marksizm ve hukuk tarihsel deney: ekim devrimi sonras› sovyet hukuk … · 2019-11-28 · ve...

* Rusya Sosyalist FederatifSovyet Cumhuriyeti

** AÜ SBF, ‹dare HukukuÖ¤retim Görevlisi.

1 Eser Türkçe’ye Genel Hu-kuk Teorisi ve Marksizm(Çev. O. Karahano¤ullar›,Birikim Yay›nlar›, 2002)ad›yla çevrilmifltir (ç.n).

Marksizm ve HukukTarihsel Deney: Ekim DevrimiSonras› Sovyet HukukKuram›n›n Oluflumu*

John N. HazardÇeviri: Onur Karahano¤ullar›**

EEkim Devrimi, resmi bir hukuk felsefesi olmadan mü-cadele etmiflti. Önderlik ilham›n›, Çarl›k Rusya’s›n›nkoflullar›n› aç›klayabilmesi için derinlefltirilmifl Mark-

sist siyasal kuramdan almakla birlikte, yeni hukukbiliminioluflturma yolunda, Karl Marx ve Friedrich Engels’in çal›fl-malar›ndan çok s›n›rl› bir katk› buluyordu. Katk›n›n eksikli-¤i, daha bafllang›çta kabul edilmiflti. ‹lk dönem BolflevikAdalet Komiserlerinden biri olan P.I. Stuçka, 1921 tarihli ki-tab›na giriflte, aç›klamalar›n›n esas olarak, Adalet Komiserli-¤i yürütme organ›nca 1919’da ortaya konan hukuk tan›m›nadayand›¤›n› belirtmiflti. Ona göre, 1919 tarihli tan›m “ayr›n-t›l› olmaktan çok maharetli bir çal›flmayla ortaya ç›kan acele-ye gelmifl bir tercihti”. Bu tan›m› kullanmas›n›, tan›m›n“elefltirilere dayanakl› kalm›fl olmas›”yla aç›kl›yordu.

Yeni bir hukuk kuram›n›n oluflturulmas›nda yol göstericieksikli¤i, yeni Sovyet hükümetinin ilk günlerinde Sovyet hu-kukçular› taraf›ndan daha yo¤un biçimde hissedildi. 1924 y›-l›nda bile, dönemin seçkin hukuk kuramc›s› Profesör EvgenyB. Pasukanis, Genel Hukuk Teorisi ve Marksizm1 adl› çal›fl-mas›n›, “temel hukuksal kavramlar›n Marksist elefltirisi içinbir ilk giriflim” olarak niteliyordu. Kitab›n›n ikinci bask›s›nayazd›¤› giriflte, çal›flmaya gösterilen ilgiyi, “ genel hukuk ku-ram› konusundaki Marksist yaz›n›n k›tl›¤›”na ba¤l›yordu. Budönemde, Marksizmin, hukuksal alanda azgeliflmifl oldu¤u

Praksis 10 | Sayfa: 279-300

ve Sovyet hukuk felsefesinin gelece¤ine iliflkin tam bir taslak sun-mad›¤› de¤erlendirilmesi yap›lm›fl gibi görünmektedir.

Sundu¤umuz derleme çal›flma, bir anlamda, Sovyet hukukfelsefesinin oluflum aflamalar›n›n tarihçesidir. Kitaptaki seçmeeserler Devrimle bafllamakta, bundan önceki Marksist yaz›n, biristisna d›fl›nda, yer almamaktad›r. Devlet ve hukuk konusunda,Rus sosyal-demokrat düflüncesinin köfletafllar›n› oluflturan eser-ler, örne¤in Engels’in Devletin, Ailenin ve Özel Mülkiyetin Köke-ni ve Anti-Duhring’i, Karl Marx’›n Gotha Program›n›n Elefltirisi,Fransa’da ‹ç savafl ve Komünist Manifesto’su gibi eserler uzun sü-reden beri ‹ngilizce’de bulunmaktad›r. Lenin’in, Marksist kura-m›, Rusya’daki devrim öncesi duruma uygulad›¤› temel çal›flma-s› da Devlet ve Devrim ad›yla ‹ngilizce’ye kazand›r›lm›flt›r. Bu ça-l›flmalar›n herhangi birini veya parças›n› bu derlemede kullan-mak gereksiz görülmüfltür.

Devrim öncesi “klasikler”e yer verilmemifl olmakla birlikte,okuyucunun, do¤rudan do¤ruya devrim sonras› hukuksal gelifl-melerle karfl›laflmas› da istenilmemifltir. Devrim öncesi ve sonra-s› çal›flmalar aras›ndaki köprü, Lenin’in, Moskova’da üniversiteö¤rencilerine 1919 y›l›nda verdi¤i konferans ile kurulmaktad›r.Lenin bu konferans›nda, genifl bir yaz›n›n temel noktalar›n› özlübiçimde vermifl ve ö¤rencilerin çal›flmalar›n›n kuramsal temeliiçin gerekli oldu¤unu düflündü¤ü noktalar› seçmifltir.

Bu derleme çal›flma, Lenin’in erken dönem yaz›lar›ndan Vi-flinski ve Trainin’in günümüzde gözde olan çal›flmalar›na kadarSovyet hukuk felsefesi oluflumunun kilometre tafllar›n› sunmak-tad›r. Sadece, Reisner’in çal›flmalar›n› temsilen konmufl olan par-çalar devrim öncesi döneme aittir. Daha sonra da aç›klanaca¤› gi-bi, bunun nedeni Reisner’in Devrim öncesi yaz›lar›n›n sonras› ça-l›flmalar›yla olan ba¤lant›s› ve bunlar›n ‹ngilizce’de baflka yerdebulunmamas›d›r.

Marksist kuramc›lar, tüm felsefi ak›mlar›n, filozoflar›n içindedüflünüp yazd›klar› koflullarla (özellikle iktisadi koflullarla) aç›k-lanabilece¤inde ›srar eder. Bu Marksizme özgü bir ö¤reti de¤il-dir, ancak söz konusu koflullara atfedilen yo¤unluk ve her zamans›n›f çat›flmalar›n›n yans›malar›n› saptamalar› Marksistler içinözellikle tipiktir. Marksistler, Platon, Aristo, Aziz Thomas, Kel-sen, John Dewey ve Leon Duguit’nin çal›flmalar›n›, bu adamlar›niçinde yaflad›klar› ve yazd›klar› dönemin sonuçlar› olarak de¤er-lendirir. Bu yaklafl›ma göre, kitab›m›zda yer alan seçme yaz›lar,

280 John N. Hazard

Rus Devriminin ilk otuz y›l›ndaki de¤iflen sorunlar›n yans›malar›olarak de¤erlendirilebilir. Her birinin ayr› bir yorumu bulunsada tüm yazarlar›n, Marksizm’i temel ald›klar›n› kabul ettikleribelirtilmelidir.

Diyalektik materyalist felsefesiyle Marksizm, Sovyet düflü-nürleri taraf›ndan statik bir ö¤reti olarak de¤erlendirilmemifltir.1920’ler, 30’lar ve 40’lar›n Sovyet hukukçular›ndan, Marksizmin-yaln›zca bir çözümleme yöntemi olsa da kesin ve de¤iflmez oldu-¤u kabul edilen- diyalektik materyalizm yönünü, liderlik taraf›n-dan sürekli yorumlanan de¤iflen toplumsal ihtiyaçlarla baflar›ylabirlefltirmesi beklenmifltir. De¤iflmez temellerle de¤iflen uygula-malar aras›nda bir bileflim olmal›yd›. Stuçka ve Pasukanis, temelhukuksal ilkelerin ifadesi olarak kullanabilecekleri çok az say›daMarksist çal›flma oldu¤unu düflünmüfllerdi. Sovyet araflt›rmalar›-n›n az say›daki di¤er alanlar›nda oldu¤u gibi burada da temel il-kelerin uygulanmas›nda, en az›ndan 1930’lara kadar, do¤açlamaserbestli¤i oldu¤u düflünülmüfl gibi görünmektedir. (...)

Bu kitapta derlenen yaz›lar›n düzenlenmesi için birçok önerigeldi. Bu önerilerde, Sovyet hukuk felsefesinin güzergah›na ilifl-kin çeflitli yorumlar bulunabilir. Bir uzman, seçkinin üç dönemalt›nda s›n›fland›r›labilece¤ine inan›yordu: 1) Erken Dönem, 2)Marksist Kuram›n Doruk Noktas› ve 3) Burjuva Konuma GeriÇekilme. Ona göre, Marksist siyasal ve hukuksal kuram, Pasuka-nis’in çal›flmalar›yla doruk noktas›na varana kadar, mant›ksal bi-çimde, aflama aflama geliflmifl; nihayet, Yudin taraf›ndan bafllat›-lan ve daha sonra Viflinski taraf›ndan gelifltirilen Pasukanis yer-gisiyle, Bat› düflüncesine daha yak›n gelen ideallere dönülmüfl-tür. Bu durum, dönemlendirme önerisi sahibine göre, “geri çe-kilme”nin bafllang›c› olarak yorumlanmaktad›r. Bir baflka uz-man, geliflimin “doruk noktas›” ve “geri çekilme” kavramlar›ylatan›mlanamayaca¤›n› düflünmekte ve flu dönemlendirmeleriönermektedir: 1) Erken Dönem (1918-1928), 2) Orta Dönem(1929-1937), 3) Ar›nma ve Yeni Temeli ‹nfla Dönemi (1938-).

Bu üçlü dönemlendirme de bir baflka uzman taraf›ndan elefl-tirilmifltir. Buna göre, sadece iki dönem bulunmaktad›r: 1) Hu-kukla sosyalizmin ba¤daflmaz oldu¤u düflünülen dönem ve 2)ba¤daflmazl›k fikri aç›kça terk edildikten (1936-1937) sonra bafl-layan dönem. Bir baflka uzman ise üçlü dönemlendirme fikrineherhangi bir itiraz yöneltmemekle birlikte, Pasukanis’in doruknoktas› olarak kabul edilmesini uygun görmemektedir. Nihayet,

281Tarihsel Deney: Ekim Devrimi Sonras› Sovyet Hukuk Kuram›n›n Oluflumu

bir uzman da, ne flekilde olursa olsun dönemlere ay›rma önerisi-nin, kitaba siyasal renk vererek kaynak kitap olma niteli¤ini za-y›flatt›¤› ve Marksist onay belgeleri da¤›t›l›yormufl görüntüsü ya-ratt›¤› kan›s›ndad›r. Yap›labilecek dönemlendirmelerin elefltiri-den muaf olamamas› ve dönemlendirme yap›lmas› gerekti¤ini sa-vunanlar aras›nda bile ayr›m duraklar› ve isimlendirme konusun-da bir uzlafl› bulunmamas› karfl›s›nda, editör taraf›ndan, seçkile-rin bir dönemlendirme içinde verilmesinin gereksiz oldu¤u vebunun ihmal edilebilece¤i önerisi getirildi. Bu nedenle, okur, za-mandizinsel sunulan seçilmifl eserlerden dilerse kendi dönemlen-dirmesini yapmakta serbest b›rak›ld›.

Seçilen eserlerde birçok olgusal ayr›nt› ve düflünsel yinelemebulunacakt›r. Böylesi bir tekrar, Sovyet yazarlar›n›n çal›flmalar›n›konu alan seçkiler için kaç›n›lmaz görünmektedir. Her yazarkendi özgün yorum ve vurgular›n›, ancak öncelikle kendisindenönce gelenlerin bulgular› ve kuramlar›yla Marksist klasiklerdenönemli oldu¤unu düflündü¤ü ölçütleri yineledikten sonra ortayakoymufltur. Sovyet hukukçular›n özgünlü¤ü, yeni bir yoldan iler-lemelerinde de¤il, fakat yazd›klar› dönemin özel koflullar›na ya-n›t verebilmek için yapt›klar› Marksizm yorumundad›r. Bu ya-zarlar, pistteki yol ›fl›klar›na benzetilebilir. Bunlar›n çal›flmalar›,temel varsay›mlar› sorgulayan ve yeni ilham kaynaklar› arayan in-sanlar›n henüz biçimlenmemifl çal›flmalar› olarak nitelenemez.

Seçki, düflünsel farkl›l›klardan oluflan bir bütünlü¤e sahiptir.Bir anlamda, tek bir ana konu üzerindeki çeflitlemelerden, her bi-ri, yazarlar bireysel toplumsal deneyimlerinde farkl›laflsa da tümüiçin ortak olan temel devrimci gelene¤in çerçevesi içindeki birey-sel çal›flma döneminin koflullar›na verilmifl tepkilerden esinlen-mifl çeflitlemelerden oluflmaktad›r. Bu nedenle, yazarlar› ve yaz-d›klar› dönemleri tan›mak çal›flmalar›n okunmas›nda önemli ha-le gelmektedir. Kimdi bu yazarlar ve hangi dönemde yazd›lar?

Lenin olarak bilenen Vladimir ‹lyiç Ulyanov -ayr›ca belirtme-mize gerek yok- çok say›da biyografi yazar› taraf›ndan ayr›nt›l›biçimde ele al›nm›flt›r. Lenin, okul müfettifli, daha sonra ‹lkokul-lar Taflra Yöneticisi görevlerinde bulunan ve nihayet, oldukçaönemli bir görev olan, “Özel Meclis Üyeli¤i”ne terfi eden ve ka-l›tsal soyluluk statüsünü de tafl›yan bir baban›n çocu¤u olarak1870 y›l›nda Volga’da dünyaya gelmifltir. Ömrünün büyük birbölümünü devrimci kuram ve bunun uygulanmas›na adam›flt›r.Seçkimizin okunmas› bak›m›ndan önemli bir nokta, Lenin’in hu-

282 John N. Hazard

kukçu olmas›d›r. Baro s›navlar› için kendi kendine çal›flm›fl ve birseneden biraz fazla bir süre içinde, 1890 ile 1891 aras›nda, dörty›ll›k üniversite hukuk e¤itiminin denkli¤ini alm›flt›r. 1891 y›l›n›nbahar›nda ilk grup s›navlar›, sonbahar›nda da kalan s›navlar›geçmifl ve Kas›m’da birinci olarak onur derecesiyle hukuk diplo-mas›n› alm›flt›r.

Lenin’in 1 Temmuz 1919 y›l›nda üniversite ö¤rencilerineyapt›¤› konuflma bir stenograf taraf›ndan kaydedilmifl, bununlabirlikte ancak ölümünden yaklafl›k befl y›l sonra; 18 Ocak 1929’tayay›nlanm›flt›r. Yay›n›n editörleri, Lenin’in 29 A¤ustos 1919’daikinci bir konuflma daha yapt›¤›n› fakat bu konuflman›n notlar›-n›n kay›p oldu¤unu bildirmifllerdir. Bu konuflmalar döneminde,Lenin’in tart›flmas›z lideri oldu¤u hükümet, devrim-öncesi reji-min destekleyicilerinin fliddetli elefltiriyle yüz yüze bulunmaktay-d›. Mart 1919’da Kolçak komutas›ndaki Beyaz Ordu, UrallardanVolga’ya do¤ru yürüyüflüne bafllam›flt›. Lenin’in ö¤rencilere ko-nuflma yapt›¤› tarihte ise, Kolçak püskürtülmüfl ve K›z›l OrduBeyazlar› söküp atmak için Urallar’a girmiflti. 1919 Bahar sonla-r›na do¤ru, General Denikin, Güneyden Moskova’ya pek uzakolmayan Tula’ya do¤ru ilk elde baflar›l› olan yürüyüflünü bafllat-m›flt›. Hemen hemen ayn› anda General Yudeniç, Petrograd’› al-may› denemiflti. Lenin’in yeni hükümet konusundaki umutlar›ciddi biçimde tehdit alt›ndayd›. Ö¤rencilerin karfl›s›na, karfl›-devrimin yükseldi¤i bir anda devrimci coflkuyu tafl›yan biri ola-rak ç›kt›. Konuflmas›, dünyadan uzak bir akademisyenin düflün-celi dal›nc› de¤il, gelece¤i herhangi bir biçimde güvencede olma-yan bir devrimci önderin savafl ç›¤l›¤›yd›.

Seçkimizde Lenin’in konuflmas›ndan sonra yer alan PavelIvanoviç Stuçka’n›n çal›flmas›n›n ilk bas›s›, Haziran 1921 tarihi-ni tafl›maktad›r. Dönem daha sakinleflmifltir. Polonya ile olandüflmanl›klar sona ermifl ve General Wranger komutas›ndaki Be-yaz Ordu K›r›m’dan çekilmiflti. Askeri tehlike bask›s› geçmifl fa-kat ülke önemli iktisadi güçlüklerle karfl› karfl›yayd›. Sovyet lider-lerinin programlar›n› güçlü biçimde dayatt›klar› ve karfl› devrimipüskürttükleri Militan Komünizm veya baflka adland›rmayla Sa-vafl Komünizmi döneminin kat› s›n›rlamalar›, ülkenin s›nai kapa-sitesini düflürmüfl ve göreli olarak muhafazakar köylülü¤ü can›n-dan bezdirmiflti.

Komünist Parti’nin Mart 1921 tarihli 10. Kongresi’nde, Yeni‹ktisat Siyaseti (NEP) ile ülkeyi yeniden infla etme karar› al›nd›.


Bu program, tar›mdaki art› ürüne el koymay› kald›r›p bir tür ver-gi getirerek köylülü¤ün gönlünü alma giriflimiydi. Köylünün elin-de pazarda sat›labilecek miktarda art› de¤er b›rak›lmas› planlan-m›flt›. Arazilerde mülkiyet hakk›n›n tan›nmas› sa¤lanm›fl ve top-rak eski sahiplerine veya sermaye sahiplerine geçirilmifl, SavaflKomünizmi döneminde millilefltirilmifl olan küçük ölçekli s›naikurulufllar canland›r›lm›flt›r. S›n›rl› kapitalizm anlay›fl›na dayal›önlemler al›nm›flt›r.

Yeni ‹ktisat Siyasetinin ilan›ndan sonra birkaç ay içinde YeniSovyet Cumhuriyeti’nin ilk Medeni Yasa tasar›s› haz›rlanm›flt›r.Ceza hukuku, toprak hukuku, ifl hukuku, aile hukuku, ceza vemedeni muhakeme hukuku alanlar›nda yeni yasalar ç›kar›lm›flt›r.Sovyet hukukçular› bak›m›ndan, düflmanlar›n ve karfl› devriminbast›r›lmas›na göre daha fazla özen gerektiren yo¤un faaliyet dö-nemlerinden biri söz konusudur. Hukukçular, gelece¤in toplu-mu için haz›rlanmak ve ekonomiyi NEP döneminden sosyalizmegeçirecek yasalar› tasarlamakla görevlendirilmifltir.

Stuçka, dönemin hukuksal etkinliklerinin merkezinde yer al-m›flt›r. Yapt›¤› göreve farkl› bir deneyim katm›flt›r. 14 A¤ustos1865’te Riga’da, çiftçi bir ailenin çocu¤u olarak dünyaya gelenStuçka, yirmili yafllar›na girdi¤inde devrimci etkinlikte bulunma-ya bafllam›flt›. 1888-1897 y›llar› aras›nda Letonya Sosyal Demok-rat Gazetesi’nin editörlü¤ünü yürüttü. 1897 y›l›nda Gazetesi ka-pat›ld›¤›nda, Yukar› Volga’da Vyatka Guberniya’ya befl y›ll›ksürgüne gönderildi. Sürgünden sonra siyasal faaliyetlerine döndüve 1907 y›l›nda Petersburg’a geçti. 1917 y›l›nda Çar’›n tahtan çe-kilmesiyle Petrograd Sovyeti’ne girdi. Mart 1918’de yeni Cum-huriyetin Adalet Komiseri oldu.

Stuçka, Adalet Komiserli¤i görevinde pek çok sorun devral-m›flt›. ‹lk Adalet Komiseri de¤ildi. Devrimin ilk gününde HalkKomiserlikleri Konseyi’ni kuran kararname, Adalet Komiseriolarak G.I. Oppokov’u (Lomov) tayin etmiflti. Oppokov’un fa-aliyetlerine iliflkin hiçbir kay›t bulunmamaktad›r. Onu, Bolflevikolmayan, Devrimin ilk günlerinde Bolflevik ve Menfleviklerin ik-tidar› paylaflt›klar› Sosyalist Devrimci Parti’nin Sol Kanad›’namensup olan Dr. Isaak Sakharovich izlemifltir. Eski takvime gö-re 10 Aral›k 1917’den Mart 1918’e dek süren Steinberg’in lider-li¤i alt›nda Adalet Komiserli¤i, Sosyalist Devrimci Parti’nin te-mel deste¤inin türedi¤i köylülü¤ün konumunu güçlendirmeyeçal›flm›flt›r. Bolflevik yazarlar Komiserli¤in, Steinberg’in istifas›n-

284 John N. Hazard

dan sonra da Sosyalist Devrimcilerin Sol Kanad›’n›n etkisi alt›n-da kald›¤›n› düflünmüfllerdir. Komiserlik, 1918 yaz› bafl›ndakiAnayasa Haz›rlama Kurulu toplant›s›na, Bolfleviklerin iktidar›nmerkezde toplanmas› iste¤ine karfl›l›k olarak tüm yerel ifllerin ye-rel Sovyetlere verilmesini teklif etmiflti. Sosyalist Devrimcilerin,Brest-Litovsk Anlaflmas›’n› protesto ederek hükümetten ayr›lma-s›ndan sonra (kimileri at›lma olarak de¤erlendirmifltir) StuçkaAdalet Komiserli¤i görevine getirilmifltir. Stuçka, Sovyet yazarla-r› taraf›ndan Bolflevik amaçlara has›m oldu¤u düflünülen AdaletKomiserli¤ini bir kriz döneminde devralm›flt›r.

Stuçka, çal›flmalar›ndaki kalk›fl noktas›n›n, 1919 y›l›nda Ada-let Komiserli¤i taraf›ndan kabul edilen hukuk tan›m› olaca¤›n›göreve gelir gelmez belirtmifltir. Bu tan›m, yeni Cumhuriyetin ce-za hukukunun genel ilkeleri aras›nda yer almak üzere belirlen-miflti. 12 Aral›k 1919 tarihli Kararname’nin Girifl ve I. Bölümü-ne göre:

‹flçi s›n›f›, Ekim Devrimi’nde iktidar› kazanarak, polis, ordu,mahkeme ve kilisesiyle, tüm araçlar›yla çal›flan kitleleri ezmeyehizmet eden burjuva ayg›t›n› paramparça etmifltir. Burjuva huku-kunun tüm yasalar›n›n, normlar (hukuksal kurallar) sistemi ola-rak tüm burjuva hukukunun, ayn› iflleve, yani örgütlenmifl güçarac›l›¤›yla, toplumun çeflitli s›n›flar› aras›ndaki ç›kar dengesiniegemen s›n›flar (burjuvalar ve mülk sahipleri) lehine sürdürmeifllevini yerine getirmifl oldu¤u aç›kt›r. ‹flçi s›n›f›n›n, varolan bur-juva devlet ayg›t›n› kendi amaçlar›na uyduramad›¤› için onu par-çalayarak kendi devlet ayg›t›n› yaratmas› gerekti¤i gibi; burjuvadönemin kal›nt›s›, arflivlere kald›r›lm›fl olmas› gereken yasalar› dakendi amaçlar›na uydurmas› mümkün de¤ildir. Özel kurallar vehukuk kurallar› olmadan da silahlanm›fl kitleler, ezenlerin hak-k›ndan gelmifl ve gelmektedir. S›n›f düflmanlar›yla olan mücade-lesinde iflçi s›n›f›, çeflitli zorlama tedbirleri uygulamaktad›r; fakaterken dönemlerde bu güç, herhangi bir özel örgütlenme ve sis-tem olmadan, tekil durumlar›n gerektirmesi üzerine uygulanm›fl-t›r. Bununla birlikte mücadele deneyimi, iflçi s›n›f›n›, bu önlem-leri düzenlemeye al›flt›rm›fl, bir sistemlefltirmeye yol açm›fl ve ye-ni bir hukuk do¤urmufltur. Yaklafl›k iki y›ll›k bu mücadele, eldeedilen sonuçlar›, iflçi s›n›f› hukukunun somut belirimi olarak or-taya koyma; gerekli ç›karsamalar› ve genellemeleri yapma imka-n›n› flimdiden sunmaktad›r. Gücünü korumak, yal›t›k eylemleri-


ni birbiriyle uyumlu hale getirmek ve merkezilefltirmek için iflçis›n›f›, s›n›f düflmanlar›n› dizginleyebilecek, onlarla mücadeleedebilecek kurallar› gelifltirmeli ve yönetmeyi ö¤renmelidir. Bu,her fleyden önce, iflçi s›n›f› diktatörlü¤ünün geçici döneminde ge-lifltirilmifl olan ve yeni toplumsal iliflkileri ihlal edenlerle mücade-le etme görevini üstlenen ceza hukuku ile ilgili bir konudur. ‹flçis›n›f›, bir ikna arac› olarak devleti ve devletin bir ifllevi olarak hu-kuku ancak devrik burjuvazinin ve orta s›n›flar›n muhalefeti k›-r›ld›¤›nda ve komünist toplum varoldu¤unda ortadan kald›rabi-lir. Adalet Halk Komiserli¤i, RSFSR* ceza hukukunun yönlendi-rici ilkelerini yay›nlayarak iflçi s›n›f›n›n s›n›f karfl›tlar›yla mücade-lesindeki tarihsel görevlerinde Sovyet adaletine yard›mc› olma ifl-levini yerine getirmeye amaçlamaktad›r.

Ceza Hukuku

(1) Hukuk – Egemen s›n›f›n ç›karlar›na uyan ve bu s›n›f›n ör-gütlü gücü taraf›ndan korunan bir toplumsal iliflkiler sistemi (ku-rallar toplam›).

(2) Ceza Hukuku, verili bir s›n›fl› toplumun, toplumsal iliflki-ler sistemini, ihlallerden (suçlar) bast›rma (ceza) yoluyla koruma-da kulland›¤› hukuk kurallar› ve di¤er hukuksal araçlar›ndanoluflur.

(3) Sovyet Ceza Hukuku, kapitalizmden komünizme geçifliifade eden iflçi s›n›f› diktatörlü¤ü döneminde kendini egemen s›-n›f olarak örgütleyen emekçi kitlelerin ç›karlar›na uygun toplum-sal iliflkiler sistemini bask› araçlar›yla koruma amac›n› tafl›r.

Stuçka’n›n yaz›lar›, al›nt›lad›¤›m›z 1919 Kararnamesi’nde or-taya konan sonuçlar› destekledi¤ini düflündü¤ü olgular› ortayakoymaktad›r. Stuçka’n›n öncelikli hedefi, ilgilerini bireyler topla-m›ndan çok bir bütün olan “toplum”a yöneltmeleri konusundahukukçular› ikna etmeye çal›flmak olmufltur. Hukukçular›n geç-miflte, bireyden yola ç›karak ebedi de¤erler arad›klar›n›, bulduk-lar› “ebedi” de¤erleri de topluluk içinde kurma¤a çal›flt›klar›nainanmaktad›r. Ona göre, toplumu oluflturan topluluk, yaln›zcabireylerin bir toplam› de¤il kendine özgü niteli¤i olan birfleydir.

Stuçka ayr›ca, hukukçular›n hukuku, “ebedi bir kategori ol-maktan çok, de¤iflen bir toplumsal olgu” olarak de¤erlendirmesiiçin de u¤raflm›flt›r. Ona göre, de¤iflmeden kalan tek unsur, top-lumda s›n›f›n ç›kar›n›n korunuyor olmas›d›r. Stuçka, s›n›fs›z top-

286 John N. Hazard

lumda hukukun olmayaca¤›na inanm›flt›r. 1931 Küçük Sovyet Ansiklopedisi’nde Stuçka’n›n hukuk ku-

ram›n›n özlü bir tan›mlamas› yer almaktad›r. Ansiklopediye gö-re, Stuçka’n›n katk›s›, hukuku, normlar toplam›, psikoloji veyaadaletin ifadesi olarak niteleyen ça¤dafl burjuva kuramlar karfl›s›-na, hukukun, egemen s›n›flar›n ç›karlar›na denk düflen ve bu s›-n›f›n gücüyle güvenceye al›nan toplumsal iliflkiler sistemi olarakkabul edilmesi görüflünü ç›karmas›d›r. Bu nitelemeleriyle Ansik-lopedi yazarlar›, 1919 tan›m›n›, Stuçka’n›n tüm çal›flmalar›n›nözü olarak kabul etmektedir.

Stuçka görevi s›ras›nda Komünist Akademi’nin Devlet ve Hu-kuk Genel Kuram› Bölümünü örgütlemifltir. Bu bölüm, 1929 y›-l›nda Komünist Akademi’nin Sovyet Kurulufl ve Hukuk Enstitü-sü’ne dönüflecek; 1937 y›l›nda da yeniden isim de¤ifltirerek USSRBilimler Akademisi Hukuk Enstitüsü ad›n› alacakt›r. ‹sim de¤iflik-liklerine karfl›n Enstitü, Sovyet hukuk felsefesinin temel kurumsalmerkezi olarak kalm›flt›r. Stuçka’dan sonra gelen üç yöneticisi, buseçkide eserleri yer alan, Pasukanis, Viflinski ve Trainin’dir.

Stuçka’n›n eserlerinden bu seçkide yer alan, Devlet ve Huku-kun Devrimci Rolü, Hukuk Genel Kuram› d›fl›nda ‹ngilizce’yeçevrilenler flunlard›r: USSR Anayasalar› ve Devlet Üzerine ‹nce-leme (1922), Sovyet Devleti ve Anayasalar›-USSR ve RSFSR(1929), S›n›f Devleti ve Medeni Hukuk (1924) ve Sovyet Mede-ni Hukuku ‹ncelemesi (1927-1929). Stuçka, 1922 y›l›nda Mede-ni Kanunu yürürlü¤e koyan, temel uygulama ilkelerini belirleyenkararnameyi haz›rlamas›yla da sayg›nl›k kazanm›flt›r. Letonyadevriminin baflar›s›zl›¤›ndan sonra siyasi konumu zay›flam›fl olsada, USSR hukuk çevrelerinde uzun y›llar boyunca yüksek bir ko-numa sahip olmufltur. 1920-1921 y›llar›nda Komünist Parti Mer-kez Komitesi üyeli¤i görevinde bulunmufltur. Bir sene sonra, ye-dek üyeli¤e geçirilmifl ve daha sonra da bu önemli siyasal organ-dan tamamen ç›kar›lm›flt›r.

Sovyet hukuk felsefesi için temel oluflturma u¤rafl›nda, Stuç-ka’n›n ça¤dafllar›ndan biri olan Mikhail Andreevich Reisner derol alm›flt›r. 1868 y›l›nda Sibirya’da dünyaya gelen Reisner, e¤iti-mini daha sonra ayn› yerde “privat dotsent” (ö¤retim görevlisi)olarak görev yapt›¤› Tomsk Üniversitesi’nde tamamlam›flt›r.Tomsk’ta “flüpheli” kifli olarak görülmeye bafllanan Reisner göçetmek zorunda kalm›fl; göçmenlikte, daha sonra düflünceleri üze-rinde büyük etkisi olan, Devrim-öncesi dönemin ünlü Polonyal›-


Rus hukuk felsefecilerinden Leo Iosifovich Petrazhitskii ile tan›fl-m›flt›r. Reisner’in Devlet ve Kilise bafll›kl› doktora tezi ancakDevrimden sonra, 1919 y›l›nda yay›nlanm›flt›r.

Reisner’in çal›flmalar›n› belirlemede, ad›n›n imlas›ndaki de¤i-flikliklerden kaynaklanan güçlükler yaflanmaktad›r. Reisner’in es-ki ö¤rencilerinden biri, Columbia Üniversitesi’nden ProfesörMax Laserson, ismin Latin alfabesine düzgün çevriminin Reuss-ner oldu¤unu savunmaktad›r. Bunun nedeni, Reisner’in annesi-nin Rus, babas›n›n ise Balt›k Alman› olmas›d›r. Bu Latince çevri-me olgusal destek, Reisner’in Riga’da avukat olan kuzeninin ad›-n›n Nicholas von Reussner çevrilmesi ve Reisner’in kendisinin debir Rus göçmeni olarak yazd›¤› zaman “Reus” takma ad›n› kul-lanmas›d›r. E¤er böyle ise, ismin Rusça’da Reisner olarak yaz›l-mas›, Kiril alfabesinin s›n›rl›l›¤›ndan kaynaklanmaktad›r.

Sovyet biyografi yazarlar›n›n belirtti¤ine göre Reisner, 1904 y›-l›nda Königsberg’te, Karl Liebknecht’in davas›na bilirkifli olarakkat›lm›fl ve 1905 y›l›nda Rus Sosyal Demokrat ‹flçi Partisi’nin Bol-flevik kanad›na girmifltir. 1905 tavizlerinden sonra da göçmenli¤isürmüfl, ancak 1906 y›l›nda, bir y›l sonra Kamu Hukuku privatdotsent’i olaca¤› St. Petersburg Üniversitesi’ne dönmüfltür. Ayn›dönemde, Psikonörolojik Enstitüsü’nde de kamu hukuku profe-sörlü¤ü yapm›flt›r. Bu görevlerini 1917 y›l›na kadar sürdürmüfltür.‹yi bir yazar olan k›z› da babas›n›n devrimci çizgisini izlemifl, Sov-yet döneminde Bolflevik olmufl ve Moskova’da ‹zvestiya’da yaz-m›flt›r. O¤lu, tan›nm›fl bir do¤ubilimci ve tarihçidir.

Sovyet biyografi kaynaklar›na göre Reisner, Devrimden son-ra Adalet Komiserli¤i Yasa Haz›rlama Bölümü’nün baflkanl›¤›nagetirilmifl, ancak iç savaflta cephede yer almak için bu görevini b›-rakm›flt›r. Sovyet hukuk çevrelerinde tart›flmal› bir kifli olan Re-isner’in, Marksist terimleri kullanmakla birlikte esin kayna¤›n›Petrazki’de buldu¤u savunulmufltur. Reisner, Marksist terimleralt›nda idealizmi yaymakla suçlanm›flt›r. Kendisi de Marksist hu-kukbilimi alan›nda yapt›¤› ifli, Petrazki’nin sezgisel hukuk ö¤reti-sini, Marksist temeller üzerinde yeniden biçimlendirmek olaraktan›mlam›fl; böylelikle ortaya, sezgisel hukuk biçiminde gerçekbir s›n›f hukuku ç›kard›¤›na inanm›flt›r. Ona göre bu keflif, ilkdönem Sovyet kararnamelerinde at›f yap›lan, “devrimci hukuk-sal bilince” güvenilmesini olanakl› k›lmaktad›r. Reisner, bu dev-rimci hukuksal bilincin, Sovyet hukuk düzeninin temelinde ya-tan bir sezgiden baflka birfley olmad›¤›na inanmaktad›r.

288 John N. Hazard

Reisner’in Sovyet hukuk felsefesinin geliflimi üzerinde kal›c›bir etkisi olmam›flt›r. Reisner, eski ile yeni aras›ndaki bofllu¤u dol-durmaya çal›flan ilginç ve yarat›c› bir düflünür olarak önemlidir.Viflinski taraf›ndan 1938 tarihli konuflmas›nda ve Golunski ileStrogoviç taraf›ndan da 1940 y›l›nda, Marksist kuram› hukukauygulamadaki hatalar› nedeniyle fliddetli biçimde elefltirilmifltir.

Reisner’in bu seçkide yer alan Petrazki’nin Kuram›: Mark-sizm ve Toplumsal ‹deoloji ile Hukuk, Hukukumuz, Yabanc›Hukuk ve Genel Hukuk adl› çal›flmalar› d›fl›nda, doktora tezi,Burjuva Devleti ve RSFSR (1923), Do¤u ‹deolojisi (1927) ve ölü-münden sonra yay›mlanan Siyasal Çal›flmalar Tarihi (1929) adl›çal›flmalar› ‹ngilizce’ye çevrilmifltir.

Evgeny Bronislavovich Pasukanis, en önemli Sovyet hukukdüflünürü kabul edilen Stuçka henüz hayattayken, onun ard›l›haline gelecek kifli olarak belirmiflti. Tver Guberniya’n›n, Volganehrinin yukar› kollar› yak›n›ndaki Staritsa kentinde, 10 fiubat1891 y›l›nda do¤an Pasukanis, 1920’lerin bafl›na kadar dikkatçekmemifltir. 1924 y›l›nda, bu seçkide de yer alan Genel HukukTeorisi ve Marksizm adl› çal›flmas›n› yay›nlam›flt›r. Kitab›n Al-manca çevirisi, Komünist Enternasyonal ile ba¤lant›l› bir yay›ne-vi taraf›ndan yay›mlan›nca Bat›l› ayd›nlar›n ilgisini çekmifltir. Ün-lenmesi ve yüksek mevkilere ilerlemesi bundan hemen sonra ger-çekleflmifltir. Komünist Akademisi Baflkan Yard›mc›l›¤› ve Sov-yet Kurulufl ve Hukuk Enstitüsü Yöneticili¤i görevlerine getiril-mifltir. Emperyalizm ve Sömürgecilik Siyaseti adl› kitab› 1920 y›-l›nda yay›nlam›flt›r. Bu temel eserinden sonra, çok say›da maka-lesi yay›mlanm›fl ve bu çal›flmalar›, birçok Sovyet hukukçusunun,1925-1930 y›llar› aras›nda Stuçka’n›n editörlü¤ünde ç›kan Devletve Hukuk Ansiklopedisi’nde yer alan incelemelerinin temelinioluflturmufltur. 1935 y›l›nda, Uluslararas› Hukuk Üzerine Dene-meler adl› kitab›yla uluslararas› hukuk alan›nda çal›flmaya baflla-m›fl, yine ayn› y›l asistan› L.Gintsburg ile birlikte editörlü¤ünüyapt›¤› Sovyet ‹ktisadi Hukuk Ders Kitab› yay›mlanm›flt›r.

Pasukanis’in Genel Hukuk Teorisi ve Marksizm adl› kitab› di-¤er yazarlar için bir yol gösterici olmufltur. 1931 tarihli KüçükSovyet Ansiklopedisi bu çal›flmay›, Marksist hukukbilimi için de-¤erli bir katk› olarak nitelemektedir. Ansiklopediye göre,

…meta mübadelesi iliflkilerinin Marx’›n çal›flmalar›nda bulunan çö-zümlemesinden yola ç›kan Pasukanis, hukuksal biçimler ile ticari bi-


çimler aras›ndaki s›k› içsel ba¤lant›y› ortaya koymakta ve birçok te-mel hukuk kavram› (hukuksal iliflki, iktidar vb.) üzerinden bunlar›nizini sürmektedir.

Hukukun kökeni ve geliflimi konusunda, “meta-mübadelesikuram›” olarak bilinen çözümlemeleri nedeniyle hukukçu olma-yanlar›n da ilgisini uyand›rm›flt›r. Bu kurama göre hukuk, varl›¤›ve kültürü pazar› merkez alan burjuvaziye ba¤l› olarak pazar vemübadele için üretim ortaya ç›k›p geliflti¤inde, pazarda oluflur.Pasukanis için hukuk, gerçekte burjuva niteliktedir ve sosyalisttoplumda çok s›n›rl› bir yere sahip olacakt›r. Pasukanis’in Sov-yetler d›fl›ndaki elefltiricileri, bu çözümlemelerin temelsiz ve hat-ta saçma oldu¤unu söylemifllerdir. Sovyet elefltiriciler ise bu ku-ram›n kesinlikle Marx’a dayanmad›¤›n› savunmufllard›r.

1920’lerin sonunda Pasukanis’in hukukun kökeni kuram›nayönelik elefltiriler, iflgal etti¤i mevkiine ra¤men, artm›fl ve 1930 y›-l›nda Pasukanis, hatalar›n› düzelten bir makale yay›mlamay› uy-gun görmüfltür. Seçkimizde yer alan bu makale, olaylar›n ak›fl›n›nSovyet hukuk felsefesinin geliflimine etkisini ortaya koyan bir ve-ri sunmaktad›r. 1931 y›l›nda Pasukanis, daha sonra broflür olarakbas›lan Marksist-Leninist Devlet ve Hukuk Kuram› ‹çin bafll›kl›bir konuflma yapm›flt›r. Bu konuflmas›nda, kabul etmeye haz›r ol-du¤u di¤er hatalar›n› da aç›klamaktad›r. Pasukanis, temel güçlü-¤ü, devletin sönümlenmesi kuram› ve sosyalist toplumda toplum-sal ürünün vatandafllar aras›nda da¤›t›lma biçimi ile ilgili olarakyaflam›flt›r. Devletin sönümlenmesi konusundaki görüflleri, Pasu-kanis’in ismi verilmeden, Joseph Stalin taraf›ndan elefltirilmifltir.

Stalin 1929 y›l›nda, devletin sönümlenmesi konusunda Bukha-rin’in görüfllerini elefltiren bir konuflma yapm›flt›r. Bu elefltirisini,1930 y›l›nda, 16. Komünist Parti Kongresi’ne sundu¤u Rapor’unSSCB’nin ulusal az›nl›klar siyasetinin gelece¤ine iliflkin bölümün-de de, görünüflte rastlant›sal bir de¤inmeyle, sürdürmüfltür. Sta-lin’in bu elefltirileri, kuflkusuz Pasukanis’in yapt›¤› düzeltmelerdeetkili olmufltur. Stalin bir hukukçu de¤ildir, fakat tüm ortodoksSovyet hukukçular›n›n, hukuk kuram›n›n temel almas› gerekti¤inikabul ettikleri Sovyet siyasal kuram›n›n egemen temsilcisi halinegelmifltir. Yorumlar›, Sovyet siyasal felsefesinin dönüm noktas› ha-line gelecek olan noktalara iflaret etmifl ve di¤er etkilerinin yan› s›-ra, 1937’de Pasukanis’in d›fllanmas›na yol açm›flt›r.

Sovyet hukuk felsefesinde do¤makta olan yeni yönelim,1920’lerin sonlar›ndaki olaylarla ilgilidir. Stuçka tezini gelifltirir-

290 John N. Hazard

ken yürürlü¤e konmakta olan Yeni ‹ktisat Politikas› (NEP) sonaflamas›na eriflmek üzereydi. Bu durum, 1927 ve 1928’den sonra-ki y›llarda ilk Befl Y›ll›k Plan arac›l›¤›yla ülkeyi sanayilefltirme ka-rar›n›n hayata geçirilmesiyle daha da belirginleflti. Sovyet Mark-sistlerinin sosyalizmin gere¤i gibi gördükleri, tüm sanayiinin dev-let mülkiyetine geçirilmesi ifli tamamlanmaya yak›nd›. S›kl›klaköylülerin güçlü karfl› ç›k›fl›yla karfl›laflsa da tar›m büyük ölçüdekolektiflefltirilmiflti. Direnen köylülere karfl› devlet taraf›ndan ye-ni bir taarruz bafllat›lm›flt›. Orta ve yoksul köylülerin topraklar›ve hayvanlar› kamulaflt›r›l›p bunlar yeni oluflturulan kolektif çift-liklere kat›lma konusunda teflvik ediliyordu. “Kulak” diye bili-nen zengin çiftçiler ve bunlar›n etkileyebilecekleri kifliler, esasolarak orman ve maden alanlar›ndaki çal›flma kamplar›na gönde-rilmiflti. Ekonomi, liderlerin yaz›lar›nda tan›mlad›klar› ve bunla-r› okuyan halk›n zihninde canland›rd›¤› sosyalizm amac› do¤rul-tusunda önemli mesafe alm›fl olmas›na karfl›n devlet gücü, Mili-tan Komünizm döneminin bitiflinden beri, hiç olmad›¤› kadarbelirginleflmiflti.

Rusya Sosyalist Federatif Sovyet Cumhuriyeti’nin 1918 y›l›n-da kabul edilen ilk Anayasas›’n›n 9. maddesinde flu hüküm yeralmaktayd›:

Geçifl dönemi için kabul edilmifl olan Rusya Sosyalist Federatif SovyetCumhuriyeti Anayasas›’n›n temel görevi, kent ve köy iflçileri ile yoksulköylülü¤ün diktatörlü¤ünü, burjuvazinin tamamen ortadan kald›r›l-mas›, insan›n insan taraf›ndan sömürüsünün tamamen yok edilmesi ves›n›f farkl›l›klar›n›n ve devlet gücünün olmayaca¤› sosyalizmin kurul-mas› için güçlü bir Tüm Rusya Sovyet iktidar› biçiminde kurmakt›r.

1930’lar›n ortalar›nda hukuk kuramc›lar›, hem Engels tara-f›ndan belirlenmifl olan “sönümlenme” ilkesini hem de varolansiyasal ve iktisadi durumu kavrayabilecek yeni temeller belirle-mek göreviyle karfl›laflt›. Elbette Pasukanis gibi, hukukun köken-leri konusunda meta mübadelesi kuram›na tamamen ba¤l› bir ki-fli, kuram›n kendisini götürdü¤ü sonuçlarla çeliflen bir yaklafl›mgelifltirmede zorlanacakt›. Pasukanis, kapitalist sistem ortadankald›r›ld›kça hukukun da yok olaca¤›na inan›rken liderler,Marksizmin do¤ru bir yorumunun, hukukun devaml›l›¤›n› vesosyalizm gerçeklefltikten sonra da hukukun varolaca¤›n› göster-di¤ine inan›yordu.

Pasukanis, kuramsal görüflleri aç›kça suçland›ktan sonra da,özelefltirisiyle görüfllerini yeterince de¤ifltirmifl oldu¤u düflünül-


dü¤ünden olsa gerek bir süre daha çal›flmalar›n› sürdürmüfl; eskikuramsal konumunu k›nayan ve muhaliflerinin görüfllerini kabuleden yaz›lar yazm›flt›r. 1935 ve 1936 y›llar›nda, yeni SSCB Ana-yasa tasla¤›n›n haz›rlanmas›n› önceleyen araflt›rmalara etkin bi-çimde kat›lm›fl; 1936 y›l›nda, yeni Anayasa’n›n gerektirdi¤i fede-ral yasalar›n haz›rlanmas›n› yönetmek özel göreviyle Adalet Ko-miser yard›mc›l›¤›na atanm›flt›r. Daha sonra, 20 Ocak 1937 tari-hinde, Komünist Parti gazetesi Pravda, “halk düflman›” suçlama-s›yla ona karfl› güçlü bir sald›r› bafllatm›fl; buradaki k›sa gazeteyaz›s›, 1 Eylül 1937 tarihinde Komünist Parti dergisi Bolflevik’tegeniflletilmifl olarak yay›mlanm›flt›r. Bu makale seçkimizde tamçevirisiyle yer almaktad›r. Yaz›n›n, Bilimler Akademisi üyesi veuzmanl›k alan›n› tarihsel materyalizm olarak gösteren Pavel Fe-odorovich Yudin taraf›ndan kaleme al›nd›¤›na inan›lmaktad›r.Hukuk çevrelerinde Yudin ad›nda önemli bir flahsiyet bulunma-d›¤› gibi P. F. Yudin de bu konudaki yaz›lar›n› sürdürmemifltir.Bu makale, yazar› nedeniyle de¤il, Yudin’in sadece sözcülü¤ünüyapm›fl olabilece¤i etkili kiflilerin görüfllerini temsil etti¤i içinönemlidir.

Yudin, Sovyet hukuk felsefesi oluflturabilmek için Marksistyaz›n›n yetersiz oldu¤u görüflünü reddetmektedir (-ki bu görüflPasukanis’in temel savlar›ndan biridir). Ona göre, Pasukanis,böylesi bir k›lavuzunun bulunmamas› nedeniyle de¤il felsefi e¤i-timinin eksikli¤i nedeniyle yan›lm›flt›r. Hatalar› aras›nda en esas-l›s›, biçim ile içerik aras›ndaki iliflkiyi anlamaktaki baflar›s›zl›¤›-d›r. Bu baflar›s›zl›k onu, burjuva iktisadi iliflkilerinin ihtiyaçlar›nagöre yarat›lm›fl hukuk sistemlerinin kavramlar›n› ve terminoloji-sini kullanmas› nedeniyle, Sovyet hukukunu biçimsel bak›m›n-dan burjuva hukuku olarak nitelendirme sonucuna götürmüfltür.

Yudin, biçim ile içeri¤in ayr›lamaz oldu¤unu ve Sovyet huku-kuna afl›lanan yeni sosyalist içeri¤in biçimi de de¤ifltirmifl oldu-¤unu aç›klam›fl; Sovyet yasalar› ile yabanc› yasalardaki termino-loji benzerli¤ini biçim benzerli¤i sananlar› alaya alm›flt›r. Yu-din’in görüflüne göre, Pasukanis’in Sovyet hukukunu biçim bak›-m›ndan burjuva hukuku olarak niteleyecek denli biçim ile termi-nolojiyi kar›flt›rm›fl olmas›, sosyalist iktisat sistemi yerlefltikçeSovyet hukukunun sönümlenmesi gerekir gibi bir hatal› sonucuntemellerini atm›flt›r.

Yudin’in yaz›s›, Pasukanis’i elefltiren yaz›lar dizisinin ilki ol-mufltur. Bir zamanlar amirleri olan Pasukanis’e karfl› birçok kifli

292 John N. Hazard

elefltiriciler listesine eklenmifltir. Herkes yeni bir kuram olufltu-rulmas›n› istemifl; nihayet 1938’de Andrei Yanuarevich Viflinski,hukuk felsefesini yeni bir mecrada bafllatmak için yapt›¤› konufl-mas›nda tüm savlar› toparlam›flt›r. “Hukuk Cephesindeki Du-rum” bafll›kl› konuflma, hem genel hukuk kuram›n›n hem de hu-kuk dallar›n›n tart›fl›lmas›n› kapsamaktad›r. Genel hukuk kura-m›na iliflkin bölüme seçkimizde yer verilmifltir.

Viflinski, d›fl iliflkiler konusundaki çal›flmalar›yla zaten tan›-nan, fazlaca tan›tmam›za gerek olmayan bir kiflidir. 1883 y›l›ndaOdessa’da do¤an Viflinski, Kiev Üniversitesi Hukuk Koleji’ndehukuk e¤itimi alm›flt›r. 1902 y›l›nda Sosyal Demokrat harekete ka-t›lm›fl, fakat Devrime kadar Menflevik kanada ba¤l› kalm›flt›r. Dev-rim sonras›, 1923’ten 1925’e kadar RSFSR’nin Savc›s› ve MoskovaÜniversitesi’nde hukuk profesörü olarak görev yapm›flt›r. 1936,1937 ve 1938’de, Zinoviev, Kamenev, Bukharin, Radek vd.’nin da-valar›nda yapt›¤› SSCB Savc›l›¤› göreviyle dünya çap›nda ilgi çek-mifltir. Pasukanis’in d›fllanmas›ndan sonra Bilimler Akademisi Hu-kuk Enstitüsü Baflkanl›¤›na getirilmifl ve kurumun Sovyet Devletive Hukuku adl› dergisinin editörlü¤ünü yapm›flt›r; D›fliflleri Ba-kanl›¤› emrinde çal›flmaya bafllad›ktan sonra da bu görevini sür-dürmüfltür. Yeni hukukbiliminin sözcüsü haline geliflmifltir.

Viflinski’nin konuflmalar›n› ve yay›na haz›rlad›¤› elkitab›n›(Sovyet Devletinin Hukuku ad›yla ‹ngilizce’de yay›nlanm›flt›r,[New York, 1948]) okuyanlar, Pasukanis ve onun ekolüne yö-neltilen temel elefltirinin, hukukun kayna¤›n›n pazarda gerçek-lefltirilen meta mübadelesi iliflkilerinde bulunmas›na yöneltildi¤i-ni göreceklerdir. Konunun uzman› olmayanlar, sosyalizm ger-çeklefltirildi¤i ve kapitalist pazar›n önemi azald›¤› zaman huku-kun da, Marksistlerin hizmet etti¤ine inand›klar› devletle birlik-te sönümlenece¤i sonucuna varmam›fl olsayd›, bu kuram böylesi-ne ilgi çeker miydi diye merak edebilir. En az›ndan Engels’indevletin sönümlenmesi konusundaki kuram›yla uyumlu oldu¤u-nu düflündü¤ü bu sonuç, Pasukanis yasalar› de¤ifltirmeye yönel-memifl olsayd› sadece akademik elefltirilerle kurtulabilirdi.

Pasukanis özel hukukun pazar›n hukuku oldu¤unu ve buözelli¤iyle Sovyetlerde önemini yitirmeye bafllad›¤›n› ileri sür-müfltür. Baz› düflüncelerinden cayma niyetiyle yapt›¤› 1931 ko-nuflmas›nda flöyle söylemektedir:

1922 y›l›nda, ticaret için düzenli biçimler kurulmas› ve özelhukuk uyuflmazl›klar›n›n çözülebilece¤i temelleri belirleyen Me-


deni Kanuna dayanan mahkemelerin kurulmas› temel endifle ko-nusuydu. fiimdi, mahkemelerimizde (sadece kentlerdeki mahke-meleri kastediyorum) görülen özel hukuk davalar›n›n neredeysetamam›n›n nafaka ve konut iflleriyle ilgili oldu¤unu görüyoruz.Do¤rudan planlaman›n baflar›s›, planlamadan kaynaklanan iliflki-leri düzenleyen kurumlar›m›za yönelik talimatlar› içermesi gere-ken iktisadi yasalar ç›kar›lmas› ihtiyac›n› do¤urmufltur.

Pasukanis, Engels’in varsayd›¤› gibi geçifl döneminin ilk afla-malar›nda özel hukukun ortadan kalkaca¤›n› ve idare hukuku-nun ortaya ç›kaca¤›n› beklemifltir. Engels, devlet ve hukukun sö-nümlenmesinden sonra nesnelerin idaresinin, insanlar›n idaresi-nin yerini alaca¤›n› ummufl, Pasukanis de Engels’in bu kehaneti-nin gerçekleflme zaman›n›n geldi¤ini düflünmüfltür. Pasukanis’inetkisi o denli güçlü olmufltur ki, hukuk fakültelerindeki özel hu-kuk dersleri kald›r›lm›flt›r. Bunlar›n yerini, planlaman›n idare hu-kuku, Pasukanis’in terimleriyle, Almanya’daki gibi, “iktisadi hu-kuk” alm›flt›r. Pasukanis taraf›ndan geçmiflin izleri olarak nitele-nen özel hukuk konular›na ders y›l›n›n sonunda birkaç saat ayr›l-m›flt›r. Özel hukuk ders kitaplar›, ‹ktisadi Hukuk bafll›kl› kitap-larla yer de¤ifltirmifltir. Suç ve ceza türlerini belirleyen aç›k ka-nunlar›n yerini, yarg›çlara yol gösteren “genel ilkeler”in almas›y-la, ceza hukukunda da benzer bir zay›flama beklenmifltir. Cezahukuku alan›ndaki bu çal›flma, daha sonra Adalet Komiseri olanve Pasukanis ile s›k› iliflki içinde bulunan Nikolay V. Krilenko ta-raf›ndan h›zland›r›lm›flt›r. Krilenko aç›kça suçlanm›fl ve görevin-den al›nm›flt›r.

Viflinski’nin Pasukanis elefltirisi çok serttir ve ihanet suçlama-lar›n› içermektedir. Pasukanis’in, do¤ruyu bulma amac›yla dü-rüst biçimde kuram oluflturmad›¤›, Sovyet sisteminin dayana¤›olan hukukun temellerini baltalamak için bilinçli bir çaba göster-di¤i ileri sürülmüfltür. Sovyet liderleri, toplumu 1936’da ulaflt›¤›düzeyde istikrara kavuflturma zaman›n›n geldi¤i sonucuna var-m›fllard›r. Yeni SSCB Anayasas›, SSCB Sovyetleri Kongresi’ninözel bir oturumunda kabul edilmifltir. Anayasa’n›n ve yasamayetkisiyle donat›lan kurumlar›n tart›fl›lmas› s›ras›nda Stalin, “ya-salar›n istikrar›na hiçbir zaman olmad›¤› kadar ihtiyac›m›z var”diyerek bu durumu aç›kça ortaya koymufltur. ‹ktisadi alandaüretkenli¤i art›rmak amac›yla ücret art›fl› teflvikleri de kullan›l-maya bafllanm›flt›r. Kiflisel tüketim mallar› veya kolektif çiftlikler-

294 John N. Hazard

de özel olarak ifllenen hane bafl›na düflen araziler üzerinde özelmülkiyet, Sovyet iktisadi baflar›s› için önemli bir unsur olarakilan edilmifltir. Sovyet liderleri, komünist toplumun temeli, ikti-sadi bollu¤a dayand›¤›na göre bu yöndeki her önlemin, üretimaraçlar› üzerindeki devlet mülkiyetini feda etmedi¤i sürece kabuledilebilir oldu¤unu savunmufllard›r.

Pasukanis’in, devlet ve hukukun aflamal› sönümlenmesineiliflkin tezi, 1930’lar›n geliflmelerine de terstir. Bu tarihte art›k,sosyalizmin tek ülkede gerçekleflmesinin mümkün oldu¤una ina-n›lm›fl; devlet ile hukuk, ülkeyi iç ve d›fl düflmanlara karfl› savun-mak ve Sovyet liderli¤inin iktisadi geliflme için güvendikleri va-tandafllar›n (ayni ve flahsi) ç›karlar›n› korumak için zorunlu gö-rülmüfltür. Ayr›ca Hitler’in, iktidara yürüyüflünü tamamlad›¤› veDo¤u’ya yönelik emellerini aç›klad›¤› da hesaba kat›lmal›d›r.1936’n›n A¤ustosunda D›fliflleri Komiseri Litvinov taraf›ndanKomintern Karfl›t› Pakt’›n varl›¤›ndan haberdar olundu¤u duyu-rulmufltur. Devrimin bafl›ndan itibaren Sovyet liderlerin akl›n-dan hiç ç›kmayan sald›r›ya u¤rama korkusu iyice yo¤unlaflm›flt›r.

D›flar›dan bak›ld›¤›nda, Pasukanis ve onun ekolünün, Sta-lin’in düflündü¤ü gibi, kuramlar›n› Sovyet devletini y›kmak içinplanlay›p planlamad›klar›n› veya düflüncelerini, tehlikeli oldu¤uortaya ç›kan bir yolda sürdüren samimi hukuk felsefecileri olupolmad›klar›n› söylemek güçtür. Pasukanis için aç›k bir yarg›lamayap›lmam›flt›r. Basitçe, ortadan kaybolmufltur. Baz› gözlemciler,Pasukanis’in, devleti y›kmak için hukuk kuram› alan› d›fl›nda dabaz› faaliyetlerde bulunup bulunmad›¤›n› sormufllard›r. Bu kufl-ku, Pasukanis’in düflünce çerçevesinde kalan, soruflturma s›ra-s›nda hocal›k görevlerinden al›nm›fl Profesör Gregory Amfiteat-rov gibi kimi insanlar›n, belirli bir süre ortadan kaybolduktansonra görevlerine dönmüfl olmalar›ndan kaynaklanmaktad›r.Hatta, Viflinski’nin a¤›r elefltiriler yöneltmekle birlikte “halk düfl-man›” s›fat›n› atfetmedi¤i kifliler, örne¤in Profesör Evgenii A.Korovin görevlerinden bile al›nmam›fllard›r. Kuramsal hatalar›ayn› derecede elefltiri do¤urmufl olsa da bunlar›n yazg›lar›,1937’de görevinden al›nd›ktan sonra kendisinden haber al›na-mayan Pasukanis’inkinden tamamen farkl› olmufltur.

Viflinski, Yudin’in Pasukanis’e yöneltti¤i, biçim ile içerik ara-s›ndaki felsefi iliflkiyi anlamakta baflar›s›z oldu¤u elefltirisindenöteye gitmifltir. Pasukanis’in ortadan kald›r›lmas›n› yasad›fl› faali-


yetleriyle aç›klamaktad›r. Derlememizde yer verdi¤imiz 1938 y›-l›ndaki konuflmas›nda, Pasukanis’i Sovyet hukukuna yönelik ni-hilist bir yaklafl›m gelifltirmeye çal›flarak Ceza Kanunu’nun 58.maddesinin IX. f›kras›n› ihlal etmekle suçlam›flt›r. Bu suçlama,Sovyet liderlerinin Pasukanis’in kuram›n›n, Sovyet Hükümetinidevirmek amac›yla gelifltirilip yay›ld›¤› sonucuna vard›klar›n›göstermektedir. Yarg›lanmas›n›n tutanaklar› hiçbir zaman kamu-ya aç›klanmam›flt›r.

“Tek ülkede sosyalizm” ve “sosyalizm döneminde de hukuk-la devletin varl›¤›n› sürdürece¤i” tezleri, Pasukanis’in d›fllanma-s›ndan sonra kabul edilen, siyasal ve hukuksal kuramda s›k› s›k›-ya yerleflen yeni tezlerdir. Sorun art›k, “tek ülkede komünizmmümkün müdür ve sosyalizmde oldu¤u gibi komünizmde dedevlet ve hukuk olacak m›d›r?” fleklinde ortaya konulmaktad›r.Devrim-öncesi yaz›nda, komünizm kavram› “devletsizlik” ile eflitsay›lm›flt›. Komünizm, -kafa veya kol gücüyle topluma katk›dabulunan ve ma¤azalardan, okullardan, kütüphanelerden, müze-lerden, konser salonlar›ndan, tiyatrolardan ve e¤lence yerlerin-den ihtiyaçlar›na göre mal ve hizmet edinenlerin- insanlar›n olufl-turdu¤u tek bir s›n›f›n varolaca¤› ekonomik bollukla müjdelene-cekti. Böylesi bir bollukla ve uzun bir deneyim sürecinden son-ra, toplum üyelerini toplumsal yaflama tüm yetenekleriyle ve ça-t›flmas›z biçimde kat›lmas›n› sa¤lamak için zorlamaya gerek kal-mayaca¤› umulmufltu. Bu koflullarda, komünizm uzak ve geçifldönemi ise, Sovyet sistemi birbiri ard›na güçlüklerle karfl›laflt›k-ça uzayan bir süreyi gerektirir gibi görünüyordu.

Stalin, 1939 y›l›nda 18. Komünist Parti Kongresi’ne sundu¤uraporunda tek ülkede sosyalizm ve komünizmde devlet sorunla-r›yla yüzleflmifltir. Raporun ilgili bölümlerine derlememizde yerverilmifltir. Stalin, tek ülkede komünizmin mümkün oldu¤u vedevletin belli koflullarda zor ayg›t› olarak varl›¤›n› sürdürmeyedevam edebilece¤i sonucuna varm›flt›r. Devlet konusundaki ku-ramsal sorunlarda her zaman oldu¤u gibi, bu konuda da Stalin’inaç›klamalar› k›sad›r. Ortaya koydu¤u düflüncenin gelifltirilmesinihukuk felsefecilerine b›rakm›flt›r.

Bu görev, 1940 y›l›nda yay›nlad›klar› Devlet ve Hukuk Kuram›adl› ders kitab›yla S. A. Golunski ve M. S. Strogoviç taraf›ndanüstlenilmifltir. Kitab›n ilgi çekici bölümlerinin bir k›sm›na derle-memizde yer verilmifltir. Golunski eski bir hukukçudur. 4 Tem-

296 John N. Hazard

muz 1895’te Moskova’da do¤mufl, hukuk diplomas›n› MoskovaÜniversitesi’nden alm›fl ve 1939 y›l›nda Bilimler Akademisi’ne se-çilmifltir. Daha sonra D›flifllerine atanm›fl, Birleflmifl Milletler’inkuruldu¤u San Francisco Konferans›’na kat›lm›fl ve Sovyet Dele-gasyonunun üyesi olarak Birleflmifl Milletler fiart›’n› imzalam›flt›r.Ayr›ca Potsdam Konferans›’na kat›lm›fl ve Tokyo Savafl Suçlar›Yarg›lamalar›’nda Sovyet savc›s› olarak görev yapm›flt›r. Strogo-viç ise, 18 Eylül 1894’te St. Petersburg’da do¤mufltur. 1930’lardaMoskova Hukuk Enstitüsü’nde ceza muhakemesi usulü dersi ver-mifl ve SSCB Savc› vekili olarak görev yapm›flt›r. Ceza Muhakeme-si Usulü ders kitab›, 1930’larda alan›ndaki en önemli çal›flmad›rve günümüzde SSCB Bilimler Akademisi’nin imzas›yla ç›kan Ce-za Muhakemesi Usulü ders kitab›n›n temelini oluflturmaktad›r.

Golunski ve Strogoviç, Pasukanis’e yöneltilen elefltirileri he-saba katan ve olumlu yaklafl›m gelifltiren bir hukuk felsefesi met-ni yazmaya çal›flm›fllard›r. Kitaplar›, Sovyet hukuk felsefesi ala-n›ndaki en aç›k ve okunabilir metin niteli¤ini tafl›maktad›r. Yeni-lik getirme gibi bir iddialar› bulunmamaktad›r. Marksizmdeki,devletin bir arac› olarak hukuk ve egemen s›n›f›n arac› olarakdevlet kavramlaflt›rmas›n› yeniden ortaya koymaktad›r. Devri-min y›kt›¤› kapitalizmden devrimin yol açt›¤› komünizme geçiflinaflamal› ve uzun süreli olaca¤› konusundaki vurgular› kuramayapt›klar› katk› olarak de¤erlendirilebilir. “Tüm toplumsal olgu-lar gibi iflçi s›n›f› mücadelesinin geliflimiyle uyumlu olarak” geli-flen proletarya diktatörlü¤ü kuram›n›n esnekli¤ini vurgulam›fllar-d›r. Sovyet devletinin örgütlenifl ve iflleyifl biçimlerinde de¤iflik-likler olaca¤›n›, bunun da sosyalist demokrasiyi geniflletecek vedevlet yönetimine genifl kitle kat›l›m›n› sa¤layacak yönde gerçek-leflece¤ini ummufllard›r. Devletin sonunda sönümlenece¤i konu-sunda Marx, Engels, Lenin ve Stalin’in ö¤retilerinin ola¤anüstükuramsal önemde oldu¤unu kabul etmekle birlikte Sovyet Dev-leti’nin iktidar›n› zay›flatma yönündeki her giriflimin püskürtül-mesi gerekti¤ini de savunmufllard›r. Devletin sönümlenmesi,SSCB’de bütünüyle komünist bir toplum infla edildi¤inde ve ka-pitalist kuflatma ortadan kalkt›¤›nda gerçekleflecektir. Golunskive Strogoviç’e göre, “hukuk, zorlama gücü, egemen s›n›f için ya-rarl› ve istenir nitelikteki hukuksal iliflkileri ve anlaflmalar› güven-ce alt›na alan, koruyan ve gelifltiren, devlet taraf›ndan konulan yada onaylanan davran›fl kurallar› toplam›”d›r. Yazarlar bu kural-


lar›n kaynaklar›n› da ayr›nt›l› biçimde araflt›rm›fllar; Sovyet-önce-si dönem hukuk kuramlar›n›n neden egemen s›n›f›n isterleriniyans›tt›¤›n› aç›klamaya çal›flm›fllard›r. Kelsen’in normatif kura-m›na yönelttikleri elefltiri, baz› çevrelerde, Viflinski dönemindeSovyet hukukbiliminin normativist kurama kayd›¤› yönündekisuçlamalar dikkate al›nd›¤›nda özellikle ilginçtir.

II. Dünya Savafl›, SSCB’nin gerçeklefltirdi¤i iktisadi yap› neolursa olsun, güçlü bir devlet ayg›t›na olan ihtiyac› yeniden vurgu-lam›flt›r. Bu durum, Sovyet vatandafllar›n›n bir ço¤unu, güçlü dev-let fikrini savunanlar›n hakl›, aflamal› sönümlenmeyi savunanlar›ise haks›z oldu¤una inand›rm›flt›r. Viflinski, savafl döneminde buihtiyac› vurgulayan konuflmalar yapm›flt›r. Bunlardan birine seçki-mizde yer verilmifltir. Viflinski, Stalin’in yönetme bilimine yapt›¤›-na inand›¤› katk›y› ortaya koymaktad›r. Viflinski’ye göre Stalin,“proleter devlet kuram›n›n en çetrefil sorunlar›ndan birine, devle-tin sönümlenmesi sorununa bütünüyle aç›kl›k getirmifltir.”

Savafl›n sonlar›na do¤ru Sovyet hukuk görüflü, Sovyet hukukfelsefecilerinin saflar›na göreli olarak yeni kat›lan Ilia PavlovichTrainin taraf›ndan özetlenmektedir. 1887 y›l›nda do¤an Trainin,savafla kadar geri planda kalm›flt›r. Ça¤dafl› bir meslektafl› onuMenflevik olarak hat›rlamaktad›r. 27 Haziran 1949 tarihli ölümilan›nda, on yedi yafl›ndan itibaren devrimci mücadelede bulun-du¤una, Riga’daki Bolflevik mücadele dostlar›n›n bir üyesi oldu-¤una, hapis, sürgün ve göçmen yaflad›¤›na at›f yap›lm›flt›r.

Viflinski D›fliflleri Bakan Vekilli¤i’ne atand›¤›nda, Trainin,1948 yaz›nda Evgenii A. Korovin taraf›ndan devral›nacak olan,Bilimler Akademisi Hukuk Enstitüsü Yöneticili¤ine getirilmifltir.Akademiye seçilmifl ve Akademinin Hukuk ve ‹ktisat Bölümü ‹z-vetsiya’s›n›n editörlü¤üne getirilmifltir. Hukuk alan›ndaki çal›fl-malar›n›n karfl›l›¤› olarak, altm›fl›nc› yafl günü vesilesiyle, Eme¤inK›z›l Bayra¤› Niflan› ile ödüllendirilmifltir. Ölümünden bir seneönce, baz› önemli hatalar yapmakla elefltirilmifltir. Bu elefltiriler,savafl sonras›n›n Halk Demokrasilerinin aç›kça “yeni” tipte de-mokrasiler oldu¤u inanc›n›n ve hukuk fakültelerindeki Sovyetkamu hukuku derslerini Anayasa’daki sistematikten ba¤›ms›zlafl-t›rma girifliminin hukuk camias›ndan hakl› elefltiriler ald›¤› belir-tilerek ölüm ilan›ndaki biyografisinde de tekrarlanm›flt›r.

Trainin, Sovyet kuramc›lar›n›n, siyasal kuram› sadece iktisa-d›n üzerine yerlefltiren ilk dönem düflüncesini aflm›fl oldu¤unu

298 John N. Hazard

vurgulam›flt›r. Ona göre, “kaba maddecilerin kimi zaman sun-duklar›n›n aksine siyaset, iktisad›n bir kopyas› veya ifllevi de¤il-dir.” Trainin, baflka hangi etmenlerin devreye girdi¤i sorununuaraflt›rm›flt›r. Hukuku incelerken, “Sovyet hukukunun geliflenbir hukuk oldu¤u”, devlet siyasetini korudu¤u ve “geliflimini et-kiledi¤i” sonucuna varm›flt›r. Kendisinden önceki ö¤retilerden,hukuku, sadece siyasetin arac› olarak görmeyip ayn› zamanda si-yasetin kal›b› olarak da kabul eden ö¤retiden etkilenmifl gibi gö-rünmektedir. Siyasetin yarat›s› olarak hukuk ile siyasetin kal›b›olarak hukuk aras›nda bir karfl›l›kl› iliflki bulunmaktad›r. Bu kar-fl›l›kl› iliflkinin do¤as›n›n kesin olarak belirlenmesi yap›lacak in-celemeleri beklemektedir.

Savafl›n bitmesinden itibaren Sovyet hukukçular›n›n dikkati,ifl sözleflmesi, tüzelkifli, ceza hukukunda k›yas, aile ikametgahla-r›nda özel mülkiyet ve hukuk kayna¤› olarak Sovyet içtihad› gibiözgül sorunlara hukuk genel kuram›n›n verilerini uygulamayayönelmifltir. Bu sorunlar hala çözümsüz kalm›fl olmakla birlikte,Sovyet hukuk felsefesi günün koflullar› için istikrar kazanm›fl gi-bi görünmektedir. Tüm geliflmelerin ötesinde Marksist düflünce-nin özü her zaman vurgulanm›flt›r. Sovyet iktisat ve siyaseti gelifl-ti¤inde, Marksizmin yeni yorumlar›n›n ortaya ç›kmas› olas›d›r.

Tüm bu geliflmeler, savafl sonras›nda, hukuk kuramc›lar›n›nçal›flmalar›n› de¤erlendirmek amac›yla 1948 y›l›nda gerçeklefltiri-len Sovyet Hukukçular› Konferans›’nda ele al›nm›flt›r. Zaman›ndaPasukanis’i elefltirmekte enerjik davranm›fl olan kiflilerden biri,kabul edilen hukuk kuram›na yine karfl› ç›km›fl, dinleyicilere,1938’de, bir önceki toplant›da kabul edilen hukuk tan›m›n›n ge-çici olarak tasarland›¤›n› hat›rlatm›flt›r. Bu geçici tan›m›n nihaiolarak benimsendi¤ini belirtmifl ve art›k Sovyet dergilerinin buçerçeveye oturmayan çal›flmalar› yay›nlamay› reddettiklerindenyak›nm›flt›r. Hukuk kurallar›n›n dayand›¤› toplumsal iktisadi ne-denleri aç›klamad›¤› ve hukuku devletten tamamen soyut biçim-de türetti¤i için 1938 tan›m›n›, “normativist”, biçimci ve dogma-tik olarak elefltirmifltir.

Bu elefltirilerin ço¤u meslektafllar›nca benimsenmemifl, 1938tan›m›n›n esasen geçerli oldu¤u kabul edilmifltir. Kat›l›mc›lar, buelefltirileri getiren meslektafllar›n› topa tutmufltur. Kat›l›mc›lar-dan biri, elefltiricinin de “sa¤ nihilizm” hastal›¤›ndan ba¤›fl›k ol-mad›¤›n› belirtmifltir. Devlet iktidar› taraf›ndan yapt›r›ma ba¤la-


nan bir kural haline getirilmeden, s›n›f iradesinin hukuka nas›ldahil olaca¤› sorulmufl; sonunda elefltirici, araflt›rma görevindenazledilmifltir. 1938 tan›m›, bir s›nav› daha atlatm›fl görünmekte-dir. 1949 y›l›nda SSCB Bilimler Akademisi Hukuk Enstitüsü ta-raf›ndan yay›mlanan Devlet ve Hukuk Kuram› adl› ders kitab›,1938 toplant›s›na at›f yapmakta ve onbir y›l öncekine benzer te-rimlerle flu “hukuk” tan›m›n› vermektedir:

Hukuk, egemen s›n›f›n iradesini yans›tan, egemen s›n›f için uygun vefaydal› usulleri ve iliflkileri gelifltirmek, güçlendirmek ve korumakamac›yla uygulanmas› devletin zorlama gücü taraf›ndan temin edi-len, devlet gücü taraf›ndan konmufl veya yapt›r›ma ba¤lanm›fl, dav-ran›fl kurallar› (normlar) toplam›d›r.(...) derlemenin editörleri, hukuk felsefecilerinin görevini, “düflün-celerin olaylar, genelin tekil üzerindeki uzun erimli egemenli¤ini or-taya ç›karmak ve sürdürmek” olarak görmektedir. Baz›, Sovyet-d›fl›hukuk felsefecileri, SSCB’de olaylar›n düflünceler karfl›s›nda zaferkazand›¤›n› savunmaktad›r. Baz›lar› ise, düflüncelerin olaylar karfl›-s›nda gözden geçirildi¤ine fakat yine de düflüncelerin, hukukbilimi-nin uzun erimli geliflimine egemen oldu¤una inanmaktad›r. Bu der-lemenin haz›rlanmas›na katk›da bulunanlar, ‹ngiliz hukukçular›n,art›k bu tart›flmal› sorunun de¤erlendirmesine daha kolayl›kla kat›-lacaklar›n› ummaktad›r. n

Mart , 1951

300 John N. Hazard

marksizm ve hukuk tarihsel deney: ekim devrimi sonras› sovyet hukuk … · 2019-11-28 · ve...

Documents