masja mols grafisch ontwerp portfolio 2016
DESCRIPTION
portfolio van een selectie van het werk van masja mols grafisch ontwer[TRANSCRIPT
vrijwerk| ‘i cinque sensi’ een boek is tastbaar_afstudeerwerk academie St.Joost
mm portfolio_2013_definitief.indd 4 02-12-13 11:51
cupertino|huisstijllogo_correspondentiepakket
cupertin0katholiekcentrumvoorlevensbeschouwingenethiekindezorgvoormensenmeteenverstandelijkehandicap|logo en huisstijl
grafisch ontwerpen masja mols bno
mm portfolio_2013_definitief.indd 5 02-12-13 11:51
marjonjongmansenpietervankruysbergen|afstudeerpresentatie aas tilburg _ vouwfolder
INL
EID
ING
Wie d
e Belg
isch-Ned
erlandse g
rens passeert, kan d
e omslag
niet ontgaan. D
e Ned
erlandse
‘uniformiteit’ eind
igt ab
rupt om
ruimte te m
aken voor een gefrag
menteerd
landschap
met
een spontane b
ouwcultuur. D
e auto is alomteg
enwoord
ig. Infrastructuur en op
enbare
voorzieningen zijn om
geven d
oor bouw
kavels met b
eperkte b
ouw- en b
estemm
ingsreg
els.
Collag
es van winkels, w
oningen, land
bouw
percelen, ind
ustriehallen, discotheken,... in steed
s
wisselend
e comb
inaties. Om
het even wat, naast om
het even wat en om
het even waar.
De situatie is in b
eide land
en historisch geheel and
ers geg
roeid. In N
ederland
was er om
wille
van de g
eografi sche situatie -24 p
rocent van het land lig
t onder d
e zeespieg
el- altijd een
grote b
ehoefte aan een sterke planning
. Om
de w
aterhuishouding
te regelen w
erd in 1900
de W
aterstaatwet g
oedg
ekeurd w
aarmee N
ederland
over een sterk overkoepelend
planning
s-
instrument b
eschikte. Het instituut W
aterstaat kreeg d
e macht om
beslissing
en van lagere
overheden op
het geb
ied van ruim
telijke ordening
onged
aan te maken en zorg
de ervoor
dat g
rote stukken van Ned
erland onb
ebouw
d b
leven. Het vestig
ingsp
atroon bleef d
an ook
voor lange tijd
getyp
eerd d
oor een concentratie van beb
ouwing
in dorp
en en steden m
et
daartussen op
en pold
ers.
Belg
ië kent nauwelijks natuurlijke b
eperking
en en een algem
een planning
sinstrument is nooit
aanwezig
gew
eest. Topog
rafi e en grond
kwaliteit lieten toe d
at buiten d
e beek- en rivier-
valleien vrijwel overal g
ebouw
d kon w
orden. Ruim
telijke ordening
lijkt daard
oor eerder het
resultaat van een prag
matische ing
esteldheid
dan van een b
eleidsvisie.
In Ned
erland w
ordt b
ewond
erend g
ekeken naar de b
evrijdend
e Belg
ische manier van
bouw
en. Carel W
eeber p
ropag
andeert het reg
elloze Belg
ische mod
el als veradem
ing voor
de N
ederland
se woning
bouw
.
Om
het ontstaan van krottenwijken aan het eind
e van de neg
entiende eeuw
te voorkomen
werd
en door d
e overheid nieuw
e woong
ebied
en ontwikkeld
voor de snel op
komend
e
arbeid
ersklasse. Met d
e Woning
wet kw
am vanaf 1901 d
e woning
bouw
defi nitief in d
e greep
van de overheid
. Wat een eeuw
geled
en met d
e Woning
wet w
erd ing
ezet, is volgens W
eeber
doorg
eslagen tot overheid
sterreur. ‘Niet alleen b
epaalt d
e overheid het w
at, waar, w
anneer
en hoe van het bouw
en, zij controleert en beoord
eelt ook de ind
eling, het g
ebruik en het
uiterlijk van huizen en geb
ouwen. B
eperking
en die als nood
maatreg
el beg
rijpelijk en effectief
waren, m
aar nu algem
een zijn opg
elegd
.’ 1 Het in 1997 d
oor Carel W
eeber g
eïntroduceerd
e
‘Wild
e Wonen’ is een p
leidooi voor ong
ereguleerd
e zelfbouw
: stuitende b
analiteit met
een ongew
one poëzie en teg
elijkertijd kw
aliteiten als variatie, fl exibiliteit en sted
elijkheid
comb
inerend. Een p
leidooi voor inform
eel wonen; ‘B
elgische toestand
en’.
In Belg
ië daarenteg
en groeit het b
esef dat het zo niet verd
er kan. Onverenig
bare ruim
te-
claims voor w
oningb
ouw, natuur en b
edrijvig
heid, leeg
loop van d
e binnensted
en en het
daaruitvolg
ende stad
sverval, dichtslib
bend
e landschap
pen en overb
elast weg
verkeer legg
en
de tekortkom
ingen van d
e ruimtelijke ord
ening p
ijnlijk bloot. N
iet opm
erkelijk dat in B
elgië
word
t opg
ekeken naar het ordelijke N
ederland
: ‘Het Schone Land
’.
Niet enkel het verlang
en naar een mooier V
laanderen, m
aar vooral een samensp
el van
maatschap
pelijke tend
ensen, onverzoenbare ruim
teclaims en veeleisend
e prog
noses dw
ong
de overheid
tot een nieuw soort ruim
telijke ordening
. In 1992 gaf d
e Vlaam
se regering
de
formele op
dracht een Ruim
telijk Structuurplan als b
eleidskad
er uit te werken. Parallel d
aaraan
beg
on de voorb
ereiding
van een nieuw d
ecreet betreffend
e de ruim
telijke ordening
en de
stedenb
ouw. In 1995 w
erd het Ruim
telijk Structuurplan V
laanderen (RSV
) gep
resenteerd.
Om
dat B
elgië ond
ertussen een federale staatsstructuur kreeg
, is dit p
lan bep
erkt tot het
Vlaam
se Gew
est.
EE
N O
NT
ST
AA
NS
GE
SC
HIE
DE
NIS
Uitg
angsp
ositie voor de huid
ige situatie is een erg
dichte, uit d
e Mid
deleeuw
en overgeleverd
e
nederzetting
enstructuur van stedelijke kernen om
ringd
door d
orpen en g
ehuchten. Vanaf d
e
Belg
ische onafhankelijkheid in 1830 en het d
aaropvolg
ende lib
erale tijdp
erk, verwierven d
eze
kernen allen een verregaand
e autonomie. Teg
elijkertijd kw
am d
e eerste industriële revolutie
op en ontvlam
de het w
ilde kap
italisme. O
veral, zowel in sted
en als in de versted
elijkende
industriële reg
io’s, ontstonden b
onte nevenschikkingen vol teg
enstellingen: kolenm
ijnen,
katoenfabrieken, g
ore arbeid
erswijken, ind
ustriële regio’s als d
e Borinag
e, kastelen voor de
staalmag
naten en statige hotels voor d
e textielaristocratie. De staat reg
uleerde niet, hoog
uit
ondersteund
e zij door d
e aanleg van het sp
oorweg
netwerk en and
ere infrastructuren.
Met het aanb
od van g
oedkop
e trein- en tramab
onnementen aan arb
eiders in d
e tweed
e helft
van de neg
entiende eeuw
word
t de aanzet g
egeven voor een system
atische en uitgeb
reide
transportp
olitiek. Voornaam
ste doel van d
it beleid
was d
e spreid
ing van d
e arbeid
sbevolking
over het platteland
om d
e groeiend
e verstedelijking
te bep
erken. Terwijl in d
e omring
ende
landen p
roblem
en ontstonden in d
e steden d
oor grote concentraties arb
eiders kreg
en de
Belg
ische vakbond
en als gevolg
van het spreid
ingsb
eleid g
een kans zich te organiseren.
Tegelijkertijd
maakte het m
obiliteitsb
eleid d
e Belg
ische arbeid
smarkt in feite één, m
et een
stabiliserend
en bovenal verlag
end effect op
de loonkosten.
Minstens zo b
elangrijk w
as de eenw
ording
en liberalisering
van de g
rondm
arkt. De
eerste huisvestingsw
et -Loi sur les habitations ouvrières uit 1889- b
aseerde zich op
deze
ontwikkeling
en en stimuleerd
e individ
uele eigend
omsverw
erving van nieuw
bouw
woning
en
voor de arb
eidersklasse. Evenals het transp
ortbeleid
steunde d
eze wet op
het platteland
met
haar lagere g
rondp
rijzen, familieb
anden, g
emeenschap
szin en gesub
sidieerd
e krediet-
verlening ond
er toezicht van notabelen en kerk. Een enorm
e versnipp
ering van
eigend
omm
en was het onverm
ijdelijk g
evolg.
De overheid
sbem
oeienis had een g
rote invloed op
de w
oningtyp
ologie. D
oor zich bij d
e
keuze te bep
erken tot een woning
type uit d
e catalogus van het offi ciële p
ropag
anda-
organism
e, verkregen arb
eiders autom
atisch het vereiste fi scale attest én het attest van
deg
elijkheid d
at de kred
ietinstelling vereiste. H
et offi ciële ‘Alb
um d
e plans typ
es d’hab
itation
à bon m
arché’ stond vol rijw
oningen, ong
etwijfeld
een economisch m
odel w
at betreft
constructie en ruimte-innam
e, maar m
erkwaard
ig om
dat het eig
enlijk om een sted
elijk
woning
type g
aat. Het klassieke tw
eelagig
e rijtjeshuis met b
ijbehorend
e ‘stadstuin’ w
erd
aan de voorkant van het p
erceel, rechtstreeks aan de straat, g
esitueerd en g
econcentreerd
bij stations, tram
haltes en in de op
en geb
ieden d
aartussen. Ze vormd
en een eerste aanzet
van de voor B
elgië typ
ische linten.
De toep
assing van het sted
elijk woning
type heeft m
ogelijk ook m
et een praktische d
enkwijze
te maken; niet m
eer van het landb
ouwareaal innem
en dan strikt nood
zakelijk voor een
arbeid
erswoning
en tegelijkertijd
de toekom
st vrijhouden. Een hele cultuur entte zich op
deze p
raktijk: er kon altijd een and
ere rijwoning
naast komen, d
esgew
enst voor de kind
eren,
en in tijden van crisis kon een stuk b
ouwg
rond w
orden verkocht: d
e woning
als spaarp
ot voor
de fam
ilie.
Beg
in 20e eeuw b
epleiten p
rogressieve d
enkers, onder invloed
van de tuinstad
ged
achte en
de heersend
e ‘retour à la terre’-stemm
ing, d
e systematische uitb
reiding
-in feite de om
kering-
van de transp
ortpolitiek. H
et platteland
werd
nu ook bereikb
aar en interessant voor de
lagere am
btenarij. V
rijwel overal in d
e omg
eving van het sp
oor kon gezond
, in het groen,
word
en gew
oond en teg
elijkertijd w
as de stad
met haar w
erkgeleg
enheid, d
iensten en
ontwikkeling
smog
elijkheden, steed
s dichtb
ij.
De naoorlog
se tuinwijken uit d
e jaren twintig
van de ‘N
ationale Maatschap
pij voor G
oedkop
e
Woning
en’ introduceerd
en voor het eerst op een system
atische wijze een nieuw
, perceel-
overstijgend
, vormid
ioom voor het versted
elijkende p
latteland. Insp
iratie werd
gezocht in
regionale stijlen en historische w
ijkpatronen zoals b
egijnhoven en hofjes. D
e rechtstreekse
overheidsinterventie d
ie tot de tuinw
ijken leidd
e was slechts van korte d
uur. Al snel keerd
e
de overheid
terug naar haar trad
itionele en gem
akkelijker fi nancierbaar ond
ersteuningsb
eleid.
De verb
etering van d
e spoorw
eginfrastructuur, d
e toename van het reiscom
fort en reistijd-
verkorting in d
e jaren vijftig van d
e vorige eeuw
betekend
e de verruim
ing en om
kering van
de d
oelgroep
. Med
e door d
e 8-uren werkd
ag, het vrije w
eekend en b
etaalde vakantie w
erd
het suburb
ane wonen m
ogelijk g
emaakt voor zow
at de g
ehele Belg
ische bevolking
.
De vrijstaand
e, individ
uele woning
was het sleutelb
egrip
in de anti-sted
elijke ideolog
ie van de
almachtig
e Christelijke V
olkspartij (C
VP). D
e door d
e socialisten verded
igd
e geconcentreerd
e
woning
bouw
in de stad
werd
als materieel inad
equaat en vooral m
oreel verderfelijk
afgeschild
erd. M
et name d
oor de W
et-De Taeye (1948) richtte d
e overheid zich voorg
oed
op d
e bouw
van de eig
en woning
. Overheid
sprem
ies en gunstig
e kredietvoorw
aarden
moesten kand
idaat-b
ouwers over d
e streep trekken. C
riteria om b
ouwg
rond te ‘b
epalen’
werd
en eenvoudig
gehoud
en; de g
rond m
oest technisch betrouw
baar zijn en g
elegen lang
s
een weg
die volg
ens de p
laatselijke geb
ruiken voldoend
e was uitg
erust. Vrijw
el het gehele
Belg
ische grond
geb
ied kw
am b
eschikbaar als p
otentieel woonterrein.
Met d
e algem
ene introductie van d
e auto was het hek helem
aal van de d
am; linten tussen
bestaand
e steden en d
orpen w
erden steed
s verder op
gevuld
, later gevolg
d d
oor achter-
ligg
ende verkaveling
en. De onom
keerbare uitzaaiing
van het wonen over het g
ehele
Belg
ische grond
geb
ied w
as voorgoed
in gang
gezet.
De p
articuliere woning
bouw
werd
een belang
rijke activiteit die een g
rote bijd
rage leverd
e
aan de econom
ie, werkg
elegenheid
en een groeiend
e welvaart in d
e tweed
e helft van de
twintig
ste eeuw. D
oor deze econom
ische logica stond
het huisvestingsp
robleem
niet langer
centraal; vanaf nu ging
het veeleer om d
e persoonlijke levensinrichting
, de creatie van een
leefklimaat. H
et ideaal van w
onen in de natuur of op
het platteland
leidd
e tot verdere
verkaveling van land
bouw
grond
en en bosp
ercelen. Deze inw
endig
e kolonisatie, die het land
overspoeld
e met sted
elingen, transform
eerde het trad
itionele platteland
. Met d
e stedeling
en
kwam
ook een stedelijke cultuur, m
entaliteit en levensstandaard
; van het platteland
werd
hooguit een verw
ijzing, een b
eeld overg
enomen. V
andaar ook d
at de vrijstaand
e villa, de
fermette, in d
e verste verte niets gem
een heeft met d
e authentieke platteland
sarchitectuur,
maar integ
endeel een m
oderne w
oonvorm is m
et een functionele indeling
en voorzien van
alle hedend
aags com
fort. De ‘sted
elijke’ rijwoning
werd
verlaten voor de vrijstaand
e,
‘landelijke’ villa.
Het resid
entiële spreid
ingsp
atroon werd
nog g
evolgd
door een sted
elijke uittocht van de
industrie en nijverheid
. Na d
e introductie van d
e auto werd
en bestaand
e weg
en geb
eton-
neerd en sterk verd
icht, al snel bleek een autosnelw
egennet nood
zakelijk. De lintb
ebouw
ing
liet het omb
ouwen van b
estaande g
rote weg
en niet toe; een nieuw netw
erk werd
‘los’ van
het bestaand
e aangeleg
d w
aardoor B
elgië een van d
e meest d
ichte en ruimst b
emeten auto-
snelweg
ennetten van Europa b
ezit. Het snelw
egsysteem
werd
, vanweg
e de hog
e dichtheid
en de vele op
- en afritten, in een mum
van tijd ond
erdeel van het b
estaande w
egennet en
leidd
e tot een verdere g
roei en spreid
ing van b
ebouw
ing en p
rogram
ma’s d
ie zich voor hun
ontsluiting op
de snelw
eg zelf enten. Functies d
ie zich klassiek ontwikkelen rond
om op
- en
afritten van snelweg
en, zoals industriep
arken en kantoorcomp
lexen, treft men in V
laanderen
vrijwel overal aan.
Aang
ezien woning
bouw
, nijverheid en ind
ustrie het platteland
overspoelen en d
oor dezelfd
e
infrastructuur word
en bed
iend, staan ze vaak b
roederlijk naast en d
oor elkaar. Er ontstond
een stedelijke nevel d
ie het hiërarchische onderscheid
tussen stad en p
latteland ond
ermijnd
e.
ST
ED
EN
BO
UW
AL
S F
OS
SIE
L
Het sam
enspel tussen huisvesting
sbeleid
en transportp
olitiek had verstrekkend
e en para-
doxale g
evolgen voor d
e ruimtelijke ontw
ikkeling en het aanzien van B
elgië. D
oor het
uitblijven van een g
rootstedelijke p
roblem
atiek werd
nooit een stedelijk b
eleid ontw
ikkeld,
stedenb
ouw b
leef een relatief onbekend
beg
rip. D
esondanks is in d
it versteend versted
elijkt
landschap
een ruimtelijke ontw
ikkeling te herkennen. D
rie opeenvolg
ende stad
ia van het
vervluchtigd
e bouw
blok: het neg
entiende-eeuw
se bouw
blok, het voorstad
bouw
blok en
het lint.
Het oorsp
ronkelijke, negentiend
e-eeuwse b
ouwb
lok in de b
innenstad w
erd op
geb
ouwd
uit arbeid
ers- en kleinere gezinsw
oningen. H
et binneng
ebied
werd
veelal ingevuld
met
werkp
laatsen, opslag
ruimten of b
eluiken. 2 Het stad
sbouw
blok m
et de straatg
evel op d
e
rooilijn genereert een sterke scheid
ing tussen b
uiten en binnen, p
ubliek en p
rivé, formeel en
informeel. V
oortdurend
e perceelsg
ewijze transform
aties vingen nieuw
e behoeften op
;
keukens en bad
kamers w
erden m
oeiteloos ingep
ast en aangeb
ouwd
, tuinen en/of mag
azijnen
werd
en vervangen d
oor garag
eboxen. Tot op
heden zijn d
e binneng
ebied
en vrijplaatsen
voor chaotische invullingen van w
erkplaatsen, m
agazijnen en b
ijgeb
ouwen.
Eenmaal b
uiten de b
innenstad vervaag
t de d
uidelijk m
orfologische sam
enhang van het
bouw
blok. Een typ
isch Belg
isch fenomeen is d
e verglijd
ende versted
elijkingsvorm
tussen
stad en op
en ruimte. D
e Belg
ische praktijk m
aakte geb
ruik van overgeleverd
e agrarische
perceel- en w
egenstructuren als ond
erlegg
er. Versted
elijking ontstond
met het ab
solute
minim
um aan ing
repen en zond
er zware overheid
sinvesteringen: straatverhard
ing en
nutsvoorzieningen w
erden kavel na kavel aang
elegd
op kosten en initiatief van eig
enaars van
de te ontsluiten p
ercelen. Grote d
elen bleven overig
ens nog lang
agrarisch, d
e totale
verstedelijking
vond zeer g
eleidelijk p
laats.
Op
basis van g
rofmazig
e landb
ouw- en w
egenstructuren uit het verled
en, ontstonden
buitenp
roportionele voorstad
bouw
blokken m
et bovenm
aatse binneng
ebied
en achter een
aaneengesloten rand
beb
ouwing
. De invulling
volgd
e een vast stramien; rijw
oningen naast
elkaar op d
e rooilijn waard
oor een gesloten en form
eel straatbeeld
ontstond, achter d
e
woning
en een informele zone m
et allerhande b
ijgeb
ouwen uitlop
end in g
roentetuinen. Door
de lang
zame ontw
ikkeling is d
e rand niet hom
ogeen, m
aar een bonte nevenschikking
.
Incidenteel w
erd het systeem
van aaneengesloten b
ebouw
ing zelfs volled
ig verlaten;
overeenkomstig
de verand
erende m
arktvraag w
erd het b
ouwb
lok afgew
erkt met tw
ee-onder-
één-kap w
oningen, d
warse p
arkeerstroken of een superm
arkt. Ook inw
endig
bood
het
bouw
blok een g
rote opnam
ecapaciteit, d
e informele achterkant en d
e perceelsg
ewijze
invulling m
aakten voortdurend
e aanpassing
en aan de w
oning m
ogelijk. M
eer naar het
mid
den van het b
innengeb
ied nam
de b
ebouw
ing af en w
erden d
e percelen voornam
elijk
geb
ruikt als fruit- en groentetuinen. Later zijn er allerhand
e randsted
elijke functies onderg
e-
bracht: g
arages, m
agazijnen, kleine b
edrijven. H
et binneng
ebied
berg
t in princip
e alles. Dit
is de B
elgische voorstad
op haar b
est, met een b
onte afwisseling
van dichtg
ebouw
de straten,
maïsveld
en, parking
s en grote p
erifere binneng
ebied
en. Nooit af, altijd
in ontwikkeling
.
Steeds b
lijft er marg
e over voor onverwachte w
ending
en.
Verd
er van de stad
valt het bouw
blok uiteen tot een frag
mentarische om
randing
. Reeksen
rijwoning
en op sm
alle percelen eind
igen op
de typ
ische wachtg
evels en word
en afgew
isseld
met op
en stukken. De b
innengeb
ieden zijn hier nog
ruimer.
Na d
e Tweed
e Wereld
oorlog w
ekken ze de b
elangstelling
van ontwikkelaars m
et als gevolg
de ‘d
oorsteken’ met aan w
eerszijden g
ekopp
elde w
oningen. D
aarna doet d
e vrijstaande
woning
haar intrede, zow
el als aanvulling van d
e randen als in d
e vorm van verkaveling
en in
het binneng
ebied
. Hier en d
aar nestelen zich ‘jumb
o-fermettes’: ap
partem
entsblokken in een
traditionele verschijning
svorm, zad
eldak en d
akkapellen inclusief. D
e binneng
ebied
en blijven
overigens verre van verzad
igd
; tot op het m
oment d
at ze word
en beb
ouwd
, word
en over-
blijvend
e stukken geb
ruikt voor landb
ouw.
Uiteind
elijk vervluchtigt d
e samenhang
van het bouw
blok volled
ig in het lint. A
angezien in
Belg
ië ieder g
oed ontsloten stuk g
rond p
er defi nitie als b
ouwg
rond w
erd b
eschouwd
, vielen
vooral de steenw
egen (p
rovinciale weg
en) systematisch ten p
rooi aan lintbeb
ouwing
. Dit
proces w
erd nog
versterkt door d
e beruchte -p
as in 1993 afgeschafte- op
vulregel d
ie toeliet
lege p
ercelen tussen woning
en op te vullen ook al lag
en deze ver uit elkaar.
In eerste instantie stonden lang
s steenweg
en sporad
isch buitenverb
lijven voor welvarend
e
stedeling
en en onvolledig
e reeksen kleine rijwoning
en. Later werd
en er -dankzij d
e
toegenom
en mob
iliteit- veel meer huizen, villa’s en zelfs b
edrijfjes g
ebouw
d. G
aandew
eg
hebb
en zich zeer diverse p
rogram
ma’s en g
ebouw
types ing
eplant; allen takken frontaal en
rechtstreeks aan op d
e goed
e ontsluiting d
ie de steenw
eg levert. D
e steenweg
als minim
aal
ordenend
princip
e absorb
eert alles.
De typ
ische lintbeb
ouwing
breng
t bijna surreële en verb
azingw
ekkende confrontaties voort.
Aan d
e steenweg
coëxisteren zeer uiteenlopend
e schalen naast elkaar. Door frag
mentsg
e-
wijze ontw
ikkeling en onvolled
ige b
ebouw
ing levert het lint een versnip
perd
straatbeeld
op;
telkens andere huizen m
et andere g
evelcomp
osities, op en neer d
ansende hoog
ten en
verspring
ende rooilijnen. Stroken rijw
oningen afg
ewisseld
met onb
ebouw
de p
ercelen,
vrijstaande w
oningen, b
aanwinkels, b
enzinestations, superm
arkten, bed
rijven,... rijgen zich
in een achteloze nevenschikking aaneen tot een haast continu lint van nieuw
e stedelijkheid
dat het land
schap steed
s verder op
deelt en versnijd
t. Op
strategische p
unten van het
steenweg
tracé ontstonden nieuw
e kernen door m
eer intense concentraties van beb
ouwing
en voorzieningen.
TY
PO
LO
GIE
VA
N D
E W
ON
ING
Bouw
steen voor het negentiend
e-eeuwse b
ouwb
lok, het voorstadb
ouwb
lok en het lint bleef
de sp
ecifi ek Belg
ische rijwoning
: de ind
ividuele w
oning tussen d
e twee g
emene (g
emeen-
schapp
elijke) muren. In d
e loop d
er tijden w
erden uiteraard
heel wat variaties b
innen de
bep
erkingen van d
it woning
type ontw
ikkeld; nieuw
e ruimtelijke structuren en aan d
e tijd
aangep
aste interne organisaties w
erden b
edacht, d
e plaats voor d
e auto bep
aald en licht-
inbreng
gem
aximaliseerd
. In landelijke g
ebied
en werd
en rijwoning
en geb
ruikt als waren het
vrijstaande huizen; in het d
agelijks g
ebruik d
ienden d
e zij- en de achterd
eur als informele
toegang
, aan de achterkant w
erd ook g
ewoond
en niet in de voorkam
er die vaak uitsluitend
voor ontvangst en g
rote familieg
ebeurtenissen d
iende. D
e achterzijde b
leef dan ook d
e
vrijplaats w
aar van alles kon word
en toegevoeg
d. O
peenvolg
ende vertrekken: lang
gerekte
aaneenschakelingen van ruim
ten die naar achter toe verlag
en en versmallen. Zond
er
esthetische bep
erkingen vertaald
e het alledaag
se, de w
ens naar comfort en d
e groeiend
e
welvaart, zich in d
e aanbouw
en achter de w
oning. G
eneratie na generatie g
roeiden d
e
aanwassen aan, vertaald
e de toe-eig
ening zich in een eig
en toevoeging
, zonder d
at dit
noodzakelijkerw
ijze aan de voorzijd
e merkb
aar was.
Het hed
endaag
se Belg
ische landschap
word
t echter meer en m
eer een lapp
endeken van
verkavelingen. D
e uitgesp
roken voorkeur voor de vrijstaand
e woning
bep
aalt sinds d
e
Tweed
e Wereld
oorlog het architecturale b
eeld.
De schier eind
eloze verkaveling van land
bouw
grond
tot bouw
grond
en lijkt eerder een p
rivate
dan op
enbare aang
elegenheid
. Hoew
el er voorschriften bestaan, zijn d
eze nauwelijks van
stedenb
ouwkund
ige aard
. Ze word
en per verkaveling
vastgesteld
door land
meters of
amb
tenaren, zijn geb
aseerd op
de g
rootste gem
ene delers, houd
en geen rekening
met
potenties en kw
aliteiten van de locaties en evenm
in vertonen ze veel samenhang
.
De m
eeste nieuwb
ouww
oningen w
orden op
relatief grote kavels g
ebouw
d in een sem
i-rurale
stijl en met een b
uitengew
oon grote hang
naar representativiteit. Sted
enbouw
kundig
e
voorschriften zijn vaag en heb
ben b
etrekking op
architectonische en esthetische kenmerken;
harmonische integ
ratie in de om
geving
aan de hand
van volume, d
akhelling, kroonlijsthoog
te,
rooilijn, materiaalg
ebruik en kleuren. D
e woning
en zijn in hoofdzaak ing
eplant volg
ens
wetm
atighed
en van grond
prijzen, b
ereikbaarheid
, het bestaan van nutsvoorziening
en en de
onmid
dellijke nab
ijheid van het b
enzinestation, de autosnelw
eg, d
e superm
arkt. Het succes
van de vrijstaand
e suburb
ane woning
is terug te voeren op
het verband
tussen mob
iliteit en
privacy, tussen d
e uitbouw
van het weg
ennet en de autonom
ie van de ‘nuclear fam
ily’.
NE
VE
LL
EV
ENH
et grootste d
eel van de V
laamse b
evolking w
oont in de nieuw
e nevelstad. H
uishoudens
bew
egen zich steed
s onafhankelijker van elkaar en richten zich voor werk, school, w
inkelen,
uitgaan of and
ere openb
are plekken op
verschillende centra. H
et individ
u stelt zijn eigen
leefwereld
samen w
aarbij het centrum
van het bestaand
stedelijk g
ebied
slechts één van de
vele centra is die in het d
agelijks leven w
orden op
gezocht. D
e vertrouwd
e omg
eving is niet
langer het vanzelfsp
rekende referentiekad
er, maar slechts een m
ogelijk uitg
angsp
unt. Het
leven speelt zich in d
iverse contexten en op verschillend
e schaalniveaus af waard
oor de
collectieve samenleving
sverband
en veranderen. M
ensen met d
ezelfde interesse en leefstijl
strijken voor korte tijd op
bep
aalde p
lekken neer en vormen tijd
elijke gem
eenschapp
en.
Ook d
e invloed van d
e economische g
lobalisering
gaat niet aan V
laanderen voorb
ij.
Financiële groep
en en investeringsm
aatschapp
ijen vertakken en hergroep
eren zich vrij over
de g
renzen heen. Vestig
ingscriteria zijn op
ieder m
oment voor herziening
vatbaar. D
e
versplintering
van prod
uctiefasen zorgt ervoor d
at iedere concentratie op
zoek gaat naar d
e
meest g
eëigend
e locatie. De nieuw
e technologie van g
egevensverw
erking en com
municatie
laat toe vanuit afwezig
e, nauwelijks lokaliseerb
are beslissing
scentra het uiteengeleg
de p
roces
nauwlettend
te beheren en in een virtuele p
roductieruim
te te reïntegreren. D
e grens- en
plaatsloze netw
erkeconomie toont een g
rote gevoelig
heid voor lokale verschillen in
ruimtelijke cond
itie. Tussen mog
elijke economische locaties heerst een scherp
e concurrentie
waarin b
ereikbaarheid
, uitrusting en om
geving
skwaliteiten d
e troeven zijn.
Fysieke nabijheid
lijkt steeds m
inder b
epalend
voor de b
elangrijke sociale, culturele en
economische verb
anden. Ruim
telijke barrières zijn m
akkelijk te overwinnen d
oor het dichte
netwerk aan inform
atie-, comm
unicatie- en vervoerstechnologieën. V
anuit het oogp
unt van
onbelem
merd
e automob
iliteit, fl exibele econom
ische inplanting
en ‘volstrekte’ autonomie
op het eig
en kavel, dient d
e Belg
ische realiteit zich aan als een schijnbaar log
isch systeem d
at
naadloos aansluit b
ij de g
lobalisering
en individ
ualisering.
RU
IMT
EL
IJK
ST
RU
CT
UU
RP
LA
N V
LA
AN
DE
RE
N
Het is niet verw
onderlijk d
at in Belg
ië de afg
elopen jaren b
eweg
ingen op
gang
zijn gekom
en
die het als al-te-vrijb
lijvend ervaren karakter van d
eze bestaand
e vorm van ruim
telijke
ordening
aan de kaak stellen. A
ls gevolg
van de verand
erende g
ezinssamenstelling
word
t
tegen 2007 een b
ijkomend
e behoefte aan 400.000 nieuw
e woning
en voorspeld
. Indien d
e
verkavelingsd
rang zich d
oorzet betekent d
it een uitbreid
ing van het resid
entiële opp
ervlakte
met 45%
oftewel 57.000 hectare. H
et voortzetten van economische tend
ensen zal in dezelfd
e
period
e een behoefte creëren aan 9.300 ha b
ijkomend
bed
rijfsterrein en 3.500 ha voor
nieuwe hand
elszaken, wat een toenam
e betekent van resp
ectievelijk 35 en 50%. Evenals het
woong
ebied
is ook het bed
rijfslandschap
versnipp
erd; verd
ere verneveling b
etekent een
verdub
beling
van het goed
erenvervoer op d
e weg
en een groei van d
e personenm
obiliteit
met 50%
. De b
estaande infrastructuur kan d
it onmog
elijk verwerken en voor een d
rastische
capaciteitsverhog
ing van het w
egennet ontb
reken zowel ruim
te als fi nanciële mid
delen.
Naast w
oningb
ouw en ind
ustrie heeft Vlaand
eren ook te kamp
en met uiteenlop
ende
onverzoenbare ruim
teclaims voor natuurb
escherming
, landb
ouw, recreatie en infrastructuur.
De ontstane versnip
perd
e ruimte creëert ong
etwijfeld
een veelheid van ad
hoc kansen en
individ
uele baten, m
aar bep
erkt de d
raagkracht van investering
en in de ruim
telijke ontwikkeling
.
De m
aatschapp
elijke kosten ervan word
en ondraag
lijk, terwijl er g
een ruimtelijke m
eerwaard
e
ontstaat. Het Ruim
telijk Structuurplan V
laanderen (RSV
’97) komt d
us niet uit de lucht vallen.
Het RSV
zoekt een nieuwe sam
enhang d
oor het structuurprincip
e van ged
econcentreerde
bund
eling ofw
el ‘selectief de g
roei van het wonen, het w
erken en de and
ere maatschap
pelijke
functies te concentreren in het bestaand
e (ged
econcentreerde) sp
reiding
spatroon
in Vlaand
eren.’ 3
Om
enige ord
e en effi ciëntie in de chaos te b
rengen, activeert het structuurp
lan nog
een ander structuurp
rincipe: lijninfrastructuren als ord
eningssysteem
voor de m
obiliteit.
Een hoogw
aardig
netwerk van versterkte sted
elijke geb
ieden, verb
onden d
oor lineaire infra-
structuren moeten zorg
en voor een stevige rastering
. Verkeersw
isselaars en overstapp
laatsen
voor het openb
aar vervoer op b
elangrijke knoop
punten is een vereiste. N
atuur is een derd
e
structuurprincip
e. Het erkennen van d
e natuur als ordenend
systeem is nieuw
in Vlaand
eren.
Toch zijn het juist rivier- en beekvalleien, hoog
teverschillen en bod
emcond
ities die enig
e lijn
in de w
anorde hand
haven.
Stedelijke netw
erken spelen een hoofd
rol in de g
lobale structurering
van de V
laamse ruim
te
en zijn een essentieel aspect van d
e ged
econcentreerde b
undeling
. De ‘V
laamse Ruit’
(Antw
erpen-B
russel-Gent-Leuven) is een sted
elijk netwerk op
Europees niveau: d
rie groot-
steden, vier universiteiten, hoog
waard
ige lijninfrastructuren, d
e HST, een w
ereldhaven en een
internationale luchthaven vormen een sted
elijk comp
lex dat d
e concurrentie met d
e Randstad
of het Ruhrgeb
ied aan m
oet gaan.
CO
NC
LU
SIE
Een fundam
enteel Belg
isch vraagstuk is d
e prob
lematische relatie van het w
onen tot de
inrichting van d
e ruimte en d
e verhouding
van het individ
u tot het collectief. Architectuur
speelt hierb
ij niet de rol van een neutraal om
hulsel of functioneel instrument. ‘A
rchitectuur is
in Belg
ië eerder een overg
angszone d
ie het individ
u van de overheid
en het sociale scheidt,
een fi lter tussen het unieke verlangen en d
e collectieve noodzaak’. 4 D
e verhouding
tussen
formeel en inform
eel, tussen pub
liek en privé, resulteerd
e in een wooncultuur d
ie gesloten is
naar de straat en op
en naar de achterkant: d
e Belg
ische woning
met zijn aanb
ouwen. ‘D
e
achterkeuken is ... de p
lek die het verst van d
e straat verwijd
erd lig
t, het verst van de p
ublieke
ruimte m
et haar cultuur van de ‘schone schijn’, d
e sociale controle en het waakzam
e oog van
de overheid
. Maar het lig
t ook het dichtst b
ij de kern van het w
onen... In de achterkeuken
vinden alle b
elangrijke activiteiten p
laats. In de achterkeuken... g
ebeuren ook d
e ding
en die
het dag
licht niet mog
en zien ... en word
en in het geheim
afspraken g
emaakt.’ 4
De vrijheid
die d
e vrijstaande w
oning op
een eigen kavel m
et zich mee zou b
rengen, kan
alleen maar w
orden afg
ekocht door een d
uidelijke g
rens te trekken tussen privé en op
enbaar.
Het is nu d
e perceelsafrastering
die het ond
erscheid m
arkeert tussen het niemand
sland van
het openb
aar dom
ein en de ‘nette w
ereld’ van d
e private eig
endom
. Die sterke g
erichtheid
op het eig
en kavel is het basiskenm
erk van de hed
endaag
se Belg
ische verkaveling. D
e
karakteristieke en veelgep
rezen rijwoning
word
t meer en m
eer verdrong
en door d
e in zichzelf
gekeerd
e, vrijstaande w
oning op
eigen kavel en haar ond
erscheid tussen ‘m
ijn en dijn’.
Deze V
laamse lap
endekensted
enbouw
resulteert in een sterk verbrokkeld
e ruimte, een
geschond
en landschap
en een algem
ene mob
iliteitsdruk. D
e noodzakelijke b
udg
etten om d
e
omg
eving leefb
aar te houden ontb
reken of zijn door d
e gesp
reide b
ebouw
ing niet rend
abel.
De in N
ederland
zo gep
rezen vrijheid is in d
eze context een illusie, de vrijheid
van het
individ
u word
t meer en m
eer bep
erkt door d
e effecten van ongereg
uleerde p
rocessen.
De B
elgische nevel m
ag d
an op het eerste g
ezicht de id
eale conditie zijn voor d
e culturele en
economische g
lobalisering
. Een parad
oxaal verschijnsel van de netw
erkstad is echter d
at de
schaalvergroting
en versnelling van het d
agelijks leven g
epaard
gaat m
et een hang naar
schaalverkleining en een verlang
en naar vertraging
. Er ontstaat een toenemend
e herwaar-
dering
van lokale en regionale id
entiteiten. Aang
ezien veel mensen niet lang
er geb
onden
zijn aan een bep
aalde p
lek, winnen p
lekken weer aan b
etekenis. Als reactie op
de ind
ividu-
alisering w
orden sociale en culturele factoren b
epalend
er in de zoektocht naar w
oonmilieus
en recreatieve voorzieningen.
Daar kom
t bij d
at de g
lobale cultuur houd
t van ongeb
onden, g
oed g
eschoolde, econom
isch
vlot geïnteg
reerde en m
obiele m
ensen. Wie niet m
eekan is aangew
ezen op enclaves van
traditionele w
aarden en collectieve id
entiteiten met uitg
edund
e voorzieningen. D
e breuk
tussen beid
e systemen op
enbaart zich in allerhand
e ruimtelijke (overheersing
van het weg
-
verkeer) en maatschap
pelijke p
roblem
en (afbouw
van het openb
aar vervoer).
Het RSV
schetst een realistisch beeld
van Vlaand
eren, maar lijkt d
e consequenties d
aarvan uit
de w
eg te g
aan. Zo is een van de hoofd
concepten, d
e scheiding
tussen landelijke en
stedelijke g
ebied
en, ofwel het concep
t van de g
edeconcentreerd
e bund
eling, volkom
en
achterhaald w
at de B
elgische w
erkelijkheid b
etreft. De afb
akening van sted
en word
t door d
e
los-vaste collage van stad
skern, periferie, infrastructuren, b
edrijfsterreinen en versnip
perd
e
open ruim
te, haast onmog
elijk. In grote d
elen heeft de b
ebouw
ing zich zod
anig versp
reid
dat een terug
keer naar de teg
enstelling tussen stad
en platteland
niet meer reëel is.
De voorg
eschreven dichthed
en; 25 woning
en per hectare b
innen de sted
elijke geb
ieden en
15 voor de kernen in het b
uitengeb
ied, zijn te laag
en onderling
te weinig
verschillend om
het
tij te kunnen keren. Daarb
ij komt d
at de b
alans dreig
t door te slaan naar een p
lanologische
benad
ering d
ie vanuit de overheid
, met ind
ividuele architectuurp
rojecten, stuksgew
ijs zal
word
en ingevuld
. Vlaam
se dorp
en word
en mom
enteel overspoeld
door ap
partem
enten-
blokken veelal ontw
ikkeld d
oor kleine lokale aannemers of p
articulieren.
Verd
ichting, op
komst van het stad
sontwerp
en een eigentijd
se stedelijke w
ooncultuur zijn
enkele van de architecturale uitd
aging
en. De stad
waard
eren als eigentijd
s woonm
ilieu vraagt
nieuwe w
oontypolog
ieën in samenhang
met een and
ere collectieve of openb
are ruimte.
De herstructurering
van infrastructuren confronteert het ontwerp
en met m
inder vertrouw
de
technologieën en schalen. H
et structuurplan stelt verw
eving en b
undeling
tegenover
fragm
entatie en spreid
ing. H
et ontwerp
zal voor de heterog
ene stedelijke functies allerhand
e
nieuwe org
anisatievormen van ruim
telijke coëxistentie moeten ond
erzoeken. ‘Ook d
e open
ruimte heeft b
ehoefte aan ontwerp
end d
enken. Vorm
geven aan lijninfrastructuren d
ie
de op
en ruimte niet schend
en maar ord
enen; vormen van d
uurzame sam
enhang tussen
beb
ouwing
en landschap
ontwerp
en; architecturen bed
enken die in staat zijn p
olariserend
te werken in karakterloze p
eriferieën.’ 5
De m
ogelijkhed
en van een ander soort sted
elijkheid of p
laatselijke intensivering van d
e
bestaand
e conditie w
orden in het structuurp
lan niet overwog
en. Om
de (schijnb
are)
tegenstrijd
ighed
en te concretiseren kan de structuurp
lanning niet zond
er innoverende
architectuur en/of stedenb
ouw. Juist het falen van een B
elgisch ruim
telijk ordening
sbeleid
in
het verleden, is een kans voor d
e opb
ouw van een nieuw
e stedenb
ouw.
Maart 2003
NO
TE
N
1 C
arel Weeb
er, ‘Laat mensen zelf b
ouwen en zet d
e overheid op
afstand.’, in N
RC H
andelsb
lad, 3 aug
ustus 1995
2 N
egentiend
e-eeuwse sp
eculatieve arbeid
erswoning
bouw
in de b
estaande sted
en. Naarg
elang d
e streek ook imp
asse, reke of gang
genoem
d.
3 A
ndré Loeckx, ‘H
et ruimtelijk structuurp
lan Vlaand
eren als kader en inzet voor architectuur’, in Jaarb
oek Architectuur V
laanderen 1994-1995,
M
inisterie van de V
laamse G
emeenschap
, 1996, p. 26-37
4 Pieter U
yttenhove, ‘De B
elgische achterkeuken.’, in A
rchis 2, 1997, p. 9-15
5 A
ndré Loeckx, ‘H
et ruimtelijk structuurp
lan Vlaand
eren als kader en inzet voor architectuur’, in Jaarb
oek Architectuur V
laanderen 1994-1995,
M
inisterie van de V
laamse G
emeSenschap
, 1996, p. 26-37
BR
ON
NE
N/
LI
TE
RA
TU
UR
Geert B
ekaert (ed.) ‘X
aveer De G
eyter Architecten,12 p
rojecten.’, Ludion, G
ent-Am
sterdam
, 2001.
Kristiaan B
orret en Steven Jaco
bs ‘H
et getem
de w
ilde w
onen.’, de A
rchitect, decem
ber 1999, p
.40-45.
Els B
rinkman en V
éroniq
ue Patteeuw
(eds.) ‘X
aveer De G
eyter Architecten. A
fter-Spraw
l. Ond
erzoek naar de hed
endaag
se stad.’, N
AI U
itgevers,
Rotterd
am - d
eSingel Internationaal K
unstcentrum, A
ntwerp
en, 2002.
Bruno
De M
eulder, Jan Schreurs, A
nnabel C
ock en B
runo N
otteb
oo
m ‘Sleutelen aan het B
elgische stad
slandschap
.’, Oase 52, 1999, p
.78-113.
Frank De M
oo
r ‘Werken aan d
e stad.’ K
nack 15, 2003, p.74-76.
Steven Jacob
s ‘Bakstenen in d
e Vlaam
se nevelstad.’, Jaarb
oek Architectuur V
laanderen 1998-1999, B
russel, 2000, p.61-72.
And
ré Loeckx ‘D
e moeilijke kunst van het tw
eevoud. H
et ruimtelijk structuurp
lan Vlaand
eren.’ Archis 10, 1995, p
.48-53.
And
ré Loeckx ‘H
et ruimtelijk structuurp
lan Vlaand
eren als kader en inzet voor architectuur.’, Jaarb
oek Architectuur V
laanderen 1994-1995,
B
russel, 1996, p.26-37.
Janny Ro
derm
ond
‘Vlaam
se architectuur breekt op
en’, de A
rchitect, novemb
er 1999, p.34-41.
Kelly Shanno
n ‘Naar een nieuw
ontwerp
van de B
elgische d
room. Sociale w
oningb
ouw in B
elgië.’, A
rchis 8, 1998, p.11-25.
Harm
Tilman ‘Sted
ebouw
in de non-stad
.’, de A
rchitect, decem
ber 1999, p
.26-34.
Pieter U
yttenhove ‘D
e Belg
ische achterkeuken.’, Archis 2, 1997, p
.9-15.
Katrien V
anderm
arliere (ed.) ‘H
omew
ard. H
edend
aagse architectuur in V
laanderen.’, d
eSingel Internationaal K
unstcentrum, A
ntwerp
en, 2000.
Geert van Istend
ael ‘Het B
elgisch lab
yrint. Wakker w
orden in een and
er land.’, D
e Arb
eidersp
ers, Am
sterdam
-Antw
erpen, 1989 (12d
e druk, 1997).
Bart V
erschaffel ‘Het huis.’, A
rchis 11, 1992, p.5.
Carel W
eeber ‘Laat m
ensen zelf bouw
en en zet de overheid
op afstand
.’, NRC
Hand
elsblad
, 3 augustus 1995.
BR
ON
NE
N/
BE
LE
ID
SN
OT
AS
‘Bijzonder plan van aanleg G
-4 Moscou’ door iris consulting in opdracht van de Stad G
ent, oktober 1999.
‘Beleid
splan voor Econom
ie, Werkg
elegenheid
, Detailhand
el en Horeca in G
ent’ door D
ienst Economie, W
erkgeleg
enheid en Externe Relaties
van d
e Stad G
ent, novemb
er 2001.
‘Ruimtelijkstructuurp
lan Gent’ d
oor Dienst Sted
enbouw
en Ruimtelijke Planning
van de Stad
Gent 2002.
MOSKOU-BELGIË
ANALYSE
Het
afs
tud
eerp
roje
ct o
mva
t tw
ee d
elen
. D
e ee
rste
fase
-ee
n on
der
zoek
naa
r he
t B
elg
isch
e
huis
, het
Bel
gis
che
beb
ouw
ing
spat
roon
en
de
rece
nte
ontw
ikke
ling
en b
inne
n he
t B
elg
isch
e
won
en-
is v
erw
erkt
in e
en g
esch
reve
n an
alys
e.
In d
e d
aaro
pvo
lgen
de
fase
zijn
de
verw
orve
n in
zich
ten
verw
erkt
in e
en, i
n es
sent
ie n
iet
pla
atsg
ebon
den
, str
ateg
isch
ont
wer
p.
Als
voo
rbee
ldlo
catie
is e
en s
mal
le z
one
lang
s ee
n
snel
weg
- en
sp
oort
racé
gek
ozen
aan
de
rand
van
het
Gen
tse
stad
scen
trum
: een
loca
tie d
ie
in ie
der
e B
elg
isch
e st
ad t
e vi
nden
is.
Infr
astr
uctu
ur a
ls o
rden
end
prin
cip
e, g
ehee
l in
lijn
met
de
Bel
gis
che
sted
enb
ouw
kund
ige
trad
itie.
Om
de
dem
ogra
fi sch
e en
eco
nom
isch
e st
adsv
luch
t te
ker
en w
erd
doo
r d
e st
ad G
ent
een
bel
eid
snot
a op
ges
teld
. D
it on
twik
kelin
gsp
lan
(200
1-20
06) d
icte
erd
e he
t p
rog
ram
ma
van
eise
n vo
or e
en fl
exib
ele
bet
on-
en s
taal
stru
ctuu
r, 1
000
met
er la
ng e
n m
axim
aal
150
met
er h
oog
.
Ove
r d
it ra
amw
erk
zijn
ab
stra
ctie
s va
n B
elg
isch
e (ri
j)won
ing
en e
n w
onin
gd
elen
ver
spre
id.
De
won
ing
en k
unne
n w
ord
en s
amen
ges
teld
doo
r he
t ve
rbin
den
van
afz
ond
erlij
ke c
elle
n,
ied
er m
et e
en s
pec
ifi ek
e fu
nctie
en/
of k
arak
teris
tiek.
De
won
ing
sche
iden
de
‘gem
ene’
muu
r vo
rmt
de
verd
iep
ing
shog
e, c
onst
ruct
ieve
dra
ger
.
Doo
r ko
pp
elin
g v
an w
oone
enhe
den
ont
staa
n zw
aar
bel
astb
are
vloe
r- e
n p
lafo
ndve
lden
waa
rtus
sen
gro
otsc
halig
er fu
nctie
s (b
aanw
inke
ls, b
edrij
ven,
kan
tore
n, o
nder
wijs
inst
ellin
gen
enzo
voor
t) g
epla
atst
kun
nen
wor
den
. V
ertic
aal v
erb
ind
en li
ften
de
func
ties
en n
ivea
us,
horiz
onta
al z
ijn h
et d
e p
ublie
ke r
uim
ten
op v
ersc
hille
nde
verd
iep
ing
en e
n d
akvl
oere
n d
ie d
e
ond
erd
elen
ver
bin
den
. H
et c
onst
ruct
iep
rinci
pe
en d
e m
ater
ialis
atie
in s
taal
en
bet
on is
wez
enlij
k vo
or d
e fl e
xib
ilite
it va
n d
e st
ruct
uur
en b
lijft
zic
htb
aar
doo
r d
e g
laze
n g
evel
-
bek
led
ing
. H
et g
ebou
w k
an s
teed
s w
ord
en a
ang
epas
t aa
n ha
ar o
mg
evin
g e
n/of
de
wijz
igen
de
beh
oeft
e. D
e st
ruct
uur
maa
kt g
ewen
ste
verb
ind
ing
en e
n on
verw
acht
e co
nfro
ntat
ies
mog
elijk
.
Ond
erg
rond
s w
ord
en a
utos
nelw
egve
rkee
r, s
poo
rver
keer
, par
keer
- en
dis
trib
utie
veld
en m
et
elka
ar v
erw
even
. O
p m
aaiv
eld
nive
au d
oork
ruis
en s
tad
sver
keer
en
sted
elijk
e p
ublie
ke r
uim
tes
(mar
ktha
llen,
mus
ea e
n d
erg
elijk
e) d
e st
atio
ns-
en E
xpoh
al.
Dez
e ce
ntra
le h
al v
orm
t, d
oor
het
nive
auve
rsch
il te
vol
gen
, de
verb
ind
ing
tus
sen
de
stad
, de
rivie
r en
de
acht
erlig
gen
de
open
rui
mte
.
De
stru
ctuu
r ne
emt
alle
s in
zic
h op
en
maa
kt o
nver
wac
hte
verb
ind
ing
en e
n co
nfro
ntat
ies
tuss
en z
eer
uite
enlo
pen
de
func
ties
en r
uim
tes
mog
elijk
: ver
men
gin
g,v
erve
win
g, v
erd
icht
ing
en fl
exib
ilite
it, d
é kw
alite
iten
van
het
Bel
gis
che
rijhu
is e
n b
ebou
win
gsp
atro
on.
Dez
e g
econ
cent
reer
de,
ver
tical
e b
ebou
win
gsv
orm
laat
rui
mte
voo
r ee
n op
en g
ebie
d t
usse
n
het
ontw
orp
en g
ebou
w e
n d
e ne
gen
tiend
e-ee
uwse
sta
dsg
ord
el.
De
aang
renz
end
e w
ijk
Mos
kou
blij
ft b
ehou
den
als
een
ver
stee
nd r
elic
t va
n he
t B
elg
isch
e sp
reid
ing
sbel
eid
.
Juni
200
3
G E V E L / S N E D E S N E D E S N E LW E G / B I N N E N R I N G
V E R W E V I N G M A A I V E L D / H A L
G E V E L S TA D S Z I J D E
BR
ON
NE
N/
AF
BE
EL
DI
NG
EN
1
M
arie
-Fra
nçoi
se P
lissa
rt, B
russ
el in
Oas
e 52
,199
9, p
.101
2
Ru
imte
lijk
Stru
ctuu
rpla
n V
laan
der
en, D
eel 1
A: B
esta
and
e Ru
imte
lijke
Str
uctu
ur, E
ind
vers
ie P
lang
roep
, feb
ruar
i 199
5, p
.8b
3
A
gfa
ja K
onra
d, A
ntw
erp
en in
Arc
his
8, 1
998,
p.2
5
4
Eu
rop
ean
Envi
ronm
ent
Ag
ency
in E
. Brin
kman
en
V. P
atte
euw
(ed
s.),
‘Xav
eer
de
Gey
ter
Arc
hite
cten
. Aft
er-s
pra
wl.
Ond
erzo
ek n
aar
de
hed
end
aag
se s
tad
.’, N
AI U
itgev
ers,
Rot
terd
am -
deS
ing
el In
tern
atio
naal
Kun
stce
ntru
m, A
ntw
erp
en, 2
002,
p.2
2
5
Eu
rop
ean
Envi
ronm
ent
Ag
ency
in E
. Brin
kman
en
V. P
atte
euw
(ed
s.),
‘Xav
eer
de
Gey
ter
Arc
hite
cten
. A
fter
-sp
raw
l. O
nder
zoek
naa
r d
e
hed
end
aag
se s
tad
.’, N
AI U
itgev
ers,
Rot
terd
am -
deS
ing
el In
tern
atio
naal
Kun
stce
ntru
m, A
ntw
erp
en, 2
002,
p.4
6-47
6
G
eod
an IT
bv
/ Te
le A
tlas
2002
in E
. Brin
kman
en
V. P
atte
euw
(ed
s.),
‘Xav
eer
de
Gey
ter
Arc
hite
cten
. A
fter
-sp
raw
l. O
nder
zoek
naa
r d
e
hed
end
aag
se s
tad
.’, N
AI U
itgev
ers,
Rot
terd
am -
deS
ing
el In
tern
atio
naal
Kun
stce
ntru
m, A
ntw
erp
en, 2
002,
p.4
6-47
7
A
tlant
a in
J. S
igle
r (e
d.),
‘S,M
,L,X
L.’,
010
Pub
lishe
rs, R
otte
rdam
, 199
5, p
.840
8
47
th S
tree
t, J
ohn
Wen
rich
in R
. Koo
lhaa
s, ‘D
eliri
ous
New
Yor
k.’,
010
Pub
lishe
rs, R
otte
rdam
, 199
4, p
.206
9
Le
Cor
bus
ier:
L’U
nité
d’h
abita
tion
de
Mar
seill
e, Y
. Fut
agaw
a &
Ass
ocia
ted
Pho
tog
rap
hers
, Jap
an in
GA
18,
197
2, p
.28-
29
10
Le
Cor
bus
ier:
Cha
ndig
arh
in W
. Boe
sig
er (e
d.),
‘Le
Cor
bus
ier.
Œuv
re c
omp
lète
195
7-19
65.’,
Birk
häus
er P
ublis
hers
, Bas
el-B
osto
n-B
erlij
n, 1
999,
p.1
06
11
K
ahn:
Sal
k In
stitu
te fo
r B
iolo
gic
al S
tud
ies,
Y. F
utag
awa
& A
ssoc
iate
d P
hoto
gra
phe
rs, J
apan
in G
A 5
, 197
1, p
.18-
19
12
Le
Cor
bus
ier:
L’U
nité
d’h
abita
tion
de
Mar
seill
e, Y
. Fut
agaw
a &
Ass
ocia
ted
Pho
tog
rap
hers
, Jap
an in
GA
18,
197
2, p
.18-
19
13
M
atté
Tru
cco:
Fia
t-fa
brie
k Tu
rijn
in D
etai
l 3, 1
996,
p.3
31-3
32
CO
LO
FO
N
Afs
tud
eerp
roje
ct
Mar
jon
Jong
man
s &
Pie
ter
van
Kru
ysb
erg
en
AA
S Ti
lbur
g j
uni 2
003
Men
tor
Wim
Cuy
vers
Ate
lierd
ocen
ten
Mar
tien
Jan
sen
& P
nina
Avi
dar
Nev
enm
ento
r L
eon
Mev
is
Exte
rn d
esku
ndig
e L
uc D
eleu
Foto
’s m
aque
tte
Pet
er v
an d
e Z
and
en
Gra
fi sch
e vo
rmg
evin
g M
asja
Mo
ls
Mar
jon
Jong
man
s &
Pie
ter
van
Kru
ysb
erg
en T
rier
23 2
382
Rave
ls B
elg
ië t
el/f
ax 0
032
1465
1565
mob
iel 0
031
6547
5792
1
12345
5
6
6
6
6
7 8
9
10
11
12
13
13
0 10 20 30 40 50 100 150 200
A A N S L U I T I N G PA R K E E R V E L D E N
A U T O S N E L W E G - B I N N E N R I N G - PA R K E E R V E L D
P R I VAT E / P U B L I E K E V E R B I N D I N G E N
S TAT I O N S - E N E X P O H A L
L O C A L E / N AT I O N A L E P R O G R A M M A’ S
M U S E A , C O N G R E S C E N T R U M , S C H O U W B U R G , . . .
P R O G R A M M A V E R W E R V I N G E N V E R M E N G I N G
U N I V E R S I T E I T, B A A N W I N K E L S , K A N T O R E N , W O N I N G E N , B E D R I J F S R U I M T E N , H O T E L S , . . .
3 0 +
1 0 2 +
VLAANDEREN
ME. CENTRUM
GROOT GENT
LOCATIE
WIJK MOSKOU...
DE VERNEVELING VAN HET STEDELIJK BOUWBLOK
TUINWIJK
VERKAVELING
BEBOUWING EUROPA
RANDSTAD - BEBOUWING
VLAAMSE RUIT - BEBOUWING
RANDSTAD - INFRASTRUCTUUR
VLAAMSE RUIT - INFRASTRUCTUUR
RANDSTAD - WATER
VLAAMSE RUIT - WATER BEDRIJVEN GROOT GENT
HORIZONTALE STRUCTUUR VERTIKALE STRUCTUUR
L O C AT I E
W O N I N G D E L E N A L S D R A G E N D E S T R U C T U U R
...EEN OVERGANGSZONE DIE HET INDIVIDU VAN DE OVERHEID EN HET SOCIALE SCHEIDT, EEN FILTER TUSSEN HET UNIEKE VERLANGEN EN DE COLLECTIEVE NOODZAAK
BOUWBLOK MET BINNENPLAATS
LINT
MARJON JONGMANS & PIETER VAN KRUYSBERGEN
M O S K O U - B E L G I Ë
O N T W E R P
M A R J O N J O N G M A N S & P I E T E R V A N K R U Y S B E R G E N
pietervankruysbergenenmarjonjongmans|afstudeerpresentatie aas tilburg
mm portfolio_2013_definitief.indd 54 02-12-13 11:56
INL
EID
ING
Wie d
e Belg
isch-Ned
erlandse g
rens passeert, kan d
e omslag
niet ontgaan. D
e Ned
erlandse
‘uniformiteit’ eind
igt ab
rupt om
ruimte te m
aken voor een gefrag
menteerd
landschap
met
een spontane b
ouwcultuur. D
e auto is alomteg
enwoord
ig. Infrastructuur en op
enbare
voorzieningen zijn om
geven d
oor bouw
kavels met b
eperkte b
ouw- en b
estemm
ingsreg
els.
Collag
es van winkels, w
oningen, land
bouw
percelen, ind
ustriehallen, discotheken,... in steed
s
wisselend
e comb
inaties. Om
het even wat, naast om
het even wat en om
het even waar.
De situatie is in b
eide land
en historisch geheel and
ers geg
roeid. In N
ederland
was er om
wille
van de g
eografi sche situatie -24 p
rocent van het land lig
t onder d
e zeespieg
el- altijd een
grote b
ehoefte aan een sterke planning
. Om
de w
aterhuishouding
te regelen w
erd in 1900
de W
aterstaatwet g
oedg
ekeurd w
aarmee N
ederland
over een sterk overkoepelend
planning
s-
instrument b
eschikte. Het instituut W
aterstaat kreeg d
e macht om
beslissing
en van lagere
overheden op
het geb
ied van ruim
telijke ordening
onged
aan te maken en zorg
de ervoor
dat g
rote stukken van Ned
erland onb
ebouw
d b
leven. Het vestig
ingsp
atroon bleef d
an ook
voor lange tijd
getyp
eerd d
oor een concentratie van beb
ouwing
in dorp
en en steden m
et
daartussen op
en pold
ers.
Belg
ië kent nauwelijks natuurlijke b
eperking
en en een algem
een planning
sinstrument is nooit
aanwezig
gew
eest. Topog
rafi e en grond
kwaliteit lieten toe d
at buiten d
e beek- en rivier-
valleien vrijwel overal g
ebouw
d kon w
orden. Ruim
telijke ordening
lijkt daard
oor eerder het
resultaat van een prag
matische ing
esteldheid
dan van een b
eleidsvisie.
In Ned
erland w
ordt b
ewond
erend g
ekeken naar de b
evrijdend
e Belg
ische manier van
bouw
en. Carel W
eeber p
ropag
andeert het reg
elloze Belg
ische mod
el als veradem
ing voor
de N
ederland
se woning
bouw
.
Om
het ontstaan van krottenwijken aan het eind
e van de neg
entiende eeuw
te voorkomen
werd
en door d
e overheid nieuw
e woong
ebied
en ontwikkeld
voor de snel op
komend
e
arbeid
ersklasse. Met d
e Woning
wet kw
am vanaf 1901 d
e woning
bouw
defi nitief in d
e greep
van de overheid
. Wat een eeuw
geled
en met d
e Woning
wet w
erd ing
ezet, is volgens W
eeber
doorg
eslagen tot overheid
sterreur. ‘Niet alleen b
epaalt d
e overheid het w
at, waar, w
anneer
en hoe van het bouw
en, zij controleert en beoord
eelt ook de ind
eling, het g
ebruik en het
uiterlijk van huizen en geb
ouwen. B
eperking
en die als nood
maatreg
el beg
rijpelijk en effectief
waren, m
aar nu algem
een zijn opg
elegd
.’ 1 Het in 1997 d
oor Carel W
eeber g
eïntroduceerd
e
‘Wild
e Wonen’ is een p
leidooi voor ong
ereguleerd
e zelfbouw
: stuitende b
analiteit met
een ongew
one poëzie en teg
elijkertijd kw
aliteiten als variatie, fl exibiliteit en sted
elijkheid
comb
inerend. Een p
leidooi voor inform
eel wonen; ‘B
elgische toestand
en’.
In Belg
ië daarenteg
en groeit het b
esef dat het zo niet verd
er kan. Onverenig
bare ruim
te-
claims voor w
oningb
ouw, natuur en b
edrijvig
heid, leeg
loop van d
e binnensted
en en het
daaruitvolg
ende stad
sverval, dichtslib
bend
e landschap
pen en overb
elast weg
verkeer legg
en
de tekortkom
ingen van d
e ruimtelijke ord
ening p
ijnlijk bloot. N
iet opm
erkelijk dat in B
elgië
word
t opg
ekeken naar het ordelijke N
ederland
: ‘Het Schone Land
’.
Niet enkel het verlang
en naar een mooier V
laanderen, m
aar vooral een samensp
el van
maatschap
pelijke tend
ensen, onverzoenbare ruim
teclaims en veeleisend
e prog
noses dw
ong
de overheid
tot een nieuw soort ruim
telijke ordening
. In 1992 gaf d
e Vlaam
se regering
de
formele op
dracht een Ruim
telijk Structuurplan als b
eleidskad
er uit te werken. Parallel d
aaraan
beg
on de voorb
ereiding
van een nieuw d
ecreet betreffend
e de ruim
telijke ordening
en de
stedenb
ouw. In 1995 w
erd het Ruim
telijk Structuurplan V
laanderen (RSV
) gep
resenteerd.
Om
dat B
elgië ond
ertussen een federale staatsstructuur kreeg
, is dit p
lan bep
erkt tot het
Vlaam
se Gew
est.
EE
N O
NT
ST
AA
NS
GE
SC
HIE
DE
NIS
Uitg
angsp
ositie voor de huid
ige situatie is een erg
dichte, uit d
e Mid
deleeuw
en overgeleverd
e
nederzetting
enstructuur van stedelijke kernen om
ringd
door d
orpen en g
ehuchten. Vanaf d
e
Belg
ische onafhankelijkheid in 1830 en het d
aaropvolg
ende lib
erale tijdp
erk, verwierven d
eze
kernen allen een verregaand
e autonomie. Teg
elijkertijd kw
am d
e eerste industriële revolutie
op en ontvlam
de het w
ilde kap
italisme. O
veral, zowel in sted
en als in de versted
elijkende
industriële reg
io’s, ontstonden b
onte nevenschikkingen vol teg
enstellingen: kolenm
ijnen,
katoenfabrieken, g
ore arbeid
erswijken, ind
ustriële regio’s als d
e Borinag
e, kastelen voor de
staalmag
naten en statige hotels voor d
e textielaristocratie. De staat reg
uleerde niet, hoog
uit
ondersteund
e zij door d
e aanleg van het sp
oorweg
netwerk en and
ere infrastructuren.
Met het aanb
od van g
oedkop
e trein- en tramab
onnementen aan arb
eiders in d
e tweed
e helft
van de neg
entiende eeuw
word
t de aanzet g
egeven voor een system
atische en uitgeb
reide
transportp
olitiek. Voornaam
ste doel van d
it beleid
was d
e spreid
ing van d
e arbeid
sbevolking
over het platteland
om d
e groeiend
e verstedelijking
te bep
erken. Terwijl in d
e omring
ende
landen p
roblem
en ontstonden in d
e steden d
oor grote concentraties arb
eiders kreg
en de
Belg
ische vakbond
en als gevolg
van het spreid
ingsb
eleid g
een kans zich te organiseren.
Tegelijkertijd
maakte het m
obiliteitsb
eleid d
e Belg
ische arbeid
smarkt in feite één, m
et een
stabiliserend
en bovenal verlag
end effect op
de loonkosten.
Minstens zo b
elangrijk w
as de eenw
ording
en liberalisering
van de g
rondm
arkt. De
eerste huisvestingsw
et -Loi sur les habitations ouvrières uit 1889- b
aseerde zich op
deze
ontwikkeling
en en stimuleerd
e individ
uele eigend
omsverw
erving van nieuw
bouw
woning
en
voor de arb
eidersklasse. Evenals het transp
ortbeleid
steunde d
eze wet op
het platteland
met
haar lagere g
rondp
rijzen, familieb
anden, g
emeenschap
szin en gesub
sidieerd
e krediet-
verlening ond
er toezicht van notabelen en kerk. Een enorm
e versnipp
ering van
eigend
omm
en was het onverm
ijdelijk g
evolg.
De overheid
sbem
oeienis had een g
rote invloed op
de w
oningtyp
ologie. D
oor zich bij d
e
keuze te bep
erken tot een woning
type uit d
e catalogus van het offi ciële p
ropag
anda-
organism
e, verkregen arb
eiders autom
atisch het vereiste fi scale attest én het attest van
deg
elijkheid d
at de kred
ietinstelling vereiste. H
et offi ciële ‘Alb
um d
e plans typ
es d’hab
itation
à bon m
arché’ stond vol rijw
oningen, ong
etwijfeld
een economisch m
odel w
at betreft
constructie en ruimte-innam
e, maar m
erkwaard
ig om
dat het eig
enlijk om een sted
elijk
woning
type g
aat. Het klassieke tw
eelagig
e rijtjeshuis met b
ijbehorend
e ‘stadstuin’ w
erd
aan de voorkant van het p
erceel, rechtstreeks aan de straat, g
esitueerd en g
econcentreerd
bij stations, tram
haltes en in de op
en geb
ieden d
aartussen. Ze vormd
en een eerste aanzet
van de voor B
elgië typ
ische linten.
De toep
assing van het sted
elijk woning
type heeft m
ogelijk ook m
et een praktische d
enkwijze
te maken; niet m
eer van het landb
ouwareaal innem
en dan strikt nood
zakelijk voor een
arbeid
erswoning
en tegelijkertijd
de toekom
st vrijhouden. Een hele cultuur entte zich op
deze p
raktijk: er kon altijd een and
ere rijwoning
naast komen, d
esgew
enst voor de kind
eren,
en in tijden van crisis kon een stuk b
ouwg
rond w
orden verkocht: d
e woning
als spaarp
ot voor
de fam
ilie.
Beg
in 20e eeuw b
epleiten p
rogressieve d
enkers, onder invloed
van de tuinstad
ged
achte en
de heersend
e ‘retour à la terre’-stemm
ing, d
e systematische uitb
reiding
-in feite de om
kering-
van de transp
ortpolitiek. H
et platteland
werd
nu ook bereikb
aar en interessant voor de
lagere am
btenarij. V
rijwel overal in d
e omg
eving van het sp
oor kon gezond
, in het groen,
word
en gew
oond en teg
elijkertijd w
as de stad
met haar w
erkgeleg
enheid, d
iensten en
ontwikkeling
smog
elijkheden, steed
s dichtb
ij.
De naoorlog
se tuinwijken uit d
e jaren twintig
van de ‘N
ationale Maatschap
pij voor G
oedkop
e
Woning
en’ introduceerd
en voor het eerst op een system
atische wijze een nieuw
, perceel-
overstijgend
, vormid
ioom voor het versted
elijkende p
latteland. Insp
iratie werd
gezocht in
regionale stijlen en historische w
ijkpatronen zoals b
egijnhoven en hofjes. D
e rechtstreekse
overheidsinterventie d
ie tot de tuinw
ijken leidd
e was slechts van korte d
uur. Al snel keerd
e
de overheid
terug naar haar trad
itionele en gem
akkelijker fi nancierbaar ond
ersteuningsb
eleid.
De verb
etering van d
e spoorw
eginfrastructuur, d
e toename van het reiscom
fort en reistijd-
verkorting in d
e jaren vijftig van d
e vorige eeuw
betekend
e de verruim
ing en om
kering van
de d
oelgroep
. Med
e door d
e 8-uren werkd
ag, het vrije w
eekend en b
etaalde vakantie w
erd
het suburb
ane wonen m
ogelijk g
emaakt voor zow
at de g
ehele Belg
ische bevolking
.
De vrijstaand
e, individ
uele woning
was het sleutelb
egrip
in de anti-sted
elijke ideolog
ie van de
almachtig
e Christelijke V
olkspartij (C
VP). D
e door d
e socialisten verded
igd
e geconcentreerd
e
woning
bouw
in de stad
werd
als materieel inad
equaat en vooral m
oreel verderfelijk
afgeschild
erd. M
et name d
oor de W
et-De Taeye (1948) richtte d
e overheid zich voorg
oed
op d
e bouw
van de eig
en woning
. Overheid
sprem
ies en gunstig
e kredietvoorw
aarden
moesten kand
idaat-b
ouwers over d
e streep trekken. C
riteria om b
ouwg
rond te ‘b
epalen’
werd
en eenvoudig
gehoud
en; de g
rond m
oest technisch betrouw
baar zijn en g
elegen lang
s
een weg
die volg
ens de p
laatselijke geb
ruiken voldoend
e was uitg
erust. Vrijw
el het gehele
Belg
ische grond
geb
ied kw
am b
eschikbaar als p
otentieel woonterrein.
Met d
e algem
ene introductie van d
e auto was het hek helem
aal van de d
am; linten tussen
bestaand
e steden en d
orpen w
erden steed
s verder op
gevuld
, later gevolg
d d
oor achter-
ligg
ende verkaveling
en. De onom
keerbare uitzaaiing
van het wonen over het g
ehele
Belg
ische grond
geb
ied w
as voorgoed
in gang
gezet.
De p
articuliere woning
bouw
werd
een belang
rijke activiteit die een g
rote bijd
rage leverd
e
aan de econom
ie, werkg
elegenheid
en een groeiend
e welvaart in d
e tweed
e helft van de
twintig
ste eeuw. D
oor deze econom
ische logica stond
het huisvestingsp
robleem
niet langer
MOSKOU-BELGIË
ANALYSE
S N E LW E G / B I N N E N R I N G
V E R W E V I N G M A A I V E L D / H A L
G E V E L S TA D S Z I J D E
BR
ON
NE
N/
AF
BE
EL
DIN
GE
N
1
M
arie
-Fra
nçoi
se P
lissa
rt, B
russ
el in
Oas
e 52
,199
9, p
.101
2
Ru
imte
lijk
Stru
ctuu
rpla
n V
laan
der
en, D
eel 1
A: B
esta
and
e Ru
imte
lijke
Str
uctu
ur, E
ind
vers
ie P
lang
roep
, feb
ruar
i 199
5, p
.8b
3
A
gfa
ja K
onra
d, A
ntw
erp
en in
Arc
his
8, 1
998,
p.2
5
4
Eu
rop
ean
Envi
ronm
ent
Ag
ency
in E
. Brin
kman
en
V. P
atte
euw
(ed
s.),
‘Xav
eer
de
Gey
ter
Arc
hite
cten
. Aft
er-s
pra
wl.
Ond
erzo
ek n
aar
de
hed
end
aag
se s
tad
.’, N
AI U
itgev
ers,
Rot
terd
am -
deS
ing
el In
tern
atio
naal
Kun
stce
ntru
m, A
ntw
erp
en, 2
002,
p.2
2
5
Eu
rop
ean
Envi
ronm
ent
Ag
ency
in E
. Brin
kman
en
V. P
atte
euw
(ed
s.),
‘Xav
eer
de
Gey
ter
Arc
hite
cten
. A
fter
-sp
raw
l. O
nder
zoek
naa
r d
e
hed
end
aag
se s
tad
.’, N
AI U
itgev
ers,
Rot
terd
am -
deS
ing
el In
tern
atio
naal
Kun
stce
ntru
m, A
ntw
erp
en, 2
002,
p.4
6-47
6
G
eod
an IT
bv
/ Te
le A
tlas
2002
in E
. Brin
kman
en
V. P
atte
euw
(ed
s.),
‘Xav
eer
de
Gey
ter
Arc
hite
cten
. A
fter
-sp
raw
l. O
nder
zoek
naa
r d
e
hed
end
aag
se s
tad
.’, N
AI U
itgev
ers,
Rot
terd
am -
deS
ing
el In
tern
atio
naal
Kun
stce
ntru
m, A
ntw
erp
en, 2
002,
p.4
6-47
7
A
tlant
a in
J. S
igle
r (e
d.),
‘S,M
,L,X
L.’,
010
Pub
lishe
rs, R
otte
rdam
, 199
5, p
.840
8
47
th S
tree
t, J
ohn
Wen
rich
in R
. Koo
lhaa
s, ‘D
eliri
ous
New
Yor
k.’,
010
Pub
lishe
rs, R
otte
rdam
, 199
4, p
.206
9
Le
Cor
bus
ier:
L’U
nité
d’h
abita
tion
de
Mar
seill
e, Y
. Fut
agaw
a &
Ass
ocia
ted
Pho
tog
rap
hers
, Jap
an in
GA
18,
197
2, p
.28-
29
10
Le
Cor
bus
ier:
Cha
ndig
arh
in W
. Boe
sig
er (e
d.),
‘Le
Cor
bus
ier.
Œuv
re c
omp
lète
195
7-19
65.’,
Birk
häus
er P
ublis
hers
, Bas
el-B
osto
n-B
erlij
n, 1
999,
p.1
06
11
K
ahn:
Sal
k In
stitu
te fo
r B
iolo
gic
al S
tud
ies,
Y. F
utag
awa
& A
ssoc
iate
d P
hoto
gra
phe
rs, J
apan
in G
A 5
, 197
1, p
.18-
19
12
Le
Cor
bus
ier:
L’U
nité
d’h
abita
tion
de
Mar
seill
e, Y
. Fut
agaw
a &
Ass
ocia
ted
Pho
tog
rap
hers
, Jap
an in
GA
18,
197
2, p
.18-
19
13
M
atté
Tru
cco:
Fia
t-fa
brie
k Tu
rijn
in D
etai
l 3, 1
996,
p.3
31-3
32
CO
LO
FO
N
Afs
tud
eerp
roje
ct
Mar
jon
Jong
man
s &
Pie
ter
van
Kru
ysb
erg
en
AA
S Ti
lbur
g j
uni 2
003
Men
tor
Wim
Cuy
vers
Ate
lierd
ocen
ten
Mar
tien
Jan
sen
& P
nina
Avi
dar
Nev
enm
ento
r L
eon
Mev
is
Exte
rn d
esku
ndig
e L
uc D
eleu
Foto
’s m
aque
tte
Pet
er v
an d
e Z
and
en
Gra
fi sch
e vo
rmg
evin
g M
asja
Mo
ls
Mar
jon
Jong
man
s &
Pie
ter
van
Kru
ysb
erg
en T
rier
23 2
382
Rave
ls B
elg
ië t
el/f
ax 0
032
1465
1565
mob
iel 0
031
6547
5792
1
1
8
9
10
11
12
13
13
A A N S L U I T I N G PA R K E E R V E L D E N
A U T O S N E LW E G - B I N N E N R I N G - PA R K E E R V E L D
P R I VAT E / P U B L I E K E V E R B I N D I N G E N
S TAT I O N S - E N E X P O H A L
L O C A L E / N AT I O N A L E P R O G R A M M A’ S
M U S E A , C O N G R E S C E N T R U M , S C H O U W B U R G , . . .
P R O G R A M M A V E R W E R V I N G E N V E R M E N G I N G
U N I V E R S I T E I T, B A A N W I N K E L S , K A N T O R E N , W O N I N G E N , B E D R I J F S R U I M T E N , H O T E L S , . . .
ME. CENTRUM
MARJON JONGMANS & PIETER VAN KRUYSBERGEN
mm portfolio_2013_definitief.indd 55 02-12-13 11:56
edbergersenmasjamols|geboortekaartje junia
geboren!
junia anna
dochter van
ed bergers + masja mols
7 april 1999
olmenstraat 42
5038 pp tilburg
t 013 542 77 98
geboren!
junia anna
dochter van
ed bergers + masja mols
7 april 1999
olmenstraat 42
5038 pp tilburg
t 013 542 77 98
mm portfolio_2013_definitief.indd 69 02-12-13 11:57
nsob|huisstijllogo_correspondentiepakket_certificaat_diploma_omslagen
University of Amsterdam
Leyden University
Erasmus University Rotterdam
Utrecht University
The Netherlands School of Government
name
born
at
The Hague
The deans
diploma
has successfully completed the Public Sector Management Programand has been awarded the degree of ‘Master of Public Administration’
Nederlandse School voor Openbaar Bestuur
Universiteit van Amsterdam
Universiteit Leiden
Erasmus Universiteit Rotterdam
Universiteit Utrecht
naam
geboortedatum
geboorteplaats
heeft de
met succes afgerond
tien jaar NSOB Nederlandse School voor Openbaar Bestuur
University of Amsterdam
Leyden University
Erasmus University Rotterdam
Utrecht University
The Netherlands School of Government
name
born
at
The Hague
The deans
diploma
has successfully completed the Public Sector Management Programand has been awarded the degree of ‘Master of Public Administration’
mm portfolio_2013_definitief.indd 7 02-12-13 11:52
verenigingafvalondernemingen|logoverenigingafvalondernemingen|logo
mm portfolio_2013_definitief.indd 23 02-12-13 11:52
bressonwonen|huisstijloa. logo_correspondentiepakket_website
Tenzij anders overeengekomen worden diensten verricht onder toepasselijkheid van onze Algemene Voorwaarden,
gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel Midden-Brabant. Door ons wordt geen aansprakelijkheid aanvaard behoudens
voor zover de door ons afgesloten beroepsaansprakelijkheidsverzekering in voorkomend geval aanspraak op een uitkering geeft.
Bresson Wonen bv
St. Josephstraat 135b
Postbus 402 5000 ak Tilburg
telefoon
013 540 03 79
fax
013 540 06 31
internet
www.bresson.nl
rabobank
12 58 84 214
btw-nummer
nl 8144.83.203.b01
kvk midden-brabant
18078089
St. Josephstraat 135b Postbus 402 5000 ak Tilburgt 013 540 03 79 m 06 15 00 74 75 f 013 540 06 31e [email protected] i www.bresson.nl
Louise Vugts rmt register makelaar-taxateur
Bresson Wonen bv
St. Josephstraat 135b
Postbus 402 5000 ak Tilburg
telefoon
013 540 03 79
fax
013 540 06 31
internet
www.bresson.nl
bressonwonen
bressonbedrijfshuisvesting
mm portfolio_2013_definitief.indd 12 02-12-13 11:52
bressonvankempenbedrijfshuisvesting|huisstijloa.logo_correspondentiepakket_website_advertenties
Bresson van Kempen Bedrijfshuisvesting bv
St.Josephstraat135b
Postbus4025000akTilburg
telefoon
0135400755
fax
0135400631
internet
www.bressonvankempen.nl
rabobank
149353510
btw-nummer
nl 8205.09.577.b01
kvk midden-brabant
17245450
TenzijandersovereengekomenwordendienstenverrichtondertoepasselijkheidvanonzeAlgemeneVoorwaarden,
gedeponeerdbijdeKamervanKoophandelMidden-Brabant.Dooronswordtgeenaansprakelijkheidaanvaardbehoudens
voorzoverdedooronsafgeslotenberoepsaansprakelijkheidsverzekeringinvoorkomendgevalaanspraakopeenuitkeringgeeft.
St. Josephstraat 135b Postbus 402 5000 ak Tilburgt 013 540 07 55 m 06 27 03 31 60 f 013 540 06 31e [email protected] i www.bressonvankempen.nl
Hampy Bresson rmt beëdigd makelaar-taxateur
Bresson van Kempen Bedrijfshuisvesting bv
St. Josephstraat 135b
Postbus 402 5000 ak Tilburg
telefoon
013 540 07 55
fax
013 540 06 31
internet
www.bressonvankempen.nl
bressonwonen
bressonbedrijfshuisvesting
mm portfolio_2013_definitief.indd 13 02-12-13 11:52
manziniherenmode|huisstijloa. logo_labels_kassabon_advertentiecampagne
Geen ruiling mogelijk zonder bon
rekening
Rabobank16 24 23 101
De Hovel 3/45051 NP Goirlet 013 534 51 73f 013 534 01 10
N.T.B./O.OR
naam
straat
postcode
woonplaats
telefoon
handtekening klant
nr.
manziniherenmode| logo en huisstijl
manzini
mm portfolio_2013_definitief.indd 10 02-12-13 11:52
egem|huisstijloa. logo_correspondentiepakket_cd-bedrukking_offertemapegem|logo en huisstijl
www.egem
.nlJoost van Stiphout
projectmanager
m 06 18 30 78 86
t 0
70 8
88
79
51
f 0
70 8
88
78
88
joo
st.s
tip
ho
ut@
egem
.nl
ww
w.e
gem
.nl
Po
stb
us
84
011
250
8 a
a D
en H
aag
Nie
uw
e D
uin
weg
24
-26
258
7 a
d D
en H
aag
Po
stbu
s 84
011
250
8 a
a D
en H
aag
Nieu
we D
uin
weg
24
-26
258
7 ad
Den
Ha
ag
t 070
88
8 78
01
f 070
88
8 78
88
ww
w.eg
em.n
l
info
@eg
em.n
l
Po
stbu
s 84
011
250
8 a
a D
en H
aag
Nieu
we D
uin
weg
24
-26
258
7 ad
Den
Ha
ag
t 070
88
8 78
01
f 070
88
8 78
88
ww
w.eg
em.n
l
info
@eg
em.n
l
Po
stbu
s 84
011
250
8 a
a D
en H
aa
g
Nieu
we D
uin
weg
24
-26
258
7 ad
Den
Ha
ag
t 070
88
8 78
01
f 070
88
8 78
88
ww
w.eg
em.n
l
info
@eg
em.n
l
mm portfolio_2013_definitief.indd 9 02-12-13 11:52
vrijwerk|typografisch experiment
THEO VAN DOESBURG [1883-1931] Contrast is het teken van onze tijd.
SOL LEWITT [1928] Black circles, red grid, yellow arcs from four sides and blue arcs from four corners. MICHAEL GRAVES [1934] The plastic bird on the spout whistles as the steam passes through. JAVIER MARISCAL [1950] Mijn wereld bestaat uit vrolijke beelden. PHILIPPE STARCK [1949] Het orgasme van de creatie is ’n reden om te ontwerpen. GERARD VAN DE BERG [1948] Als ik een stoel ontwerp, denk ik eraan dat ook mijn schoonmoeder er lekker in moet zitten. JOOST SWARTE [1947] Soms citeer ik, maar meestal ontwerp ik. LE CORBUSIER [1887-1965] La maison est une machine à habiter. MIES VAN DER ROHE [1886-1969] Less is more. WALTER NIKKELS [1940] Je kent de stand van elke regel, van elke afbeelding, maar toch, de druk maakt al onze beslissingen definitief. PABLO PICASSO [1881-1973] Er komt nooit een eind aan het zoeken, men vindt nooit. A.D. COPIER [1901] Het grooste genoegen van het maken bestaat voor mij uit het samen doen van het werk, ieder op zijn terrein. ALDO ROSSI [1931] Waar de doden rusten, regeert de stilte. EL LISSITSKY [1890-1941 ] Hier in Weimar drukt het Bauhaus op alles zijn stempel -het rode vierkant. REBECCA HORN [1944] Ziekte, eenzaamheid, medicalisering van het lichaam, het zijn dus doorleefde thema’s. ROGER PFUND [1943] Een portret is het mooiste landschap. TOULOUSE LAUTREC [1864-1901] Het idee dat ik nooit geschilderd zou hebben, als mijn benen maar iets langer geweest waren. ETTORE SOTTSASS [1917] There is no doubt that during this decade the creation and consumption of Design has exploded like a Nova. JO COENEN [1949] Wat doen die modernen anders dan van Doesburg naar de pijpen dansen. ISSEY MIYAKE [1939] My clothes are born out of the movement of my hands and body. REM KOOLHAAS [1944] Waar niets is, is alles mogelijk. Waar architectuur is, is niets (anders) mogelijk. WIM CROUWEL [1928] Ik ben een functionalist die teveel last heeft van esthetiek. W.H. GISPEN [1890-1981] Kunst als noodzaak en als spel. OOTJE OXENAAR [1929] Als kunst in welke vorm dan ook goed is, dan raakt het de kern. ANTONIN DVOR̆ÁK [1841-1904] Symphony No. 6 in D major, op. 60, III Scherzo (Furiant): Presto. SERGE RACHMANINOV [1873-1943] I’m simply in despair! TORI AMOS [1960] Al mijn songs zijn bestaande wezentjes. MACKINTOSH [1868-1954] De juiste proportie in vorm en in kleur komt voort uit de emotie. HENRI MATISSE [1869-1954] Dance(II) ‘The unity if rhytm’ 1909-1910 oil on canvas 260x391 cm. PATRICK SÜSKIND [1949] Het parfum. ARNO HINTJES [1950] Je suis un flopstar.MARC CHAGALL [1887-1973] Men moet schilderen met de gedachten dat er iets van je ziel in doordringt en er inhoud aan geeft. BOR̆EK S̆ ÍPEK [1949] Je moet je leven persoonlijk vormgeven, niet volgens bestaande normen. MARLENE DUMAS [1953] Ik schrijf over mijn eigen werk omdat ik voor mezelf wil spreken. FRANK O GEHRY [1929] Je moet altijd werken tegen het verleden. JAMES TURRELL [1943] Observatie staat veel dichter bij denken dan woorden. JAN TSCHICHOLD [1902-1976] In de gecentreerde typografie gaat de zuivere vorm voor de betekenis van de woorden. FLAMINIO BERTONI [1903-1964] Citroën DS-ID. PIET MONDRIAAN [1872-1944] Uit de Boogie Woogie spreekt dezelfde intentie als uit mijn schilderijen. H.P. BERLAGE [1856-1934] De kracht van de architectuur komt het sterkst tot spreken in het schemerduister. PIET ZWART [1885-1977] Vormgeving is geen kwestie van smaak maar een uiting van onze levenshouding. KAREL SUYLING [1926] Vormgeven is een manier van leven, je bent er de hele dag mee bezig. WILLEM SANDBERG [1897-1984] Het kijken, letterlijk en figuurlijk. ANTHON BEEKE [1940] Een heleboel ontwerpers hebben niets te zeggen. Dan flikker je een prullebak om, dat fotografeer je en je hebt weer een ontwerp. ALDO VAN EYCK [1917] Een cirkel is eigenlijk een mild vierkant. SANTIAGO CALATRAVA [1951] Als je niet van mensen houdt dan kun je geen goede gebouwen maken. MARCEL BREUER [1902-1981] They are alive, like people. They have also their cycles of vigor, strentgh, beauty and perfection. LIESBETH VAN DER POL [1959] Mijn voeten staan niet altijd recht vooruit. Dikwijls staan ze in vertwijveling wat naar elkaar toegebogen. GERRIT RIETVELD [1888-1964] De man, het huis, de stoel. RONALD BARTHES [1915-1980] Het object wordt hier totaal geprostitueerd, eigen gemaakt; afkomstig uit de hemel van de metropolis, wordt de déesse in een kwartier ontheiligd. KAZIMIR MALEVICH [1878-1935] De schilderkunst is niet afgeleid van de werkelijkheid, maar heeft een zelfstandig bestaan met een eigen zeggingskracht. JUAN MUÑOZ [1953] Waiting for Jerry... ALEXANDER RODCHENKO [1891-1956] De absolute schoonheid van de industriële kunst en het constructivisme, haar enige expressiemiddel. LUKA BLOOM [1959] Tanks. LASZLÓ MOHOLY NAGY [1895-1946] Typografie moet duidelijke communicatie in zijn levendigste vorm zijn... duidelijkheid is het wezen van modern drukwerk. NEVILLE BRODY [1939] Gebruik design om te onthullen, niet om te vèrhullen. MAARTEN VROLIJK [1966] Who Shot Bruno. ARNE JACOBSEN [1902-1971] Niets dan concepten... niets dan gewaarwording... LIEVE PRINS [1948] Het zit allemaal binnenin de saaie grijze machine. Maar je moet het er wel zelf uit zien te vissen. FRANS HAKS [1939] Als het zo is dat kunstcritici normen hebben omtrent wat past en niet past, dan vind ik iedereen die doet wat niet past prima. Uit principe! SANDER SINOT [1953] Typisch nederlands blijft dat men je snel te duur vindt. Men beseft niet dat goed ontworpen produkten zich in veelvoud terug verdienen. JAN BENTHEM [1952] Het mag bij ons nooit zo zijn dat je iets verklaart door te zeggen: ach ja, dat leek me wel wat. MELS CROUWEL [1953] We nemen onze ontwerpbeslissingen op dezelfde manier als een machinebouwer, een scheepsbouwer of een vliegtuigbouwer dat doet. JOHN HEYDUK [1929] Doolhof, een planmatig aangelegde structuur, tevens een raadsel en dwaaltuin. SWIP STOLK [1944] Tegenwoordig moet alles er goed uitzien, maar daar is de wereld niet mooier op geworden. FREDERICO FELLINI [1920-1993] Ik weet niets van camera’s en van opnames. GUILLAUME APOLLINAIRE [1880-1918] Catalogi, affiches, advertenties van allerlei slag. Op mijn woord: dat is de poëzie van ons tijdperk. NIGEL HOLMES [1942] Laat je niet opslokken door de computer. PIET HEIN EEK [1967] Ik kreeg zo genoeg van die school dat ik hem maar zo snel mogelijk heb afgemaakt. MONTSE HERNÁNDEZ SALA [1962] Het is hier zo vaak slecht weer dat ik de zon dan maar op mijn tekentafel laat ontstaan. KISHO KUROKAWA [1934] In mijn bureau ben ik God, en alle ideeën en theorieën komen uit mijn hoofd. VLADIMIR HOROWITZ [1904-1989] De piano is er niet voor het piano spelen maar om kleur te verwekken. ROB ECKHARDT [1964] Groeten uit Holland. ERIK SPIEKERMANN [1947] Ik zie mijn vak eerder als die van een engineer, een probleemoplosser. MARTE RÖLING [1939] Ik kan vreselijk genieten van mijn eigenwerk. Lekker dat genieten zich in je eigen kop afspeelt. JAN SIERHUIS [1929] Een doek moet je in optimale omstandigheden schilderen, dan kun je het zelfs in het donker ophangen. MARCEL VAN DER VLUGT [1957] Het werkt niet gemakkelijk als iemand het maar vreemd vindt als ze ‘zo’n roze gezicht’ krijgt. BENNO PREMSELA [1920] Juist de leegte prikkelt je fantasie. ALBERTO GIACOMETTI [1901-1966] Niet de uiterlijke vorm van de wezens interesseerde me, maar wat ik wezenlijk in mij voelde. SALVADOR DALI [1904-1989] Er zijn geen schilderijen, er is er maar ‘één’ waarmee je je hele leven doorgaat op verschillende doeken. GEORGES BRAQUE [1882-1963] Een vaas geeft aan de leegte vorm, zoals muziek aan de stilte. GIAMBATTISTA BODONI [1740-1813] Geen enkele kunst dan de kunst van de typografie heeft meer recht om naar de toekomst te kijken. GERT DUMBAR [1940] Het is typisch nederlands, het is helder, het is simpel en ontzettend direct. ANISH KAPOOR [1954] In de nadering van het sublieme is die frontale positie essentieel. Je kunt niet achter Gods rug omlopen. FRANK LLOYD WRIGHT [1867-1959] Vorm is belangrijker dan functie en de visie achter de vorm is het allerbelangrijkste. ANDRÉ CITROËN [1878-1935] Zodra een idee goed is speelt geld geen rol. GERARD UNGER [1943] Ik verwerp de traditie niet, maar waar ik eraan kan ontsnappen doe ik het. BRUNO NINABER [1949] Met minder kan het niet, met meer hoeft het niet. ROBERT DOISNEAU [1912-1994] Si tu des images, ne parle pas, n’ecris pas, ne t’analyse pas, ne réponds à aucune question. ANTON CORBIJN [1955] Kleur is abstracter. Daarom is het minder geschikt voor mijn ‘personality-portretten’. JAN HOET [1935] Kunst is een waar, leent zich voor een gesprek op een party, is een object waarmee gespeculeerd wordt. ANDY WARHOL [1930] Making money is art...good business is the best art. JEAN NOUVEL [1945] De moderne beeldende kunst is een fantastische voedingsbodem voor de architectuur. JURRIAAN SCHROFER [1926-1990] Ontwerpen is een kunst omdat het de werkelijkheid wérk-e-lijk maakt, werkzaam, actief. AUGUSTE RODIN [1840-1917] Wanneer men zijn best doet het duizendkoppige monster dat ‘publiek’ heet te bevredigen, verliest men zijn eigen karakter. KHO LIANG IE [1927-1975] Je moet de wijsheid bezitten om je ideeën op de goede manier te verweven met de wensen van je opdrachtgever. WOLFGANG LAIB [1950] ‘Wachsraum’: een ander lichaam. DONALD JUDD [1928-1994] Als je als kunstenaar van eenvoudige vormen houdt, zul je geen gecompliceerde architectuur maken. JASPER MORRISON [1959] Vormen moet je niet scheppen maar toepassen. VLADIMIR NABOKOV [1899-1977] Kunst is niet simpel, kunst is op een fantastische manier complex en bedrieglijk. MASJA MOLS [1965]
mm portfolio_2013_definitief.indd 1 02-12-13 11:51
edbergersenmasjamols|geboortekaartje senne
geboren op 2 maart 2001
senne lieve
olm
enst
raat
42
5038
pp
tilb
urg
013
542
7798
eb.m
m@
inte
r.nl.n
et
doch
ter
van
ed b
erge
rs +
mas
ja m
ols
zusj
e va
n
juni
a
geboren op 2 maart 2001
senne lieve
olm
enst
raat
42
5038
pp
tilb
urg
013
542
7798
eb.m
m@
inte
r.nl.n
et
doch
ter
van
ed b
erge
rs +
mas
ja m
ols
zusj
e va
n
juni
a
mm portfolio_2013_definitief.indd 71 02-12-13 11:57
hippischhaanwijk|huisstijloa. logo_promotiemateriaal
zaHet programma
pagina 6
zo
dressuur showenkel en tweespan pony’s klasse 3 en 8.00 uur
enkelspan paard/pony klasse 4
enkelspan en tweespan paarden klasse 3 9.00 uur
tweespan pony’s klasse 4 9.30 uur
tandem paarden/pony’s klasse 4 10.30 uur
vierspan paarden/pony’s klasse 3 11.00 uur
vierspan pony’s en tweespan paarden klasse 4 12.00 uur
vierspan paarden klasse 4 14.00 uur
15.00 uur Shetland ponyrace over drie manches
einde dressuur 17.00 uur
18.00 uur demonstratie marathonhindernis rijden
vaardigheid
Ongeveer één uur nadat de aanspanningen de dressuur hebben gereden,
beginnen zij aan hun vaardigheidsproef.
vanaf 20.00 uur mennersbal
marathon hindernis show
pony enkelspan klasse 3 8.00 uur 9.00 uur
paard enkelspan klasse 3 8.30 uur 9.30 uur
tweespan pony’s klasse 4 10.00 uur 11.00 uur
tandem paarden/pony’s klasse 4 11.00 uur 12.00 uur
vierspan pony’s klasse 4 12.00 uur 13.00 uur
13.15 uur defilé authentieke aanspanningen
tweespan paarden klasse 4 13.00 uur 14.00 uur
14.45 uur demonstratie ‘The Future Guys’
vierspan paarden klasse 4 14.30 uur 15.30 uur
einde van het hindernistraject 17.00 uur
circa 17.30 uur prijsuitreiking
zaterdag 8 mei 2004
zondag 9 mei 2004
pagina 5
Vanaf alle afslagen volgt u de
borden naar St. Michielsgestel tot-
dat u borden Conferentiecentrum
Ruwenberg tegenkomt. Deze volgt
u totdat vanaf het Conferentie-
centrum Ruwenberg de route naar
Hippisch Haanwijk wordt aan-
gegeven. Er is uitgebreide parkeer-
gelegenheid aanwezig.
Volwassenen 5 voor beide dagen
Kinderen onder 12 jaar gratis
Parkeren 2
© 2004 Stichting Mensport de Meierij
Tekst Lielle van Laren Fotografie Antoine Derksen Grafisch ontwerp Masja Mols
pagina 1
8 & 9 mei 2004
Hippisch Haanwijk
Klassementsrit met authentieke rijtuigen
Samengestelde menwedstrijd
Showprogramma
Promotiedorp
Kinderactiviteiten
Demonstratie ‘The Future Guys’
Routebeschrijving
Toegangsprijzen
Utrecht
Volg de A2 richting Eindhoven
en neem afslag 22 naar
St. Michielsgestel.
Eindhoven
Volg de A2 richting Utrecht
en neem afslag 25 naar
St. Michielsgestel.
Tilburg
Volg de A2 richting Utrecht
en neem afslag 22 naar
St. Michielsgestel.
HH_publieksfolder 2004.def 30-03-2004, 10:371-3
8 & 9 mei 2004
St. Michielsgestel
Klassementsrit met authentieke rijtuigen Samengestelde menwedstrijd Showprogramma Promotiedorp KinderactiviteitenDemonstratie ‘The Future Guys’
> Volg de borden vanaf Conferentiecentrum ‘De Ruwenberg’
HH_poster2004 22-04-2004, 13:071
mm portfolio_2013_definitief.indd 56 02-12-13 11:56
sioo|boek_omslag (iov x-hoogte)
sioo|boek (iov x-hoogte)sioo | boek (iov x-hoogte)sioo|boek (iov x-hoogte)
mm portfolio_2013_definitief.indd 58 02-12-13 11:57
sioo|boek_binnenwerk
Professioneel adviseren: Van kunstje naar kunst
prof. dr. Jaap J. Boonstra
Het veranderingsvermogen van organisaties
prof. dr. Jaap J. Boonstra, dr. Kilian M. Bennebroek Gravenhorst en drs. Renate A. Werkman
Adviseren met metaforen
Dick van Ginkel
Veranderkundige competenties van interim managers
dr. Yvonne D. Burger en drs. Arienne B. van Staveren
Literatuur
OR
GA
NI
SA
TI
EV
ER
AN
DE
RI
NG
EN
OR
GA
NI
SE
RE
N
Organisatieverandering en Adviseren
eindplaatje van de organisatie, zoals ze die verwezenlijkt willen zien. In dit plaatje wordt de organisatie
op voorhand vastgelegd. Het laat geen ruimte voor de organisatie om te leren, behalve leren om in
het eindplaatje te passen. Maar ondertussen blijft de wereld van de organisatie veranderen en is ied-
ereen teleurgesteld als blijkt dat het plaatje al snel achterhaald is. Het plaatje wordt afge broken en er
wordt een nieuw plaatje gemaakt, waarin alles weer wordt vastgelegd.
Bij netwerkorganiseren stuurt de organisatie haar veranderingen door het creëren van leerruimte en
door het ontwikkelen van het proces van verkennen, kiezen en verwezenlijken. Plaatjes en modellen
zijn daarbij waardevolle voorbeelden om van te leren en geen keurslijven om van uit te gaan.
De ruimte van netwerkorganiseren Bestuurders en managers kunnen netwerkorganiseren meteen
in praktijk brengen. Allereerst door ruimte te creëren waarin leden van de organisatie, waaronder ook
bestuurders en managers, elkaar ontmoeten. In ontmoetingen komen de leden van de organisatie in
contact met inspiratie, betrokkenheid en aandacht en is er ruimte om te verkennen en een gemeen-
schap te vormen. De kunst van ontmoeten is dat bestuurders en managers nieuwsgierig zijn naar hun
organisatie en eigen waarnemingen willen delen met medewerkers en andere betrokkenen, die deel
uitmaken van de veranderende wereld van de organisatie. Belangrijk is dat bestuurders en managers
steeds opnieuw ruimte creëren voor ontmoetingen en daarmee het vormgeven van een gemeenschap
ondersteunen.
Ten tweede kunnen bestuurders en managers speelruimte creëren en medewerkers uitnodigen om
speler te zijn. In deze speelruimte spelen de spelers met assumpties, vertrekpunten en vormen van
de organisatie om tot keuzes te komen. De medewerkers spelen met verhoudingen, leggen relaties
en maken zo een speelveld. Essentieel is dat bestuurders en managers het maken van eindplaatjes als
strategie loslaten. Door eindplaatjes zet de organisatie zich op voorhand vast en laat geen speelruimte.
Ten derde kunnen bestuurders en managers werkruimte creëren waarbinnen medewerkers betekenis-
vol kunnen werken. Betekenisvol omvat meer dan alleen het werken aan het bestaan van de organisatie.
Het gaat er om ruimte te creëren voor het werken aan het bestaan, de evolutie en de voltooiing van
de organisatie. Medewerkers vormen dan een werkpatroon waarin ruimte is om te ervaren, te onder-
zoeken en te ontdekken.
Meebewegen met de veranderende wereld Netwerkorganiseren betekent voor bestuurders en man-
agers dat zij zelf ook meebewegen met de veranderende wereld van de organisatie. Belangrijk is dat
bestuurders en managers zich realiseren dat zij zelf deel zijn van de organisatie. Dit vraagt van bestu-
urders en managers zelf dat zij de veranderende wereld durven toelaten. Door het scheppen
van ontmoetingsruimte, speelruimte en werkruimte en door het ontwikkelen van de processen van
verkennen, kiezen en verwezenlijken kunnen bestuurders en managers daadwerkelijk sturing geven
aan het organiseren van een organisatie in de veranderende wereld.
Voor bestuurders en managers, die zich aangetrokken voelen tot netwerkorganiseren en daarmee
bewust willen gaan werken, hebben we een organisatiemodel ontwikkeld. Dit organisatiemodel
noemen we het patroon van netwerkorganiseren.
LE
RE
N N
ET
WE
RK
OR
GA
NI
SE
RE
N I
N O
RG
AN
IS
AT
IE
S
Netwerkorganiseren is een nieuwe wijze van organiseren voor organisaties die willen meebewegen
met de veranderende wereld, waar zij deel van uitmaken. Netwerkorganiseren gaat uit van de
principes dat een organisatie zich steeds opnieuw ordent, positioneert en verbindt. In dit artikel
reiken we een patroon aan voor het organiseren vanuit de principes van netwerkorganiseren en
formuleren we stappen om bestuurders en managers in hun leerweg te ondersteunen.
Naar een nieuwe wijze van organiseren
Het valt ons op dat steeds meer bestuurders en managers zoeken naar nieuwe wijzen van organiseren
om te kunnen meebewegen met de veranderende wereld. Netwerkorganiseren is zo’n nieuwe wijze
van organiseren. Vertrekpunt van netwerkorganiseren is dat een organisatie zelf deel uitmaakt van de
veranderende wereld en zich steeds opnieuw ordent, positioneert en verbindt. Vanuit deze drie principes
verbeeldt de organisatie zich in drie opeenvolgende gedaanten. De organisatie ordent zich vanuit de
veranderende wereld en laat zich zien als een zelfordenend netwerk, de organisatie positioneert zich in
de veranderende wereld en laat zich zien als een bewust systeem en de organisatie verbindt zich met
de veranderende wereld en laat zich zien als een georganiseerde eenheid.
De organisatie transformeert steeds naar een volgende gedaante. Om dit te sturen ontwikkelt de
organisatie drie opeenvolgende processen die zich voortdurend blijven herhalen. Het eerste proces is
het verkennen van de organisatie als zelfordenend netwerk, het tweede proces is het kiezen van de
organisatie als bewust systeem en het derde proces is het verwezenlijken van de organisatie als
georganiseerde eenheid.
Netwerkorganiseren biedt een perspectief aan bestuurders en managers die vastlopen in hun huidige
veranderstrategie. Wat wij waarnemen is dat bestuurders en managers bij veranderingen veelal een
zelfde strategie blijven herhalen. Zij bepalen een eindpunt in plaats van een vertrekpunt en leggen zich
daarmee vast in plaats van dat zij blijven meebewegen met veranderingen. Dit eindpunt is meestal een
dr. ir. E.C. (Lieke) Hoogerwerf en Anne-Marie Poorthuis
Leren netwerkorganiseren in organisaties
Dit artikel zal ook verschijnen
in ‘Veranderd ondernemen in de
non profit sector’, Elsevier, .
Samson .
Kastelein, J. () Modulair organiseren Groningen: Wolters Noordhoff.
Kuipers, H. R. van Eijbergen De expertise en de anti-expertise in de sociotechniek. Gedrag en Organisatie, 6, 316-330.
Morgan, G. () Beelden van organisatie. Schiedam: Scriptum Books.
Owen, H. () Open Space Technology. San Francisco: Berrett-Koehler.
Vermeylen, R. () Salto Humano. Schiedam: Scriptum.
Rooy, A. de Fysica van samenwerking, naar een krachtenbundeling van Burgers, Bestuurders, Bureaucraten en Bedrijven.
Rijkswaterstaat, 2001.
Teisman, G.R. Sturen via creatieve concurrentie. 1997.
Termeer, C.J.A.M. Procesmanagement in een meervoudige context. Sioo Kwartaalbrief 2, juni 2000.
Veld, R.J. in ’t (red.) Sturingswaan en ontnuchtering. Lemma, 1999.
Voigt, R.J. Op weg, of terug naar…? De verloren dimensie in het organisatieadviesvak. M&O (1981, nr. 5).
Voigt, R.J. Beleidsmakers en het spel der ficties. Bestuur (1990, nr. 2).
Voogt, T. Managen in een meervoudige context. Eburon, 1990.
Weissbord, M. () Discovering common ground. San Francisco: Berrett-Koehler.
Wheatley, J. () Leiderschap en de nieuwe fysica. Amsterdam: Contact.
Wierdsma, A. Co-creatie van verandering. Eburon, 1999.
Wissema, J. G. () Unitmanagement. Assen: Van Gorcum.
MA
NA
GE
N E
N O
RG
AN
IS
ER
EN
Aa, A. van der en T. Konijn Ketens, ketenregisseurs en ketenontwikkeling. Lemma, 2001.
Amelsvoort, P.J.L.M. van en G.H. Scholtes () Zelfsturende teams: ontwerpen, invoeren en begeleiden. Oss: ST-Groep.
Bekkering, T, e.a. Management van processen. Het Spectrum, 2001
Berge, A. van den, & Wortelboer, F. (red.) () Werkconferenties. Ontmoetingsplaatsen voor verandering. Assen: Van Gorcum.
Boonstra, J.J. Lopen over water. Vossiuspers, 2000.
Bruijn, H. de, E. ten Heuvelhof en R. in ’t Veld Procesmanagement. Bedrijfskundige signalementen, 2002.
Burger, Y.D. () Tussen realiteit en retoriek: decentralisatie en autonomisering in de praktijk (dissertatie). Delft: Eburon.
Burger, Y.D., M. Demenint-de Jongh en J.H.F. Treur (red.) () Effectief organiseren in de publieke en private sector: tussen
centrale beheersing en autonomie. Utrecht: Lemma.
Burger, Y.D., R. Kor () Kijken naar organisaties. Deventer: Kluwer Bedrijfsinformatie.
Burger, Y.D. Resultaatverantwoordelijke eenheden: decentralisatie of recentralisatie. In: A. Witteveen (red.) (). Top 20 trends
In: strategisch management. Amsterdam-Brussel: Management Press.
Buurma, H., C.W.J.M. Jacobs () Integraal management in de overheid en publieke sector. Utrecht: Lemma
Dijk, N. van Het adviseren van organisaties, de instrumentele reden voorbij? In: Van Dijk, Coignard-van Dongen en Maas (red.), Zoeken
in Meervoud. 1999.
Dinten, W.L. van e.a. Maatschappelijke verantwoordelijkheid van organisaties. Rabo. 1997.
Eijbergen, R. van () De invoering en het effect van zelfsturende teams in organisaties. Utrecht: Lemma.
Eijnatten, F. van, e.a. (red) () Inleiding in chaosdenken. Theorie en praktijk. Assen: Van Gorcum.
Einstein, A. () Mijn kijk op het leven. Amsterdam: Annex.
Geurtsen G. () Wie zijn ik? Alphen aan den Rijn: Samsom.
Idenburg, P Het gaat om mensen. Balans, 1999.
Literatuur
LI
TE
RA
TU
UR
mm portfolio_2013_definitief.indd 59 02-12-13 11:57
lift|logo_omslaglift | logo en omslagen
mm portfolio_2013_definitief.indd 22 02-12-13 11:52
uitgeverijzwijsen|leesleeuw logo
mm portfolio_2013_definitief.indd 35 02-12-13 11:53
uitgeverijzwijsen|leesleeuw basisontwerp boekenserie
mm portfolio_2013_definitief.indd 36 02-12-13 11:53
spaaymaquettebouw|folder
spaaijmaquettebouw|brochure spaaijmaquettebouw|brochure
mm portfolio_2013_definitief.indd 57 02-12-13 11:56
vrijwerk|typografisch experiment
1883-1931
1934
1949
1947
1886-1969
1939
1931
1943
1917
1944
1890-1981
1841-1904
1915-1980
1960
1869-1954
1950
1944
1953
1943
1888-1964
1872-1944
1902-1981
1885-1977
1897-1984
1917
Black circles, red grid, yellow arcs from four sides and blue arcs from four corners. SOL LEWITT
THEO VAN DOESBURG Contrast is het teken van onze tijd.
Er komt nooit een eind aan het zoeken, men vindt nooit. PABLO PICASSO
MICHAEL GRAVES The plastic bird on the spout whistles as the steam passes through.
Mijn wereld bestaat uit vrolijke beelden. JAVIER MARISCAL
PHILIPPE STARCK Het orgasme van de creatie is ’n reden om te ontwerpen.
Als ik een stoel ontwerp, denk ik eraan dat ook mijn schoonmoeder er lekker in moet zitten. GERARD VAN DE BERG
JOOST SWARTE Soms citeer ik, maar meestal ontwerp ik.
La maison est une machine à habiter. LE CORBUSIER
MIES VAN DER ROHE Less is more.
Je kent de stand van elke regel, van elke afbeelding, maar toch, de druk maakt al onze beslissingen definitief. WALTER NIKKELS
ISSEY MIYAKE My clothes are born out of the movement of my hands and body.
Het grootste genoegen van het maken bestaat voor mij uit het samen doen van het werk, ieder op zijn terrein. A.D. COPIER
ALDO ROSSI Waar de doden rusten, regeert de stilte.
Hier in Weimar drukt het Bauhaus op alles zijn stempel -het rode vierkant. EL LISSITSKY
ROGER PFUND Een portret is het mooiste landschap.
Het idee dat ik nooit geschilderd zou hebben, als mijn benen maar iets langer geweest waren. TOULOUSE LAUTREC
ETTORE SOTTSASS There is no doubt that during this decade the creation and consumption of Design has exploded like a Nova.
Wat doen die modernen anders dan van Doesburg naar de pijpen dansen. JO COENEN
REM KOOLHAAS Waar niets is, is alles mogelijk. Waar architectuur is, is niets (anders) mogelijk.
Ik ben een functionalist die teveel last heeft van esthetiek. WIM CROUWEL
W.H. GISPEN Kunst als noodzaak en als spel.
Als kunst in welke vorm dan ook goed is, dan raakt het de kern. OOTJE OXENAAR
ANTONIN DVOR̆ÁK Symphony No.6 in D major, op. 60, III Scherzo (furinat): Presto.
I’m simply in despair! SERGE RACHMANINOV
RONALD BARTHES Het object wordt hier totaal geprostitueerd, eigen gemaakt; afkomstig uit de hemel van de metropolis, wordt de déesse in een kwartier ontheiligd.
Men moet schilderen met de gedachten dat er iets van je ziel in doordringt en er inhoud aan geeft. MARC CHAGALL
TORI AMOS Al mijn songs zijn bestaande wezentjes.
De juiste proportie in vorm en in kleur komt voort uit de emotie. MACKINTOSH
HENRI MATISSE Dance(II) ‘The unity if rhytm’ 1909-1910 oil on canvas 260x391 cm.
Het parfum. PATRICK SÜSKIND
ARNO HINTJES Je suis un flopstar.
Je moet je leven persoonlijk vormgeven, niet volgens bestaande normen. BOR̆EK S̆ÍPEK
REBECCA HORN Ziekte, eenzaamheid, medicalisering van het lichaam, het zijn dus doorleefde thema’s.
Ik schrijf over mijn eigen werk omdat ik voor mezelf wil spreken. MARLENE DUMAS
JUAN MUÑOZ Waiting for Jerry...
Je moet altijd werken tegen het verleden. FRANK O GEHRY
JAMES TURRELL Observatie staat veel dichter bij denken dan woorden.
In de gecentreerde typografie gaat de zuivere vorm voor de betekenis van de woorden. JAN TSCHICHOLD
GERRIT RIETVELD De man, het huis, de stoel.
Citroën DS-ID. FLAMINIO BERTONI
PIET MONDRIAAN Uit de Boogie Woogie spreekt dezelfde intentie als uit mijn schilderijen.
Tanks. LUKA BLOOM
MARCEL BREUER They are alive, like people. They have also their cycles of vigor, strentgh, beauty and perfection.
De kracht van de architectuur komt het sterkst tot spreken in het schemerduister. H.P. BERLAGE
PIET ZWART Vormgeving is geen kwestie van smaak maar een uiting van onze levenshouding.
Vormgeven is een manier van leven, je bent er de hele dag mee bezig. KAREL SUYLING
WILLEM SANDBERG Het kijken, letterlijk en figuurlijk.
Een heleboel ontwerpers hebben niets te zeggen. Dan flikker je een prullebak om, dat fotografeer je en je hebt weer een ontwerp. ANTHON BEEKE
ALDO VAN EYCK Een cirkel is eigenlijk een mild vierkant.
Als je niet van mensen houdt dan kun je geen goede gebouwen maken. SANTIAGO CALATRAVA
LIESBETH VAN DER POL Mijn voeten staan niet altijd recht vooruit. Dikwijls staan ze in vertwijveling wat naar elkaar toegebogen.
De schilderkunst is niet afgeleid van de werkelijkheid, maar heeft een zelfstandig bestaan met een eigen zeggingskracht. KAZIMIR MALEVICH
ALEXANDER RODCHENKO De absolute schoonheid van de industriële kunst en het constructivisme, haar enige expressiemiddel.
Typografie moet duidelijke communicatie in zijn levendigste vorm zijn... duidelijkheid is het wezen van modern drukwerk. LASZLÓ MOHOLY NAGY
NEVILLE BRODY Gebruik design om te onthullen, niet om te vèrhullen.
Who Shot Bruno. MAARTEN VROLIJK
ARNE JACOBSEN Niets dan concepten... niets dan gewaarwording...
Het zit allemaal binnenin de saaie grijze machine. Maar je moet het er wel zelf uit zien te vissen. LIEVE PRINS
FRANS HAKS Als het zo is dat kunstcritici normen hebben omtrent wat past en niet past, dan vind ik iedereen die doet wat niet past prima. Uit principe!
Typisch nederlands blijft dat men je snel te duur vindt. Men beseft niet dat goed ontworpen produkten zich in veelvoud terug verdienen. SANDER SINOT
JAN BENTHEM Het mag bij ons nooit zo zijn dat je iets verklaart door te zeggen: ach ja, dat leek me wel wat.
We nemen onze ontwerpbeslissingen op dezelfde manier als een machinebouwer, een scheepsbouwer of een vliegtuigbouwer dat doet. MELS CROUWEL
JOHN HEYDUK Doolhof, een planmatig aangelegde structuur, tevens een raadsel en dwaaltuin.
Tegenwoordig moet alles er goed uitzien, maar daar is de wereld niet mooier op geworden. SWIP STOLK
FREDERICO FELLINI Ik weet niets van camera’s en van opnames.
Catalogi, affiches, advertenties van allerlei slag. Op mijn woord: dat is de poëzie van ons tijdperk. GUILLAUME APOLLINAIRE
NIGEL HOLMES Laat je niet opslokken door de computer.
Ik kreeg zo genoeg van die school dat ik hem maar zo snel mogelijk heb afgemaakt. PIET HEIN EEK
MONTSE HERNÁNDEZ SALA Het is hier zo vaak slecht weer dat ik de zon dan maar op mijn tekentafel laat ontstaan.
In mijn bureau ben ik God, en alle ideeën en theorieën komen uit mijn hoofd. KISHO KUROKAWA
VLADIMIR HOROWITZ De piano is er niet voor het piano spelen maar om kleur te verwekken.
Groeten uit Holland. ROB ECKHARDT
ERIK SPIEKERMANN Ik zie mijn vak eerder als die van een engineer, een probleemoplosser.
Ik kan vreselijk genieten van mijn eigenwerk. Lekker dat genieten zich in je eigen kop afspeelt. MARTE RÖLING
JAN SIERHUIS Een doek moet je in optimale omstandigheden schilderen, dan kun je het zelfs in het donker ophangen.
Het werkt niet gemakkelijk als iemand het maar vreemd vindt als ze ‘zo’n roze gezicht’ krijgt. MARCEL VAN DER VLUGT
BENNO PREMSELA Juist de leegte prikkelt je fantasie.
Niet de uiterlijke vorm van de wezens interesseerde me, maar wat ik wezenlijk in mij voelde. ALBERTO GIACOMETTI
SALVADOR DALI Er zijn geen schilderijen, er is er maar ‘één’ waarmee je je hele leven doorgaat op verschillende doeken.
Een vaas geeft aan de leegte vorm, zoals muziek aan de stilte. GEORGES BRAQUE
GIAMBATTISTA BODONI Geen enkele kunst dan de kunst van de typografie heeft meer recht om naar de toekomst te kijken.
Het is typisch nederlands, het is helder, het is simpel en ontzettend direct. GERT DUMBAR
ANISH KAPOOR In de nadering van het sublieme is die frontale positie essentieel. Je kunt niet achter Gods rug omlopen.
Vorm is belangrijker dan functie en de visie achter de vorm is het allerbelangrijkste. FRANK LLOYD WRIGHT
ANDRÉ CITROËN Zodra een idee goed is speelt geld geen rol.
Ik verwerp de traditie niet, maar waar ik eraan kan ontsnappen doe ik het. GERARD UNGER
BRUNO NINABER Met minder kan het niet, met meer hoeft het niet.
Si tu des images, ne parle pas, n’écris pas, ne t’analyse pas, ne réponds à aucune question. ROBERT DOISNEAU
ANTON CORBIJN Kleur is abstracter. Daarom is het minder geschikt voor mijn ‘personality-portretten’.
Kunst is een waar, leent zich voor een gesprek op een party, is een object waarmee gespeculeerd wordt. JAN HOET
ANDY WARHOL Making money is art...good business is the best art.
De moderne beeldende kunst is een fantastische voedingsbodem voor de architectuur. JEAN NOUVEL
JURRIAAN SCHROFER Ontwerpen is een kunst omdat het de werkelijkheid wérk-e-lijk maakt, werkzaam, actief.
Kunst is niet simpel, kunst is op een fantastische manier complex en bedrieglijk. VLADIMIR NABOKOV
AUGUSTE RODIN Wanneer men zijn best doet het duizendkoppige monster dat ‘publiek’ heet te bevredigen, verliest men zijn eigen karakter.
Je moet de wijsheid bezitten om je ideeën op de goede manier te verweven met de wensen van je opdrachtgever. KHO LIANG IE
WOLFGANG LAIB ‘Wachsraum’: een ander lichaam.
Vormen moet je niet scheppen maar toepassen. JASPER MORRISON
DONALD JUDD Als je als kunstenaar van eenvoudige vormen houdt, zul je geen gecompliceerde architectuur maken.
1959
1891-1956
1957
1902-1971
1939
1952
1929
1920-1993
1942
1962
1904-1989
1947
1929
1920
1904-1989
1740-1813
1954
1878-1935
1949
1955
1930
1926-1990
1840-1917
1950
1928-1994
1951
1878-1935
1895-1946
1966
1948
1953
1953
1944
1880-1918
1967
1934
1960
1939
1957
1901-1966
1882-1963
1940
1869-1959
1942
1912-1994
1935
1945
1899-1977
1927-1975
1959
1928
1881-1973
1950
1948
1887-1965
1940
1901
1890-1941
1864-1901
1949
1928
1929
1873-1943
1887-1973
1868-1928
1949
1949
1953
1929
1902-1976
1903-1964
1959
1856-1934
1926
1940
H E T C I T A A T A L S S L E U T E L T O T D E K U N S T M A S J A M O L S
mm portfolio_2013_definitief.indd 2 02-12-13 11:51
restaurantdebeyerd,breda|placemats ‘eten als kunst’ (iov academie st. joost)restaurantdebeyerd|placemats ‘eten als kunst 2’ (iov academie st. joost)
mm portfolio_2013_definitief.indd 3 02-12-13 11:51
astridschoutenlicht_advies|huisstijllogo_correspondentiepakket_notitiebloc
astrid schouten licht_advies tel +31 13 542 26 65 [email protected] abn.amro 450991555 KvK 18033055
tuinstraat 55 5038 da tilburg fax +31 13 535 44 22 www.astridschouten.nl BTW NL098374965B01
tuinstraat 55
5038 da tilburg
tel +31 13 542 26 65
fax +31 13 535 44 22
www.astridschouten.nl
astrid schouten licht_advies
astrid schouten licht_advies tel +31 13 542 26 65 [email protected] abn.amro 450991555 KvK 18033055
tuinstraat 55 5038 da tilburg fax +31 13 535 44 22 www.astridschouten.nl BTW NL098374965B01
astrid schouten licht_advies
astrid schouten licht_advies tel +31 13 542 26 65 [email protected] abn.amro 450991555 KvK 18033055
tuinstraat 55 5038 da tilburg fax +31 13 535 44 22 www.astridschouten.nl BTW NL098374965B01
astrid schouten licht_advies
astrid schouten licht_advies
mm portfolio_2013_definitief.indd 6 02-12-13 11:51
edbergersarchitecten|huissijloa. logo_correspondentiepakket_advertenties_presentaties
EDBERGERSARCHITECTEN LANGESTRAAT 7A 5038 SB TILBURG T 013 544 23 26 F 013 544 23 78 E [email protected] WWW.EDBERGERS.NL
ED BERGERS ARCHITECT
EDBERGERSARCHITECTEN LANGESTRAAT 7A 5038 SB TILBURGT 013 544 23 26 M 06 50 52 51 85 F 013 544 23 78 E [email protected] I WWW.EDBERGERS.NL
WIN
KE
L E
N L
OF
TW
ON
ING
EN
PIE
TE
R V
RE
ED
EP
LE
IN
LANGESTRAAT 7A 5038 SB TILBURG T 013 544 23 26 E [email protected] WWW.EDBERGERS.NL
LANGESTRAAT 7A 5038 SB TILBURG T 013 544 23 26 E [email protected] WWW.EDBERGERS.NLUITBREIDING WOONHUIS DONGEN
LANGESTRAAT 7A 5038 SB TILBURG T 013 544 23 26
[email protected] WWW.EDBERGERS.NL
ZOR
GW
ON
ING
EN
AM
AR
AN
T S
T. J
OS
EP
HS
TRA
AT
mm portfolio_2013_definitief.indd 8 02-12-13 11:52
uitgeverijzwijsen|rompompom logo
mm portfolio_2013_definitief.indd 37 02-12-13 11:53
Hans Kuyper
Alice Hoogstad
Avonturenkat
uitgeverijzwijsen|rompompom prentenboeken
Prentenboek op rijmIn dit prentenboek op rijm staat het laatste rijmwoord steeds op de volgende pagina. Zo leren kleuters ‘voorspellend lezen’. Een goede voorbereiding op het leesonderwijs later.
Hans Kuyper / Alice H
oogstadAvonturenkat
Baaskat zegt: ‘Je gaat naar buiten.
In de zon. Da’s goed voor jou.
Maar omdat je nog zo klein bent,
ga je veilig aan een touw.’
Een humoristisch prentenboek over een klein katje dat
voor het eerst naar buiten mag en de grote wereld ontdekt.
Prentenboek op rijmIn dit prentenboek op rijm staat het laatste rijmwoord steeds op de volgende pagina. Zo leren kleuters ‘voorspellend lezen’. Een goede voorbereiding op het leesonderwijs later.
Hans Kuyper / Alice H
oogstadAvonturenkat
Baaskat zegt: ‘Je gaat naar buiten.
In de zon. Da’s goed voor jou.
Maar omdat je nog zo klein bent,
ga je veilig aan een touw.’
Een humoristisch prentenboek over een klein katje dat
voor het eerst naar buiten mag en de grote wereld ontdekt.
uitgeverij zwijsen | prentenboek op rijm_spread
grond!
Baaskat, help! Je moet me redden.
Haal me binnen, snel nou, toe!
Avonturen zijn wel grappig
maar ze maken me zo ...
moe!
De wei zit vol met gekke katten!
En al ben ik vies en nat,
berg dat touw maar in het schuurtje ...
Ik ben een avonturen-
vies!Hé, een grasmaaikat! Wat heeft die
nou voor lapje in zijn mond?
Even beter onderzoeken ...
Hela! Zet me op de ...
uitgeverijzwijsen| prentenboek op rijm_schutbladen
mm portfolio_2013_definitief.indd 38 02-12-13 11:53
vrijwerk| ‘binnen buiten’_raamstickervrijwerk|raamsticker‘binnen buiten’
buiten
binnen
buiten
binnen
mm portfolio_2013_definitief.indd 63 02-12-13 11:57
vanganzewinkelvandongencommunicatie|huisstijllogo_correpondentiepakket
Molenstraat 84-86 Postbus 5040 5004 EA Tilburg telefoon 013 582 10 92 fax 013 582 10 91 e-mail [email protected] www.frissekijk.nl
van ganzewinkel van dongen communicatie
u ontvangt de bijlage met dank retour
op uw verzoek zend ik u de bijlage
volgens afspraak zend ik u de bijlage
graag uw advies over / commentaar op de bijlage
ter behandeling
ter kennisname
met vriendelijke groet,van ganzew
inkel van dongen comm
unicatie
Ilse van Dongen
communicatie adviseur
mobiel 06 53 59 40 47
e-mail [email protected]
Molenstraat 84-86
Postbus 5040 5004 EA Tilburg
telefoon 013 582 10 92
fax 013 582 10 91
e-mail [email protected]
www.frissekijk.nl
van ganzewinkel van dongen communicatie
mm portfolio_2013_definitief.indd 11 02-12-13 11:52
solutions2care|huisstijl logo_correspondentiepakket
Prof. Dondersstraat 45
5017 HH Tilburg
T 013 590 31 08
F 084 227 62 35
www.solutions2care.nl
ABN AMRO Tilburg 40.97.09.913
KVK Tilburg 18090369
BTW NL 083324604
Prof. Dondersstraat 45
5017 HH Tilburg
T 013 590 31 08
F 084 227 62 35
www.solutions2care.nl volgens afspraak
naar aanleiding van ons gesprek | telefonisch contact | brief | e-mail
graag uw advies over | commentaar voor
retour, met dank voor inzage
ter kennisgeving
het bijgaande ontvangt u zonder begeleidende brief
met vriendelijke groet,
P.H. Hofman
apotheker
www.solutions2care.nl
Prof. Dondersstraat 45
5017 HH Tilburg
T 013 590 31 08
M 06 54751867
F 084 227 62 35
solutions2caresolutions2caresolutions2care
mm portfolio_2013_definitief.indd 20 02-12-13 11:52
nellis|huisstijllogo_correspondentiepakket
rabobank 13.85.74.863 • kvk 18077090 • btw nl 15 18 28 994b01
Boschovenseweg 42
5111 xh Baarle-Nassau
telefoon 06 28 07 89 63
www.nellis.nl
•
•
Boschovenseweg 42 5111 xh Baarle-Nassau Boschovenseweg 42 5111 xh Baarle-Nassau
Boschovenseweg 42 5111 xh Baarle-Nassau Boschovenseweg 42 5111 xh Baarle-Nassau
Boschovenseweg 42 5111 xh Baarle-Nassau Boschovenseweg 42 5111 xh Baarle-Nassau
Boschovenseweg 42 5111 xh Baarle-Nassau Boschovenseweg 42 5111 xh Baarle-Nassau
Corné de Swart
Boschovenseweg 42
5111 xh Baarle-Nassau
telefoon 06 28 07 89 63
www.nellis.nl
abn amro bank 55.75.19.012 • kvk 18077090 • btw nl 15 18 28 994b01
Van Glabbeekstraat 26
5122 kk Rijen
telefoon 06 28 07 89 63
www.nellis.nl
•
•
Masja Mols Grafisch ontwerp
t.a.v. Masja Mols
Tuinstraat 65
5038 DB Tilburg
Tilburg, 10 november 2005
Betreft: sjabloon
Geachte mevrouw Mols,
Ooit overkwam het mij dat ik een boek niet las maar bladzijden lang de letters bekeek,
zonder er erg in te hebben. Dat boek was gezet uit een lettertype dat ik nooit eerder had
gezien.
Storend. Dat zou me nietweer gebeuren. Het boek dat ik nu lees kost me weer moeite.
De tekst boeit niet, wat lezen tot een plicht maakt. Het lettertype kom ik niet vaak tegen
in boeken. Ongemerkt heeft deze g in de stoel tegenover mij plaats genomen. Hij is van
het type dat Goudy Old Style heet, door de Amerikaan Fred Goudy in 1915 ontworpen.
Het is een gemoedelijke g, nogal praatgraag.
Hij leidt mij af. Ik maak duidelijk dat ik me wil concentreren. Tevergeefs.
Hij beweert af te stammen van enkele letters op een schilderij van Hans Holbein, enkele
hoofdletters tenminste. De kleine letters zijn erbij bedacht. Het is moeilijk te geloven. Ik
geef het op, sla het boek dicht en staar hem aan terwijl hij al babbelend een
doruitziende sigaar opsteekt. Hij informeert naar drank. Ik haal wijn maar niet m’n beste.
Het gesprek gaat niet diep en toch zijn er voor ik weet twee uren om.
Hij is onderhoudender dan ik wil toegeven. Tegelijk realiseer ik mij dat mijn avond even
goed was als mijn boek en mijn boek niet leuker dan z’n lettertype. Tekst door Gerard
Unger uit Letters.
Met vriendelijke groet,
Corné de Swart
Ooit overkwam het mij dat ik een boek niet las maar bladzijden lang de letters bekeek,
zonder er erg in te hebben. Dat boek was gezet uit een lettertype dat ik nooit eerder had
gezien.
Storend. Dat zou me nietweer gebeuren. Het boek dat ik nu lees kost me weer moeite.
De tekst boeit niet, wat lezen tot een plicht maakt. Het lettertype kom ik niet vaak tegen
in boeken. Ongemerkt heeft deze g in de stoel tegenover mij plaats genomen. Hij is van
het type dat Goudy Old Style heet, door de Amerikaan Fred Goudy in 1915 ontworpen.
Het is een gemoedelijke g, nogal praatgraag.
Hij leidt mij af. Ik maak duidelijk dat ik me wil concentreren. Tevergeefs.
Hij beweert af te stammen van enkele letters op een schilderij van Hans Holbein, enkele
hoofdletters tenminste. De kleine letters zijn erbij bedacht. Het is moeilijk te geloven. Ik
geef het op, sla het boek dicht en staar hem aan terwijl hij al babbelend een
doruitziende sigaar opsteekt. Hij informeert naar drank. Ik haal wijn maar niet m’n beste.
Het gesprek gaat niet diep en toch zijn er voor ik weet twee uren om.
Hij is onderhoudender dan ik wil toegeven. Tegelijk realiseer ik mij dat mijn avond even
goed was als mijn boek en mijn boek niet leuker dan z’n lettertype. Tekst door Gerard
Unger uit Letters.
Met vriendelijke groet,
Corné de Swart
mm portfolio_2013_definitief.indd 14 02-12-13 11:52
fuego|huisstijllogo_correspondentiepakket
FUEGO INTERIM MANAGEMENT & CONSULTANCY WWW.FUEGO-INTERIM.NL
GOIRLESEWEG 108 _ 5026 PD TILBURG _ M 06 53 74 63 40 _ [email protected]
KVK TILBURG 18072858 _ BTW NL 8131.52.604.B.01 _ RABOBANK TILBURG 1446.20.456
PASSIE, ENERGIE EN RESULTAAT MÈT MENSEN!
opm.brief_volg.indd 1 25-06-2008 10:39:18
DRS. JAN MULDERS
FUEGO INTERIM MANAGEMENT & CONSULTANCY
GOIRLESEWEG 108 _ 5026 PD TILBURG _ M 06 53 74 63 40
[email protected] _ WWW.FUEGO-INTERIM.NL
PASSIE, ENERGIE EN RESULTAAT MÈT MENSEN!
mm portfolio_2013_definitief.indd 15 02-12-13 11:52
edbergersenmasjamols|geboortekaartje fabian
zoon van
ed bergers + masja mols
broertje van
junia + senne
fabian pim
olm
enst
raat
42
5038
pp
tilb
urg
013
542
77
98
mas
jam
ols@
zonn
et.n
l
gebo
ren
op 1
6 fe
brua
ri 2
00
5
zoon van
ed bergers + masja mols
broertje van
junia + senne
fabian pim
olm
enst
raat
42
5038
pp
tilb
urg
013
542
77
98
mas
jam
ols@
zonn
et.n
l
gebo
ren
op 1
6 fe
brua
ri 2
00
5
mm portfolio_2013_definitief.indd 73 02-12-13 11:57
binneninterieur|verkoopstyling|huisstijloa. logo_correspondentiepakket_folder_mvg-kaart
binnen! interieur | verkoopstyling
www.binnen-verkoopstyling.nl
laarstraat 29 5025 vj tilburg
telefoon 013 463 19 84
mobiel 06 30 38 99 89
kvk 17233426
btw NL 1633.78.137.B01
rabobank 1454.28.214
binnen! interieur | verkoopstyling is een creatief bureau
gespecialiseerd in het herinrichten van woningen met als doel
een snelle verkoop tegen de beste verkoopprijs. Van interieuradvies
tot verkoopstyling, voor makelaars en particulieren!
opm.binnen!_groeten.indd 1 19-12-2008 14:30:24
Succesvolle woningverkoop Heeft u plannen om uw woning te verkopen
of staat uw woning te koop? De concurrentie op de woningmarkt is groot.
Veel woningverkopers verlagen hun vraagprijs om zo de verkoop te versnellen.
Door het inschakelen van een professionele verkoopstylist verkoopt u uw huis
snel voor de juiste verkoopprijs.
binnen! interieur | verkoopstyling in Tilburg is een creatief bureau dat
gespecialiseerd is in het herinrichten van uw woning met als doel uw woning
zo snel mogelijk voor de beste verkoopprijs te verkopen.
Verkoopstyling werkt! Steeds meer particulieren en makelaars werken samen
met een professionele verkoopstylist.
Een verkoopstylist is een specialist in het creëren van een neutrale sfeer en veel
ruimte in uw woning, waar potentiële kopers op afkomen.
De eerste indruk van de woning is zeer bepalend voor het verkoopproces.
In de eerste minuten wordt de keuze voor de woning al gemaakt. Makelaars
weten dat als geen ander.
Uit onderzoek blijkt dat een investering van een paar honderd euro in verkoop-
styling meer effect heeft op de verkoop dan het verlagen van de verkoopprijs
met een paar duizend euro. Verkoopstyling verdient zich dus heel snel terug.
Werkwijze U krijgt van ons geen ingewikkelde adviesrapporten, maar vanuit
een aantal basisprincipes gaan wij direct aan de slag. Met een beperkt budget
en met creativiteit maken wij uw woning in korte tijd aantrekkelijk voor een
breed publiek.
Een basis verkoopstyling heeft u al binnen één dag. Met uw eigen meubels en
passende accessoires richten wij uw woning zo in dat deze ruimtelijker oogt
en aantrekkelijker wordt. U ziet meteen het verrassende resultaat!
Wij bekijken uw woning met een frisse en objectieve blik vanuit de ogen
van de toekomstige kopers. Met als doel een snelle verkoop van uw woning
voor de beste verkoopprijs!
Voor een perfecte eerste indruk op internet verzorgen wij een professionele
fotorapportage van uw woning.
Makelaars en Open Huis binnen! interieur | verkoopstyling werkt samen
met verschillende makelaars, waaronder Makelaarsland.
Voor particulieren en makelaars verzorgen wij de styling voor een Open Huis,
zodat uw woning er perfect uitziet op de dag van bezichtiging.
binnen! interieur | verkoopstyling is aangesloten bij CNVV, centraal netwerk
voor verkoopstylisten.
de verkoop begintMeer informatie? Voor meer informatie, tarieven of het maken van een vrijblijvend intakegesprek
kunt u contact opnemen met de verkoopstyliste Rosalinde Bellaar Spruyt.
binnen! interieur | verkoopstyling
www.binnen-verkoopstyling.nl
laarstraat 29 5025 vj tilburg
telefoon 013 463 19 84
mobiel 06 30 38 99 89
kvk 17233426
btw NL 1633.78.137.B01
rabobank 1454.28.214
opm.binnen!_folder.indd 1 19-12-2008 14:29:24
mm portfolio_2013_definitief.indd 17 02-12-13 11:52
hanhelligers|‘derverdammtekrieg’_dichtbundel_omslag
han helligers | dichtbundel
De
r ve
rda
mm
te K
rie
g
Han
Hel
liger
s
HA
N H
EL
LIG
ER
S D
ER
VE
RD
AM
MT
E K
RIE
G
han helligers | dichtbundel
De
r ve
rda
mm
te K
rie
g
Han
Hel
liger
s
HA
N H
EL
LIG
ER
S D
ER
VE
RD
AM
MT
E K
RIE
G
hanhelligers|dichtbundel
D E L A A T S T E O O R L O G
dood met dood betaaldhet kruis gedragende straten schoongeveegdbid god dat wij voortaande wapens rusten laten
H . H .
HA
N H
EL
LIG
ER
S D
ER
VE
RD
AM
MT
E K
RIE
G
mm portfolio_2013_definitief.indd 64 02-12-13 11:57
hanhelligers|‘derverdammtekrieg’_dichtbundel_spreads
Vader,
Pas na je dood begreep ikdat je onvrijwillig Frontarbeider was.
Het schemerde en het werd nacht.De Duitse Dood raasde vijf jaar door Europa.
20 21
s a l o n
Hij was je beste vriend. Jullie deelden alleszelfs brood. Brood was leven.
Aan de trein naar het westen hingeen gedeserteerde Duitse soldaat:‘Bitte, lass mich rein’
Jullie schreeuwden: Messer, Stiefel, Ranzen.
Toen de soldaat alles had gegeven, wildeSalon hem van de trein stampen.‘Neen’, snauwde jij: ‘Er hat alles gegeben, er wird leben’.
*
Jullie vervloekten de oorlog en das Dritte Reich.Het enige doel was overleven en het vinden vaneen weg naar huis. Een weg die lag bezaaid met dood en rottend vlees. Een weg van verkrachte vrouwen, wezen en kapotgeschoten, brandend oorlogsmaterieel.
Een weg waarop de Duivel met het leven speelde.
*
De trein joeg en jankte over de steppen richting Moskou.Kilometers spoorrails werden opgevreten.Er leek geen einde aan te komen.
Maar in een trage bocht, terwijl een Russischvliegtuig knallend en knetterend over scheerde hebben jij en Salon de vlucht genomen.
Van je andere kameraden is nooit meer iets vernomen.
*
Na de Duitse capitulatie in het interneringskampscheidden jullie wegen. Salon bleek een nsb-er.
mm portfolio_2013_definitief.indd 65 02-12-13 11:57
sophieruikesmondhygiënisten|huisstijloa. logo_correspondentiepakket_advertenties_mailing
Zet uw tanden in goede
mondverzorging!Een stralend gebit, wie wil dat nou niet? Het geeft zelfvertrouwen en draagt bij aan de gezondheid.
Goed poetsen is belangrijk, maar niet voldoende.
De mensen van sophie ruikes mondhygiënisten helpen u bij het behoud van een goed gebit en
het voorkomen en verhelpen van problemen in de mond. Ze nemen de tijd om mond en tanden
volledig te onderzoeken en eventuele afwijkingen op te sporen en op te lossen.
katwoudestraat 3a 5045 na tilburg telefoon 013 504 37 30 [email protected] www.sophieruikes.nl
sophie ruikes mondhygiënisten tandzorg in een plezierige ambiance!
katwoudestraat 3a 5045 na tilburg
telefoon 013 504 37 30
telefax 013 579 90 96
e-mail [email protected]
www.sophieruikes.nl
katwoudestraat 3a 5045 na tilburg telefoon 013 504 37 30 telefax 013 579 90 96 e-mail [email protected] www.sophieruikes.nl
fact
uur
katwoudestraat 3a 5045 na tilburg telefoon 013 504 37 30 telefax 013 579 90 96 e-mail [email protected] www.sophieruikes.nl
Betaling binnen 14 dagen na factuurdatum. Gelieve bij betaling factuurnummer en declaratienummer te vermelden.
ABN AMRO 46 67 71 371 Postbank 7655189
In geval van verhindering wordt u verzocht tijdig -minstens 24 uur tevoren- bericht te geven,
anders wordt de besproken tijd in rekening gebracht.
Behandelingen dienen direct te worden voldaan. Er is een pinautomaat aanwezig.
dag | uur
dag | uur
dag | uur
dag | uur
dag | uur
dag | uur
dag | uur
dag | uur
U heeft een afspraak bij Karen Glerum
Sophie Ruikes
katwoudestraat 3a 5045 na tilburg
telefoon 013 504 37 30
telefax 013 579 90 96
e-mail [email protected]
www.sophieruikes.nl
katwoudestraat 3a 5045 na tilburg
Mijn tanden zijn vanzelf gezond en glanzend
Smoesje
mm portfolio_2013_definitief.indd 18 02-12-13 11:52
vrijwerk|typografisch experiment ‘b’vrijwerk|typografischexperiment‘b’
mm portfolio_2013_definitief.indd 61 02-12-13 11:57
bureausupport|huisstijllogo_correspondentiepakket
ING bank 505 26 35
KvK Midden-Brabant 18083306
BTW NL1703.77.908.B01
project- en interimmanagement
Willibrordusstraat 12a
5087 BS Diessen
telefoon 06 53 25 49 86
www.bureausupport.nl
project- en interimmanagement
Jaap van Wessel
Willibrordusstraat 12a
5087 BS Diessen
telefoon 06 53 25 49 86
www.bureausupport.nl
met vriendelijke groet
Diessen,
volgens afspraak
ter informatie
naar aanleiding van ons gesprek | telefoongesprek | brief | e-mail
met vriendelijke groet,
project- en interimmanagement
Willibrordusstraat 12a
5087 BS Diessen
telefoon 06 53 25 49 86
www.bureausupport.nl
project- en interimmanagement
Willibrordusstraat 12a
5087 BS Diessen
telefoon 06 53 25 49 86
www.bureausupport.nl
bs_opm_brief+volg.indd 1 28-04-2009 15:14:52
mm portfolio_2013_definitief.indd 19 02-12-13 11:52
Peter Verheyen directeur
Elzenstraat 14a 5038 HD Tilburg telefoon 013 543 55 66 e-mail [email protected] internet www.de-elzen.com
Elzenstraat 14a 5038 HD Tilburg telefoon 013 543 55 66 e-mail [email protected] www.de-elzen.com
Linda Simons-Elesen adjunct directeur
Elzenstraat 14a 5038 HD Tilburg telefoon 013 543 55 66 e-mail [email protected] internet www.de-elzen.com
montessoribasisschooldeelzen|huisstijloa. logo_correspondentiepakket_shirtbedrukking_uitnodiging
Montessoribasisschool De Elzen
Elzenstraat 14a
5038 HD Tilburg
telefoon 013 543 55 66
e-mail [email protected]
internet www.de-elzen.com
Montessoribasisschool De Elzen
Elzenstraat 14a
5038 HD Tilburg
telefoon 013 543 55 66
e-mail [email protected]
internet www.de-elzen.com
Tilburg,
Met verwijzing naar onderstaande aantekening wordt u het bijgaande zonder begeleidend schrijven toegezonden.
op verzoek van:
n.a.v. uw brief / telefoon / e-mail, d.d.:
met verzoek om terugzending
kan door u behouden worden
met verzoek om:
Met vriendelijke groet,
volgens afspraak
ter kennisname
ter behandeling
ter goedkeuring
Linda Simons-Elesen adjunct directeur
Elzenstraat 14a 5038 HD Tilburg telefoon 013 543 55 66 e-mail [email protected] internet www.de-elzen.com
Peter Verheyen directeur
Elzenstraat 14a 5038 HD Tilburg telefoon 013 543 55 66 e-mail [email protected] internet www.de-elzen.com
Elzenstraat 14a 5038 HD Tilburg telefoon 013 543 55 66 e-mail [email protected] www.de-elzen.com
elzen_visitekaartjes.indd 3 29-06-2009 10:56:30
Met trots heropenen wij Montessoribasisschool De Elzen.
Het bestaande gebouw is grondig gerenoveerd en samen met de nieuwbouw
is het een prachtige school geworden!
Op woensdag 8 juli 2009 bent u van harte welkom op onze receptie
van 16.00 -18.00 uur.
Team Montessoribasisschool De ElzenElzenstraat 14a 5038 HD Tilburg 013 543 55 66 www.de-elzen.com
Met trots heropenen wij Montessoribasisschool De Elzen.
Het bestaande gebouw is grondig gerenoveerd en samen met de nieuwbouw is het een prachtige school geworden!
Op woensdag 8 juli 2009 bent u van harte welkom op onze receptie van 16.00-18.00 uur.
Team De Elzen
uitnodigingontwerp www.masjamols.nl
mm portfolio_2013_definitief.indd 16 02-12-13 11:52
marliesdammann|huisstijllogo_correspondentiepakket_website
www.marliesdammann.eu
T + 31 13 543 88 68
M + 31 6 51 13 90 69
marlies dammann taalondersteuning duits | coaching J. P. Coenstraat 9 5018 CN Tilburg
Even belangrijk is het, dat u een vorm vindt die bij uzelf past en bij datgene dat u te vertellen hebt. In het Duits op uw eigen niveau, ook als dat niet perfect is. En, dat u zoveel mogelijk inspeelt op de andere manier van zakendoen en met elkaar omgaan in Duitsland.
marlies dammann geeft u daarbij feedback in de vorm van een ‘generale repetitie’. • Wat is het verhaal? • Hoe breng ik het over? • Hoe komt het over bij de Duitse partner/collega? • Hoe speel ik daarop in? • En vooral: Hoe wordt het helemaal mijn verhaal?
marlies dammann biedt de generale repetitie aan in de vorm van dagdelen en uren. Na een intakegesprek besluiten we samen wat het beste is in uw specifieke situatie.
Generale repetitie
U hebt binnenkort zakelijk contact met Duitsland. U gaat daar naar toe, volgende week of overmorgen. De feiten zitten in uw hoofd, u weet wat u wilt bereiken.
U hebt• een presentatie voor klanten• een onderhandelingsgesprek• een sollicitatie• een stand op een beurs• een gesprek met collega’s
marlies dammann biedt u een last check. Kort tevoren alles nog even goed doornemen.
Om met een goed gevoel, overtuigend en profes-sioneel over te komen, spelen niet alleen de feiten en cijfers een belangrijke rol.
Interculturele coaching | training
marlies dammann biedt begeleiding in de vorm van een interculturele training of coaching.
Internationaal zakendoen is boeiend omdat u contact hebt met mensen uit verschillende landen en culturen. Maar juist die verschillen kunnen ook een bron van misverstanden zijn.
Bij het samenwerken met de Duitse buren verwacht u dat misschien niet. En toch worden soms situaties helemaal verschillend ervaren.
www.marliesdammann.eu
T + 31 13 543 88 68
M + 31 6 51 13 90 69
marlies dammann taalondersteuning duits | coaching J. P. Coenstraat 9 5018 CN Tilburg
www.marliesdammann.eu
T + 31 13 543 88 68
M + 31 6 51 13 90 69
marlies dammann taalondersteuning duits | coaching J. P. Coenstraat 9 5018 CN Tilburg
—marlies dammann: ‘Ik kom uit Hamburg en leef sinds 1991 in Nederland. Ik ben en voel Duits en ik heb ruim vijftien jaar ervaring als trainer Duits voor het bedrijfsleven in Nederland. Daarnaast heb ik verschillende coachopleidingen gevolgd.’
—marlies dammann: ‘Ik kom uit Hamburg en leef sinds 1991 in Nederland. Ik ben en voel Duits en ik heb ruim vijftien jaar ervaring als trainer Duits voor het bedrijfsleven in Nederland. Daarnaast heb ik verschillende coachopleidingen gevolgd.’
Daarom is het verhelderend en voorkomt het vaak problemen als iedereen stilstaat bij zijn eigen manier van doen. Dat begint bij uzelf. U reageert vaak spontaan vanuit uw Nederlandse achtergrond. Maar dat is niet altijd wat de Duitser bedoelt of voelt en andersom natuurlijk ook.
Als u zich daarvan bewust wordt is het mogelijk om open met elkaar om te gaan. Daardoor ontstaat meer begrip en ook een betere samenwerking. En: meer en beter resultaat.Interculturele training wordt gegeven in de vorm van workshops. Bij interculturele coaching wordt helemaal ingezoomd op uw eigen (werk)situatie en vragen.
www.marliesdammann.eu
T + 31 13 543 88 68
M + 31 6 51 13 90 69
marlies dammann taalondersteuning duits | coaching J. P. Coenstraat 9 5018 CN Tilburg
Even belangrijk is het, dat u een vorm vindt die bij uzelf past en bij datgene dat u te vertellen hebt. In het Duits op uw eigen niveau, ook als dat niet perfect is. En, dat u zoveel mogelijk inspeelt op de andere manier van zakendoen en met elkaar omgaan in Duitsland.
marlies dammann geeft u daarbij feedback in de vorm van een ‘generale repetitie’. • Wat is het verhaal? • Hoe breng ik het over? • Hoe komt het over bij de Duitse partner/collega? • Hoe speel ik daarop in? • En vooral: Hoe wordt het helemaal mijn verhaal?
marlies dammann biedt de generale repetitie aan in de vorm van dagdelen en uren. Na een intakegesprek besluiten we samen wat het beste is in uw specifieke situatie.
Generale repetitie
U hebt binnenkort zakelijk contact met Duitsland. U gaat daar naar toe, volgende week of overmorgen. De feiten zitten in uw hoofd, u weet wat u wilt bereiken.
U hebt• een presentatie voor klanten• een onderhandelingsgesprek• een sollicitatie• een stand op een beurs• een gesprek met collega’s
marlies dammann biedt u een last check. Kort tevoren alles nog even goed doornemen.
Om met een goed gevoel, overtuigend en profes-sioneel over te komen, spelen niet alleen de feiten en cijfers een belangrijke rol.
Interculturele coaching | training
marlies dammann biedt begeleiding in de vorm van een interculturele training of coaching.
Internationaal zakendoen is boeiend omdat u contact hebt met mensen uit verschillende landen en culturen. Maar juist die verschillen kunnen ook een bron van misverstanden zijn.
Bij het samenwerken met de Duitse buren verwacht u dat misschien niet. En toch worden soms situaties helemaal verschillend ervaren.
www.marliesdammann.eu
T + 31 13 543 88 68
M + 31 6 51 13 90 69
marlies dammann taalondersteuning duits | coaching J. P. Coenstraat 9 5018 CN Tilburg
www.marliesdammann.eu
T + 31 13 543 88 68
M + 31 6 51 13 90 69
marlies dammann taalondersteuning duits | coaching J. P. Coenstraat 9 5018 CN Tilburg
—marlies dammann: ‘Ik kom uit Hamburg en leef sinds 1991 in Nederland. Ik ben en voel Duits en ik heb ruim vijftien jaar ervaring als trainer Duits voor het bedrijfsleven in Nederland. Daarnaast heb ik verschillende coachopleidingen gevolgd.’
—marlies dammann: ‘Ik kom uit Hamburg en leef sinds 1991 in Nederland. Ik ben en voel Duits en ik heb ruim vijftien jaar ervaring als trainer Duits voor het bedrijfsleven in Nederland. Daarnaast heb ik verschillende coachopleidingen gevolgd.’
Daarom is het verhelderend en voorkomt het vaak problemen als iedereen stilstaat bij zijn eigen manier van doen. Dat begint bij uzelf. U reageert vaak spontaan vanuit uw Nederlandse achtergrond. Maar dat is niet altijd wat de Duitser bedoelt of voelt en andersom natuurlijk ook.
Als u zich daarvan bewust wordt is het mogelijk om open met elkaar om te gaan. Daardoor ontstaat meer begrip en ook een betere samenwerking. En: meer en beter resultaat.Interculturele training wordt gegeven in de vorm van workshops. Bij interculturele coaching wordt helemaal ingezoomd op uw eigen (werk)situatie en vragen.
www.marliesdammann.eu
T + 31 13 543 88 68
M + 31 6 51 13 90 69
marlies dammann taalondersteuning duits | coaching J. P. Coenstraat 9 5018 CN Tilburg
Even belangrijk is het, dat u een vorm vindt die bij uzelf past en bij datgene dat u te vertellen hebt. In het Duits op uw eigen niveau, ook als dat niet perfect is. En, dat u zoveel mogelijk inspeelt op de andere manier van zakendoen en met elkaar omgaan in Duitsland.
marlies dammann geeft u daarbij feedback in de vorm van een ‘generale repetitie’. • Wat is het verhaal? • Hoe breng ik het over? • Hoe komt het over bij de Duitse partner/collega? • Hoe speel ik daarop in? • En vooral: Hoe wordt het helemaal mijn verhaal?
marlies dammann biedt de generale repetitie aan in de vorm van dagdelen en uren. Na een intakegesprek besluiten we samen wat het beste is in uw specifieke situatie.
Generale repetitie
U hebt binnenkort zakelijk contact met Duitsland. U gaat daar naar toe, volgende week of overmorgen. De feiten zitten in uw hoofd, u weet wat u wilt bereiken.
U hebt• een presentatie voor klanten• een onderhandelingsgesprek• een sollicitatie• een stand op een beurs• een gesprek met collega’s
marlies dammann biedt u een last check. Kort tevoren alles nog even goed doornemen.
Om met een goed gevoel, overtuigend en profes-sioneel over te komen, spelen niet alleen de feiten en cijfers een belangrijke rol.
Interculturele coaching | training
marlies dammann biedt begeleiding in de vorm van een interculturele training of coaching.
Internationaal zakendoen is boeiend omdat u contact hebt met mensen uit verschillende landen en culturen. Maar juist die verschillen kunnen ook een bron van misverstanden zijn.
Bij het samenwerken met de Duitse buren verwacht u dat misschien niet. En toch worden soms situaties helemaal verschillend ervaren.
www.marliesdammann.eu
T + 31 13 543 88 68
M + 31 6 51 13 90 69
marlies dammann taalondersteuning duits | coaching J. P. Coenstraat 9 5018 CN Tilburg
www.marliesdammann.eu
T + 31 13 543 88 68
M + 31 6 51 13 90 69
marlies dammann taalondersteuning duits | coaching J. P. Coenstraat 9 5018 CN Tilburg
—marlies dammann: ‘Ik kom uit Hamburg en leef sinds 1991 in Nederland. Ik ben en voel Duits en ik heb ruim vijftien jaar ervaring als trainer Duits voor het bedrijfsleven in Nederland. Daarnaast heb ik verschillende coachopleidingen gevolgd.’
—marlies dammann: ‘Ik kom uit Hamburg en leef sinds 1991 in Nederland. Ik ben en voel Duits en ik heb ruim vijftien jaar ervaring als trainer Duits voor het bedrijfsleven in Nederland. Daarnaast heb ik verschillende coachopleidingen gevolgd.’
Daarom is het verhelderend en voorkomt het vaak problemen als iedereen stilstaat bij zijn eigen manier van doen. Dat begint bij uzelf. U reageert vaak spontaan vanuit uw Nederlandse achtergrond. Maar dat is niet altijd wat de Duitser bedoelt of voelt en andersom natuurlijk ook.
Als u zich daarvan bewust wordt is het mogelijk om open met elkaar om te gaan. Daardoor ontstaat meer begrip en ook een betere samenwerking. En: meer en beter resultaat.Interculturele training wordt gegeven in de vorm van workshops. Bij interculturele coaching wordt helemaal ingezoomd op uw eigen (werk)situatie en vragen.
www.marliesdammann.eu
T + 31 13 543 88 68
M + 31 6 51 13 90 69
marlies dammann taalondersteuning duits | coaching J. P. Coenstraat 9 5018 CN Tilburg
Even belangrijk is het, dat u een vorm vindt die bij uzelf past en bij datgene dat u te vertellen hebt. In het Duits op uw eigen niveau, ook als dat niet perfect is. En, dat u zoveel mogelijk inspeelt op de andere manier van zakendoen en met elkaar omgaan in Duitsland.
marlies dammann geeft u daarbij feedback in de vorm van een ‘generale repetitie’. • Wat is het verhaal? • Hoe breng ik het over? • Hoe komt het over bij de Duitse partner/collega? • Hoe speel ik daarop in? • En vooral: Hoe wordt het helemaal mijn verhaal?
marlies dammann biedt de generale repetitie aan in de vorm van dagdelen en uren. Na een intakegesprek besluiten we samen wat het beste is in uw specifieke situatie.
Generale repetitie
U hebt binnenkort zakelijk contact met Duitsland. U gaat daar naar toe, volgende week of overmorgen. De feiten zitten in uw hoofd, u weet wat u wilt bereiken.
U hebt• een presentatie voor klanten• een onderhandelingsgesprek• een sollicitatie• een stand op een beurs• een gesprek met collega’s
marlies dammann biedt u een last check. Kort tevoren alles nog even goed doornemen.
Om met een goed gevoel, overtuigend en profes-sioneel over te komen, spelen niet alleen de feiten en cijfers een belangrijke rol.
Interculturele coaching | training
marlies dammann biedt begeleiding in de vorm van een interculturele training of coaching.
Internationaal zakendoen is boeiend omdat u contact hebt met mensen uit verschillende landen en culturen. Maar juist die verschillen kunnen ook een bron van misverstanden zijn.
Bij het samenwerken met de Duitse buren verwacht u dat misschien niet. En toch worden soms situaties helemaal verschillend ervaren.
www.marliesdammann.eu
T + 31 13 543 88 68
M + 31 6 51 13 90 69
marlies dammann taalondersteuning duits | coaching J. P. Coenstraat 9 5018 CN Tilburg
www.marliesdammann.eu
T + 31 13 543 88 68
M + 31 6 51 13 90 69
marlies dammann taalondersteuning duits | coaching J. P. Coenstraat 9 5018 CN Tilburg
—marlies dammann: ‘Ik kom uit Hamburg en leef sinds 1991 in Nederland. Ik ben en voel Duits en ik heb ruim vijftien jaar ervaring als trainer Duits voor het bedrijfsleven in Nederland. Daarnaast heb ik verschillende coachopleidingen gevolgd.’
—marlies dammann: ‘Ik kom uit Hamburg en leef sinds 1991 in Nederland. Ik ben en voel Duits en ik heb ruim vijftien jaar ervaring als trainer Duits voor het bedrijfsleven in Nederland. Daarnaast heb ik verschillende coachopleidingen gevolgd.’
Daarom is het verhelderend en voorkomt het vaak problemen als iedereen stilstaat bij zijn eigen manier van doen. Dat begint bij uzelf. U reageert vaak spontaan vanuit uw Nederlandse achtergrond. Maar dat is niet altijd wat de Duitser bedoelt of voelt en andersom natuurlijk ook.
Als u zich daarvan bewust wordt is het mogelijk om open met elkaar om te gaan. Daardoor ontstaat meer begrip en ook een betere samenwerking. En: meer en beter resultaat.Interculturele training wordt gegeven in de vorm van workshops. Bij interculturele coaching wordt helemaal ingezoomd op uw eigen (werk)situatie en vragen.
mm portfolio_2013_definitief.indd 21 02-12-13 11:52
jimmy’smode|uomo-donnalogo_raambeletteringjimmy’smode| logo en raambelettering
mm portfolio_2013_definitief.indd 24 02-12-13 11:52
uitgeverijzwijsen|maan-roos-vis logo_tijdschriftcover
mrv_logo_2010_zoem pagina 2/4
De hier afgebeelde ‘Zoem’ is de illustratie behorende bij het maan-roos-vis-basislogo.
dropshadow
Onderstaande waarden zijn toegepast op deze illustratie van ‘Zoem’.
plaatsing van ‘Zoem’ bij logo
Bij plaatsing van ‘Zoem’ in het maan-roos-vis-basislogo vervallen de achterpootjes.
opbouw
Bij toepassing van het logo op andere uitingen dienen de verschillende elementen
van ‘Zoem’ op de juiste manier over elkaar heen geplaatst te worden.
voor groep 3 • leerjaar 1
jaargang 8 • augustus/september 2010
47033_mrv_ts_os_0.indd 1 01-04-2010 16:17:13
mm portfolio_2013_definitief.indd 39 02-12-13 11:53
BNA|dag van de architectuur affiches
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
10.30 uur startpunt IJshal Stappegoorweg
fietstocht
vanaf 14.30 uur lokatie Raadzaal Gemeentehuis Tilburg
debat “Politiek Tilburg en Architectuur, een schoolvoorbeeld”
De Eefje Wentelteefje Architectuur QuizJan van der Valk Gevelprijs, gemeente TilburgArchitectuurprijs 2008 BNA kring Midden-Brabant
Voor info en programma zie www.architectuurplus.nl
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
10.30 uur startpunt IJshal Stappegoorweg
fietstocht
vanaf 14.30 uur lokatie Raadzaal Gemeentehuis Tilburg
debat “Politiek Tilburg en Architectuur, een schoolvoorbeeld”
De Eefje Wentelteefje Architectuur QuizJan van der Valk Gevelprijs, gemeente TilburgArchitectuurprijs 2008 BNA kring Midden-Brabant
Voor info en programma zie www.architectuurplus.nl
10.30 uur startpunt IJshal Stappegoorweg
fietstocht
vanaf 14.30 uur lokatie Raadzaal Gemeentehuis Tilburg
debat “Politiek Tilburg en Architectuur, een schoolvoorbeeld”
De Eefje Wentelteefje Architectuur QuizJan van der Valk Gevelprijs, gemeente TilburgArchitectuurprijs 2008 BNA kring Midden-Brabant
Voor info en programma zie www.architectuurplus.nl
10.30 uur startpunt IJshal Stappegoorweg
fietstocht
vanaf 14.30 uur lokatie Raadzaal Gemeentehuis Tilburg
debat “Politiek Tilburg en Architectuur, een schoolvoorbeeld”
De Eefje Wentelteefje Architectuur QuizJan van der Valk Gevelprijs, gemeente TilburgArchitectuurprijs 2008 BNA kring Midden-Brabant
Voor info en programma zie www.architectuurplus.nl
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
ontw
erp
ww
w.m
asja
mol
s.nl
ontw
erp
ww
w.m
asja
mol
s.nl
ontw
erp
ww
w.m
asja
mol
s.nl
ontw
erp
ww
w.m
asja
mol
s.nl
210608ARCHITECTUUR
+ POLITIEK
210608ARCHITECTUUR
+ POLITIEK
210608ARCHITECTUUR
+ POLITIEK
210608ARCHITECTUUR
+ POLITIEK
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
10.30 uur startpunt IJshal Stappegoorweg
fietstocht
vanaf 14.30 uur lokatie Raadzaal Gemeentehuis Tilburg
debat “Politiek Tilburg en Architectuur, een schoolvoorbeeld”
De Eefje Wentelteefje Architectuur QuizJan van der Valk Gevelprijs, gemeente TilburgArchitectuurprijs 2008 BNA kring Midden-Brabant
Voor info en programma zie www.architectuurplus.nl
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
10.30 uur startpunt IJshal Stappegoorweg
fietstocht
vanaf 14.30 uur lokatie Raadzaal Gemeentehuis Tilburg
debat “Politiek Tilburg en Architectuur, een schoolvoorbeeld”
De Eefje Wentelteefje Architectuur QuizJan van der Valk Gevelprijs, gemeente TilburgArchitectuurprijs 2008 BNA kring Midden-Brabant
Voor info en programma zie www.architectuurplus.nl
10.30 uur startpunt IJshal Stappegoorweg
fietstocht
vanaf 14.30 uur lokatie Raadzaal Gemeentehuis Tilburg
debat “Politiek Tilburg en Architectuur, een schoolvoorbeeld”
De Eefje Wentelteefje Architectuur QuizJan van der Valk Gevelprijs, gemeente TilburgArchitectuurprijs 2008 BNA kring Midden-Brabant
Voor info en programma zie www.architectuurplus.nl
10.30 uur startpunt IJshal Stappegoorweg
fietstocht
vanaf 14.30 uur lokatie Raadzaal Gemeentehuis Tilburg
debat “Politiek Tilburg en Architectuur, een schoolvoorbeeld”
De Eefje Wentelteefje Architectuur QuizJan van der Valk Gevelprijs, gemeente TilburgArchitectuurprijs 2008 BNA kring Midden-Brabant
Voor info en programma zie www.architectuurplus.nl
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
ontw
erp
ww
w.m
asja
mol
s.nl
ontw
erp
ww
w.m
asja
mol
s.nl
ontw
erp
ww
w.m
asja
mol
s.nl
ontw
erp
ww
w.m
asja
mol
s.nl
210608ARCHITECTUUR
+ POLITIEK
210608ARCHITECTUUR
+ POLITIEK
210608ARCHITECTUUR
+ POLITIEK
210608ARCHITECTUUR
+ POLITIEK
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
10.30 uur startpunt IJshal Stappegoorweg
fietstocht
vanaf 14.30 uur lokatie Raadzaal Gemeentehuis Tilburg
debat “Politiek Tilburg en Architectuur, een schoolvoorbeeld”
De Eefje Wentelteefje Architectuur QuizJan van der Valk Gevelprijs, gemeente TilburgArchitectuurprijs 2008 BNA kring Midden-Brabant
Voor info en programma zie www.architectuurplus.nl
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R10.30 uur startpunt IJshal Stappegoorweg
fietstocht
vanaf 14.30 uur lokatie Raadzaal Gemeentehuis Tilburg
debat “Politiek Tilburg en Architectuur, een schoolvoorbeeld”
De Eefje Wentelteefje Architectuur QuizJan van der Valk Gevelprijs, gemeente TilburgArchitectuurprijs 2008 BNA kring Midden-Brabant
Voor info en programma zie www.architectuurplus.nl
10.30 uur startpunt IJshal Stappegoorweg
fietstocht
vanaf 14.30 uur lokatie Raadzaal Gemeentehuis Tilburg
debat “Politiek Tilburg en Architectuur, een schoolvoorbeeld”
De Eefje Wentelteefje Architectuur QuizJan van der Valk Gevelprijs, gemeente TilburgArchitectuurprijs 2008 BNA kring Midden-Brabant
Voor info en programma zie www.architectuurplus.nl
10.30 uur startpunt IJshal Stappegoorweg
fietstocht
vanaf 14.30 uur lokatie Raadzaal Gemeentehuis Tilburg
debat “Politiek Tilburg en Architectuur, een schoolvoorbeeld”
De Eefje Wentelteefje Architectuur QuizJan van der Valk Gevelprijs, gemeente TilburgArchitectuurprijs 2008 BNA kring Midden-Brabant
Voor info en programma zie www.architectuurplus.nl
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
ontw
erp
ww
w.m
asja
mol
s.nl
ontw
erp
ww
w.m
asja
mol
s.nl
ontw
erp
ww
w.m
asja
mol
s.nl
ontw
erp
ww
w.m
asja
mol
s.nl
210608ARCHITECTUUR
+ POLITIEK
210608ARCHITECTUUR
+ POLITIEK
210608ARCHITECTUUR
+ POLITIEK
210608ARCHITECTUUR
+ POLITIEK
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
10.30 uur startpunt IJshal Stappegoorweg
fietstocht
vanaf 14.30 uur lokatie Raadzaal Gemeentehuis Tilburg
debat “Politiek Tilburg en Architectuur, een schoolvoorbeeld”
De Eefje Wentelteefje Architectuur QuizJan van der Valk Gevelprijs, gemeente TilburgArchitectuurprijs 2008 BNA kring Midden-Brabant
Voor info en programma zie www.architectuurplus.nl
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
10.30 uur startpunt IJshal Stappegoorweg
fietstocht
vanaf 14.30 uur lokatie Raadzaal Gemeentehuis Tilburg
debat “Politiek Tilburg en Architectuur, een schoolvoorbeeld”
De Eefje Wentelteefje Architectuur QuizJan van der Valk Gevelprijs, gemeente TilburgArchitectuurprijs 2008 BNA kring Midden-Brabant
Voor info en programma zie www.architectuurplus.nl
10.30 uur startpunt IJshal Stappegoorweg
fietstocht
vanaf 14.30 uur lokatie Raadzaal Gemeentehuis Tilburg
debat “Politiek Tilburg en Architectuur, een schoolvoorbeeld”
De Eefje Wentelteefje Architectuur QuizJan van der Valk Gevelprijs, gemeente TilburgArchitectuurprijs 2008 BNA kring Midden-Brabant
Voor info en programma zie www.architectuurplus.nl
10.30 uur startpunt IJshal Stappegoorweg
fietstocht
vanaf 14.30 uur lokatie Raadzaal Gemeentehuis Tilburg
debat “Politiek Tilburg en Architectuur, een schoolvoorbeeld”
De Eefje Wentelteefje Architectuur QuizJan van der Valk Gevelprijs, gemeente TilburgArchitectuurprijs 2008 BNA kring Midden-Brabant
Voor info en programma zie www.architectuurplus.nl
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
ontw
erp
ww
w.m
asja
mol
s.nl
ontw
erp
ww
w.m
asja
mol
s.nl
ontw
erp
ww
w.m
asja
mol
s.nl
ontw
erp
ww
w.m
asja
mol
s.nl
210608ARCHITECTUUR
+ POLITIEK
210608ARCHITECTUUR
+ POLITIEK
210608ARCHITECTUUR
+ POLITIEK
210608ARCHITECTUUR
+ POLITIEK
mm portfolio_2013_definitief.indd 48 02-12-13 11:55
BNA|dag van de architectuur catalogi_omslagen
´...Dingen moeten niet zonder reden verschillen. Dingen van dezelfde orde moeten op elkaar lijken als bladeren. Een woonwijk bouwen waarin elk huis anders is, verschaft geen identiteit maar vernietigt de mogelijkheid dat de huizen samen meer betekenis krijgen. Huizen zijn de cellen van wijken, zoals wijken dat van steden zijn, en zonder gelijkheid vormen de huizen samen geen geheel. Als een huis afwijkt, in stijl of omvang moet dat een afspiegeling zijn van de sociale organisatie en geen gril van de stadsplanning...´ Peter en Alison Smithson 1953
3 1 4 U S H V N
πUSHVNHet uitgangspunt was de woningen zo te ontwerpen dat ze allemaal optimaal kunnen genieten van de unieke positie aan het water. Iedere woning heeft zicht op de haven en een buitenruimte met zon. De plattegronden zijn open van opzet met veel privacy en diagonale doorzichten. Om aan te sluiten op de kleine schaal van de aangrenzende bebouwing is de hoofdmassa laag gehouden, oplopend van 2 naar 3 lagen. Uit deze massa zijn patio’s gespaard om de woningen compact te kunnen stapelen. Door het parkeerprogramma te verdelen over 2 lagen, ontstaat extra ruimte om direct aan de straat te wonen. Op de begane grond en eerste verdieping zijn vijf stadswoningen en een commerciële ruimte rondom de parkeerkern geplaatst. Op de eerste en tweede verdieping bevinden zich zeven patiowoningen, ontsloten via een dakstraat. De bewoners kunnen hun woning ook via de parkeergarage binnenkomen. Aan het begin van de dakstraat zijn twee zogenaamde terraswoningen gepositioneerd.Tegelijkertijd vraagt de plek – door de positie aan de brug en de toekomstige hoogbouw aan de overzijde – om een markering. Deze is gemaakt in de vorm van een ranke toren met 1 appartement per laag. Deze appartementen bieden een magnifiek zicht op Moerenburg, de binnenstad en de haven. De plattegrond is zo ingedeeld dat de achtertuinen van de aangrenzende woningen en de patio’s aan het zicht zijn onttrokken. De toren is gepositioneerd in het midden van het volume om een brug te slaan naar de toekomstige toren aan de Galjoenstraat. De breedte van de toren is beperkt gehouden om aan de zuidzijde op straat zo min mogelijk schaduw te creëren.Om de levendigheid aan de haven te vergroten en het compacte woonblok te voorzien van uitzicht en licht, is veelvuldig glas toegepast. Het gebouw is geïnspireerd op robuuste en trotse havengebouwen uit het begin van de vorige eeuw en zoekt met zijn industriële karakter aansluiting bij de brug van Körmeling.
,
PERSPECTIEF
DOORSNEDE
ZIJGEVEL - JAN VAN RIJZEWIJKSTRAAT
VOORGEVEL - HAVENDIJK
EXPLODED VIEW
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
BNA kring Midden-Brabant | Prijsvraag 2009
WOLSTAd PiuShAven TiLburg
WO
LS
TA
d P
iuS
hA
ve
n T
iLb
ur
g
Prijsvraag ter gelegenheid van de Dag van de Architectuur,
georganiseerd door de BNA kring Midden-Brabant
26|06|09
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
eerste prijs301STAdT
gert-Jan de rooijJan-hubert bisschops Jeanine van der vliet Architecten Werkgroep
tweede prijs222negen
Flip van Meurs
derde prijs314uShvn
Thomas BedauxPieter Bedaux Bedaux de Brouwer Architecten BV BNA
opm.DVDA09_omslag_def.indd 1 15-06-2009 11:09:50
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
BNA kring Midden-Brabant | Prijsvraag 2011
sPoorlaan sPoorzone tilburg
sP
oo
rl
aa
n s
Po
or
zo
ne
til
bu
rg
Prijsvraag ter gelegenheid van de Dag van de Architectuur,
georganiseerd door de BNA kring Midden-Brabant
24|06|11
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
eerste prijst-ParK011
luijten|smeulders|architecten i.s.m. ek stedenbouw|landschap
tweede prijs839geo-X
Kasper van Dun Mark Machielsenmentor Jeroen Wouters
derde prijs24.7BÜHNE
Walter van der Hamsvoord Desiree Vermeer Niels van Ham Bas CoretDe Architectenwerkgroep Tilburg
opm.DVDA11_publikatie_os.indd 1 15-06-2011 14:12:41
prijswinnaarLOFT-MOTIEF
Van Beijsterveldt& Gommers architectenTanya Albertoe-KokatioukhinaKees van Beijsterveldt
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
BNA kring Midden-Brabant | Ideeënprijsvraag 2013
TH
ER
ES
IAZ
ON
E B
UR
GE
ME
ES
TE
R B
RO
KX
LA
AN
TIL
BU
RG
Prijsvraag ter gelegenheid van de Dag van de Architectuur,
georganiseerd door de BNA kring Midden-Brabant
21|06|13
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
prijswinnaar103LOCHI
BURO013Suzy ChongLex Hildebrant
prijswinnaar023SPOOR
BURO013Elisabeth Boersma Suzanne LindersInge ThijssenBram van de Sanden
THERESIAZONEBURGEMEESTER BROKXLAAN
TILBURG
opm.DVDA13_publikatie_os.indd 1 12-06-13 11:33
7 nominaties | architectuurprijs 2008 | BNA kring Midden-Brabant
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
Architectuurprijs 2010 [ BNA kring Midden-Brabant
opm.dvda_architectuurprijs2010_os.indd 1 15-06-2010 12:52:44
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
Architectuurprijs 2012 [ BNA kring Midden-Brabant
43
inzen
din
gen >
14
no
min
aties >
4 w
inn
aa
rs
mm portfolio_2013_definitief.indd 49 02-12-13 11:55
BNA|dag van de architectuur nominaties_catalogus_omslag
7 nominaties | architectuurprijs 2008 | BNA kring Midden-Brabant
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
7 nominaties | architectuurprijs 2008 | BNA kring Midden-Brabant
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
mm portfolio_2013_definitief.indd 50 02-12-13 11:55
BNA|dag van de architectuur nominaties_catalogus_spreads
Villa van Esch
Bedaux de Brouwer Architecten BV BNA
nominatie [ A ] prijswinnaar categorie individuele woningen
lokatie Goirleseweg 27, Tilburg
opdrachtgever Dhr. A. van Esch, Tilburg
projectarchitect Jacq. de Brouwer
medewerkers Marcel de Freytas, Kees Paulussen, Rien Lagerwerz
binnenhuisarchitect Gilberte Claes, België
aannemer Van der Weegen Bouwgroep
constructeur Goudstikker-de Vries
ontwerpperiode 2004
oplevering november 2006
7 n
omin
atie
s | 2
008
| BN
A k
rin
g M
idd
en-B
raba
nt
| 09
Dit woonhuis is gesitueerd op een lommerrijke locatie, gelegen aan een
statige bomenlaan die de stad Tilburg met één van de randgemeenten
verbindt. Het ontwerp kenmerkt zich door enkele specifieke uitgangspunten.
_ De slaaplaag van dit woonhuis ligt verzonken en verscholen in het
maaiveld. De belichting van deze vertrekken geschiedt door een 7 meter
hoge lichthof die de bovenliggende woonlaag perforeert. Omdat daarmee
alle slaapvertrekken uit het beeld zijn gefiltreerd resteert er voor de
woonvertrekken (woonkamer en keuken) slechts een timide glazen
paviljoen op dit kavel._ Eén van de wensen van de opdrachtgever was om vooral te midden van
de tuin te wonen; door de specifieke situering van dit transparante
paviljoen is de gebruikelijke driedeling voortuin-woonhuis-achtertuin
voorkomen. De tuin “doorspoelt” als het ware deze woonvitrine._ Op verzoek van de opdrachtgever is er gebruik gemaakt van een
materialenpalet met een meer technische uitstraling: verchroomd staal,
geanodiseerd aluminium, schone beton, helder en gezeefdrukt glas, etc._ In het streven naar een sobere minimalistische architectuur zijn alle
aansluitingen tussen de genoemde materialen zo gedetailleerd dat alle
materialen elkaar, in hun natuurlijke vorm, direct raken._ De buitenhuid van deze glazen woonvitrine wordt omgeven door een
tweede “voile” van glas: een lange reeks van opgehangen en gezeef-
drukte glaspanelen. Deze extra sluier van glas is aan de woonvitrine
toegevoegd om traploos de mate van zoninstraling en privacy
te kunnen regelen.
BEDAUX DE BROUWER ARCHITECTEN - WOONHUIS VAN ESCH, TILBURG
1 5 10 m
1 entree 2 woonkamer 3 woonkeuken 4 terras 5 souterrain hal 6 slaapkamer 7 verzonken lichthof 8 wijnkelder 9 wasbehandeling 10 gevelschermen met geprint glas 11 buitenberging
1
2
3
4
5 6
6
6
7
8
9
11
10
SOUTERRAIN MAAIVELD
7 n
omin
atie
s | 2
008
| BN
A k
rin
g M
idd
en-B
raba
nt
| 03
Bij iedere uitgave van een boekje ter gelegenheid van een architectuurprijs
of een architectuur ontwerpwedstrijd wordt er een voorwoord geschreven door
de voorzitter, ervan uitgaande dat zijn pennenvrucht ook gelezen gaat worden.
Vermoedelijk is de nieuwsgierigheid naar de plannen in de uitgave zo groot
dat het voorwoord overgeslagen wordt. Als men zich oriënteert op de aanschaf
van een nieuw boekwerk wordt vaak alleen de achterkant gelezen om zich een
beeld van de inhoud te vormen door het lezen van een samenvatting of lovende
recensie. Eigenlijk zou ik, dit beseffende, willen pleiten voor een naschrift,
in de hoop dat de boodschap die ingesloten ligt toch vooral ook overkomt.
Na een 6 tal jaren geen architectuurprijs te hebben georganiseerd, heeft het
bestuur van de BNA kring Midden-Brabant dit jaar weer de draad opgepakt met
de organisatie van editie 2008. Omdat het landelijk bestuur de afgelopen jaren
regionale en landelijke prijzen toekende aan gerealiseerd werk van BNA
collega’s was er ook weinig aanleiding dit lokaal te blijven organiseren.
Prachtige gebouwen van toparchitecten van (buiten ons kringgebied) zijn de
afgelopen jaren bekroond met als gevolg dat de lokale deelname steeds minder
werd aangezien de kans om in de prijzen te vallen gering was.
Het landelijk bestuur onderkende dit en heeft daar op ingespeeld door meerdere
categorieën te nomineren. Het aantal deelnemers uit Midden-Brabant bleef
echter ver achter bij het aantal dat projecten instuurde voor de architectuurprijs
in het eigen kringgebied.
Door de organisatie van de architectuurprijs Midden-Brabant weer nieuw leven
in te blazen hoopt het kringbestuur weer meer aandacht te krijgen voor de
hoge kwaliteit van de gerealiseerde projecten in Midden-Brabant.
Die aandacht is ook nodig daar er vaak architecten van buiten de regio en
nog verder aangetrokken worden omdat dat een garantie zou zijn voor
hoogwaardige architectuur.
Bewijzen dat dit niet altijd opgaat zijn er intussen voldoende.
Deze architectuurprijs laat in ieder geval duidelijk zien dat het niveau van de
Midden-Brabantse architecten hoog ligt en zeker niet onderdoet voor collega’s
van ver weg of uit het buitenland.
Ook wil het bestuur van BNA kring Midden-Brabant door deze architectuurprijs
een signaal aan het hoofdbestuur afgeven dat de organisatie van de landelijke
architectuurprijs moet beginnen bij de kringen, dan pas de regio en als laatste
stap het gebouw van het jaar.
De lokale betrokkenheid is dan veel groter met een breder deelnemersveld
als gevolg.
Architectuur leeft, zeker in Tilburg. We hebben niet alleen een wethouder die
architectuur in z’n portefeuille heeft, maar tevens wordt door de gemeente
ter stimulering een architectuurprijs uitgereikt aan de opdrachtgever die het
afgelopen jaar de mooiste gevel of verbouwing heeft laten realiseren,
de zgn. Jan van der Valk Gevelprijs.
Tot slot willen wij als bestuur van de BNA kring Midden Brabant de jury onder
leiding van de directeur Welstandszorg Noord-Brabant, Jan Wilmsen, secretaris
Bas van der Pol en de 3 collega’s uit de omliggende kringen te weten Anoul
Bouwman, Ilona van Alphen en Frank van de Loo bedanken voor het selecteren
van de nominaties en het aanwijzen van de winnaars.
Hun advies om bij de volgende editie het aantal nominaties tot maximaal
1 per bureau te beperken, om daarmee nog meer kansen te geven aan de
overige deelnemers, zullen we zeker in beraad nemen.
Frits Dansen - voorzitter
voorwoordde architectuurprijs
De architectuurprijs is geïnspireerd op bouwmaterialen, bekende basis-
materialen ‘in een ander jasje’. Aan de betonnen kom, die doet denken
aan een vijzel, zijn met tie wraps en rubber koord twee labels van aluminium
en messing bevestigd. De vijzel-vorm refereert naar het samenvoegen van
ingrediënten, ofwel: het creëren van iets nieuws. En uit het label is een
bokaal gehaald: je bent een winnaar als je de kom in handen krijgt!
Na de opleiding ‘mens en communicatie’ aan de Design Academy, ben ik in 2003
mijn eigen ontwerpstudio begonnen. Naast het maken van vrij werk, werk ik in
opdracht voor verschillende opdrachtgevers als product- en grafisch ontwerper.
Door het ontrafelen van een onderwerp komt ik tot een product of concept met een
duidelijke eigen stijl, die zich kenmerkt door eenvoud en humor. De ontwerpen zijn
communicatief en hebben hierdoor weinig woorden nodig.
De mens - met haar interesse, haar leven en achtergrond - is een blijvende inspiratie-
bron voor mij. Vandaar dat ik graag samen werk met mensen met verschillende
disciplines. Verschil in visie en eigenheid maakt een samenwerking sterk: sparren tot
een functioneel, maar ook verrassend resultaat. Een voorbeeld is het samenwerkings-
verband met drie collega-ontwerpers: ‘rapunzel’ en eind 2007 ben ik een aantal
maanden naar Indonesië vertrokken om samen te werken met locale ambachtslieden
die getroffen waren door een aardbeving. Het doel van dit project was: het ontwerpen
van producten voor de Europese markt om de deelnemende producenten een financiële
zekerheid te geven. Het eindresultaat - een serie interieurproducten - is onlangs op
de Designbeurs in Milaan gepresenteerd. Meer informatie over lidewij: www.lidewij.net
Starsock
Blue Monkeys Architects
lokatie Parklaan 14, Oisterwijk
opdrachtgever Dhr. E. Roosen
projectarchitect P. van Gisbergen
aannemer Aannemersbedrijf A.M.J. op ’t Hoog b.v., Moergestel
constructeur Bouwtechnisch Adviesburo van de Meerendonk en partner, Boxtel
installatieadviseur A.V.G. Systems, Uden
ontwerpperiode februari-oktober 2005
oplevering november 2006
Woonhuis van der Kruijs
Bedaux de Brouwer Architecten BV BNA
lokatie Dr. Keyzerlaan 7, Goirle
opdrachtgever De heer en mevrouw van der Kruijs
projectarchitect Peer Bedaux
medewerkers Cees de Rooij, Rob Vermeulen, Kees Paulussen, Rien Lagerwerf
aannemer Aannemersbedrijf J.A. van Gisbergen BV, Hooge Mierde
ontwerpperiode november 2004
oplevering mei 2007
14 Woningen Jef van Bebberhof
Bedaux de Brouwer Architecten BV BNA
lokatie Jef van Bebberhof, Tilburg
opdrachtgever Van der Weegen Bouwontwikkeling B.V.
projectarchitect Peer Bedaux
medewerkers Cees de Rooij
aannemer Van der Weegen Bouwmaatschappij B.V.
ontwerpperiode 1995-2005
oplevering december 2007
7 n
omin
atie
s | 2
008
| BN
A k
rin
g M
idd
en-B
raba
nt
| 25
Maximus
FD architecten, ir. F.P. Dansen
lokatie Groeseindstraat 51-59/Bisschop Masiusstraat 16-20, Tilburg
opdrachtgever Pepping Bouw b.v.
projectarchitect ir. F.P. Dansen
hoofdaannemer en adviseurs Pepping Bouw b.v./Oranjewoud Grondsanering
ontwerpperiode 2005-2006
oplevering juni 2007
Verbouwing woonhuis Van de Wind
Ed Bergers Architecten
lokatie Burg. Suijsstraat 5a, Tilburg
opdrachtgever Familie van de Wind
projectarchitect Ed Bergers
medewerkers Dennis van Herel
aannemer Hamer Bouwservice, Berkel-Enschot
constructeur B Bouwkonstrukties, Tilburg
ontwerp 2005
oplevering 2006
Kaap de Goede Hoop
Ed Bergers Architecten
lokatie Jan van Riebeeckstraat/Veestraat, Tilburg
opdrachtgever TIWOS, Tilburg
projectarchitect Ed Bergers
medewerkers Dennis van Herel
aannemer Bouwbedrijf Gebr. van Gisbergen BV, Hooge Mierde
constructeur Adviesbureau Markslag Beljaars BV, Tilburg
ontwerp 2002
oplevering 2006
7 n
omin
atie
s | 2
008
| BN
A k
rin
g M
idd
en-B
raba
nt
| 11
Buitenplaats Tessloo
Bedaux de Brouwer Architecten BV BNA
nominatie [ B ]
lokatie Zwarte Wegje, Oisterwijk
opdrachtgever Bert Huls
projectarchitect Peer Bedaux
medewerkers Cees de Rooij, Ingeborg Dankers
ontwerpperiode 2001
oplevering augustus 2007
De Buitenplaats Tessloo ligt aan het Zwarte Wegje in Oisterwijk op de plaats
waar voorheen sportvelden lagen. De buitenplaats bestaat uit drie bouw-
volumes, een ontvangstgebouw, een tentoonstellingsruimte en een kantoor
voor het tuin- en landschapsarchitectuurbureau van Bert Huls.
De drie gebouwen hebben ieder hun eigen sfeer: de ontvangstruimte is
ondergebracht in een rechthoekig volume met een zadeldak, de tentoonstel-
lingsruimte in een kasachtig gebouw en het kantoor in plat afgedekte
ruimten, volgens de leer van het moderne bouwen.
De verschillende gebouwen worden door de tuin met elkaar tot een eenheid
verbonden.
mm portfolio_2013_definitief.indd 51 02-12-13 11:56
BNA|dag van de architectuur prijsvraag_catalogus_omslag
´...Dingen moeten niet zonder reden verschillen. Dingen van dezelfde orde moeten op elkaar lijken als bladeren. Een woonwijk bouwen waarin elk huis anders is, verschaft geen identiteit maar vernietigt de mogelijkheid dat de huizen samen meer betekenis krijgen. Huizen zijn de cellen van wijken, zoals wijken dat van steden zijn, en zonder gelijkheid vormen de huizen samen geen geheel. Als een huis afwijkt, in stijl of omvang moet dat een afspiegeling zijn van de sociale organisatie en geen gril van de stadsplanning...´ Peter en Alison Smithson 1953
3 1 4 U S H V N
πUSHVNHet uitgangspunt was de woningen zo te ontwerpen dat ze allemaal optimaal kunnen genieten van de unieke positie aan het water. Iedere woning heeft zicht op de haven en een buitenruimte met zon. De plattegronden zijn open van opzet met veel privacy en diagonale doorzichten. Om aan te sluiten op de kleine schaal van de aangrenzende bebouwing is de hoofdmassa laag gehouden, oplopend van 2 naar 3 lagen. Uit deze massa zijn patio’s gespaard om de woningen compact te kunnen stapelen. Door het parkeerprogramma te verdelen over 2 lagen, ontstaat extra ruimte om direct aan de straat te wonen. Op de begane grond en eerste verdieping zijn vijf stadswoningen en een commerciële ruimte rondom de parkeerkern geplaatst. Op de eerste en tweede verdieping bevinden zich zeven patiowoningen, ontsloten via een dakstraat. De bewoners kunnen hun woning ook via de parkeergarage binnenkomen. Aan het begin van de dakstraat zijn twee zogenaamde terraswoningen gepositioneerd.Tegelijkertijd vraagt de plek – door de positie aan de brug en de toekomstige hoogbouw aan de overzijde – om een markering. Deze is gemaakt in de vorm van een ranke toren met 1 appartement per laag. Deze appartementen bieden een magnifiek zicht op Moerenburg, de binnenstad en de haven. De plattegrond is zo ingedeeld dat de achtertuinen van de aangrenzende woningen en de patio’s aan het zicht zijn onttrokken. De toren is gepositioneerd in het midden van het volume om een brug te slaan naar de toekomstige toren aan de Galjoenstraat. De breedte van de toren is beperkt gehouden om aan de zuidzijde op straat zo min mogelijk schaduw te creëren.Om de levendigheid aan de haven te vergroten en het compacte woonblok te voorzien van uitzicht en licht, is veelvuldig glas toegepast. Het gebouw is geïnspireerd op robuuste en trotse havengebouwen uit het begin van de vorige eeuw en zoekt met zijn industriële karakter aansluiting bij de brug van Körmeling.
,
PERSPECTIEF
DOORSNEDE
ZIJGEVEL - JAN VAN RIJZEWIJKSTRAAT
VOORGEVEL - HAVENDIJK
EXPLODED VIEW
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
BNA kring Midden-Brabant | Prijsvraag 2009
WOLSTAd PiuShAven TiLburg
WO
LS
TA
d P
iuS
hA
ve
n T
iLb
ur
g
Prijsvraag ter gelegenheid van de Dag van de Architectuur,
georganiseerd door de BNA kring Midden-Brabant
26|06|09
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
eerste prijs301STAdT
gert-Jan de rooijJan-hubert bisschops Jeanine van der vliet Architecten Werkgroep
tweede prijs222negen
Flip van Meurs
derde prijs314uShvn
Thomas BedauxPieter Bedaux Bedaux de Brouwer Architecten BV BNA
opm.DVDA09_omslag_def.indd 1 15-06-2009 11:09:50
´...Dingen moeten niet zonder reden verschillen. Dingen van dezelfde orde moeten op elkaar lijken als bladeren. Een woonwijk bouwen waarin elk huis anders is, verschaft geen identiteit maar vernietigt de mogelijkheid dat de huizen samen meer betekenis krijgen. Huizen zijn de cellen van wijken, zoals wijken dat van steden zijn, en zonder gelijkheid vormen de huizen samen geen geheel. Als een huis afwijkt, in stijl of omvang moet dat een afspiegeling zijn van de sociale organisatie en geen gril van de stadsplanning...´ Peter en Alison Smithson 1953
3 1 4 U S H V N
πUSHVNHet uitgangspunt was de woningen zo te ontwerpen dat ze allemaal optimaal kunnen genieten van de unieke positie aan het water. Iedere woning heeft zicht op de haven en een buitenruimte met zon. De plattegronden zijn open van opzet met veel privacy en diagonale doorzichten. Om aan te sluiten op de kleine schaal van de aangrenzende bebouwing is de hoofdmassa laag gehouden, oplopend van 2 naar 3 lagen. Uit deze massa zijn patio’s gespaard om de woningen compact te kunnen stapelen. Door het parkeerprogramma te verdelen over 2 lagen, ontstaat extra ruimte om direct aan de straat te wonen. Op de begane grond en eerste verdieping zijn vijf stadswoningen en een commerciële ruimte rondom de parkeerkern geplaatst. Op de eerste en tweede verdieping bevinden zich zeven patiowoningen, ontsloten via een dakstraat. De bewoners kunnen hun woning ook via de parkeergarage binnenkomen. Aan het begin van de dakstraat zijn twee zogenaamde terraswoningen gepositioneerd.Tegelijkertijd vraagt de plek – door de positie aan de brug en de toekomstige hoogbouw aan de overzijde – om een markering. Deze is gemaakt in de vorm van een ranke toren met 1 appartement per laag. Deze appartementen bieden een magnifiek zicht op Moerenburg, de binnenstad en de haven. De plattegrond is zo ingedeeld dat de achtertuinen van de aangrenzende woningen en de patio’s aan het zicht zijn onttrokken. De toren is gepositioneerd in het midden van het volume om een brug te slaan naar de toekomstige toren aan de Galjoenstraat. De breedte van de toren is beperkt gehouden om aan de zuidzijde op straat zo min mogelijk schaduw te creëren.Om de levendigheid aan de haven te vergroten en het compacte woonblok te voorzien van uitzicht en licht, is veelvuldig glas toegepast. Het gebouw is geïnspireerd op robuuste en trotse havengebouwen uit het begin van de vorige eeuw en zoekt met zijn industriële karakter aansluiting bij de brug van Körmeling.
,
PERSPECTIEF
DOORSNEDE
ZIJGEVEL - JAN VAN RIJZEWIJKSTRAAT
VOORGEVEL - HAVENDIJK
EXPLODED VIEW
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
BNA kring Midden-Brabant | Prijsvraag 2009
WOLSTAd PiuShAven TiLburg
WO
LS
TA
d P
iuS
hA
ve
n T
iLb
ur
g
Prijsvraag ter gelegenheid van de Dag van de Architectuur,
georganiseerd door de BNA kring Midden-Brabant
26|06|09
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
eerste prijs301STAdT
gert-Jan de rooijJan-hubert bisschops Jeanine van der vliet Architecten Werkgroep
tweede prijs222negen
Flip van Meurs
derde prijs314uShvn
Thomas BedauxPieter Bedaux Bedaux de Brouwer Architecten BV BNA
opm.DVDA09_omslag_def.indd 1 15-06-2009 11:09:50
´...Dingen moeten niet zonder reden verschillen. Dingen van dezelfde orde moeten op elkaar lijken als bladeren. Een woonwijk bouwen waarin elk huis anders is, verschaft geen identiteit maar vernietigt de mogelijkheid dat de huizen samen meer betekenis krijgen. Huizen zijn de cellen van wijken, zoals wijken dat van steden zijn, en zonder gelijkheid vormen de huizen samen geen geheel. Als een huis afwijkt, in stijl of omvang moet dat een afspiegeling zijn van de sociale organisatie en geen gril van de stadsplanning...´ Peter en Alison Smithson 1953
3 1 4 U S H V N
πUSHVNHet uitgangspunt was de woningen zo te ontwerpen dat ze allemaal optimaal kunnen genieten van de unieke positie aan het water. Iedere woning heeft zicht op de haven en een buitenruimte met zon. De plattegronden zijn open van opzet met veel privacy en diagonale doorzichten. Om aan te sluiten op de kleine schaal van de aangrenzende bebouwing is de hoofdmassa laag gehouden, oplopend van 2 naar 3 lagen. Uit deze massa zijn patio’s gespaard om de woningen compact te kunnen stapelen. Door het parkeerprogramma te verdelen over 2 lagen, ontstaat extra ruimte om direct aan de straat te wonen. Op de begane grond en eerste verdieping zijn vijf stadswoningen en een commerciële ruimte rondom de parkeerkern geplaatst. Op de eerste en tweede verdieping bevinden zich zeven patiowoningen, ontsloten via een dakstraat. De bewoners kunnen hun woning ook via de parkeergarage binnenkomen. Aan het begin van de dakstraat zijn twee zogenaamde terraswoningen gepositioneerd.Tegelijkertijd vraagt de plek – door de positie aan de brug en de toekomstige hoogbouw aan de overzijde – om een markering. Deze is gemaakt in de vorm van een ranke toren met 1 appartement per laag. Deze appartementen bieden een magnifiek zicht op Moerenburg, de binnenstad en de haven. De plattegrond is zo ingedeeld dat de achtertuinen van de aangrenzende woningen en de patio’s aan het zicht zijn onttrokken. De toren is gepositioneerd in het midden van het volume om een brug te slaan naar de toekomstige toren aan de Galjoenstraat. De breedte van de toren is beperkt gehouden om aan de zuidzijde op straat zo min mogelijk schaduw te creëren.Om de levendigheid aan de haven te vergroten en het compacte woonblok te voorzien van uitzicht en licht, is veelvuldig glas toegepast. Het gebouw is geïnspireerd op robuuste en trotse havengebouwen uit het begin van de vorige eeuw en zoekt met zijn industriële karakter aansluiting bij de brug van Körmeling.
,
PERSPECTIEF
DOORSNEDE
ZIJGEVEL - JAN VAN RIJZEWIJKSTRAAT
VOORGEVEL - HAVENDIJK
EXPLODED VIEW
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
BNA kring Midden-Brabant | Prijsvraag 2009
WOLSTAd PiuShAven TiLburg
WO
LS
TA
d P
iuS
hA
ve
n T
iLb
ur
g
Prijsvraag ter gelegenheid van de Dag van de Architectuur,
georganiseerd door de BNA kring Midden-Brabant
26|06|09
DA
G VA
N D
E ARCH
ITECTUU
R
eerste prijs301STAdT
gert-Jan de rooijJan-hubert bisschops Jeanine van der vliet Architecten Werkgroep
tweede prijs222negen
Flip van Meurs
derde prijs314uShvn
Thomas BedauxPieter Bedaux Bedaux de Brouwer Architecten BV BNA
opm.DVDA09_omslag_def.indd 1 15-06-2009 11:09:50
mm portfolio_2013_definitief.indd 52 02-12-13 11:56
BNA|dag van de architectuur prijsvraag_catalogus_spreads
WOLSTAd piuShAven TiLburg Deze ideeënprijsvraag wordt georganiseerd door de Kring Midden-Brabant van de Bond van Nederlandse architecten BNA in samenwerking met Triborgh Bouwontwikkeling v.o.f., de gemeente Tilburg en CAST t.b.v. het ontwerpen van een woongebouw met commerciële functie op de locatie Wolstad - Piushaven in Tilburg.
1. inleiding
Het havengebied Piushaven bestaat uit een mengvorm van industriële terreinen en woongebouwen. Het gebied is ten oosten van het centrum van Tilburg gelegen en verbindt het centrum van Tilburg met Landschapspark Moerenburg en enkele bestaande woonbuurten. De herontwikkeling is bedoeld om Piushaven te transfor-meren naar een centrumstedelijk woonmilieu en het gebied in de bestaande stad te verweven. Triborgh Bouwontwikkeling v.o.f. ontwikkelt een groot deel van het plangebied Piushaven, waar ca. 2.000 woningen worden gebouwd. De locatie van deze editie van de prijsvraag is gelegen op het terrein Wolstad aan de zuidzijde van de Piushaven.
De onderhavige prijsvraag heeft de vorm van een ideeën-prijsvraag. Aan de deelnemers wordt gevraagd een woongebouw cq. woningen te ontwerpen, waarbij de bijzondere locatie aan de Piushaven en de ligging aan de nieuwe ontsluitingsweg met brug de aanleidingen vormen. Een commerciële ruimte behoort tot het programma.De laatste jaren wordt op allerlei manieren nagedacht over het toekomstgericht formuleren van woonprogramma’s. Woonvisie’s worden opgesteld, maar kunnen tegen de tijd van realisatie achterhaald zijn. Bijvoorbeeld door de veranderde levensvormen, multiculturele invloeden, financiële mogelijkheden en meer vrije tijd, worden door de consumenten andere eisen aan de woning en woon-omgeving gesteld, dan waarvoor tot nu toe is gebouwd. Met name kleinschalige ontwikkelingen bieden de kans om “andere” woonvormen mogelijk te maken.De gewetensvraag waarom je wel of juist niet in een appartement wilt wonen, bleef vorig jaar onbeantwoord tijdens de bijeenkomst van Platform Wonen, georganiseerd door de gemeente Tilburg. Dat hangt namelijk helemaal af van het specifieke aanbod en de bijzonderheid van het gebouw. Hetzelfde geldt uiteraard ook voor grondgebonden woningen.Aan deze prijsvraag wordt daarom geen specifiek woon-programma of woonvorm als randvoorwaarde gesteld.
Dit wordt aan de inzender overgelaten, waarbij een richtlijn voor het aantal vierkante meters woon-oppervlak in combinatie met de gestelde parkeernorm de leidraad vormen. De prijsvraag staat open voor bijzondere of afwijkende, echter realistische woonvormen, gericht op de toekomstige vraag over wonen in een centrumstedelijk gebied.
Geregistreerde architecten, interieurarchitecten, steden-bouwkundigen en tuin- en landschapsarchitecten, werkzaam of woonachtig binnen het kringgebied, bureaus binnen het kringgebied, alsook de leden van de kring worden uitgenodigd aan deze prijsvraag deel te nemen, waarna een deskundige jury de plannen zal beoordelen. Tevens kunnen studenten deelnemen, echter alleen onder begeleiding van een mentor die aan de bovengenoemde voorwaarde voldoet.Deelnemende partijen worden uitgenodigd om binnen aangegeven randvoorwaarden een woongebouw cq. woningen te ontwerpen, met een commerciële eenheid.Middels een bundeling van de ingezonden plannen ontstaat een verzameling ideeën van woongebouwen, die een inspiratie kunnen vormen voor toekomstige gebouwen in het plangebied. Een deskundige jury zal uit de inzendin-gen een drietal prijswinnaars aanwijzen.
In dit prijsvraagprogramma en de bijlagen zijn de vraag- stelling en regels opgesteld, die gelden voor deze prijsvraag.Het programma is bindend voor de uitschrijver en de juryleden. De deelnemers geven door inzending aan dat ze het prijsvraagprogramma onderschrijven. Het programma is opgesteld volgens het model wedstrijd-programma voor een prijsvraag, zoals beschreven in het Kompas en genoemd in het “Convenant Wedstrijden op het gebied van architectuur, stedenbouw en landschaps-architectuur”.
De BNA Kring Midden-Brabant bedankt Triborgh Bouw-ontwikkeling v.o.f. en de Gemeente Tilburg, dat zij zich bereid hebben gevonden om gezamenlijk deze prijsvraag te organiseren.
2. Stedenbouwkundige randvoorwaarden en verkaveling
2.1 Stedenbouwkundige voorwaardenDe prijsvraaglocatie is gelegen aan de kop van het bouwblok gevormd door de Jan van Rijzewijkstraat, Havendijk en Antoon van Rijenplein.
Het terrein Wolstad waarop een voormalige wolververij is gesitueerd, is één van de oude bedrijfsterreinen, direct gelegen aan de haven, aan de nieuwe ontsluitingsweg met nog te bouwen brug over de Haven.
Op het niveau van de wijk Fatima wordt de gehele kop beschouwd als de sluitsteen van de wijk, die stedenbouw-kundig en architectonisch gekenmerkt wordt door de volkswoningbouw van de jaren ’50. De wijk is homogeen qua structuur en architectuur.Anderzijds is aan de Havendijk vanaf de hoek richting centrum meer variatie in de verschijningsvorm, program-ma en tijdsperiode van realisatie te zien. De Havendijk wordt gekenmerkt door een wisselende architectonische kwaliteit en heeft behoefte aan een duidelijke impuls als begrenzing van het toekomstig havenpark.De context van de hoek Jan van Rijzewijkstraat - Havendijk gaat grondig veranderen door de komst van de nieuwe gebiedsontsluitingsweg en de nieuwe brug over de Piushaven, naar het ontwerp van John Körmeling. De verkeersdrukte zal toenemen, maar het maakt ook een rondje havenkom mogelijk.Gegeven deze situering is het een prominente plek aan het nieuwe havengebied.
Voor de herontwikkeling van het naastgelegen terrein van de busremise zijn nog geen plannen vervaardigd.
2.2 Verkaveling en bouwvoorschriftenOp de locatie dient woningbouw gerealiseerd te worden met een commerciële ruimte (werken, detailhandel, klein- schalige dienstverlening). Een woonprogramma en de doelgroepen zijn niet vastgesteld. Als richtlijn kan worden aangehouden:- appartementen en/of woningen GBO: 2750m2 tot 3000m2- commerciële ruimte VVO: 150m2 tot 200m2- belangrijk is dat parkeren op eigen erf en op maaiveld dient plaats te vinden (geen gebouwde of verdiepte parkeervoorziening).
Het terrein bestaat uit drie delen: Havendijk 36, 38 en 40 (kadastrale nrs. X652, X651 en X650), met een grootte van resp. 668 m2, 317 m2 en 295 m2. Het ontwerp dient in twee fases gerealiseerd te kunnen worden.- 1e fase op Havendijk 36 en 38 (985 m2) (kadastrale nrs. X652 en X651)- 2e fase op Havendijk 40 (295 m2) (kadastrale nr. X650).
JuryoordeelDe jury is aangenaam verrast door het grote aantal inzendingen en is ingenomen met de zorgvuldigheid waarmee deelnemers de opgave hebben beantwoord. Het programma wordt in veel plannen op een geloofwaar-dige wijze op de kavel georganiseerd. Veel ontwerpers vinden op conceptueel niveau een antwoord op de uitdagingen van de context. Wel is de jury van mening dat dit te weinig overtuigend tot uitdrukking wordt gebracht in de architectonische uitwerking. Het industriële verleden en het havenkarakter worden vaak wel besproken in de tekstuele toelichting maar worden weinig op een plausibele wijze ruimtelijk en beeldend geïntegreerd. In veel plannen ontbreek de nieuwe brug als ontwerpgereedschap.De winnende projecten slagen er in zich de opgave op uitdagende wijze eigen te maken. Zij weten de planlocatie op een verassende manier aan te spreken en doen dit elk afzonderlijk en op geheel eigen wijze. Verschillend in abstractieniveau en gedifferentieerd in hun interpretatie van contextuele kansen en gevoeligheden. De jury hecht er dan ook aan te onderstrepen dat de winnende ontwerpen hun overtuigingskracht ontlenen aan zeer verschillende basiskwaliteiten. De bijzondere waardering van de jury geldt dan ook deze verrassende diversiteit.
Derde prijs 314USHVN Een plan dat zich door zijn subtiliteit en scherpzinnige organisatie voegt in de context, zonder hierbij dienend te zijn.
Tweede prijs 222NEGEN Een ontwerp dat zijn meerwaarde ontleent aan zijn zorgvuldige en ingetogen antwoord op de geschetste uitdaging. Simpel maar treffend.
Eerste prijs 301STADTEen ontwerp dat met recht de naam ‘Wolstad’ mag dragen. Een uitdagend pleidooi voor de herwaardering én herinter- pretatie van een industrieel verleden en de werkende klasse als gewaardeerde eigenheid voor deze stad. Een ontwerp dat staat voor een even oorspronkelijke als innovatieve strategie. Hiermee is de keuze voor dit winnende ontwerp vooral ook een keuze voor een winnende ontwerper. Een concept waarvan de uitwerking succesvol zou kunnen worden.
In zijn architectonische verschijningsvorm past het ontwerp in een herkenbaar beeld van een eigentijdse (Tilburgse) traditie. Over deze laatste kwaliteit is de jury echter minder enthousiast. Op zichzelf beschouwd is het plan welliswaar zorgvuldig en zeer herkenbaar, maar binnen het kader van de opgave niet specifiek genoeg voor deze plek. Het plan oogt té exclusief en lijkt te vragen om een dichter stedelijk weefsel. Door het verhoogde plein ontstaan welliswaar licht en ruimte, maar het plan keert zich hierdoor ook naar binnen. De jury herkent eerder-genoemde kwaliteiten van het plan, maar deze krijgen in dit verband haast een dubbelzinnig karakter.
076GROENIndividuele woonkwaliteit staat in dit ontwerp centraal. Alzijdige oriëntatie, doorlopende vloervelden en gebruik van groen als verzachtend element, zijn kwaliteiten die beantwoorden aan deze conceptuele keuze. Parkeren als onderdeel van de leefruimte is een originele verbijzonde-ring. Het plan kent een luchtigheid die echter weinig passend is op deze plek. De kwaliteiten van het binnen-gebied, de beëindiging van het blok aan de Havendijk en de uitwerking van de plint ogen weinig verfijnd. Hoewel de intentie van dit plan getuigt van optimisme is de uitwer-king te vrijblijvend.
222NEGENAanvankelijk heeft de jury enige tijd nodig om het plan te doorgronden. De droge presentatietechniek en het ontbreken van een verhelderende visualisatie maken het plan lastig leesbaar. De keuze van de ontwerper om de woningtypologie centraal te stellen gaat gepaard met een klassieke, haast structuralistische ontwerpmethodiek. Deze architectonische benadering weet de aandacht van de jury vast te houden. De kracht van het ontwerp schuilt in haar bescheiden schaal. Grondgebonden woningen met oog voor oriëntatie en met zorg gehecht aan het weefsel van de bestaande wijk. Het plan is ingetogen en wars van pretenties.
iNzENDiNGEN
architect Gert-Jan de Rooij, Jan-hubert Bisschops, Jeanine van der Vliet Architecten Werkgroep
Motto 301STADT eerste prijs
week 14, 31-03-09De Piushaven is rommelig. Dat is haar belangrijkste karakteristiek. In de huidige plannen is dit al weggepoetst door nieuwe stedenbouw. Als we nog een stukje willen redden is dit misschien de laatste kans.
week 15, 06-04-09De geveltekeningen ten behoeve van de bouwaanvraag dateren uit 1961. Ze zijn secuur getekend. Aan het gebouw zelf loop je haast terloops voorbij, aan de tekeningen niet. Het lijkt onvermijdelijk dat we dit gebouwtje uiteindelijk zullen gaan koesteren.
week 15, 07-04-09Maar wat is het dat er gered moet worden? Het gebouw aan de havendijk staat symbool voor alle industriële complexen die aan ons verschijnen als uit silo’s, schoorstenen, schuren, huisjes, bruggen, loodsen, hallen, pijpen en buizen, staalprofielen en stortkokers samengestelde mechanische organismen waaruit we de betekenis of het nut met geen mogelijkheid meer kunnen herleiden. Toch puilen ze juist uit van betekenis en nut.
week 15, 08-04-09De drang blijft om deze structuren te gaan betrekken. Het lijkt de enige manier om ze beter te leren kennen. Deze gebouwen die nooit voor bewoning bestemt zijn geweest en die zich waarschijnlijk maar met moeite laten bewonen. Dat is de belangrijke waarde ervan, dat je je als bewoner een andere manier van wonen moet aanleren om hier uberhaupt tot wonen te komen.
week 16, 15-04-09De tijd ontbreekt om ze letterlijk te gaan bewonen, daar gaan jaren overheen, maar ze kunnen natuurlijk wel gereproduceerd worden. Door ze simpelweg na te maken, onderzoeken hoe ze functioneren. Reeksen fabriekjes geassembleerd zonder ze te houden aan een onderliggend programma dat ze van een ordening zou kunnen voorzien. Reeksen fabriekjes als platte collages, lege 3D vormen en holle maquettes.
week 17, 21-04-09Het volledig oppervlak van de tafel is inmiddels geannexeerd door een leger bestaande uit aan elkaar verwante vormpjes. Maar slechts als beeld, vorm of huls zijn ze niet krachtig genoeg. Ze ontstijgen zichzelf pas door zich daadwerkelijk te hechten in de context; zowel historisch, morfologisch als programmatisch.
week 17, 22-04-09morfologisch: zachte overgang met de kleinschalige volksbuurt, een duetje met de brug, zwaarte aan de haven, een ijsje tijdens het flaneren. historisch: het bestaande gebouw verandert in een basement, de haven krijgt weer een havengebouw, er staan weer auto’s in de ‘showroom’. programmatisch: er groeit een boom in de achtertuin, ik woon in het huis dat op het dak staat (en ik in het dak van die schuur)
week 18, 28-04-09Met de 1:100 maquette begint de zoektocht naar een versmelting van de onderdelen die we uit de industriële complexen hebben ontvreemd met een woongebouw waarin ook daadwerkelijk gewoond zal gaan worden. Wat gaat er gebeuren er als je het informele karakter van industriële gebieden als bijvoorbeeld de Piushaven in zou zetten als generator voor het nieuw te ontwikkelen woonprogramma?
week 18, 29-04-09De woonvormen zijn nu de belangrijkste programmatische generator geworden. Soms produceert het mengelingen van industriële archetypen met specifieke woonvormen: een eengezinswoning op het dak, wonen in de schuur, of in de fabriekshal met sheddaken. Soms ontstaan er mechaniek-jes: woningen die door hun typische schakelingen van ruimtes, vormen of ontsluitingen in hun samenstelling tot mechaniekjes van wonen worden. Niets is standaard!
week 19, 05-05-09Het gebouw krijgt een vaste vorm. De bestaande bebou-wing wordt het basement van het nieuwe gebouw. Ze bevat: het parkeren op maaiveld, een cafetaria op de hoek bij de brug en bomen. De bestaande gevel wordt zoveel mogelijk in tact gelaten: de bestaande overheaddeuren worden toegangen voor de auto, de andere bestaande deuren worden voordeuren van woningen, de grote ramen op de hoek bij de brug worden de etalage van de cafetaria.
week 19, 06-05-09Het aantal woningen op het basement loopt op tot twintig. Maak je er meer en het gebouw wordt al snel te groot in verhouding tot de buurt waarop het wil aansluiten en de brug waarmee het een duo wil worden. Bovendien verliest het gebouw als woonomgeving op zichzelf dan haar charmante karakter.
architect Ed Bergers, Dennis van Herel Ed Bergers Architecten
Motto 001LITHE
Op de lokatie waar de sociaal coherente wijk Fatima de grootstedelijke schaal van de Piushaven raakt wordt een nieuwe invulling gevraagd met een uitgebreid woon-programma. Door de entree’s van de nieuwe woningen op een verhoogd niveau aan een collectief binnenplein te leggen, tevens dak van het parkeersouterrain, wordt beoogd een nieuw woonmilieu te creëren met een sociale coherentie op kleine schaal. De plaatsing van twee volumes op het plein haaks op de Piushaven geeft lucht en doorzicht aan de achterlig-gende bestaande woningen en transparantie aan de Piushaven. Het optrekken van een volume tot 30 meter markeert de wijk Fatima aan de Piushaven en reageert op de toekomstige brug van John Körmeling. Twee abstracte monoliete volumes bekleed met een grijze gevelplaat (vezelcement) in een random verdeling, random geplaatste kozijnen en geaccentueerde uitsnedes (hout, oranje) die de royale buitenruimtes van de woningen markeren. Het toepassen van rug-aan-rug woningen (125m2 BVO) in het lagere volume maakt een gefaseerde uitvoering van het plan mogelijk en verrijkt de diversiteit aan woning-typologieën van het plan zoals ook de diversiteit aan woningtypologieën het plan verrijken. Net als de rug-aan-rug woningen hebben de doorzon-woningen (160m2 BVO en één 105m2 BVO) als private buitenruimte een royaal dakterras. De woonkeukens liggen aan het collectieve binnenplein, maar de opbouw van de woningen geven ruimte aan elke denkbare indeling. In de toren zitten ruime appartementen van anderhalve laag (150m2 BVO) en één van twee lagen (200m2 BVO) met ieder twee balkons, één geörienteerd op de Piushaven en één op de zonnige zuidzijde. De commercieel verhuurbare ruimte aan de Jan van Rijzewijkstraat complementeerd onze hybride monoliet, de 001LITHE.
mm portfolio_2013_definitief.indd 53 02-12-13 11:56
uitgeverijzwijsen|sprookjesreis prentenboeken (serie)
Er was eens ... een tweeling: een jongetje en een meisje.
Ze heetten Yan en Lin.
Ze woonden in het paleis van de keizer.
Hun moeder was daar schoonmaakster.
De keizer hield veel van mooie spullen, ook van mooie kleren.
Op een dag kwamen er een paar wevers op bezoek.
Zij beloofden de keizer kleren die niemand had.
Maar Yan en Lin wisten het zo net nog niet.
Waren die kleren echt wel zo mooi?
De nieuwe kleren van de keizer
Martine Letterie | Els Vermeltfoort
Martine Letterie | Els Verm
eltfoo
rtD
e nieu
we kleren
van de keizer
NUR 273/277
Zwijsenzwijsen.nl/sprookjesreis
prentenboek
kleuters
Zw
ijsen
4+
voorlezen
De nieuwe kleren van de keizer is een deel uit de serie Sprookjesreis:
verrassende prentenboeken waarin je één sprookje leest
en veel meer sprookjesfiguren tegenkomt.
opm.os_kleren vd keizer.indd 1 20-07-2009 10:45:29
Doornroosje is een deel uit de serie Sprookjesreis:
verrassende prentenboeken waarin je één sprookje leest
en veel meer sprookjesfiguren tegenkomt.
Er was eens een kikker.
Hij heette Thomas en hij was op zoek naar een prinses
die hem een kus wilde geven. Geen kikkerprinses, maar een echte,
met mooie haren, een prachtige jurk en een gouden kroontje.
Op een dag zag hij er een. Ze speelde met een gouden bal
vlak bij de vijver waar Thomas woonde.
Zou zij hem willen kussen?
De kikkerkoningMartine Letterie | Nicolle van den Hurk
Martine Letterie | N
icolle van den H
urkD
e kikkerkonin
g
NUR 273/277
Zwijsenzwijsen.nl/sprookjesreis
prentenboek
kleuters
Zw
ijsen
4+
voorlezen
De kikkerkoning is een deel uit de serie Sprookjesreis:
verrassende prentenboeken waarin je één sprookje leest
en veel meer sprookjesfiguren tegenkomt.
opm.os_kikkerkoning.indd 1 20-07-2009 10:39:01
Er was eens ... een kat en hij heette Karel.
Hij woonde bij een molenaar die drie zoons had.
De jongste heette Mark.
Die zorgde het beste voor Karel.
Toen de molenaar stierf, kreeg Mark Karel de kat.
Vanaf dat moment zorgde Karel voor Mark.
En hoe!
De gelaarsde katMartine Letterie | Rick de Haas
Martine Letterie | R
ick de Haas
De gelaarsde kat
NUR 273/277
De gelaarsde kat is een deel uit de serie Sprookjesreis:
verrassende prentenboeken waarin je één sprookje leest
en veel meer sprookjesfiguren tegenkomt.
Zwijsenzwijsen.nl/sprookjesreis
prentenboek
kleuters
Zw
ijsen
4+
voorlezen
Er was eens een meisje dat Roodkapje heette.
Ze woonde met haar moeder aan de rand van het bos.
Daar hadden ze een pannenkoekenhuis.
Ze maakten voor iedereen lekkere dingen, ook voor Lasse de wolf.
Roodkapje vond Lasse heel aardig.
Toen werd de oma van Roodkapje ziek.
Roodkapje ging langs met lekkere dingen.
Onderweg kwam ze Lasse tegen.
Sinds een kleine operatie was hij veranderd.
Waarom keek hij ineens zo eng?
RoodkapjeMartine Letterie | Els Vermeltfoort . Rick de Haas . Nicolle van den Hurk
Martine Letterie | Els Verm
eltfoo
rt . Rick de H
aas . Nico
lle van den Hurk
Roodkapje
NUR 273/277
Zwijsenzwijsen.nl/sprookjesreis
prentenboek
kleuters
Zw
ijsen
4+
voorlezen
Roodkapje is een deel uit de serie Sprookjesreis:
verrassende prentenboeken waarin je één sprookje leest
en veel meer sprookjesfiguren tegenkomt.
Doornroosje is een deel uit de serie Sprookjesreis:
verrassende prentenboeken waarin je één sprookje leest
en veel meer sprookjesfiguren tegenkomt.
Er was eens een jongetje, hij heette Klein Duimpje.
Hij was de jongste van zeven broers en hij was niet groter dan een duim.
In dit verhaal kom je erachter hoe Klein Duimpje en zijn broers
in het bos terecht kwamen. En wie de broodkruimeltjes
die Klein Duimpje strooide echt heeft opgegeten.
Dacht jij dat het de vogels waren?
Dan heb je het mis!
Klein DuimpjeM
artine Letterie | Rick de H
aasK
lein D
uim
pje
NUR 273/277
Martine Letterie | Rick de Haas
Klein Duimpje is een deel uit de serie Sprookjesreis:
verrassende prentenboeken waarin je één sprookje leest
en veel meer sprookjesfiguren tegenkomt.
Zwijsenzwijsen.nl/sprookjesreis
prentenboek
kleuters
Zw
ijsen
4+
voorlezen
opm.os_kleinduimpje.indd 1 20-07-2009 10:44:41
Er was eens een koninkrijk onder de zee. Daar woonden de zeekoning
en zijn zeven zeemeerminnendochters. De jongste zeemeermin,
Elisa, was nieuwsgierig naar de wereld van de mensen.
Op haar vijftiende verjaardag mocht ze naar boven zwemmen.
Daar werd ze in één klap verliefd op de eerste mens die ze zag.
De kleine zeemeermin
Martine Letterie | Els Vermeltfoort
Martine Letterie | Els Verm
eltfoo
rtD
e kleine zeem
eermin
NUR 273/277
Zwijsenzwijsen.nl/sprookjesreis
prentenboek
kleuters
Zw
ijsen
4+
voorlezen
De kleine zeemeermin is een deel uit de serie Sprookjesreis:
verrassende prentenboeken waarin je één sprookje leest
en veel meer sprookjesfiguren tegenkomt.
opm.os_zeemeermin_def.indd 1 17-02-2009 13:25:05
Er was eens een meisje, ze heette Irem.
Als ze uit school kwam, mocht Irem niet spelen,
tekenen of lezen. Irem moest poetsen,
vegen, koken en water halen.
Op een dag viel Irem in de waterput.
Ze viel en viel en bleef maar vallen,
tot ze neerkwam in de wereld van Vrouw Holle.
Bij haar was het heel gezellig.
Veel gezelliger dan bij Irem thuis.
En toch kreeg Irem heimwee …
Vrouw HolleMartine Letterie | Nicolle van den Hurk
Martine Letterie | N
icolle van den H
urkV
rouw
Holle
NUR 273/277
Zwijsenzwijsen.nl/sprookjesreis
prentenboek
kleuters
Zw
ijsen
4
voorlezen
Vrouw Holle is een deel uit de serie Sprookjesreis:
verrassende prentenboeken waarin je één sprookje leest
en veel meer sprookjesfiguren tegenkomt.
Doornroosje is een deel uit de serie Sprookjesreis:
verrassende prentenboeken waarin je één sprookje leest
en veel meer sprookjesfiguren tegenkomt.
Er was eens een klein geitje. Hij heette Roman.
Roman wilde spelen met zijn zes broers en zussen,
maar zij vonden hem te klein.
Op een dag ging moeder geit boodschappen doen.
‘Neem je Roman mee?’ zei het oudste geitje.
‘Anders moeten wij de hele tijd op hem passen.’
‘Nee,’ zei moeder geit. ‘Het wordt tijd
dat jullie zien dat Roman groot wordt.’
En dat was ook zo. Toen moeder geit weg was,
hield Roman steeds de wolf buiten de deur.
Tot hij even naar de wc moest.
Toen liet het oudste geitje per ongeluk de wolf binnen ...
De wolf en de zeven geitjes
Martine Letterie | Nicolle van den Hurk
Martine Letterie | N
icolle van den H
urkD
e wolf en
de zeven geitjes
NUR 273/277
Zwijsenzwijsen.nl/sprookjesreis
prentenboek
kleuters
Zw
ijsen
4+
voorlezen
De wolf en de zeven geitjes is een deel uit de serie Sprookjesreis:
verrassende prentenboeken waarin je één sprookje leest
en veel meer sprookjesfiguren tegenkomt.
opm.os_wolf7geitjes.indd 1 17-02-2009 12:20:24
Doornroosje is een deel uit de serie Sprookjesreis:
verrassende prentenboeken waarin je één sprookje leest
en veel meer sprookjesfiguren tegenkomt.
Er was eens een prinsje, hij heette Casper.
Zijn mama had een kindje in haar buik.
Toen de baby geboren was, zei zijn papa: ‘Casper,
jij mag voor iedereen een kaartje maken om te vertellen
dat je een zusje hebt gekregen. Ze heet Doornroosje.’
Casper maakte kaartjes voor iedereen.
De mooiste kaartjes waren voor de feeën.
Daarna kon het geboortefeest beginnen!
DoornroosjeMartine Letterie | Els Vermeltfoort
Martine Letterie | Els Verm
eltfoo
rtD
oornroosje
NUR 273/277
Zwijsenzwijsen.nl/sprookjesreis
prentenboek
kleuters
Zw
ijsen
4+
voorlezen
Doornroosje is een deel uit de serie Sprookjesreis:
verrassende prentenboeken waarin je één sprookje leest
en veel meer sprookjesfiguren tegenkomt.
Doornroosje is een deel uit de serie Sprookjesreis:
verrassende prentenboeken waarin je één sprookje leest
en veel meer sprookjesfiguren tegenkomt.
Er was eens een meisje, ze heette Yasmin.
Ze woonde in een klein huisje aan zee.
Yasmin hield van mooie dingen. Van de zon
die in de zee ondergaat, van de sterrenhemel
en van het gezang van de nachtegaal in haar tuin.
De keizer van het land hield ook van mooie dingen.
Toen hij hoorde van het mooie gezang van de nachtegaal
besloot hij de nachtegaal in een gouden kooi
te houden. Maar zo kon Yasmin
er niet meer van genieten ...
De Chinesenachtegaal
Martine Letterie | Rick de Haas
Martine Letterie | R
ick de Haas
De C
hin
ese nach
tegaal
NUR 273/277
De Chinese nachtegaal is een deel uit de serie Sprookjesreis:
verrassende prentenboeken waarin je één sprookje leest
en veel meer sprookjesfiguren tegenkomt.
Zwijsenzwijsen.nl/sprookjesreis
prentenboek
kleuters
Zw
ijsen
4+
voorlezen
Doornroosje is een deel uit de serie Sprookjesreis:
verrassende prentenboeken waarin je één sprookje leest
en veel meer sprookjesfiguren tegenkomt.
Er was eens een meisje, ze heette Yasmin.
Ze woonde in een klein huisje aan zee.
Yasmin hield van mooie dingen. Van de zon
die in de zee ondergaat, van de sterrenhemel
en van het gezang van de nachtegaal in haar tuin.
De keizer van het land hield ook van mooie dingen.
Toen hij hoorde van het mooie gezang van de nachtegaal
besloot hij de nachtegaal in een gouden kooi
te houden. Maar zo kon Yasmin
er niet meer van genieten ...
De Chinesenachtegaal
Martine Letterie | Rick de Haas
Martine Letterie | R
ick de Haas
De C
hin
ese nach
tegaal
NUR 273/277
De Chinese nachtegaal is een deel uit de serie Sprookjesreis:
verrassende prentenboeken waarin je één sprookje leest
en veel meer sprookjesfiguren tegenkomt.
Zwijsenzwijsen.nl/sprookjesreis
prentenboek
kleuters
Zw
ijsen
4+
voorlezen
Doornroosje is een deel uit de serie Sprookjesreis:
verrassende prentenboeken waarin je één sprookje leest
en veel meer sprookjesfiguren tegenkomt.
Er was eens een meisje, ze heette Yasmin.
Ze woonde in een klein huisje aan zee.
Yasmin hield van mooie dingen. Van de zon
die in de zee ondergaat, van de sterrenhemel
en van het gezang van de nachtegaal in haar tuin.
De keizer van het land hield ook van mooie dingen.
Toen hij hoorde van het mooie gezang van de nachtegaal
besloot hij de nachtegaal in een gouden kooi
te houden. Maar zo kon Yasmin
er niet meer van genieten ...
De Chinesenachtegaal
Martine Letterie | Rick de Haas
Martine Letterie | R
ick de Haas
De C
hin
ese nach
tegaal
NUR 273/277
De Chinese nachtegaal is een deel uit de serie Sprookjesreis:
verrassende prentenboeken waarin je één sprookje leest
en veel meer sprookjesfiguren tegenkomt.
Zwijsenzwijsen.nl/sprookjesreis
prentenboek
kleuters
Zw
ijsen
4+
voorlezen
Doornroosje is een deel uit de serie Sprookjesreis:
verrassende prentenboeken waarin je één sprookje leest
en veel meer sprookjesfiguren tegenkomt.
Er was eens een meisje, ze heette Yasmin.
Ze woonde in een klein huisje aan zee.
Yasmin hield van mooie dingen. Van de zon
die in de zee ondergaat, van de sterrenhemel
en van het gezang van de nachtegaal in haar tuin.
De keizer van het land hield ook van mooie dingen.
Toen hij hoorde van het mooie gezang van de nachtegaal
besloot hij de nachtegaal in een gouden kooi
te houden. Maar zo kon Yasmin
er niet meer van genieten ...
De Chinesenachtegaal
Martine Letterie | Rick de Haas
Martine Letterie | R
ick de Haas
De C
hin
ese nach
tegaal
NUR 273/277
De Chinese nachtegaal is een deel uit de serie Sprookjesreis:
verrassende prentenboeken waarin je één sprookje leest
en veel meer sprookjesfiguren tegenkomt.
Zwijsenzwijsen.nl/sprookjesreis
prentenboek
kleuters
Zw
ijsen
4+
voorlezen
anafdatmomentwildedekeizeralleennogmaar
naarzijngoudennachtegaalluisteren.Elkedagliet
hijhemconcertengeven.Deechtenachtegaalwashij
helemaalvergeten.Endelakeivergatalgauweenkeer
zijnkooiaftesluiten.Denachtegaalvloogopgelucht
terugnaarzijnoudenest.
V oalselkenachtkwamendedoktersvoorhetslapen
gaannogevenkijkenhoehetmetdekeizerging.
Enhijzaterstralendbij.‘Denachtegaalisterug!’riephij.
Toenliephijnaarhetraam.
‘Wiljeweerelkenachtvoormezingen?’
Yasminslikte.Watzoudenachtegaalzeggen?Tegende
keizerzegjenoueenmaalgeennee.
‘Ja,’zeidenachtegaal.‘Datwilik,maardaninmijn
eigenboom.Enubentvanhartewelkomomdaarelke
nachttekomenluisteren.’
Enzogebeurdehet.
Enzeleefdennoglangengelukkig.
Z
ieavondgingYasminmetdenachtegaalnaar
hetpaleisvandekeizer.Vooréénkeertjemocht
zevanhaarvaderwatlaternaarbed.
Denachtegaalgingopeentakzittennaasthetbalkon
vandetroonzaal.Yasminliepnaarbinnen.
‘Brengdenachtegaalhier!’riepdekeizer.
Yasminkeeknaardenachtegaalenschuddehaarhoofd.
Zekendedevogelzogoeddatzeprecieswistwathijwilde.
‘Denachtegaalzingtbuitenineenboomnaastdetroonzaal.’
D
ekeizerhieldvanmooiedingen.Alshijdaarnaarkeek,
vergathijzijnzorgen.Hetpaleisvandekeizerwashet
schitterendstevandehelewereld.Overalwaarjekeek,
fonkeldengoudenedelstenen.
Dekeizerverzameldeporselein,juwelen,schilderijen,
mooiekleren…Teveelomoptenoemen.
Yasminhieldookvanmooiedingen:vandeglinsterende
schubbenvandevissendiehaarvaderving,vandezon
dieelkeavondindezeeonderging,vandesterrenhemel
diezevanuithaarbedkonzienen…vanhetgezang
vandenachtegaal.
D
mm portfolio_2013_definitief.indd 40 02-12-13 11:54
deeinder|brochure_kwartaalbulletin_jaarverslag
Stichting de Einder
Stichting de Einder, op humanistische grondslag
Steun bij een zelf te kiezen levenseinde
Postbus 98, 5240 AB Rosmalen Website www.deeinder.nl
Contactgegevens counselors 0900 2211122 E-mail [email protected]
deEinder_brochure_omslag_nwe.indd 1 18-02-2011 12:13:13
nr. 65 | maart 2010
kwartaalbulletin van Stichting de Einder
Lach
en, g
iere
n, b
rulle
nEn
no N
uy
Süic
idep
reve
ntie
: (on
)mog
elijk
?M
arle
en v
an d
er G
ugte
n
Leve
nsw
il en
doo
dsdr
ang
Fons
Tel
Het
waa
rom
van
de
geko
zen
dood
Yvon
ne H
elm
s
De Li
mbu
rgse
conn
ectie
Fran
k Va
nden
drie
sdeEindersteun bij een zelf te kiezen levenseinde
Postbus 32, 5690 AA Son E-mail [email protected] Infotelefoon 0900 2211122 Website www.deeinder.nl
nr. 65 | maart 2010
kwartaalbulletin van Stichting de Einder
Lach
en, g
iere
n, b
rulle
nEn
no N
uy
Süic
idep
reve
ntie
: (on
)mog
elijk
?M
arle
en v
an d
er G
ugte
n
Leve
nsw
il en
doo
dsdr
ang
Fons
Tel
Het
waa
rom
van
de
geko
zen
dood
Yvon
ne H
elm
s
De Li
mbu
rgse
conn
ectie
Fran
k Va
nden
drie
sdeEindersteun bij een zelf te kiezen levenseinde
Postbus 32, 5690 AA Son E-mail [email protected] Infotelefoon 0900 2211122 Website www.deeinder.nl
nr. 65 | maart 2010
kwartaalbulletin van Stichting de Einder
Lach
en, g
iere
n, b
rulle
nEn
no N
uy
Süic
idep
reve
ntie
: (on
)mog
elijk
?M
arle
en v
an d
er G
ugte
n
Leve
nsw
il en
doo
dsdr
ang
Fons
Tel
Het
waa
rom
van
de
geko
zen
dood
Yvon
ne H
elm
s
De Li
mbu
rgse
conn
ectie
Fran
k Va
nden
drie
sdeEindersteun bij een zelf te kiezen levenseinde
Postbus 32, 5690 AA Son E-mail [email protected] Infotelefoon 0900 2211122 Website www.deeinder.nl
nr. 65 | maart 2010
kwartaalbulletin van Stichting de Einder
Lach
en, g
iere
n, b
rulle
nEn
no N
uy
Süic
idep
reve
ntie
: (on
)mog
elijk
?M
arle
en v
an d
er G
ugte
n
Leve
nsw
il en
doo
dsdr
ang
Fons
Tel
Het
waa
rom
van
de
geko
zen
dood
Yvon
ne H
elm
s
De Li
mbu
rgse
conn
ectie
Fran
k Va
nden
drie
sdeEindersteun bij een zelf te kiezen levenseinde
Postbus 32, 5690 AA Son E-mail [email protected] Infotelefoon 0900 2211122 Website www.deeinder.nl
Stichting de Einder
’10
Stichting de Einder, op humanistische grondslagSteun bij een zelf te kiezen levenseinde
Postbus 98, 5240 AB Rosmalen Website www.deeinder.nlContactgegevens counselors 0900 2211122 E-mail [email protected]
Het bestuur leidt het jaarverslag in
Samenstelling bestuur
Bestuursvergaderingen
Vertegenwoordiger van de counselors in het bestuur
Counselors
Financiën
Juridische zaken
Lidmaatschappen
Publiciteit
Publicaties
Bereikbaarheid van de counselors
Statistische gegevens
Enkele uitleidende overwegingen
Bestuursleden, adviseurs en counselors
os_einder_jaarverslag2010_bl.indd 2-3 29-03-2011 13:31:03
mm portfolio_2013_definitief.indd 29 02-12-13 11:53
uitgeverijzwijsen|avi-meegroeiboeken piet en riet
mm portfolio_2013_definitief.indd 41 02-12-13 11:54
uitgeverijzwijsen|avi-meegroeiboeken piet en riet _ bil en wil
Krijgnou
wat!
Krijg nou wat!
Rindert Kromhout | Jan Jutte
Rindert Kromhout | Jan Jutte
‘Wie zijn daar?’ gilt een stem.
‘Wij zijn het, Gil,’ zegt Wil.
‘Kijk eens wat je van ons krijgt.’
‘Krijg ik iets?’
Meteen komt Gil zijn huis uit.
Bil laat hem zien wat er in de mand zit.
Gil kijkt en kijkt en…
‘Krijg nou wat!’ gilt hij.
Ja. Krijg nou wat! Wat een gekke en grappige
en spannende verhalen staan er in dit boek!
Zes nieuwe avonturen over de vrienden Bil en Wil,
van AVI START tot en met AVI E3.
Voor beginnende lezers die graag dóórlezen.
Lees ook Bil en Wil – Wat een verhalen!
www.zwijsen.nl
6+
6+
AVI meegroeiboek
START •M3 •E3
AVI oud: 1 • 2 • 3
10706_avi_b&w_os.indd 1 03-07-12 21:25
Wat een verhalen!
Wat eenverhalen!
Rindert Kromhout | Jan Jutte
Bil tuurt het huis in.
Hij beeft en ziet wit.
Tik … tik … tik … hoort hij.
‘Wie is daar?’ zegt hij.
‘Weg jij!’ piept hij.
Tik … tik … tik … hoort hij weer.
En dan …
Nee!
Wat een verhaal!
Wat een spannend verhaal is een dief in huis!
Maar dat is nog lang niet alles …
In dit boek vind je maar liefst zes spannende en
grappige verhalen over de vrienden Bil en Wil,
van AVI START tot en met AVI M4.
Voor beginnende lezers die graag dóórlezen.
Zwijsenzwijsen.nl
zelf lezen
AVI meegroeiboek
Zw
ijsen
6+
START • M3 • E3 • M4
AVI oud: 1 • 2 • 3 • 4
Rindert Kromhout | Jan Jutte
C
M
Y
CM
MY
CY
CMY
K
06518_avi_b&w_os_def_lr.pdf 23-06-2010 11:19:57
Krijgnou
wat!
Krijg nou wat!
Rindert Kromhout | Jan Jutte
Rindert Kromhout | Jan Jutte
‘Wie zijn daar?’ gilt een stem.
‘Wij zijn het, Gil,’ zegt Wil.
‘Kijk eens wat je van ons krijgt.’
‘Krijg ik iets?’
Meteen komt Gil zijn huis uit.
Bil laat hem zien wat er in de mand zit.
Gil kijkt en kijkt en…
‘Krijg nou wat!’ gilt hij.
Ja. Krijg nou wat! Wat een gekke en grappige
en spannende verhalen staan er in dit boek!
Zes nieuwe avonturen over de vrienden Bil en Wil,
van AVI START tot en met AVI E3.
Voor beginnende lezers die graag dóórlezen.
Lees ook Bil en Wil – Wat een verhalen!
www.zwijsen.nl
6+
6+
AVI meegroeiboek
START •M3 •E3
AVI oud: 1 • 2 • 3
10706_avi_b&w_os.indd 1 03-07-12 21:25
Wat een verhalen!
Wat eenverhalen!
Rindert Kromhout | Jan Jutte
Bil tuurt het huis in.
Hij beeft en ziet wit.
Tik … tik … tik … hoort hij.
‘Wie is daar?’ zegt hij.
‘Weg jij!’ piept hij.
Tik … tik … tik … hoort hij weer.
En dan …
Nee!
Wat een verhaal!
Wat een spannend verhaal is een dief in huis!
Maar dat is nog lang niet alles …
In dit boek vind je maar liefst zes spannende en
grappige verhalen over de vrienden Bil en Wil,
van AVI START tot en met AVI M4.
Voor beginnende lezers die graag dóórlezen.
Zwijsenzwijsen.nl
zelf lezen
AVI meegroeiboek
Zw
ijsen
6+
START • M3 • E3 • M4
AVI oud: 1 • 2 • 3 • 4
Rindert Kromhout | Jan Jutte
C
M
Y
CM
MY
CY
CMY
K
06518_avi_b&w_os_def_lr.pdf 23-06-2010 11:19:57
Krijgnou
wat!
Krijg nou wat!
Rindert Kromhout | Jan Jutte
Rindert Kromhout | Jan Jutte
‘Wie zijn daar?’ gilt een stem.
‘Wij zijn het, Gil,’ zegt Wil.
‘Kijk eens wat je van ons krijgt.’
‘Krijg ik iets?’
Meteen komt Gil zijn huis uit.
Bil laat hem zien wat er in de mand zit.
Gil kijkt en kijkt en…
‘Krijg nou wat!’ gilt hij.
Ja. Krijg nou wat! Wat een gekke en grappige
en spannende verhalen staan er in dit boek!
Zes nieuwe avonturen over de vrienden Bil en Wil,
van AVI START tot en met AVI E3.
Voor beginnende lezers die graag dóórlezen.
Lees ook Bil en Wil – Wat een verhalen!
www.zwijsen.nl
6+
6+
AVI meegroeiboek
START •M3 •E3
AVI oud: 1 • 2 • 3
10706_avi_b&w_os.indd 1 03-07-12 21:25
Wat een verhalen!
Wat eenverhalen!
Rindert Kromhout | Jan Jutte
Bil tuurt het huis in.
Hij beeft en ziet wit.
Tik … tik … tik … hoort hij.
‘Wie is daar?’ zegt hij.
‘Weg jij!’ piept hij.
Tik … tik … tik … hoort hij weer.
En dan …
Nee!
Wat een verhaal!
Wat een spannend verhaal is een dief in huis!
Maar dat is nog lang niet alles …
In dit boek vind je maar liefst zes spannende en
grappige verhalen over de vrienden Bil en Wil,
van AVI START tot en met AVI M4.
Voor beginnende lezers die graag dóórlezen.
Zwijsenzwijsen.nl
zelf lezen
AVI meegroeiboek
Zw
ijsen
6+
START • M3 • E3 • M4
AVI oud: 1 • 2 • 3 • 4
Rindert Kromhout | Jan Jutte
C
M
Y
CM
MY
CY
CMY
K
06518_avi_b&w_os_def_lr.pdf 23-06-2010 11:19:57
Naar de maan
Naar de m
aan
Martine Letterie | Rick de Haas
Martine Letterie | Rick de Haas
Piet is met Riet naar zee.
Riet is dol op de zee.
Maar wat is dat daar?
Dat kent ze niet.
‘Kom,’ zegt Piet.
‘We gaan er heen.’
Riet heeft haar tas mee.
Ze is moe.
En ze zet de tas neer.
O nee!
Wat is dat nu?
Deze verhalen over Piet en Riet gaan van AVI start
tot en met AVI M4.
Een lekker dik AVI meegroeiboek voor beginnende
lezers die graag doorlezen.
www.zwijsen.nl
6+
6+
AVI meegroeiboek
START •M3 •E3 •M4
AVI oud: 1 • 2 • 3 • 4
10713_avi_p&r_os.indd 1 06-07-12 14:22
Piet is kok.
En Riet is kok.
Piet is af en toe boos op Riet.
En Riet is af en toe boos op Piet.
Maar Piet is ook dol op Riet.
En Riet op Piet.
Dan gaat Piet weg.
Hoe moet dat nou?
Deze verhalen over Piet en Riet gaan van AVI start
tot en met AVI M4.
Een lekker dik AVI meegroeiboek voor beginnende
lezers die graag doorlezen.
Martine Letterie | Rick de Haas
Kook jij ofkook ik?
START • M3 • E3 • M4
AVI oud: 1 • 2 • 3 • 4
Kook jij of kook ik?
Zwijsenzwijsen.nl
zelf lezen
AVI meegroeiboek
Zw
ijsen
6+
Martine Letterie | Rick de Haas
Naar de maan
Naar de m
aan
Martine Letterie | Rick de Haas
Martine Letterie | Rick de Haas
Piet is met Riet naar zee.
Riet is dol op de zee.
Maar wat is dat daar?
Dat kent ze niet.
‘Kom,’ zegt Piet.
‘We gaan er heen.’
Riet heeft haar tas mee.
Ze is moe.
En ze zet de tas neer.
O nee!
Wat is dat nu?
Deze verhalen over Piet en Riet gaan van AVI start
tot en met AVI M4.
Een lekker dik AVI meegroeiboek voor beginnende
lezers die graag doorlezen.
www.zwijsen.nl
6+
6+
AVI meegroeiboek
START •M3 •E3 •M4
AVI oud: 1 • 2 • 3 • 4
10713_avi_p&r_os.indd 1 06-07-12 14:22
Piet is kok.
En Riet is kok.
Piet is af en toe boos op Riet.
En Riet is af en toe boos op Piet.
Maar Piet is ook dol op Riet.
En Riet op Piet.
Dan gaat Piet weg.
Hoe moet dat nou?
Deze verhalen over Piet en Riet gaan van AVI start
tot en met AVI M4.
Een lekker dik AVI meegroeiboek voor beginnende
lezers die graag doorlezen.
Martine Letterie | Rick de Haas
Kook jij ofkook ik?
START • M3 • E3 • M4
AVI oud: 1 • 2 • 3 • 4
Kook jij of kook ik?
Zwijsenzwijsen.nl
zelf lezen
AVI meegroeiboek
Zw
ijsen
6+
Martine Letterie | Rick de Haas
Naar de maan
Naar de m
aan
Martine Letterie | Rick de Haas
Martine Letterie | Rick de Haas
Piet is met Riet naar zee.
Riet is dol op de zee.
Maar wat is dat daar?
Dat kent ze niet.
‘Kom,’ zegt Piet.
‘We gaan er heen.’
Riet heeft haar tas mee.
Ze is moe.
En ze zet de tas neer.
O nee!
Wat is dat nu?
Deze verhalen over Piet en Riet gaan van AVI start
tot en met AVI M4.
Een lekker dik AVI meegroeiboek voor beginnende
lezers die graag doorlezen.
www.zwijsen.nl
6+
6+
AVI meegroeiboek
START •M3 •E3 •M4
AVI oud: 1 • 2 • 3 • 4
10713_avi_p&r_os.indd 1 06-07-12 14:22
Piet is kok.
En Riet is kok.
Piet is af en toe boos op Riet.
En Riet is af en toe boos op Piet.
Maar Piet is ook dol op Riet.
En Riet op Piet.
Dan gaat Piet weg.
Hoe moet dat nou?
Deze verhalen over Piet en Riet gaan van AVI start
tot en met AVI M4.
Een lekker dik AVI meegroeiboek voor beginnende
lezers die graag doorlezen.
Martine Letterie | Rick de Haas
Kook jij ofkook ik?
START • M3 • E3 • M4
AVI oud: 1 • 2 • 3 • 4
Kook jij of kook ik?
Zwijsenzwijsen.nl
zelf lezen
AVI meegroeiboek
Zw
ijsen
6+
Martine Letterie | Rick de Haas
mm portfolio_2013_definitief.indd 42 02-12-13 11:54
vrijwerk|typografisch experiment
mm portfolio_2013_definitief.indd 62 02-12-13 11:57
uitgeverijzwijsen|kinderboekenserie ‘ik lees!’_logo
uitgeverijzwijsen| kinderboekenserie ‘ik lees!’_thema ‘school’_omslagen
bas en tomzijn op juulJolanda Horsten en Daniëlle Schothorst
AVI Start
De serie ik lees! is bedoeld voor kinderen die leren lezen.
Dit boek gaat over school. Er verschijnen in de serie ik lees!
meer boeken over school op verschillende AVI-niveaus.
bas en tom zijn op juultom is op juul.en bas ook.tom wil een kus.en bas ook.wat gaat juul doen?kan dit wel?
bas en tom
zijn op juul
www.zwijsen.nl
6+
6+
AVI Start
schoolAVI oud: 1
AVI Start
een aapin de klasJolanda Horsten en Daniëlle Schothorst
AVI M
3De serie ik lees! is bedoeld voor kinderen die leren lezen.
Dit boek gaat over school. Er verschijnen in de serie ik lees!
meer boeken over school op verschillende AVI-niveaus.
een aap in de klastom neemt een aap mee naar school.juf lin mag de aap niet zien. maar lukt dat wel?want een aap piept.en hij plast.
een aap in de klas
www.zwijsen.nl
6+
6+
AVI M3
schoolAVI oud: 2
AVI M3
bas en tomzijn op juulJolanda Horsten en Daniëlle Schothorst
AVI Start
De serie ik lees! is bedoeld voor kinderen die leren lezen.
Dit boek gaat over school. Er verschijnen in de serie ik lees!
meer boeken over school op verschillende AVI-niveaus.
bas en tom zijn op juultom is op juul.en bas ook.tom wil een kus.en bas ook.wat gaat juul doen?kan dit wel?
bas en tom
zijn op juul
www.zwijsen.nl
6+
6+
AVI Start
schoolAVI oud: 1
AVI Start
een aapin de klasJolanda Horsten en Daniëlle Schothorst
AVI M
3De serie ik lees! is bedoeld voor kinderen die leren lezen.
Dit boek gaat over school. Er verschijnen in de serie ik lees!
meer boeken over school op verschillende AVI-niveaus.
een aap in de klastom neemt een aap mee naar school.juf lin mag de aap niet zien. maar lukt dat wel?want een aap piept.en hij plast.
een aap in de klas
www.zwijsen.nl
6+
6+
AVI M3
schoolAVI oud: 2
AVI M3
bas en tomzijn op juulJolanda Horsten en Daniëlle Schothorst
AVI Start
De serie ik lees! is bedoeld voor kinderen die leren lezen.
Dit boek gaat over school. Er verschijnen in de serie ik lees!
meer boeken over school op verschillende AVI-niveaus.
bas en tom zijn op juultom is op juul.en bas ook.tom wil een kus.en bas ook.wat gaat juul doen?kan dit wel?
bas en tom
zijn op juul
www.zwijsen.nl
6+
6+
AVI Start
schoolAVI oud: 1
AVI Start
een aapin de klasJolanda Horsten en Daniëlle Schothorst
AVI M
3De serie ik lees! is bedoeld voor kinderen die leren lezen.
Dit boek gaat over school. Er verschijnen in de serie ik lees!
meer boeken over school op verschillende AVI-niveaus.
een aap in de klastom neemt een aap mee naar school.juf lin mag de aap niet zien. maar lukt dat wel?want een aap piept.en hij plast.
een aap in de klas
www.zwijsen.nl
6+
6+
AVI M3
schoolAVI oud: 2
AVI M3
Drie keer feestJolanda Horsten en Daniëlle Schothorst
AVI M
4De serie ik lees! is speciaal voor kinderen die leren lezen.
Dit boek gaat over school. Er verschijnen in de serie ik lees!
meer boeken over dit onderwerp op verschillende AVI-niveaus.
Drie keer feestHet is drie keer feest.Juf Lin is jarig.Bas is jarig.En Juul krijgt een hond.Dus komt er een feestmarkt.Voor de lol én voor het goede doel.De hele klas helpt mee.
Drie keer feest
www.zwijsen.nl
6+
6+
AVI M4
schoolAVI oud: 4
AVI M4
Drie keer feestJolanda Horsten en Daniëlle Schothorst
AVI M
4De serie ik lees! is speciaal voor kinderen die leren lezen.
Dit boek gaat over school. Er verschijnen in de serie ik lees!
meer boeken over dit onderwerp op verschillende AVI-niveaus.
Drie keer feestHet is drie keer feest.Juf Lin is jarig.Bas is jarig.En Juul krijgt een hond.Dus komt er een feestmarkt.Voor de lol én voor het goede doel.De hele klas helpt mee.
Drie keer feest
www.zwijsen.nl
6+
6+
AVI M4
schoolAVI oud: 4
AVI M4
Drie keer feestJolanda Horsten en Daniëlle Schothorst
AVI M
4De serie ik lees! is speciaal voor kinderen die leren lezen.
Dit boek gaat over school. Er verschijnen in de serie ik lees!
meer boeken over dit onderwerp op verschillende AVI-niveaus.
Drie keer feestHet is drie keer feest.Juf Lin is jarig.Bas is jarig.En Juul krijgt een hond.Dus komt er een feestmarkt.Voor de lol én voor het goede doel.De hele klas helpt mee.
Drie keer feest
www.zwijsen.nl
6+
6+
AVI M4
schoolAVI oud: 4
AVI M4
mm portfolio_2013_definitief.indd 44 02-12-13 11:55
uitgeverijzwijsen| kinderboekenserie‘ik lees!’_thema ‘zwemles’_omslagen
de tasvan moosTamara Bos en Tineke Meirink
AVI Start
De serie ik lees! is bedoeld voor kinderen die leren lezen.
Dit boek gaat over zwemles. Er verschijnen in de serie ik lees!
meer boeken over zwemles op verschillende AVI-niveaus.
de tas van moosmoos zit in de bus.met zijn tas.moos gaat uit de bus.maar …de tas is nog in de bus.
de tas van m
oos
www.zwijsen.nl
6+
6+
AVI Start
zwemlesAVI oud: 1
AVI Start
pijn in mijn buikTamara Bos en Tineke Meirink
AVI M
3De serie ik lees! is bedoeld voor kinderen die leren lezen.
Dit boek gaat over zwemles. Er verschijnen in de serie ik lees!
meer boeken over zwemles op verschillende AVI-niveaus.
pijn in mijn buikkim wil niet.niet naar les in het bad.maar ze moet wel.gaat de pijn in haar buik weg?lees het in dit boek.
pijn in mijn b
uik
www.zwijsen.nl
6+
6+
AVI M3
zwemlesAVI oud: 2
AVI M3
de tasvan moosTamara Bos en Tineke Meirink
AVI Start
De serie ik lees! is bedoeld voor kinderen die leren lezen.
Dit boek gaat over zwemles. Er verschijnen in de serie ik lees!
meer boeken over zwemles op verschillende AVI-niveaus.
de tas van moosmoos zit in de bus.met zijn tas.moos gaat uit de bus.maar …de tas is nog in de bus.
de tas van m
oos
www.zwijsen.nl
6+
6+
AVI Start
zwemlesAVI oud: 1
AVI Start
pijn in mijn buikTamara Bos en Tineke Meirink
AVI M
3De serie ik lees! is bedoeld voor kinderen die leren lezen.
Dit boek gaat over zwemles. Er verschijnen in de serie ik lees!
meer boeken over zwemles op verschillende AVI-niveaus.
pijn in mijn buikkim wil niet.niet naar les in het bad.maar ze moet wel.gaat de pijn in haar buik weg?lees het in dit boek.
pijn in mijn b
uik
www.zwijsen.nl
6+
6+
AVI M3
zwemlesAVI oud: 2
AVI M3
de tasvan moosTamara Bos en Tineke Meirink
AVI Start
De serie ik lees! is bedoeld voor kinderen die leren lezen.
Dit boek gaat over zwemles. Er verschijnen in de serie ik lees!
meer boeken over zwemles op verschillende AVI-niveaus.
de tas van moosmoos zit in de bus.met zijn tas.moos gaat uit de bus.maar …de tas is nog in de bus.
de tas van m
oos
www.zwijsen.nl
6+
6+
AVI Start
zwemlesAVI oud: 1
AVI Start
pijn in mijn buikTamara Bos en Tineke Meirink
AVI M
3De serie ik lees! is bedoeld voor kinderen die leren lezen.
Dit boek gaat over zwemles. Er verschijnen in de serie ik lees!
meer boeken over zwemles op verschillende AVI-niveaus.
pijn in mijn buikkim wil niet.niet naar les in het bad.maar ze moet wel.gaat de pijn in haar buik weg?lees het in dit boek.
pijn in mijn b
uik
www.zwijsen.nl
6+
6+
AVI M3
zwemlesAVI oud: 2
AVI M3
Jip kanzwemmenTamara Bos en Tineke Meirink
AVI E3De serie ik lees! is speciaal voor kinderen die leren lezen.
Dit boek gaat over zwemles. Er verschijnen in de serie ik lees!
meer boeken over dit onderwerp op verschillende AVI-niveaus.
Jip kan zwemmenJip heeft zwemles.Papa en Daan gaan kijken. Daan is de broer van Jip.Daan is vaak flauw.Hij zegt dat Jip niet kan zwemmen.Maar dat kan ze wel.Heus wel!
Jip kan zwem
men
www.zwijsen.nl
6+
6+
AVI E3
zwemlesAVI oud: 3
AVI E3
Jip kanzwemmenTamara Bos en Tineke Meirink
AVI E3De serie ik lees! is speciaal voor kinderen die leren lezen.
Dit boek gaat over zwemles. Er verschijnen in de serie ik lees!
meer boeken over dit onderwerp op verschillende AVI-niveaus.
Jip kan zwemmenJip heeft zwemles.Papa en Daan gaan kijken. Daan is de broer van Jip.Daan is vaak flauw.Hij zegt dat Jip niet kan zwemmen.Maar dat kan ze wel.Heus wel!
Jip kan zwem
men
www.zwijsen.nl
6+
6+
AVI E3
zwemlesAVI oud: 3
AVI E3
Jip kanzwemmenTamara Bos en Tineke Meirink
AVI E3De serie ik lees! is speciaal voor kinderen die leren lezen.
Dit boek gaat over zwemles. Er verschijnen in de serie ik lees!
meer boeken over dit onderwerp op verschillende AVI-niveaus.
Jip kan zwemmenJip heeft zwemles.Papa en Daan gaan kijken. Daan is de broer van Jip.Daan is vaak flauw.Hij zegt dat Jip niet kan zwemmen.Maar dat kan ze wel.Heus wel!
Jip kan zwem
men
www.zwijsen.nl
6+
6+
AVI E3
zwemlesAVI oud: 3
AVI E3
mm portfolio_2013_definitief.indd 45 02-12-13 11:55
1514
‘ik ben jan,’ zegt de man.‘jan van het bad.’kim pakt mam beet.‘laat mam maar los,’ zegt jan.‘en geef een kus.hup hup, toe maar.’kim doet wat jan zegt.ze geeft een kus.‘dag mam.’‘dag kim.’
daar is het bad.er staat een man bij.zijn pak is wit.zijn sok is wit.wit wit wit.
pijn inmijn buikTamara Bosmet tekeningen van Tineke Meirink
AVI M3
2322
‘kom,’ zegt jan.‘loop maar door het bad.maak je been maar nat,en je buik,en je toet,en je voet.’
‘mijn voet is al nat,’ gilt tijn.‘mijn voet ook,’ zegt guus.huh?jan kijkt gek.‘oo ja,’ zegt hij.‘mijn voet is ook nat.ik ben een oen.’
kijk, nou.kim gaat ook in het bad. jan steekt zijn duim op.‘goed zo, kim!’nu gaat guus ook.en jip.en tijn.het bad is vol.
lees dit boek ook:zoek, zoek, zoek!
zoek en tel maar.hoe vaak zie je kim?en hoe vaak zie je moos?
zie je ook een poes?wat eet kim?
de tasvan moosTamara Bos en Tineke Meirink
AVI Start
De serie ik lees! is bedoeld voor kinderen die leren lezen.
Dit boek gaat over zwemles. Er verschijnen in de serie ik lees!
meer boeken over zwemles op verschillende AVI-niveaus.
de tas van moos
moos zit in de bus.
met zijn tas.
moos gaat uit de bus.
maar …
de tas is nog in de bus.
de tas van moos
www.zwijsen.nl
6+
6+
AVI Start
zwemles
AVI oud: 1
AVI Start
kim moosjip
jan
saartijn
guus
76
wat naar.mam kijkt lief naar kim.ze geeft een kus.‘het gaat wel weg,’ zegt ze. ‘als je zwemt, gaat de pijn weg.’kim weet het niet.ze heeft geen zin.geen zin in de les.dus komt de pijn.de pijn in haar buik.
pijn in mijn buik
‘au!’ roept kim.‘au! au! au!’kim gilt.kim heeft pijn.‘waar is de pijn?’ zegt mam. ‘in mijn buik,’ huilt kim.
uitgeverijzwijsen| kinderboekenserie‘ik lees!’_pijn in mijn buik_spreads
mm portfolio_2013_definitief.indd 46 02-12-13 11:55
vo e d i n g s a d v i e z e n
HANS ROTERINGvo e d i n g s a d v i e z e n
HANS ROTERINGvo e d i n g s a d v i e z e n
HANS ROTERING
hansroteringkookatelier|huisstijloa.logo_correspondentiepakket_website
k o o k a t e l i e r k o o k a t e l i e r k o o k a t e l i e r
o l i e & a z i j n
HANS ROTERINGo l i e & a z i j n
HANS ROTERING
azi jn
o l i e & a z i j n
HANS ROTERING
azi jn
o l i e & a z i j n
HANS ROTERINGo l i e & a z i j n
HANS ROTERING
azi jn
o l i e & a z i j n
HANS ROTERING
azi jn
o l i e & a z i j n
HANS ROTERING
azi jn
o l i e & a z i j n
HANS ROTERING
azi jn
o l i e & a z i j n
HANS ROTERING
azi jn
o l i e & a z i j n
HANS ROTERING
azi jn
o l i e & a z i j n
HANS ROTERING
azi jn
o l i e & a z i j n
HANS ROTERING
azi jn
o l i e & a z i j n
HANS ROTERING
mm portfolio_2013_definitief.indd 25 02-12-13 11:53
hansroteringkookatelier|fotografie
mm portfolio_2013_definitief.indd 26 02-12-13 11:53
hansroteringkookatelier|fotografie
mm portfolio_2013_definitief.indd 27 02-12-13 11:53
hansroteringkookatelier|website
mm portfolio_2013_definitief.indd 28 02-12-13 11:53
vrijwerk|typografisch experiment ‘k’vrijwerk|typografischexperiment‘k’
mm portfolio_2013_definitief.indd 60 02-12-13 11:57
balkayan| logo en huisstijlmasja mols grafisch ontwerp [email protected] | www.masjamols.nl | deze pdf is uitsluitend bedoelt voor presentatie ©2012
mm portfolio_2013_definitief.indd 34 02-12-13 11:53
INSIDE[H]OUT|huisstijllogo_correspondentiepakket_belettering
Tijn van der Avoird
St. Josephstraat 715017 GD Tilburg06 38 82 47 55
Tijn van der Avoird
St. Josephstraat 715017 GD Tilburg06 38 82 47 55
St. Josephstraat 715017 GD Tilburg06 38 82 47 55
KVK 57181462 BTW 15.25.61.791 BO2NL55INGB0005745504
St. Josephstraat 715017 GD Tilburg06 38 82 47 55
KVK 57181462 BTW 15.25.61.791 BO2NL55INGB0005745504
06 38 82 47 55www.insidehout.nl
06 38 82 47 55www.insidehout.nl
mm portfolio_2013_definitief.indd 33 02-12-13 11:53
vrijwerk|fotografie_experimomenten#1 ‘En route’_boekvormgeving_omslag
van Tilburgnaar Ault
foto’sgemaakt met mijn iPhone
experimomenten experimomenten#1
En routewat doe je, als je op zaterdagmiddag zo’n vier uur naast je lief in de auto zit, met drie schatten van kinderen op de achterbank, op weg van Tilburg naar Ault, met geweldige luchten die aan je voorbijgaan…
experimom
enten
#1
Tilburg > Breda > A
ntwerpen > G
ent > Zeebrugge > Dunkerque > C
alais > Boulogne-sur-M
er > Ault
En route van Tilburgnaar Ault
foto’sgemaakt met mijn iPhone
experimomenten experimomenten#1
En routewat doe je, als je op zaterdagmiddag zo’n vier uur naast je lief in de auto zit, met drie schatten van kinderen op de achterbank, op weg van Tilburg naar Ault, met geweldige luchten die aan je voorbijgaan…
experimom
enten
#1
Tilburg > Breda > A
ntwerpen > G
ent > Zeebrugge > Dunkerque > C
alais > Boulogne-sur-M
er > Ault
En route van Tilburgnaar Ault
foto’sgemaakt met mijn iPhone
experimomenten experimomenten#1
En routewat doe je, als je op zaterdagmiddag zo’n vier uur naast je lief in de auto zit, met drie schatten van kinderen op de achterbank, op weg van Tilburg naar Ault, met geweldige luchten die aan je voorbijgaan…
experimom
enten
#1
Tilburg > Breda > A
ntwerpen > G
ent > Zeebrugge > Dunkerque > C
alais > Boulogne-sur-M
er > Ault
En route
mm portfolio_2013_definitief.indd 66 02-12-13 11:57
vrijwerk|fotografie_experimomenten#1 ‘En route’_boekvormgeving_binnenwerk
experimomenten momenten waarop ik experimenteer met fotografie, typografie, papier, naald en draad, kortom alles wat op dat moment mij kan inspireren te experimenteren.
experimomenten gebruik ik als inspiratie bij mijn werk als grafisch ontwerper.
experimomenten#1 foto’s gemaakt met mijn iPhone tijdens de autorit op zaterdagmiddag 23 oktober 2010 van Tilburg naar Ault. de foto’s zijn genomen vanuit de auto, onbewerkt en in dezelfde verhouding in dit boek geplaatst in volgorde van opnamen.
masja mols, oktober 2011
experimomenten#1
van Tilburgnaar Ault
foto’sgemaakt met mijn iPhone
experimomenten experimomenten#1
En routewat doe je, als je op zaterdagmiddag zo’n vier uur naast je lief in de auto zit, met rie schatten van kinderen op de achterbank, op weg van Tilburg naar Ault, met geweldige luchten die aan je voorbijgaan…
experimomenten#1Tilburg > Breda > Antwerpen > Gent > Zeebrugge > Dunkerque > Calais > Boulogne-sur-Mer > Ault
En routevan Tilburgnaar AultEn route
van Tilburgnaar AultEn route
experimomenten#1 masja mols
experimomenten momenten waarop ik experimenteer met fotografie, typografie, papier, naald en draad, kortom alles wat op dat moment mij kan inspireren te experimenteren.
experimomenten gebruik ik als inspiratie bij mijn werk als grafisch ontwerper.
experimomenten#1 foto’s gemaakt met mijn iPhone tijdens de autorit op zaterdagmiddag 23 oktober 2010 van Tilburg naar Ault. de foto’s zijn genomen vanuit de auto, onbewerkt en in dezelfde verhouding in dit boek geplaatst in volgorde van opnamen.
masja mols, oktober 2011
experimomenten#1
experimomenten#1 En route _ van Tilburg naar Ault
fotografie, ontwerp en uitgave: masja mols grafisch ontwerp, Tilburg © 2010 masja mols grafisch ontwerpwww.masjamols.nl
van Tilburgnaar Ault
foto’sgemaakt met mijn iPhone
experimomenten experimomenten#1
En routewat doe je, als je op zaterdagmiddag zo’n vier uur naast je lief in de auto zit, met drie schatten van kinderen op de achterbank, op weg van Tilburg naar Ault, met geweldige luchten die aan je voorbijgaan…
experimom
enten
#1
Tilburg > Breda > A
ntwerpen > G
ent > Zeebrugge > Dunkerque > C
alais > Boulogne-sur-M
er > Ault
En routevan Tilburgnaar AultEn route
van Tilburgnaar AultEn route
experimomenten#1 masja mols
experimomenten momenten waarop ik experimenteer met fotografie, typografie, papier, naald en draad, kortom alles wat op dat moment mij kan inspireren te experimenteren.
experimomenten gebruik ik als inspiratie bij mijn werk als grafisch ontwerper.
experimomenten#1 foto’s gemaakt met mijn iPhone tijdens de autorit op zaterdagmiddag 23 oktober 2010 van Tilburg naar Ault. de foto’s zijn genomen vanuit de auto, onbewerkt en in dezelfde verhouding in dit boek geplaatst in volgorde van opnamen.
masja mols, oktober 2011
experimomenten#1
experimomenten#1 En route _ van Tilburg naar Ault
fotografie, ontwerp en uitgave: masja mols grafisch ontwerp, Tilburg
© 2010 masja mols grafisch ontwerp
www.masjamols.nl
vrijwerk|fotografie_experimomenten#1 ‘En route’_affiche
EN RO UTE
mm portfolio_2013_definitief.indd 68 02-12-13 11:57
architectenburofransvanroy|huisstijl logo_correspondentiepakket
De Kraan 5a
5056 EA Berkel-Enschot
—
06 51 09 95 17013 468 61 56—
www.architectenburofransvanroy.nl
frans van roy architect avb, lid bna
kvk 57789460 | btw NL096538995B01 | bank NL71INGB0002973344op al onze diensten is de rechtsverhouding opdrachtgever- architect, ingenieur en adviseur DNR 2011 van toepassing
architectenburo frans van roy
De Kraan 5a 5056 EA Berkel-Enschot
013 468 61 56 | 06 51 09 95 [email protected]
w w w.architectenburofransvanroy.nl
architectenburo frans van roy | een sterk en realiseerbaar ontwerp |
architectonisch ontwerp
interieurontwerp
bouwkundig tekenwerk
bestek
bouwbegeleiding
mm portfolio_2013_definitief.indd 32 02-12-13 11:53
lauralascoaching|training ‘van druk doen naar ertoe doen’ mailing_flyer
Leer werken vanuit mindfulness en zelfcompassieVan druk doen naar ertoe doen
Werk je in de zorg of in het onderwijs? Ervaar je een grote betrokkenheid bij de mensen waarvoor je werkt? Wil je het goed doen, of liever nog perfect, omdat het om mensen gaat? Leg je de lat hoger dan eigenlijk goed voor je is? Dan is deze training zeker iets voor jou.
Continue veranderingen en grote werkdruk brengen vaak gevoelens van onrust en werkstress met zich mee. Stressklachten ontstaan door invloeden van buitenaf, maar zeker ook van binnenuit. In de training ‘Van druk doen naar ertoe doen’leer je stil te staan bij onbewuste overtuigingen en drijfveren die overbelasting verhogen. Je leert op een vriendelijke manier naar je innerlijke patronen en je functioneren te kijken. Je leert jezelf ondersteunende zorg te geven zodat je met meer rust, kracht en plezier in je werk staat.
voor wie Voor medewerkers en leidinggevenden in onderwijs en zorg en welzijn. Ervaring met mindfulness is prettig maar niet noodzakelijk. In de intake verkennen we je leervraag zowel op persoonlijk als professioneel gebied.
doel verminderen van het risico van stressklachten • meer autonomie • minder samenvallen met beperkende gedachten en gewoonten • beter omgaan met grenzen • meer flexibiliteit in het omgaan met veranderingen • meer gezondheid en plezier in het werk
praktische informatie De training omvat vier dagen en een individueel intakegesprek. Locatie: Stationsstraat 17-19 inTilburg. Zie voor data en kosten onze websites.
trainers Laura Las Ervaren mindfulnesstrainer, MBSR, MBCT en MBCL, meditatiebegeleider, groepspsychotherapeut NVGP en Voice Dialogue facilitator.www.lauralascoaching.nl - 06 26 55 24 35—Cecile Collaris Supervisor, coach, trainer en psychosociaal therapeut LVPW / RBNG, met ruime ervaring als professional en leidinggevende in zorg en welzijn. www.soulide.nl - 06 10 94 48 07
Ik adem in en kom tot rust
~
Ik adem uit en glimlach
~ Thuisgekomen
in het nu ~
Wordt dit momenteen wonder!
Thich Nhat Hahn
Leer werken vanuit mindfulness en zelfcompassieVan druk doen naar ertoe doen
Werk je in de zorg of in het onderwijs? Ervaar je een grote betrokkenheid bij de mensen waarvoor je werkt? Wil je het goed doen, of liever nog perfect, omdat het om mensen gaat? Leg je de lat hoger dan eigenlijk goed voor je is? Dan is deze training zeker iets voor jou.
Continue veranderingen en grote werkdruk brengen vaak gevoelens van onrust en werkstress met zich mee. Stressklachten ontstaan door invloeden van buitenaf, maar zeker ook van binnenuit. In de training ‘Van druk doen naar ertoe doen’leer je stil te staan bij onbewuste overtuigingen en drijfveren die overbelasting verhogen. Je leert op een vriendelijke manier naar je innerlijke patronen en je functioneren te kijken. Je leert jezelf ondersteunende zorg te geven zodat je met meer rust, kracht en plezier in je werk staat.
voor wie Voor medewerkers en leidinggevenden in onderwijs en zorg en welzijn. Ervaring met mindfulness is prettig maar niet noodzakelijk. In de intake verkennen we je leervraag zowel op persoonlijk als professioneel gebied.
doel verminderen van het risico van stressklachten • meer autonomie • minder samenvallen met beperkende gedachten en gewoonten • beter omgaan met grenzen • meer flexibiliteit in het omgaan met veranderingen • meer gezondheid en plezier in het werk
praktische informatie De training omvat vier dagen en een individueel intakegesprek. Locatie: Stationsstraat 17-19 inTilburg. Zie voor data en kosten onze websites.
trainers Laura Las Ervaren mindfulnesstrainer, MBSR, MBCT en MBCL, meditatiebegeleider, groepspsychotherapeut NVGP en Voice Dialogue facilitator.www.lauralascoaching.nl - 06 26 55 24 35—Cecile Collaris Supervisor, coach, trainer en psychosociaal therapeut LVPW / RBNG, met ruime ervaring als professional en leidinggevende in zorg en welzijn. www.soulide.nl - 06 10 94 48 07
Ik adem in en kom tot rust
~
Ik adem uit en glimlach
~ Thuisgekomen
in het nu ~
Wordt dit momenteen wonder!
Thich Nhat Hahn
Persoonlijke betrokkenheid en van betekenis zijn voor de ander maken het werk in de zorgsector en het onderwijs bijzonder. Je werkt met mensen en je wilt je werk daarom meer dan goed doen. Daar kan een gevaar in schuilen. Door het altijd goed te willen doen kan er - ongemerkt - een patroon ontstaan, waarin je streeft naar steeds meer en steeds beter. Dit kan leiden tot een drang naar perfectie. Grote betrokkenheid kan daardoor makkelijk overgaan in reddersgedrag. De neiging tot perfectie en redders -gedrag verhogen het risico op stressklachten.
Het arbeidsgerelateerde verzuim is in de sector zorg en welzijn niet voor niets zorgwekkend hoog.Ook in het onderwijs groeit het ziekteverzuim de laatste jaren. Continue veranderingen en grote werkdruk brengen gevoelens van onrust en aanhoudende werkstress met zich mee. Wanneer de lat voortdurend hoog ligt zien we dat dit zijn tol eist, overmatige stress en ziekteverzuim nemen hierdoor toe.
Stressklachten ontstaan door invloeden van buitenaf, maar zeker ook van binnenuit. Onbewuste overtuigingen en drijfveren leiden tot automatische patronen van denken, voelen en handelen. In de training ‘Van druk doen naar ertoe doen’ leer je hier anders mee om te gaan. Door beoefening van mindfulness leer je gewaar te zijn van je gedachten, gevoelens, lichaamssensaties en gedrag.Door zelfcompassie leer je stil te staan bij wat je nodig hebt. Je leert jezelf vriendelijke en ondersteunende zorg te geven. Meer inzicht in de werking van het brein geeft begrip voor hoe we als mens in elkaar zitten. Je krijgt praktische oefeningen mee voor thuis en op de werkvloer. Het beoefenen van opmerkzaamheid en compassie leidt verrassend genoeg vaak tot beter functioneren, minder last van werkdruk en prettigere samenwerking. Dit verhoogt plezier in het werk en verlaagt het ziekteverzuim.
voor wieVoor medewerkers en leidinggevenden in onderwijs en zorg en welzijn, die meer inzicht willen krijgen in hoe persoonlijke patronen een rol spelen in het werkresultaat en in het behoud van gezondheid. Ervaring met mindfulness is prettig maar niet noodzakelijk. In de intake verkennen we je leervraag zowel op persoonlijk als professioneel gebied.
doel• verminderen van het risico van stressklachten• meer autonomie• minder samenvallen met beperkende gedachten en gewoonten• meer flexibiliteit in het omgaan met veranderingen• beter omgaan met grenzen• meer gezondheid en plezier in het werk
data en kostenDe training omvat vier dagen, twee zaterdagen en twee woensdagen, telkens van 10.00 tot 16.00 uur.Data 23 oktober, 6 november, 16 november en 30 novemberVoorafgaand is er een persoonlijk intake- en kennismakingsgesprek. Prijs € 650,- exclusief btw. Particulieren betalen € 580,-. (inclusief documentatie en oefenmateriaal) Locatie Stationsstraat 17-19, TilburgIn Company prijs in overleg
Leer werken vanuit mindfulness en zelfcompassie
Ik adem in en kom tot rust ~ Ik adem uit en glimlach ~ Thuisgekomen in het nu ~ Wordt dit moment een wonder! Thich Nhat Hahn
trainersLaura LasErvaren mindfulnesstrainer, MBSR, MBCT en MBCL, meditatiebegeleider, groeps -psychotherapeut NVGP en Voice Dialogue facilitator. www.lauralascoaching.nltelefoon 06 26 55 24 35
Cecile CollarisSupervisor, coach, trainer en psychosociaal therapeut LVPW / RBNG, met ruime ervaring als professional en leidinggevende in zorg en welzijn.www.soulide.nltelefoon 06 10 94 48 07
Van druk doen naar ertoe doen
mm portfolio_2013_definitief.indd 30 02-12-13 11:53
lauralascoaching|flyer_affiche
Open ochtend | donderdag 21 november a.s.
(Zelf)compassieKom donderdagochtend 21 november kennismaken en ervaren wat (zelf)compassie voor je kan betekenen. Het accent ligt op het ervaren en niet op ‘praten over’. (Zelf)compassie is een vervolgtraining na de Mindfulness. Deze ochtend is ook geschikt voor mensen die de (zelf)compassie willen opfrissen.
Programma 09.15 uur welkom, koffie en thee 09.45 uur inleiding (zelf)compassie 10.00 uur ervaren hoe (zelf)compassie door beoefening ontwikkeld kan worden 11.15 uur toelichting training met koffie en thee 11.35 uur afsluiten met een compassie-oefening 12.00 uur gelegenheid om ervaringen uit te wisselen en vragen te stellen
Doe meeEntree op basis van dana (vrijgevigheid)Geef je snel op via [email protected]: Stationsstraat 17-19 Tilburg, ingang Fabrieksstraat 1B
Wil je meer weten? Laura Las 06 26 55 24 35www.lauralascoaching.nl/zelfcompassie.html
Open middag | zaterdag 30 november a.s.
Voice DialogueKom zaterdagmiddag 30 november ervaren wat Voice Dialogue is en wat Voice Dialogue Zuid-Nederland voor je kan betekenen.Een uitgelezen kans om kennis te maken met deze methode.
Programma 13.00 uur welkom, koffie en thee 13.20 uur inleiding ‘Voice Dialogue toepassen in je leven’ 14.00 uur ervaren hoe de verschillende innerlijke stemmen in jezelf werkzaam zijn 14.30 uur Voice Dialogue sessie of een Psychodrama sessie ervaren 16.45 uur uitwisselen ervaringen 17.00 uur toelichting activiteiten Voice Dialogue Zuid-Nederland: • individuele sessies • opleidingen • procesgroep: ‘Midden in het leven’, o.b.v. Voice Dialogue en Psychodrama • training: (zelf)compassie, vervolgtraining na de Mindfulness • masterclasses 17.30 uur afsluiten met een drankje
Doe meeGratis entreeGeef je op via info@voice dialogue.nuAdres: Stationsstraat 17-19 Tilburg, ingang Fabrieksstraat 1B
Wil je meer weten? Elvira Lesman 06 52 33 19 28Laura Las 06 26 55 24 35www.voicedialogue.nu
Negenweekse training | vanaf woensdagochtend 8 januari 2014
(Zelf)compassieCompassie of mededogen is het vermogen om ons betrokken te voelen bij pijn en lijden, zowel dat van onszelf als dat van anderen. Het gaat samen met de wens deze pijn en dit lijden te verlichten en bereidheid daarin verantwoordelijkheid te nemen. Wanneer een vriend(in) het moeilijk of lastig heeft voelen we ons vaak nauw betrokken. Het gebeurd niet zelden dat we 'weten' dat er iets aan de hand is, nog voordat ze dit hebben uitgesproken. Je herkent het omdat je hart reageert op de pijn van de ander, je wordt geraakt. Dan ontstaat vaak de behoefte om er voor de ander te zijn en begrip en mededogen te tonen.
Compassie voor jezelf is in wezen niet anders dan compassie voor anderen. Alleen is het vaak om allerlei redenen niet tot bloei gekomen. Met onze kritische houding en sterke oordelen hebben we de neiging om automatisch te reageren op een probleem met ‘wat heb ik verkeerd gedaan?’ of: ‘wat heeft die ander verkeerd gedaan?’. (Zelf)compassie biedt balsem voor allen die zo worstelen met hun eigen-waarde. Gelukkig kan compassie door beoefening wel ontwikkeld worden en dat is het doel van de (zelf)compassietraining. Beoefening van (zelf)compassie zorgt voor een gezonde relatie met onszelf en naar anderen toe.Het is een moedige houding om het bekritiseren van jezelf of anderen te verminderen. Je leert de zorg en vriendelijkheid die je aan anderen geeft ook aan jezelf te geven.
ProgrammaIn deze negenweekse training gaan we stap voor stap verkennen hoe we vriendelijk-heid en compassie systematisch aandacht kunnen geven. Het oefenen van mede-dogen, het beleven van vreugde en medevreugde kan de geest kalmeren en leidt uiteindelijk tot een meer gelijkmoedige levenshouding.De training is gebaseerd op wetenschappelijk onderbouwde visie op het belang van (zelf)compassie.
In deze training oefenen we met de volgende thema’s:• hoe kun je het innerlijke emotieregulatie systeem in balans brengen• hoe kun je met lastige emoties omgaan• hoe kun je jezelf kalmeren en motiveren in plaats van bekritiseren• hoe kun je Mindfulness en compassie oefeningen voor de rest van je leven oefenen
TrainerDeze intensieve training wordt door Laura Las begeleid. Laura is gecertificeerd als mindfulness- en compassietrainer. Afgelopen jaren heeft Laura, naast de opleiding tot compassietrainer -die zij heeft gevolgd bij Frits Koster en Erik van den Brink- diverse keren samen met Frits intensieve Vipassana/Compassie retraites begeleidt.
DeelnameIn een voorgesprek met de trainer beslis je over uiteindelijke deelname.Woensdagochtend 8 januari start de eerstvolgende training in de Stationsstraat 17-19 in Tilburg.
Wil je meer weten? Laura Las 06 26 55 24 35www.lauralascoaching.nl/zelfcompassie.html
Open middag | zaterdag 30 november a.s.
Voice DialogueKom zaterdagmiddag 30 november ervaren wat Voice Dialogue is en wat Voice Dialogue Zuid-Nederland voor je kan betekenen.Een uitgelezen kans om kennis te maken met deze methode.
Programma 13.00 uur welkom, koffie en thee 13.20 uur inleiding ‘Voice Dialogue toepassen in je leven’ 14.00 uur ervaren hoe de verschillende innerlijke stemmen in jezelf werkzaam zijn 14.30 uur Voice Dialogue sessie of een Psychodrama sessie ervaren 16.45 uur uitwisselen ervaringen 17.00 uur toelichting activiteiten Voice Dialogue Zuid-Nederland: • individuele sessies • opleidingen • masterclasses • procesgroep: ‘Midden in het leven’, op basis van Voice Dialogue en Psychodrama • training: (zelf)compassie, vervolgtraining na de Mindfulness 17.30 uur afsluiten met een drankje
Doe meeGratis entreeGeef je op via info@voice dialogue.nuAdres: Stationsstraat 17-19 Tilburg, ingang Fabrieksstraat 1B
Wil je meer weten? Elvira Lesman 06 52 33 29 81Laura Las 06 26 55 24 35Marjo Janssens 06 46 19 06 46www.voicedialogue.nu
Open ochtend | donderdag 21 november a.s.
(Zelf)compassieKom donderdagochtend 21 november kennismaken en ervaren wat (zelf)compassie voor je kan betekenen. Het accent ligt op het ervaren en niet op ‘praten over’. (Zelf)compassie is een vervolgtraining na de Mindfulness. Deze ochtend is ook geschikt voor mensen die de (zelf)compassie willen opfrissen.
Programma 09.15 uur welkom, koffie en thee 09.45 uur inleiding (zelf)compassie 10.00 uur ervaren hoe (zelf)compassie door beoefening ontwikkeld kan worden 11.15 uur toelichting training met koffie en thee 11.35 uur afsluiten met een compassie-oefening 12.00 uur gelegenheid om ervaringen uit te wisselen en vragen te stellen
Doe meeEntree op basis van dana (vrijgevigheid)Geef je snel op via [email protected]: Stationsstraat 17-19 Tilburg, ingang Fabrieksstraat 1B
Wil je meer weten? Laura Las 06 26 55 24 35www.lauralascoaching.nl/zelfcompassie.html
Open middag | zaterdag 30 november a.s.
Voice DialogueKom zaterdagmiddag 30 november ervaren wat Voice Dialogue is en wat Voice Dialogue Zuid-Nederland voor je kan betekenen.Een uitgelezen kans om kennis te maken met deze methode.
Programma 13.00 uur welkom, koffie en thee 13.20 uur inleiding ‘Voice Dialogue toepassen in je leven’ 14.00 uur ervaren hoe de verschillende innerlijke stemmen in jezelf werkzaam zijn 14.30 uur Voice Dialogue sessie of een Psychodrama sessie ervaren 16.45 uur uitwisselen ervaringen 17.00 uur toelichting activiteiten Voice Dialogue Zuid-Nederland: • individuele sessies • opleidingen • procesgroep: ‘Midden in het leven’, o.b.v. Voice Dialogue en Psychodrama • training: (zelf)compassie, vervolgtraining na de Mindfulness • masterclasses 17.30 uur afsluiten met een drankje
Doe meeGratis entreeGeef je op via info@voice dialogue.nuAdres: Stationsstraat 17-19 Tilburg, ingang Fabrieksstraat 1B
Wil je meer weten? Elvira Lesman 06 52 33 19 28Laura Las 06 26 55 24 35www.voicedialogue.nu
Negenweekse training | vanaf woensdagochtend 8 januari 2014
(Zelf)compassieCompassie of mededogen is het vermogen om ons betrokken te voelen bij pijn en lijden, zowel dat van onszelf als dat van anderen. Het gaat samen met de wens deze pijn en dit lijden te verlichten en bereidheid daarin verantwoordelijkheid te nemen. Wanneer een vriend(in) het moeilijk of lastig heeft voelen we ons vaak nauw betrokken. Het gebeurd niet zelden dat we 'weten' dat er iets aan de hand is, nog voordat ze dit hebben uitgesproken. Je herkent het omdat je hart reageert op de pijn van de ander, je wordt geraakt. Dan ontstaat vaak de behoefte om er voor de ander te zijn en begrip en mededogen te tonen.
Compassie voor jezelf is in wezen niet anders dan compassie voor anderen. Alleen is het vaak om allerlei redenen niet tot bloei gekomen. Met onze kritische houding en sterke oordelen hebben we de neiging om automatisch te reageren op een probleem met ‘wat heb ik verkeerd gedaan?’ of: ‘wat heeft die ander verkeerd gedaan?’. (Zelf)compassie biedt balsem voor allen die zo worstelen met hun eigen-waarde. Gelukkig kan compassie door beoefening wel ontwikkeld worden en dat is het doel van de (zelf)compassietraining. Beoefening van (zelf)compassie zorgt voor een gezonde relatie met onszelf en naar anderen toe.Het is een moedige houding om het bekritiseren van jezelf of anderen te verminderen. Je leert de zorg en vriendelijkheid die je aan anderen geeft ook aan jezelf te geven.
ProgrammaIn deze negenweekse training gaan we stap voor stap verkennen hoe we vriendelijk-heid en compassie systematisch aandacht kunnen geven. Het oefenen van mede-dogen, het beleven van vreugde en medevreugde kan de geest kalmeren en leidt uiteindelijk tot een meer gelijkmoedige levenshouding.De training is gebaseerd op wetenschappelijk onderbouwde visie op het belang van (zelf)compassie.
In deze training oefenen we met de volgende thema’s:• hoe kun je het innerlijke emotieregulatie systeem in balans brengen• hoe kun je met lastige emoties omgaan• hoe kun je jezelf kalmeren en motiveren in plaats van bekritiseren• hoe kun je Mindfulness en compassie oefeningen voor de rest van je leven oefenen
TrainerDeze intensieve training wordt door Laura Las begeleid. Laura is gecertificeerd als mindfulness- en compassietrainer. Afgelopen jaren heeft Laura, naast de opleiding tot compassietrainer -die zij heeft gevolgd bij Frits Koster en Erik van den Brink- diverse keren samen met Frits intensieve Vipassana/Compassie retraites begeleidt.
DeelnameIn een voorgesprek met de trainer beslis je over uiteindelijke deelname.Woensdagochtend 8 januari start de eerstvolgende training in de Stationsstraat 17-19 in Tilburg.
Wil je meer weten? Laura Las 06 26 55 24 35www.lauralascoaching.nl/zelfcompassie.html
Open middag | zaterdag 30 november a.s.
Voice DialogueNegenweekse training | vanaf woensdagochtend 8 januari 2014
(Zelf)compassie
Laura Las CoachingStationsstraat 17-19 Tilburg
www.lauralascoaching.nl/zelfcompassie.html
Laura Las CoachingStationsstraat 17-19 Tilburg
www.voicedialogue.nu
Open middag | zaterdag 30 november a.s.
Voice DialogueNegenweekse training | vanaf woensdagochtend 8 januari 2014
(Zelf)compassie
Laura Las CoachingStationsstraat 17-19 Tilburg
www.lauralascoaching.nl/zelfcompassie.html
Laura Las CoachingStationsstraat 17-19 Tilburg
www.voicedialogue.nu
mm portfolio_2013_definitief.indd 31 02-12-13 11:53
noordpoint|bewegwijzering_logo (ism ed bergers architecten)
masja mols grafisch ontwerpnoordstraat 111 5038 eh tilburg t 013 544 24 [email protected] | www.masjamols.nl
masja mols grafisch ontwerpnoordpoint | bewegwijzering | entree ringbaan noord | 23042013
masja mols grafisch ontwerpnoordstraat 111 5038 eh tilburg t 013 544 24 [email protected] | www.masjamols.nl
masja mols grafisch ontwerpnoordpoint | bewegwijzering | gashuisje | 23042013
masja mols grafisch ontwerpnoordstraat 111 5038 eh tilburg t 013 544 24 [email protected] | www.masjamols.nl
masja mols grafisch ontwerpnoordpoint | bewegwijzering | entree goirke kanaaldijk | 23042013
masja mols grafisch ontwerpnoordstraat 111 5038 eh tilburg t 013 544 24 [email protected] | www.masjamols.nl
masja mols grafisch ontwerp
Jevano B.V. Jevano B.V.
Jevano B.V.
Textielstad
Disporta
Jevano B.V.
BasicFit
Edax
103B
101
103D
103E
103
noordpoint | bewegwijzering | signs | 23042013
masja mols grafisch ontwerpnoordstraat 111 5038 eh tilburg t 013 544 24 [email protected] | www.masjamols.nl
masja mols grafisch ontwerpmasja mols grafisch ontwerpnoordstraat 111 5038 eh tilburg t 013 544 24 [email protected] | www.masjamols.nl
noordpoint | bewegwijzering | 23042013
mm portfolio_2013_definitief.indd 75 02-12-13 11:57
11
Hallo allemaal, ik doe mijn spreekbeurt
over dinosauriërs.
‘Er is nog een mailtje over spreekbeurten,’ zei Annabel en ze las hem voor:
____________________________________________________________
Van: Marleen Aan: Flits.nl
Beste redactie,Kunnen jullie me helpen? Ik wil mijn spreekbeurt over gezichtskunstjes doen, want daar weet ik veel vanaf. Maar het mag niet van mijn juf want ze vindt het geen echt onderwerp.Groetjes van Marleen
____________________________________________________________
‘Gezichtskunstjes?’ vroeg Fleur verbaasd.
Bas heeft gelijk. Bij een spreekbeurt moet je toch
dingen kunnen aanwijzen en voordoen?
Ja, kijk zo:
‘Het is een kwade geest,’ zei Annabel.‘Ik wil naar huis!’ Goaltjes ogen waren twee keer zo groot als normaal.Lotte pakte Goaltjes hand. ‘Kom.’We konden niet achterblijven. Ik pakte mijn mobieltje, zette de camera vast op flitsen, en liep achter Lotte aan. Mijn benenwaren zo slap dat ik wankelde.Egbert jankte en liep toen met me mee.Ik keek niet eens om of de andere drie ons volgden. Dat hoefde niet, want dat deden ze, dat wist ik ineens heel zeker.We slopen door de gang, er scheen een heel klein beetje licht van de straatlantaarns.
Lotte stond even stokstijf stil, toen haalde ze adem en liep verder, nog steeds hand in hand met Goaltje.
Egbert piepte weer, zo bang had ik hem nog nooit gehoord.‘Kom maar.’ Ik tilde hem op, hij trilde verschrikkelijk.Ineens stond Lotte stil, voor het lokaal van groep 8. ‘Sssst!’ Ze legde haar vinger tegen haar lippen. Alsof wij gezellig aan het kwebbelen waren! In een kluit stonden we achter haar, dicht tegen elkaar aan.Heel, heel voorzichtig duwde Lotte de klink van de deur omlaag.Ik hoorde Toni hijgen van angst.
Toen zei Lotte:
Eh… Goedenavond.
Mirjam Oldenhave
De roze rapper
Lees ookDe nieuwsjagersVliegende bliksem
met tekeningen van Rick de Haas
Uitgeverij Ploegsma Amsterdam
60
‘Ziezo,’ zei de trainer tevreden. ‘Ons heelal heeft er een voetbal-ster bij.’ Hij knipoogde naar Goaltje. ‘En dan bedoel ik jou, gekke kanariekop! Kom morgenochtend maar meetrainen.’Goaltje aarzelde. ‘Maar... dan moet ik naar school.’‘O ja, natuurlijk. Ik bedoelde morgen-middag,’ zei de trainer.En tóén pas stuiterde de bal weer op de grond, recht voor onze voeten.
De vierde Rachelle
Ik kan heel goed uit de heup schieten. Dat klinkt misschien opschepperig, maar het is echt waar.Hier schiet ik een foto:
Niemand heeft het door, ik heb er ontzettend lang op geoefend. Het is heel handig voor iemand die geheim fotograaf is.
Het was dinsdagochtend, kleine pauze. Heel rustig slenterde ik in de richting van de Rachelles. Ik probeerde nonchalant te kijken. Dat is eigenlijk ook een gezichtskunstje, eentje waar ik niet zo goed in ben. Gelukkig hadden ze zoals altijd alleen maar aandacht voor zichzelf. Ik ging zo dicht mogelijk bij ze staan en maakte me onzichtbaar.Dit hoorde ik:‘Je moet het zelf weten, hoor, maar... ik merk dat ik, ja, als een jurk niet van een echt merk is, dan vind ik het eigenlijk geen jurk, merk ik.’‘Ja, vind ik ook.’‘Ja, vind ik ook.’
Wie woont waar?1 Daan & Egbert2 Annabel (Pizza Peking)3 Fleur4 Toni5 Lotte6 Goaltje
En ook niet onbelangrijk:7 De Nijlandschool 5
6
3
4
1
2
7
33
‘Ga je echt niet meer naar school?’ vroeg ik.Goaltje schudde zijn hoofd, terwijl hij gewoon doorkopte. ‘Nooit meer,’ zei hij.Daar moesten we even over nadenken. Nooit is echt zo... nóóit.‘Wat is er dan gebeurd?’ vroeg ik.‘Niks, daarom juist,’ antwoordde Goaltje. ‘Ik wil voetballer worden, dus wat heb ik dan aan tafels leren en aan topo en zo.’‘Maar je móét naar school!’ zei Fleur.‘Waarom?’ vroeg Goaltje. Hij was gestopt met koppen en streelde nu zijn bal.Tja, waarom...‘Van de politie.’ Fleur keek naar mij. ‘Toch?’Ik knikte, ook al wist ik het niet zeker. ‘En van de juf.’‘Ik ga niet meer,’ zei Goaltje. ‘Ik wil trainen, en dan word ik de beste van de wereld.’ Hij legde de bal op de grond en schopte hem heen en weer. Zonder iets te zeggen bleven we een tijdje naar hem kijken. Wat Goaltje met zijn bal kan, is onbegrijpelijk. Ik heb die bal wel eens stiekem onderzocht om te kijken of er geen truc in zit, een zendertje of een magneet of zo. Maar nee hoor. Goaltje kan toveren, met elke bal. Ik moest hem gelijk geven: als je ergens zo goed in bent, en je weet zeker dat je je hele leven niet zult gaan rekenen of moeilijke woorden schrijven, waarom zou je dan je tijd verspillen op school?‘Maar Goaltje, als je niet kunt rekenen, kun je de scores niet bijhouden,’ zei Fleur.Goaltje haalde zijn schouders op. ‘Dat doet de scheids toch.’ Tja... We wisten niks meer te zeggen. Ik maakte een paar actiefoto’s van Goaltje, en Fleur gaf toch maar die appel. Goaltje keek ernaar alsof hij dacht: waarom zou deze tennisbal een steeltje hebben?‘Dus je komt morgen niet naar school?’ vroeg ik.Hij schudde zijn hoofd en zei het nog maar eens: ‘Ik ga niet meer.’
‘Hij gaat niet meer,’ zei Fleur de volgende dag.We zaten bij Pizza Peking, want we hadden Flits-vergadering. Annabel stond op haar hoofd tegen de muur aan. Dat doet ze af en toe, zodat er extra bloed naar haar hersenen stroomt. Die hebben het meer nodig dan haar voeten, zegt ze.‘Ik wil Goaltje helpen.’ Lotte dacht na.
‘Neehee, dat bedoel ik niet,’ zei Lotte. ‘We moeten ervoor zorgen dat hij weer naar school wil. Dát is helpen.’
Dan moeten we zijn juf ompraten. En zijn
ouders.En meester
Geurt.
En de leerplicht-ambtenaar.
O ja. O ja. O ja.
uitgeverijploegsma|kinderboekFlits‘Derozerapper’_ binnenwerk
mm portfolio_2013_definitief.indd 47 02-12-13 11:55