model projektnog zadatka u wordu

IDEJNA SKICA PROJEKTA ISTRAIVANJAna temu: Normativne odredbe sistema politikih izbora u (naziv drave ili druge odredbe prostora) u periodu od____ do ____1. Demonstracija izrade izvedbenog projekta istraivanja

1.1. FORMULACIJA PROBLEMA1. opte odredbe i osnovni hipotetiki stavovi 1.1 opte odredbe istraivakog problema:

Osnovni problemi svakog izbornog sistema proistiu iz njegove vieste-pene i raznovrsne sloenosti koju ine odnosi izmeu osnovnih aksiomatskih postavki, principa, polazita, teorija, konceptualnih ideja s jedne; propisa, normativnih odredaba kao sistema, podsistema i njihovih inilaca s druge i izborne prakse, faktikih izbornih aktivnosti i izbornih ponaanja s tree strane. S obzirom na troslojnost odredaba izbornog procesa i izbornog sistema nuno se javljaju odreeni stepeni saglasnosti i nesa-glasnosti izmeu pobrojanih slojeva i unutar njih. Te saglasnosti i nesa-glasnosti izraavaju (manifestuju) se u oblasti strukture, funkcija, odnosa i veza, sadraja i oblika, namera i ostvarenja namjera, zamisli i stvarnosti.Normativne odredbe izbornog politikog sistema imaju dvojni karakter. One su istovremeno oblik ostvarenja konceptualno-teorijske zamisli (modela) u odreenoj meri i projekcija (projektivni model) izbornog drutvenog i politikog aktiviteta i ponaanja u stvarnosti.

Uloga normativnih odredaba takoe je, u ovom sluaju, dvojaka, prvo, one imaju ulogu konkretizujueg posrednika u odnosu na konceptual-no-teorijsku zamisao (model); drugo, one imaju kao sistem, usmerava-juu ulogu u odnosu na praksu.

Shodno tome, istraivaki problem je, u ovom sluaju, otkrivanje sadrajnih i formalnih svojstava sistema normatibnih odredaba i njihovih odnosa i ocena njihove sposobnosti da ostvaruju posredujuu i usmer-avajuu ulogu.

U formulisanju problema istraivanja u projektu istraivanja (u idejnoj skici projekta) polo se od opteg odreenja problema sa osloncem na:

1. opti teorijski model izbornog procesa;

2. odredbe projektnog zadatka.

Tek potom slijede osnovni hipotetiki stavovi.

Bilo je mogue i drugo rjeenje u sistematizaciji ovog teksta. Mogli smo prvo izloiti osnovne hipotetike stavove, pa kao njihov rezime, izvesti opte odredbe istraivakog problema. Ovaj nain vie je primjeren situaciji u kojoj idejna skica prethodi prvoj verziji projekta istraivanja.

4.1.1. Osnovni hipotetiki stavovi

1)Hipotetiki stav o strukturnim problemima:

Raznovrsnost inilaca strukture izbornog politikog sistema, mani-festovana kroz razne vrste sistema normi i raznovrsne normativne odredbe, u hijerarhijskom poetku, nuno dovodi do odreenih saglas-nosti-nesaglasnosti cjelina (pojedinih normativnih sistema) i (ili) njihovih dijelova do proimanja, instrumentalizovanja, podrke, upotpunjavanja, konkretizovanja, pa i sukobljavanja i protivurjenosti.

Bitan problem je u tome to je faktiki izborni proces kao drutvena i politika praksa ira i bogatija od normativnog sistema i to struktura normativnog sistema nije u svemu komunikabilna sa praksom.

2)Hipotetiki stav o fukcionalnim problemima:

Hijerarhijski odnos normativnih sistema determinie njihove uloge i funkcije. Funkcija posredovanja i usmjeravanja izbornih propisa u nor-mativnoj i empirijskoj praksi s jedne strane ostvaruje, najveim dijelom, osnovnu konceptualnu zamisao ali i odstupa od nje pod pritiskom konkurentskih normativnih sistema i faktike empirijske situacije prak-tikovanja izbornog procesa.

Bitan problem je dominantno preteno ostvarivanje funkcija kao sistema funkcija nadmonog nad neizbenim disfunkcijama (normativnim odredbama).

3) Hipotetiki stav o vezama i odnosima

Normativne odredbe politikog izbornog sistema nalaze se u odnosima nune hijerarhijske povezanosti, uslovljenosti i, ak, uzronosti, kao i genetike veze. Meutim, odnosi i veze su razliite neposrednosti, te su, po njima, razne normativne odredbe u odnosima raznog stepena bliskosti odnosno udaljenosti, pa u odreenim sluajevima, i odreene suprotnosti. Bitan problem je konstruisanje sistema odnosa i veza funkcionalne saglasnosti normativnih odredaba kao dominantno pre-ovladujuih i kao bitne odredbe izbornog politikog sistema.

Izloenim osnovnim hipotetikim stavovima blie smo odredili problem koji se javlja u drutvenoj stvarnosti i koji je zbog toga postao i problem istraivanja. To je i osnova za odreenje problema istraivanja koji je drutvene, prvenstveno politiko-pravne prirode.

4.1.2. Znaaj istraivanja 1) Nauni znaaj istraivanja

Nauni znaaj ovog istraivanja proizilazi iz znaaja teme problema i mogueg predmeta istraivanja, s jedne i karakteristika ovog istraivanja s druge strane.

Izborni politiki sistem postoji u svakoj danas postojeoj dravi, kao i politiki izbori kao oblik politike borbe-u nekakvom obliku i sa nekakvim karakteristikama. Bitno svojstvo XX veka je da su izborni politiki sistemi ureeni zakonskim i drugim propisima u koje su manje-vie ukljueni i drugi regulativni sistemi i s kojima se u odnosu saglasnosti i konkurencije nalaze i drugi normativni sistemi. Kako izborni sistemi presudno ili bar najznaajnije utiu na konstituisanje i funkcionisan-je vlasti, to je trajan predmet politike nauke, zadovoljena su dva kljuna kriterijuma znaaja istraivakog problema: njegova rasprostranjenost i optost s jedne i njegov faktiki znaaj, pa time i nauni znaaj.

Dodajmo tome i argument tenje za promjenama i mijenjanjem modaliteta izbornog sistema.

Ovo politikoloko, prevashodno empirijsko, ali teorijski zasnovano, preteno dijagnostiko istraivanje, jednostavno-bez podprojekata ili posebnih projekata unutar osnovnog projekta, jednokratno-usmereno na odreeni period, ima odlike izgraivanja osnove za istraivanje izborne prakse kroz formiranje teorijsko-metodolokog normativnog modela.

2) Drutveni znaaj istraivanja

Drutveni znaaj istraivanja proizilazi iz: disperzivnosti, trajnosti i znaaja uticaja izbornog sistema i izbora za drutveni ivot i drutveni razvoj kao i iz neposredne primenjivosti istraivanja na praksu reg-ulisanja izbornog politikog sistema.

4.1.3. Rezultati prethodnih istraivanja

Na ovu temu i s ovde odreenim istraivakim problemom u nas u poslednjih deset godina, nije bilo naunih istraivanja. Kako se u tom periodu iz osnova izmenio izborni politiki sistem, to nam ranija istraivanja ne mogu biti od koristi. Ni inostrana istraivanja zbog specifinosti ukupnog politikog sistema zemlje i izbornog politikog sistema ne mogu nam ponuditi valjana polazina saznanja.

Ovo istraivanje zasnivamo prvenstveno na:

1. rezultatima predistraivanja koje je imalo svojstva orjentacionog istraivanja;

2. saznanja iz opte literature o politikim sistemima i izbornim politikim sistemima, koju navodimo u prilogu.

U tom smislu ovo istraivanje je originalno i u nas pionirsko.

4.2. ODREENJE PREDMETA ISTRAIVANJA1. teorijska odreenja predmeta istraivanja 1.1 nauno verifikovano saznanje

Osnovne kategorijalne odredbe naeg predmeta istraivanja su: izbori (politiki) i norme iz kojih se izvode sloeniji pojmovi kao to su izborni politiki sistem, izborni propisi, izborne norme, normativni sistem, izborna praksa, itd...

1) Nauno verifikovano saznanje

Predmet naeg istraivanja, najstroije odreen, jeste sadraj forma i odnosi propisa (zakonskih i podzakonskih), tj. normativne odredbe ovih propisa, njihovih sadraja, formi i odnosa. Ovi propisi ne istrauju se kao izolovani, samostalni i posebni, ve kao sastavni, funkcionalni dijelovi izbornog politikog sistema. Izborni politiki sistem takoe se shvata kao poseban dio ukupnog politikog sistema i poretka jedne zemlje (drave) ali kao dio manje ili vie samostalan, meunarodnog poretka i u odreenom stepenu izloen njegovim raznovrsnim uticajima-uz eventualno povratno dejstvo.

Normativne odredbe su, nesumnjivo, i dio pravnog sistema. U odreivanju predmeta istraivanja u ovom projektu polazi se od teorijske postavke da je politika drutvena pojava-proces kojim se utvruju i odreuju opti legitimni i legalni interesi i nain njihovog ostvarivanja unutar odreenog drutva i prema drugim drutvima, a u tome su drava i pravo, kao i razne politike, dravne i pravne institucije instrumenti ostvarivanja politike.

izborni proces i izborna regulativa kao sastavni dio tog procesa samo su procesi, naini i instrumenti otkrivanja politike. Izborna regulativa, tj. normativne odredbe izbornog politikog sistema u funkciji su:

a) normiranja;

b) organizovanja;

c) ostvarivanja odreenih politikih odnosa u konstruisanju vlasti kao bitnog sredstva politike.

Izborni proces je samo jedan od mnogih vanih politikih procesa koji ulaze u strukturu i ine bit politike, te zbog toga mora imati priblino istu strukturu. Normativne odredbe izbornog sistema samo su jedan-istina bitan-uslov izbornog politikog ponaanja. Kao takav, ovaj sistem mora sadravati odredbe koje svojim sadrajem odgovaraju ("pokrivaju", "obuhvataju") izborni proces u neophodnoj meri. Tako normativne odredbe za svoj sadraj imaju najmanje dva sloja sadrina. Prvo, njihov sadraj ine segmenti i inioci stvarnog procesa tanije stavova o njima, kao to su stavovi o: uslovima regulisanja, , raspisivanja, odravanja izbora i utvrivanja i proglaavanja rezultata izbora; subjek-tima-akterima izbora; motivima, interesima, ciljevima raspisivanja i spro-voenja izbora, utvrivanja i proglaavanja izbornih rezultata; aktivnosti aktera-subjekata izbornog procesa; metode i sredstva koje u svojim aktivnostima koriste i, na kraju efekte njihovihaktivnosti kao rezultantu svih inilaca i njihovih odnosa u procesu. Drugi sloj su sadraji odredaba kao to su: afirmisanje i obezvreivanje, podsticanje i potiskivanje, upuivanje i poduavanje, usmjeravanje, nareivanje i zabranjivanje, obezbjeivanje, kazne i nagrade, itd.

Povezane i uslovljene ovim sadrajem, u okviru osnovnih oblika pravnih normi (lan, stav, alinea) i bez osvrtanja na druge postojee klasifikacije javljaju se i odreene forme kao to su: deklarativne, naredbodavne, zabranjujue, upuujue i druge norme.

Sve te normativne odredbe mogu biti meusobno, unutar propisa i unutar sebe u odreenom segmentu saglasne odnosno nesaglasne. Nauni zakon je da svaka konkretizacija opteg u drutvenim naukama i u drutvenoj praksi nuno vodi odreenom odstupanju.

2)Nauno evidentirano, ali ne i verifikovano saznanje

Nauno i praktino je poznato da su normativne odredbe relativno potpune, ali ne i apsolutno potpune tako da obuhvataju sve varijetete prakse. Upravo obuhvatnost i potpunost normativnih odredaba jedan je od bitnih segmenata naeg predmeta istraivanja.

Takoer, nauno je evidentirano da su propisi i njihove normativne odredbe u osnovi saglasne (u protivnom ne bi mogle initi sistem) ali se stepen i nain saglasnosti ne znaju te je i to predmet istraivanja.

Primjenjivost sistema propisa, normativnih odredaba je takoe nauno provjerena injenica, ali stepen primjenjivosti nije poznat, kao to nije poznat ni stepen funkcionalnosti, te je i to istinski predmet ovog istraivanja.

I na kraju, razmjere sadraja i formi normativnih odredaba takoer nisu poznati, te ih treba istraiti.

3)Pojmovni sistem

Osnovni kategorijalni pojmovi u ovom istraivanju su, kao to smo ve rekli, politika, izbori i norme iz kojih i na osnovu kojih izvodimo i tumaimo sve ostale pojmove i termine ovom prilikom.

Izbore shvatamo u najirem znaenju kao stvarnu mogunost opredjeljivanja za jednu od postojeih mogunosti u bilo kojoj oblasti ivota. U tom smislu to su opredjeljenja za odreene ciljeve, djelanja, vjerovanja i uvjerenja, za poklanjanje povjerenja odreenim ljudima, stupanje u odreene zajednice, ili njihovo naputanje, itd. itav ljudski ivot protie u stalnom vrenju izmeu raznih mogunosti na osnovu osjeanja potreba, racionalnih saznanja i proverenih iskustava, emocija, prihvaenih orjentacionih vreijdnosti, uvjerenja, vjerovanja i drugih postulata i inioca.

Izbori u politikom smislu rijei samo su specijalan sluaj izbora uopte. Ako politiku shvatamo u znaenju koje smo odredili u prethodnim izlaganjima, naroito prilikom formiranja opteg teorijskog modela politikog procesa i teorijskog modela izbornog politikog procesa (kao upravljanje optim interesima) onda je pravo znaenje politikih izbora mogue definisati karakteristinom definicijom na sljedei nain: "politiki izbori su proces biranja ljudi kojima se povjeravaju funkcije upravljanja optim interesima odreenih drutvenih zajednica (odreene drutvene zajednice) u utvrenim okvirima prava, dunosti i odgovornosti". Na odreenom nivou drutvenog razvoja na kome se javlja i razvija drava kao politiko-pravna organizacija i institucija, konstituie se politiki sistem odreenih karakteristika. Njegov bitan dio, kroz koji se izraavaju i vane osobenosti vlasti, jeste i izborni sistem kojim se obezbjeuje orga-nizovan i ureen proces odabiranja nekih od mnogih moguih kandidata kojima se povjerava vrenje politikih funkcija.

U pojmu politike sadran je pojam norme. Politika se ostvaruje i utvrivanjem pravila u skladu sa onim to zahtijeva utvrivanje optih interesa i upravljanje njima. Dio tih pravila ima svojstva izbornih ori-jentacionih vrijednosti nastalih kroz ivotnu praksu zajednice u obliku odredaba (shvatanja, vjerovanja, uvjerenja, itd.) o dobru i zlu, doputenom i nedoputenom, vrlini i mani, itd. u obliku tradicionalnog, obiajnog, moralnog (etikog), religijskog i drugog poretka nastalog spontano, proizalo iz prakse, iskustva i kolektivnog uma drutvene zajednice. Drugi, danas vei dio, ine pravila koja dravna vlast propisuje kao obavezna i ije izvravanje garantuje i mogua primjena odnosno primjena monopola fizikog nasHja. To su zakonski propisi, podzakonski propisi i slino. I obiajno, moralno itd. pravo i zakonski regulisano pravo sadre mnoge ue, pojedinane odredbe o djelanju i ponaanju u odreenim situacijama. Te posebne i pojedinane odredbe nazivamo normama. Te norme (ua, posebna i pojedinana pravila) konstruisana su u celine koje imaju svojstva manje ili vie koherentnih i konzistentnih, unutar sebe preteno saglasnih sistema. U ureenoj dravi te norme, drutveno-politikog sadraja iskazane su kao pravne u obliku propisa, ustava, zakona, podza-konskih akata-uredbi, optih i posebnih odluka, pravila, uputstava, itd. kao i u obliku njihovih dijelova koja to su lanovi propisa, stavovi lanova, amineje stavova ili u obliku irih dijelova koji obuhvataju lanove kao to su preambule, glave propisa, itd. U tom smislu treba shvatiti i tumaenja propisa, sudske presedane, ustaljenu sudsku praksu, itd.Bitna sadrina svake norme (i propisa-pravila kao celine), pored materije na koju se odnose, jesu naredbe, zabrane, doputanja, sugesti-je-upudvanja, itd. U ovom projektu istraivanja shvatamo navedene pojmove u sljedeim znaenjima:

1. naredbe-u znaenju da se djela, ponaa, postupa u skladu sa izriitim zahtjevom iskazanim u normi-normativnoj odredbi-koja sadri i obeanje nagrade odnosno prijetnju kaznom ako se ponaa suprotno u neskladu sa tim zahtjevom. Sankcije, odnosno nagrade i kazne mogu da budu: moralne, materijalne, gubitak odreenih prava i lienje slobode;

2. zabrane-u znaenju da se neka djelanja i ponaanja po izreci norme ne mogu odnosno ne smiju initi, a ako se ine slijedi kazna koja moe biti kao i u prethodnom stavu, a u sutini znai nanoenje odreene srazmjerne tete u moralnom, materijalnom ili nekom drugom pogledu. Cilj sankcija je da se sprijei ponaanje i vrenje radnji nesaglasnih' sa odredbama normi.

3. Doputanje-se shvata u dva smisla, prvo, kao odsustvo izriite naredbe odnosno zabrane, to omoguuje slobodan izbor radnji i ponaanja. Naprimjer, bira moe glasati ili ne glasati, moe se kandi-dovati ili ne kandidovati jer to nije ni nareeno, a ni zabranjeno (osim u odreenim, izuzetnim sluajevima). Drugo, doputanje razumijemo i kao utvrenu mogunost da se odstupi od opteg, tipskog reenja sadranog u normi u nekim situacijama koje se znatno razlikuju od onih koje su u skladu sa normativnim odredbama, normalne;

4. Upuivanje u ovom sluaju shvatamo kao odredbe koje ne sadre izriite naredbe i zabrane, nagrade i kazne, ve iskazuju odreena polazita, kriterijume ispravnog i poeljnog djelanja i ponaanja, odnosno sugeriraju odreena djelanja i ponaanja.

Polazei od teorijskog modela izbornog politikog procesa, u ovom projektu izborni politiki sistem shvatamo kao relativno stabilan organi-zovani proces iji se inioci (segmentarni i elementarni) nalaze u unutranjim funkcionalnim odredbama, a koji se, kao podsistem politikog sistema, nalazi u funkcionalnom odnosu sa njim.

Strukturne inioce izbornog sistema kao organizovanog procesa shvatamo:

1. uslove kao: uslove u kojima se izborni proces faktiki odigrava, to nije na predmet istraivanja, normativne odredbe kao dio faktikih uslova-to je znatnim dijelom sastavni dio naeg predmeta istraivanja; uslove koji su sadraj normi i predmet njihovog regulisanja, to je stvarni predmet naeg istraivanja. Pritom jasno razlikujemo: uslove koje treba ispuniti da bi se izborni proces mogao zapoeti, sprovesti i izvriti od uslova (predvienih i nepredvienih normama) u kojima e se izborni proces ostvarivati.

2.subjekte- kao sve subjekte koje normativne odredbe predviaju kaoaktere izbora u raznim ulogama, pri emu jasno razlikujemo: izborneorgane, kolektivne organizovane subjekte koji su nosioci odreenihizbornih prava i odgovornosti (naprimjer politike partije, pokreti, koali-cije) i one koji nisu neposredni nosioci izbornih prava i dunosti(naprimjer udrenja graana, sindikati, itd.); organe nadzora iobezbeenja, organe drugostepenog i konanog odluivanja, kao i indi-vidualne subjekte koji su nosioci prava i dunosti kao akteri izbora.

S obzirom na postojanje teorijskog modela izbora, pojmom subjekata izbora obuhvatamo i subjekte stvarne aktere izbora koje normativne odredbe izbornog sistema ne predviaju, ali koji su ipak faktiki izborni akteri. Tako dobijamo dvije posebne grupe stvarnih aktera izbora: one koje normativne odredbe imenuju i one koje ne imenuju. Iz normativnih odredaba se ne mogu saznati svi faktiki akteri izbora.

3.motive, interese i ciljeve, u standardnim politikolokim znaenjima,u ovom projektu shvatamo kao:

a) motivi za donoenje propisa odnosno kao motivi za utvrivanje normativnih odredaba o izbornom procesu;

b) motivi koji su sadrani u normativnim odredbama i kroz njih se izraavaju;

a) Interesi koji su osnov za regulisanje izbornog procesa;

b) Interesi koji su izraeni kroz sadraj i oblik normi;

a) Ciljevi (deklarisani i implidtni) regulisanja izbornog procesa propisima;

b) Ciljevi koji su sadrani u normativnim odredbama.

Motivi, interesi i ciljevi su vezani za subjekte i samo se kao njihovi shvataju. Meutim, predmet istraivanja u ovom sluaju prvenstveno motivi, interesi i ciljevi subjekata sadranih i imenovanih u normativnim odredbama.

4.Aktivnosti shvatamo u optem znaenju kao politiko, izborno dje-lanje i ponaanje sadrano u iskazima normi i propisa i to sadraja,oblika, uestalosti, usmjerenja i odnosa izmeu njih. Predmet istraivanja su prvenstveno aktivnosti subjekata koje normativne odredbe imenuju i navode.

S obzirom da normativne odredbe ne navode sve, ve samo bitne aktivnosti kao i da postoji eksplicirani teorijski model izbornih aktivnosti, to u prvi predmet istraivanja spadaju i one aktivnosti koje nisu eksplicitno iskazane u normativnim odredbama, ali su sadrane u modelu. To nam omoguuje da kompariramo teorijski model izbornog procesa sa normativnim modelom sadranim u normativnim odredbama izbornih propisa.

5. Metode i sredstva primjenjiva u izbornom procesu takoe shvatamo prvenstveno kao naine postupanja i materijalno-finansijska sredstva koja normativne odredbe utvruju kao nareena, zabranjena, doputena ili preporuena eksplicitnim iskazima.

6. Efekti se u ovom projektu, kao predmet istraivanja, shvataju u dva znaenja:

a)u znaenju stvarnih rezultata regulisanja izbornog procesa u smislupotpunosti, konzistentnosti, koherentnosti sistema normativnih odredaba;

b)u znaenju izbornih efekata koje sadre normativne odredbe.

Dakle, u predmet istraivanja ne spadaju pretpostavljeni izborni efekti (osim u mjeri u kojoj su sadrani u ciljevima) kao ni stvarni izborni efekti faktiki odranih izbora.

Normativne odredbe shvataju izbore kao proces, te eksplicitno i implicitno naroito kroz odredbe o aktivnostima i utvrivanje efekata sadre iskaze o fazama (etapama) odigravanja ovog procesa, to je, takoe na predmet istraivanja.

Izborni proces ima sva svojstva sistema sastavljenog od podsistema: informativno-propagandnog, sistema odluivanja, organizacionog, komuniciranja i vrednovanja, to je izraeno kroz naredbodavne, zabranjujue, doputajue i upuujue normativne odredbe, pa je i to na pravi predmet istraivanja.

Blia konkretizacija predmeta istraivanja bie izvrena u dijelu projekta istraivanja s podnaslovom: "Operacionalno odreenje predmeta istraivanja", koji slijedi.

Prethodna dva dijela nacrta naune zamisli-projekta istraivanja kao dokumenta, ostvaruju, izraavaju iskljuivo svojstvo naunog dokumenta. Oni se, kao to se vidi bave naunom teorijom, naunim pojmovima (definicijama i definisanjem), stavovima, sudovima i zakljucima. U tom smislu njihova svojstva su bitno nauno teorijska, u toliko prije to su usmjerena na izvoenje problema i predmeta istraivanja iz teorijskih modela.

4.3. Izrada-izvoenje hipoteza za temu: Normativne odredbe izbornog (politikog) sistema

Neophodno je da prije pristupanju izradi hipoteza konstatujemo bar sljedea polazita (pretpostavke):

1. Postavljamo hipoteze u okviru projekta istraivanja i one su i same sastavni deo projekta istraivanja. Njihova teorijska osnova je dvostruka: (l)njihovu teorijsku osnovu ine teorija politike, politikog sistema i posebno teorija izbornog politikog sistema. (2)Formulacija problema i teorijsko odreenje predmeta istraivanja u projektu istraivanja.

2. Istraivanje je prevashodno empirijsko, s mnogim svojstvima teorijskog. Empirijsko zbog toga to su izborni politiki sistemi njegove norme-normativne odredbe-dio drutvene i politike stvarnosti i mogu se identifikovati kao realitetiu obliku iskaza odreenog oblika, sadraja i predmetnog znaenja.

3. U postavljanju, izvoenju, izradi hipoteza polazimo od ve formiranih naunih saznanja koja su izraena kroz: (l)opti teorijski model politikog procesa odnosno tipski predmet politikolokih istraivanja; (2) teorijski model izbornog politikog procesa; (3)teorijsku zamisao u teorijskom odreenju predmeta istraivanja; (4)operacionalno odreenje predmeta istraivanja; (5)naune i drutvene ciljeve istraivanja.

4. Istraivanje je jednostavno i jednokratno te se hipoteze ovog istraivanja ne moraju neposredno povezivati sa hipotezama generalnog projekta, samostalnih projekata ili podprojekata u okviru generalnog projekta. Stoga se mora izgraditi cio sistem hipoteza. Hipoteze su radne, sistematizovane po optosti i sadraju. Nivo pretpostavljenog saznanja je za sve hipoteze u ovom sluaju isti.

5.Sadraj hipoteza determinisan je operacionalnim predmetomistraivanja koji glasi:

U okviru teme (preliminarnog odreenja predmeta) istraivae se oblik i sadraj normativnih odredaba dravnih propisa kojima se reguliu izborni politiki procesi i to: obuhvatnost normativnih odredaba, meusobna saglasnost, vrijednosno-orijentaciona zasnovanost i pretpostavljena primjenjivost. U tom smislu istraie se:

1. Uslovi ostvarivanja izbornog procesa predvieni normativnim odredbama dravnih propisa, i to:

1.1.Uslovi rasputanja izbora;

1.2.Uslovi sprovoenja raspisanih izbora;

1.3.Uslovi utvrivanja i proglaavanje izbornih rezultata;

1.4.Uslovi ponitavanja izbora;

1.5.Uslovi ponavljanja izbora;

1.6.Uslovi izmene normativnih akata i normi koje reguliu izbore;

1.7.Ostale politike i drutvene uslove ostvarivanja izbornog procesa

2.Izborni subjekti predvieni normativnim odredbama, i to:

2.1. Izborni subjekti ovlaeni da donose odluke i da po njima pripreme normativne i organizacone preduslove za stvaranje izbora;

2.2. Izborni subjekti uesnici u izbornom procesu u ulogama biraa-glasaa(sa aktivnim birakim pravom) i kandidata(sa pasivnim birakim pravom);

2.3. Subjekti ovlaeni ili duni da ostvaruju informativnu odnosno propagandnu djelatnost;

2.4. Subjekti ovlaeni i odgovorni za nadzor i obezbjeivanje regularnog toka izbora;

2.5. Subjekte ovlaene i odgovorne za odluivanje po albamai prigovorima;

2.6. Subjekti nadleni, ovlaeni da utvruju i proglaavaju rezultate izbora;

2.7.Ostale subjekte izbornog procesa;

3.Razlozi i ciljevi izbornog politikog sistema sadrani u normativn-im odredbama:

3.1. Razlozi i ciljevi deklarisani u normama koje daju osnovne bitne karakteristike izbornog sistema(reprezentativni, viestranaki, itd.);

3.2. Principi i vrijednosti kao ciljevi i razlozi sadrani u normativnim odredbama izbornog politikog sistema

3.3. Politiki i drutveni odnosi i drutvena situacija kao razlozi i ciljevi sadrani u normativnim odredbama;

3.4. Drugi razlozi i ciljevi sadrani u u normativnim odredbama.

4.Izborne aktivnosti sadrane u normativnim odredbama:4.1.Aktivnosti utvrivanja potreba i uslova za regulisanje-ponovo reg-ulisanje izbora;

4.2. Aktivnosti utvrivanja potreba i uslova za raspisivanje izbora:

4.3. Raspisivanje izbora(radnje, procedura, sadraj, forma, distribucija);

4.4. Pripreme za realizaciju izbora(funansijske, tehnike, organizacione);

4.5.Aktivnosti(radnje, procedure, ponaanja) tokom izbora (aktivnos-ti sprovoenja izbora);

4.6.Aktivnosti kontrole i obezbjeivanja regularnosti izbora;

4.7.Aktivnosti odluivanja i sprovoenja odluka po albama, prigov-orima i utvrenim nedostacima;

4.8. Aktivnosti utvrivanja i proglaavanja rezultata izbora;

4.9. Informativno-propagandne aktivnosti;

4.10.Ostale izborne aktivnosti .

5.Metodi i sredstva izbornih aktivnosti sadranih u normativnimodredbama;

5.1.Deklarativne norme:

1) polazita

2) principi

3) vrijednosti

5.2.Stimulirajue norme-afirmisanje, upuivanje, sugerisanje izbornogponaanja;

5.3. Zabranjujue norme(norme koje predviaju sankcije);

5.4. Ostale norme-normativni sadraj.

6.Efekti u sadrani normativnim odredbama izbornog politikog sistema;

6.1. Efekti u sferi primjene i u sprovoenju odredana normi;

6.2. Efekti u obliku ostvarenih izbornih rezultata;

6.3. Efekti ostvareni u postizbornoj politikoj i drutvenoj situaciji.

Iz prikazanog sadraja operacionog odreenja predmeta istraivanja jasno se vide razlike izmeu istraivanja normativnih odredbi u fakrikom drutvenom procesu i realnog drutvenog procesa. To je najevidentnije u segmentu o metodama i sredstvima. U ovom sluaju se radi ometo-dama i sredstvima samih propisa-to su norme odreenog tipa i njihovogodnosa sa stvarnim metodima i sredstvima koje se primjenjuju u realnom procesu izbornih aktivnosti. Slino je i sa odnosom ciljeva i efekata normativnih odredaba i realnog izbornog procesa.

Poseban problem u ovakvim istraivanjima je to to se normativne odredbe mogu shvatiti ue i ire. Ue shvatanje obuhvata samo norme propisa, njihove sadraje, forme i odnose;ire shvatanje obuhvata polazita, principe-naela, koncepcijui obrazloenja, pa, ponekad, i potvrdu odnosno kritiku saznate prakse. Na prvi pogled, bar na osnovu obima, predmet istraivanja je manje sloen i laki za istraivanje, ali je stalno prisutna opasnost da se ne pronikne u istinsko znaenje, ciljeve, svrhe prouavane regulative. To je bitan razlog naeg zalaganja da se kako cjelina shvate normativni dio propisa njegovo obrazloenje, kao uvodno izlaganje-uvodni deo koji prethodi normativnom djelu.

4.4. Demostracija formulisanja hipoteza i izbora indikatora

Napomena: Naziv hipotetiko-teorijski okvir u konkretnom sluaju nije korektan. Naime, teorijski okvir dat je ve kroz konceptualizaciju (izbor teme, projektni zadatak, idejnu skicu projekta istraivanja) i kroz formulaciju problema i odreenje predmeta istraivanja u projektu. Ispravniji je naziv hipotetiki okvir ili samo hipoteze. Ako je naziv hipotetiki okvir, onda on upuuje na stav da navedene hipoteze nisu sve mogue ni poeljne hipoteze koje se mogu formulisati u vezi sa predmetom istraivanja. Naziv hipoteze takoe ne tvrdi da su sve hipoteze koje se mogu izvesti u vezi sa predmetom izvedene, ve samo da su o opera-cionalnom odreenju (a preko njega o cjelini) predmeta istraivanja u datom projektu istraivanja formirane sve bitne potrebne hipoteze.

I Opta (generalna) hipoteza:

Normativne odredbe propisa koji reguliu izborni sistem obuhvataju svojim sadrajem sve bitne inioce izbornog politikog procesa u pravnoj formi, u osnovi koherentno i meusobno saglasno (i u skladu sa osnovnom teorijsko-politikom koncepcijom). Ova hipoteza, bez ukljuivanja stava o teorijsko-politikoj koncepciji, ne zahtijeva izuavanje i te koncepcije.

1. Posebna hipoteza o uslovima sadranim u normativnim odredbama

Normativne odredbe propisuju sve bitne i nune uslove za raspisivanje i odravanje izbora eksplicitnom pravnom normom.

Ova hipoteza odnosi se na segment o uslovima izbora i to o pravnim, pravno deBnisanim uslovima. Ona ne pretpostavlja da normativne odredbe propisuju i politike, ekonomske, socijalne i druge uslove za raspisivanje i odravanje izbora, ali ne iskljuuje mogunost da ti uslovi budu sadrani i implicitno izraeni u sintetikom stavu pravno-norna-tivnog iskaza.

1.1.Pojedinana hipoteza o uslovima

Normativne odredbe propisuju bitne pravne uslove za raspisivanje redovnih, vanrednih, ponovljenih, dopusnih i pomtenih-ponovljenih izbora.

Indikatori: pisani (pismeni) iskazi u obliku naredbe, doputanja, zabrane i u drugim formama o uslovima koji treba da budu ispunjeni da bi se izbori raspisali (istek mandata, ostavka vlade, rasputanje skuptine, zahtjev odreenog broja biraa, itd.), ili o uslovima koji nisu osnov za raspisivanje izbora.


Normativne odredbe propisuju bitne pravne, administrativne, organizacione i druge uslove sprovoenju pravno valjanih izbora (redovnih, vanrednih)

Indikatori: pisani (pismeni)iskazi u pravno oblikovanim naredbama, doputanjima, zabranama, preporukama i drugim formama o: evidenci-ji(biraki spiskovi, prijave uea stranaka, kandidati, itd.) organizacionom mehanizmu, finansijama i drugim uslovima odravanja pravno valjanih izbora.


Normativne odredbe u tanine propisuju uslove pristupanja utvrivanju, utvrivanja i proglaavanja izbornih rezultata.

Indikatori: pisani (pismeni) iskazi u obliku pravnih normi u propisima i usmeni iskazi kompetentnih subjekata sa odgovarajuim iskustvima.


Uslovi ponitavanja izbora precizirani su u detalje i bez praznina.

Indikatori: pisani (pismeni) iskazi u obliku normi i propisa; usmeni iskazi kompetentnih subjekata sa odgovarajuim iskustvom; demonstrirana praksa ponitavanja izbora u vrijeme vaenja ovih odredaba.


Uslovi ponavljanja izbora su do tanina utvreni normativnim odredbama propisa koji reguliu izbore.

Indikatori: pisani (pismeni) iskazi propisa u obliku pravnih normi i usmeni iskazi kompetentnih subjekata.


Normativne odredbe izbornog sistema odreuju bitne formalno pravne uslove izmjene normativnih akata i normi kojima se reguliu izborne aktivnosti i njihova procedura.

Indikatori: pisani (pismeni) iskazi propisa u obliku pravnih normi i usmeni iskazi kompetentnih subjekata.


Normativne odredbe propisa reguliu i druge pravne i politike uslove raspisivanja i sprovoenja izbora.

Indikatori: pisani (pismeni) iskazi propisa u obliku pravnih normi i usmeni iskazi kompetentih subjekata.

U ovom sluaju mogue je dodati jo jednu hipotezu koja e govoriti o odnosu i kvalitetu ovih odredaba. Ona nije nuna jer je predmetom utvreno da e biti istraena koherentnost i konzistentnost normativnih odredaba, odnos saglasnosti-nesaglasnosti izmeu normi kao i usmjerenost tih normi. Ta hipoteza bi eventualno mogla da glasi: "Normativne odredbe propisa koji reguliu izborni sistem meusobno su saglasne po sadrajnoj usmjerenosti." Indikatori su isti kao kod ostalih navedenih hipoteza. Mogua je i trea solucija koja takoe nije nuna. Naime, bilo je mogue u svih sedam pojedinanih i posebnu hipotezu ukljue iskazi: ..."Meusobno su saglasni po sadrim i usmjerenosti", ali bi to optereivalo tekst.

Ovdje prikazane hipoteze su deskriptivne hipoteze, primjerene naunom cilju odreenom kao nauna deskripcija. U ovom sluaju za sve hipoteze jedna je nezavisna varijabla oznaena sa X. To su normativne odredbe-koje sadre, propisuju, imaju odnose, imaju svojstva, imaju oblike. Hipoteze o uslovima koje utvruju-propisuju normativne odredbe mogu se formuklisati i na drugi nain, a da ipak ostanu deskriptivne. Naprimjer posebna hipoteza bi se mogla formulisati polazei od osnovne sadrine, usmjerenosti i svojstava na sljedei nain:

Normativne odredbe utvruju (propisuju) pravnim normama sve bitne uslove raspisivanja i sprovoenja izbornog procesa i sadre naredbe, doputanja, upuivanja i zabrane koje se, odnose podjednako na sve uesnike u izborima.

Ovako formulisana hipoteza samo naglaava ravnopravnost u izbornom procesu, to se, prema predmetu istraivanja i generalnoj hipotezi takoe odreuje kao sadraj. Meutim, sve prikazane hipoteze su deskriptivne i zahtijevaju da se opiu: normativne odredbe i kroz njih izborni sistem koji one propisuju. To se, dalje, obezbjeuje, nainom istraivanja.

Osim deskriptivnih hipoteza, determinisanih naunim ciljem istraivanja, mogu se postaviti i hipoteze determinisane naunim ciljem odreenim kao nauna klasifikacija i tipologizaja. U tom sluaju generalna hipoteza mogla bi da glasi: normativne odredbe u propisima koje reguliu izborni sistem su potpune, koherentne i konzistentne demokratske i funkcionalne.

Da bi se ovakva hipoteza mogla postaviti, neophodno je u odreenju predmeta istraivanja (teorijskom i operacionalnom) prikazati model demokratskog izbornog sistema ili u nainu istraivanja odrediti takav model ili bar kriterijume koji su mogu primijeniti u vrednovanju normi (klasifikovanju).

Razumjivo je da sve hipoteze koje slijede moraju imati svojstva sadrana u generalnoj hipotezi. Tako bi prva posebna hipoteza o uslovima glasila:

Normativne odredbe koje reguliu izborni sistem odreuju uslove raspisivanja i sprovoenja izbora u potpunosti kao demokratski ravnopravne, meusobno su saglasne, koherentne, konzistentne i funkcionalne.

Jasno je da se iz ove posebne hipoteze, kao i u prvom sluaju, izvode pojedinane hipoteze. Generalno uzev, i ovdje su indikatori iskazi (pisani prvenstveno i eventualno usmeni) ako se ne istrauje i faktika primena.

Da li je za predmetni cilj istraivanja mogue i cjelishodno odrediti nauno otkrie i formulisati heoristike hipoteze? U traenju odgovora na ovo pitanje moramo poi od sljedeih injenica: prvo, predmet istraivanja su normativne odredbe propisa i sistema koji ve postoji; drugo, normativne odredbe su u principu jasne, eksplicitne, decidirane; tree, u dokumentima koji su prethodili i u obrazloenju, a ako je ve bilo primena tih normi (normativnih odredaba) poznata je i vjerovatno istraivana praktina strana njihove primene. Dakle, postavlja se pitanje ta bi znaio zahtjev za naunim otkriem?Predmet istraivanja, kako smo ga ovde postavili, ne insistira, bez izvjesne pre formulacije, na naunim ciljevima: nauno otkrie i nauna prognoza. Nauno otkrie se u velikoj mjeri, ako ne u potpunosti, real-izuje kroz naunu eksplikaciju, kao i kroz naunu deskripciju i naunu klasifikaciju i tipologizaciju. Ako je izborni sistem ve primijenjen (primjenjivan) onda se nauna prognoza o karakteristikama i primjenjivosti odnosno efektivnosti tog sistema (njegovih normativnih odredaba) ne moe smatrati potrebnom-efektivnost je ve poznata. Nauno otkrie bi imalo osnovu kako nauni cilj ako bi predmet istraivanja bio odnos izmeu normativnih odredaba propisa izbornog sistema s jedne i raznih teorijskih, religioznih, moralnih i drugih koncepata, shvatanja, zamisli, itd. ili ako bi se teilo otkriu za osnovanosti normativnih odredaba na obiajnom pravu, politikoj izbornoj tradiciji. No, to je drugi i drukiji predmet istraivanja, a po svojstvima je preteno teorijski.

Samo u jednom sluaju opravdano je utvrditi nauno otkrie kao nauni cilj ovako formulisanog predmeta istraivanja. Ako se radi o normativnim odredbama sistema koji do momenta istraivanja nije prijmenjivan, bilo opravdano postaviti za nauni cilj bilo nauno otkrie, bilo naunu prognozu.

Nauna eksplikacija-nauno objanjenje kao cilj istraivanja predmeta koji smo na prikazani nain odredili, moe se prihvatiti. Meutim, nauno objanjenje u ovom sluaju moe da bude samo teleoloko, ti. moe da bude izvedeno samo na osnovu ciljeva i svrha donoenja propisa sa normativnim odradbama koje sadre i svrhe, odnosno oekivanja koja donosilac propisa ima. Saznanja o praksi primjene propisa i efektima te prakse verifikuju-potvruju valjanost oekivanja, ti. prognostike stavove sadrane u ciljevima.

Meutim, na predmet ne obuhvata praksu primjene i efekte te prakse. Stoga se nae nauno (teleoloko) objanjenje svodi na sistem stavova kojima se tvrdi da je tvorac normativnih odredaba htio (bio mu je cilj) da uspostavi cjelovit normativno odreen siste, koherentan i konzistentan, demokratski, pravedan, itd. polazei od odreenih prepisa (aksioma, teorijskih pretpostavki, moralnih vrednosti, itd.) koji moe da bude primjenjiv. Efekti se, u naem sluaju, svode na ostvarenja tih (navedenih) ciljeva.

Naa nauno osnovana eksplikacijska generalna hipoteza mogla bi glasiti: normativne odredbe propisa koje reguliu izborni sistem posljedica su prihvatanja orijentacije i opredjeljenja za graansku, demokratsku, parlamentarnu dravu, opte i jednako pravo glasa.

Orijentacija i opredjeljenja u ovom sluaju su razlog-uzrok normativnih odredaba u datom poretku i odnosu normi, njihovog sadraja, obima, forme i broja i njih kao sistema odreenih svojstava.

Vratimo se izvoenju-postavljanju deskriptivnih hipoteza o formulisanom predmetu istraivanja i u okviru zapoetog hipotetikog sistema.

2.. Posebna hipoteza o subjektima sadranim u normativnim odredbama

Normativne odredbe propisa koje reguliu izborni sistem taksativno nabrajaju (navode) sve bitne subjekte izbornog procesa i njihove uloge.

2.1.Prva pojedinana hipoteza o subjektima

Normativne odredbe taksativno navode nadlene za donoenje odluka i pripremanje normativnih i organizacionih preduslova za raspisivanje i sprovoenje izbora, precizirajui njihova ovlaenja i odgovornosti.

Indikatori: pisani (pismeni) iskazi u odgovarajuim propisima o subjektima, njihovim nadlenostima, ovlaenjima i odgovornostima i usmeni iskazi kompetentnih subjekata.

2.2.Draga pojedinana hipoteza o subjektima

Normativne odredbe propisa propisuju ko moe sudjelovati na izborima u ulozi subjekta koji kandiduje, koji se kandiduje, i koji bira (koji glasa)-odnosno nosoce aktivnog i pasivnog birakog prava.

Indikatori: pisani iskazi odgovarajueg sadraja i oblika u odgovarajuim propisima i usmeni iskazi kompetentnih osoba.

2.3.Trea pojedinana hipoteza o subjektima

Prava i dunosti subjekata koji ostvaruju informativnu funkciju u izbornom procesu veinom su odreeni i njihova bitna prava i dunosti su okvirno odreeni kroz naredbe, upuivanja i zabrane.

Indikatori: pisani (pismeni) iskazi u normama odgovarajuih propisa i usmeni iskazi kompetentnih subjekata.

2.4.etvrta pojedinana hipoteza o subjektima

Subjekti ovlaeni i odgovorni za obezbjeivanje normalnog toka izbora i vrenje nadzora nad izbornim tokovima, taksativno su pobrojani sa strogo definisanim ovlaenjima i odgovornstima.


2.5.Peta pojedinana hipoteza o subjektima

Normativne odredbe strogo odreuju i navode subjekte odgovorne i ovlaene da odluuju o albama i prigovorima i subjekte koji imaju pravo albe i prigovora i definiu njihove uloge.


2.6.esta pojedinana hipoteza o subjektima

Subjekti ovlaeni i odgovorni da utvruju i proglaavaju rezultate glasanja na izborima odnosno izborne rezultate strogo su propisani-decidi-rano odreeni normama odgovarajuih propisa.


2.7.Sedma pojedinana hipoteza o subjektima

U izbornoj praksi, uz uesnike navedene u normativnim odredbama, propisima, javljaju se i subjekti ije uee nije izriito zabranjeno, ali nije ni izriito dozvoljeno vaeim normativnim odredbama.

Ova hipoteza moe se formulisati i:

Normativne odredbe omoguavaju pojavu izbornih subjekata koje norme ne pominju decidirano.

Indikatori (podjednako vae za obe formulacije hipoteza): pisani (pismeni) iskazi u normama propisa, iskustvena evidencija organa koji su primenjivali postojee normatine odredbe u prethodnim izborima, iskaza kompetentnih subjekata.

I ove hipoteze se mogu postaviti kao klasifikatorski-tipoloke ili eksp-likacijske.

3. Posebna hipoteza o ciljevima sadranim u normativnim odredbama propisa koji reguliu izborni sistem o ciljevima

Generalni cilj normativnih odredaba o izbornom sistemu je da urede izborni proces saglasno zahtjevima vladajueg ustavno pravnog i politiko-drutvenog poretka i da ostale posebne i konkretne ciljeve izrazi normativno kroz odgovarajue akte i norme.

Ovu posebno, deskriptivnu hipotezu mogue je odrediti i drukije. Ona bi mogla da glasi: normativne odredbe propisa koje reguliu izborni sistem iskazuju opti, posebne i pojedinane ciljeve drutveno-politikog, ustavno pravnog i izbornog sistema, kao i subjekata tog sistema, sistemom eksplicitno i implicitno iskazanih pravnih normi. U prvoj varijanti vie je naglaen sadraj cilja, a druga vie formalno-pravni poredak. Mogue su i druge varijante ove hipoteze poev od onih koje tvrde da normativne odredbe definiu ciljeve sistema do onih koje tvrde da one na jedan ili drugi nain utvruju (omoguavaju ili onemoguavaju) ciljeve odreenih aktera. I ove detaljnije varijante hipoteza ne mogu se smatrati nekorisnim, ali je njihova mana to zahtijevaju mnotvo pojedinanih hipoteza.

3.1.Prva pojedinana hipoteza o ciljevima normativnih odredaba

Ostvarivanje odreenih bitnih karakteristika drutveno-politikog i ustavno pravnog kao graanskog, demokratskog, viestranakog, multi-nacionalnog i multikonfesionalnog normativne odredbe propisa dijelom eksplicitno deklariu, a dijelom neposredno propisuju naredbama, doputanjem, zabranama i sankcijama.

Indikatori: pisani (pismeni) iskazi u odgovarajuim propisima; iskazi u aktama koja su prethodila dotinim propisima i u obrazloenjima; usmeni iskazi kompetentnih subjekata.

3.2.Draga pojedinana hipoteza o ciljevima

Sadrinom i formom normativne odredbe operacionalizuju i utvruju kao ciljeve koje treba ostvariti odreene principe drutveno-politikih odnosa i izbornog ponaanja i drutveno-politikih vrijednosti koje treba ostvariti izbornim procesom.

Indikatori: Indikatori: pisani (pismeni) iskazi u odgovarajuim normama; pisani iskazi u aktima koji su prethodili propisima i usmeni iskazi kompetentnih subjekata.

3.3.Trea pojedinana hipoteza o ciljevima

Kao posebnu vrstu operativnih ciljeva normativne odredbe propisuju odreene konkretne odredbe i ponaanja, drutvene situacije i okolnosti u skladu sa principima i vrednostima ciljno odreenim.Indikatori: pisara (pismeni) iskazi u normama propisa, aktima koji su im prethodili i u obrazloenjima; usmeni iskazi kompetentnih iskaza

4. Posebna hipoteza o izbornim aktivnostima sadranim u normativnim odredbama propisa koji reguliu izborni sistem

Normativne odredbe izbornih propisa reguliu bitne izborne aktivnosti subjekata koje ti propisi odreuju (imenuju) u propisanim ulogama i funkcijama.

X=Normativne odredbe ...(reguliu)...

Y=Izborne aktivnosti...do kraja...

Z=Izbomi propisi... antecedentna (izborni propisi prethode ili su istovremeni sa normativnim odredbama; B: interpretativna)

varijanta B) Postojale su i obiajne i vrednosne norme i njihove odredbe.

U vezi sa ovom hipotezom treba napomenuti:

1. ona sadri stav da postoje subjekti izbornog procesa koji su normama predvienji i ije su uloge propisane, ali ne tvrdi da nema sub-jekata-aktera u izbornom procesu koje norme ne pominju i iju ulogu ne reguliu. To su na primer: inostrani subjekti; iligalni subjekti; subjekti bez birakog prava, itd.

2. Stav hipoteze je da su regulisane samo bitne aktivnosti, a ne i sve aktivnosti, to znai da odreeni subjekti mogu kreirati i kreiraju i aktivnosti koje nisu normirane. To dalje znai da te aktivnosti mogu da budu u potpunom skladu sa normama, ali i da mogu u odreenoj meri, pa i u potpunosti (naprimjer inostranih i ilegalnih subjekata) da odstupaju od njih.

1. Pojedinana hipoteza o aktivnostima

Normativne odredbe propisuju obavezne aktivnosti odreenih subjekata pri utvrivanju potreba za donoenje novih ili izmjenu postojeih propisa o izborima.

Skraena varijanta:

Normativne odredbe propisuju obavezne aktivnosti utvrivanja potreba za inovacijama izbornih propisa.

X normativne odredbe propisuju^ Y obavezne aktivnosti

Nema intervenirajue varijable Z

2.Pojedinana hipoteza o aktivnostima

Normativne odredbe propisuju obavezne, nune radnje, postupke i procedure, nadlenosti, ovlaenja i odgovornosti propisima utvrenih subjekata u iniciranju i raspisivanju izbora za odreene organe i izborne jedinice.

Skraena varijanta:

Normativne odredbe propisuju obavezne delatnosti raspisivanja izbora. X normativne odredbe propisujuobavezne delatnosti... Nema intervenirajue Z


Normativne odredbe propisuju obavezne aktivnosti odreenih subjekata u raspisivanju izbora

Skraena varijanta:

Normativne odredbe propisuju obavezne aktivnosti raspisivanja izbora. X normativne odredbe propisuju... Y obavezne aktivnosti


Pripreme za sprovodenje izbora normativne odredbe propisuju za dravne subjekte kao obavezne, a mnotvo aktivnosti drugih subjekata ne obuhvataju.

Skraena verzija:

Normativne odredbe propisuju obavezne aktivnosti na pripremama izbora samo za dravne subjekte.

X normativne odredbe propisuju ... Y moemo li da shvatimo kao intervenirajuu Z varijablu "samo za dravne subjekte"

Trea varijanta: normativne odredbe samo za dravne subjekte propisuju obavezne aktivnosti.

Tri znaenja hipoteza:

1. ... ne reguliu za nedravne subjekte2. .. ne reguliu obavezno aktivnosti za nedravne

3. ...obavezne aktivnosti imaju samo nedravni subjekti


Normativne odredbe odgovarajuih propisa do detalja propisuju ponaanja i delanja svih propisima imenovanih subjekata u organizo-vanju birakih mesta, zatiti i distribuciji biraakog-glasakog materijala, kandidovanju, glasanju i drugim bitnim radnjama i postupcima, u formi naredbi, doputanja i zabrana i uz predvianje sankcija.

Skraena varijanta:

Normativne odredbe do detalja propisuju bitne aktivnosti realizacije izbora.

X normativne odredbe propisuju Y aktivnosti realizacije izbora Z do detalja (koincidirajue-? interpretirajue?)


Nain nadzora nad pravilnou i obezbeivanju pravilnosti izbora, nadlenost, ovlaenja i odgovornosti subjekata decidirano utvruju normativne odredbe.

Skraena verzija:

Normativne odredbe decidirano utvruju (propisuju) aktivnosti nadzora i obezbeivanja pravilnosti toka izbora.

A:X normativne odredbe^>Y=Y} nain nadzora Y2 nain obezbeivanja Z=decidirano Zj ovlaenja Z2 odgovornosti

B:X normativne odredbe utvruju... Y aktivnosti nadzora Y^ aktivnosti obezbjeivanja


Ovlaenja, odgovornosti, nadlenosti, prava i dunosti odreenih subjekata do detalja su regulisane normativnim odredbama u oblasti oluivanja i sprovoenja odluka po albama i prigovorima u izbornom procesu uz predvianje sankcija.

Skraena verzija:

Normativne odredbe detaljno, uz predvianje sankcija, propisuju aktivnosti odluivanja i sprovoenja odluka po albama i prigovorima.

A: X normativnim odredbama regulisane...Y= aktivnosti:

Yj= ovlaenja Y2= odgovornosti Y^= nadlenosti Y^= prava

dunosti (Z-? Z}=odluivanje Z2= sprovoenje odluka Zg= albe Z^= prigovori sankcije-predvianje)

: X normativne odredbe propisuju... Y aktivnosti Yj odluivanja Y2 sprovoenja odluka Z: Zj po albama, Z2 po prigovorima

8. Pojedinana hipoteza o aktivnostima

Normativne odredbe propisa koji reguliu izborni sistem odreuju proceduru, sadrinu, forme, nadlenosti, ovlaenja, i odgovornosti subjekata ija su prava i dunosti da utvruju i proglaavaju rezultate glasan-ja-izbora.

Skraena verzija:

Normativne odredbe odreuju aktivnosti utvrivanja i proglaavanja izbornih rezultata.

X normativne odredbe odreuju... Y aktivnosti Y^ aktivnosti utvrivanja Y2 aktivnosti proglaavanja.

Skup ili niz izloenih hipoteza o normativnim odredbama koje se odnose (reguliu) izborne aktivnosti (sadraje i forme) sugerira da:

1. nije sva materija izbornih aktivnosti podjednako obuhvaena pravnim propisima, niti samo neposrednim izbornim pravnim propisima;

2. Da normativne odredbe neke aktivnosti propisuju kao obavezne-nareuju njihovo izvrenje uz prijetnju sankcija, dok druge zabranjuju uz prijetnju sankcija;

3. Da je izborna materija regulisana raznovrsnim normama-onima koje precizno nareuju, zabranjuju, onima koje sadre sankcije i onima koje ih ne sadre;

4. Sve hipoteze su dijagnostike, a indikatori empirijski;

5. Sve hipoteze su deskriptivne-konstatuju postojanje pojava (normi) i njihovih svojstava.

Pri razmatranju hipoteza o normativnim odredbama koje sadre uslove izbornih procesa, konstatovali smo da je:

1. kao nauni cilj ovog istraivanja mogue prihvatiti i naunu klasifikaciju i tipologizaciju kao i nauno objanjenje (naunu eksplikaciju), ali ne i nauno otkrie i naunu prognozu.

Izborne aktivnosti su kao sadraj regulisane normativnim odredbama znatno tei zadatak od regulisanja uslova za ostvarivanje izbornog procesa. Nesporno je da postoji mnotvo aktivnosti koje su direktno ili indirektno aktivnosti od uticaja i znaaja za izborni proces. Taksativno nabrajanje svih aktivnosti, modaliteta i usmjerenosti tih aktivnosti u normativnim odredbama propisa nije mogue, a ni svrsishodno. Da li je ono mogue i potrebno u projektu (predmetu i hipotezama) istraivan-ja?

Ponoviemo da je izgraen detaljan model (teorijsko-empirijski) izbornog procesa koji sadri popis izbornih aktivnosti. To je prvi razlog to ne treba previe detaljisanja u predmetu i hipotezama, ve navoenje samo posebnih bitnih odredaba. One obuhvataju svojom pojmovnom sadrinom i obimom aktivnosti koje imamo evidentne u modelu. S druge strane, pri formulisanju predmeta i hipoteza istraivanja, mi jo uvijek ne znamo ni koji sve regulativni izborni akti postoje-mada nam je poznato postojanje ustavnih, zakonskih i podzakonskih odredaba, a jo manje znamo kakve su i ta sve sadre odnosno ne sadre te odredbe. Na osnovu pomenutog modela i opteg uvida u propise, kao i iskustvenog saznanja o izborima (a oni imaju manje-vie standardnu strukturu), mi samo pretpostavljamo da u odreenim propisima neki broj normi odreenih karakteristika sadri odredbe o odreenim aktivnostima u toku izbora. Kada zavrimo istraivanje saznaemo: koji propisi reguliu izbornu materiju, koliko odredaba i kakvih se odnosi na izborne aktivnosti i ta se u vezi s njima propisuje-imaemo listu propisa, listu normi odreenog sadraja i oblika i listu regulisanih aktivnosti sa njihovim bitnim odreenjima.

Namee nam se pitanje: da li se u vezi sa predmetom istraivanja koji je faktiki sistem postojeih normi koje reguliu izborne aktivnosti mogu postaviti klasifikatorsko-tipoloke ili eksplikacijske hipoteze. Na ta bi se one odnosile?

Oigledno je da normativne odredbe odreenog sadraja i forme ve postoje. Dakle, one su evidentirale i vrednovale odreene aktivnosti i izrazile stav prema njima odreujui ih kao obavezne i nareujui njihovo izvrenje-ili ih zabranjujui prijetei kaznom ako se ipak budu vrile. Ako je tako, zaista bismo mogli da postavimo klasifikatorsko-tipoloke hipoteze o tome koje aktivnosti su regulisane normativnim odredbama odreene vrste. Naprimjer: "izborne aktivnosti su preteno regulisane zakonom o izborima normama koje sadre naredbu i zabranu i odgovarajue kazne za odstupanje od zabrane i naredbe".

U ovom sluaju nije neophodna klasifikatorsko-tipoloka ve prosta deskriptivna hipoteza zato to podaci o vrstama normi i njihovom sadraju normalno slijede, a njihova obrada nuno vodi opisu svojstava i klasifikaciji.

Mogua je i varijanta tipoloke hipoteze koja bi se odnosila na:

1.tip izbornog sistema u cjelini iskazan kroz normativne odredbe;

2. na tipove normi i odnosa normi sadranih u propisima odnosno u sistemu normativnih odredaba, to je prije predmet pravnih nego politikih nauka;

3. na tip odnosa pravne regulative i politike, to bi prevashodno spadalo u domen filozofije nauke, ali i u pravne i politike nauke;

4.na tipove politikih izbornih djelatnosti.

U svim navedenim i drugim moguim sluajevima izgleda da je produktivnije izvesti model metodom modelovanja na osnovu potpune i precizne deskripcije i prikupljenih podataka, nego postavljati tipoloke hipoteze. Ovo tim pre to samo jedno empirijsko istraivanje nije dovoljno za odreivanje-konstruisanje tipova. Za postavljanje eksplikaci-jskih hipoteza vai sve to smo ve rekli pri razmatrnju segmenta (posebne hipoteze) o uslovima.

5. Posebna hipoteza o metodama i sredstvima izbornih aktivnosti sadranih u normativnim odredbama izbornih propisa:

Raznovrsnim normativnim odredbama propisimase korienjaodreenih metoda i sredstava u svim fazama izbornogprocesa stimuli-raju se i destimuliraju, nareuju i zabranjuju, afirmiui diskvalifikuju,a naroito se favorizuju pozitivne metode i sredstva.

Indikatori: pisani (pismeni) iskazi u odgovarajuim propisima, njima preth-odeim aktima i obrazloenjima; usmeni iskazi kompetentnih subjekata.

5.1.Prva pojedinana hipoteza o metodama i sredstvima normativn-im deklarativnim odredbama favorizuju se principi, polazita human-istike, demokratske i egalitaristike orijentacije (opte pravo glasa, izbor-na ravnopravnost, itd.).

Indikatori: kao u prethodnoj hipotezi.

5.2.Druga pojedinana hipoteza o metodama i sredstvima

Stimulirajuim- upuujuim normama normativne odredbe sugeriraju tolerantnost, legalno i demokratsko ponaanje i aktivnosti i korienje odgovarajuih sredstava.


5.3.Trea pojedinana hipoteza o metodama i sredstvima

Sankcije su sredstvo obezbjeivanja propisanog obaveznog izbornog ponaanja za sve subjekte izbornog procesa, sadrane u naredbodavnim normama (nareenja) u normativnim odredbama izbornih propisa.


5.4.etvrta pojedinana hipoteza o metodama i sredstvima

Normativne odredbe decidiranim zabranama i sankcijama obezbjeuju izborni proces od aktivnosti i ponaanja suprotnih zabranama.


5.5.Peta pojedinana hipoteza o metodama i sredstvima

Odreenim normativnim odredbama u propisima koji se ne tiu neposredno i iskljuivo izbornog procesa reguliu se i odreeno pribavljanje i upotreba sredstava i prijmena odreenih metoda.

Ovjde se misli u prvom redu na propise kojima se reguliu: finan-sije, trgovina, informativna delatnost, krivina i prekrajna djela, saobraaj itd. Veoma rairena, a krivinim zakonom sankcionisana djela nelegalnih finansijskih transakcija (mito, korupcija) i djela klevete preko glasila i glasina.

Najraireniji i najei tzv. manipulativni metodi i sredstva u izbornom procesu sadrani su u pominjanom modelu, pa se ne moraju detaljno navoditi u hipotezama.

6. Posebna hipoteza o efektima normativnih odredaba u regulisanju izbornog sistema sadrani u njima samima

Normativne odredbe propisa koje reguliu izborni sistem sadre norma-tivno-pravno-polinke efekte koji se iskazuju implicitno, efekte koji se ostvaruju u stvarnom izbornom procesu, a koji se izraavaju i eksplicitno.

6.1. Prva pojedinana hipoteza o efektima

Normativne odredbe propisa koje reguliu izborni sistem decidirano odreuju pozitivne i negativne efekte u sferi primjene i sprovoenja utvrenih normi.

Indikatori: pisani (pismeni) iskazi propisa, njima prethodeih akata i obrazloenja o kaznama, ponitenjima izbornih rezultata, iskljuenjima iz izbornih procesa, ponavljanju izbora, intervencijama i neredima i eksces-nim ponaanjima; usmeni iskazi kompetentnih subjekata.

6.2.Draga pojedinana hipoteza o efektima

Valjani izborni izborni rezultati su detaljno propisani normativnim odredbama odgovarajuih propisa kroz odredbe o proceduri utvrivanja rezultata glasanja, reavanja albi i prigovora u raznim stepenima i proglaavanju izbornih rezultata.

Indikatori: pisani (pismeni) iskazi u odgovarajuim propisima, njima preth-odeim aktima i obrazloenjima; usmeni iskazi kompetentnih subjekata.6.3.Trea pojedinana hipoteza o efektima

Normativne odredbe pravno reguliu samo tehniko-proceduralni deo postizbornih efekata koji je samo poslednja faza izbornog procesa.

Indikatori: kao za prethodnu hipotezu.6.4.etvrta pojedinana hipoteza o efektima

Normativne odredbe propisa koje reguliu izborni sistem svojom obuhvatnou, meusobnom saglasnou i povezanou, svojim sadrajem i formom obezbjeuju funkcionalnost i demokratinost izbornog sistema, legitimnost i legalnost ostvarivanja izbornog procesa.

Indikatori: saraj i oblik normativnih odredaba, obuhvata izborne materije, odnos meu normativnim odredbama i usmeni iskazi kompetentnih subjekata.

etvrta pojedinana hipoteza nema neposredan osnov u iskazanom sadraju operacionalnog odreenja predmeta, ali je implicitno sadrana u njegovom segmentu o efektima. Naime, efekat svakog normativneg sistema moe se dvostruko posmatrati. Prvo, kao saglasnost principa i ciljeva regulative meusobno, pa onda saglasnost operacionalnih normi koje se primjenjuju ili ih treba primijeniti u izbornoj praksi. Osnovna pitanja u ovom aspektu utvrivanja efekata su: da li normativne odredbe obuh-vataju sve bitne inioce i svojstva procesa (obuhvatnost); da li su propisi i norme meusobno saglasni, koherentni i konzistentni (nema "sukoba nadlenosti"); da li su normativne odredbe dovoljno jasne, odreene i precizne tako da nema mogunosti za razumijevanje i pridavanje raznih znaenja; da li su svi rokovi, procedure, akti, subjekti i postupci dovoljno i jasno odreeni. Ako su odgovori na ova pitanja pozitivni, moe se opravdano ocijeniti da su efekti (rezultati) normativnih odredaba pozitivni jer su kroz njih zadovoljeni zahtjevi principa i ciljeva regulisanja izbornog sistema. Izgraen je namjeravam normativno definisan izborni sistem. Upravo to tvrdi etvrta pojedinana hipoteza o efektima.

Naalost, utvrivanje ovog efekta stvarno se svodi na manje ili vie objektiviziranu (i subjektivnu, pristrasnu) ocjenu normativnog sistema.

Drugi aspekt konstatovanja efekata normativnih odredaba, njihove funkcionalnosti i primjenjivosti su faktika ostvarivanja izbornog sistema u praksi. Odmah moramo da naglasimo da te praktine efekte ne moraju isto da vrednuju svi subjekti izbornog procesa, a po pravilu, svi ga isto i ne vrednuju. Najvee razlike u konstatacijama o svojstvima normativnog izbornog sistema javljaju se izmeu pobjednika i gubitnika na izborima, kao i izmeu objektivnih istraivaa naunika i politiara, naroito onih ostraenih. Nauni istraiva je duan da razlikuje praktinu primjenu sistema (koja moe da ga oplemeni ili da ga deformie i zloupotrebi) od normativno utvrenog sistema i mogunosti njegove primene sadranim u njemu.

Ovo je veoma sloeno pitanje, koje nije predmet ovog projekta istraivanja, zbog mnotva raznovrsnih inilaca od uticaja na koncipiranje, normativnu i praktinu realizaciju izbornog sistema.

4.5. Nain istraivanja u projektu istraivanja

Cjelina jedne naune zamisli sadri i zamisao kao da, kojim metodama, tehnikama, postupcima, instrumentima emo se sluiti da bismo doli do odgovarajueg, (istinitog, itd.) naunog saznanja. Formulacija problema, odreenje predmeta istraivanja odredili su bitne komponente sadraja na koje e se saznanje odnositi, ciljevi istraivanja su odredili nivoe oekivanog naunog saznanja, a indikatori povezani sa hipotezama, opredjeljuju metode, tehnike, instrumente i postupke koji e biti primjenjivani u praksi istraivanja.

Nae istraivanje na temu: "normativne odredbe izbornog politikog sistema" odredili smo kao preteno empirijsko jer izborni politiki sistem postoji kao cjelovit dio politike prakse, a njegove empirijske manifestacije su:

1) postojei propisi koji reguliu izborni proces i izborni sistem kao deo ukupnog politiko-pravnog sistema;

2) pisani iskazi u obliku normi-normativnih odredaba tj. lanova, stavova i drugih oblika teksta pravne forme;

3) usmeni iskazi subjekata koji imaju iskustvo i saznanje o sadraju, formama, svojstvima i praktikovanju normativnih odredaba.

Iskazi sadrani u propisima i usmeni iskazi o njima zahtijevaju da nain istraivanja, kao dio naeg projekta istraivanja, oformimo na sljedei nain:

1) Opta metodoloko-teorijska orijentacija je integralna, dakle, svojevrsno povezivanje metodolokih postavki i rjeenja savremenih teori-jsko-metodolokih pravaca i koncepcija koja su se afirmisala pozitivno rezultatima u istraivakoj praksi.

2) Optenauni koje emo primijeniti su:

2)1. metod modelovanja Ovaj metod primjenjujemo viestruko:

2)1.1. provjeravamo postojei teorijski model politikih izbora posredstvom iskaza normativnih odredaba i iskaza kompetentnih subjekata kao svojevrsnih empirijskih manifestacija.

2)1.2. otkrivamo normativni model izbornog politikog sistema sadran u propisima i normativnim odredbama.

2)1.3. formiramo saznajnu osnovu za:

A) formiranje prognostikog modela praktinog izbornog ponaanja;

B) kompariranje:

a) normativnog modela i praktinog izbornog ponaanja;

b) raznih modela meusobno;

C)izmjenu i poboljanja modela primjenom simulacija.2)2. Statistiki metod

Razlozi za primjenu ovog metoda su proizilaze iz injenice da vie propisa raznih vrsta reguliu izbornu materiju direktno ili indirektno, da su propisi sastavljeni iz mnotva normi i normativnih odredaba raznovrsnih sadraja, formi i odnosa i da postoji mnotvo kompetentnih subjekata. Sve to podrazumeva odreenja prebrojavanja-kvantifikacija i kvantitativnih iskaza.

Konkretizacija primjene ovog metoda vri se kroz izradu konkretnih instrumenata istraivanja i planove obrade.

2)3. Hipotetiko-deduktivni metod kao konstruisano iskustveno saznanje uopteno i sadrano u iroko prihvaenim stavovima koji glase: "po pravilu je...", "najee je...", "uobiajeno je..." itd. koja imaju neka svojstva aksiomatizacije odnosno teorema.

3) Osnovne metode: sve osnovne metode e biti primijenjene u ovom istraivanju, ali e naglasak biti na analizi, klasifikaciji i generalizaciji. Primjena ovih metoda posebno e biti konkretizovana prilikom izrade instrumenata upuivanja na odreene postupke i prilikom izrade planova istraivanja.

4) Nain prikupljanja podataka: indikatori nam nameu dvije metode-jednu operativnu i jednu metodu prikupljanja podataka.

4)1. Operativna metoda koju emo primijeniti je analiza (sadraja)

dokumenata koji imaju svojstva dravnih propisa. U ovom istraivanju bie primijenjene kvalitativna i kvantitativna analiza.

Kvantitativna e biti primijenjena kao prethodna u cilju izrade kodeksa pojmova i ifara i izrade evidentnog obrasca.

Kodeks ifara za kvantitativnu analizu ima svojstva elastinog, sukcesivnog kodeksa koji se obrauje-dopunjava-revidira posle analize svakog pojedinanog propisa.

4)2. Ispitivanje-tipa blagog ispitivanja, primjenom neusmjerenog, slobodnog intervjua. Mada neusmjereni intervju ne zahtijeva prethonu izradu osnove za razgovor, u naem sluaju bie pripremljen podsjetnik za nauni razgovor koji e sadrati sva bitna pitanja o normativnim odredbama i propisima koji reguliu izbornu materiju.

5. Uzorci istraivanja

5.1. Uzorak argumenata koji e biti podvrgnuti analizi se formira po pravilima namernog uzorka. U uzorak se izdvajaju:

1. Ustav i Ustavni zakon (aktuelno vaei);

2. zakoni koji neposredno reguliu izborni proces;

3. zakoni koji indirektno reguliu izborni proces;

4. podzakonski akti;

5. meunarodni akti (akti meunarodne zajednice);

6. slubena glasila;

7. nauna istraivanja na temu domaih izbora.

Na osnovu identifikacije osnovne sadrine i svojstava dokumenata, formira se lista dokumenata koji se podvrgavaju analizi, sa obrazloenjem.

Svaki dokument u listi sadri osnovne identifikacione podatke o sebi.

5.2. Uzorak ispitanika obuhvata 1000 ispitanika iz reda:

1.politiara koji su uestvovali u donoenju i inovacijama propisa,kao i u njihovom tumaenju; 200

2. pravnih strunjaka koji su takoe uestvovali u istom procesu 200

3. politikologa-strunjaka za izbornu materiju 100

4.funkcionera u raznim organima za pripremu, sprovoenje, nadzori utvrivanje i proglaavanje rezultata izbora 450

5.naunika-istraivaa izbora 50

Pri formiranju uzorka vodie se rauna o proporcionalnoj zastupljenosti po polu i starosti prema ueu u prethodnih pet grupa.

4.6. Nauna i drutvena opravdanost istraivanja

1. Nauna opradavost ovog istraivanja proizilazi iz njegovog naunog znaaja i svojstava normativnih odredaba politikih izbora odnosno izbornog sisitema. Normativne odredbe izbornog politikog sistema u stalnom su, manje ili vie dinamikom procesu mijenjanja pod uticajem naunog saznanja o njegovom svojstvima, o odnosu subjekata, njihovih ciljeva, aktivnosti i efekata. To zahtijeva sistematska teorijska i empirijska istraivanja verifikatorskog tipa. Ovo istraivanje normativnih odredaba izbornog politikog sistema omoguava naunu kritiku i usavravanje naunih saznanja o aktuelnom normativno ureenom sistemu i njihovu implementaciju u naunu teoriju i praksu. Istovremeno, jedna dimenzija opradavnosti svoj osnov nalazi u provjeri i usavravanju metoda istraivanja, metodolko teorijskih postupaka, izbora metoda i procedura izrade i primjene instrumenata istraivanja.

2. Drutvena opravdanost proizilazi iz dvije osnove. Jedna je nauno saznanje o predmetu istraivanja, a druga je neposredna primjena naunog saznaj a u procesima izmjene normativnog sistema i njegovoj primjeni u cilju otklanjanja diskrepancije izmeu deklaracije, teorije i izborne prakse. Bitne odredbe aktuelne sloene situacije naglaavaju potrebu za sistematikim naunim istraivanjima ove vrste, ime dokazuju njihovu potpunu drutvenu opravdanost.

model projektnog zadatka u wordu

Documents