,9 68,5 210,8

Jonagold Rubinstar 3,2 9,3 63,4 55,5 96,9 228,3

Pinova 3,1 16,7 59,2 47,8 81,9 208,7

Fuji Ki-ku 8 1,7 8,7 58,1 85,7 76,0 230,2

Fuji BC-2 1,7 13,9 61,3 81,9 83,7 242,6

Fuji Naga-fu 6 2,1 9,7 75,3 71,4 84,3 242,9

Breaburn tip Her 3,6 8,0 25,3 42,1 53,9 132,9

Breaburn tip [najder 3,2 6,4 41,7 57,3 72,1 180,9

Pink Ledi 3,0 15,2 45,7 59,8 79,9 203,7

Prosek 2,7 10,8 53,2 64,8 77,5 209,0