UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE BANJA LUKAFAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE

SEMINARSKI RAD

PREDMET: MEĐUNARODNE MONETARNE I FINANSIJSKE INSTITUCIJE

TEMA: MEĐUNARODNI MONETARNI FOND

Mentor: Student:

novembar 2012. godine

SADRŽAJ

UVOD..................................................................................................................................3

1. DEFINICIJA MMF-a....................................................................................................4

2. OSNIVANJE I CILJEVI MMF-a...............................................................................52.1. Planovi za osnivanje i osnivanje MMF-a........................................................52.2. Zadatak i osnovni ciljevi MMF-a......................................................................6

3. FINANSIJSKA OSNOVA I DEVIZNI KURS MMF-a..............................................73.1. Finansijska osnova MMF-a................................................................................73.2. Devizni kurs u politici MMF-a..........................................................................7

4. KAPITAL I KVOTE MMF-a.......................................................................................84.1. Kapital i uplate država članica MMF-a............................................................84.2. Kvote i glasanje – pojam i značaj......................................................................9

5. OPERACIJE I ORGANIZACIJA MMF-a...............................................................105.1. Operacije Međunarodnog monetarnog fonda................................................105.2. Organizacija i organi upravljanja MMF-a....................................................11

6. FINANSIJSKA POMOĆ I FINANSIJSKE OLAKŠICE........................................126.1. Finansijska pomoć............................................................................................126.2. Finansijske olakšice..........................................................................................13

ZAKLJUČAK..................................................................................................................14

LITERATURA.................................................................................................................15

2

UVOD

Potreba za osnivanjem Međunarodnog monetarnog fonda postala je očigledna tridesetih godina prethodnog vijeka tokom Velike ekonomske krize koja je ozbiljno uzdrmala svjetsku privredu. Produbljivanje krize i porast nepovjerenja u papirni novac imalo je za rezultat narastanje zahtjeva da zlato stoji iza nacionalnih trezora. Jedan broj zemalja bio je prinuđen da napusti važenje zlatnog standarda. Ključni zadatak MMF-a je osiguranje globalne ekonomske sigurnosti, odnosno spriječavanje pojave još jedne velike depresije nakon ekonomske krize iz tridesetih godina prošlog vijeka. MMF je bio osnovan sa uvjerenjem da je potrebna kolektivna akcija na globalnom nivou da bi se održala ekonomska stabilnost.

Međunarodni monetarni fond je opštepoznat kao institucija koja obezbjeđuje pomoć zemljama članicama koje imaju poremećaje u platnom bilansu, pod uslovom da preduzmu strukturna prilagođavanja u privredi s ciljem otklanjanja ovih poremećaja. Takođe, aktivna uloga MMF-a je unapređenje ekonomskog rasta i smanjenje siromaštva. Specifičnost MMF-a u odnosu na ostale međunarodne finansijske institucije ogleda se u kombinovanju regulativne, konsultativne i finansijske funkcije.

MMF je finansijska organizacija koja, na poziv zemlje članice, prva ulazi u tu zemlju, a eventualno odobreni finansijski aranžman predstavlja signal za ostale institucije, posebno Svjetsku banku, da se uključe sa svojim projektima u finansijsku pomoć toj zemlji.

Cilj seminarskog rada je da se objasni šta je MMF, zbog čega on postoji, šta je dovelo do njegovog osnivanja, njegova svrha i druge bitne stvari vezane za postojanje ove institucije. Znati šta je MMF i koje su njegove djelatnosti spada u domen opšteg obrazovanja pojedinca, bez obzira da li se on bavi ekonomijom ili ne.

Rad se sastoji iz šest cjelina. U uvodnom dijelu je objašnjen razlog nastanka MMF-a i u kom dijelu je on nastao, zatim u prvom dijelu rada objašnjena je definicija i nastanak MMF-a. U daljem radu objašnjeni su osnovni ciljevi i zadaci MMF-a, kvote koje države članice uplaćuju u Fond, kao i kapital MMF-a. U petom dijelu objašnjene su operacije i organizacija MMF, odnosno objašnjeni su osnovi organi MMF-a koje čine Odbor guvernera, Odbor izvršnih direktora i Generalni direktor. U posljednjem dijelu rada je pokazano kako MMF pruža finansijsku pomoć državama članicama i koje finansijske olakšice postoje. U zaključnom razmatranju date su najvažnije činjenice koje pokazuju koliko je MMF bitan za svjetsku privredu i kakav značaj on ima, kako za zemlje u razvoju, tako i za najrazvijenije zemlje svjetske privrede.

3

1. DEFINICIJA MMF-a

Postoje različita definisanja Međunarodnog monetarnog fonda. Neki tvrde da je to jaka politička institucija koja se služi manipulacijama, drugi je poistovjećuju sa Svjetskom bankom i tako dalje. MMF nije ni jedno, ni drugo.

Međunarodni monetarni fond je međunarodna kooperativna institucija koju čine 182 zemlje, dobrovoljno učlanjene, jer prednost vide u zajedničkom dogovaranju u okviru ove institucije, a sve u cilju postizanja što stabilnijeg međunarodnog sistema poslovanja. Takođe, MMF je institucija koja pozajmljuje novac svojim članovima koji imaju probleme sa finansijskim obavezama, ali samo pod uslovom da preduzmu mjere za eliminisanje tih poteškoća. MMF nema nikakav autoritet nad domaćom ekonomskom politikom svojih članova.

Do potrebe za organizacijom kao što je MMF došlo je poslije velike ekonomske krize 30-ih godina ovog vijeka. Veliki broj država, sa Velikom Britanijom na čelu, morao je da napusti zlatno pravilo. Taj sistem je nailazio na poteškoće u vremenu nastajanja monopola i koncentracije kapitala, još i prije Velike ekonomske krize. Došlo je do opadanja životnog standarda. Odnos između novca i vrijednosti roba postao je nejasan.

Tokom 30-ih godina dolazi do nekoliko međunarodnih konferencija sa ciljem da se spriječe nastali monetarni problemi. Trebalo je stvoriti sistem koji će se baviti monetarnim pitanjima i rješavanju monetarnih problema. Zahtjev za takvim sistemom su zatražili Harry Dexter White iz SAD-a i John Maynard Keynes iz UK.1 Međunarodna zajednica je prihvatila ovaj sistem, a dogovor o uspotavljanju Međunarodnog monetarnog fonda se desio u gradu Bretton Woods, New Hampshire, USA, 22. jula 1944. godine.2

Dogovoru su prisustvovali 44 delegata raznih zemalja. MMF je zvanično počeo sa radom u Vašingtonu, u martu 1946. godine kada je održana prva skupština guvernera.

1 Dr B. Ilić, dr J. Savić, dr P. Jovanović – Gavrilović, dr Ž. Ristić, dr J. Klincov, Međunarodna ekonomija i finansije, Banja Luka 2008.2 Dr D.Ž. Marković i dr B. Ilić, dr S. Komazec, dr Ž. Ristić i dr D. Radovanović, Globalna ekonomija i geofinansije, Etnostil, Beograd 2012.

4

2. OSNIVANJE I CILJEVI MMF-a

2.1. Planovi za osnivanje i osnivanje MMF-a

Međunarodni monetarni fond (International Monetary Fund – IMF), kao novi mehanizam i devizno – monetarni svjetski sistem, nikao je i razvio se na ruševinama zlatnog važenja. Poremećaji nastali kao posljedica Prvog svjetskog rata označili su kraj zlatnog važenja. Sistem zlatnog važenja nije dobro funkcionisao ni u razdoblju prije Velike ekonomske krize. To je bio mehanizam liberalističke epohe kapitalizma, klasičnog laissez-fair-a, te je i mogao pravilno funkionisati samo u liberalističkoj epohi kapitalizma.

U namjeri da se prebrode velike teškoće nastale poslije krize, najprije vodeće, a zatim i ostale države, potpuno nezavisno jedna od druge, pristupaju cijelom nizu intervencionističkih mjera koje su konačno dovele do potpunog valutnog haosa. Masovno manipulisanje valutama, česte devalvacije karaktera valutnog dampinga, fluktuirajući kursevi i cijeli arsenal kvantitativnih deviznih ograničenja praćenih obustavama plaćanja, bijegom kapitala i gubljenjem povjerenja u plaćanja – osnovna je karakteristika ovog perioda. Sve je to imalo veoma nepovoljne posljedice na međunarodnu razmjenu, koja i u 1938. godini nije dosegla nivo iz godina prije Velike ekonomske krize.

Takva iskustva otkrila su, uglavnom, dvije istine i to:3

1. da je neophodno da postoji jedinstven, usavršen međunarodni monetarni sistem i2. da novi međunarodni monetarni sistem mora uvažavati nova shvatanja i odnose u

međunarodnoj privredi poslije završetka Drugog svjetskog rata.

Krajem Drugog svjetskog rata pojavila su se 4 plana za organizaciju međunarodnog monetarnog sistema i to:

britanski, američki, franscuski i kanadski.

Najveću pažnju stručne, naučne, pa i političke javnosti izazvala su prva dva plana koji su dobili imena po glavnim kreatorima: Kejnsov (J. M. Keynes) plan i Vajtov (H. D. White) plan.

Britanski ili Kejnsov plan zalagao se za stvaranje Međunarodne klirinške unije „koja bi bila vrsta svjetske banke ili ustanova za kompenzaciju, gdje bi se međunarodna plaćanja susretala ili uzajamno prebijala“ posredstvom novog valutnog sredstva nazvanog bankor (bancor), koji je specijalno kreiran za tu svrhu. U osnovi Kejnsovog plana leži zamisao da Unija, polazeći od stanja velikih deficita u platnim bilansima većeg broja država članica, usklađuje te deficite s viškovima kojima su raspolagale druge države i tako, putem kreditnih odnosa, održi stanje ravnoteže i zadovoljavajućih likvidnosti u međunarodnom monetarnom sistemu.

3 Dr D. Radovanović, dr Ž. Ristić i dr K. Ristić, Međunarodne monetarne i finansijske institucije, Etnostil, Beograd 2012.

5

Vajtova koncepcija obnove i razvoja poslijeratnog međunarodnog monetarnog sistema išla je, kao izraz ekonomsko – političkih interesa SAD, drugom linijom. Vajtov plan je predviđao osnivanje Stabilizacionog fonda kao međunarodne monetarne ustanove čiji bi osnovni cilj bio održavanje stabilnih deviznih kurseva. Valutni pariteti bi se iskazivali u međunarodnoj monetarnoj jedinici – „junitas“, čija je vrijednost bila 8,91 grama čistog zlata, pretpostavljala je saglasnost Fonda. Sredstva stabilizacionog fonda bi se formirala uplatama kvota i to: u zlatu, nacionalnim valutama i hartijama od vrijednosti.

Oba plana imala su, u krajnjem slučaju, zajednički cilj da osiguraju da dobijeni novac od prodaje robe može biti upotrijebljen za kupovinu bilo koje druge robe, što je podrazumijevalo da takav novac bude konvertibilan i zamjenljiv za svaku drugu robu i usluge.4 Osnovna razlika između ova dva plana bila je u tome što se Kejns zalagao da to bude klirinški novac, a Vajt da to i dalje bude zlato.

2.2. Zadatak i osnovni ciljevi MMF-a

Prema odredbama Statuta, osnovni ciljevi Međunarodnog monetarnog fonda su:

1. Razvijanje međunarodne monetarne kooperacije – MMF treba da razvija međunarodnu monetarnu saradnju putem stalne institucije koja pruža tehničke mogućnosti za konsultacije i saradnju država na rješavanju međunarodnih monetarnih problema;

2. Pomaganje ekspanzije međunarodnog privrednog poslovanja i doprinos povećanju nivoa zaposlenosti – MMF treba da pomaže ekspanziju i ravnomjerno razvijanje međunarodne trgovine i da na taj način doprinese razvoju i održavanju visokog stepena zaposlenosti, realnog dohotka i razvoju proizvodnih snaga kao prvenstvenih zadataka ekonomske politike;

3. Podrška stabilnosti međunarodne razmjene – MMF treba da doprinosi stabilnosti valutnih kurseva, da podržava redovne platne odnose između država članica i da spriječava konkurenciju pomoću valutnih depresijacija;

4. Pospješivanje multilateralnih odnosa u plaćanjima i slobodnoj trgovini – MMF treba da pomaže uvođenje i širenje multilateralnog sistema plaćanja po tekućim transakcijama između država članica i da ukida devizna ograničenja koja usporavaju razvoj svjetske trgovine;

5. Pomaganje smanjenju nestabilnosti kod plaćanja – MMF treba da pruža pomoć državama članicama putem raspoloživih sredstava kako bi mogle lakše da otklone poremećaje u platnom bilansu, bez upotrebe mjera koje ometaju razvoj svjetske trgovine;

6. Uravnoteženje platnog bilansa – MMF treba da skrati trajanje i smanji stepen neravnoteže u platnom bilansu država – članica.

Zadatak MMF-a nije samo rješavanje problema pojedinih zemalja, već i funkcionisanje međunarodnog monetarnog sistema kao cjeline. Njegovi članovi zajedno rade na uspostavljanju stabilnog svjetskog rasta. MMF radi na pronalaženju načina da se preduhitre, kontrolišu i rješavaju finansijske krize.

4 Dr N. Plakalović, Monetarna ekonomija, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, S. Sarajevo 2009.

6

3. FINANSIJSKA OSNOVA I DEVIZNI KURS MMF-a

3.1. Finansijska osnova MMF-a

Na osnovu člana III, odjeljak 3 iz Bretton Woods-a, zemlje članice su bile dužne da izvrše upis kvota i kao minimum, svaka zemlja članica je u zlatu plaćala manji iznos od sljedeća dva iznosa:5

1. 25% svoje kvote, 2. 10% od svojih zvaničnih neto holdinga zlata u SAD dolarima.

Ostatak kvote se upisivao u nacionalnoj valuti. Na osnovu Amandmana II iz 1978. godine predviđeno je da se 25% kvote uplaćuje u SDR ili u konvertibilnim valutama, a 75% u nacionalnoj valuti. Najnovija, jedanaesta opšta revizija kvota bila je 1998. godine i vrijednost upisanih kvota iznosila je 212 milijardi SDR.6

Kvote imaju tri osnovne funkcije: One su osnovica za određivanje olakšica prilikom povlačenja sredstava fonda; One izražavaju iznos deviza sa kojima Fond može da računa; One predstavljaju osnovu za izračunavanje prava glasa zemalja članica.

3.2. Devizni kurs u politici MMF-a

Pariteti svih valuta izraženi su u zlatu ili u SAD dolarima težine i finoće na dan 1. jula 1944. godine.7 Kursevi valuta, fiksno utvrđeni, ne mogu odstupati od utvrđenih pariteta više od plus ili minus 1%. U tom smislu, svaka država članica je dužna da sarađuje sa Međunarodnim monetarnim fondom radi održavanja stabilnosti utvrđenog deviznog kursa, izvršavanja deviznih sporazuma s drugim državama članicama i izbjegavanja konkurentnih izmjena deviznog kursa. Ako se treba uspostaviti već poremećena osnovna ili fundamentalna neuravnoteženost, dozvoljena je izmjena pariteta određene valute. Izmjena pariteta se može izvršiti samo na temelju prijedloga odnosne države, ali po prethodnom konsultovanju sa Fondom.

Ako izmjena pariteta ne prelazi 10% vrijednosti valute, MMF neće stavljati prigovor. Međutim, ukoliko tražena promjena kursa prelazi 10%, tada će MMF dati saglasnost za izmjenu samo ako stekne uvjerenje da se radi o uklanjanju osnovne ili fundamentalne neravnoteže, posebno na planu unutrašnje razvojne i socijalne politike. Stabilnost deviznog kursa podrazumijeva i zahtijeva stabilnost nacionalnih ekonomija i uravnotežene platno – bilansne odnose.

5 Dr D. Radovanović, dr Žarko Ristić i dr r. Klincov, Međunarodne monetarne i finansijske institucije, Beograd 2008.6 SDR (Special Drawing Rights) – specijalna prava vučenja – knjigovodstveni novac, odnosno papirni sertifikati koji treba da u osnovnoj funkciji zamijene zlato (papirno zlato).7 Paritet dolara bio je utvrđen na bazi odnosa 1 unca čistog zlata = 35 dolara. Poslije građanskog rata u SAD dolar je vrijedio 1,609 grama čistog zlata. Taj odnos je zadržan gotovo 50 godina. Tek 1837. godine cijena zlata je povećana na 20,67 dolara, dok je zlatni „sadržaj“ dolara smanjen za 6,2%. Taj odnos zlata i dolara zadržava se skoro stotinu godina – sve do 1934. godine, kada je povećan na 35 dolara za jednu uncu zlata, što je značilo pad vrijednosti dolara prema zlatu za 69%.

7

4. KAPITAL I KVOTE MMF-a

4.1. Kapital i uplate država članica MMF-a

Sredstva Međunarodnog monetarnog fonda formiraju se po osnovu: uplata država članica, pozajmica država članica i pozajmica na privatnom tržištu kapitala.

Uplate država članica, kao i pozajmice država članica čine osnovni izvor sredstava MMF-a, a pozajmice na privatnom tržištu kapitala predstavljaju dopunski vid alimentiranja Fonda.

Pored toga, od 1976. do sredine 1980. godine, kao vid obezbjeđenja sredstava Fonda bila je akcija prodaje zlata. „Za četiri godine, od juna 1976. godine do maja 1980. godine ovim prodajama prikupljena je suma od 4.640 miliona dolara (cijena se kretala od 109 do 712 dolara po unci). Od te sume je državama u razvoju bilo raspoređeno 1.289 miliona dolara, a ostatak je otišlo za formiranje Starateljskog fonda“.8

Osnovni izvor redovnog kreditnog potencijala Međunarodnog monetarnog fonda čine kvote država članica. Svaka država članica dužna je, prilikom stupanja u članstvo Fonda, da uplati pripadajuću kvotu i to 25% u zlatu, a 75% u nacionalnoj valuti. Od osnivanja Međunarodnog monetarnog fonda do danas izvršeno je ukupno trinaest opštih revizija kvota država članica (185 država).

Visina nacionalne kvote je veoma značajna, jer predstavlja osnovicu za: dodjelu sredstava Fonda u okviru redovnih prava vučenja, udio države članice u alokaciji specijalnih prava vučenja, određivanje pristupa članice ostalim finansijskim sredstvima Fonda, utvrđivanje glasačke snage države članice i učestvovanje članice u organizacionim tijelima Fonda.

8 Dr D.Ž. Marković i dr B. Ilić, dr S. Komazec, dr Ž. Ristić i dr D. Radovanović, Globalna ekonomija i geofinansije, Etnostil, Beograd 2012.

8

4.2. Kvote i glasanje – pojam i značaj

Pri uključenju u MMF svaka zemlja članica deponuje određenu sumu novca zvanu „quota subscription“. Kvote imaju različite i služe za:

utvrđivanje broja glasova, utvrđivanje maksimalnog iznosa sredstava na korišćenje i bazu za dodjelu SDR.

Kvote određuju glasačku snagu članova, pa iz neravnomjernog učešća kvota proističe neravnomjernost u glasovima. Broj glasova se utvrđuje na taj način što se svakoj zemlji dodjeljuje 250 glasova i plus po jedan glas na svakih sto hiljada SDR-a uplaćene kvote. Bogatije zemlje imaju veću glasačku moć. Zemlje koje imaju preko 15% ukupnog broja glasova imaju pravo veta na odluke fonda.

Zemlje sa najvećim brojem kvota u MMF-u su: SAD sa 18,25%, zatim idu Njemačka, Japan, Francuska i Velika Britanija. Učešće glasova industrijskih zemalja u ukupnim glasovima kod Fonda iznosi oko 60%, a zemalja u razvoju oko 40%, tako da zemlje u razvoju mogu da utiču na odluke ako djeluju kao grupa, jer se mnoge značajne odluke u Fondu donose kvalifikacionom većinom od 70% ili 85%. One stvaraju određen fond novca koji se može povući u slučaju finansijskih poteškoća članova i osnova su za određivanje koliko član može može da pozajmi od MMF-a ili da primi od MMF-a u periodičnim alokacijama specijalnih pomoći, poznatim pod nazivom „specijalna prava vučenja“. Ovo govori da, što je više član finansijski doprinijeo, to može više da pozajmi kad mu bude trebalo.

Kvote se preispituju svakih 5 godina i mogu biti povećane ili smanjene prema potrebama MMF-a i prema ekonomskom prosperitetu zemalja članica. Udio zemlje članice u alokaciji specijalnih prava vučenja određuje se u odnosu na njene kvote. Bord guvernera (boards of governors) svakih 5 godina preispituje kvote i, ukoliko je potrebno, mijenja njihovu strukturu. Takođe, svaka zemlja članica može tražiti preispitivanje svoje kvote u svakom momentu. Kvota svake zemlje članice određuje se prema njenoj ekonomskoj snazi u odnosu na druge zemlje. Različiti ekonomski faktori se uzimaju pri determinisanju kvote – GDP određene zemlje, broj finansijskih transakcija i zvanične rezerve određene zemlje.

9

5. OPERACIJE I ORGANIZACIJA MMF-A

5.1. Operacije Međunarodnog monetarnog fonda

Pri uključenju u MMF, zemlja članica se obavezuje da će informisati ostale članove o vrijednosti svog novca u odnosu na novac drugih zemalja, da će izbjegavati restrikciju zamjene domaće valute za stranu, da će njegovati takvu ekonomsku politiku koja će voditi povećanju nacionalnog bogatstva i bogatstva cijelog čovječanstva9.

MMF ne može natjerati članice da se striktno vladaju prema ovim pravilima, mada može izvršiti moralni pritisak da se pridržavaju pravila koja su dobrovoljno potpisale. Ukoliko zemlja članica konstantno ignoriše svoje obaveze, ostale članice mogu, kroz instituciju MMF-a, da zabrane toj zemlji pozajmljivanje novca od MMF-a ili, u krajnjem slučaju, da zamole zemlju članicu da izađe iz institucije. Tokom vremena obaveze članova su se mijenjale prema potrebama.

Što se tiče samog MMF-a, on ima obavezu kontrolisanja kooperativnosti sistema u svrfu redovne i pravilne razmjene nacionalnih valuta, pozajmljivanje novca članovima da bi reorganizovale svoje ekonomije da bolje kooperišu sistemom i obavezu davanja servisnih usluga – tehničku pomoć.

Država – članica koja pretenduje na sredstva Fonda pristupa izradi stabilizacionog programa i prezentira ga Fondu u tzv. „pismu o namjerama“. Iako pismo o namjerama suvereno donosi država članica, to je, ipak, dokument koji u suštini sadrži „sugestije“ Fonda o ekonomskoj politici koju država treba da sprovodi ako želi podršku Fonda. MMF će odobriti državi traženu finansijsku podršku ukoliko procijeni da je prezentirani program stabilizacije adekvatan za prevazilaženje platnobilansnih poteškoća.

Glavne ekonomske varijable svakog kreditnog aranžmana sa MMF-om (najčešće Stand by): kreditna ekspanzija bankarskog sistema, finansiranje državnog sektora, devizni kurs, kamatna stopa, spoljna zaduženost, trgovinska i devizna ograničenja, opšti nivo cijena i monetarne rezerve, kao elementi stabilizacionog programa. Kad se ove varijable u pregovorima sa MMF-om kvantitativno limitiraju, one postaju tzv. Kriterijumi izvršenja programa stabilizacije10.

Osnovni kriterijumi izvršenja su:1. limitiranje kredita banaka, kako bi se uticalo na nivo novčane mase i platežno

sposobnu tražnju,2. smanjivanje potrošnje javnog sektora,3. politika kamatnih stopa traži da kamate budu realno pozitivne i međunarodno

konkurentne, kako bi se stimulisao priliv kapitala, povećala domaća štednja i smanjila previsoka investiciona potrošnja,

4. devalvacija valute – to je redovan zahtjev MMF-a za izravnanje domaćih i stranih cijena, čime bi se postigli kratkoročni pozitivni efekti na platni bilans,

9 Dr V. Ognjenović, Međunarodno bankarstvo, Beograd 2004.10 Dr M. Bubanja, Međunarodna ekonomija, Beograd 2011.

10

5. korekcija cijena – MMf traži njihovo tržišno djelovanje,6. kvantitativno limitiranje dodatnog inostranog zaduživanja,7. potreban nivo državnih rezervi,8. izjava da se neće uvoditi nova trgovinska i platna ograničenja kako bi se ostvarila

slobodna cirkulacija robnih i finansijskih transakcija.

5.2. Organizacija i organi upravljanja MMF-a

Međunarodni monetarni fond ima sljedeće organe upravljanja:

Odbor guvernera, koji se nalazi na vrhu hijerarhijske ljestvice i predstavlja najviši organ upravljanja, a sačinjavaju ga po jedan guverner i njegov zamjenik koje svaka država imenuje slobodno, na način koji ona sama odredi. U većini slučajeva to su ministri finansija ili guverneri centralnih banaka zemalja članica. Oni su predstavnici svojih vlada i govore u njihovo ime. Odbor guvernera odlučuje o brojnim pitanjima, kao što su: prijem novih članova, visina upisane kvote, promjena valutnog pariteta itd. Odluke iz svoje nadležnosti Odbor guvernera donosi na skupštini, a između dvije skupštine, u slučaju potrebe, odluke donosi glasanjem – pismenim putem. Upravni odbor guvernera sastaje se jednom godišnje, a guverneri svoje ideje i želje prenose izvršnom odboru koji ih predstavlja.

Odbor izvršnih direktora, koji predstavlja izvršni organ Fonda i koji se nalazi u Vašingtonu. Ovaj odbor sastoji se od 24 izvršna direktora od kojih petoricu imenuju države sa najvećom kvotom, a ostalih devetnaest biraju članice države po grupama. Uloga izvršnog direktora je da zastupa interese zemalja koje su ga izabrale i da predstavlja kanal komuniciranja zemalja članica i Fonda. Odbor izvršnih direktora odluke najčešće donosi konsenzusom, iako je to mjesto sa najviše sukoba interesa.

Generalni direktor, je predsjedavajući Odbora izvršnih direktora i rukovodi radom Međunarodnog monetarnog fonda. Ta funkcija obično pripada evropljanima.

Pored ovih organa, organizacionu strukturu Međunarodnog monetarnog fonda komponuju i stalni i ad hoc komiteti, kao i grupe koje imaju, prije svega, savjetodavni karakter.11

11 Rezolucijom Odbora guvernera iz 1974. godine osnovan je: 1) Privremeni komitet za pitanja međunarodnog monetarnog sistema i 2) Zajednički ministarski komitet za transfer resursa u države u razvoju.

11

6. FINANSIJSKA POMOĆ I FINANSIJSKE OLAKŠICE

6.1. Finansijska pomoć

MMF pozajmljuje novac zemljama članicama koje imaju finansijske poteškoće, odnosno zemljama koje nemaju dovoljno stranih valuta da plate ono što su kupile od drugih zemalja. U svaku zemlju novac stiže na različite račune: od izvoza, davanja usluga (bankarsko poslovanje i osiguranje), od turizma, stranih investicija ili finansijskih pomoći. Ukoliko se zemlje previše zaduže, suočavaju se sa brojnim neprijatnim situacijama: opadanja kupovne moći, smanjenje izvoza i sl. Zemlja članica MMF-a može zatražiti pomoć od organizacije koja bi trebala da pomogne u utvrđivanju uzroka loše ekonomske situacije i načina za njeno razrješenje.

Član Fonda sa finansijskim problemima može odmah povući iz fonda 25% svog ukupnog uloga (kvote) koji je uplatio u zlatu ili drugoj konvertibilnoj valuti. Ukoliko je ova suma nedovoljna, zemlja sa velikim poteškoćama može tražiti od MMF-a kredit i u toku godine može pozajmiti tri puta više od svog uloga. Ovi limiti se ne odnose na specijalne pozajmice MMF-a. Ovakav vid finansiranja Fonda poznat je pod nazivom „Supplemental Reserve Facillity“12 i stvoren je u decembru 1997. godine da pruži kratkoročno finansiranje članova koji su suočeni sa iznenadnim ekonomskim poremećajima. SFR je prvi put primijenjen na Južnu Koreju.

Pri pozajmljivaju sredstava Fond se drži dva osnovna principa: Prvo, sredstva Fonda postoje za dobrobit svih članova, tako da se od svakog člana

koji pozajmi novac očekuje da se taj novac vrati čim se problem riješi. Drugo, prije nego što Fond odobri kredit, član mora da pokaže kako će da riješi

svoje finansijske probleme i kako će kredit da vrati u periodu od 3 do 5 godina (izuzetno do 10).

Logika ovog principa je jednostavna: zemlja koja traži kredit od MMF-a je prezadužena, odnosno previše troši. Ukoliko ekonomske reforme ne urode plodom, kredit će biti potrošen i ući će se u dug, što znači da se kreditiranje vrši samo ako postoji realna šansa da se problem prevaziđe i da se pozajmljena sredstva efikasno koriste.

12 „Supplemental Reserve Facillity“ – dopune rezervama Fonda. One služe za pružanje finansijske pomoći državama članicama Fonda koje se suočavaju sa platnobilansnim poteškoćama zbog velikog kratkoročnog finansiranja i ostvarenja gubitka usljed gubitka povjerenja poslovnih partnera i drugih učesnika na tržištu. Pomoć u okviru rezervi je na raspolaganju kada postoje razumna očekivanja da će biti izvršena jaka implementacija u politici, čime će se država članica strukturno prilagoditi tržištu i da će adekvatno finansiranje u kratkom roku dovesti do korekcija platobilansnih poteškoća.

12

6.2. Finansijske olakšice

Postoje sljedeće finansijske olakšice koje pruža MMF:

Prva kreditna tranša – Zemlja treba da pokaže da preduzima razumne napore za prevazilaženje platnobilansnih problema, nema uslova za korišćenje sredstava i otkupi domaće valute se vrše u periodu od 3 do 5 godina.

Više kreditne tranše – Zemlja mora da ima validan i utemeljen program za uspostavljanje platnobilansne ravnoteže. Sredstva se obezbjeđuju putem stand-by aranžmana sa kupovinom strane valute u tranšama, a na osnovu kriterijuma izvršenja. Rokovi za otkup valute su 3 do 5 godina.

Proširena (produžena) olakšica fonda – Mora da postoji srednjeročni program koji ima za cilj strukturne promjene. Srednjeročni program je na 3 godine, ali može da bude produžen na 4 godine. Program mora da sadrži mjere i instrumente za prvih 12 mjeseci u detalje. Sredstva se obezbjeđuju iz proširenih aranžmana koji uključuju kriterijume izvršenja i povlačenja u obrocima, u periodu od 4,5 do 10 godina.

Politika povećanog pristupa – Koristi se za povećanje sredstava u okviru stand-by aranžmana, kao i proširenih aranžmana. Što se tiče politke uslovnosti i faza, odnosno performansi, sve je isto kao i u uslovima kreditne tranše i proširene olakšice Fonda. Otkupi valuta se vrše u periodu od 3,5 do 7 godina, a nameti se utvrđuju na bazi zajmovnih troškova Fonda.

Kompezatorne i finansijske olakšice za nepredviđene okolnosti – Kompezatorni elemenat i prošireni aranžmani obezbjeđuju sredstva zemlji članici zbog pada izvoza i pretjeranog uvoza npr. pšenice, koji je van kontrole zemlje članice. Elemenat nepredvidivih okolnosti se proširuje na obezbjeđenje pomoći zemlji članici koja sprovodi programe prilagođavanja u cilju održavanja prilagođavanja, čak i u slučaju nastanka neočekivanih, u suprotnom smjeru eksternih šokova. Otkupi valuta kreću se u periodu od 3,5 do 7 godina.

Olakšica finansiranja zaliha – Sredstva imaju za cilj pomaganje finansiranja doprinosa za odobreni međunarodni stok zaliha. Otkupi valuta se vrše u periodu 3,25 godina do 5 godina.

Olakšice za strukturno prilagođavanje – Sredstva se obezbjeđuju pod povoljnim uslovima zemljama sa niskom dohotkom koje se suočavaju sa dugoročnim platnobilansnim problemima, a radi podrške srednjeročnim programima makroekonomskog i strukturnog prilagođavanja. Uz pomoć MMF-a i Svjetske banke zemlje članice sačinjavaju okvir politike u periodu od 3 godine. Detaljni godišnji programi se određuju prije isporuke godišnjih zajmova. Ovi programi uključuju i rokove kada se ocjenjuju kriterijumi izvršenja. Otkupi valuta se vrše u periodu od 5,5 do 10 godina.

Olakšice za pojačano strukturno prilagođavanje – U osnovi se radi o istoj kreditnoj olakšici kao i što je olakšica za strukturno prilagođavanje. Razlike se odnose na obezbjeđenje sredstava i monitoring. Zajmovi se odobravaju polugodišnje, a otkud deviza se vrši u periodu od 5,5 do 10 godina.

13

ZAKLJUČAK

Međunarodni monetarni fond je institucija bez koje bi današnja ekonomija izgledala nezamislivo. MMF postoji da predvidi i riješi sve probleme i poteškoće na koje međunarodni monetarni sistem nailazi. Sukobljavanja u finansijskom pogledu između zemalja nikada nisu ništa dobro donijela. Zbog toga su se dogovori, saradnja, konsultacije i kompromisi unutar jedne organizacije pokazali kao dobro rješenje u savladavanju svih finansijskih poteškoća.

Dakle, za MMF se može reći da je najvažnija i najveća međunarodna monetarna institucija i treba joj pridavati najveći značaj. Moglo bi se reći da članstvo neke zemlje u MMF-u znači da će ta zemlja pomagati drugim članicama, ali i da će njoj biti pomognuto u slučaju nekih njenih i unutrašnjih i vanjskih finansijskih poteškoća.

Svaka zemlja učestvuje u odlučivanju sa onoliko glasova koliko je sredstava deponovala u Fondu, tako da je odlučivanje proporcionalno deponovanim sredstvima, odnosno kvotama koje zemlje članice uplaćuju u Fond. Najveći depodent su Sjedinjene Države. Međutim, bitno je napomenuti da stavovi zemalja u razvoju, čijih glasova ima procentualno manje, nisu marginalizovani jer se mnoge značajne odluke u Fondu donose kvalifikovanom većinom od 70% ili 85%, pa ako djeluju jedinstveno mogu da utiču na odluke.

Razvijene svjetske zemlje, a posebno SAD, ako imaju u interesu donošenje neke odluke koja bi njima odgovarala, mogu lako da privole još neke zemlje (npr. zemlje u razvoju) čiji su im glasovi neophodni, da bi izglasali takvu odluku. Iako je ovakvo mišljenje pogrešno, sigurno je da snaga zemalja zasnovana na ekonomskoj moći često nadjačava snagu argumenata slabije razvijenih zemalja, odnosno brojnijih zemalja članica.

Ono što se ne može osporiti MMF-u je njegova zasluga za uspostavljanje i održavanje monetarne stabilnosti u svijetu.

Kao i svaka druga institucija, i MMF ima svoju organizaciju na čijem čelu je Upravni odbor Guvernera ili Board of Governors u kom se nalaze predstavnici vlada različitih zemalja koji govore u ime svoje zemlje. Ostali organi su Odbor izvršnih direktora i generalni direktor, a po potrebi se osnivaju i posebni komiteti.

MMF-ova djelatnost je u neprestanim izazovima i kako se okolnosti mijenjaju, mijenja se i njegova djelatnost, a sve u cilju globalizacije finansijskih tržišta i smanjivanja finansijskih kriza.

14

LITERATURA

1. Dr B. Ilić, dr J. Savić, dr P. Jovanović – Gavrilović, dr Ž. Ristić, dr J. Klinov, Međunarodna ekonomija i finansije, Banja Luka 2008. godina,

2. Dr D.Ž. Marković i dr B. Ilić, dr S. Komazec, dr Ž. Ristić i dr D. Radovanović, Globalna ekonomija i geofinansije, Etnostil, Beograd 2012. godina,

3. Dr D. Radovanović, dr Ž. Ristić i dr K. Ristić, Međunarodne monetarne i finansijske institucije, Etnostil, Beograd 2012. godina,

4. Dr N. Plakalović, Monetarna ekonomija, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, S. Sarajevo 2009. godina,

5. Dr V. Ognjenović, Međunarodno bankarstvo, Beograd 2004. godina,6. Dr M. Bubanja, Međunarodna ekonomija, Beograd 2011. godina

Internet linkovi:

1. www.cbbih.ba 2. www.wikipedia.org 3. www.aperionuni.com 4. www.nbs.rs

15