INSTRUMENTI U PRAKSI EVROPSKE CENTRALNE BANKE

PRISTUPNI RAD

Sarajevo, decembar 2013. godine

Sadržaj

UVOD..............................................................................................................................................3

1. EVROPSKA CENTRALNA BANKA......................................................................................4

1.1. Osnivanje i sjedište..................................................................................................................4

1.2. Organizaciona struktura.........................................................................................................5

1.3. Zadaci i ciljevi..........................................................................................................................6

1.4. Strategija monetarne politike.................................................................................................8

2. INSTRUMENTI MONETARNE POLITIKE U PRAKSI EVROPSKE CENTRALNE BANKE............................................................................................................................................9

2.1. Operacije na otvorenom tržištu...........................................................................................102.1.1. Glavne operacije re-finansiranja.......................................................................................112.1.2. Dugoročne operacije re-finansiranja................................................................................122.1.3. Operacije finog prilagođavanja........................................................................................132.1.4. Strukturne operacije..........................................................................................................14

2.2. Ustaljene pogodnosti kreditiranja........................................................................................14

2.3 Politika rezervi likvidnosti.....................................................................................................15

3. KRETANJE INSTRUMENATA MONETARNE POLITIKE EVROPSKE CENTRALNE BANKE TOKOM 2012. GODINE....................................................................17

4. ZAKLJUČAK.......................................................................................................................22

5. LITERATURA.......................................................................................................................23

UVOD

Evropska centralna banka zauzima centralnu poziciju unutar Evropskog sistema centralnih

banaka i ujedno predstavlja centralnu instituciju monetarne politike Evropske unije. Da bi

realizovala svoje ciljeve, Evropska centralna banka ima na raspolaganju skup instrumenata

monetarne politike, kao što su: operacije na otvorenom tržištu (open market operations), ustaljene

pogodnosti kreditiranja banaka (standing facilities) i politika rezervi likvidnosti (minimum

reserve requirements). Upravno vijeće Evropske centralne banke može, svojom odlukom u bilo

2

koje vrijeme, izmijeniti skup instrumenata, uslova, kriterija i procedura korištenja instrumenata

monetarne politike Evropske monetarne unije. U prvom dijelu pristupnog rada predstavljena je

organizaciona struktura, osnovni ciljevi i zadaci te strategija monetarne politike Evropske

centralne banke. Zatim, u drugom dijelu, su navedeni instrumenti monetarne politike u praksi

Evropske centralne banke, dok je u trećem dijelu prikazano njihovo kretanje tokom 2012. godine.

1. EVROPSKA CENTRALNA BANKA

1.1. Osnivanje i sjedište

Evropska centralna banka (European Central Bank - ECB) monetarna je vlast evropske

monetarne unije. Njeno osnivanje bilo je predviđeno Ugovorom iz Maastrichta, kojim je pokrenut

projekat stvaranja monetarne unije kao nadogradnje unutarnjeg tržišta EU. Svečano je osnovana

30. juna 1998. Odgovornost za provedbu evropske monetarne politike preuzela je 1. januara

1999. Sjedište joj je u Frankfurtu i njime upravlja Vijeće guvernera. Izvršni odbor čine

Predsjednik ECB, potpredsjednik, te po jedan član iz svake od četiri najveće centralne

banke Francuske, Njemačke, Italije i Španije. Njihov mandat traje osam godina. Izvršni odbor je

3

odgovoran za provođenje monetarne politike i za davanje uputa nacionalnim centralnim

bankama.1 Glavni razlog njenog osnivanja bilo je stvaranje monetarne unije s jedinstvenom

valutom, eurom. Kako bi provodila svoju ulogu, ECB radi s "Evropskim sistemom centralnih

banaka" (ESCB) koji pokriva svih 28 zemalja Evropske unije. Međutim, samo 17 od njih je

dosad usvojilo euro. Tih 17 zemalja sačinjavaju "euro područje", a njihove centralne banke,

zajedno s Evropskom centralnom bankom, čine tzv. "Eurosistem".2 Evropska centralna

banka (ECB) zauzima centralnu poziciju unutar Evropskog sistema centralnih banaka i ona je

centralna institucija monetarne politike Evropske unije. ECB tu politiku provodi dijelom

samostalno, a dijelom putem Eurozonskih centralnih banaka. Početni kapital ECB-a iznosio je 5,0

milijardi eura. Uplatu tog kapitala upisale su Eurozonske centralne banke i to srazmjerno

populaciji i bruto nacionalnom dohotku njihovih zemalja.

1.2. Organizaciona struktura

Evropska centralna banka ima tri tijela: Upravljačko vijeće, Izvršni odbor i Opće vijeće.

Upravno vijeće je glavno tijelo za donošenje odluka Evropske centralne banke. Čine ga šest

članova Izvršnog odbora i guverneri nacionalnih centralnih banaka 17 zemalja članica eurozone.

Upravljačko vijeće je odgovorno za usvajanje smjernica i donošenje odluka potrebnih kako bi se

osiguralo izvršenje zadataka povjerenih Eurosistemu. Također mora formulirati monetarnu

politiku u eurozoni. To uključuje odluke koje se odnose na monetarne ciljeve, ključne kamatne

stope, opskrbe rezervi u Eurosistemu, te uspostavu smjernica za provedbu tih odluka.

Upravljačko vijeće se sastaje dva puta mjesečno u Frankfurtu na Majni, u Njemačkoj.

1 Web stranica: ECB, http://www.ecb.europa.eu (pristupljeno 27.11.2013, 22:00)2 Web stranica: http://www.entereurope.hr (pristupljeno 26.11.2013, 21:00)

4

Izvršni odbor operativno je upravljačko tijelo ECB- a i Eurosistema koje donosi odluke

svakodnevno. Sastoji se od predsjednika, potpredsjednika i četiri druga člana. Članovi Izvršnog

odbora imenuju se na neobnovljivi mandat od 8 godina. Izvršni odbor priprema Upravno vijeće

sastanaka, provodi monetarnu politiku u skladu sa smjernicama navedenim i odlukama Upravnog

vijeća. Tako daje potrebne upute u eurozoni NCB-a. Izvršni odbor odgovoran je za svakodnevno

poslovanje ECB i izvršavanje određenih zadataka povjerenih od strane Upravljačkog vijeća.

Generalno vijeće sastavljeno je od predsjednika i potpredsjednika ECB-e i 28 guvernera

nacionalnih centralnih banaka svih država članica EU, a ne samo onih koje su članice monetarne

unije. Svrha je tog tijela osigurati suradnju s državama članicama Evropske unije koje nisu ušle u

monetarnu uniju. Funkcija mu je savjetodavna, a to tijelo koordinira i buduće povećanje zone

eura. Postojat će dokle god postoje članice EU izvan monetarne unije.3

Shema 1: Upravljačka tijela Evropske centralne banke

3 Web stranica: ECB, http://www.ecb.int; Odgovornost Općeg vijeća (pristupljeno 26.11.2013, 20:00)

5

Izvor: Dženan Đonlagić, “Evropska monetarna unija i BiH“, Ekonomski fakultet Sarajevo, 2006.,

p. 99

1.3. Zadaci i ciljevi

Eurosistem je monetarna vlast u eurozoni i glavni cilj mu je održavanje stabilnost cijena za opće

dobro. Djeluje također kao jedna od vodećih finansijskih vlasti sa ciljem očuvanja finansijske

stabilnosti i promicanja evropske financijske integracije. U ostvarivanju svojih ciljeva veliku

pažnju pridaju vjerodostojnosti, transparentnosti, povjerenju i odgovornosti. Cilj je ostvariti što

bolju i učinkovitiju komunikaciju s građanima Evrope i medijima.

Glavni zadaci Eurosistema su:

definisanje i implementacija monetarne politike na području EMU,

vođenje operacija konverzije,

promocija operacija finog prilagođavanja,

držanje i upravljanje službenim rezervama zemalja članica.4

ECB djeluje unutar Eurosistema i za razliku od nacionalnih centralnih banaka, obavlja samo

nekoliko operacija. ECB je usmjerena na formuliranje politike i brigu da je NCB dosljedno

provode. Glavni cilj ECB je održavanje stabilnosti cijena. Stabilnost cijena je definisana kao

godišnji porast harmoniziranog indeksa potrošačkih cijena (HICP) za ispod 2%, dok donja

granica nije eksplicitno navedena, mada se i deflacija smatra kao odstupanje od cilja stabilnosti

cijena. Strategija Eurosistema je orijentirana na srednji rok. Objašnjenja i makroekonomski

argumenti na kojima se bazira ovaj cilj je činjenica da i inflacija i deflacija uzrokuju troškove u

obliku smanjenja općeg ekonomskog blagostanja. Ostali ciljevi su podupiranje općih ekonomskih

politika unije, održivi rast i visoka nivo zaposlenosti. Referentnim agregatom proglašen je

monetarni agregat M3.5

Prateći trendove u svijetu i modernizaciju pristupa vođenja monetarne politike, ECB izdvojila je

stabilnost cijena kao primarni cilj iz dva ključna razloga:6

4 Prema Ugovoru o osnivanju Evropske zajednice (članak 105.2)5Web stranica: ECB, http://www.ecb.europa.eu/stats/prices/hicp/html/index.en.html (pristupljeno 28.11.2013., 12:00)6 Kemal Kozarić, Nikola Fabris, „Monetarno-kreditna politika“, Štamparija Fojnica d.d. Fojnica, 2012., p. 271

6

1. koristi od stabilnosti cijena i uticaj na ekonomiju kao preduvjet za poboljšanje

ekonomskog blagostanja i potencijala rasta ekonomije, i

2. prirodne uloge monetarne politike u ekonomiji (monetarna politika može uticati na realne

komponente samo u kratkoročnom smislu, dugoročno može uticati samo na stabilnost

cijena).

Cilj stabilnosti cijena odnosi se na generalni nivo cijena u ekonomiji i uključuje izbjegavanje

dužih perioda postojanja inflacije i deflacije. Održavanje stabilnih cijena je ključni preduvjet za

postizanje povoljnog ekonomskog okruženja, visokog nivoa zaposlenosti i održivog rasta, bez

inflacije.7

1.4. Strategija monetarne politike

Način na koji ECB teži ostvarenju svog primarnog cilja, cjenovne stabilnosti, čini ono što se zove

strategija monetarne politike. Definisana strategija treba da obezbjedi čvrst i sistematičan okvir za

unutrašnju analizu i donošenje odluka. Strategija monetarne politike predstavlja glavno sredstvo

za smirivanje inflacionih očekivanja koja se razvijaju na finansijskim tržištima.

U oktobru 1998. godine (znatno prije nego što je odgovornost za monetarnu politiku prenjeta na

ECB) savjet guvernera se odlučio za stabilizaciono orijentisanu strategiju, koja bi omogućila

ostvarivanje svih zahtjeva. Strategija se zasnivala na fundamentalnim teorijskim znanjima i

empirijskim iskustvima, kao i na decenijama stečenog političkog iskustva koje su imale iza sebe

nacionalne centralne banke.

Ekonomska i monetarna analiza predstavljaju dva stuba ECB:

7 Kemal Kozarić, Nikola Fabris, „Monetarno-kreditna politika“, Štamparija Fojnica d.d. Fojnica, 2012., p. 272

7

Ekonomske analize se po pravilu usredsređuju na ocjenu tekućih ekonomskih i

finansijskih kretanja iz ugla međusobnog dejstva između ponude i tražnje robe, faktora

proizvodnje i usluga.

Monetarne analize služe kao sredstvo provjere kratkoročnih i srednjoročnih pokazatelja

koji se javljaju u ekonomskim analizama. Zahtjevaju da se obezbjedi pregled situacija

likvidnosti, na osnovu koga će se ići dalje u ocjenu monetarnog rasta u odnosu na

referentnu vrijednost.

ECB je 1998. godine razmatrala strategiju direktnog targetiranja inflacije kao značajnu opciju.

Inflaciono targetiranje se definiše kao strategija u kojoj makroekonomske prognoze (posebno

stopa inflacije) služe kao posrednici za donošenje odluka monetarne politike i za eksterno

komuniciranje.8

2. INSTRUMENTI MONETARNE POLITIKE U PRAKSI EVROPSKE CENTRALNE BANKE

Evropski monetarni institut definisao je instrumente monetarne politike, a osnivanjem ECB 1998.

godine počela je primjena tih instrumenata u skladu s utvrđenim ciljevima monetarne politike.

Glavni instrumenti monetarne politike ECB prikazani su u Tabeli 1.

Tabela 1: Instrumenti monetarne politike u praksi ECB

8 Web stranica: ECB, http://www.ecb.europe.eu (pristupljeno 28.11.2013., 11:00)

8

Izvor: ECB, Dženan Đonlagić, „Evropska monetarna unija i BiH“, Ekonomski fakultet Sarajevo,

Sarajevo, 2006., p. 113

Navedeni instrumenti su dio operacijskog okvira Eurosistema koji se koriste za provedbu

jedinstvene monetarne politike u eurozoni.Važno je naglasiti da „Upravno vijeće ECB može,

svojom odlukom u bilo koje vrijeme, izmijeniti skup instrumenata, uslova, kriterija i procedura

korištenja instrumenata monetarne politike Evropske monetarne unije“9.

2.1. Operacije na otvorenom tržištu

Najznačajniji instrument sprovođenja monetarne politike ECB, odnosno Eurosistema. ECB i

nacionalne centralne banke mogu da intervenišu na finansijskim tržištima direktnom kupovinom i

prodajom, odobravanjem ili uzimanjem u zajam potraživanja i dužničkih instrumenata, bilo u

komunitarnoj ili u valuti zemlje članice, ili plemenitim metalima.10 Operacije na otvorenom

tržištu provode se s ciljem upravljanja kamatnim stopama i likvidnošću na tržištu novca, te

9 Dženan Đonlagić, „Evropska monetarna unija i BiH“, Ekonomski fakultet Sarajevo, Sarajevo, 2006., p. 11310 Milutin Janjević, „EMU – evro na evropskoj i svetskoj sceni“, Beograd, 1998.

9

signaliziraju stanja monetarne politike. Inicirane su od strane ECB, koja odlučuje koji od

instrumenata će se koristiti, a mogu se vršiti na bazi standardnih ili brzih tendera, te bilateralnih

procedura.

Zavisno od vrste ciljeva, te regularnosti procedura putem kojih se provode, operacije na

otvorenom tržištu dijele se u četiri kategorije:

Glavne operacije refinansiranja,

Dugoročne operacije refinansiranja,

Operacije finog prilagođavanja i

Strukturne operacije.

Instrumenti u operacijama na otvorenom tržištu jesu:11

Reverzne transakcije (operacije gdje eurosistem kupuje i prodaje sredstva pod

ugovorom reotkupa ili izvršavanjem kreditnih operacija uz kolateral),

Direktne transakcije (operacije gdje eurosistem kupuje i prodaje adekvatna sredstva

direktno na tržištu. Takve operacije se izvršavaju samo za strukturne operacije i operacije

finog prilagođavanja),

Valutni svopovi (sastoje se od svop i forvard transakcija u euru prema stranoj valuti.

Koriste se za operacije finog prilagođavanja, uglavnom s ciljem upravljanja likvidnošću

na tržištu i upravljanju kamatnom stopom),

Prikupljanje oročenih depozita (eurosistem može pozvati učesnike da plasiraju oročene

depozite u nacionalnim centralnim bankama država članica. Prikupljanje oročenih

depozita je primjenjivo samo za operacije finog prilagođavanja u svrhu apsorpcije

likvidnosti na tržištu), i

Emisija dužničkih certifikata ECB-a (ECB može izdavati dužničke certifikate s ciljem

regulisanja strukturne pozicije eurosistema prema finansijskom sektoru u svrhu

upravljanja likvidnosti na tržištu).

11 Kemal Kozarić, Nikola Fabris, „Monetarno-kreditna politika“, Štamparija Fojnica d.d. Fojnica, 2012., p. 274

10

2.1.1. Glavne operacije re-finansiranja

Glavne operacije refinansiranja su najznačajnije operacije na otvorenom tržištu koje se realiziraju

u okviru Eurosistema. Imaju značajnu ulogu u usmjeravanju kretanja finansijskog tržišta i

signaliziraju stanje monetrane politike, a osiguravaju i najveći dio likvidnosti bankarskog

sistema. Ogledaju se u sedmičnim ponudama kredita koje ECB nudi poslovnim bankama na

period od sedam dana radi povećanja likvidnosti. Provode se od strane nacionalnih centralnih

banaka na temelju standardnih tendera i unaprijed utvrđenog kalendara. Sve kreditne institucije

locirane u eurozoni koje ispunjavaju generalne kriterije prihvatljivosti mogu učestvovati u ovim

operacijama. Kao kolateral može poslužiti i tržšina i netržišna aktiva.

Glavne operacije refinansiranja zamjena su REPO12 operacijama. Otkup

vrijednosnih papira pri prvotnoj prodaji i povratnom otkupu obračunava se po

istoj tržišnoj kamatnoj stopi.

Kamatnjak na te operacije predstavlja ključni faktor pri formiranju kamatnih stopa za

jednodnevne transakcije, a stopa na raspoložive mogućnosti posuđivanja predstavlja gornju

granicu kamatnih stopa za ove poslove.13

Najvažnije karakteristike glavnih operacija refinansiranja:

omogućavaju likvidnost,

izvršavaju se svake sedmice,

dospijeće im je sedmično,

prihvatljivi sudionici moraju ispunjavati opće kriterije prihvatljivosti.

2.1.2. Dugoročne operacije re-finansiranja

12 REPO transakcija - istodobna kupovina i prodaja vrijednosnog papira po unaprijed određenim cijenama s dogovorenim periodom trajanja ugovora, de facto pozajmica kolaterizirana vrijednosnim papirom.13 Marijana Ivanov, „Mehanizmi monetarne regulacije središnjih banaka“, Ekonomski fakultet Zagreb, Zagreb, 2000.

11

Dugoročne operacije refinansiranja su reversne transakcije za obezbjeđenje likvidnosti. Provode

se redovito u nepravilnim intervalima s mjesečnom frekvencijom i rokom dospijeća do tri

mjeseca. Provode se od strane NCB-a prema unaprijed utvrđenom kalendaru.

Ove operacije usmjerene su na pružanje dugoročnije likvidnosti bankarskom sistemu. Njihova

osnovna prednost je to što sprječavaju fluktuacije likvidnosti na novčanom tržištu svake sedmice

ili svake dvije sedmice, te osiguravaju stranama pristup dugoročnijem refinansiranju.

Dugoročne operacije refinansiranja ne signaliziraju tržištu nove smjerove monetarne politike.

Formiranje kamatnih stopa je uglavnom slobodno. Provode se na decentraliziranom nivou od

strane nacionalnih centralnih banaka putem standardnih tendera, a u skladu s unaprijed

utvrđenom kalendaru.

Glavne karakteristike dugoročnih operacija refinansiranja:

opskrbljavaju sistem likvidnošću,

provode se redovito svaki mjesec,

ročnost im je tri mjeseca,

provode se na decentraliziran način putem nacionalnih centralnih banaka,

provode se putem standardnih tendera,

sudionici moraju ispunjavati opće kriterije prihvatljivosti.

2.1.3. Operacije finog prilagođavanja

Operacije finog prilagođavanja se izvršavaju na ad hoc osnovi. Glavni cilj operacija finog

prilagođavanja je olakšati učinke na kamatne stope uzrokovane nepredviđenim fluktuacijama

likvidnosti i upravljanje kamatnim stopama na tržištu novca. Kako se radi o operacijama koje su

potpuno prilagođene konkretnoj situaciji zbog koje se primjenjuje, nisu standardizirane ni u

pogledu dospijeća ni frekvencije. Većinom se realiziraju na decentraliziran način od strane

12

nacionalnih centralnih banaka, ali Upravno vijeće ECB može odlučiti pod izuzetnim okolnostima

na bilateralnu realizaciju od strane ECB. Ograničen je broj finansijskih institucija koje

ispunjavaju uvjete za učešće u operacijama finog prilagođavanja. Godišnje se u prosjeku provode

dvije operacije finog prilagođavanja.Prvenstveno se provode kao obrnute transakcije

ali mogu biti i u obliku izravnih transakcija (deviznih zamjena) i zbirke fiksnih

oročenih depozita.

Glavne karakteristike operacija finog prilagođavanja:

mogu opskrbljivat sistem likvidnošću, ali i apsorbirati likvidnost iz sistema,

učestalost im nije standardizirana,

ročnost im nije standardizirana,

one koje opskrbljuju sistem likvidnošću provode se putem brzih tendera, a postoji i

mogućnost bilateralnih dogovora,

one koje apsorbiraju likvidnost iz sistema provode se po pravilu na bilateralan način,

određeni broj sudionika može biti odabran.

2.1.4. Strukturne operacije

Provode se s ciljem usklađivanja strukturne pozicije ECB u odnosu na finansijski sektor ili u

odnosu na ostale učesnike na tržištu. Strukturne operacije mogu biti usmjerene na obezbjeđenje

ili apsorpciju likvidnosti. Frekvencija izvršenja može biti redovna ili vanredna. Mogu se

realizirati i putem standardnih tenderskih procedura uz nesdandarizirano dospijeće. Strukturne

operacije se izvršavaju putem emisije blagajničkih zapisa/trezorskih obveznica, reversnih

13

transakcija i „outright transakcija“. Strukturne operacije u formi reversnih transakcija i emisije

blagajničkih zapisa/trezorskih obveznica se vrše od strane nacionalnih centralnih banka putem

standardnih tendera, dok se za „outright transakcija“ koriste bilateralne procedure.14

Glavne karakteristike strukturnih operacija su:

opskrbljuju sistem likvidnošću,

učestalost može biti na regularnoj ili na neregularnoj bazi,

ročnost im nije standardizirana,

provode se na decentraliziran način putem nacionalnih centralnih banaka,

provode se putem standardnih tenderskih procedura,

sudionici moraju ispunjavati opće kriterije prihvatljivosti.

2.2. Ustaljene pogodnosti kreditiranja

Ustaljenje pogodnosti kreditiranja pružaju ili apsorbuju likvidnost sa prekonoćnim dospijećem i

to na inicijativu finansijskih institucija korisnica ovog instrumenta. Ovaj instrument je relativno

malo zastupljen, a razlog je taj što je kamatna stopa obično veća u poređenju s tržišnom

kamatnom stopom.

Dvije su osnovne kategorije ustaljenih pogodnosti kreditiranja:

14 Dženan Đonlagić, „Evropska monetarna unija i BiH“, Ekonomski fakultet Sarajevo, Sarajevo, 2006., p. 115

14

1. Kreditne pogodnosti za nepredviđene okolnosti i

2. Depozitne pogodnosti.

Kreditne pogodnosti za nepredviđene okolnosti su kreirane kako bi nacionalne centralne banke

bile u mogućnosti zainteresovanim subjektima pružiti likvidnost preko noći. Subjekti koji žele

koristiti ove kreditne pogodnosti imaju obavezu obezbjeđenja kolaterala koji je vrlo strogo

definisan kao „prihvatljiva aktiva“. Suština ovoga instrumenta ogleda se u tome da ukoliko

određena poslovna banka poslovni dan završi s minusom na računu kod ECB, biti će odmah

registrovana u platnom sistemu, a ECB joj daje određena sredstva kao kredit koji mora vratiti

sljedeći dan. U pravilu, iznos zaduženja poslovnih banaka kod ECB nije ograničen, ali ECB

može, zavisno od situacije, uvesti i određena ograničenja. Kreditne pogodnosti za nepredviđene

okolnosti se odbravaju uz fiksnu kamatnu stopu koje određuje Upravno vijeće ECB i koja ujedno

predstavlja najvišu tržišnu kamatnu stopu.

Depozitne pogodnosti su instrument koji poslovnim bankama omogućava da polažu sredstva na

račun kod ECB po unaprijed utvrđenoj kamatnoj stopi. Ta kamatna stopa je utvrđena na najnižem

nivou. Navedeni instrument poslovne banke koriste pri kraju radnoga dana kada tržište novca

više nije likvidno i kada ne postoji alternativna mogućnost plasiranja viška sredstava.

2.3 Politika rezervi likvidnosti

Minimalne rezerve likvidnosti, zapravo su obavezne rezerve koje se obračunavaju na prosječan

iznos depozita na računima depozitnih institucija u proteklih 30 dana, a koje se moraju održavati

također u slijedećih 30 dana.15 Ključna uloga politike rezervi likvidnosti jeste savladavanje

eventualnih problema sa likvidnošću, kao i ostvarenje kontrole nad monetarnom ekspanzijom.

Sistem minimalnih rezervi likvidnosti omogućava bankama efikasnije upravljanje, budući da

deficit ostvaren jedan dan može biti pokriven suficitom nekog drugog dana u toku obračunskog

15 Dženan Đonlagić, „Evropska monetarna unija i BiH“, Ekonomski fakultet Sarajevo, Sarajevo, 2006., p. 120

15

perioda, što kreira „intertemoporalnu arbitražu“ i čini nepotrebnim intervencije Centralne

banke.16

Baza rezerve je definiše na osnovu elemenata bilansa stanja određene banke. ECB je propisala

koji elementi ulaze u bazu rezerve likvidnosti i koje stope se primjenjuju:17

1. Obaveze poslovnih banaka koje ulaze u osnovicu za izračunavanje obavezne rezerve i

na koje se primjenjuje stopa obavezne rezerve od 1%18:

o Depoziti po viđenju (avista depoziti)

o Oročeni depoziti s rokom dospijeća do dvije godine

o Oročeni depoziti s rokom terminacije (prekida) do dvije godine

o Izdate obveznice

o Obveznice s rokom dospijeća do 2 godine

2. Obaveze poslovnih banaka koje ulaze u osnovicu za izračunavanje obavezne rezerve i

na koju se primjenjuje stopa obavezne rezerve od 0%:

o Oročeni depoziti s rokom dospijeća preko dvije godine

o Oročeni depoziti s rokom terminacije preko dvije godine

o Repo aranžmani

o Obveznice s rokom dospijeća preko 2 godine

3. Obaveze poslovnih banaka koje ne ulaze u osnovicu za izračunavanje obavezne rezerve:

o obaveze prema bankama koje također podliježu propisima obavezne rezerve ECB

o obaveze prema ECB i nacionalnim centralnim bankama

Kreditne institucije koje imaju zakonsku obavezu držanja minimalnih rezervi moraju je izdvojiti

na barem jednom računu kod nacionalne centralne banke u zemlji članici Evropske monetarne

unije u kojoj imaju sjedište. Ako imaju više podružnica tada se ukupne obvezne rezerve drže u

središnjici kreditne institucije. Kreditne institucije koje imaju podružnice u više zemalja članica

16 Boris Vujičić, „Euro – EMU i Hrvatska“, Masmedia, Zagreb, 2003. 17 Kemal Kozarić, Nikola Fabris, „Monetarno-kreditna politika“, Štamparija Fojnica d.d. Fojnica, 2012., p. 28218 Upravno vijeće ECB je 8. decembra 2011. godine donijelo odluku da se stopa obavezne rezerve s 2% smanji na 1% te da se nova stopa primjenjuje od 18. januara 2012. godine.

16

EMU, moraju izdvajati odgovarajuće rezerve kod nacionalnih centralnih banaka onih zemalja u

kojima te podružnice imaju sjedište. Podružnice koje se nalaze izvan područja EMU ne podliježu

propisima evropskog sistema centralnih banaka.19

Politika minimalnih rezervi koristi se kao instrument monetarne politike s slijedećim ciljevima:

1. Stabilizacija kretanja kamatnih stopa tržišta novca i upravljanje likvidnošću,

2. Ostvarivanje kontrole nad monetarnom/kreditnom ekspanzijom.

Sredstva koja poslovne banke drže kao obaveznu rezervu ukamaćuju se prosječnom kamatnom

stopom koja se ostvaruje na aukcijama ECB-a. Sredstva koja se drže kao višak iznad obavezne

rezerve ne donose nikakvu zaradu za komercijalne banke, pa tako banke nisu motivisane da drže

ta sredstva na transakcionom računu kod ECB-a. Za poslovne banke predviđena je i čitava lepeza

sankcija ukoliko nemaju dovoljno sredstava kao obaveznu rezervu, tako da mogu biti kažnjeni s

uvećanim kamatnim stopama daleko iznad tržišnog nivoa ili isključeni iz operacija otvorenog

tržišta.20

3. KRETANJE INSTRUMENATA MONETARNE POLITIKE EVROPSKE CENTRALNE BANKE TOKOM 2012. GODINE

U 2012. godini provođenje monetarne politike u eurozoni odvijalo se u vrlo izazovnom

okruženju. Dužnička kriza u pojedinim zemljama eurozone, kao i nemogućnost vlada tih zemalja

da riješe uzroke krize ostavilo je negativan uticaj na stabilnost finansijskih tržišta. ECB je u

realizaciji postavljenih ciljeva koristila sljedeće instrumente monetarne politike:

Operacije na otvorenom tržištu: glavne operacije refinansiranja, dugoročne operacije

refinansiranja, operacije finog prilagođavanja

19 Marijana Ivanov, „Mehanizmi monetarne regulacije središnjih banaka“, Ekonomski fakultet Zagreb, Zagreb, 2000.20 Kemal Kozarić, Nikola Fabris, „Monetarno-kreditna politika“, Štamparija Fojnica d.d. Fojnica, 2012., p 283

17

Ustaljene pogodnosti kreditiranja i

Minimalne rezerve.

ECB je u cilju implementacije monetarne politike uvela tri različite kamatne stope i to:21

kamatna stope za glavno refinansiranje (main refinancing rate),

kamatna stopa za kreditne pogodnosti (marginal lending facility rate) i

kamatna stopa za depozitne pogodnosti (deposit facility rate).

Kamatna stopa za glavno refinansiranje ili tzv. ključna kamatna stopa ECB-a se koristi prilikom

operacija glavnog refinansiranja i ima za svrhu davanje signala buduće monetarne politike

finansijskim tržištima dok se preostale dvije koriste u sklopu tzv. trajnih pogodnosti.22 Upravno

vijeće ECB je tokom 2012. godine jednom mijenjalo kamatnu stopu. 11. jula kamatne stope za

glavne operacije refinansiranja, kreditne i depozitne pogodnosti smanjene su za 25 baznih poena,

odnosno na 0,75%, 1,50% i 0,00%. Širina kamatne stope se zadržala na 150 baznih poena (75

baznih poena sa bilo koje strane fiksne stope glavnih operacija refinansiranja). Provedba

monetarne politike u 2012. godini bila je usmjerena na rješavanje napetosti u pojedinim

segmentima finansijskih tržišta. Potražnja bankarskog sistema za likvidnošću se naglo povećala.

Tokom prve polovice 2012. godine iznosila je preko 1.200 milijardi eura, ali se pred kraj godine

stabilizirala.

Grafik 1: Prosječne dnevne potrebe za likvidnosti evropskog bankarskog sistema

21 Kemal Kozarić, Nikola Fabris, „Monetarno-kreditna politika“, Štamparija Fojnica d.d. Fojnica, 2012., p 28422 Kemal Kozarić, Nikola Fabris, „Monetarno-kreditna politika“, Štamparija Fojnica d.d. Fojnica, 2012., p 285

18

Prosječne dnevne potrebe za likvidnosti europskog bankarskog sistema

557.000.000.000

470.000.000.000

487.600.000.000

420.000.000.000

440.000.000.000

460.000.000.000

480.000.000.000

500.000.000.000

520.000.000.000

540.000.000.000

560.000.000.000

580.000.000.000

2010. 2011. 2012.

GODINA

EU

RO

Izvor: Evropska centralna banka, www.ecb.int

Iz grafičkog prikaza je vidljivo da su prosječne dnevne potrebe za likvidnosti evropskog

bankarskog sistema u 2012. godini iznosile 487,6 milijardi eura, te su u poređenju sa 2011.

godinom veće za 4%. Porast potrebe za likvidnošću rezultat je povećanja autonomnih faktora,

kao i značajnog smanjena minimalne rezerve na osnovu odluke Upravnog vijeća ECB da se stopa

obavezne rezerve smanji na 1%.

Glavne operacije refinansiranja su redovne operacije s sedmičnom frekvencijom i imaju rok

dospijeća od jedne sedmice. To je glavni instrument za signaliziranje monetarne politike ECB. U

2012. godini izvršene su 52 glavne operacije refinansiranja, a sve su realizirane putem tendera s

fiksnom kamatnom stopom. U poređenju sa 2011. godinom, broj povlaštenih klijenata za

sudjelovanje u glavnim operacijama refinansiranja je smanjen sa 2319 na 2298 u 2012. godini. U

prosjeku, 95 sudionika je učestvovalo u glavnim operacijama refinansiranja i njihov prosječni

volumen iznosio je 98 milijardi eura. U poređenju sa 2011. godiniom prosječan broj učesnika je

manji za 50%, a ostvareni volumen manji je za 37%. Najveće sudjelovanje (169) je zabilježeno

22. februara, a najveći dodijeljeni iznos (180,4 milijarde eura) zabilježen 27. juna.

19

Dnevni prosjek dodijeljene likvidnosti za dugoročne, specijalne i dopunske dugoročne operacije

refinansiranja, u tijeku prva tri mjeseca, iznosio je 1.022 milijarde eura. Redovno tromjesečno

učešće u dugoročnim operacijama refinansiranja je u prosjeku iznosilo 14,4 milijarde eura.

Minimum (6,2 milijarde eura) je dostignut u oktobru, a maksimum (26,3 milijarde eura) u junu.

Prosječni volumen jednomjesečnih specijalnih operacija refinansiranja je 17,8 milijardi eura s

prosječnim učešćem od 26 sudionika. Trogodišnje dopunske operacije od 1. marta ostvarile su

529,5 milijardi eura sa 800 sudionika.

Instrumentima monetarne politike centralna banka treba smanjiti volatilnost kretanja kamatnjaka

kako bi se povećala stabilnost financijskog sustava. Eurosustav u tu svrhu koristi se

instrumentom monetarne politike pod nazivom stalno raspoložive mogućnosti (ustaljene

pogodnosti).23 Poslovne banke i druge kreditne institucije koje su obvezi izdvajanja minimalne

rezerve likvidnosti kod centralne banke mogu koristiti dvije kategorije ustaljenih pogodonosti

kreditiranja: kreditne pogodnosti za nepredviđene okolnosti i depozitne pogodnosti. Na kraju

2012. godine, 2321 sudionik je koristio kreditne pogodnosti za nepredviđene okolnosti i 2910

sudionika depozitne pogodnosti. Primjena depozitnih pogodnosti je ostala na visokom nivou

tokom prve polovice 2012. godine, a u drugoj polovici godine je smanjena s 701,9 milijardi eura

na 282,8 milijarde eura. Razlog znatnog smanjena sredstava komercijalnih banaka na računu kod

ECB je odluka Upravnog vijeća ECB donesena u julu, a kojom je kamatna stopa na položena

sredstva smanjena za 25 baznih poena i iznosi 0,00%. Prosječna dnevna upotreba depozitnih

pogodnosti tokom 2012. godine iznosila je 484,3 milijarde eura. Prosječan dnevni regres za

kreditne pogodnosti za nepredviđene okolnosti bio je 1,76 milijardi eura, što je za 16% manje u

odnosu na 2011. godinu kada je prosječni dnevni regres iznoso 2,1 milijardi eura.

Minimalne rezerve Eurosustava služe za potrebe smanjenja povremenih poremećaja likvidnosti

kreditnih institucija i stabilizaciju kamatnjaka na tržištu novca. Dodatno služi kao svojevrsna

zaliha likvidnosti kojom Eurosustav obavlja funkciju davatelja likvidnosti.24 U razdoblju od 1999.

do 2011. godine stopa obavezne rezerve iznosila je 2% na obaveze poslovnih banaka koje ulaze u

osnovicu za obračunavanje obavezne rezerve. Upravno vijeće ECB je 8. decembra 2011. godine

donijelo odluku da se stopa obavezne rezerve s 2% smanji na 1% te da se nova stopa primjenjuje

23 Ivan Lovrinović, Marijana Ivanov, „Monetarna politika“, RRIF d.o.o., 2009., p. 23724 Ivan Lovrinović, Marijana Ivanov, „Monetarna politika“, RRIF d.o.o., 2009., p. 239

20

od 18. januara 2012. godine. Ovom odlukom nastoji se poduprijeti bankovno kreditiranje i

likvidnost na području tržišta novca eurozone.

U 2012. godini minimalne rezerve iznosile su 106 milijardi eura, što je polovica iznosa

minimalnih rezervi u 2011. godini. U nastavku je prikazana pasiva kreditnih institucija uključena

u osnovu rezerve tokom 2011. godine.

Tabela 2: Pasiva kreditnih institucija uključena u osnovu rezerve (milijarde eura)

(A) PASIVA N KOJU SE OBRAČUNAVA STOPA OBAVEZNE REZERVE (2%) Iznos (mld. Eura)

Depoziti 9.840,20

Obveznice duga s rokom dospijeća do 2 godine 651,6

UKUPNO (A) 10.491,80

(B) PASIVA NA KOJU SE PRIMJENJUJE NULTA STOPA OBAVEZNE REZERVE  

Depoziti 2.780,60

Obveznice duga s rokom dospijeća preko 2 godine 4.356,00

REPO ugovori 1.395,80

UKUPNO (B) 8.532,40

UKUPNA OSNOVA REZERVE 19.024,20

Izvor: Evropska centralna banka, www.ecb.int

4. ZAKLJUČAK

Odgovornost za vođenje monetarne politike u eurozoni ECB je preuzela 01. januara 1999.

godine, kada je euro uveden kao zvanična jedinstvena valuta, odnosno Evropska monetarna unija

počela da funkcionira. Pristupanjem Evropskoj monetarnoj uniji nacionalne centralne banke

zemalja članica odrekle su se monetarne suverenosti i prihvatile jedinstvenu, odnosno zajedničku

monetarnu politiku za eurozonu u cjelini. Dužnička kriza, kao i nemogućnost vlada tih zemalja da

riješe uzroke krize ostavilo je negativan uticaj na stabilnost finansijskih tržišta tokom 2012.

godine. ECB je u realizaciji postavljenih ciljeva koristila sljedeće instrumente monetarne politike:

operacije na otvorenom tržištu (glavne operacije refinansiranja, dugoročne operacije

21

refinansiranja, operacije finog prilagođavanja), ustaljene pogodnosti kreditiranja i minimalne

rezerve. Upravno vijeće ECB je tokom 2012. godine jednom mijenjalo kamatnu stopu. Potražnja

bankarskog sistema za likvidnošću se naglo povećala, a rezultat je to povećanja autonomnih

faktora, kao i značajnog smanjena minimalne rezerve na osnovu odluke Upravnog vijeća ECB da

se stopa obavezne rezerve smanji na 1%. U 2012. godini izvršene su 52 glavne operacije

refinansiranja, a sve su realizirane putem tendera s fiksnom kamatnom stopom. Na kraju

promatrane godine, 2321 sudionik je koristio kreditne pogodnosti za nepredviđene okolnosti i

2910 sudionika depozitne pogodnosti. Minimalne rezerve iznosile su 106 milijardi eura, što je

polovica iznosa minimalnih rezervi u 2011. godini. U svom radu ECB, koristeći instrumente

monetarne politike, nastoji postići svoj glavni i najvažniji zadatak, sabilnost cijena. Postizanjem

tog zadatka, ECB doprinosi ostvarenju brojnih drugih ekonomskih ciljeva: visok nivo

zaposlenosti, konkurentnosti i održiv ekonomski rast. Koji će instrument biti najpogodniji u

određenom trenutku ovisit će o promjenjivim uvjetima u novčanom i ekonomskom sistemu i

samim ciljevima monetarne politike.

5. LITERATURA

KNJIGE:

1. Dženan Đonlagić, “Evropska monetarna unija i Bosna i Hercegovina”, Ekonomki fakultet

Sarajevo, Sarajevo, 2006.

2. Ivan Lovrinović, Marijana Ivanov, “Monetarna politika”, RRIF d.o.o., Zagreb, 2009.

3. Kemal Kozarić, Nikola Fabris, “Monetarno-kreditna politika“, Štamparija Fojnica d.d.

Fojnica, 2012.

4. Marijana Ivanov, “Mehanizmi monetarne regulacije središnjih banaka“, Ekonomski

fakultet Zagreb, Zagreb, 2000.

22

5. Boris Vujičić, “Euro – EMU i Hrvatska“, Masmedia, Zagreb, 2003.

6. Milutin Janjević, “EMU – evro na evropskoj i svetskoj sceni“, Beograd, 1998.

INTERNET:

1. www.ecb.int , pristupljeno 15.11.2013.

2. www.hnb.hr , pristupljeno 20.11.2013.

3. www.entereurope.hr , pristupljeno 20.11.2013.

23