modul

ÌÝÐÃÝÆËÈÉÍ ÁÎËÎÂÑÐÎË ÑÓÐÃÀËÒÛÍ ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÛÍ ÓÄÈÐÄËÀÃÛÍ ×ÀÄÀÂÕ ÁÝÕÆ¯¯ËÝÕ ÒªÑªË

2

ÊÎÌÏÜÞÒÅÐÈÉÍ ÏÐÎÃÐÀÌÌ ÕÀÍÃÀÌÆÈÉÍ ÕÝÐÝÃËÝÝ

3

ÀÃÓÓËÃÀ Товчилсон үгийн тайлбар . . . . . . 4Сургалтын хөтөлбөр, хүлээгдэж буй үр дүн, хуваарь . . . . . . 5Cургалтын сэдвүүд: . . . . . . 6

1. MS Excel программ дээр сонголт хийх аргууд, талбарын хязгаарлалт ба ажлын хүснэгтийг хамгаалах . . . . . . 9

2. MSExcel программ дээр сонголт хийх аргууд . . . . . . 93. Форматлах буюу хэвшүүлэх / Format cells команд . . . . . 114. Даалгавар . . . . . 135. Хуудасны тохиргоо /Page setup/ . . . . . 146. MSExcel програм дээр өгөгдөлд хязгаарлалт тавих ба ажлын

хүснэгтийг хамгаалах . . . . . 157. Томъёотой ажиллах . . . . . 198. Өгөгдлийн сан дээр тооцоолол хийх =COUNT(), COUNTIF(),

=COUNTIFS(), =SUM(), =SUMIF(), SUMIF(), SUMIFS функцүүдтэй ажиллах . . . . . 23

9. Логик функцууд ашиглан томъёо оруулах . . . . . 2710. Албан ёсны статистик мэдээллийн маягт ТМБ-1-11ийг нөхөх

заавар . . . . . 2911. ТМБ 1-3 мэдээний хоорондын уялдаа холбоо . . . . . 4312. Мэргэжлийн боловсролын салбарын статистик мэдээлэл гаргах

зөвлөмж . . . . . 4613. Өгөгдлийг хянах, кодлох, SPSS програм дээр мэдээлэл оруулах,

хоосон хариулттай ажиллах, өгөгдлийг шинжлэх . . . . . 6114. SPSS програм дээр статистик үзүүлэлтийг тооцох, үр дүнг

хүснэгтээр илэрхийлэх . . . . . 7615. Асуулга судалгааны жишээ . . . . . 7816. Оюуны чадамжийн жагсаалт . . . . . 8417. Программын жагсаалт . . . . . 87

Хавсралтууд 1. Хавсралт-1 . . . . . 532. Хавсралт-2. . . . . . 553. Хавсралт -3. . . . . . 904. Хавсралт-4. . . . . . 98


4

Òîâ÷èëñîí ¿ãèéí òàéëáàð

МБС- Мэргэжлийн боловсрол сургалт МСҮТ-Мэргэжил сургалт үйлдвэрлэлийн төв ММСС- Монголын Мянганы сорилтын сан СЭЗДС- Санхүү эдийн засгийн дээд сургууль ЧСС- Чадамжинд суурилсан сургалт ЧБ-Чадавх бэхжүүлэх SPSS-Нийгмийн шинжлэх ухаанд зориулсан статистикийн багц программ ЭСШЗП-Эконометрикийн судалгаа шинжилгээнд зориулагдсан программ


5

ÌÎÄÓËÜ 6: MÁÑ-Í ÒªËªÂËªËÒ, ÕßÍÀËÒ, ¯ÍÝËÃÝÝ ÕÈÉÕ ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ ÀÐÃÀ Ç¯É ÁÀ ÊÎÌÏÜÞÒÅÐÈÉÍ ÏÐÎÃÐÀÌÌ

ÕÀÍÃÀÌÆÈÉÍ ÕÝÐÝÃËÝÝ Хөтөлбөрийн зорилго:

MБС-н байгууллагын үндсэн үйл ажиллагаа, сургалтын явц, чанар үр дүнг судлах судалгааны программ хангамжийг МБС-ын онцлогт нийцүүлэн ашиглах сургалт, судалгааны үр дүнд хяналт, шинжилгээ хийсний үндсэн дээр сургалтын явцыг зохицуулах, чанаржуулах цогц системийг бүрдүүлэх аргазүйд сурган хөгжүүлэх, менежментийн талаас өөрийн дотоод үйл ажиллагаа болон сургалтын үйл ажиллагааг тасралтгүй судлах, төлөвлөх, үнэлэх системийг бүрдүүлэх мэдлэг чадвар, дадлыг хөгжүүлэх

Зорилтууд 1. МБСБ-н сургалтын менежер, сургалтын албаны ажилтнуудын сургалтын үйл ажиллагааг

тасралтгүй судлах, төлөвлөх, үнэлэх цогц системийг бүрдүүлэх мэдлэг, чадвар, дадлыг нэмэгдүүлэх

2. Зорилтот сургуулиудын суралцахуйн зохицуулалтын систем (Learning management system) болон оюутны менежементийн систем (Student management system) –ийг сайжруулахад дэмжлэг үзүүлэх

3. Тоон болон чанарын судалгаа хийх, түүвэр судалгаа хийх, судалгааны үр дүнг тодорхойлж үнэлж дүгнэлт хийх, цаашдын бодлого зохицуулалтанд тусгах мэдлэг, ойлголт, ур чадварыг нэмэгдүүлэх

4. Сургалтын эрэлт хэрэгцээг тодорхойлоход шаардлагатай мэдээлэл, материал цуглуулах судалгааны арга зүй, стратеги, технологийг эзэмшүүлэх

5. Сургалтын гарц үр дүнгийн шинжилгээг хийх аргачлалд суралцуулах 6. МСҮТ-ийн статистик мэдээллүүд дээр тулгуурлан тооцоолол бүртгэл хийх хүснэгтүүдийг

програмчлах 7. МСҮТ-ийн сургууль тус бүрийн өөрийн өгөгдлийн сан дээр тулгуурлан хийсэн MS Excel

программ дээр 2012 бүртгэлийг оруулан тооцооллыг нэгтгэн гаргах, тайлан бэлтгэх чадварыг нэмэгдүүлэх

Хүлээгдэж буй үр дүн Сургалтын үйл ажиллагааг төлөвлөх, хянан зохицуулах, шинжлэх, оюутны сурлагын өсөлт, өөрчлөлтийн үйл явц болон төгсөгчдийн мэдээллийн хяналт үнэлгээ зэрэгт холбогдох программ хангамжуудыг ашиглах чадвар нэмэгдсэн байна.

Сургалт, чадамжийн сонголтонд шаардлагатай мэдээллийн эх сурвалжуудыг олж тогтоох, ашиглах чадвар нэмэгдсэн байна.

Судалгааны тайлан боловсруулах, SPSS (статистик багц судалгааны программ) aшиглах, судалгааны хүснэгт, загвар, бусад арга хэрэгслүүдийг ашиглах ур чадвар нь нэмэгдсэн байна.

Оролцогчид цахим, уян хатан, холимог сургалтын арга хэлбэрүүдийг ашиглан бие даан сургалтаа үргэлжлүүлэх дадал, суурьтай болсон байна.

MSExcel программ дээрх хүснэгтэн мэдээллийг боловсруулах, төрөл бүрийн тооцоолол хийх, өгөгдлийн сан зохион байгуулах, боловсруулалт хийх чадвараа нэмэгдүүлсэн байна.

Зорилтот сургуулиуд дээрх төсөл хөтөлбөрүүдийн мониторинг ба үнэлгээ сайжирсан байна.

Холбогдох танилцуулга материалыг Хавсралт 1-д тусгав.


6

ÌÎÄÓËÜ 6 áà 7: ÌÁÑ-ÛÍ ÒªËªÂËªËÒ, ÕßÍÀËÒ ¯ÍÝËÃÝÝ ÕÈÉÕ ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ ÀÐÃÀ Ç¯É, ÊÎÌÏÜÞÒÅÐÈÉÍ ÏÐÎÃÐÀÌÌ

ÕÀÍÃÀÌÆÈÉÍ ÕÝÐÝÃËÝÝ Огноо: 2012 оны 11-р сарын 12 -18

Сургалтын хөтөлбөр 2012-11-12

09.00-09.20 Сургалтын нээлт Д.Батжаргал /Төслийн

захирал/ Цагийн хуваарь

Сургалтын сэдэв Сургалтын хэлбэр

Сургалт хариуцах болон хичээл заах багш

09.20-09.30 Мэргэжлийн боловсролын салбарын

статистик мэдээлэл танилцуулга

Д.Нарангэрэл/Хөдөлмөрийн яамны Хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ, дотоод аудитын газрын мэргэжилтэн/

Ш.Ганболд /СЭЗДС-ийн ахлахбагш/

09.30-10.30

MS Excel программ дээр сонголт хийх, өгөгдлийн

хязгаарлалт ба ажлын

хүснэгтийг хамгаалах

Өгөгдлийг зөв сонгох аргууд, форматлах аргууд

Лекц, дадлага Ш.Ганболд /СЭЗДС-ийн ахлах

багш/ 10.30-10.40 Цайны завсарлага Төслийн нэгж

10:40-12.00

Файлын хамгаалалт Ажлын хүснэгтийг хамгаалах /Sheet /Ажлын талбарыг хамгаалах /cell,

range, түүвэрлэн хамгаалалт хийх /

Лекц, дадлага


12.00:- 13:00 Талбарт хязгаарлалт хийх Лекц, дадлага Ш.Ганболд /СЭЗДС-ийн ахлах

багш/ 13.00-14.00 Үдийн хоол Төслийн нэгж

14.30-15.30 Дадлага Лекц, дадлага Ш.Ганболд /СЭЗДС-ийн ахлах

багш/ 15.30-15.40 Цайны завсарлага Төслийн нэгж

15.40-17.20 Хаягтай ажиллах

Олон ажлын талбарын хооронд ажиллах /sheet-үүдийн хооронд Файлуудын хооронд мэдээлэл

дамжуулах



17.20- 17:50

17.50-18.00 Өдрийн хаалт Төслийн нэгж 2012-11-13

Цагийн хуваарь

Сургалтын сэдэв

Сургалтын агуулга Сургалтын хэлбэр


09.00-10.00

Томъёотой ажиллах

MS Excel программын функцүүд ашиглан тооцоолол хийх



10:00- 10:30 Цайны завсарлага Төслийн нэгж

10:30: 10:50 Логик функцууд ашиглан томъёо оруулах


багш/

10:50- 13:00

MS Exсel 2007 программ дээр олон талбараар тооцоолол хийдэг =SUMIFS() функцийг ашиглан өгөгдлийн санд тооцоолол хийх


багш/

13:00- 14:00 Үдийн хоол Төслийн нэгж

14:00- 15:30

Томъёотой

MS Exсel2007 программ дээр олон талбараар тооцоолол хийдэг =COUNTIFS() функцийг ашиглан өгөгдлийн санд тооцоолол хийх

Дадлага ажил


15.30-15.50 Цайны завсарлага Төслийн нэгж


7

15:50- 16:30

ажиллах MS Exсel 2007 программ дээр олон талбараар тооцоолол хийдэг =AVERAGEIFS функцийг ашиглан өгөгдлийн санд тооцоолол хийх

Дадлага ажил Ш.Ганболд /СЭЗДС-ийн ахлах

багш/

16:30- 17:30 Дадлага Дадлага ажил Ш.Ганболд /СЭЗДС-ийн ахлах

багш/ 17.20-17.30 Өдрийн хаалт Төслийн нэгж

2012-11-14




Сургалт хариуцах болон хичээлзаах багш

09.00-10.30

МСҮТ-н сургууль тус

бүрийн өгөгдлийн сантай

MS Excel програм дээр

тооцоолол хийх.

MS Excel боловсруулсан программыг ашиглах сургалт

Лекц. дадлага

Ш.Ганболд /СЭЗДС-ийн ахлах багш/

Д.Нарангэрэл/Хөдөлмөрийн яамны Хяналт, шинжилгээ,

үнэлгээ, дотоод аудитын газрын мэргэжилтэн/


10.50-13.00 Боловсруулсан программ дээрээс

тооцоолол гаргах Лекц. дадлага


Д.Нарангэрэл /Хөдөлмөрийн яамны Хяналт, шинжилгээ,


13.00-14.00 Үдийн хоол Төслийн нэгж

14.00-15.30 2012 оны шинэ элсэлт болон

статистик мэдээллүүдийг оруулан тооцооллыг гаргах

дадлага





15.50-16.10 2012 оны шинэ элсэлт болон

статистик мэдээллүүдийг оруулан тооцооллыг гаргах

дадлага




16.10-17.00 Өдрийн хаалт Төслийн нэгж 2012-11-15




Сургалт хариуцах болон хичээлзаах багш

9:00- 10:30

Өгөгдлийн сантай ажиллах, шинжилгээ

хийх

Мэдээллийн сан, жагсаалтын тухай ойлголт Жагсаалт байгуулах, засварлах, хайлт хийх, Тодорхой нөхцлүүдээр шүүлт хийх




10:50-12:00 Эрэмблэх (сорт хийх), Завсрын дүнг бодох

Дадлага


12.00-13.00 Эмхэтгэсэн хүснэгт байгуулах Эмхэтгэсэн хүснэгтэн дээр бодолт хийх

Лекц, Дадлага



14.00-15.30 Өгөгдлийн сантай

Графикийн тухай ойлголт, төрлүүд, график байгуулах,

лекц, дадлага



8

ажиллах, шинжилгээ

хийх

форматлах, засаж өөрчлөх Графикийг өөр баримт руу хуулах, графикт зураг оруулах, тайлбар сум оруулах

15.30-15.50 Цайны завсарлага Төслийн нэгж 15.50- 17.20 Дадлага 17.20-17.30 Өдрийн хаалт Төслийн нэгж

2012-11-16


Сургалтын сэдэв Сургалтын агуулга Сургалтын хэлбэр


09.50-10.50

MS Word 2007, MS Powerpoint 2007 программ дээр

боловсруулалт хийх

MS Word2007 баримтат мэдээллийг форматлах, хуудсны тохиргоо

Лекц, дадлага Ш.Ганболд /СЭЗДС-ийн ахлах багш/


11.05-13.00 Баримт боловсруулахад стандартуу-дыг ашиглан мэдээллийг форматлах



14.00-15.30 MS PowerPoint программ дээр танилцуулга бэлтгэх Слайд боловсруулах



15.45-17.45 Танилцуулгыг дараалалтай ажиллуулах, Дадлага


17.45-18.00 Өдрийн хаалт Төслийн нэгж 2012-11-17/18

Цагийн хуваарь Сургалтын сэдэв Сургалтын агуулга

Сургалтын хэлбэр

Сургалт хариуцах багш

09.00-17.00

МСҮТ-н сургууль тус бүр статистик мэдээллийн тооцоолол боловсруулах, мэдээлэл болон тайланг Хөдөлмөрийн яамны Хяналт, шинжилгээ, үнэлгээ, дотоод аудитын газарт онлайн хэлбэрээр гаргаж өгөх

Онлайн

Ш.Ганболд / СЭЗДС-ийн ахлах багш/ Д.Нарангэрэл /Хөдөлмөрийн яамны Хяналт, шинжилгээ, үнэлгээ, дотоод аудитын газрын мэргэжилтэн/


Сургалтын сэдэв Сургалтын хэлбэр


14.00-15.30

Өгөгдлийг хянах, кодлох, SPSS программ дээр мэдээ-лэл оруулах, хоосон хариулттай ажиллах, өгөгдлийг шинжлэх

Лекц танилцуулга

Ч.Наранчимэг,/ СЭЗДС-ийн тэнхмийн эрхлэгч/ С.Сайн-Од / СЭЗДС-ийн БУТ-ийн тэнхмийн ахлах багш/


15.50-17.00

SPSS программ дээр статистик үзүүлэлтүүдийг тооцох, үр дүнг хүснэгтээр илэрхийлэх

Лекц танилцуулга

Ч.Наранчимэг СЭЗДС-ийн тэнхмийн эрхлэгч, С.Сайн- Од, СЭЗДС-ийн БУТ-ийн тэнхмийн ахлах багш/


9

MS EXCEL ÏÐÎÃÐÀÌÌ ÄÝÝÐ ÑÎÍÃÎËÒ ÕÈÉÕ ÀÐÃÓÓÄ, ÒÀËÁÀÐÛÍ ÕßÇÃÀÀÐËÀËÒ ÁÀ ÀÆËÛÍ Õ¯ÑÍÝÃÒÈÉÃ ÕÀÌÃÀÀËÀÕ

Ø.Ãàíáîëä (ÌÂÀ), ÑÝÇÄÑ-èéí Ìýäýýëëèéí ñèñòåìèéí

ìåíåæìåíòèéí òýíõìèéí àõëàõ áàãø

MS EXCEL ПРОГРАММ ДЭЭР СОНГОЛТ ХИЙХ АРГУУД

MS Excel програм дээр өгөгдөлтэй үйлдэл хийхийн тулд тухайн өөрчлөлт болон үйлдэл хийх гэж байгаа нүдийг сонгон идэвхижүүлсэн байх шаардлагатай. Сонгон идэвхижүүлэхэд хулганаар буюу mouse -аар сонголт хийх аргыг түгээмэл хэрэглэдэг.Хулганаар сонголт хийхэд хулганы удирдаж байгаа заагчаар /pointer/ сонгож хийнэ. Хулгана нь үндсэн 2 товчлууртай байна.

Динамик цэс ENTER товчлуур

Нэг тал нь enter товчлуур байх ба эсрэг талын товчлуур нь сонголт хийсэн хэсэгтэй ажиллах динамик цэс гарна. Заагч тус бүр дээр хулганы 2 талын товчлуур тусгай командуудыг хийнэ. Үүнд: - Ерөнхий заагч ENTER товчлуур дарж чирж идэвхижүүлнэ.

A1- ээс C8 хүртэлх мужийг сонгоно.

A1- ээс C8 хүртэлх муж дээр өөрчлөлт хийх командууд гарна.

⊕ - Бөглөгч заагч. Сонгосон талбарын баруун доод талын хэсэгт байрлана.

⊕

Бөглөгч заагч нь сонгосон нүдэнд бичигдсэн өгөгдлүүдээс хамааран ENTER болон динамик товчлуураар хийх үйлдэл нь өөр өөр байна.Үүнд:

• Тоо байвал - 100 • Тоо тэмдэгт байвал - 100 А • Тэмдэгт тоо байвал - А100 • Огноо байвал - 2012/10/15 • Томъёо байвал - = A1+B1

http://www.logocomputermouse.com/�


10

Тоо байгаа тохиолдолд

сонгосон нүдний өгөгдлийг

форматтай хамт чирсэн зүгрүү

хуулна.

Тоо тэмдэгт байгаа тохиолдолд тоон

цуваа жагсаалт болно дугаарлагдана.

Огноо байгаа тохиолдолд өдрөөр

цуваа үүсэж форматыг нь хамт

хуулна.

Бөглөгч заагчийн баруун талын товчлуур динамик цэс үүсгэнэ. Тоо өгөгдөл бичсэн нүдийг бөглөгч заагчаар идвэхжүүлэх хулганы баруун товчлуурыг даран чирээд товчлуур дээрээс хуруугаа авбал доорх цэс гарна.

Сонгосон мужийг зөөх команд / move /

Мөр баганы өргөн өндөрийг өөрчлөнө. Энэ заагчаар мөн 2 оос дээш багана мөрийн өргөн өндөрийг зэрэгцүүлнэ.

Текст заагч, энэ заагч сонгосон нүдэнд текст бичнэ. Текст засварлах болон сонгосон нүдэнд текст заагчийг байрлуулах 3 арга байдаг. Үүнд:

• Засвар хийх нүдээ сонгоод F2 товчлуурыг дарна. • Хулганы зүүн ENTER товчлуур дээр 2 ойрхон дарах.

• Томъёоны мөр дээр дарж засварлах SHIFT товчлууртай хосолсон сонголтын командууд

• SHIFT+ доошоо нэг мөрөөр сонгох

• SHIFT+ дээш нэг мөрөөр сонгох

• SHIFT+ баруун нэг мөрөөр сонгох

• SHIFT+ зүүн нэг мөрөөр сонгох

• SHIFT+ Pg Dn нэг хуудсаар доош сонгох

• SHIFT+ Pg Up нэг хуудсаар дээш сонгох

• SHIFT +CTRL -> Сонгосон нүдний зэрэгцээ нийт мөр нүдүүд сонгоно.

• SHIFT +CTRL -^ Сонгосон нүдний харалдаа нийт баганын нүднүүдийг сонгоно.


11

• CTRL+A Өгөгдөлтэй хүснэгтэн дотор байрлаж байгаа тохиолдолд тухайн өгөгдөлтэй хүснэгтийг сонгоно. Харин хоосон хүснэгт байвал нийт SHEET-ийн нүднүүдийг сонгоно.

• CTRL+ mouse түүвэрлэн сонголт хийх

ФОРМАТЛАХ БУЮУ ХЭВШҮҮЛЭХ / FORMAT CELLS КОМАНД /

Тухай хүснэгт боловсруулах гэж байгаа нүд болон мужийг сонгосны дараа сонгосон талбарын форматыг Format cells гэсэн командаар тохируулна. Format cells командыг хулганы баруун товчлуур дээр дарж гарсан хураангуй цэснээс сонгоно. Нүдэнд өгөгдлийг байрлуулахдаа хэвтээ босоо гэх мэт байрлалыг сонгож болохоос гадна налуу байрлуулах өнцгийг зааж өгч болно. Нүдэнд өгөгдлийг олон эгнээгээр байрлуулах, нүдийг хүрээлэх, нүдэнд өгөгдөл бичигдэх хэлбэрийг тохируулах, үсгийн фонд сонгох гэх мэт олон үйлдийг Home цэсний Format Cells командаар гүйцэтгэдэг. Format cells харилцах цонх нь доорх хэсгүүдээс / tabs / бүрдэнэ. Үүнд:

• Number өгөгдлийн бичигдэх форматыг тохируулна • Alignment Сонгосон нүдэн өгөгдлийн бичигдэх байрлалыг тохируулна. • Font Сонгосон нүдний фонтыг тохируулна. • Border Сонгосон нүдний хүрээг тохируулна. • Fill Дэвсгэр өнгийг тохируулна. • Protection Хамгаалалт тавих нүдийг түгжих болон томъёог томъёоны мөр / formulbar / харагдуулахгүй нуух.

Өгөгдлийг нүдэнд байрлуулах Хүснэгтийн нүдэнд өгөгдлийг төрөл бүрийн өнцгөөр байрлуулахдаа:

1. Format Cells/Alignment командыг сонгоно. 2. Orientation бүлэгт градусыг зааж өгөх ба эсвэл

хулганы тусламжтайгаар Text үгийн налуу байх хэлбэрийг зааж өгнө. Degree - Нүдэнд текстийн бичигдэх өнцгийг зааж өгч болно.

Энэ харилцах цонхонд дээрхээс гадна хэд хэдэн тохируулга хийж болдог. Үүнд: Text alignment бүлэгт хүснэгтийн нүдэнд өгөгдлийг аль талд нь зэрэгцүүлэхийг тодорхойлж өгдөг. Жишээ нь: Horizontal - хэвтээ тэнхлэгийн хувьд, Vertical - босоо тэнхлэгийн хувьд өгөгдлийг голд нь баруун, зүүн, дээд, доод талд нь байрлуулах тохируулга хийнэ.

Horizontal – хэвтээ тэнхлэгийн хувьд дараахь тохируулгыг гүйцэтгэнэ.

General өгөгдлийг ердийн байдлаар байрлуулах Left өгөгдлийг нүдний зүүн талд зэрэгцүүлэх Center өгөгдлийг нүдний голд байрлуулах Right өгөгдлийг нүдний баруун талд зэрэгцүүлэх Fill өгөгдлөөр нүдийг дүүргэх


12

Justify өгөгдлийг нүдний хоёр талд зэрэгцүүлэх Center acroos

өгөгдлийг сонгосон нүднүүдийн хувьд

selection голлуулах

Vertical - босоо тэнхлэгийн хувьд дараах тохируулгыг гүйцэтгэнэ. Top өгөгдлийг нүдний дээд талд зэрэгцүүлнэ Center өгөгдлийг нүдний голд зэрэгцүүлнэ Bottom өгөгдлийг нүдний ёроолд зэрэгцүүлнэ Justify өгөгдлийг нүдний дээд доод талд шахаж зэрэгцүүлнэ

Нүдэнд оруулж буй өгөгдлийг өгөгдлийн төрлөөр зааж өгөх үйлдлийг Format Cells / Number командаар гүйцэтгэнэ. Өөрөөр хэлбэл тухайн нүдэнд зөвхөн тоон өгөгдөл оруулах, текст өгөгдөл оруулах, гэх мэтээр тохируулж болох юм. Үүнд: ерөнхий өгөгдөл, тоо, мөнгө, санхүү, он сар өдөр, цаг хугацаа, процент, энгийн бутархай, шинжлэх ухааны холбогдолтой өгөгдөл, текст гэх мэт тохируулгуудыг сонгож болно.

Нүдэнд өгөгдлийг олон эгнээгээр байрлуулах Нүдэнд бичигдсэн өгөгдөл баганы өргөнд хязгаарлагдан, нэмж бичлэг бичих тохиолдолд мөрийн өндөрийн хэмжээ нэмэгдэн бичлэгийг багтаан бичих тохируулгыг хийхдээ Home хэсгийн Format cells харилцах цонхны Alignment хэсгийн Wrap text сонголтыг сонгож баганыг бэхлэн бичлэг нэмэгдэх болгонд мөрийн хэмжээ нэмэгдэж бичлэг доош мөр болон багтаан тохируулна.

Багана, мөрийн хэмжээ өөрчлөгдөхгүй өгөгдлийг агшаан байрлуулах Энэ үйлдлийн тусламжтайгаар баганын хэмжээг багасгахад нүдэн дэх өгөгдөл багасана. Өөрөөр хэлбэл нүдэнд бичигдсэн өгөгдлийн үсгийн хэмжээ багасах замаар тухайн өгөгдөл хэмжээг нь багасгасан баганад бүтнээрээ багтана гэсэн үг. Өгөгдөл бүхий нүдийг сонгоно. Format Cells /Alignment /Shrink to fit командыгсонгоно. Нүднүүдийг нэгтгэх Хүснэгт боловсруулах үед хоёр буюу түүнээс дээш нүдийг нэгтгэх хэрэгцээ шаардлага гардаг. Нэгтгэхийн тулд нэгтгэх гэж байгаа нүднүүдийг сонгоод Format Cells/Alignment/Merge Cells командыг сонгоно.

Хүснэгтэнд үсгийн фонд сонгох

1. Фонд солих гэж буй нүднүүдийг сонгоно. 2. Хэрэгсэлийн мөрнөөс үсгийн фонт сонгох цонх ашиглах эсвэл Format Cells/Font

командыг сонгоно.


13

Хүснэгтийг хүрээлэх шугамын төрөл, хэлбэр сонгох Хэрэгсэлийн мөрнөөс хүснэгтийг хүрээлэх, хүрээний хэлбэр сонгох мөн хүрээний өнгийг тохируулах командыг сонгоно. Хүрээлэх нүднүүдийг сонгоно. Format Cells /Border хавтсыг сонгоно. Style бүлгээс шаардлагатай хүрээний төрлийг Border бүлгээс нүдний аль хэсгээр хүрээлэхийг сонгоод Ok дарна. Мөн хүрээний өнгийг Color нүдэнд сонгож болно.

ДААЛГАВАР Хүснэгтүүдийг байгуул.


14

ХУУДАСНЫ ТОХИРГОО /PAGE SETUP / Форматласан нүд болон мужийг хэвлэх байдалд тохируулна.

• Page Хуудасны тохиргоо • Margins Хуудас хүснэгтийн хоорондын зайг тохируулна. • Header/Footer Толгой болон хөл бичлэгийг бичнэ. • Sheet Тухайн идэвхитэй / SHEET / -н дээрх өгөгдлүүдийг хэвлэх

тохиргоог хийнэ. Page setup командын Page хэсгээс хуудсанд тохиргоо хийх Page setup командын Page хэсэгт цаасны байрлал, цаасанд багтаан шахах, хуудасны хэмжээний тохиргоо хийх тохируулга багтана. Portrait Цаасны босоо тэнхлэгийн

дагуу тохируулна. Landscape Цаасны хөндлөн тэнхлэгийн

дагуу тохируулна. Scaling бүлэгт хуудсыг шахах хоёр команд байна.

• Adjist to: Хүснэгтийг хуудсанд багтаан шахах. 100% байхад хэвийн байх ба 100%-аас дээш хувь өөрчлөгдвөл хүснэгт багтаамжаараа хэмжээ нь ихсэнэ. Харин 100% -иас доошлох тохиолдолд хүснэгт хуудсанд хэмжээ багасаж тохируулагдана.

• Fit to: Нэгээс дээш хуудас хүснэгтэн мэдээллийг нэг буюу цөөн хуудас руу шахаж тохиргоо хийнэ.

Жишээ 1: Доорх хүснэгтийн Нийт гэсэн багана 2-р хуудсанд дамнаж орсон байна. Энэ баганыг хүснэгтийн баганы хэмжээг өөрчлөхгүйгээр Page Setup –Page – Adjust to гэсэн сонголтын тохируулгыг 95% болгон тохируулахад баганы хэмжээ өөрчлөгдөхгүй хүснэгт хуудсандаа хэмжээ нь багасаж тохируулагдана.


15

Жишээ 2: Доорх хүснэгтүүдийг нэг хүснэгт рүү багтаан шахаж тохируулга хийе. Page Setup –Page – Fit to гэсэн командын page(s) wide by гэсэн хэсэгт шахах шахахдах хүснэгтний хуудасны дугаар tall гэсэн хэсэгт хэдэн хуудас шахах гэж байгаа хуудасны дугаарыг зааж өгнө.

Paper size хэсгээс цаасны тохиргоог тохируулна.

Print quality: Энэ хэсэгт 1 инч квадрат талбайд принтерийн хор цэг тавих хэмжээг тавина. Хүснэгт боловсруулаад хэвлэх тохиолдолд шинэ хор цэнэглэсэн тохиолдолд DPI хэмжээг багасгаж тохируулж хэвлээд харин хор багасаад ирэхээр нь DPI нэмэх замаар принтерийн хорыг хэмнэх боломжтой байдаг.

Fisrt page number: Энэ хэсэгт хуудас дугаарлах эхний тоог зааж өгнө. Хэрэв 1-ээс эхлэх бол Auto гэсэн сонголттой байна. Хэрэв 1-ээс эхлэхгүй 10-р хуудаснаас дугаарлагдах бол 10 гэсэн тоог бичиж өгнө.

Page setup командын Margins хэсгээс хуудсанд тохиргоо хийх Энэ хэсгээс цаасны эрмэгээс хүснэгт хүртлэх зайг зааж өгнө. Үүнд: 1. Top Цаасны дээр ирмэгээс хүснэгт хүртэлх зай 2. Botton Цаасны доод ирмэгээс хүснэгт хүртэлх зай 3. Left Цаасны зүүн ирмэгээс хүснэгт хүртэлх зай 4. Right Цаасны баруун ирмэгээс хүснэгт хүртлэх зай 5. Header Толгой бичлэг бичих зай 6. Footer Хөл бичлэг бичих зай 7. Horizontally Хүснэгтийг цаасны хэвтээ тэнхлэгийн

дагуу голлуулна. 8. Vertically Хүснэгтийг цаасны босоо тэнхлэгийн

дагуу голлуулна.


16

Page setup командын Header / Footer хэсгээс хуудсанд тохиргоо хийх

Энэ хэсэгт хуудасны толгой, хөл хэсэгт бичигдэх бичлэгийг тохируулан бичнэ.

• Custom Header Хуудасны толгой хэсэгт бичигдэх тохируулгыг хийнэ

• Custom Footer Хуудасны хөл хэсэгт бичигдэх тохируулгыг хийнэ

Бичлэгийн фонт тохируулна.

Хуудсыг дугаарлах дугаарыг тохируулна.

Хуудасны нийт тоо

Системийн цагийн огноо гарна.

Системийн цаг

Файлын байрлаж байгаа зам / хаяг /

Файлын нэр

Sheet-ийн нэр

Зураг оруулна.

Зураг оруулсан бол идэвхитэй харагдаж засварлах цонх гарна.


17

Page setup командын Sheet хэсгээс хуудсанд тохиргоо хийх

MS EXCEL ПРОГРАМ ДЭЭР ӨГӨГДӨЛД ХЯЗГААРЛАЛТ ТАВИХ БА АЖЛЫН ХҮСНЭГТИЙГ ХАМГААЛАХ MS Excel програмын орчимд гурван төрлийн хамгаалтыг тавьж болдог. Үүнд: 1. Файлын хамгаалалт / File /- Open командаар нээх тохилдолд хамгаалалт хийж файл руу

нэвтрүүлэхгүй байхаар хамгаалалтыг тавина. Файлын хамгаалалт хийхдээ Save as гэсэн харилцах цонхыг нээнэ. Save as харилцах цонхноос General Optiions гэсэн командыг сонгож General Options харилцах цонхыг нээнэ. • Always crete backup – Хадгалах бүрт нөөц

файл үүсгэнэ. Нөөц хуулбар файл нь *.xlk өргөтгөлтэй үүснэ.

• Password to open: Файл руу нэвтрэхэд оруулах нууц үгийг бичнэ өгнө.

• Password to modify: Файлыг өөрчлөлт хийлгэхгүй үед гарах нууц үгийг бичнэ.

• Read-only recommended Файлыг зөвхөн уншихаар нээх горимтой нээгдэнэ.

Энэ хэсэгт бичигдсэн хаяг дээрх өгөгдөл хэвлэгдэнэ.

Print titles

Энэ хэсгүүд дээр сонгосон хаягийн өгөгдөл эхний хуудасны дээд мөрийн, зүүн талын баганы гарчигыг хуудас болгон дээр гарчиг болгон хэвлэнэ.

Хуудасны идэвхигүй саарал хүрээг хэвлэнэ.

Хар цагаан горимоор хэвлэх команд

Мөр болон баганы хаягийг хэвлэнэ.

Талбарын тухай мэдээллийг хэвлэнэ.

Алдааны мэдээллийг хэвлэнэ.

Хуудасны дугаарлах чиглэлийг тохируулж өгнө


18

2. Ажлын талбар болон SHEET-ийг хамгаалах. Ажлын талбарыг хамгаалахдаа SHEET-ийн нэр дээр заагчийг тавиад хулганы баруун талын товчлуурыг дарахад гарах цэснээс Hide гэсэн командыг сонгож нууна. Нуусан SHEET байгаа бол UnHide гэсэн команд идэхитэй байх ба UnHide гэсэн харилцах цонхыг нээгээд нуусан SHEET-ийг сонгон нээх боломжтой. Хэрэв Unhide гэсэн команд сонгогдохгүй идэвхигүй байвал нуусан SHEET-ийг нээх боломжгүй. Иймээс Unhide гэсэн командыг идвэхгүй болгож хамгаалалт тавина.

Хамгаалалт тавихдаа Review гэсэн хэсгийн Protect Workbook командын Protect Structure and Windows харилцах цонхонд хамгаалах нууц үгийг тавьж SHEET-ийг хамгаална.

3. Мужийн хамгаалалт /Range, cells/ - Зэргэлдээ муж болон зэргэлдээ биш мужуудыг

түүвэрлэн хамгаалалт хийх. Хамгаалалтыг хийхдээ доорх дарааллаар хийнэ. a. Хамгаалах хүснэгтийг сонгоно. b. Format cells харилцах цонхны Protection хэсгийн Locked, Hidden сонголтыг

арилгана OK дарна. c. Хамгаалах хэсгийг CTRL+mouse командаар түүвэрлэн сонгоно. d. Format cells харилцах цонхны Protection хэсгийн Locked, Hidden сонголтыг

сонгоно OK дарна. e. Review цэсний Protect sheet командыг сонгож хамгаалах нууц үгийг бичиж

хамгаална.


19

Хязгаарлалт тавих

MS Excel програмын орчинд сонгосон нүдэн дээр бичих өгөгдлийн төрлөөс нь хамааран хязгаарлалтыг тавьдаг. Тодорхой мужид оруулах өгөгдлийг тодорхой утгаар хязгаарлах, хязгаарлалтын мужийн бус өгөгдөл оруулсан тохиолдолд алдааны мэдээлэл бүхий цонх нээгдэх, нүдэнд тайлбар хийх зэрэг бол боломжуудыг олгоно.

• Whole number – бүхэл тоогоор хязгаарлалт хийнэ.

• Decimal- бутархай тоогоор хязгаарлалт хийнэ. • List- жагсаалтаар хязгаарлалт хийнэ. • Date – Он сар өдрөөр хязгаарлалт хийнэ. • Time – цаг хугацаагаар хязгаарлалт хийнэ.

ТОМЪЁОТОЙ АЖИЛЛАХ Хаягтай ажиллах MS Excel програм дээр томъёо ажиллах = тэмдгийг бичсэн тохиолдолд томъёо бичих горимд орно. Томъёонд функц болон үйлдлийн оператор, хувьсагч, тогтмол утгуудыг ашиглан. Томъёоны үр дүн / утга / нь тогтмол утга байхаас гадна TRUE / үнэн, FALSE /худал гэсэн локик утга, томъёонд алдаа гарсан тохиолдолд алдааны утгыг өгнө. Үйлдлийн оператарууд MS Excel програм нь арфиметик, жиших, текстийн, хаягийн гэсэн төрлийн операторуудтай.


20

Арифметик операторууд. Үр дүн нь тоон утгатай. Оператор Утга Жишээ

+ Нэмэх =3+3 - Хасах, сөрөг тоо =3-1, -1 * Үржих =3*3 / Хуваах =3/3 ^ Зэрэг дэвшүүлэх =3^3 % хувь =100*10%

Жиших операторууд. Үр дүн нь логик утга байна.

Оператор Утга = Тэнцүү < Бага > Их

<= Бага буюу тэнцүү >= Их буюу тэнцүү <> Тэнцүү биш

Текст оператор. Үр дүн нь текст байна.

Оператор Утга Жишээ & Текстийг нэгтгэх "Дорж"&"сүрэн" буюу нэгтгээд Доржсүрэн

Хаягийн операторууд. Үр дүн нь тухайн сонгосон функцээс хамаарна.

Оператор Утга Жишээ : / тодорхойлох цэг / Хоёроос дээш нүдүүдийг

нэгтгэнэ. C1:E3 буюу C1, C2, C3, E1, E2,E3 нүднүүдийг хамааруулж ойлгоно.

, /таслал/ Зэрэгцээ биш мужуудыг нэгтгэнэ.

=SUM(C1:E3,A2:B4)

/ нэг сул зай/ Огтлолцол дахь утга =SUM(A3:E3 B1:B4) буюу энэ 2 мужид давхацсан В3 нүдний утгыг олно.

Хувьсагч Хувьсагч нь гурван төрлийн хувьсагч байна. Үүнд:

Багана мөрийн дугаараар тодорхойлсон =A1 хэлбэрийн хаяг. Энэ хаяг нь мөрийн дугаар 1,2,3... хаяглагдсан байхад, баганы дугаар A, B,C, … гэж хаяглагдсан үед бичигдэнэ. Шилжих хаяг буюу харицахгүй хаяг. Энэ хаяг нь мөр, баганы дугаар 1,2,3... хаяглагдсан үед бичигдэнэ. Мөр баганы хаягийг

тоогоор хаяглахын тулд гэсэн сонголтыг сонгоод Formulas хэсгээс R1C1 reference style сонголтыг идэвхжүүлнэ. Энэ тохиолдолд мөр баганы дугаар тоогоор хаяглагдана.


21

Бичиглэл Агуулга R[-2]C Тухайн баганад нь дээшээ 2 мөр шилжүүлэх R[2]C[2] доошоо 2 мөр, баруун тийшээ 2 багана шилжүүлэх R2C2 2-р мөрний, 2-р баганы бэхлэщсэн хаяг R[-1] идэвхтэй мөрийг бүхэлд нь дээшээ 1 мөр шилжүүлэх R бэхлэгдсэн идэвхтэй мөр Нэр өгч хаяглах Нэг нүд болон мужид нэр өгч болно. Тухайн нэр өгөх гэж байгаа нүд болон мужийг сонгоод Formulas хэсгээс Define Name гэсэн командыг сонгоно.

Мужийн хаяг Томъёоны хувьсагч нь нүд ба мужийн хаяг байна. Мужийн хаяг нь зэрэгцээ орших хэд хэдэн нүднүүдийг нэг утгаар илэрхийлнэ. Хаяглагдсан нүд ба мужийн өгөгдлүүд тухайн томъёонд оруулагдан бодогдоно.

1. Эхлээд мужийн зүүн дээд /эсвэл баруун доод / нүдний хаягийг 2. Дараа нь мужийн оператор /: / -ыг 3. Төгсгөлд нь баруун доод / зүүн дээд / хаягийг сонгоно.


22

Томъёоны бичиглэл Томъёог бичихдээ = тэнцүүгийн тэмдэгийг тавиад дараа нь хаягаа бичиж хаягуудын хооронд үйлдэл хийнэ. Мужийн хаягийг хулганы тусламжтайгаар томъёонд оруулахдаа зүүн дээд нүднээс (баруун доод нүднээс ) эсрэг захын нүд хүртэл чирэх даралтыг хийнэ. В баримтын Sheet 4 ажлын талбарын С1 нүд идэвхжүүлэхэд томъёоны мөрөнд =[ А баримтын нэр ] Sheet1!$ A$5+2 гэсэн томъёоны текст дүрслэгдэнэ. Ингэж нэг баримт нь өөр нэг баримтын өгөгдлөөс хамаарахыг хамаарагч нөлөөлөгч баримтуудын холболт гэнэ.

Хугацааны утгыг томъёонд оруулах Тодорхой форматад байгаа хугацааны цуврал ба харгалзах сериал тоог хугацааны утга

гэдэг. Хугацааны цувралуудад хийгдэх аливаа үйлдэл нь харгалзах сериал тоонуудын хооронд хийгдэх ба хугацааны утгыг хугацааны цувралаар нь томъёонд ашиглах тохиолдолд давхар хашилтанд бичиж өгнө. Жнь: ="1/1/2000"-"7/10/1999"

Томъёог оруулсны дараа засвар хийхдээ томъёо бүхий нүдийг идэвхжүүлээд.дараахь аргуудаар засварлах горимд шилжинэ. Үүнд:

- [F2] товчлуур дээр дарна - Томъёотой нүдэнд заагуурыг байрлуулан хос даралт хийнэ - Томъёоны мөрөнд хулганы заагуурыг байрлуулан, 1 даралт хийнэ

Ажлын талбарын харгалзах нуднүүдэд 1 хэлбэрийн томъёог оруулах, засвар хийх 1. Ажлын талбаруудыг бүлэглэнэ, 2. Томъёо оруулах / засвар хийх/ нүд ба мужаа тэмдэглэнэ 3. Идэвхтэй нүдэнд томъёогоо оруулна/ эсвэл засвар хийнэ/ 4. Нэг нүд тэмдэглэж өгөгдөл оруулсан /засварласан/ бол [ENTER], муж

тэмдэглэсэн бол [Ctrl+Enter] дээр дарна. Тэмдэглэгдсэн мужийн дүнг харах Тэмдэглэгдсэн мужийн дүнг харахдаа:

1. Дүнг харах мужийг тэмдэглэнэ 2. Үндсэн цонхны төлөвийн мөрөнд хулганы заагуурыг байрлуулна 3. Хулганы баруун нэг даралт хийн, динамик цэсийг нээнэ 4. нээгдсэн цэсээс функцийг сонгоход үр дүн нь төлөвийн мөрөнд гарна

Функц Үүрэг None Ямар нэгэн функц хэрэглэхгүйAverage Арифметик дундажийг олохCount Өгөгдөлтэй нүднүүдийг тоолох Count Nums Тоон өгөгдөлтэй нүднүүдийг тоолох Max Хамгийн их утгыг олох Min Хамгийн бага утгыг олох Sum Нийлбэр олох

Тэмдэглэгдсэн муж идэвхгүй болоход үр дүн бас үгүй болно. Энэ дүнг хадгалах боломжгүй.


23

ӨГӨГДЛИЙН САН ДЭЭР ТООЦООЛОЛ ХИЙХ =COUNT(), COUNTIF(), =COUNTIFS(), =SUM(), =SUMIF(), SUMIFS ФУНКЦҮҮДТЭЙ АЖИЛЛАХ Тоолох функц Тоолох функцүүдийн тухай тайлбар хийхийн тулд НАС, ХҮЙС гэсэн баганатай хүснэгтэн дээр тооцоолол хийе.

Дээрх хүснэгтнээс дараах тооцооллыг хийе.

• Нийт хүүхдийн тоо • Хэрэв нас баганад тэг / 0 / гэсэн тоо байвал тэгээс бусад тоог тоолох • Нийт хүүхдээс эмэгтэй хүүхдийн тоог гаргах • Нийт хүүхдээс эмэгтэй хүүхдийн эзлэх хувь гаргах • Мөн 14 насаас бага, 15-17 насны хооронд, 18-20 насны хооронд, 21-24 насны

хооронд, 25 дээш насны хүүхдийн тоо гаргах • Тус бүрийн насны хүүхдүүдийн эзлэх хувийг гаргах

Сонгосон нүдэн дэх тоон утгыг тоолох = COUNT() функцээр тоолно.

Тоолох мужийн хаягийг бичнэ. 255 хүртэлх мужийг сонгож


24

Нийт гэсэн хэсэг =COUNT(A1:A8) гэж тоолно. Хэрэв НАС гэсэн багана дээр тэг / 0 / гэсэн тоо байвал тэгээс бусад тоог тоолох бол нөхцөл шалгаж тоолох =COUNTIF() гэсэн функцийг ашиглана.

Нийт гэсэн нүдэнд =COUNTIF(A1:A8,”>0”) тэгээс их гэсэн нөхцөл шалгаж тэгээс бусад тоог тоолно. Нийт хүүхдүүдээс 0-ээс 14 насны хүүхэд хэд байна гэсэн тооцооллыг хийе. Энэ тооцлолыг хийхэд 0-ээс их дээш болон 14 –өөс доош насны гэсэн хоёр нөхцөл шалгах хэрэгтэй болно. Энэ тохиолдолд =COUNTIF() гэсэн функцээр шалгах боломжгүй. =COUNTIF() нь нэг л нөхцөл шалгах боломжтой байдаг. Тэгвэл хоёроос дээш нөхцөл шалгах бол =COUNTIFS() функцийг ашиглан 2-255 хүртлэх нөхцлийг шалгаж үр дүнг гаргана.

=COUNTIFS(A1:A8,”>0”,A1:A8,”<=14”) гэсэн томъёог бичнэ. Даалгавар: Бусад нөхцөл тавьсан утгыг гаргах.

Тоолох мужийн хаягийг бичнэ.

Тоолох нөхцлийг шалгах жишилтийг хийнэ. Үүнд

1. Жиших оператороор нөхцөл тавьна. Жишээ нь: a. “ <14” -14 –өөс бага b. “ <=14” -14 –өөс бага буюу тэнцүү c. “ >14” -14 –өөс их d. “ >=14” -14 –өөс их буюу тэнцүү e. “ <>14” -14 –өөс тэнцүү биш f. 14 -тэнцүү

2. “эмэгтэй” гэж бичлэгээр нөхцөл тавих 3. A1 – хаяганд байгаа өгөгдлөөр нөхцөл

тавих

Тоолох нөхцлийг шалгах жишилтийг хийнэ.

0 –ээс 14 хүртэл насны хүүхдийг тоолох

Тоолох мужийн хаягийг бичнэ.


25

Тооны нийлбэр бодох функц Нийлбэр бодох функцүүдийн тухай тайлбар хийхийн тулд СУРГАЛТЫН АНГИЛАЛ,СУРАГЧДЫН ТОО, ХҮЙС гэсэн баганатай хүснэгтэн дээр тооцоолол хийе.

• Нийт хүүхдийн тоог гаргах • Сургалтын ангилал бүрт суралцаж байгаа

нийт хүүхдийн тоо • Нийт эмэгтэй хүүхдийн тоо • Насны хязгаар бүр дэх хүүхдийн тоо • Сургалтын ангилал бүр дээр суралцаж

байгаа эмэгтэй хүүхдийн тоо • Боловсролын ангилал, насы хязгаар,

хүйсээр нь тооцоолол хийе.

“ Нийт “ гэсэн хүснэгтийн тооцооллыг гаргах. =SUM(B2:B8) гэсэн томъёогоор бодно. Тэгвэл боловсролын ангилал бүрт суралцаж байгаа сурагчдын тоог тооцольё. Энэ тохиолдолд нэг удаа нөхцөл шалгаж нийлбэрийг авдаг =SUMIF()-ийг ашиглан тооцооллыг хийнэ.

Нийлбэр бодох мужийн хаягийг бичнэ.


26

Range - энэ талбарт нөхцөл шалгах гэж байгаа мужийн хаягийг бичнэ. Criteria – талбарт нөхцөл шалгах командуудыг бичнэ.

• “ <14” -14 –өөс бага • “ <=14” -14 –өөс бага буюу тэнцүү • “ >14” -14 –өөс их • “ >=14” -14 –өөс их буюу тэнцүү • “ <>14” -14 –өөс тэнцүү биш • 14 -тэнцүү • “Техникийн боловсрол” гэж бичлэгээр нөхцөл тавих • A1 – хаяганд байгаа өгөгдлөөр нөхцөл тавих гэсэн нөхцөл тавьж болно.

Sum_range- гэсэн талбарт тоон утга байна. Range гэсэн мужид Criteria талбар дээрх нөхцөл биелэх утга байвал тэр утга байгаа мөрөнд байгаа утгуудыг нэмнэ. Хэрэв “Техникийн боловсрол”-той 1-ээс 14 насны сурагчдын нийт тоог тооцольё. Хоёроос дээш нөхцөл шалгаж байгаа тул =SUMIFS() функцийг ашиглан тооцооллыг хийнэ. =SUMIFS(B2:B8,A2:A8,G12,B2:B8,">0",B2:B8,"<=14") Даалгавар: Бусад нөхцөл тавьсан утгыг гаргах.


А2:A8 нүдэнд “Техникийн боловсрол” –той гэсэн бичгээр нөхцөл шалгана А2:A8 нүдэнд “Техникийн

боловсрол” –той гэсэн бичиг байвал тухайн бичлэг байгаа мөрөнд байгаа В2:B8 баганд байгаа хүүхдүүдийн тооны нийлбэр нэмэгдэнэ.


Нөхцөл шалгах мужийн хаягийг

бичнэ.

Нөхцлийг шалгах жишилтийг хийнэ.

0 –ээс 14 хүртэл насны “Техникийн боловсрол”-той сурагчдын нийлбэр


27

ЛОГИК ФУНКЦУУД АШИГЛАН ТОМЪЁО ОРУУЛАХ

Логик функцүүд нь ямар нэгэн өгөгдлийг жиших оператораар жишээд тухайн нөхцлийг биелүүлж байвал TRUE -буюу үнэн, FALSE - буюу худал гэсэн үр дүнг гаргадаг функцүүд юм. Үүнд: =IF( ), =AND( ), =OR( ) гэсэн үндсэн гурван функц дээр тайлбарлъя. 1. =AND( ) функц, =OR( ) функц

=AND( ) болон =OR( ) функц нь нэг зэрэг 2-оос 255-н жишилтийг нэг зэрэг асуух тохиолдолд хэрэглэнэ. Харин нэг удаа нөхцөл шалгах гэж байгаа бол жиших операторуудаас сонгон хийнэ. Жнь: A1>=100 A 1 гэсэн хаягтай нүдэнд байгаа тоо 100 гэсэн тоотой тэнцүү буюу их байвал үнэн буюу TRUE гэсэн утга гарна, харин 100-аас эрс бага байвал худал буюу FALSE гэсэн утга гарна.

a. Ямар нөхцөлд =AND( ), =OR( ) функцүүд үнэн, худал утгыг авах вэ? 2-оос 255 утгыг нэг зэрэг нөхцөл шалгаж үнэн, худал гэсэн утгыг гаргана.

=AND( ) =OR( ) 1 -дэх 2-дох Үр дүн 1 -дэх 2-дох Үр дүн TRUE TRUE TRUE TRUE TRUE TRUE TRUE FALSE FALSE TRUE FALSE TRUE FALSE TRUE FALSE FALSE TRUE TRUE FALSE FALSE FALSE FALSE FALSE FALSE

=AND( ) функц нь бүх нөхцөл шалгаж байгаа утгууд үнэн байхад үнэн утга гардаг функц юм харин 2-оос дээш жишилтийн нэг л утга худал бол үр дүн нь гарна. =OR( ) функц нь 2-оос дээш жишилтээс нэг жишилт нь үнэн байвал үнэн гэсэн үр дүн гарна. Харин бүх жишилт нь худал байх тохиолдолд худал гэсэн утга гарна. Жнь: Доорх хүснэгтэнд 18-аас 50 насны эрэгтэй хүн байвал "TRUE" гэсэн утга, хэрэв энэ нөхцөл биелэхгүй бол "FALSE" гэсэн утга гарах томъёог бичье.

=AND(A2>=18,A2<=50,B2="эрэгтэй") =OR(A5>=18,A5<=50,B5="эрэгтэй")

2. =IF( ) функц Харин =AND( ), =OR( ) функцүүдээс зөвхөн "TRUE" ба "FALSE" гэсэн утга л гарна. Энэ үнэн худал гэсэн утгыг өөр үр дүнтэй утга гаргахын тулд =IF( ) гэсэн функцыг ашиглан бодолт хийнэ.


28

Logical_test - нөхцөл шалгах хэсэг Value_if_true - хэрэв нөхцөл шалгаад үнэн утга гарвал "команд1" гэсэн хэсэг дэх үйлдэл

хийгдэнэ. Valur_if_false - хэрэв нөхцөл шалгаад худал утга гарвал "команд2" гэсэн хэсэг дэх үйлдэл

хийгдэнэ. Жнь: А1 гэсэн нүдэнд 100 буюу түүнээс дээш тоо байвал А1 гэсэн нүдэнд байгаа утгыг 10 хуваана. Хэрэв А1 гэсэн нүдэнд 100-аас бага тоо байвал А1 гэсэн нүдэн дэх утгыг 10 гэсэн тоон үржүүлье.

В1 гэсэн нүдэн дээр =IF(A1>=100,A1/10,A1*10) томъёо бичигдэнэ.

3. =IF( ) функц ашиглан олон нөхцөл шалгаж тухайн шалгасан нөхцөлүүд биелэвэл тус бүр дээр нь утга гаргахаар давхар функцтэй томъёо бичье. Жнь: 1-ээс 100 хүртлэх үнэлгээг A, B, C, D, F гэсэн үсгэн үнэлгээнд шилжүүлэх томъёо бичье.

Хоёр тооны хоорондох мужид байгаа утгыг шалгах 2 арга байдаг. Үүнд: 1. Үргэлжилсэн мөр дарсан өгөгдлүүд байвал. /1-ээс 59, 60-аас 69 гэх мэт хоорондоо

тасралтгүй байвал / жиших операторын ихийн " > " тэмдэгээр жишиж томъёог бичнэ. Харин ихийн тэмдэг ашиглан хязгаарийн утгуудыг олоход тооны их утгаас бага утга руу шилжих горимоор нөхцөл шалгана. Хэрэв бага тоон утгаас их тоон утга руу ихийн тэмдэгээр жишвэл зөвхөн эхний утгын дүн л гарна.

БУРУУ ЗӨВ

2. Хэрэв өгөгдсөн тоон мужууд хоорондоо зэргэлдээ биш байвал. / 1-ээс 60, 70-аас 80 хүртэл гэх мэт зэргэлдээ биш байвал /. Энэ тохиолдолт = AND ( ) функцийг ашиглан хооорондох мужид хамаарагдах тоон утгыг жишиж үзнэ. =AND () функцээр мөр дарсан зэргэлдээ өгөгдлүүдийг мөн олж болно.


29

Тоон үнэлгээг үүсгэн үнэлгээ болгох

1-ээс 60 хүртэлх муж дотор байвал "F" үсэг хэрэв 70-аас

80 хүртлэх мужд байвал "C" үсэг гарах томъёо. АЛБАН ЁСНЫ СТАТИСТИК МЭДЭЭЛЛИЙН МАЯГТ ТМБ-1-ИЙГ НӨХӨХ ЗААВАР Мэргэжлийн болон техникийн боловсрол эзэмшүүлэх сургалтын байгууллага нь иргэний сонирхол, авьяас, чадварыг харгалзан хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт хэрэгцээнд нийцсэн мэргэжил олгох, техникийн боловсрол эзэмшүүлэх, ур чадварыг нь дээшлүүлэх үүрэг бүхий байгууллага мөн. Энэхүү мэдээг Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллага Монгол Улсын "Статистикийн тухай" хуулийн дагуу тогтоосон хугацаанд нь үнэн зөв, бүрэн нөхөж ирүүлнэ.

Хаягийн хэсэг Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын албан ёсны нэрийг бичиж, регистрийн дугаарыг тавина. Татварын ерөнхий газар болон түүний орон нутаг дахь албанаас олгосон регистрийн дугаарыг заавал нөхнө. Энэхүү маягтаар Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагад суралцаж байгаа суралцагчдын мэдээллийг сургууль тус бүрээр, өмчийн хэлбэрээр, суралцагчдын тоог аймаг, нийслэл, улсын дүнгээр харуулна.

Багана(А)-д мөрийн дэс дугаарыг тэмдэглэнэ.

Багана(Б)-д сургуулийн нэрийг бичнэ. Багана(1)= Багана (3)+Багана (11)+Багана (19); Нийт суралцагчдад Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагад техникийн болон мэргэжлийн боловсрол эзэмшихээр, мөн мэргэжлийн сургалтад хамрагдаж байгаа суралцагчдын тоог оруулна.

Багана(3)-д багана 5, 7, 9-ын суралцагчдын тооны нийлбэрийг бичнэ. "Техникийн боловсрол" гэж техник, технологийн үйл ажиллагааг гүйцэтгэх, удирдах хэрэгцээнд нийцүүлж зохион байгуулалттай сургалтаар эзэмшүүлсэн үйлдвэрлэл, техник, технологийн мэргэжлийн мэдлэг, ур чадвар, хөдөлмөрийн болон харилцааны соёлын төлөвшлийг ;

Багана(11)-д багана 13, 15, 17-ын суралцагчдын тооны нийлбэрийг бичнэ. "Мэргэжлийн боловсрол" гэж тодорхой мэргэжлийн үйл ажиллагааг гүйцэтгэх хэрэгцээнд нийцүүлж зохион байгуулалттай сургалтаар эзэмшүүлсэн мэргэжлийн мэдлэг, ур чадвар, хөдөлмөрийн болон харилцааны соёлын төлөвшлийг ;

Багана(19)-д "Мэргэжлийн сургалт" гэж тодорхой ажил, хөдөлмөр эрхлэхэд шаардагдах мэргэжлийн ур чадвар олгох, дээшлүүлэх, давтан сургах, дадлагажуулах, хөдөлмөрийн болон харилцааны соёл төлөвшүүлэх, аж ахуй эрхлэх мэдлэг олгох үйл ажиллагааг тус тус ойлгоно.

Багана(21, 22, 23, 24)-д нийт суралцагчдын сургалтын төлбөрийн эх үүсвэрийг ангилан харуулна.

Багана(21): суралцагчийн сургалтын төлбөрийг улс төлж байгаа суралцагчийн тоог оруулна.


30

Багана(22)-д суралцагч нь аль нэг аж ахуйн нэгж байгууллагад ажилладаг бөгөөд тухайн байгууллага нь суралцагчийн сургалтын төлбөрийг санхүүжүүлж байгааг оруулна.

Багана(23): тухайн байгууллага суралцагчийн суралцаж байгаа мэргэжлийн дагуу захиалга өгч /нарийн мэргэжлийн ажилтан шаардлагатай болсон/ сургалтын төлбөрийг санхүүжүүлж байгаа суралцагчийн тоог оруулна.

Багана(24) буюу бусад гэдэгт багана 21, 22, 23-аас хувиаараа болон бусад хэлбэрээр сургалтын төлбөрөө төлж байгаа суралцагчдын тоог бичнэ. Мөн хувийнхаа зардлаар сургалтын төлбөрөө төлж байгаа суралцагчийн тоог оруулна. "Шинээр элссэн суралцагч" гэдэгт анх удаа Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагад элсэн орж байгаа суралцагчдыг хэлнэ. Шинээр элсэгчдийн тоо нь 1-р ангийн суралцагчийн тооноос ихгүй байна.

Шалгалт: Багана(27): тухайн хичээлийн жилд суурь боловсрол эзэмшиж суурь боловсролын гэрчилгээтэй төгсөн анх удаа Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагад элсэн орж байгаа суралцагчийн тоог оруулна.

Багана(29): тухайн хичээлийн жилд бүрэн дунд боловсрол эзэмшин бүрэн дунд боловсролын үнэмлэхтэй төгсөн анх удаа Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагад элсэн орж байгаа суралцагчийн тоог оруулна.

Багана(31): тухайн хичээлийн жилд ерөнхий боловсролын сургууль болон Техникийн болон мэргэжлийн сургалтын байгууллага, их дээд сургуулиас тухайн сургуульд анх удаа элсэн орж байгаа суралцагчийг хэлнэ.

Багана(33): аль нэг байгууллагад ажиллаж байгаад тухайн сургуульд анх удаа элсэн орж байгаа суралцагчийг хэлнэ.

Багана(35): ажилгүй байж байгаад тухайн хичээлийн жилд Техникийн болон мэргэжлийн сургалтын байгууллагад анх удаа элсэн орж байгаа суралцагчийг хэлнэ. Монгол улсын хуулиар зөвшөөрөгдсөн хөдөлмөрлөх насны, хөдөлмөр эрхлэх чадвартай, цалин хөлстэй ажил болон хувиараа хөдөлмөр эрхэлдэггүй, тухайн үед ажиллахад бэлэн, цалин хөлстэй ажил идэвхитэй эрж, хайж байгаа хөдөлмөр зохицуулалтын албанд бүртгүүлсэн хүмүүсийг ажилгүйчүүд гэнэ. Тухайн хичээлийн жилд төгсөхөөр суралцаж байгаа суралцагчийн урьдчилсан тоог хэлнэ.

Багана(38): Техникийн боловсрол эзэмшин мэргэжлийн дипломтой төгсөх оюутны тоог бичнэ.

Багана(39): Мэргэжлийн боловсрол эзэмшин мэргэжлийн боловсролын үнэмлэхтэй төгсөх оюутны тоог бичнэ.

Багана(40): Мэргэжлийн сургалтад хамрагдан мэргэжлийн үнэмлэхтэй төгсөх оюутны тоог бичнэ.

Захиргааны статистик мэдээллийн маягт ТМБ-1А-ийг нөхөх заавар Мэргэжлийн болон техникийн боловсрол эзэмшүүлэх сургалтын байгууллага нь иргэний сонирхол, авьяас, чадварыг харгалзан хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт хэрэгцээнд нийцсэн мэргэжил олгох, техникийн боловсрол эзэмшүүлэх, ур чадварыг нь дээшлүүлэх үүрэг бүхий байгууллага мөн. Энэхүү мэдээг Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллага Монгол Улсын "Статистикийн тухай" хуулийн дагуу тогтоосон хугацаанд нь үнэн зөв, бүрэн нөхөж ирүүлнэ.


31

Хаягийн хэсэг Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын албан ёсны нэрийг бичиж, регистрийн дугаарыг тавина. Татварын ерөнхий газар болон түүний орон нутаг дахь албанаас олгосон регистрийн дугаарыг заавал нөхнө. Энэхүү маягтаар Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагад мэргэжлийн сургалтад суралцаж байгаа суралцагчдын мэдээллийг сургууль тус бүрээр, өмчийн хэлбэрээр, суралцагчдын тоог хүйс, суралцах хугацаагаар аймаг, нийслэл, улсын дүнгээр харуулна.

Багана(А)-д дэс дугаарыг тэмдэглэнэ. Багана(Б)-д Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын албан ёсны нэрийг оруулна. Багана(1)-д багана 3, 5, 7-ын суралцагчдын тооны нийлбэрийг тавина.

Нийт суралцагчдад техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагад мэргэжлийн сургалтад хамрагдаж байгаа суралцагчдын тоог оруулна. Багана(3)-д 1-3 сар хүртэлх хугацаагаар суралцаж төгсөх оюутны тоог тавина. Багана(5)-д: 4-6 сар хүртэлх хугацаагаар суралцаж төгсөх оюутны тоог тавина. Багана(7)-д 6 сараас дээш хугацаагаар суралцаж төгсөх оюутны тоог нөхнө. Багана(9, 10, 11, 12, 13, 14, 15)-д Нийт суралцагчдыг боловсролын түвшингээр нь ангилан мэдээллийг оруулна. Багана(9)-д их, дээд сургууль төгссөн бакалаврын дипломтой суралцагчийн тоог оруулна. Багана(10)-д их, дээд сургууль төгссөн дипломын боловсролтой тусгай мэргэжлийн дунд боловсролтой суралцагчийн тоог оруулна. Жишээ нь: Сувилагчийн мэргэжилтэй г.м Багана(11)-д Техникийн болон мэргэжлийн сургалтын байгууллагад суралцан төгссөн оюутны тоог оруулна. Багана(12)-д ЕБС-ийн 11-р ангийг бүрэн дунд боловсролын үнэмлэхтэй төгсөн суралцагчийн тоог оруулна. Багана(13)-д ЕБС-ийн 9-р ангийг суурь боловсролын гэрчилгээтэй төгсөн суралцагчийн тоог оруулна Багана(14)-д ЕБС-ийн 5-р ангийг төгссөн суралцагч буюу 5-р ангийн боловсролтой суралцагчийн тоог оруулна. Багана(15)-д боловсролгүй иргэдийн тоог оруулна. Багана(16, 17, 18)-д нийт суралцагчдыг сургалтад хамрагдахаас өмнөх ажил эрхлэлтийн байдлаар нь ангилан мэдээллийг харуулна. Багана(16)-д сургалтад хамрагдахаас өмнө ажил эрхэлж байсан суралцагчийн тоог оруулна. Багана(17)-д сургалтад хамрагдахаас өмнө ажил эрхэлж байгаагүй суралцагчийн тоог оруулна. Монгол улсын хуулиар зөвшөөрөгдсөн хөдөлмөрлөх насны, хөдөлмөр эрхлэх чадвартай, цалин хөлстэй ажил болон хувиараа хөдөлмөр эрхэлдэггүй, тухайн үед ажиллахад бэлэн, цалин хөлстэй ажил идэвхитэй эрж, хайж байгаа хөдөлмөр зохицуулалтын албанд бүртгүүлсэн хүмүүсийг ажилгүйчүүд гэнэ. Багана(18)-д сургалтад хамрагдахаас өмнө сургуульд суралцаж байсан суралцагчийн тоог оруулна. Багана(19, 20, 21, 22, 23)-д нийт суралцагчдын сургалтын төлбөрийн эх үүсвэрийг ангилан харуулна. Багана(19)-д суралцагчийн сургалтын төлбөрийг улсаас төлж байгаа суралцагчийн тоог оруулна. Багана(20)-д суралцагч нь аль нэг аж ахуйн нэгж байгууллагад ажилладаг бөгөөд тухайн байгууллага нь суралцагчийн сургалтын төлбөрийг санхүүжүүлж байгаа болон хувиараа төлж байгаа суралцагчийн тоог оруулна.


32

Багана(21)-д тухайн байгууллага суралцагчийн суралцаж байгаа мэргэжлийн дагуу захиалга өгч /нарийн мэргэжлийн ажилтан шаардлагатай болсон/ сургалтын төлбөрийг нь санхүүжүүлж байгаа суралцагчийн тоог оруулна. Багана(22)-д бусад гэдэгт багана 21, 22, 23-аас хувиаараа болон бусад хэлбэрээр сургалтын төлбөрөө төлж байгаа суралцагчдын тоог бичнэ. Мөн хувийнхаа зардлаар сургалтын төлбөрөө төлж байгаа суралцагчийн тоог оруулна. Захиргааны статистик мэдээллийн маягт ТМБ-1Б-ийг нөхөх заавар Мэргэжлийн болон техникийн боловсрол эзэмшүүлэх сургалтын байгууллага нь иргэний сонирхол, авьяас, чадварыг харгалзан хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт хэрэгцээнд нийцсэн мэргэжил олгох, техникийн боловсрол эзэмшүүлэх, ур чадварыг нь дээшлүүлэх үүрэг бүхий байгууллага мөн. Энэхүү мэдээг Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллага Монгол Улсын "Статистикийн тухай" хуулийн дагуу тогтоосон хугацаанд нь үнэн зөв, бүрэн нөхөж ирүүлнэ. Энэхүү маягтаар Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагад суралцаж байгаа суралцагчдын мэдээллийг сургууль тус бүрээр, өмчийн хэлбэрээр, суралцагчдын тоог хүйс, суралцах хугацаагаар аймаг, нийслэл, улсын дүнгээр харуулна.

Хаягийн хэсэг Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын албан ёсны нэрийг бичиж, регистрийн дугаарыг тавина. Татварын ерөнхий газар болон түүний орон нутаг дахь албанаас олгосон регистрийн дугаарыг заавал нөхнө. Багана(А)-д мөрийн дэс дугаарыг орууулна. Багана(Б)-д суралцагчийн суралцаж байгаа мэргэжлийн нэр, индексийг БСШУЯ-ны сайдын 2010 оны 5 дугаар сарын 20-ны өдрийн 235 тоот тушаалын хавсралтын дагуу нөхнө. Багана(1)-д багана 3, 5, 7, 9, 11, 13, 15-ын суралцагчдын тооны нийлбэрийг оруулна. Нийт суралцагчдад техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагад суралцаж байгаа суралцагчдын тоог оруулна. Багана(3)-д техникийн боловсролын чиглэлээр 1 жилийн сургалттай ангид суралцаж байгаа суралцагчийн тоог харуулна. Багана(5)-д техникийн боловсролын чиглэлээр 1.5 жилийн сургалттай ангид суралцаж байгаа суралцагчийн тоог харуулна. Багана(7)-д техникийн боловсролын чиглэлээр 2 жилийн сургалттай ангид суралцаж байгаа суралцагчийн тоог харуулна. Багана(9)-д техникийн боловсролын чиглэлээр 3 жилийн сургалттай ангид суралцаж байгаа суралцагчийн тоог харуулна. Багана(11)-д мэргэжлийн боловсролын чиглэлээр 2.5 жилийн сургалттай ангид суралцаж байгаа суралцагчийн тоог харуулна. Багана(13)-д мэргэжлийн боловсролын чиглэлээр 3 жилийн сургалттай ангид суралцаж байгаа суралцагчийн тоог харуулна. Багана(15)-д мэргэжлийн сургалтад хамрагдаж байгаа суралцагчийн тоог харуулна. Албан ёсны статистик мэдээллийн маягт ТМБ-2-ийг нөхөх заавар Мэргэжлийн болон техникийн боловсрол эзэмшүүлэх сургалтын байгууллага нь иргэний сонирхол, авьяас, чадварыг харгалзан хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт хэрэгцээнд нийцсэн мэргэжил олгох, техникийн боловсрол эзэмшүүлэх, ур чадварыг нь дээшлүүлэх үүрэг бүхий байгууллага мөн.


33

Энэхүү мэдээг Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллага Монгол Улсын "Статистикийн тухай" хуулийн дагуу тогтоосон хугацаанд нь үнэн зөв, бүрэн нөхөж ирүүлнэ. Энэхүү маягтаар Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагад суралцаж байгаа суралцагчдын мэдээллийг сургууль тус бүрээр, өмчийн хэлбэрээр, суралцагчдын тоог, насаар, аймаг, нийслэл, улсын дүнгээр харуулна. Багана(1): Багана 5, 9, 13-ын суралцагчдын тооны нийлбэрийг бичнэ. Нийт суралцагчдад техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагад техникийн болон мэргэжлийн боловсрол эзэмшихээр, мөн мэргэжлийн сургалтад хамрагдаж байгаа суралцагчдын тоог оруулна. - "<14" гэдгийг 14 наснаас доош гэж ойлгоно. - "39<" гэдгийг 39 наснаас дээш гэж ойлгоно. "Техникийн боловсрол" гэж техник, технологийн үйл ажиллагааг гүйцэтгэх, удирдах хэрэгцээнд нийцүүлж зохион байгуулалттай сургалтаар эзэмшүүлсэн үйлдвэрлэл, техник, технологийн мэргэжлийн мэдлэг, ур чадвар, хөдөлмөрийн болон харилцааны соёлын төлөвшлийг ; "Мэргэжлийн боловсрол" гэж тодорхой мэргэжлийн үйл ажиллагааг гүйцэтгэх хэрэгцээнд нийцүүлж зохион байгуулалттай сургалтаар эзэмшүүлсэн мэргэжлийн мэдлэг, ур чадвар, хөдөлмөрийн болон харилцааны соёлын төлөвшлийг ; "Мэргэжлийн сургалт" гэж тодорхой ажил, хөдөлмөр эрхлэхэд шаардагдах мэргэжлийн ур чадвар олгох, дээшлүүлэх, давтан сургах, дадлагажуулах, хөдөлмөрийн болон харилцааны соёл төлөвшүүлэх, аж ахуй эрхлэх мэдлэг олгох үйл ажиллагааг тус тус ойлгоно. Багана(03): Багана 07, 11, 15-ын суралцагчдын тооны нийлбэрийг оруулна. Багана(09): Суралцагчийн дотор Монгол улсын харьяат биш суралцагчийн тоог гадаадын харьяат гэсэн үзүүлэлтүүдээр оруулна. Багана(11): Багана(13, 15, 17, 19, 21, 23) хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагчийн тоог дараах ангиллаар нөхнө. Бие махбодь, оюун санаа, сэтгэл мэдрэл, мэдрэхүйн согогийн улмаас бусдын адил нийгмийн харилцаанд оролцох чадвар нь бүрэн болон 12 сараас дээш хугацаагаар хязгаарлагдсан хүнийг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн гэнэ. (Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний нийгмийн хамгааллын тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 1 дүгээр заалт). Үүнд: Багана(13) Харааны: Харааны эрхтний гэмтэл, согог, өвчин эмгэгийн улмаас хүний “харах” хэвийн үйл ажиллагааны чадвар алдагдсан буюу хязгаарлагдсан. Багана(15): Ярианы: Хэл, ярианы эрхтний гэмтэл, согог, өвчин эмгэгийн улмаас хүний “ярих” хэвийн үйл ажиллагааны чадвар алдагдсан буюу хязгаарлагдсан. Багана(17): Сонсголын: Хэл, ярианы эрхтний гэмтэл, согог, өвчин эмгэгийн улмаас хүний “сонсох” хэвийн үйл ажиллагааны чадвар алдагдсан буюу хязгаарлагдсан. Багана(19): Хөдөлгөөний: Биеийнхээ тодорхой хэсгийг хөдөлгөх чадваргүйн улмаас хүний амьдралын өдөр тутмын хэвийн үйл ажиллагааг гүйцэтгэх чадвар алдагдсан буюу хязгаарлагдсан. Багана(21): Сэтгэцийн: Сэтгэцийн эмгэг нь бодох сэтгэх, мэдрэх ухамсарлахуйн болон зан төлвийн өөрчлөлтөөр илэрхийлэх бөгөөд үүнийхээ улмаас хүний нийгэмд биеэ авч явах байдал нь өөрчлөгдсөн. Гадаад (төрөх үеийн хүндрэлүүдийн үлдэцийн улмаас 0-3 насанд тэнэгрэх) болон дотоод (хромосомын өөрчлөлт, бодисын солилцооны дутмагшил гэх мэт) шалтгааны улмаас ойлгох, сэтгэх, мэдрэх үйл ажиллагаа нь хязгаарлагдсан оюун ухааны бэрхшээлийг сэтгэцийн эмгэгт ойлгоно. Багана(23): Бусад: Хөгжлийн бэрхшээлийн дээр дурьдсан хэлбэрээс бусад хэлбэрийг үүнд хамааруулна. Тухайлбал, дотор эрхтний өвчин эмгэг болон хоёр ба түүнээс дээш хөгжлийн бэрхшээл нэг хүнд хамт илэрч байвал бусдад хамааруулна.


34

Шинээр элссэн суралцагчдад анх удаа техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагад элсэн орж байгаа суралцагчдыг хамааруулна. Захиргааны статистик мэдээллийн маягт ТМБ-2А-ийг нөхөх заавар Мэргэжлийн болон техникийн боловсрол эзэмшүүлэх сургалтын байгууллага нь иргэний сонирхол, авьяас, чадварыг харгалзан хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт хэрэгцээнд нийцсэн мэргэжил олгох, техникийн боловсрол эзэмшүүлэх, ур чадварыг нь дээшлүүлэх үүрэг бүхий байгууллага мөн. Энэхүү мэдээг Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллага Монгол Улсын "Статистикийн тухай" хуулийн дагуу тогтоосон хугацаанд нь үнэн зөв, бүрэн нөхөж ирүүлнэ. Энэхүү маягтаар Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын мэргэжлийн сургалтанд хамрагдан суралцаж байгаа суралцагчдын мэдээллийг сургууль тус бүрээр, өмчийн хэлбэрээр, суралцагчдын тоог, нас, хүйсээр аймаг, нийслэл, улсын дүнгээр харуулна.

Хаягийн хэсэг Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын хуулийн албан ёсны нэрийг бичиж, регистрийн дугаарыг тавина. Татварын ерөнхий газар болон түүний орон нутаг дахь албанаас олгосон регистрийн дугаарыг заавал бичнэ. -" <14 "гэдгийг 14 наснаас доош гэж ойлгоно. - "39<" гэдгийг 39 наснаас дээш гэж ойлгоно. Багана(1): Багана 3, 5, 7-ын суралцагчдын тооны нийлбэрийг оруулна. Суралцагчдад Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагад мэргэжлийн сургалтад хамрагдаж байгаа суралцагчдын тоог ойлгоно. Багана(3): 1-3 сар хүртэл хугацаагаар суралцаад төгсөх оюутны тоог хамааруулна. Багана(5): 4-6 сар хүртэл хугацаагаар суралцаж төгсөх оюутны тоог бичнэ. Багана(7): 6 сараас дээш хугацаагаар суралцаж төгсөх оюутны тоог оруулна. Захиргааны статистик мэдээллийн маягт ТМБ-3-ийг нөхөх заавар Мэргэжлийн болон техникийн боловсрол эзэмшүүлэх сургалтын байгууллага нь иргэний сонирхол, авьяас, чадварыг харгалзан хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт хэрэгцээнд нийцсэн мэргэжил олгох, техникийн боловсрол эзэмшүүлэх, ур чадварыг нь дээшлүүлэх үүрэг бүхий байгууллага мөн. Энэхүү мэдээг Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллага Монгол Улсын "Статистикийн тухай" хуулийн дагуу тогтоосон хугацаанд нь үнэн зөв, бүрэн нөхөж ирүүлнэ. Энэхүү маягтаар Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагад суралцаж байгаа суралцагчдын шилжилт хөдөлгөөний мэдээллийг сургууль тус бүрээр, аймаг, нийслэл, улсын дүнгээр харуулна. Хаягийн хэсэг Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын хуулийн албан ёсны нэрийг бичиж, регистрийн дугаарыг тавина. Татварын ерөнхий газар болон түүний орон нутаг дахь албанаас олгосон регистрийн дугаарыг заавал нөхнө. Багана(1): Багана 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11-ын суралцагчдын тооны нийлбэрийг оруулна. Нийт суралцагчдад техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагад техникийн болон мэргэжлийн боловсрол эзэмшихээр, мөн мэргэжлийн сургалтад хамрагдаж байгаа суралцагчдын тоог оруулна.


35

"Техникийн боловсрол" гэж техник, технологийн үйл ажиллагааг гүйцэтгэх, удирдах хэрэгцээнд нийцүүлж зохион байгуулалттай сургалтаар эзэмшүүлсэн үйлдвэрлэл, техник, технологийн мэргэжлийн мэдлэг, ур чадвар, хөдөлмөрийн болон харилцааны соёлын төлөвшлийг; "Мэргэжлийн боловсрол" гэж тодорхой мэргэжлийн үйл ажиллагааг гүйцэтгэх хэрэгцээнд нийцүүлж зохион байгуулалттай сургалтаар эзэмшүүлсэн мэргэжлийн мэдлэг, ур чадвар, хөдөлмөрийн болон харилцааны соёлын төлөвшлийг; "Мэргэжлийн сургалт" гэж тодорхой ажил, хөдөлмөр эрхлэхэд шаардагдах мэргэжлийн ур чадвар олгох, дээшлүүлэх, давтан сургах, дадлагажуулах, хөдөлмөрийн болон харилцааны соёл төлөвшүүлэх, аж ахуй эрхлэх мэдлэг олгох үйл ажиллагааг тус тус ойлгоно. Мөр(1): Өмнөх хичээлийн жилд суралцаж байсан суралцагчдын тоог ойлгоно. Мөр(3)=Мөр (5)+Мөр (7)+Мөр (9)+Мөр (11))+Мөр (13) ; Мөр(3): Тухайн тайлангийн хугацаанд нэмэгдсэн нийт суралцагчдын тоог шалтгаанаар тоочин оруулна. Мөр(5): Тухайн тайлангийн хугацаанд сургуульд шинээр элссэн суралцагчдын тоог оруулна. Мөр(7): Өмнөх шатны сургалтыг дүүргэн элсэн суралцагчдын тоог оруулна. Мөр(9): Өөр сургуулиас шилжиж ирсэн суралцагчдын тоог оруулна. Мөр(11): Гадаадаас ирж суралцаж буй суралцагчдын тоог оруулна. Мөр(13): Өмнөх жил өвчний улмаас чөлөө аван буцаж сургуульдаа орж байгаа суралцагчдын тоог оруулна. Мөр(15)=Мөр (17)+Мөр (19)+Мөр (21)+Мөр(23); Мөр( 15): Тухайн тайлангийн хугацаанд хасагдсан нийт суралцагчдын тоог шалтгаанаар тоочин оруулна. Мөр( 17): Тухайн тайлангийн хугацаанд сургууль төгссөн суралцагчдын тоог оруулна. Мөр(19): Тухайн тайлангийн хугацаанд өөр сургууль руу шилжсэн суралцагчдын тоог хамааруулна. Мөр( 21): Тухайн тайлангийн хугацаанд өвчний улмаас хасагдсан, чөлөө авсан суралцагчдын тоог оруулна. Мөр(23): Тухайн тайлангийн хугацаанд сахилга дэг журмын зөрчил гарган хасагдсан болон сурлагаар хасагдсан суралцагчдын тоог оруулна. Мөр(25)=Мөр (1)+Мөр (3)-Мөр (15); Мөр(25): Тухайн хичээлийн жилд суралцаж байгаа нийт суралцагчдын тоог ойлгоно. Тухайн тайлангийн хугацаанд сургууль төгссөн суралцагчдыг ойлгоно. Захиргааны статистик мэдээллийн маягт ТМБ-4-ийг нөхөх заавар Мэргэжлийн болон техникийн боловсрол эзэмшүүлэх сургалтын байгууллага нь иргэний сонирхол, авьяас, чадварыг харгалзан хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт хэрэгцээнд нийцсэн мэргэжил олгох, техникийн боловсрол эзэмшүүлэх, ур чадварыг нь дээшлүүлэх үүрэг бүхий байгууллага мөн. Энэхүү мэдээг Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллага Монгол Улсын "Статистикийн тухай" хуулийн дагуу тогтоосон хугацаанд нь үнэн зөв, бүрэн нөхөж ирүүлнэ.

Хаягийн хэсэг Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын хуулийн албан ёсны нэрийг бичиж, регистрийн дугаарыг тавина. Татварын ерөнхий газар болон түүний орон нутаг дахь албанаас олгосон регистрийн дугаарыг заавал бичнэ.


36

Энэхүү маягтаар Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллаглагын дотуур байрны хүчин чадал, амьдарч буй суралцагчдыг ангиар, ажиллагчдыг албан тушаал, хүйсээр мэдээллийг сургууль тус бүрээр, аймаг, нийслэл, улсын дүнгээр харуулна. Багана(1): Тухайн хичээлийн жилд сургуулийн дотуур байранд суухаар хүсэлт гаргасан хүүхдийн тоог оруулна. Багана(3)=Багана(5)+Багана(7)+Багана(9)+Багана(11)+Багана(13)+Багана(15)+Багана(17); Тухайн хичээлийн жилд сургуулийн дотуур байранд сууж байгаа хүүхдийн тоог оруулна. Багана(19)=Багана(20)+Багана(21); Багана(19): Тухайн сургуулийн дотуур байрны тоог оруулна. Багана(20): Стандартын дотуур байр гэдэг нь 2008.02.26-ны 84/34 БСШУ-ны сайд, ЭМСайдын хамтарсан тушаалыг "ЕБС-ын дотуур байрны үйлчилгээнд тавигдах нийтлэг шаардлага" үндэслэл болгоно. Багана(21): Стандартын байрнаас бусад байрыг стандартын бус байранд бүртгэнэ. Багана(22): Сургуулийн дотуур байрны хүчин чадлыг бичнэ. Сургууль 2 ба түүнээс дээш дотуур байрны барилгатай бол хүчин чадлыг нэмж бичнэ. Жишээ нь: 50 хүүхдийн хүчин чадалтай 1970 онд ашиглалтанд орж 2000 онд засвар хийгдсэн барилга, 70 хүүхдийн хүчин чадалтай 1990 онд ашиглалтанд орж 2002 онд их засвар хйисэн барилгатай бол Багана(22)-ийг бөглөхдөө 50+70=120 (ороор), Багана(23)-ийг нөхөхдөө 1970/1990, Багана(24)-ийг нөхөхдөө 2000/2002 гэж нөхнө. Багана(25)=Багана(26)+Багана(29:35); Багана(25): Дотуур байранд ажиллаж байгаа ажиллагчдын тоог оруулна. Багана(26)=Багана(27)+Багана(28); Багана(26): Дотуур байрны багшийн тоог бөглөнө. Багана(27): Багшийн мэргэжилтэй дотуур байрны багшийг ойлгоно. Багана(28): Багш бус мэргэжилтэй дотуур байрны багшийг ойлгоно. Багана(36): Сургуулийн дотуур байранд орон тооны бус гэрээгээр ажилладаг ажиллагчдын тоог оруулна. Жишээ нь: Тухайн сургуулийн дотуур байр жижүүрийн орон тоон дээр гэрээгээр харуул хамгаалагч ажиллуулдаг бол түүнийг бөглөнө. Албан ёсны статистик мэдээллийн маягт ТМБ-5-ийг нөхөх заавар Мэргэжлийн болон техникийн боловсрол эзэмшүүлэх сургалтын байгууллага нь иргэний сонирхол, авьяас, чадварыг харгалзан хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт хэрэгцээнд нийцсэн мэргэжил олгох, техникийн боловсрол эзэмшүүлэх, ур чадварыг нь дээшлүүлэх үүрэг бүхий байгууллага мөн. Энэхүү мэдээг техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллага Монгол Улсын "Статистикийн тухай" хуулийн дагуу тогтоосон хугацаанд нь үнэн зөв, бүрэн нөхөж ирүүлнэ. Энэхүү маягтаар техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагад ажиллаж байгаа ажиллагчдын мэдээллийг эрхэлж буй ажлын чиглэл, хүйсээр сургууль тус бүрээр, өмчийн хэлбэрээр, ажиллагчдын тоог аймаг, нийслэл, улсын дүнгээр харуулна. Багана(А)-д Тухайн техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын нэрийг оруулна. Багана(1)=Багана(3)+Багана(5)+Багана(7)+Багана(9)+Багана(11)+Багана(13)+Багана(15)+Багана(17)+Багана(19)+Багана(21)+Багана(23)+Багана(25)+Багана(27); Нийт ажиллагчдад техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагад ажиллаж байгаа орон тооны ажиллагчдын тоог оруулна. Тухайн байгууллагад давхар ажил эрхэлж байгаа тохиолдолд үндсэн ажлын байраар /ажлын байрны тодорхойлолт/ буюу давхардуулахгүйгээр бүртгэнэ. Жишээ нь: Цахилгаанчин


37

гэсэн орон тоон дээр үндсэн ажил хийдэг хүн сантехникчээр давхар ажиллаж байвал цахилгаанчнаар бүртгэж, сантехникийг бөглөхгүй болно. Үндсэн багшид техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагад үндсэн орон тоон дээр ажилладаг багшийг хэлнэ. Багана(29): Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагад ажилллаж байгаа цагийн багшийн тоог оруулна. Бусад удирдах ажилтан гэдэгт сургалтын албанд ажилладаг удирдах албан тушаал эрхэлж байгаа хүнийг хэлнэ. Жишээ нь: нийгмийн ажилтан гэх мэт. Багана (29)-ийн цагийн багшийн тоо нь нийт ажиллагчдын тоонд орохгүй болно. Захиргааны статистик мэдээллийн маягт ТМБ-6-ийг нөхөх заавар Мэргэжлийн болон техникийн боловсрол эзэмшүүлэх сургалтын байгууллага нь иргэний сонирхол, авьяас, чадварыг харгалзан хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт хэрэгцээнд нийцсэн мэргэжил олгох, техникийн боловсрол эзэмшүүлэх, ур чадварыг нь дээшлүүлэх үүрэг бүхий байгууллага мөн. Энэхүү мэдээг Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллага Монгол Улсын "Статистикийн тухай" хуулийн дагуу тогтоосон хугацаанд нь үнэн зөв, бүрэн нөхөж ирүүлнэ. Энэхүү маягтаар Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагад ажиллаж байгаа удирдах ажилтан, үндсэн багшийн мэдээллийг мэргэжлийн чиглэл, ажилласан жил, боловсролын түвшин, насны бүлэг, тухайн албан тушаалд ажилласан жил, мэргэжлийн зэрэг, мэргэжил дээшлүүлэлт, хүйсээр сургууль тус бүрээр, өмчийн хэлбэрээр аймаг, нийслэл, улсын дүнгээр харуулна.

Хаягийн хэсэг Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын хуулийн албан ёсны нэрийг бичиж, регистрийн дугаарыг тавина. Татварын ерөнхий газар болон түүний орон нутаг дахь албанаас олгосон регистрийн дугаарыг заавал нөхнө. Багана(01): Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын захирлын тоог оруулна. Багана(03): Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын дэд захирлын тоог оруулна. Багана(05): Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын сургалтын албаны даргын тоог оруулна. Багана(07): Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын удирдах бусад ажилтны тоог оруулна. Багана(09)=Багана(11)+Багана(13); Үндсэн багшид техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагад үндсэн орон тоон дээр ажилладаг багшийг ойлгоно. Удирдах бусад ажилтан гэдэгт сургалтын албанд ажилладаг удирдах албан тушаал эрхэлж байгаа хүнийг хэлнэ. Жишээ нь: нийгмийн ажилтан гэх мэт. Багана(11): Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагад ерөнхий эрдмийн хичээл заадаг багшийн тоог оруулна. Багана(13): Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагад нарийн мэргэжлийн хичээл заадаг багшийн тоог оруулна. Багана(15): Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын дотуур байрны багшийн тоог оруулна. Мөр(1)=Мөр(2:24);


38

Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын удирдах ажилтан, үндсэн багшийн тоог мэргэжлийн чиглэлээр оруулна. Мөр(39)=Мөр(40:45); Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын удирдах ажилтан, үндсэн багшийн тоог улсад ажилласан жилээр гаргана. Мөр(25)=Мөр(26:31); Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын удирдах ажилтан, үндсэн багшийн тоог Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагад ажилласан жилээр гаргана. Мөр(32)=Мөр(33:37); Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын удирдах ажилтан, үндсэн багшийн тоог насны бүлгээр гаргана. Мөр(38)=Мөр(39:43); Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын удирдах ажилтан, үндсэн багшийн тоог боловсролын түвшингээр гаргана. Мөр(44)=Мөр(45:49); Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын удирдах ажилтан, үндсэн багшийн тоог мэргэжлийн зэргээр гаргана. Мөр(50)=Мөр(51:53); Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын удирдах ажилтан, үндсэн багшийн тоог тухайн тайлант хугацаанд мэргэжил дээшлүүлсэн байдлаар гаргана. Захиргааны статистик мэдээллийн маягт ТМБ-7-ийг нөхөх заавар Мэргэжлийн болон техникийн боловсрол эзэмшүүлэх сургалтын байгууллага нь иргэний сонирхол, авьяас, чадварыг харгалзан хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт хэрэгцээнд нийцсэн мэргэжил олгох, техникийн боловсрол эзэмшүүлэх, ур чадварыг нь дээшлүүлэх үүрэг бүхий байгууллага мөн. Энэхүү мэдээг Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллага Монгол Улсын "Статистикийн тухай" хуулийн дагуу тогтоосон хугацаанд нь үнэн зөв, бүрэн нөхөж ирүүлнэ. Энэхүү маягтаар Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын мэдээллийг сургууль тус бүрээр, аймаг, нийслэл, улсын дүнгээр харуулна.

Хаягийн хэсэг Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын хуулийн албан ёсны нэрийг бичиж, регистрийн дугаарыг тавина. Татварын ерөнхий газар болон түүний орон нутаг дахь албанаас олгосон регистрийн дугаарыг заавал нөхнө. Багана(А): Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын нэрийг бичнэ. Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын хэв шинж, ангилал, өмчийн хэлбэрийг 1-ээр бөглөнө. Багана(01)=Багана(02)+Багана(04)+Багана(05); Багана(01): Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын тоог хэв шинжээр нь ангилан нөхнө. Багана(02): Хэрэв Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын хэв шинж нь Политехник бол Багана 02-ийг 1 гэж нөхнө. Багана(03): Хэрэв Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын хэв шинж нь Политехник бөгөөд политехник нь өөртөө МСҮТ-тэй байвал Багана 03-ийг 1 гэж нөхнө.


39

Багана(04): Хэрэв Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын хэв шинж нь бие даасан МСҮТ байвал Багана 04-ийг 1 гэжнөхнө. Багана(05)=Багана(06)+Багана(07)+Багана(08); Багана(05): Хэрэв Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллага нь дотроо Үйлдвэрийн харьяалалтай МСҮТ-тэй, Тусгай хэрэгцээт боловсролын төвтэй бол эдгээрийн нийлбэрийг нэгтгэн оруулна. Мөр(09, 10, 11): Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагыг ангиллаар нь гарган нөхнө. Мөр(12, 14): Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагыг өмчийн хэлбэрээр нь ангилан оруулна. Мөр(13, 15): гадаадын хөрөнгө оруулалттай техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын тоог нөхнө. Мөр(16, 17, 18): Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын суралцагчийн сургалтын төлбөрийг оруулна Сургалтын төлбөр гэсэн үзүүлэлтэнд 1 хүүхдийн сургалтын төлбөрийн хэмжээг мянган төгрөгөөр тус тус илэрхийлнэ. Захиргааны статистик мэдээллийн маягт ТМБ-8-ийг нөхөх заавар Мэргэжлийн болон техникийн боловсрол эзэмшүүлэх сургалтын байгууллага нь иргэний сонирхол, авьяас, чадварыг харгалзан хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт хэрэгцээнд нийцсэн мэргэжил олгох, техникийн боловсрол эзэмшүүлэх, ур чадварыг нь дээшлүүлэх үүрэг бүхий байгууллага мөн. Энэхүү мэдээг Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллага Монгол Улсын "Статистикийн тухай" хуулийн дагуу тогтоосон хугацаанд нь үнэн зөв, бүрэн нөхөж ирүүлнэ. Энэхүү маягтаар Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын сургалтын орчны мэдээллийг сургууль тус бүрээр, аймаг, нийслэл, улсын дүнгээр харуулна.

Хаягийн хэсэг Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын хуулийн албан ёсны нэрийг бичиж, регистрийн дугаарыг тавина. Татварын ерөнхий газар болон түүний орон нутаг дахь албанаас олгосон регистрийн дугаарыг заавал нөхнө. Багана(А): Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын хичээлийн байрны нэрийг бичнэ. Багана(01)=Багана(02)+Багана(03); Багана(01): Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын хичээлийн байрны тооны нийлбэрийг гаргана. Багана(02): Стандартын хичээлийн байрыг бөглөнө. - Стандартын хичээлийн байр гэдэгт Эрүүл ахуй, халдвар судлалын улсын байцаагчийн 1995 оны 6-р сарын 08-ны өдрийн 1 тоот тушаалын хавсралтаар баталсан "Хүүхэд, өсвөр үеийнхний сургалт-хүмүүжлийн байгууллагын үйл ажиллагаанд мөрдөх ахуйн үлгэрчилсэн дүрэм"-ийн дагуу үйл ажиллага явуулж байгаа сургуулийн хичээлийн байрыг хамааруулна. Багана(03): Стандартын бус хичээлийн байранд стандартын шаардлага хангаагүй байрыг хамааруулна. Багана(04): Сургуулийн хичээлийн байрны хүчин чадлыг бичнэ. - Сургуулийн хичээлийн байрны хүчин чадал гэдэгт анх ашиглалтанд орсон барилгын хүчин чадлын үзүүлэлтийг бичнэ. /Суудлын тоо/


40

2 ба түүнээс дээш хичээлийн байртай байрны барилгатай бол хүчин чадлыг нэмж бичнэ. Жишээ нь: 50 хүүхдийн хүчин чадалтай 1970 онд ашиглалтанд орж 2000 онд засвар хийгдсэн барилга, 70 хүүхдийн хүчин чадалтай 1990 онд ашиглалтанд орж 2002 онд их засвар хйисэн барилгатай бол Багана(04)-ийг бөглөхдөө 50+70=120 (ороор), Багана(06)-ийг бөглөхдөө 1970/1990, Багана(07)-ийг бөглөхдөө 2000/2002 гэж нөхнө. Багана(08): Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын хичээлийн байрны анги, танхмын тоог нөхнө. Багана(09): Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын лабораторийн тоог бөглөнө. Жишээ нь: Мэдээлэл зүйн лаборатори 1, Химийн лаборатори 1 бол 1+1=2 гэж нөхнө. Багана(10): Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын Дадлагын газрын тоог оруулна Багана(11): Тухайн сургуулийн номын сангийн тоог оруулна Багана(12): Сургуулийн Мэдээллийн төвийг тоог оруулна. Багана(13): Сургуулийн Биеийн тамирын заалны тоог нөхнө. Багана(14): Сургуулийн уурын зуухны тоог оруулна. Багана(15, 16): Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын ачааны болон суудлын машины тоог оруулна. Багана(10, 11, 12): Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагыг ангиллаар нь гаргана. Багана(13, 15): Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагыг өмчийн хэлбэрээр нь нөхнө. Багана(16, 17): Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллага нь гадаадын хөрөнгө оруулалттай бол нөхнө. Багана(17): Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын сургалтанд хэрэглэж байгаа машин, механизмын нийлбэр тоог хамааруулна. Багана(18)=Багана(19)+Багана(20)+Багана(21); Багана(18): Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагад ашиглагдаж байгаа компьютерийн тоог үзүүлэлтээр нь гарган нийлбэрийг оруулна. Багана(22, 23): Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын сургалтанд ашиглагдаж байгаа компьютеруудаас дотоод сүлжээ болон интернэтэд холбогдсон компьютерийн тоог нөхнө. Багана(24): Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагад ашиглагдаж байгаа хэвлэгчийн тоог оруулна. Багана(25): Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагад ашиглагдаж байгаа сканнерын тоог оруулна. Багана(34):Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллага эдэлбэр газартай бол түүнийг га-аар илэрхийлэн нөхнө.. Багана(35): Ажлын болон ашиг шимийн мал, амьтан гэсэн хэсэгт хувь хүн, байгууллагын хяналт, удирдлагын дор бүтээгдэхүүнийг давтан үйлдвэрлэх зорилгоор өсгөж буй үржлийн, сүүний чиглэлийн мал, ажлын мал, нэг жилээс дээш хугацаанд ашиг шимээ өгдөг мал, амьтныг оруулна. Албан ёсны статистик мэдээллийн маягт ТМБ-9, 9-ийн үргэлжлэлийг нөхөх заавар Мэргэжлийн болон техникийн боловсрол эзэмшүүлэх сургалтын байгууллага нь иргэний сонирхол, авьяас, чадварыг харгалзан хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт хэрэгцээнд нийцсэн мэргэжил олгох, техникийн боловсрол эзэмшүүлэх, ур чадварыг нь дээшлүүлэх үүрэг бүхий байгууллага мөн.


41

Энэхүү мэдээг Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллага Монгол Улсын "Статистикийн тухай" хуулийн дагуу тогтоосон хугацаанд нь үнэн зөв, бүрэн нөхөж ирүүлнэ. Хаягийн хэсэг Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын хуулийн албан ёсны нэрийг бичиж, регистрийн дугаарыг тавина. Татварын ерөнхий газар болон түүний орон нутаг дахь албанаас олгосон регистрийн дугаарыг заавал нөхнө. Энэхүү маягтаар Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын төсвийн зардлын орлого, зарлагы, хөрөнгийн тайланг сургууль тус бүрээр, аймаг, нийслэл, улсын дүнгээр харуулна. Энэхүү маягтыг Сангийн сайдын 388 тоот тушаалаар баталсан санхүүгийн тайлан, балансын МГТ, СТЗА-/маягт/-ыг үндэслэн бөглөнө. Маягт 9-ийг бөглөх заавар Багана(2)=Багана(4)+Багана(6); Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын зардлын гүйцэтгэлийн мэдээг өмчийн хэлбэрээр гаргана. Төсвийн зардлын гүйцэтгэлийн мэдээг мянган төгрөгөөр гаргана. Багана(1)=Багана(2)+Багана(3); Багана(1): Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын зардлын гүйцэтгэлийн нийлбэрийг гаргана. Мөр(1): Тухайн сургуулийн өмнөх жилийн мөнгөн хөрөнгийн эцсийн үлдэгдлийг бөглөнө. Мөнгөн хөрөнгийн эхний үлдэгдэл нь өмнөх жилийн мөнгөн хөрөнгийн эцсийн үлдэгдэл байна. Мөр(2)=Мөр(3)+Мөр(4)+Мөр(5)+Мөр(6)+Мөр(7)+Мөр(8); Мөр(2): Зардлыг санхүүжүүлэх эх үүсвэрээр нь ангилан нийлбэрийг гаргана. Мөр(9)=Мөр(10)+Мөр(13)+Мөр(14)+....+Мөр(33)+Мөр(34)+Мөр(35); Мөр(9): Тухайн байгууллагын зардлыг төрлөөр нь ангилан нийлбэрийг гаргана. Мөр(10): Тухайн байгууллагын цалингийн зардлыг бөглөнө. Мөр(11, 12): Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын цалингийн зардлаас үндсэн багшийн цалингийн зардлыг салгаж нөхнө. Мөр(36)=Мөр(1)+Мөр(2)-Мөр(9); Мөр(36): Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын тайлант оны зардлын эцсийн үлдэгдлийг гаргана. Маягт 9.1-ийг бөглөх заавар Нийт хөрөнгийн хуримтлал нь тайлант хугацаанд үйлдвэрлэгчээс шинээр эзэмшсэн үндсэн хөрөнгийн нийт өртгөөс ашиглалтаас хасагдсан үндсэн хөрөнгийн өртгийг хасч, дээр нь аж ахуйн нэгж, байгууллага өөрөө үйлдвэрлээгүй боловч үйл ажиллагааных нь үр дүнд бич болсон өртгийг нэмсэн дүнгээр тодорхойлогдоно. Газрын үржил шимийг сайжруулах зорилгоор зарцуулсан хөрөнгө, тоног төхөөрөмжийг шинэчлэх, өргөтгөхтэй холбогдон гарсан зардал зэрэг нь энд орно. Багана(1): Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын тайлант оны эхэнд байсан хөрөнгийг бичнэ. Багана(2): Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын тайлант оны төгсгөлд байгаа хөрөнгийг бичнэ. Багана(3): Тухайн жилд өөрийн хөрөнгөөр хөрөнгө оруулалт хийгдсэн бол нөхнө. Мөр(1)=Мөр( 2)+Мөр(19); Мөр(1): Үндсэн хөрөнгө нь хөрөнгийн хуримтлалын бүрэлдэхүүн хэсэг бөгөөд үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагааны үр дүнд бий болсон, нэг жилээс дээш хугацаанд үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаанд давтан эсвэл үргэлжлэн ашиглагддаг биет ба биет бус хөрөнгөөс бүрдэнэ. Мөр(2)=Мөр( 3)+Мөр(4)+Мөр (8)+Мөр (9)+Мөр (13)+Мөр(16)+ Мөр (17)+Мөр(18); Мөр (4)+Мөр (5)+Мөр(6);


42

Мөр(4): Бусад барилга, байгжжламж гэсэн хэсэгт орон сууцны болон орон сууцны бус барилгаас бусад байгууламжууд, тухайлбал гудамж, суваг шуудуу зэрэг байгууламжууд орно. Мөр(14): Ажлын болон ашиг шимийн мал, амьтан гэсэн хэсэгт хувь хүн, байгууллагын хяналт, удирдлагын дор бүтээгдэхүүнийг давтан үйлдвэрлэх зорилгоор өсгөж буй үржлийн, сүүний чиглэлийн мал, ажлын мал, нэг жилээс дээш хугацаанд ашиг шимээ өгдөг мал, амьтныг оруулна. Тухайн жил бойжуулсан төлөөс бусад мал, амьтныг өсөж үрждэг хөрөнгөд тооцно. Мөр(15): Олон наст ургамал гэсэн хэсэгт нэг жилээс дээш хугацаанд ургац авах зорилгоор ургуулж байгаа жимс, жимсгэнэий мод болон бусад таримал модыг оруулна. Мөр(19)=Мөр(20)+Мөр(21)+Мөр (22)+Мөр (23); Мөр(20): Геологи, хайгуул, зураг төслийн ажил гэсэн хэсэгт газрын тос, байгаалийн хий зэрэг ашигт малтмалын геологи, хайгуулын алын өтрөг орно. Энэ өртөгт лиценз авахынөмнөх зардал, лицензийн болон орд эзэмших зардал, хайгуулын өрөмдлөг, ццоног гаргах, агаарын зураглал хийх зэрэг зардлууд орно. Мөр(23): Бусад биет бус хөрөнгө гэсэн хэсэгт биет шинж чанаргүй, харьцангуй урт хугацаанд ашиглагддаг, өөрийн эзэмшигчддээ давуу болон онцгой эрх, өрсөлдөөний давуу талыг олгосон хөрөнгийг оруулна. Бусад биет бус хөрөнгөд гүүдвил, патент, зохиогчийн эрх, барааны тэмдэг гэх мэт хөрөнгүүд орно. Мөр(24)=Мөр(25)+Мөр(26)+Мөр (29)+Мөр (30)+Мөр(31); Мөр(24): Материаллаг эргэлтийн хөрөнгө нь түүхий эд, материал, дуусаагүй үйлдвэрлэл, бэлэн бүтээгдэхүүн болон дахин борлуулахаар худалдаж авсан бүтээгдэхүүнээс бүрдэх бөгөөд тайлант оны эхний болон эцсийн үлдэгдлийн зөрүүгээр өөрчлөлтийг тооцно. Мөр(32)=Мөр(33)+Мөр(34)+Мөр (35); Мөр (35): Бусад үнэт зүйлс гэсэн хэсэгт ямар нэгэн ангилалд ороогүй, жишээ нь үнэт чулуу, металлаар хийсэн үнэ цэнэтэй цуглуулга, гоёлын зүйлс орно. Мөр(36)=Мөр (1)+Мөр(24)+ Мөр(32); Мөр (36): Нийт хөрөнгийн хуримтлалд бэлэглэсэн, үнэ төлбөргүй шилжүүлсэн хөрөнгийг оруулж тооцно. Маягт 9, 9.1 мэдээллийг тухайн Техникийн болон мэргэжлийн боовсролын сургалтын байгууллагын нягтлан бодогч /эрхлэгч/ гаргаж, Мэргэжлийн боловсролын сургалтын газарт хүргүүлнэ. Албан ёсны статистик мэдээллийн маягт ТМБ-10-ийг нөхөх заавар Мэргэжлийн болон техникийн боловсрол эзэмшүүлэх сургалтын байгууллага нь иргэний сонирхол, авьяас, чадварыг харгалзан хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт хэрэгцээнд нийцсэн мэргэжил олгох, техникийн боловсрол эзэмшүүлэх, ур чадварыг нь дээшлүүлэх үүрэг бүхий байгууллага мөн. Энэхүү мэдээг Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллага Монгол Улсын "Статистикийн тухай" хуулийн дагуу тогтоосон хугацаанд нь үнэн зөв, бүрэн нөхөж ирүүлнэ. Энэхүү маягтаар Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын төгсөгчдийн мэдээллийг сургууль тус бүрээр, өмчийн хэлбэрээр, суралцагчдын тоог аймаг, нийслэл, улсын дүнгээр харуулна. Багана(А)-д мөрийн дугаарыг оруулна. Багана(Б)-д мэргэжлийн индексийг бичнэ. Багана(В)-д мэргэжлийн нэрийг бичнэ. Багана(1)= Багана (3)+Багана (5)+Багана (7); Төгсөгчдөд Тухайн хичээлийн жилийн төгсгөлд Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагад суралцан улсын шалгалт өгч, техникийн боловсрол


43

эзэмшиж мэргэжлийн дипломтой, мэргэжлийн боловсрол эзэмшиж мэргэжлийн боловсролын үнэмлэхтэй, мэргэжлийн сургалтанд хамрагдан мэргэжлийн үнэмлэхтэй төгсөж байгаа суралцагчдыг ойлгоно. Захиргааны статистик мэдээллийн маягт ТМБ-11-ийг нөхөх заавар Мэргэжлийн болон техникийн боловсрол эзэмшүүлэх сургалтын байгууллага нь иргэний сонирхол, авьяас, чадварыг харгалзан хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт хэрэгцээнд нийцсэн мэргэжил олгох, техникийн боловсрол эзэмшүүлэх, ур чадварыг нь дээшлүүлэх үүрэг бүхий байгууллага мөн. Энэхүү мэдээг Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллага Монгол Улсын "Статистикийн тухай" хуулийн дагуу тогтоосон хугацаанд нь үнэн зөв, бүрэн нөхөж ирүүлнэ. Энэхүү маягтаар Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын Мэргэжлийн сургалтанд хамрагдан төгсөгчдийн мэдээллийг суралцсан хугацаагааар нь сургууль тус бүрээр, өмчийн хэлбэрээр, суралцагчдын тоог аймаг, нийслэл, улсын дүнгээр харуулна.

Хаягийн хэсэг Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын хуулийн албан ёсны нэрийг бичиж, регистрийн дугаарыг тавина. Татварын ерөнхий газар болон түүний орон нутаг дахь албанаас олгосон регистрийн дугаарыг заавал нөхнө. Багана(Б)-д суралцагчийн суралцаж байгаа мэргэжлийн нэрийг оруулна. Багана(А)-д суралцагчийн суралцаж байгаа мэргэжлийн индексийг тэмдэглэнэ. Багана(1)= Багана (3)+Багана (5)+Багана (7); Багана (1): Багана 3, 5, 7-ын нэгтгэл буюу мэргэжлийн сургалтанд хамрагдан төгсөгчдийн суралцсан хугацаагаар нь мэдээллийг гаргана. Төгсөгчдөд Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллагын мэргэжлийн сургалтанд хамрагдан төгсөж мэргэжлийн үнэмлэхтэй суралцагчдыг хамааруулна. ТМБ 1-3 МЭДЭЭНИЙ ХООРОНДЫН УЯЛДАА ХОЛБОО Мэргэжлээр задлах шаардлагатай мэдээнүүд

• ТМБ-1 • ТМБ-1а • ТМБ-1б • ТМБ-10 • ТМБ-11

ТМБ 1, ТМБ-1б, ТМБ-2, ТМБ-3 мэдээнүүдэд хоорондоо тэнцүү байх үзүүлэлтүүд • Нийт суралцагчид=Техникийн боловсрол+Мэргэжлийн боловсрол+Мэргэжлийн сургалт

o Техникийн боловсролд суралцагчид= I+II+III курс o Мэргэжлийн боловсрол= I+II+III курс

• Шинээр элсэн суралцагчид o Тухайн жилд суурь боловсрол эзэмшигчид o Тухайн жилд дунд боловсрол эзэмшигчид o Бусад сургууль o Ажиллагчид o Ажилгүй иргэд гэсэн 5 үзүүлэлтийн нийлбэр байна.

ТМБ-1 мэдээ • Сургалтын төлбөрийн эх үүсвэрээр гэдгийн нийлбэр Нийт суралцагчдын тоотой тэнцүү

байна.


44

• Төгсөх ангид суралцагчид техникийн боловсролд суралцагчдын тоог тавихдаа ТМБ-1б мэдээг харгалзах

• Мэргэжлийн боловсролд суралцагчид 3 дугаар курст суралцагчдын тоотой тэнцүү байх ТМБ-2 мэдээ

• Насаар задалж байгаагаараа онцлогтой. Бүгд дүн насны задаргаа мөрүүдийн нийлбэр байна.

ТМБ-3 мэдээ • Тайлант хугацааны эхэнд гэдэг нь өмнөх хичээлийн жилийн эхэнд байсан суралцагчдыг

ойлгоно. • Ром тоогоор тэмдэглэсэн мөрийн дээд талын мөр нь энэ хичээлийн жилийн курс, доод

талын мөр нь өмнөх хичээлийн жилийн курсыг илэрхийлнэ. • Тайлант хугацааны эхэнд хэсэг дээр Тайлант хугацаанд нэмэгдсэн хүний тоог нэмээд

Тайлант хугацаанд хасагдсан хүний тоог хасахад маягтын хамгийн доод талын 2 мөрөнд Тайлант хугацааны эцэст буюу энэ хичээлийн жилийн тоо баланслан гарна. Энэ гарч буй тоо ТМБ-1 мэдээний суралцагчдын тоотой тэнцүү байх юм.

• Мэргэжлийн сургалтын хэсгийн эхний багана буюу маягтын 10 дугаар баганад тухайн хичээлийн жил эхлээд шинээр элссэн суралцагчдыг, арын багана буюу 11 дүгээр баганад өмнөх хичээлийн жилд элсэн суралцаж байгаад энэ хичээлийн жилд үргэлжлэн сурч байгаа суралцагчдыг тус тус тооцно.

ТМБ-4 мэдээ • Дотуур байрны багшийн тоог Багшийн мэргэжилтэй болон багшийн мэргэжилгүй гэж

задалж тооцно. ТМБ-4 болон ТМБ-6 мэдээний хоорондын уялдаа холбоо

• ТМБ -6 мэдээнд ТМБ-4 мэдээнд тавигдсан Байрны багшийг зохих задаргаагаар задлана.

ТМБ-5 болон ТМБ-6 мэдээний хоорондын уялдаа холбоо ТМБ-5, ТМБ-6 мэдээнүүдийн хоорондоо тэнцүү байх үзүүлэлтүүд

• Захирлын тоо • Дэд захирал • Сургалтын албаны дарга • Удирдах бусад ажилтан • Үндсэн багш

ТМБ-6 мэдээ Задлах үзүүлэлтүүд /мөрөөр/

• Мэргэжлээр • Улсад ажилласан жил • Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын байгууллагад ажилласан жил.

19.3.Мэргэжлийн сургалт-үйлдвэрлэлийн төв, түүнтэй адилтгах мэргэжлийн болон техникийн боловсрол эзэмшүүлэх сургалтын байгууллагын багш нь Боловсролын тухай хуулийн 43.1-д заасан баталгаагаар хангагдахаас гадна түүнд 5 жил тутамд нэг удаа 10 сарын үндсэн цалинтай тэнцэх хэмжээний мөнгөн тэтгэмжийг ажиллаж байгаа сургалтын байгууллагаас олгоно.

• Насны бүлэг • Боловсролын түвшин • Багшийнмэргэжлийн зэрэг • Тайлант хугацаанд мэргэжил дээшлүүлсэн хүний тоо


45

Задлах үзүүлэлтүүд /баганаар/ • Үндсэн багш= Ерөнхий эрдмийн+Мэргэжлийн

ТМБ-7 • Сургалтын төлбөр хэсэгт суралцагчаас авч буй төлбөрийн хэмжээг тусгана.

ТМБ-8 Хичээлийн байрны ашигтай талбай, сурагчийн ширээ, сандал, самбар гэх мэт сургалтын хэрэглэгдэхүүнүүд лабортори, мэдээллийнтөв, заалны тоо зэргийг өмнөх жилийнхээс бууралт гарсан бол тайлбар бичнэ. ТМБ-9 болон 9.1 Орлого, зарлагын мэдээ СТ-1 Сугалж тооцох үзүүлэлтүүд:

• Багшийн үндсэн цалин • Багшийн нэмэгдэл, нэмэгдэл хөлс

Таслалаас хойш оронгийн нарийвчлал сайтар шалгах Маягтад мөр нэмэх, хасахыг хориглоно. Үндсэн хөрөнгийн мэдээ

• Таслалаас хойш оронгийн нарийвчлал сайтар шалгах • Маягтын мөрүүдийг нийлбэр авахыг анхааралтай хийх • Маягтыг эвдэхгүй байх • Оны эхэнд гэдэгт өмнөх жилийн мэдээгээр өгч байсан тоог тавих • Мэдээг санхүүгийн тайлантай тохируулж хийх


46

ÌÝÐÃÝÆËÈÉÍ ÁÎËÎÂÑÐÎË, ÑÓÐÃÀËÒÛÍ ÑÒÀÒÈÑÒÈÊÈÉÍ “ÌÝÐÃÝÆËÈÉÍ ÑÓÐÃÀËÒÀÄ ÑÓÐÀËÖÀÃ×ÄÛÍ 2011-2012 ÎÍÛ ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÆÈËÈÉÍ II ÕÀÃÀÑ ÆÈËÈÉÍ ÌÝÄÝÝ”-Ã ÃÀÐÃÀÕ

ÇªÂËªÌÆ

Монгол Улсын “Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын тухай” болон "Статистикийн тухай" хуулийн дагуу мэдээний графикт хугацаанаас хоцроохгүй байх буюу 3 дугаар сарын 25-ны дотор Хөдөлмөрийн яамны хариуцсан мэргэжилтэнд цахим х хаягаар илгээх/-ээр болон баталгаажуулсан мэдээ/мэдээг гаргасан ажилтан гарын үсгээ зурж, захирал хянаж баталгаажуулан байгууллагын тэмдэг дарсан/-гээ ирүүлсэн байна.

Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын газар нь мэдээний нэгтгэлээс тооцоо, судалгаа хийх тул Arial фонтоор хmn хаягаас татаж авна уу/

Мэдээний маягтыг татаж авах линк: http://www.tvet.mn/content/9742.shtml Хаягийн хэсгийг бүрэн бөглөж, төгсгөл хэсэгт мэдээг гаргасан болон хянасан удирдлагын

нэрсийг заавал бичнэ. Сургалтын ангилалын Мэргэжлийн сургалтад 2011 оны 10 дугаар сарын 25-наас / 2011-

2012 оны эхний буюу өмнөх ТМБ-1а мэдээнээс хойш/ 2012 оны 03 дугаар сарын 25-ны хооронд нийт элсэгчдийг /хичээлийн шинэ жилийн мэдээнд орсноос хойшхи суралцагчид хамаарна өөрөөр хэлбэл өмнө өгсөн мэдээнд орсон суралцагчид энэ удаагийн мэдээнд орохгүй/ энэ мэдээнд оруулж тооцно. Мэргэжлийн сургалтанд суралцагчдад “Оюутолгой” ХХК-ий гэрээт суралцагчид, богино хугацааны курст суралцагчид гэх мэт мэргэжлийн үнэмлэх авах суралцагчид хамрагдана. Дээрх хугацаанд богино хугацааны курст суралцаад төгссөн суралцагчид ч энэхүү ТМБ-1а, ТМБ-2а мэдээнүүдэд орох юм. Учир нь тус мэдээгээр мэргэжлийн сургалтанд суралцагчдын тоог бүрэн гаргах зорилготой.

Мэргэжлийн индексийг БСШУЯ-ны сайдын 2011 оны 10 дугаар сарын 11-ны өдрийн 377 тоот тушаалаар баталсан хавсралтын дагуу Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллагаар бэлтгэх мэргэжлийн нэр, индексийн дагуу тавина. Бүлэг болон кодын хооронд зураас тавьж үргэлжлүүлэн бичнэ. Жишээ нь 7212-14 Гагнуурчин г.м

“Оюутолгой” ХХК-ий гэрээт суралцагчдыг ялгахын тулд мэргэжлийн нэрийн ард талд * тэмдэг тавьж тэмдэглэнэ үү. /Гагнуурчин*/.Нэг мэргэжлээр “Оюутолгой”-н суралцагчдаас гадна суралцагчдыг өөр мөрөнд * тэмдэггүйгээр тусгана. “Оюутолгой”-н суралцагчдыг хамгийн доод талын мөрүүдэд оруулж хийнэ үү.

Дутуу хийгдсэн хэсгүүд эргээд нэхэгдэж бидний цаг хугацааг дахин зарцуулах ажил гарах тул нэг мөсөн сайтар нягтлан, үнэн бодитой, гаргаж өгөх шаардлагатай.

Мэргэжлийн сургалтын индекс, мэргэжлийн нэрийг А болон Б багануудад бичиж тус ангид суралцаж байгаа нийт оюутны тоог 1 дүгээр баганад, 2 дугаар баганад нийт эмэгтэй сурагчдын тоог бичнэ. Нэгдүгээр баганад бичигдсэн нийт сурагчдын тоог 3,5,7 дугаар баганад суралцаж буй хугацаагаар, 9-15 дугаар баганад боловсролын түвшингээр, 16-18 дугаар баганад тус мэргэжлийн сургалтанд хамрагдахаас өмнөх харъяалал болон 19-22 дугаар баганад сургалтын төлбөрийн эх үүсвэрээр задлана. 1=(3+5+7)=(9:15)=(16:18)=(19:22). Харин 2 дугаар баганад байгаа нийт эмэгтэй сурагчдын тоо 4,6,8 дугаар баганад суралцах хугацаагаар бичигдсэн эмэгтэй сурагчдын нийлбэртэй тэнцүү байна. 2=4+6+8

3-8 дугаар баганад 1-2 дугаар баганад тавьсан нийт оюутнаа суралцаж байгаа хугацаагаар нь задлаж зохих хэсэгт тавина. 3-8 дугаар баганын нийлбэр нь 1-2 дугаар баганы тоотой тэнцүү байх ёстой.

mailto:хэлбэр/[email protected]�

mailto:хийнэ%20үү.%20/шаардлагатай%20бол%20%20%20UNICODE-г%20%20medeelel@tvet.�

http://www.tvet.mn/content/9742.shtml�


47

Тус ангид суралцагчдын боловсролын түвшинг 9-15 дугаар багануудад зохих хэсэгт тоог нь тавина. Эдгээрийн нийлбэр нь мөн 1 дүгээр баганын нийт сурагцагчдын тоотой тэнцүү байна.

16-18 дугаар баганад шинээр элсэн суралцагч тус сургалтанд хамрагдахын өмнөх харъяаллын дагуу суралцагчдын тоог зохих баганад тавих ба 16-18 баганын нийлбэр 1 багана буюу бүгд суралцагчийн тоотой тэнцүү байх ёстой.

19-22 дугаар багананд суралцагчдыг төлбөрийн эх үүсвэрээр нь ангилан тоог тавьж өгөх бай 19-22 дугаар баганын нийлбэр нь мөн 1 багана буюу бүгд суралцагчийн тоотой тэнцүү байх ёстой.

Багана(19)-д суралцагчийн сургалтын төлбөрийг улсаас төлж байгаа суралцагчийн тоог оруулна. Багана(20) буюу хувийн байгууллагын зардлаар гэсэн хэсэгт суралцагч нь аль нэг аж ахуйн нэгж байгууллагад ажилладаг бөгөөд тухайн байгууллага нь суралцагчийн сургалтын төлбөрийг санхүүжүүлж байгаа болон хувиараа төлж байгаа суралцагчийн тоог оруулна. Багана(21) буюу гэрээ захиалгаар хэсэгт тухайн байгууллага суралцагчийн суралцаж байгаа мэргэжлийн дагуу захиалга өгч сургалтын төлбөрийг нь санхүүжүүлж байгаа суралцагчийн тоог оруулна. Гэрээ захиалгаар гэсэн хэсэгт “Оюутолгой” ХХК-ий гэрээт суралцагчид хамрагдана. Багана(22)-д бусад гэдэгт багана 21, 22, 23-аас хувиаараа болон бусад хэлбэрээр сургалтын төлбөрөө төлж байгаа суралцагчдын тоог бичнэ. Мөн хувийнхаа зардлаар сургалтын төлбөрөө төлж байгаа суралцагчийн тоог оруулна.

Ийнхүү тухайн хугацаанд мэргэжлийн сургалт явуулж бүх мэргэжлээр суралцагчдын мэдээллийг оруулсны дараа хамгийн дээд талын буюу эхний мөрөнд сургуулийнхаа нэгтгэлийг томъёо татан бүгд дүнг гаргана уу. ТМБ-2а

ТМБ-2а мэдээгээр мэргэжлийн сургалтанд суралцагчдыг насаар ангилан тооцно. Суралцагчдын тоог маягтын мөрүүдэд заагдсан насны ангилалаар, багануудад заагдсан суралцах хугацаагаар харгалзуулан тавина.

ТМБ-2а мэдээний бүгд суралцагчийн тоо ТМБ-1а мэдээгээр гарсан суралцагчийн бүгд дүнтэй тэнцүү буюу ТМБ-1а болон ТМБ-2а маягтуудын хооронд суралцагчдын тоо баланс барьж байх ёстой.


48


49


50

Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын байгууллагын 2011-2012 оны хичээлийн жилийн төгсөгчдийн ТМБ-10 болон тус хичээлийн жилийн II хагасын ТМБ-11 мэдээг гаргах тухай:

Монгол Улсын Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын тухай болон Статистикийн тухай

хуулиудын дагуу гаргаж буй ТМБ-10 болон ТМБ-11 мэдээг графикт хугацаанд нь буюу 6 дугаар сарын 25-ны дотор хоцроолгүй Хөдөлмөрийн яамны хариуцсан мэргэжилтэнд 2 хэлбэрээр ирүүлнэ. Үүнд:

1/.Цахим х, [email protected] хаягаар мэдээнүүдийг хавсаргаж илгээх 2/.Баталгаажуулсан мэдээ- Хаягийн хэсгийг бүрэн бөглөж, төгсгөл хэсэгт мэдээг

гаргасан ажилтан албан тушаал, нэрээ бичиж гарын үсэг зурна. Захирал заавал хянаж баталгаажуулан гарын үсгээ зурж, байгууллагын тэмдэг дараад хугацаандаа шууданд хийх болон хүргэж ирүүлнэ.

Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын газар нь мэдээний нэгтгэлээс тооцоо, судалгаа хийхэд

үсгийн фонт танигдахгүй байх явдал нэлээд байгаа тул Arial фонтоор хmn хаягаас татаж авах боломжтой/

Мэдээний маягтыг татаж авах линк: Дутуу болон буруу хийгдсэн хэсгүүдийг хийхэд бид дахин цаг хугацаа, хүч хөдөлмөрөө

зайлшгүй зарцуулах ажил гарах тул сайтар нягтлан, үнэн бодитой, гаргаж өгөх асуудалд эхнээсээ анхаарна бизээ.

Нийтлэг санамж: Мэргэжлийн индексийг БСШУЯ-ны сайдын 2011 оны 10 дугаар сарын 11-ны өдрийн 377

тоот тушаалаар баталсан хавсралтын дагуу Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллагаар бэлтгэх мэргэжлийн нэр, индексийн дагуу тавина. Бүлэг болон кодын хооронд зураас тавьж үргэлжлүүлэн бичнэ. Жишээ нь 7212-14

Мэргэжлийн сургалтын индекс, мэргэжлийн нэрийг А болон Б багануудад бичиж тус ангид суралцаж байгаа нийт оюутны тоог 1 дүгээр баганад, 2 дугаар баганад нийт эмэгтэй сурагчдын тоог бичнэ. Нэгдүгээр баганад бичигдсэн нийт сурагчдын тоог 3,5,7 дугаар багануудын нийлбэр байна. Харин 2 дугаар баганад байгаа нийт эмэгтэй сурагчдын тоо 4,6,8 дугаар баганад бичигдсэн эмэгтэй сурагчдын нийлбэртэй тэнцүү байна. 2=4+6+8

“Оюутолгой” ХХК-ий гэрээт суралцагчдыг ялгахын тулд мэргэжлийн нэрийн ард талд * тэмдэг тавьж тэмдэглэнэ үү. /Гагнуурчин*/. Нэг ижил мэргэжлээр суралцсан “Оюутолгой” ХХК-ий санхүүжилтээс бусад суралцагчдыг нь өөр мөрөнд * тэмдэггүйгээр тусгана.

Тухайн хугацаанд бүх мэргэжлээр суралцагчдын мэдээллийг оруулсны дараа хамгийн дээд талын буюу эхний мөрөнд сургуулийнхаа нэрийг бичиж арын багануудад нэгтгэлийг томъёо татан бүгд дүнг гаргана уу.

2012-2013 оны хичээлийн жил эхэлсний дараа буюу ирэх 9 дүгээр сараас хойш төгсөх ангиуд эдгээр мэдээнд хамрагдахгүйг анхаарна уу.

ТМБ-10 мэдээний талаар: ТМБ-10 мэдээнд 2011-2012 оны хичээлийн жилийн туршид төгссөн нийт төгсөгчид

бүгд хамрагдана. Нийт төгсөгчид нь 1-2 дугаар багануудад тавигдах ба энэ нь Мэргэжлийн сургалт, Мэргэжлийн боловсрол болон Техникийн боловсрол төгсөгчдийн нийлбэр байна.

ТМБ-10 төгсөгчдийн мэдээ нь та бүхний хичээлийн жилийн эхэнд гаргасан ТМБ-1, ТМБ-1Б болон 2012 оны I сард гаргасан Мэргэжлийн сургалт төгсөгчдийн ТМБ-11 мэдээнүүдтэй тус тус уялдах тул тус мэдээнүүдийг үзэж нягтлаж хийх шаардлагатай.

mailto:хэлбэр-%[email protected]�

mailto:[email protected]�

mailto:хийнэ%20үү.%20/шаардлагатай%20бол%20%20%20UNICODE-г%20%20medeelel@tvet.�


51

ТМБ-1 мэдээний 37-40 дүгээр багануудад гаргаж байсан Мэргэжлийн сургалт, Мэргэжлийн боловсрол, Техникийн боловсрол төгсөгчдийн тоотойгоо тулгаж ямар нэг байдлаар их зөрүү гарвал тайлбар бичихийн зэрэгцээ утасдаж мэдэгдэнэ үү.

Мэргэжлийн сургалт. Мэргэжлийн сургалтанд суралцагчдад “Оюутолгой” ХХК-ий гэрээт суралцагчид, богино хугацааны курст суралцагчид гэх мэт мэргэжлийн үнэмлэх авах суралцагчид хамрагдана.

ТМБ-10 мэдээний мэргэжлийн сургалт төгсөгчид нь 2 удаагийн ТМБ-11 мэдээний нэгдсэн дүн болж гарна.Өөрөөр хэлбэл 2011-2012 оны хичээлийн жилийн эхний хагас жилээр мэргэжлийн сургалт төгсөгчид буюу 2012 оны I сарын 25-ны байдлаар гаргасан ТМБ-11 мэдээгээр өгсөн төгсөгчид болон одоо гарах II хагас жилийн мэргэжлийн сургалт төгсөгчдийн ТМБ-11 мэдээгээр гарах 2012 оны I сарын 25-наас хойш VI/25 хүртэл Мэргэжлийн сургалт төгсөгчид гэсэн 2 мэдээний нийлбэрээр гарна гэдгийг сайтар анхаарах шаардлагатай байна.Иймээс эхлээд ТМБ-11 мэдээгээ эхэлж хийсэн нь оновчтой болов уу. Эхний хагас жилийн мэдээг эхэнд нь, II хагас жилийнхийг дараа нь байрлуулж хийнэ үү.

Мэргэжлийн боловсрол. Энэ хэсэгт 2.5 жилийн анги төгсөн боловсролын гэрчилгээ, мэргэжлийн үнэмлэх авч төгсөгчид хамрагдана.

Техникийн боловсрол. Техникийн боловсрол хэсэгт диплом авч төгсөж байгаа суралцагчид хамрагдана. ТМБ-1Б мэдээгээр гарч байсан Техникийн боловсролын 1 жилтэй ангид суралцагчид энд заавал төгсөгчөөр орох шаардлагатайг анхаарна уу.

Жишээ, тайлбарын хавсралтыг үзнэ үү. ТМБ-11мэдээний талаар: Мэргэжлийн сургалтанд суралцагчдад “Оюутолгой” ХХК-ий гэрээт суралцагчид, богино

хугацааны курст суралцагчид гэх мэт мэргэжлийн үнэмлэх авах суралцагчид хамрагдана. Мэргэжлийн сургалтанд суралцагчдын тоог бүрэн гаргах зорилготой ТМБ-11 мэдээгээр

2011-2012 оны хичээлийн жилийн II хагас жилийн буюу 2012 оны I сарын 25-наас хойшхи хугацаанд мэргэжлийн сургалт төгсөгчид хамрагдана. Бид 2012 оны I сарын 25-ны байдлаар эхний хагас жилийн мэдээг гаргасан тул өмнөх мэдээнд орсон төгсөгчид энэ мэдээнд давхардаж орохгүй.

Харин эхний хагас жилийн ТМБ-11 болон одоо гаргаж буй II хагас жилийн мэдээнүүд нийлж ТМБ-10 мэдээний Мэргэжлийн сургалт хэсэг болж байгаа юм.

Уялдуулж харах мэдээнүүд: ТМБ-1, ТМБ-1а, ТМБ-11I хагас жил


52


53

Хаягийн хэсгийг бүрэн бөглөж, төгсгөл хэсэгт мэдээг гаргасан болон хянасан удирдлагын нэрсийг заавал бичнэ. Жишээ:

Төгсгөл хэсэг

Õàâñðàëò-1


54


55

Õàâñðàëò-2


56


57


58


59


60


61

ªÃªÃÄËÈÉÃ ÕßÍÀÕ, ÊÎÄËÎÕ, SPSS ÏÐÎÃÐÀÌÌ ÄÝÝÐ ÌÝÄÝÝËÝË

ÎÐÓÓËÀÕ, ÕÎÎÑÎÍ ÕÀÐÈÓËÒÒÀÉ ÀÆÈËËÀÕ ªÃªÃÄËÈÉÃ ØÈÍÆËÝÕ

×.Íàðàí÷èìýã (Ph.D) ÑÝÇÄÑ-èéí Õýðýãëýýíèé ìàòåìàòèê, ñòàòèñòèêèéí òýíõìèéí ýðõëýã÷

Ñ.Ñàéí-Îä (ÌÂÀ) ÑÝÇÄÑ-èéí Áèçíåñèéí óäèðäëàãûí òýíõìèéí àõëàõ áàãø

Дэд сэдэв №1

Тодотгол: Энэ материал нь эхлэн суралцагсдад зориулагдсан болно. Өгөгдөлтэй ажиллах (Тохиолдолуудыг сонгох, тооцоолох, хувьсагчийн кодыг өөрчлөх) Давтамжийн тархалт түүний график Төв хандлагыг хэмжих Дисперсийн хэмжих S PS S хэрэглээ- Давтамжийн тархалт түүний график.

Бие даан суралцах сургалтын явцад хоёр рестораныг харьцуулан судлах болно. Эхлээд харьцуулах гэж буй бүлгүүдийн тохиолдолуудыг хуваах хэрэгтэй. Үүнд DATA цэсний —SPLIT FILE—COMPARE GROUP гэдэгт Competitor X21 хувьсагчийг оруулна. Ингэснээр өгөгдөл маань хоёр рестораны хэрэглэгчдээр хуваагдана (Зураг 1.1). Дараа нь ANALYZE—DESCRIPTIVE STATISTICS—FREQUENCIES цэсийг сонгон үр дүнг харах гэж буй хувьсагчаа оруулж графикийн сонголт дээр Histogram-сонгон with normal curve-чагтална ингээд ОК дарж программ ачааллаж тооцоололтыг гүйцэтгэнэ. Жишээ нь сэтгэл ханамж-Х15 доорх хүснэгт 1.1, график 1.1, график 1.2- дээр харуулав.

Үр дүнг доорх хүснэгт 1.1 болон график 1.1, 1.2 дээрээс харж болно. Эдгээрээс сэтгэл ханамжийн үнэлгээг хоёр рестораны хувьд харьцуулсан байдлаар харж чадлаа. Эхлээд бид хүснэгтээс давтамжийн багануудыг харах хэрэгтэй. Багананд нийт дүн нь 100 байгаа бөгөөд энэ нь түүврийн хэмжээг харуулж байгаа юм. Өгөгдөлд хоосон буюу бөглөгдөөгүй тохиолдол байхгүй байна. Хэрэв хоосон байсан бол missing гэсэн хувь орж ирдэг. Хамгийн баруун талын багананд cumulative percent гэж байгаа нь хуримтлагдсан хувь буюу үнэлгээнүүдийн нийлбэрүүд юм. Жишээ нь 5 болон 6 гэсэн үнэлгээ авсан Самуэлийн сэтгэл ханамжийн үнэлгээний хуримтлагдсан хувь нь 10%+60%=70% болж байна. Өөрөөр хэлбэл 6 болон түүнээс доош оноо өгсөн хэрэглэгчдийн нийт хувь нь 70% байна гэсэн үг. Үүнээс үндэслэн Жиногийн сэтгэл ханамжийн түвшин Самуэлийнхээс илүү байгааг төвөггүйхэн харж болох юм. Мэдээллийг ингэж харах нь менежерүүдэд маш тохиромжтой байдаг.


62

Хүснэгт 1.1 Самуэл болон Жиногийн рестораны хэрэглэгчдийн давтамжийн харьцуулалтын хүснэгт

X15 --

X21 -- Competitor Frequency Percent Valid Percent

Cumulative Percent

Samouel's

Val

id

5 10 10.0 10.0 10.06 60 60.0 60.0 70.07 22 22.0 22.0 92.08 4 4.0 4.0 96.09 4 4.0 4.0 100.0Total 100 100.0 100.0

Gino's

Val

id

6 8 8.0 8.0 8.07 30 30.0 30.0 38.08 22 22.0 22.0 60.09 24 24.0 24.0 84.0Highly Satisfied = 10 16 16.0 16.0 100.0Total 100 100.0 100.0

График 1.1 График 1.2

Мөн хэрэглэгчийн сэтгэл ханамжийн рейтингийг хистограмм-аас илүү тодорхой харж болох юм. Графикаас бид Самуэлийн сэтгэл ханамжийн түвшин 5-оноо бүхий хэсэг сонголт байхад харин Жиногийх байхгүй байгааг төвөггүйхэн харж байна. Түүнчлэн Самуэлийн ресторан 8,9 гэсэн түвшин цөөн бөгөөд 10 гэсэн үнэлгээ ор тас байхгүй байхад Жиногийх 8,9 илүү их, бүр 10 оноо ч авсан байна. Одоо бид дээр маягаар Х1-Х10 хүртэлх интервалан шкал бүхий хэмжигдэхүүнтэй хувьсагчдыг бүгдийг шинжлэх хэрэгтэй. Мөн тус 10-н хувьсагчдын үнэлсэн шкалын найдвартай байдлыг шалгахын тулд ANALYZE-SCALE-RELIABILITY ANALYSIS гэсэн


63

цэс рүү орж items дотор Х1-Х10 бүх хувьсагчдыг оруулж Model дээр Alpha-сонгон scale label (Perception measurement etc)-дээр нь тайлбарыг бичиж өгөх хэрэгтэй.

Хүснэгт 1.2

Reliability Statistics X21 -- Competitor

Cronbach's Alpha

N of Items

Samouel's .740 10 Gino's .374 10

Дээрх хүснэгтээс харахад Cronbach's Alpha коэффициент нь Самуэлийн хувьд 0.7> байгаа нь тус 10 онооны үнэлгээ нь боломжтой боловч Жиногийн хувьд Alpha коэффициент 0.7 < байгаа нь 10 онооны шкал нь тохиромжгүй байна. Магадгүй тус үнэлгээг 7 онооны систем тохиромжтой байсан байж болох юм. Учир нь оролцогчид ихэвчлэн 6-аас дээш утгын сонголт хийсэн байна. Өөрөөр хэлбэл тус 10-н хувьсагчын хувьд асуулт бүр дээр 6-н төрлийн үнэлгээ өгсөн. SPSS хэрэглээ-Баганан график Баганан график нь хистограмыг бодвол багануудыг хоорондын зайтай байдлаар харуулдаг тул хэмжээ болон үзүүлэлтүүдийг харьцуулан харахад тохиромжтой байдаг. График 1.3 дээр Хоолны чанар (Х11) дээр хэрэглэгчдийн өгсөн эрэмбэн хэмжилтээр үнэлсэн үнэлгээний тархалтын харуулсан байна. Бид өмнө нь судалгаанд оролцогчдоос рестораныг сонгохдоо чухалчлах 4-н хүчин зүйлсийг үнэлүүлсэнийг тайлбарласан. Үүнд 1=Чухал биш, 2=зарим талаар чухал, 3=Маш чухал гэж эрэмбэлүүлсэн (ranking) билээ. Тухайлбал Маш чухал (122, 64% нь )=4 гэдэг дээр давтамж их өндөр гарсан байна. Өөрөөр хэлбэл судалгаанд оролцогч 200 хэрэглэгчдийн 122 нь рестораны сонголтонд хоолны чанар хамгийн гол хүчин зүйл гэж үзсэн байна. Харин эсрэгээрээ хоолны чанар чухал биш гэсэн хувь маш бага байгааг та бүхэн графикаас харж байгаа байх.

График 1.3


64

Тус графикийг гаргахдаа өгөгдлөө хоёр ресторанаар хуваахгүй бүх өгөгдлийн хувьд гаргаж харахаа мартаж болохгүй. Учир нь бүх хэрэглэгчдийн хувьд рестораны сонголтонд өгөгдсөн 4-н хүчин зүйлсийн аль нь хамгийн чухал вэ? Гэдгийг мэдэх зорилготой тул хувааж авч үзээгүй. Тус графикийг үүсгэхийн тулд ANALYZE-DESCRIPTIVE STATISTICS-FREQUENCIES гэдэгт Х11=Food Quality гэсэн хувьсагчийг сонгон Variable box-д оруулж (chart-bar chart-percentages сонголтыг хийж) ОК товчийг даран гүйцэтгэнэ. SPSS хэрэглээ-Дугуй график. Тус график нь хариултуудын үр дүнгийн хувийн жинг харьцуулан харуулахад илүү тохиромжтой байдаг. Дугуйн үүссэн хэсэг бүр нь сонголтын хувийн жинг харуулдаг. График 1.4 дээр хоолны чанар гэсэн хүчин зүйлийг хэрэглэгчид хэр чухалчилж байгааг харуулсан байна. Дугуй график нь хамгийн ихдээ 6-7 хэсгийг харуулах боломжтой байдаг. Дугуй графикийг SPSS дээр үүсгэхдээ ANALYZE-DESCRIPTIVE STATISTICS- FREQUENCIES сонголт руу орж Х11=Food Quality гэсэн хувьсагчийг сонгон Variable box-д оруулж (chart-pie chart-percentages сонголтыг хийж) ОК товчийг даран гүйцэтгэнэ. Дугуй графикаас харахад хоолны чанарыг маш чухал гэсэн нь маш өндөр буюу 61% нь сонгосон байна.

График 1.5

Түүврийн тархалтыг харахдаа баганан болон дугуй график аль алиныг нь ашиглаж харж болдог. Одоо бид нормал муруй болон төв хандлага, дисперсийг тооцох тухай авч үзье. SPSS хэрэглээ -Төв хандлагыг тодорхойлох Бид түүвэр судалгаандаа түүврийн тархалтаа илүү нарийвчлан харахын тулд төв хандлагыг тодорхойлох статистик үзүүлэлтүүдийг харах боломжтой. ANALYZE-DESCRIPTIVE STATISTICS-FREQUENCIES сонголтыг хийж хувьсагчаа сонгон оруулна.


65

Хувьсагчийн сонголтоос хамааран төв хандлагыг тодорхойлох үзүүлэлтээ сонгоно гэдгийг мартаж болохгүй. Учир нь нэрлэсэн болон эрэмбэлсэн хэмжигдэхүүн дээр бид дундаж гэсэн үзүүлэлтийг тооцох боломжгүй. Одоо дахин сэтгэл ханамж=X15 –г сонгон төв хандлагын статистикийг тооцьё. ANALYZE-DESCRIPTIVE STATISTICS-FREQUENCIES руу орж statistics-гэсэн сонголтоос mean, median, mode гэснийг чагтална. Дараа нь график гэдгээс Histogram-Normal curve сонгон чагталж ОК товчийг дарна.

Хүснэгт 1.3 Statistics

X15 -- Satisfaction N Valid 200

Missing 0 Mean 7.21 Median 7.00 Mode 6

Дээрх хүснэгтэнд сэтгэл ханамжийн дундаж 7.21, голч утга 7.0 оноотой байгаа ба хамгийн их давтагдаж байгаа утга нь 6 (Mode) тус тус харуулсан байна. Өгөгдөлд хоосон өгөгдөл (missing) алга байна. Дээрх үр дүнгээс харахад хоёр рестораны үйлчлүүлэгчдийн сэтгэл ханамжийн үзүүлэлт (1-10 оноо дундаж нь 5.5 ) дундажаас дээгүүр байна. Одоо График 1.6 дээрх нормал муруйг харвал судалгаанд оролцогчдын үнэлгээний утга баруун гар тал руугаа налсан шинж чанартай байна. Эндээс тархалт нь бүрэн дүүрэн хэвийн тархалттай биш байгаа ч бас бүр хүндрэлтэй асуудал үүсгэхгүйгээр (Хамгийн их давтагдаж буй утга нь 6 дээр байгаа нь нормал муруйгаас дээш байгааг харуулсан) байна.

График 1.6


66

SPSS хэрэглээ -Дисперсийг хэмжих

ANALYZE-DESCRIPTIVE STATISTICS-FREQUENCIES сонголтыг хийж Х15-хувьсагчаа сонгон оруулна. Дараа нь Statistics товчийг дарж Dispersion (тархалт, сарнилт) гэсэн хэсгийн сонголтуудаас Standard Deviation (стандарт хазайлт), Variance (вариац), Range (далайц), Mininum (хамгийн бага утга), Maximum (хамгийн их утга), Skewness (налайлт), Kurtosis (Тархалтын хэлбэрийг тодорхойлогч) гэснийг чагтлан сонгож ОК товчийг дарна.

Хүснэгт 1.4

Statistics X15 -- Satisfaction N Valid 200

Missing 0 Std. Deviation 1.384 Variance 1.915 Skewness .559 Std. Error of Skewness .172 Kurtosis -.715 Std. Error of Kurtosis .342 Range 5 Minimum 5 Maximum 10

*Skewness (налайлт) нь медианаас баруун зүүн талын утгуудын тэгш хэмтэй байгаа эсэхийг хэмждэг.

Зураг 1.1

Зураг 1.1 дээр хэрэв Skewness (налайлт) нь эерэг утгатай байвал зүүн гар тал руугаа налалттай байна. Харин сөрөг утгатай байвал баруун гар тал руугаа налсан байна. Харин 0 байвал тэгш хэмтэй буюу дундаж утга болон медиан (голч) нь тэнцүү байна гэсэн үг. Манай тохиолдолд сэтгэл ханамжийн тархалт нь бага зэрэг зүүн гар тал руугаа налсан байна. Математик тооцоолол нь: Skew(Х)=(mean-median)3/ standard deviation3=((X-Me)/S)3 ** Kurtosis (Тархалтын хэлбэрийг тодорхойлогч) энэ нь нормал муруйн орой хэвтээ тэнхлэгээс хэр зайтай байгаа харуулдаг. Хэрэв Kurtosis нь өндөр байвал тархалт төвийн утгууд руу их тархалттай байгааг харуулдаг. Харин эсрэгээрээ тохиолдолд хоёр захын


67

утгууд руу тархсан шинжтэй байдаг. Манай тохиолдолд Kurtosis нь сөрөг гарсан тул захын утгууд руу тархалт их талдаа байгааг харуулж байна.

Математик тооцоолол нь: Kur(Х)=(mean-median)4/ (standard deviation)4=(X-Me)4/S4

Холбогдох материалыг хавсралт-3-т тусгав


68

Дэд сэдэв №2 Нэг хувьсагчийн хувьд таамаглал шалгах (univariate hypothesis test) Хоёр талт хүснэгтийн аргаар Хи-Квадрат шинжилгээ хийх (cross-tabulation using chi-square analysis) Бүлгүүдийн дундажуудийн ялгаагаар таамаглал шалгах (test of difference in two means) Вариацын шинжилгээ (analysis of variance ANOVA)

ТААМАГЛАЛ ГЭЖ ЮУ ВЭ?

Бизнесийн судлаачдын хувьд төв хандлага болон дисперсийг хэмжих нь шийдвэр гаргалтанд ихээхэн ач холбогдолтой байдаг. Ихэнхидээ судлаачид судалгааны зорилго дээрээ тулгуурлан урьдач байдлаар өгөгдлүүдийн хоорондын хамааралын талаар санаа дэвшүүлдэг. Эдгээр санааг гаргахдаа өмнөх үеийн судалгаа болон онол, бизнесийн өнөөгийн нөхцөл байдал тулгуурладаг. Үүнийг ерөнхийдөө таамаглалууд гэж нэрлэдэг. Статистикт таамаглалыг батлагдаагүй, батлах шаардлагатай үзэгдэл болон тохиолдолуудыг таамгаар тайлбарлах үйл явц гэж үздэг. Таамаглалууд нь тодорхой нөхцөл байдлын талаарх бодит шинж чанарыг урьдчилан төсөөлөх талтай байж болно. Статистик техникүүд нь боловсруулсан таамаглалуудыг эмпирик баримт, нотолгоонуудаар батлаж үзүүлдэг. Тухайлбал хүмүүс халуун өдрүүд бороотой, сэрүүн өдрүүдээс илүү ихээр хийжүүлсэн ундааг хэрэглэдэг гм.

SPSS-хэрэглээ. Нэг хувьсагчийн хувьд таамаглал шалгах.

Рестораны кейс дээр Самуэл өөрийнхөө рестораны үнийг боломжийн байгаа гэж таамаглал дэвшүүлж шалгаж болох юм. Энэ тохиолдолд бид интервалан шкал бүхий хэмжигдэхүүнтэй байгаа тул түүврийн хэвийн тархалттай гэж авч үзнэ. Таамаглалыг шалгахын өмнө эхлээд таамаглалаа нотлох уу эсвэл үгүйсгэх үү гэдгийг шийдэхийн тулд ач холбогдолын зэрэг буюу статистик хэмжүүрийг сонгоно. Самуэл хэрэглэгчид манай цэс дээрх үнийн саналуудад 7 оноо өгч байвал үнэхээр манай үнэ хэрэглэгчдэд таатай байна гэж үзье гэж

Хүснэгт 2.1

One-X21 – Competitor

Test t df Sig.

(2-tailed) Mean

Difference95% Confidence Interval

of the Difference Lower Upper

Samouel's X7 -- Reasonable Prices

6.42 9

99

.000 .750

.52 .98

Gino's X7 -- Reasonable Prices

5.53 3

99

.000 .770

.49 1.05

шийдсэн. Өөрөөр хэлбэл судалгаанд оролцогчдын үнэлгээ нь Х7-дээр дундажаар 7 байх ёстой гэсэн үг. Эндээс анхдагч таамаглал маань түүврийн дундаж 7-оос ялгаатай биш байх ёстой. Тэгэхээр сөрөг таамаглал нь Х7-ийн дундаж нь 7-оос ялгаатай байх


69

гэсэн таамаглалууд гарч ирнэ. Таамаглалыг бид ихэвчилэн ач холбогдолын түвшинг <0.05 аас бага байхаар тооцож шалгах хэрэгтэй. Одоо бид хоёр ресораны хувьд тус тусад нь таамаглалыг шалгая. Ингэхийн тулд бид Х21- ээр (competitor) өгөгдлөө хуваах хэрэгтэй. Дараа нь ANALSYIS--COMPARE MEANS—(ONE SAMPLE T-TEST ) сонгон Х7 гэсэн хувьсагчийг variable box-д оруулна. Test Value гэдэг дээр 7 гэсэн оноогоо оруулна. Энэ нь 7 гэсэн тоо нь шалгуур болгож байгаа утга бөгөөд бид таамаглалаа 7-оос ялгаатай юу гэдгийг шалгаж байгаа утга юм. Мөн бид Options box дээр байгаа итгэх интервал 95% гэсэн тохиргоог чагтална. Энэ бид өмнө статистик хэмжүүрээ <0.05 гэсэн шалгуур юм.

Хүснэгт 2.2

One-Sample Statistics X21 -- Competitor N Mean Std. Deviation Std. Error Mean Samouel's X7 -- Reasonable Prices 100 7.75 1.167 .117 Gino's X7 -- Reasonable Prices 100 7.77 1.392 .139

Хүснэгт 2.1 дээр хоёр рестораны статистик үзүүлэлтүүд байна. Хоёрдахь хүснэгтэн дээр анхдагч таамаглал болох шалгах утга 7 байгаа бөгөөд Самуэлийн Т-тест нь 6.429, Жиногийнх 5.533 үзүүлэлттэй байгаа нь 0-ээс эрс ялгаатай эерэг утгатай бөгөөд ач холбогдолын зэрэг нь хоёулаа 0-рүү тэмүүлсэн байгаа анхдагч таамаглал болох 7-той тэнцүү гэсэн нь үгүйсгэгдэж сөрөг таамаглал болох 7-оос ялгаатай гэсэн нь батлагдаж байна. Эндээс хоёр рестораны үнэ хэрэглэгчдийн хувьд боломжийн үнэтэй байна.

SPSS-хэрэглээ. Хоёр талт хүснэгтийн аргаар Хи-Квадрат шинжилгээ хийх.

Хоёр хувьсагчийн хоорондын хамаарлыг шалгах энгийн нэг шинжилгээ нь хоёр талт хүснэгт байдаг. Хоёр болон түүнээс дээш хувьсагчуудын утгуудын тархалтын давтамжийг таблиц үүсгэдэг. Гэхдээ үүнийг ядаж нэг хувьсагч нь нэрлэсэн хэмжигдэхүүнээр байгаа тохиолдолд ашигладаг. Мөн эрэмбэлсэн хэмжигдэхүүнүүд дээр түүний тархалтаар нь хүснэгт үүсгэж болно. Хи-квадрат шинжилгээ нь группуудын хоорондын статистик ялгаануудыг шалгадаг. Доорх асуултуудын хувьд бид Хи-квадрат шинжилгээг хийж үзье.

• Рестораныг сонгох хүчин зүйлсийн эрэмбэ нь хүйсээс хамаарч ялгаатай юу? • Үйлчлүүлэх давтамж нь Самуэл болон Жиногийн хувьд ялгаатай юу?

1) Самуэл рестораныг сонгох хүчин зүйл болох уур амьсгалын эрэмбэ нь хүйсийн хувьд ялгаагүй, 2) Жино болон Самуэлийн хэрэглэгчдийн хоолны чанар чухал байдал нь ижил гэж тус тус таамагласан. Тус таамаглалуудыг хи-квадратаар шалгая. Шалгахын өмнө Data цэс руу орж Select Cases сонгон If condition satisfied идэвхжүүлж if box-руу X20 –ийг оруулж =0 гэж нөхцөл зааж ok дарж зөвхөн Самуэлийн хувьд уур амьсгалын чухал байдал нь хүйсээс хамаарч байгаа эсэхийг шалгах гэсэн нөхцөл заая. Хи-квадратаар шалгахын тулд ANALYZE—DESCRIPTIVE— CROSSTABS сонгон орж Х12-уур амьсгалын эрэмбийг мөрөнд Х20-хүйсийг багананд тус тус оруулж дараа нь STATISTICS товч руу орж Chi-square чагталж, дараа нь СELLS товч дээр даран Observed, Expected хоёрыг чагтална.


70

Хүснэгт 2.3

X12 -- Atmosphere Ranking * X20 -- Gender Crosstabulation X21 -- Competitor X20 -- Gender Total Male Female

X12 -- Atmosphere Ranking

Slightly Important

Samouel's Count 16 6 22 Expected Count 11.9 10.1 22.0

Somewhat Important

Samouel's Count 30 16 46 Expected Count 24.8 21.2 46.0

Very Important Samouel's Count 8 24 32 Expected Count 17.3 14.7 32.0

Total Samouel's Count 54 46 100 Expected Count 54.0 46.0 100.0

Хүснэгт 2.3 дээр observed-гэдэг нь бидний түүврийн хувьд гарч ирсэн үр дүн юм. Еxpected-гэдэг нь програм өөрөө нийт түүврийн тархалтын хувиар пропорцлон таамагласан утгыг төлөөлүүлэн тооцсон болно. Дээрх хүснэгтээс харахад бид анхдагч таамаглалаа хүйсийн хувьд ялгаагүй гэж үзсэн тулд таамагласан утгууд бодит утгаас ялгаатай байгаа эсэхийг харах хэрэгтэй. Одоо дээрх хүснэгтийн үр дүнг Хи-Квадратын аргаар статистик ач холбогдолыг шалгасан хүснэгтийг харья.

Хүснэгт 2.4

Chi-Square Tests X21 -- Competitor Value df Asymp. Sig. (2-sided) Samouel's Pearson Chi-Square 16.270a

2 .000

Likelihood Ratio 16.777 2 .000 Linear-by-Linear Association 13.503 1 .000 N of Valid Cases 100

a. 0 cells (0.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 10.12.

Тестийн утгыг харахад (Pearson Chi-Square) 16.270 бөгөөд ач холбогдолын зэрэг нь 0.05>0.000 тул бид рестораныг сонгоход уур амьсгал чухал байдал нь хүйсийн хувьд ялгаатай байгааг нотолж байна. Эндээс анхдагч таамаглал үгүйсгэгдлээ. Тухайлбал эмэгтэйчүүд эрэгтэйчүүдийг бодвол дотоод уур амьсгал нь сонголт хийхэд чухал байдал нь илүү (маш чухал 24 эмэгтэй, 8 эрэгтэй сонгосон) байна. SPSS-хэрэглээ. Бүлгүүдийн дундажуудийн ялгаагаар таамаглал шалгах

Бизнесийн судлаачид судалгаанд оролцогчдын зарим хандлага, зан төлөв дээр групп үүсгэн тэдгээр группуудын дундажуудаар ялгаа байгаа эсэхээр ач холбогдолтой эсэхийг шалгадаг. Жишээлбэл бид доорх байдлаар асуултуудыг таамаглан шалгаж болох юм.

• Кофе хэрэглэх хэрэглээний түвшин хүйсээс хамаарах уу?(өдөрт дундажаар хэдэн аяга кофе уудгаар нь хэмжих)

• Орлогын түвшин, хүйс, боловсролоосоо хамаараад 7 хоногт интернетэд зочлох цагийн ялгаа бий юу?

• Залуу ажилтнуудын ажлын ханамж ахимаг насны ажилтнуудынхаас өндөр байдаг уу?


71

• Глобал компаниуд орон нутгийн компаниудаас илүү эерэг имиджийг бүрдүүлсэн байдаг уу?

Гэх мэт асуултууд гарч ирэх бөгөөд эдгээр дээр тулгуурлан бид эхлээд таамаглал дэвшүүлэх шаардлагатай болдог. Дараа харин бид таамаглалыг ач холбогдолын түвшингээ сонгон шалгах хэрэгтэй. Дараа нь бид түүвэр дээрээ таамаглалаа шалгах статистик тестээ сонгоно. Одоо бид түүврийн дундажууд дээр тулгуурлан шалгах үндсэн 2 тестийг авч үзье.

t-tes t ашиглан хоёр дундажыг харьцуулах. Тус тест нь ижил группууд болон хоёр үл хамаарах хувьсагчуудтай холбоотой тэдний дундажыг таамаглан шалгадаг. Univariate болон Bivariate аль аль нь интервал болон харьцаат хэмжигдэхүүнээр илэрхийлэгдсэн хувьсагч байх шаардлагатай байдаг. Гэхдээ Bivariate нь эх олонлог нь хэвийн тархалттай ба вариац нь ижил байна гэж таамагладаг. Ерөнхийдөө T-test нь хоёр группын дундажийн ялгаа байгаа эсэхээр үнэлдэг. Самуэл өөрийнхөө хэрэглэгчдийн сэтгэл ханамжийн түвшин Жиногийн хэрэглэгчдийн сэтгэл ханамжийн түвшин ялгаатай эсэхийг мэдэхийг хүсч болно. Анхдагч таамаглал нь тус хоёр рестораны хэрэглэгчдийн сэтгэл ханамжийн түвшин ялгаагүй гэж тодорхойлоод шалгая. Үүнийг бид analyze—compare means—independent sample t-test гэсэн командаар гүйцэтгэнэ. Х15- сэтгэл ханамж гэсэн хувьсагчийг test variables box-д оруулах, Х21-өрсөлдөгчид гэсэн хувьсагчдийг grouping variable box-д оруулна. Дараа нь define groups гэдэгт 0 (самуэл), 1(жино) гэж группуудын кодуудыг тодорхойлж өгнө. Ингээд Ок дарж програмыг ачааллана. Үр дүнг доорх хүснэгтэд харуулав. *(файлаа хувааснаа, if гэж зааж өгсөнөөр тус тус цуцлах шаардлагатай гэдгийг анхаарах )

Хүснэгт 2.5

Group Statistics X21 -- Competitor N Mean Std. Deviation Std. Error Mean

X15 -- Satisfaction

Samouel's 100 6.32 .863 .086 Gino's 100 8.10 1.227 .123

Дээрх хүснэгтээс харахад Самуэлийн хэрэглэгчдийн сэтгэл ханамжийн түвшин Жиногийн түвшингээс бага байгаа нь харагдаж байна. Одоо таамаглалыг шалгасан тестийн хүснэгтийг харья.

Хүснэгт 2.6

Independent Samples Test

X15 -- Satisfaction

Levene's Test for Equality

of Variances

t-test for Equality of Means

Si

g. (2

-taile

d)

Mea

n D

iffer

ence

Std.

Err

or

Diff

eren

ce

95% Confidence Interval of the

Difference

Lower Upper Equal variances assumed 20.951 0 11.866 198 .000 -1.78 0.15 -2.076 -1.484Equal variances not assumed -11.866 177.725 .000 -1.78 0.15 -2.076 -1.484


72

Дээрх хүснэгтээс харахад вариацын тэнцүү болон тэнцүү биш таамаглал дээр хоёулаа ач холбогдолын зэрэг нь 0 рүү тэмүүлсэн байгаа нь сэтгэл ханамжийн түвшин ялгаатай байгааг харуулж байна.

В ар и ац ын ши н жи лгэ э ANOVA. Тус шинжилгээ нь хоёр болон түүнээс дээш группуудын дундаж утгуудын статистик ялгааг үнэлдэг. Жишээлбэл Самуэлийн байнга давтан үйлчлүүлдэг хэрэглэгчдийн сэтгэл ханамжийн түвшин 8.9, хааяа үйлчлүүлдэг хэрэглэгчдийн сэтгэл ханамжийн түвшин 6.74, тохиолдолоор үйлчлүүлсэн хэрэглэгчдийн сэтгэл ханамжийн түвши 5.87 байгаа нь ялгаатай боловч статистик ач холбогдолтой эсэхийг мэдэх шаардлагатай болдог. Энэ тохиолдолд бид анхдагч таамаглалаа дэвшүүлэхдээ бүлгүүдийн дундаж бүгд тэнцүү гэж үзнэ. Эхлээд бид one-way ANOVA тестээр зөвхөн нэг үл хамаарах хувьсагчийн хувьд шалгана. Харин N-Way ANOVA тест нь хэд хэдэн үл хамаарах хувьсагчтай мөн ангилсан (хэмжих боломжгүй) хувьсагчуудтай байхыг шаарддаг. Жишээлбэл бид Самуэлийн үйлчлүүлэх давтамж (patron) 3-н группыг (сард 3-аас дээш, сард 1-3 удаа, сард 1-ээс доош) сэтгэл ханамжийн түвшинг харьцуулахыг хүсч болох юм. Энэ тохиолдолд бид t-test ээр шалгах боломжгүй. ANOVA нь хоёр болон түүнээс дээш группуудын дундаж утгуудын ялгааг үнэлэхэд F-test-г ашиглан үнэлдэг.


73

Дэд сэдэв№3

Тодотгол: Энэ материал нь эхлэн суралцагсдад зориулагдсан болно.

Корреляци ба Регрессийн шинжилгээ (Correlation and Regression)

SPSS-хэрэглээ. Pearson correlation Самуэл хэрэглэгчийн сэтгэл ханамжийн түвшингээс хамаарч найз нөхөддөө ресторанаар үйлчлүүлэхийг зөвлөх магадлал байгаа эсэхийг шалгахыг хүссэн. Тус хамаарал нь Самуэлийн хувьд хэрэглэгчийг татах маркетингийн стратегийг хөгжүүлэхэд ихээхэн ач холбогдолтой мэдээлэл болох юм. Анхдагч таамаглал нь Самуэлийн рестораны хэрэглэгчдийн сэтгэл ханамжийн түвшин найз нөхөддөө зөвлөх байдал хоорондоо хамаарал байхгүй гэсэн байдлаар томьёологдоно. Тус хамааралыг шалгахын тулд бид эхлээд Х21-ээр өгөгдлийг хуваах хэрэгтэй. Мөн бид тус хамааралыг шалгахдаа тус хоёр хувьсагч хоёулаа интервалан шкал байгаа тул Пирсоны корреляциар үнэлэх шаардлагатай. Үүнд ANALYZE— CORRELATE—BIVARIATE гэж сонгон харилцах цонхонд Х15 болон Х17 гэсэн хувьсагчуудыг оруулна. Мөн бидэнд гурван төрлийн корреляцийн сонголт байх ба тэдгээрээс бид Pearson correlation сонгож ач холбогдолын түвшинг two-tailed test sig. байхаар авна. Дараа нь options хэсгээс mean болон standard deviation тус тус идэвхжүүлнэ. Дараах хүснэгт 3.1-д та бүхэн үр дүнг харж байгаа байх. Хүснэгтээс харахад хоёр хувьсагч хоорондоо хамааралтай байна. Үүнд багана болон мөрийн огтлолцол дээр хоёр хувьсагчдын хоорондын хамаарал 0.543, статистик шинжүүр sig 0.000 байгаа нь Самуэлийн хувьд нэлээд боломжийн хамааралтай байгаа нь харагдаж байна. Харин Жиногийн хувьд корреляци нь 0.331, статистик шинжүүр sig 0.001 ач холбогдолтой боловч Самуэлтэй харьцуулахад хамаарал сул байна. Дээрх бүгдээс нэгтгээд дүгнэхэд сэтгэл ханамжийн түвшин нь хэрэглэгчид цааш найз нөхөддөө дамжуулах магадлал бага зэрэг байгаа нь харагдаж байна.

Хүснэгт 3.1 Correlations

X21 -- Competitor X17 – Recommend to Friend

X15 -- Satisfaction

Samouel's X17 -- Recommend to Friend

Pearson Correlation 1 .543**

Sig. (2-tailed) .000

N 100 100

X15 -- Satisfaction Pearson Correlation .543** 1

Sig. (2-tailed) .000 N 100 100

Gino's X17 -- Recommend to Friend

Pearson Correlation 1 .331**

Sig. (2-tailed) .001

N 100 100

X15 -- Satisfaction Pearson Correlation .331** 1

Sig. (2-tailed) .001 N 100 100

**. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).


74

Дээрх үр дүн нь бол гэнэтийн гайхах зүйл биш юм. Учир нь Америкчуудын хувьд тодорхой нэг ресторанаар үйлчлүүлэхэд сэтгэл ханамжтай байснаар түүнийг бусдад зөвлөхдөө дурамжхан бөгөөд найзууд нь ийм зөвлөгөөнд тийм ч таатай биш ханддагтай холбоотой юм. Доорх хүснэгт 3.2-оос харахад Самуэл Жиногийн үзүүлэлтүүдээс яагаад доогуур байгааг тодорхойлох, үүнийг сайжруулахын тулд юу хийх вэ? Гэдэгт бодлого төлөвлөгөө боловсруулах хэрэгтэй байна.

Хүснэгт 3.2

Descriptive Statistics X21 -- Competitor Mean Std. Deviation N Samouel's

X17 -- Recommend to Friend 6.12 1.037 100

X15 -- Satisfaction 6.32 .863 100

Gino's

X17 -- Recommend to Friend 7.70 1.243 100

X15 -- Satisfaction 8.10 1.227 100

SPSS хэрэглээ. Bivariate regression

Самуэл АНУ-ын Рестораны холбооны тайлан мэдээг уншаад ресторан сонгоход хоолны чанар маш чухал хүчин зүйл болохыг олж мэдсэн. Bivariate regression шинжилгээ нь энэ хандлагыг илрүүлэхэд бидэнд тусална. Анхдагч таамаглал нь сэтгэл ханамжийн түвшинд хоолны чанар нөлөөлөхгүй гэж үзнэ. Шинжилгээг эхлэхийн өмнө өгөгдлөө Х21-хоёр ресторанаараа хуваах хэрэгтэй. Дараа нь регрессийг гүйцэтгэхдээ ANALYZE— REGRESSION—LINEAR гэж ороод Х15-г Dependent variable box X1-independent variable box- оруулах, method дээр хэвээр үлдээх, statistics товчин дээр дарж estimates, model fit, descriptives тус тус чагтална. Ингээд үр дүнг програм тооцоолж харуулна. Регрессийн шинжилгээний үр дүнг доорх тодорхойлох статистикийн хүснэгтээс харахад Самуэлийн сэтгэл ханамж, хоолны чанарын үнэлгээ нь Жиногийнхоос аль аль нь бага байна. Харин загварын үнэлгээг харахад Самуэлийн детерминацын коэффициент нь (R2) 0.20, Жиногийнх 0.109 байгаа нь сэтгэл ханамжийн үнэлгээг хоолны чанар тайлбарлаж байгаа утга юм.

Хүснэгт 3.3 Descriptive Statistics

X21 -- Competitor Mean Std. Deviation N

Samouel's

X15 -- Satisfaction 6.32 .863 100

X1 -- Food Quality 7.56 1.258 100

Gino's

X15 -- Satisfaction 8.10 1.227 100

X1 -- Food Quality 8.20 1.449 100

Хүснэгт 3.4

Model Summary

X21 -- Competitor Model R R Square Adjusted R

Square Std. Error of the

Estimate Samouel's 1 .447a .200 .192 .776

Gino's 1 .329a .109 .099 1.164

a. Predictors: (Constant), X1 -- Food Quality


75

Харин доорх загварын вариацын шинжилгээний хүснэгтээс харвал тайлбарлагдаж буй вариацын дүн тайлбарлагдаагүй вариацын дүнд харьцуулсан харьцаа болох (F-ratio) нь хоёр рестораны хувьд хоёул өндөр гарсан ба статистик ач холбогдол нь мөн адил өндөр байна.

Хүснэгт 3.5

ANOVX21 -- Competitor Model

S fdf Mean Square F Si

Samouel's 1 Regression 14.758 1 14.758 24.512 .000b

Residual 59.002 98 .602

Total 73.760 99 Gino's 1 Regression 16.173 1 16.173

11 933.001b

Residual 132.827 98 1.355

Total 149.000 99

a. Dependent Variable: X15 -- Satisfaction

b. Predictors: (Constant), X1 -- Food Quality

Доор өгөгдсөн хүснэгт 3.6 дээр регрессийн тэгшитгэлийн коэффициентыг үнэлсэн байдлыг харуулж байна.

Хүснэгт 3.6

Coefficient

X21 -- Competitor Model Unstandardized Coefficients

Standardized Coefficients

t Sig.

B Std. Error Beta

Samouel's

1

(Constant) 3.999 .475 8.419 .000

X1 -- Food Quality .307 .062 .447 4.951 .000

Gino's

1

(Constant) 5.813 .672 8.650 .000

X1 -- Food Quality .279 .081 .329 3.454 .001

a. Dependent Variable: X15 -- Satisfaction

Х1-хоолны чанар хувьсагчийн коэфф нь 0.307 байгаа бөгөөд тус коэфф-ийн статистик ач холбогдол нь 0 рүү тэмүүлж байгаа бөгөөд Т-статистик нь тэгээс эрс ялгаатай байгаа зэрэг нь тус коэфф-ийн ач холбогдолтойг харуулж байна. Мөн ялгаагүй Жиногийн хувьд ч ач холбогдолтой байна. Дээрх бүгдээс харахад хоолны чанарыг нэг нэгжээр өсгөхөд сэтгэл ханамжийн түвшин 0.307 нэгжээр өснө гэсэн үндсэн загвартай боллоо. Цаашид бид регрессийн коэфф- ийг зөвхөн unstandardized coeff-авах ба бета бидэнд хэрэггүй. Учир нь бета нь олон хүчин зүйлсийн регрессийн тэгштгэл үнэлэхэд ашигладаг. Олон хүчин зүйлсийн регресийн тэгшитгэлийг үнэлэхдээ бид саяын нэг хүчин зүйлсийн ресрессийн шинжилгээтэй адил боловч үл хамаарах хувьсагчид нь хоёр болон түүнээс дээш байхаар үнэлдэг.


76

SPSS ХЭРЭГЛЭЭ. ОЛОН ХҮЧИН ЗҮЙЛСИЙН РЕГРЕСС

Самуэл хэрэглэгчид ресторанаар үйлчлүүлсэн туршлагаас хамаарч сэтгэл ханамжийн түвшин ялгаатай байж болох талаар таамаглал дэвшүүлэн судлахыг хүсч болох юм. Асуулгын аргаар бид рестораныг үнэлсэн 10-н асуултыг (perceiption) боловсруулсан. Эдгээр 10-н хувьсагч нь хэмжигдэхүйц бөгөөд регрессийн тэгшитгэл үнэлэхэд ашиглагдах үл хамаарах хувьсагчууд юм. Харин Х11-Х14 хувьсагчууд нь хэмжигдэхгүй хувьсагчууд (эрэмбэлсэн) ба регрессийн загварт ашиглах боломжгүй. Х15

Х16 Х17 хувьсагчууд нь хэмжигдэхүйц хамаарах хувьсагчууд ба хэрэглэгчийн хариу үйлдлийг (Дахин үйлчлүүлэх магадлал, сэтгэл ханамж, туршлага) илэрхийлнэ. Ресторанаар үйлчлүүлэх сонголтонд хоолны чанар гол хүчин зүйл бөгөөд хэрэглэгчдийн амтны талаарх бодол, нэр төрлийн сонголт, порц, температур, амтлагч зэрэг бас чухал хүчин зүйлс байдаг. Хоолны чанар нь сэтгэл ханамжид нөлөөлөх бөгөөд сэтгэл ханамжтай хэрэглэгчид мэдээж дахин үйлчлүүлэх магадлал өснө. Мөн цаашлаад найз нөхөддөө хэлэх замаар хэрэглэгчдийн тоог өсгөх магадлалтай билээ. Энэхүү асуултанд олон хүчин зүйлсийн регрессийн тэгшитгэлийг үнэлснээр бид тодорхой загвартай болно. Эхлээд бид хамаарах хувьсагчийг Х16-дахин үйлчлүүлэх магадлалаар үл хамаарах хувьсагчдаар Х1- хоолны чанар, Х3-хоолны сонголт, Х8-хоолны хэмжээ зэргийг сонгон авья. Анхдагч таамаглал нь Х1, Х3, Х8-ууд нь Х16-тай хамааралгүй гэж үзвэл өрсөлдөгч таамаглал нь эсрэгээрээ хамааралтай гэж тодорхойлогдоно. Одоо регрессийн загвараа үнэлье. Ингэхийн тулд эхлээд Х21-хувьсагчаар өгөгдлөө хуваана. Дараа нь analyze—regression—linear гэж сонгон Х16-г dependent variable box руу Х1, Х3, Х8- independent variable box руу оруулна. Methods хэсэгт тохиргоог хэвээр үлдээнэ, Statistics хэсгээс estimates, model fit, descriptives зэргийг сонгоно. Options хэсгээс сонголтыг хэвээр үлдээнэ. Ингээд регрессийн загвар дэлгэцэн дээр гарч ирнэ.

Хүснэгт 3.7

Descriptive Statistics

X21 -- Competitor Mean Std. Deviation N Samouel's

X16 -- Return in Future 5.18 .914 100 X1 -- Food Quality 7.56 1.258 100

X3 -- Food Variety 5.34 1.653 100 X8 -- Portion Size 6.14 .932 100

Gino's

X16 -- Return in Future 6.96 1.377 100

X1 -- Food Quality 8.20 1.449 100

X3 -- Food Variety 5.54 1.381 100

X8 -- Portion Size 6.04 .852 100

Хүснэгт 3.8 Model Summary

X21 -- Competitor Model R R Square Adjusted R

Square Std. Error of the

Estimate Samouel's 1 .505a .255 .231 .802

Gino's 1 .417a .174 .148 1.272

a. Predictors: (Constant), X8 -- Portion Size, X1 -- Food Quality, X3 -- Food Variety


77

Хүснэгт 3.8-аас харахад ирээдүйд ирж үйлчлүүлэх магадлалыг өгөгдсөн 3-н үл хамаарах хувьсагч Самуэлийн хувьд 0.255 хувиар тайлбарлаж байна. Харин Жиногийнх 0.174 хувиар тайлбарлаж байна. Үл хамаарах хувьсагчийн тоо нэмэгдэх тутам тайлбарлах утга улам нэмэгддэг. Мөн засварлагдсан тайлбарлах утгыг судлаачид шинээр үл хамаарах хувьсагч нэмэх үед ашигладаг.

Хүснэгт 3.9 ANOVAa

X21 -- Competitor Model Sum of Squares df Mean Square F Sig.

Samouel's

1

Regression 21.073 3 7.024 10.932 .000b

Residual 61.687 96 .643 Total 82.760 99

Gino's

1

Regression 32.591 3 10.864 6.718 .000b

Residual 155.249 96 1.617 Total 187.840 99

a. Dependent Variable: X16 -- Return in Future

b. Predictors: (Constant), X8 -- Portion Size, X1 -- Food Quality, X3 -- Food Variety

Хүснэгт 3.9-өөс (ANOVA) харахад F харьцааг харахад хоёр рестораны хувьд хоёул эерэг боломжийн утгат гарсан ба Sig нь 0.000 байгаа нь загварын ач холбогдол өндөр байна.

Хүснэгт 3.10

Coeffi iX21 --

Competitor

Model Unstandardized Coefficients

Standardized Coefficients

t Sig.

B Std. Error Beta Samouel's

1

(Constant) 3.655 .787 4.643 .000

X1 -- Food Quality .263 .064 .362 4.089 .000

X3 -- Food Variety .307 .089 .554 3.464 .001

X8 -- Portion Size -.342 .157 -.349 -2.182 .032 Gino's

1

(Constant) 4.158 1.101 3.777 .000

X1 -- Food Quality .386 .089 .407 4.322 .000

X3 -- Food Variety .173 .133 .174 1.297 .198

X8 -- Portion Size -.220 .219 -.136 -1.005 .317

a. Dependent Variable: X16 -- Return in Future

Хүснэгт 3.10 нь коэффициентийн хүснэгт бөгөөд бид эндээс бета коэфф-г ашиглах болно. Одоо бид Т-статистикийг харах хэрэгтэй бөгөөд загварын ач холбогдол боломжийн байна. Дээрх загварын математик томьёог үзүүлбэл- Самуэлийн хувьд Y(Дахин үйлчлүүлэх)=0.362*food quality+0.554*food variety-0.349*Portion size+4.643 Жиногийн хувьд дээрхтэй адил коэфф-уудыг харж байгаа загварыг математик хэлбэрт оруулна.

Холбогдох материалыг хавсралт-4-т тусгав.


78

Тодотгол: SPSS программын сургалтанд зориулан бэлдсэн Төгсөгчдийн судалгааны

“Сорилын хувилбар”

АСУУЛГА СУДАЛГАА

СЭЗДС нь өнгөрсөн хичээлийн жил Олон улсад албан ёсоор хүлээн зөвшөөрөгдөж, магадлан итгэмжлэгдсэн болохыг төгсөгчид та бүхэндээ

мэдэгдэхэд тааламжтай байна.

Танд энэ өдрийн мэндийг хүргэе!

Судалгааны зорилго: Төгсөгчдийн ажил эрхлэлтийн байдал, сэтгэл ханамжийн үнэлгээг тодорхойлох, тэдэнтэй харилцаа холбоо тогтоох боломжийг тандах


79

I хэсэг. Ерөнхий мэдээлэл

1.Таны хүйс a. Эрэгтэй b. Эмэгтэй

2. Гэр бүлийн байдал a. Гэрлэсэн b.Гэрлээгүй

3.Та СЭЗДС-ийг хэдэн онд төгссөн бэ? а. 2004 c. 2006 e. 2008 b. 2005 d. 2007 f. 2009 g. 2010

4.Та Санхүү Эдийн Засгийн Дээд сургуулийг ямар мэргэжлээр төгссөн бэ? a.Нягтлан бодох бүртгэл b.Санхүү менежмент / Банк санхүү / c.Мэдээллийн системийн үндэс d.Бизнесийн менежмент e.Бизнесийн эдийн засаг

5. Таны мэргэжлийн зэрэг a.Бакалавр b.Магистр c.Доктор

II хэсэг. Ажил эрхлэлтийн байдал

1. Одоогоор та ажил эрхэлж байгаа юу? a.Ажил эрхэлж байгаа b.Ажил эрхлээгүй байгаа

2. Та одоо ажил эрхэлж байгаа бол СЭЗДС-ийг төгссөн мэргэжлээрээ ажиллаж байна уу? a.Тийм b.Үгүй

3. Та доорхоос аль чиглэлээр ажиллаж байгаа вэ? a.Нягтлан бодогч b.Эдийн засагч c.Санхүүгийн байгууллагын хяналтын хэлтэс d.Санхүүгийн менежер e.Харилцагчдад үйлчлэх f.Маркетинг g.Олон нийттэй харилцах h.Хүний нөөц i.Үйлдвэрлэлийн хэсэгт j.Стратеги, бодлого төлөвлөлт k.Удирдлагын баг

4.Та ямар албан тушаал дээр ажиллаж байна вэ? a.Мэргэжилтэн b.Ахлах мэргэжилтэн c.Менежер


80

d.Алба, хэлтсийн дарга e.Гүйцэтгэх захирал f.Ерөнхий захирал g.Бусад

5. СЭЗДС-ийг төгссөнөөс хойш хэд дэхь байгууллагадаа ажиллаж байна вэ? _____________________________________________________________________________ 6. Та нийтдээ хэдэн жил ажиллаж байна вэ? _____________________________________________________________________________

III хэсэг. Сэтгэл ханамж

1. Таны үзэж судалсан мэргэжлийн хичээлүүдээр олж авсан мэдлэг өдөр тутмын ажил үүргээ гүйцэтгэхэд тань хэр их шаардагддаг вэ? /Дугуйлна уу?/

Маш бага шаардагддаг 1 2 3 4 5 6 7 Маш их шаардагддаг

2. Танд өөрийн мэргэшлээр чадварлаг мэргэжилтэн болж хөгжих бололцоог сургуулийн зүгээс бүрэн хангаж өгч чадсан уу?

Огт хангаж чадаагүй 1 2 3 4 5 6 7 Бүрэн дүүрэн хангасан

3.Та СЭЗДС-д сурч байх хугацаандаа багш нарын талаар ямар үнэлэмжтэйгээр төгссөн бэ? Дугуйлна уу? (7=маш сайн, 6=сайн, 5=дундаас дээгүүр, 4=дунд, 3=дундаас доогуур, 2=муу, 1=маш муу)

1.Багш нарын мэргэжлийн мэдлэг 7 6 5 4 3 2 12.Багш нарын мэргэжлийн чадвар 7 6 5 4 3 2 13.Багш нарын заах арга барил 7 6 5 4 3 2 14.Багш нарын ёс зүйтэй байдал 7 6 5 4 3 2 15.Багш нарын харилцааны соёл 7 6 5 4 3 2 16.Багш нарын ажил хэрэгч хандлага 7 6 5 4 3 2 17.Багш нарын зохистой хувцаслалт 7 6 5 4 3 2 1

4.Таныг сурч байх үеийн хичээлийн уялдаа холбоонд үнэлгээ өгнө үү? (7=маш сайн, 6=сайн, 5=дундаас дээгүүр, 4=дунд, 3=дундаас доогуур, 2=муу, 1=маш муу)

Маш сайн 1 2 3 4 5 6 7 Маш муу

5. Та сурч байх хугацаандаа сургуулийн анги танхимын талаар ямар үнэлэмжтэй байсан бэ?

/Хамгийн сайн гэсэн үзүүлэлтээ 7 оноо, буурах тусам оноо багасгах замаар үзүүлэлтүүдийн харгалзах оноог сонгон дугуйлна уу?/

1.Анги танхимын ширээ сандлын хүрэлцээ 7 6 5 4 3 2 12.Анги танхимын өнгө үзэмжийн байдал 7 6 5 4 3 2 13.Анги буюу группын оюутны тоо хэвийн 7 6 5 4 3 2 14.Анги танхимын ариун цэвэр 7 6 5 4 3 2 15.Анги танхимын дулаан тохиромжтой 7 6 5 4 3 2 1


81

6. Та сурч байх хугацаандаа номын сангийн үйлчилгээний талаар ямар үнэлэмжтэй байсан бэ?

/Хамгийн сайн гэсэн үзүүлэлтээ 7 оноо, буурах тусам оноо багасгах замаар үзүүлэлтүүдийн харгалзах оноог сонгон дугуйлна уу?/

1.Номын фондын хүрэлцээ 7 6 5 4 3 2 1 2.Номын шинэчлэлт 7 6 5 4 3 2 1 3.Мэргэжлийн номын хангалт 7 6 5 4 3 2 1 4.Номын санчдын харилцааны соёл 7 6 5 4 3 2 1 5.Номын сангийн хайлтын систем 7 6 5 4 3 2 1 6.Номын сангийн үйлчилгээний шуурхай байдал 7 6 5 4 3 2 1 7.Номын сангийн агааржуулалт 7 6 5 4 3 2 1 8.Номын сангийн ариун цэвэр 7 6 5 4 3 2 1 9.Номын сангийн ширээ сандлын хүрэлцээ 7 6 5 4 3 2 1 10.Номын сангийн ширээ сандлын засалт 7 6 5 4 3 2 1

7. Мэргэшүүлэх хичээлүүдийн чанарт үнэлгээ өгнө үү? (7=маш сайн, 6=сайн, 5=дундаас дээгүүр, 4=дунд, 3=дундаас доогуур, 2=муу, 1=маш муу)

Маш муу 1 2 3 4 5 6 7 Маш сайн

8. Сургалтын албаны үйл ажиллагаанд үнэлгээ өгнө үү? (7=маш сайн, 6=сайн, 5=дундаас дээгүүр, 4=дунд, 3=дундаас доогуур, 2=муу, 1=маш муу)


9. Багшийн хичээлээс гадуурх зөвөлгөө өгч байсан байдалд үнэлгээ өгнө үү? (7=маш сайн, 6=сайн, 5=дундаас дээгүүр, 4=дунд, 3=дундаас доогуур, 2=муу, 1=маш муу)


10. Сургуулийн зүгээс таны карьер хөгжилд дэмжлэг үзүүлж байсан байдалд үнэлгээ өгнө үү? (7=маш сайн, 6=сайн, 5=дундаас дээгүүр, 4=дунд, 3=дундаас доогуур, 2=муу, 1=маш муу)


11. Сургуулийн зүгээс танд хөдөлмөр зуучлалын үйлчилгээ үзүүлж байсан байдалд үнэлгээ өгнө үү? (7=маш сайн, 6=сайн, 5=дундаас дээгүүр, 4=дунд, 3=дундаас доогуур, 2=муу, 1=маш муу)


12. Цайны газрын үйл ажиллагаанд ерөнхийлөн үнэлгээ өгнө үү? (7=маш сайн, 6=сайн, 5=дундаас дээгүүр, 4=дунд, 3=дундаас доогуур, 2=муу, 1=маш муу)


13. Таныг анх ажилд ороход ямар бэрхшээл гарч байсан бэ? a.Ажлын байрны олдоц ховор b.Онолын мэдлэг дутах c.Практик мэдлэг дутах d.Мэргэжлийн ур чадвар дутагдах e.Бусад


82

14. Та сургууль төгссөний дараа ажилд орох ярилцлаганд сонгогдоогүй удаа бий юу? a. Үгүй b. Нэг удаа бий c. Хоёр удаа бий d. Гурав болон үүнээс дээш удаа бий

15. Та цаашид үргэлжүүлж сурах сонирхолтой байгаа юу? а. Тийм b. Үгүй /энэ хариултыг сонгосон бол асуулт 15, 16-г орхиж болно./

16. Та үргэлжлүүлж сурахдаа… а. Энэ мэргэжлээрээ зэргээ ахиулахаар сурна. b. Өөр мэргэжлээр сурна.

17. Та үргэлжлүүлж сурахдаа хаана сурах вэ? а. Гадаадын их дээд сургуульд b. Дотоодын их дээд сургуульд

18. Хэрэв та дотоодын их дээд сургуульд мэргэжлийн дагуу сурах бол аль сургуулийг сонгох вэ? a. МУИС b. ШУТИС c. ХААИС d. СЭЗДС е. Удирдлагын Академи f. Бусад

19. Таны ажигласнаар СЭЗДС-ийн төгсөгчийн хувьд хамт олон дотроо буюу бусад сургуулийн төгсөгчдөөс ямар нэгэн давуу тал байдаг уу? а. Тийм б. Мэдэхгүй в. Үгүй

20. Таны ажигласнаар СЭЗДС-ийн төгсөгчийн хувьд хамт олон дотроо буюу бусад сургуулийн төгсөгчдөөс ямар нэгэн сул тал байдаг уу? а. Тийм б. Мэдэхгүй в. Үгүй


83

IV хэсэг. Төгссөний дараах холбоо

1.Та СЭЗДС-ийг төгссөнөөс хойш сургуультайгаа сүүлийн 1 жилийн дотор холбоо тогтоосон уу? а.Тийм (албаны) в.тийм (хувийн) с.үгүй

2. Хэрэв тийм бол ямар асуудлаар холбоо тогтоодог вэ? a. Багш нараас зөвлөгөө авах b. Карьер зуучлал c. Бусад

3. Та төгссөнөөс хойш СЭЗДС-ийн талаар мэдээллээ хаанаас, ямар замаар авч байна вэ? Албан сувгуудаас Хувийн харилцааны сувгуудаас А.Website А.Ангийн найз нөхдөөс B.Танилцуулга хуудас B.Үе үеийн төгсөгчдөөс C.Хэвлэл, мэдээлэлийн хэрэгсэл C.Бусад ______________ D.Сургууль дээр ирж D.Бусад ______________ E.Огт мэдээлэл авдаггүй E.Бусад ______________

4. Танд СЭЗДС-ийн сургалтын болон үйлчилгээний өсөлт хэр мэдрэгдэж байна вэ? (7=маш сайн, 6=сайн, 5=дундаас дээгүүр, 4=дунд, 3=дундаас доогуур, 2=муу, 1=огт

мэдрэгдэхгүй) Огт мэдрэгдэхгүй байна 1 2 3 4 5 6 7 Маш сайн мэдрэгдэж байна

5. Бид төгсөгчидтэйгээ эргэх холбоотой байхын тулд СЭЗДС-ийн зүгээс ямар ажил зохион байгуулахыг хүсч байна вэ? a. Төгсөгчдийн холбоо байгуулах b. Онлайн форум байгуулах c. Бусад _________________

6. Та ямар нэгэн холбоо, олон нийтийн байгууллагын гишүүн үү? a. Тийм b. Үгүй c. Өмнө нь байсан

7. Хэрэв төгсөгчдийн холбоо байгуулагдвал та оролцох уу? a. Тийм b. Үгүй c. Мэдэхгүй байна

8. Та СЭЗДС-тай харилцаа холбоотой байхыг хэр их хүсч байна? Огт хүсэхгүй байна 1 2 3 4 5 6 7 Маш их сонирхож байна

Судалгаанд сэтгэл гарган оролцсонд баярлалаа!!!


84

ÍÀÑÀÍÄ Õ¯ÐÝÃ×ÄÈÉÍ ÎÞÓÍÛ ×ÀÄÀÌÆÈÉÍ ÆÀÃÑÀÀËÒ

НЭГ. Хэл ярианы чадамж • Миний хувьд ном чухал • Унших, ярих, бичихийн өмнө би дотроо өөрөө өөртэйгөө ярьдаг • Радио болон кассетийн бичлэгийг сонсоход телевиз кино үзэхээс илүү юм мэдэж

авдаг • Үгийн сүлжээ, таавар, оньсого зэргийг тоглох дуртай • Өөрөө хэлэх болон бусдын хэлсэн ээдрээтэй үгнүүд, утгагүй толгой холбосон

шүлэгт дуртай • Зарим хүмүүс миний хэлсэн, бичсэн зүйлийн утгыг тайлбарлахыг хүсдэг • Сургуульд байхад англи хэл, нийгэм судлал, түүх зэрэг хичээл нь математик ба

бусад шинжлэх ухааны хичээлээс хялбар байсан • Замаар машин жолоодон хурдан явахдаа хүрээлэн байгаа орчноосоо илүү замын

тэмдэг, самбарыг анхаардаг • Өөрийн яриандаа уншсан сонссон зүйлээсээ ишлэл татах нь олон байдаг • Саяхан би сэтгэл бахдам буюу бусдад өөрийгөө таньж мэдүүлэх нэг зүйлийг

бичсэн

ХОЁР. Логик математикийн чадамж • Би тоог цээжээр хурдан боддог • Сургуульд математикийн шинжлэх ухаан миний хамгийн дуртай хичээл байсан • Логик сэтгэлгээг хөгжүүлж ухаан тэлдэг тоглоом тоглох дуртай • “Хэрэв тэгсэн сэн бол” гэдэг жижиг туршилт хийх дуртай • Миний ухаан санаа юмны шинж тэмдэг давтамж, логикийн дарааллыг байнга эрж

хайдаг • Шинжлэх ухааны нээлт, дэвшлийг би ихэд сонирхдог • Бараг юм болгон өөрийн оновчтой тайлбартай байдаг гэдэгт би итгэдэг • Заримдаа тов тодорхой хийсвэр, үг дуугүй, дүрсгүй үзэл баримтлалын тухай би

боддог • Хүмүүс гэр орондоо ажил дээрээ хэлж байгаа зүйлийн логик зүй тогтлыг олох

дуртай • Аливаа зүйлийг хэмжих зэрэглэл тогтоож, задлан шинжилж, аль нэг хэмжээгээр,

тоо ширхэгийг нь гаргасан байх нь миний хувьд таатай байдаг

ГУРАВ. Орон зайн чадамж • Нүдээ аниад зарим зүйлийг тодорхой дүрсэлж харах нь олонтаа • Би өнгөнд мэдрэмтгий • Эргэн тойрондоо үзэж харсан зүйлийнхээ дүрс бичлэгийг олон хийдэг • Эвлүүлдэг тоглоом таавар, бусад дүрс зэргийг таах дуртай • Шөнөдөө хөдөлгөөнтэй үйл явдалтай зүүд зүүдэлдэг • Үл таних газар замаа олоод явж чаддаг • Зураг дууриалгаж зурах дуртай


85

• Сургуульд байхад миний хувьд алгебраас геометр нь илүү хялбар байсан • Шувуу нисэх өндрөөс эгц доошоо харахдаа юмс хэрхэн харагдах вэ? гэдгийг элбэг

дүрсэлж чадна • Зураг үзүүлэн, чимэглэл ихтэй материалыг унших үзэхийг илүү сонирхдог

ДӨРӨВ. Бие бялдрын чадамж • Биеийн тамирын буюу биеийн хөдөлгөөний аль нэг төрлөөр тогтмол хичээллэдэг • Удаан хугацаагаар хөдөлгөөнгүй суух нь хэцүү байдаг • Оёх нэхэх, сийлэх, мужааны ажил хийх, эсвэл уран барилгын загвар хийж гараа

ажиллуулж байх дуртай • Удаан хугацаагаар алхах, зөөлөн гүйх буюу биеийн бусад хөдөлгөөн хийж байхад

хамгийн сайхан санаанууд толгойд орж ирдэг • Чөлөөт цагаа гэрээс гадуур өнгөрөөх дуртай • Бусадтай харьцахдаа гараа хөдөлгөх буюу бусад дохио зангаа биеэр үзүүлэх аргыг

олонтаа хэрэглэдэг • Юмсыг танин мэдэхийн тулд гараар барьж үзэх хэрэгтэй байдаг • Жолоогүй хурдан давхих бусад бие бялдрын авхаалж самбаа шаардсан үйлүүдэд

дуртай • Өөрийн биеэ эвсэл сайтай гэж үздэг • Шинэ ур чадварын тухай унших, эсвэл дүрс бичлэгээр үзэхээс илүү биеэр туршиж

үзэх дуртай

ТАВ. Хөгжмийн чадамж • Би аятайхан дуулдаг • Хөгжмийн нот буруу дарагдсаныг хэлж чадна • Радио дүрс бичлэг, кассет ба компакт диск сонсох дуртай • Би хөгжмийн зэмсгээр тоглож чадна • Хөгжимгүй бол миний амьдрал сонирхолгүй болно • Телевизээр нэвтрүүлсэн хөгжим, эсвэл миний толгойд орж ирсэн ая дууг аялан

гудамжаар алхаж байгаагаа олонтаа мэдэрдэг • Өгөгдсөн аялгууны аль нэг хэсгийг хөгжмийн ямар нэг зэмсгээр өлхөн тоглож

чадна • Олон янзын дуу хөгжмийн аяыг мэддэг • Аль нэг аяыг нэг хоёр сонсоод эргээд нэлээд зөв аялан дуулж чадна • Ямар нэг юм хийх зуураа бага зэрэг аялан дуулж байдаг

ЗУРГАА. Хүмүүс хоорондын харилцааны чадамж • Хөршүүд буюу ажил дээр хүмүүс надаас зөвлөгөө авдаг • Агаарын теннис, гар бөмбөг, зөөлөн бөмбөг зэрэг баг болж тоглодог спортод

сэлэлт буюу зөөлөн гүйх гэсэн ганцаарчилсан спортоос илүү дуртай • Аль нэг асуудалтай тулгарахад өөрөө шийдвэрлэхийн тулд ганцаар ажиллахын

оронд өөр хүнээс туслалцаа авахыг эрхэмлэдэг • Би наад зах нь 3 дотны найзтай


86

• Компьютерийн тоглоом буюу ганцаар тоглодог тоглоомын оронд бусад хүмүүстэй хамтран покер тоглож цагаа өнгөрөөх дуртай

• Чадаж мэддэг бол бусад хүмүүс хувь хүнд заах дуртай • Би өөрийгөө удирдагч гэж үздэг • Олон хүмүүс дунд байх нь миний хувьд илүү таатай байдаг • Өөрийн ажил, хамт олонтой холбогдсон олон нийтийн ажиллагаанд оролцох

дуртай • Үдэш орой гэртээ ганцаар байснаас сонирхолтой хүмүүстэй хамт цэнгэн

өнгөрүүлэх дуртай

ДОЛОО. Хүний дотоод соёл өөрийгөө удирдах чадамж • Би үе үе амьдралын чухал асуудлыг ганцаараа тунгаан бодож бясалган цагаа

өнгөрөөдөг • Өөрийн тухай улам сайн мэдэж авахын тулд зөвлөгөө өгөх, сэтгэлээр өөдрөг явах

тухай сургалтанд сууж байсан • Бэрхшээлийг тэвчээртэй давж чаддаг • Өөрийн тусгай хоббитой • Тогтмол санаж явдаг өөрийн амьдралын зорилготой • Долоо хоногийн сүүлээр олон хүнтэй амралтын газар очихоос илүү ганцаараа ой

модонд чөлөөт цагаа өнгөрөөхийг хүсдэг • Өөрийгөө сэтгэлийн тэнхээтэй, өөрийн гэсэн бодлоготой хүн гэж үздэг • Өөрийн дотоод амьдралын үйл явдлуудаа мартахгүйн тулд өдрийн тэмдэглэл

хөтөлдөг • Стресстэй орчинд тайван байж чаддаг • Би хувиараа ажил эрхэлдэг буюу өөрийн гэсэн бизнес эрхлэх тухай нэлээн сайн

бодож байсан

Нэр.................................................................. ОЮУНЫ ЧАДАМЖийн өөрийн үнэлгээний хуудас

№

Чадамж

Хэл яриа

Логик математик

Орон зай

Бие бялдар

ХөгжимХүмүүс

хоорондын харилцаа

Хүний дотоод соёл өөрийгөө удирдах

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Дүн


87

ÏÐÎÃÐÀÌÓÓÄÛÍ ÆÀÃÑÀÀËÒ/òîéì

1. FisPro (Fuzzy Inference System Professional) – энэ бол Fuzzy логик буюу тодорхой бус логикийн математик аппаратад суурилсан тодорхой бус дүгнэлтийн системтэй ажиллах, түүнийг байгуулах, турших, төсөөлөхөд зориулсан. Үндсэндээ мэргэжлийн түвшинд ашиглагддаг програм юм.

Татаж авах хандалт: http://www.inra.fr/internet/Departements/MIA/M/fispro/teleen.html

2. Rapid Miner (өмнө нь YALE хэмээн нэрлэгдэж байсан) - Data Mining (Өгөгдлийн олборлох - Интеллектуальный Анализ Данных, ИАД) хийх болон статистик анализ хийхэд ашиглагддаг хүчирхэг програмуудын тоонд ордог. Арилжаанд гарсан SAS Enterprise зэрэг програмтай хүчтэй өрсөлддөг. Татаж авах хандалт: http://rapid-i.com/content/view/26/84/lang,en/

3. MacANOVA бол статистик төдийгүй дисперсийн (ANOVA) анализ хийх боломж олгодог програм юм. Татаж авах хандалт: http://www.stat.umn.edu/macanova/download.html

4. SciDAVis – энэ систем нь тахир шугамын аппроксимац, туршилтын өгөгдлийн анализ, боловсруулалт, визуализац хийхэд маш тохиромжтой програм. Дийлэнхи аппроксимацийн функцууд, скриптүүд, график, визуализацтай ерөнхий статистикийн бодолтуудыг агуулсанаараа түгээмэл хэрэглэгддэг Origin програмтай адил боломжтой, ашиглахад төсөр, олон талт ажилбарлалтай програм юм.

Татаж авах хандалт: http://scidavis.sourceforge.net/download.html

5. Elmer нь бүрэн хэмжээний математик боловсруулалтын багц иж бүрдэл програм юм. Төгсгөлийн элемент ашиглах арга (FEM, finite elements method) хэрэглэж зохион бүтээх тооцоо хийх, физик үйл явц, үйл ажиллагааг загварчлахад маш тохиромжтой ажээ. Татаж авах хандалт: http://www.csc.fi/english/pages/elmer/download

6. Rosetta нь өгөгдөл олборлолын Data Mining (Интеллектуальный Анализ Данных, ИАД) бүрэн хэмжээний анализ хийх пакет буюу иж бүрдэл програм юм. Өгөгдлийн ухаалаг боловсруулалт буюу Data Mining-д хэрэглэгддэг маш олон алгоритм, аргачлалыг багтаасан, ажилбарлах чадамжаараа олонхи төлбөртэй (жишээ нь Statistica програмын модулиас илүү) болон төлбөргүй программаас давуу ба мэдээний сангийн удирдлагын олон програмтай бааз нь (ODBC-ээр дамжих) нийцэмжтэй, график, таблиц, тайлан, мэдлэгийн дүрмийн бүрдвэр, дүгнэлт, тайланг экспорт хийх чадамжтай програм юм.

Татаж авах хандалт: http://www.lcb.uu.se/tools/rosetta/download/

7. ViSta (The Visual Statistic System) - статистик анализ, өгөгдлийн визуализац буюу харахад ойлгомжтой болгон дүрс, диаграм байгулж харагдацаар загварчлахад зориулсан cистем ажээ. Өгөгдлийн нэг болон олон хэмжигдүүнт анализ хийж харагдах түгээмэл боломжуудыг багтаасан програм юм. Татаж авах хандалт нь: http://forrest.psych.unc.edu/research/index.html

http://www.inra.fr/internet/Departements/MIA/M/fispro/teleen.html�

http://rapid-i.com/content/view/26/84/lang%2Cen/�

http://www.stat.umn.edu/macanova/download.html�

http://scidavis.sourceforge.net/download.html�

http://www.csc.fi/english/pages/elmer/download�

http://www.lcb.uu.se/tools/rosetta/download/�

http://forrest.psych.unc.edu/research/index.html�


88

8. Openstat бол үйлдвэрийн статистик мэдээ боловсруулалт, өгөгдлийн анализ судалгаа, иж бүрэн статистик тооцоолол хийхэд зориулагдсан програм юм. Энэ нь төлбөргүй төдийгүй тооцооллын өргөн хүрээг хамарсан боломжтой багц иж бүрдэл програм ажээ. Давуу тал нь хиймэл оюуны агууламжтай буюу хиймэл нейротортой (Artificial Neural Network, ANN) ажилладаг алгоритмуудтай, түүгээр нь дамжин бусад боломжуудыг нь өргөтгөн ашиглах боломжтой програм юм. Татаж авах хандалт: http://www.statpages.org/miller/openstat/

9. Graph –нэрнээсээ зориулалт нь илт энэ програм ихээхэн тархсан програмын нэг юм. Дотор нь алгебрын, логик, тригонометрийн, гиперболийн, комплексийн гэх мэт маш олон функцийг багтаасан, мөн хэрэглэгч өөрөө тодорхойлох функц хийж болох боломжтой. Тахиралдсан хүрээтэй талбайг тооцоолон олох, муруйн хэсгийн уртыг олох, анимац хийх боломжтой. Байгуулсан графиктаа шүргэх болон дурын шулуун татаж бодох боломжтой. Татаж авах хандалт: http://www.padowan.dk/graph/Download.php

10. Graph Calc: График тооцоолуур буюу шинжлэх ухаан, инженерийн тооцооны машины үүрэг гүйцэтгэдэг програм. Хавтгайн геометр, стереометрийн тооцоо, түүнийг байгуулах скриптүүд, тэгшитгэл бодох өргөн боломжтой програм юм. 2D (нэг зэрэг арван функц зэрэг бодох) болон 3D хэмжээст график байгуулах чадвартай. Татаж авах хандалт: http://sourceforge.net/projects/gcalc

11. K3Dsurf -Математик загварыг гурав, дөрөв, таван хэмжигдүүнт орон зайд харагдуулж удирдах боломж олгодог олон талын өргөн ажилбартай програм юм. Загваруудаа декартын солибцолт талбарт, эсвэл параметрик буюу хэмжигдүүнт талбарт турших боломжтой. Математик тооцооллын үндсэн функцууд хэрэглэгч өөрөө тодорхойлох функцтэй ажилладаг. Татаж авах хандалт: http://k3dsurf.sourceforge.net

12. Tanagra -Төлбөргүй тараагддаг, Data Mining –ийн хүчтэй аппараттай, өгөгдөл олзворлолтоор ажиллах боломж олгодог програм. Татаж авах хандалт: http://eric.univ-lyon2.fr/~ricco/tanagra/en/tanagra.html

13. FreeMat –энэ нь GPL лицензээр тараагддаг, өгөгдөл боловсруулах, инженерийн болон шинжлэх ухааны тооцоог хурдан амжуулахад өргөн хэрэглэгддэг үнэ төлбөргүй програм юм. Татах хандалт: http://freemat.sourceforge.net/index.html

14. The R Project -энэ нь програмын R хэл түгээх төсөл буюу програмчлалын R хэлээр статистик тооцоо, график байгуулах програм. Татаж авах хандалт: http://www.r-project.org

15. Scilab –Тооцоо хийх, тоон мэдээ боловсруулах шилдэг open source платформын нэгд ордог. Татаж авах хандалт: http://www.scilab.org/. Ажиллах зааварыг орос хэл дээр үзэх бол: http://www.csa.ru/~zebra/my_scilab/ хаягаар хандах.

http://www.statpages.org/miller/openstat/�

http://www.padowan.dk/graph/Download.php�

http://sourceforge.net/projects/gcalc�

http://k3dsurf.sourceforge.net/�

http://eric.univ-lyon2.fr/~ricco/tanagra/en/tanagra.html�

http://freemat.sourceforge.net/index.html�

http://www.r-project.org/�

http://www.scilab.org/�

http://www.csa.ru/~zebra/my_scilab/�


89

16. GNU Octave. GNU Octave бол математик тооцоог програмчлах өндөр түвшний хэл ажээ. Шугаман ба шугаман бус бодлогын тооцоолол хийх, Matlab-тай нийцэмжтэй хэл ашиглан арифметикийн туршилт хийх боломж олгодог, ажиллахад эвсэг команд бүхий ойлгомжтой интерфейстэй. Татаж авах бол: http://www.octave.org/

17. Maxima. Maxima нь компьютерийн алгебрийн систем програм, дотроо аналитик тооцоолол, тоон тооцоолол, график байгуулах өргөн боломж багтаасан. Ажиллах хүчин чадлаараа арилжааны Maple, Mathematica програмтай өрсөлддөг. Татаж авах хандалт: http://maxima.sourceforge.net/

18. SAS Enterprise 19. Statistica 20. S-plas 21. SPSS 22. Quattro pro23. MS-Excel 24. MiniTab 25. E-Views 26. IDEA 27. STATA

28. EzStat. EzStat програм нь Монголын Үндэснийн Статистикийн Хорооны мэдээллийн сантай холбогдон ажиллах ба шинээр статистик мэдээ нэмэгдэхэд хэрэглэгчид энэ тухай мэдэгдсэнээр шинэ тоон мэдээллүүдийг цаг алдалгүй үзэх боломж олгодог. Энэхүү програм нь үнэгүй ба iPad-тай бол Apple iTunes –ийн App Store дээр “EzStat” түлхүүр үгээр хайн татаж авч суулгах боломжтой. EzStat програмыг суулгахын тулд iPad-ны үйлдлийн системийн хувилбар нь 4.2 буюу түүнээс дээш байх ёстой юм байна.

http://www.monaprial.mn/print.php?id=107&operator=content http://mof.gov.mn/news/408?lan=mn

Холбогдох материалыг хавсралт- 4-т тусгав

http://www.octave.org/�

http://maxima.sourceforge.net/�

http://www.monaprial.mn/print.php?id=107&operator=content�

http://mof.gov.mn/news/408?lan=mn�

http://mof.gov.mn/news/408?lan=mn�


90

Хавсралт-3


91


92


93


94


95


96


97


98

Õàâñðàëò-4


99


100


101


102


103


104


105


106


107


108


109

modul

Education