moswavlis wigni
TRANSCRIPT
buneba
maia bliaZe rusudan axvlediani daviT kereseliZe
moswavlis wigni
moswavl
is wigni
5
moswavlis wigni
maswavleblis wigni
moswavlis wigni
maia bliaZe rusudan axvlediani daviT kereseliZe
maswavleblis wigni
moswavlis rveuli
moswavlis wigni
buneba
maia bliaZe rusudan axvlediani
moswavlis rveuli
5
gaecaniT Cvens saxelmZRvaneloebs internetiTac:
www.sulakauri.ge
fasi: 10.90 lari
buneba 5
5
bu
ne
ba
saxelmZRvanelo mexuTeklaselTaTvis
Seqmnilia axali erovnuli saswavlo gegmis mixedviT;
Tematur principze agebuli Tavebi Sedgenilia maRali gemovnebiT
SerCeuli teqstebiT;
saukeTesod Serwymulia erovnuli tradiciebi da uaxlesi
samecniero miRwevebi.
masalebi da maTi Tvisebebi
1. ra aris masala? 9
2-3. masalis SerCeva da gamoyeneba 11
4. xe, qviSa da Tixa 13
5. liTonebi da maTi gamoyeneba 17
6. ra aris mina? 21
7. qaRaldi da plastmasa 23
sxeuli da nivTiereba
8. sxeuli da nivTiereba 28
9. nivTierebis sami mdgomareoba 31
10-11. nivTierebis mdgomareobis cvlileba 35
12. wylis mniSvneloba bunebaSi 38
yvavilovani mcenareebi
13. mcenareTa mravalferovneba 42
14. mcenaris fesvi 44
15-17. mcenaris Rero 46
18. mcenaris sunTqva 49
19-20. mcenaris kveba 51
21. yvavili 53
22. yvavilis damtverva 56
orientireba
23. horizontis mxareebi 60
24. ra aris orientireba? 62
25. rogor gavignoT gza? 64
26-27. kompasi 67
28-29. gagneba adgilobrivi niSnebiT 71
Sinaarsi
1
2
3
4
6
7
gegma da ruka
30-31. adgilis gegma 74
32-33. ruka da rukis legenda 77
34. rogori rukebi arsebobs? 80
35. sad mdebareobs saqarTvelo? 83
36. saqarTvelos ruka 85
geografiuli obieqtebi
37. kontinentebi 87
38. okeaneebi 90
39. zRvebi, yureebi, sruteebi... 93
40. xmeleTi okeaneSi 96
41. evropa 99
42. azia 104
43. CrdiloeT amerika 109
44. samxreTi amerika 113
45. afrika 116
46. avstralia 120
47-48. antarqtida 123
cxovelebi
49. cxovelebis mravalferovneba 127
50. uxerxemlo cxovelebi 129
51. xerxemliani cxovelebi 131
52. ConCxis mniSvneloba 133
53. rogor sunTqaven xerxemlianebi? 136
54. ra amoZravebs sisxls? 140
55. saWmlis moneleba 142
5
8
9
orientireba
56. sinaTlis gavrceleba 145
57-59. Crdili 147
60-61. sinaTlis arekvla 150
62. sinaTlis gardatexa 153
63. bgerebis warmoqmna 156
64. BGEbgerebis gavrceleba 158
65. BGEbgeris arekvla 160
66. BGEeqos gamoyeneba 163
67. BGEbgerebis STanTqma 165
68. BGEbgera da sinaTle 167
janmrTeloba
69. pirveli daxmarebis tramvebis dros 170
70. msubuqi Wrilobebi 172
71. sisxldenebi 174
72. pirveladi daxmareba travmebis dros 178
73. janmrTeloba da garemo 181
sinaTle da bgera
74-75. usafrTxo laSqroba 184
75. yvela wyali sasmelad ar gamodgeba! 187
76. Sxamiani mcenareebi da sokoebi 188
77. gamoiCine sifrTxile cxovelebTan... 191
garemos dacva
78. ra aris bunebrivi resursebi? 194
79. rogori bunebrivi resursebi arsebobs? 196
80. amouwuravi bunebrivi resursebi 198
81. aRudgeneli bunebrivi resursebi 200
82-83. tyis resursebi 204
84. wylis resursebi 206
85-87. bunebrivi resursebis meoreuli gamoyeneba 210
6
10
11
leqsikoni 212
danarTi
danarTi 1 218
danarTi 2 220
danarTi 3 221
danarTi 3a 222
danarTi 4 223
danarTi 5 224
gaixsene
dakvirveba
ifiqre
!
daimaxsovre
logoebis ganmartebebi
gaixsene naswavli masala
praqtikuli samuSao
SedarebiT rTuli, saazrovno kiTxvebi
ZiriTadi debulebebi
usafrTxoebis wesebis dacva
damatebiTi informacia TemasTan dakavSirebiT
yvela weriTi samuSao SeasruleT rveulSi.
es sainteresoa
7
1Tavi
Seityob:
SeZleb:
masalebi da maTi Tvisebebi
rogori masalebi arsebobs;
rogor iyenebs adamiani liTons, xes, navTobs, qviSas...
rogor mzaddeba qaRaldi, plastmasa...
ratom iyeneben sxvadasxva sxeulis dasamzadeblad sxvadasxva masalas.
ganasxvavo bunebrivi da xelovnuri masalebi;
cdebis safuZvelze daadgino, ra TvisebebiT xasiaTdeba sxvadasxva masala;
SearCio masala sxeulis dasamzadeblad.
matyls cxvris bewvisgan iReben. mas tansacmlis, xaliCebis dasamzadeblad iyeneben.
bambas bambis buCqisgan iReben. misgan Zafs arTaven, bambis qsovilebs amzadeben da tansacmels keraven.
1.daakvirdi suraTze
gamosaxul sxeulebs da
daadgine, ra masalisgan
aris TiToeuli maTgani
damzadebuli?
1. ra aris masala?
Cven irgvliv arsebuli yvela sagani sxeulia. isini raRac masalisgan aris damzadebuli. Seni wigni, merxi, tansacmeli, saTamaSo, manqana, saxli, skola, matarebeli da sxva yvelaferi masalisganaa damzadebuli.
zogierT masalas adamiani bunebisgan iRebs. maT bunebrivi masala hqvia, magaliTad, matyli, tyavi da abreSumi cxovelebisgan miiReba; xe-tye, bamba, seli da kauCuki – mcenareebisgan; rkina, oqro, Tixa, qvanaxSiri da navTobi ki miwis wiaRSi moipoveba.
2.Seixede Sens garderobSi da daadgine, Seni
tansacmlidan romelia damzadebuli cxoveluri
masalisgan da romeli – mcenareuli masalisgan?
savarjiSo
savarjiSo
masalebi da maTi Tvisebebi 9
Cven adamianis mier Seqmnil masalasac viyenebT. maT xelovnuri masalebi hqvia. xelovnuri masalis dasamzadeblad sxvadasxva bunebriv masalas anu nedleuls iyeneben. adamianis mieraa Seqmnili mina, plastmasa, qaRaldi, betoni da mravali sxva. magaliTad, plastmasebis umetesobas navTobisgan amzadeben. am SemTxvevaSi navTobi nedleulia.
zogjer xelovnur masalas bunebrivi masalis Sesacvlelad iyeneben.
5.Seadare erTmaneTs sityvaTa ori rigi da daadgine, ra niSniT aris dajgufebuli
6.daadgine, ra masalisgan SeiZleba
iyos damzadebuli TiToeuli
sxeuli?
7.CamoTvlili sxeulebidan
amowere mxolod bunebrivi
masalisgan damzadebuli sxeulebi.
CamoTvale is xelovnuri masalebi,
romlebiTac SesaZlebelia maTi
damzadeba.
8.daadgine Sens saklaso oTaxSi
arsebuli sxeulebi ra masalisganaa
damzadebuli, gadaixaze da Seavse
cxrili:
bunebrivi masala xelovnuri masala
3.ra gansxvavebaa bunebriv da
xelovnur masalas Soris?
4.daadgine, suraTze naCvenebi
sxeulebidan romelia
damzadebuli bunebrivi da
romeli – xelovnuri masalisgan?
savarjiSoebi
sarke
Wiqa
makrateli
fanqari
tafa
karikaris saxeluri
saxazavi
xaliCamanqanis saburavi
qaRaldi
rezini plastmasa
betoniwyali tyavibamba
xe qvamatyli
plastmasis saTamaSo
minis Wiqa
xis skami
bambis maisuri
rezinis burTi
oqros beWedi
Salis winda
tyavis fexsacmeli
Tavi 110
savarjiSoebi
2-3. masalis SerCeva da gamoyeneba
masala masalavercxlis
1.daakvirdi sqemebs da Seadare isini erTmaneTs.
Seni azriT, kidev romeli sxeulebi SeiZleba
damzaddes erTi da imave masalisgan da romeli
masala SeiZleba gamoiyeno sxvadasxva sxeulis
dasamzadeblad?
oqr
os
xis
xis
xis xis
kibe
zogjer, erTsa da imave sxeuls sxvadasxva masalisgan amzadeben, zogjer ki erTi masalisgan sxvadasxva sxeuli mzaddeba. sxeulis damzadebisas aucilebelia masalebis sworad SerCeva. masalas sxeulis daniSnulebisa da gamoyenebis mixedviT arCeven.
mSeneblobaSi qvas, betonsa da rkinas iyeneben, radgan es masalebi magari da mtkicea. Seni saklaso oTaxis fanjrebSi minaa Casmuli imitom, rom mina gamWvirvalea da mzis siTbosa da sinaTles atarebs.
skami
kovzi kovzi
kovzi
magida
s x e u l i
s x e u l i
fexsacmels, ZiriTadad, tyavis an rezinisgan amzadeben, radgan es orive masala gamZlea.2.am sxeulebis dasamzadeblad sxvadasxva masalaa
gamoyenebuli.
a) daadgine, ra masalisganaa damzadebuli TiToeuli maTgani? b) rogor fiqrob, ratom gamoiyenes maT dasamzadeblad swored es masala? g) SesaZlebelia Tu ara, rom es sxeulebi sxva masalisgan yofiliyo damzadebuli? axseni ratom?
3.Seni azriT, romeli fexsacmeli
ufro mosaxerxebelia, xis Tu
rezinis? ratom fiqrob ase?
savarjiSo
masalebi da maTi Tvisebebi 11
savarjiSoebi
4.ra gansxvavebaa masalasa da sxeuls Soris?
5.rogor fiqrob:
a) ratom amzadeben botebs rezinisgan? b) ratom ar keraven sacurao kostiums Salis qsovilisgan?
6.daakvirdi suraTebs da daadgine, am sxulebisTvis sworad aris Tu ara masala
SerCeuli? rogor fiqrob, ra moxdeboda, es sxeulebi marTlac rom am masalisgan
daemzadebinaT?
qaRaldis kariaguris sarke minis skamiqvis leibi
7.daxate velosipedi da mis TiToeul nawils miuwere, ra masalisgan daamzadebdi.
axseni, ratom gamoiyenebdi am masalas?
8.daakvirdi suraTs:
a) daadgine, riT gansxvavdeba es xelTaTmanebi erTmaneTisgan; b) amoiwere isini, romlebic bunebrivi masalisgan aris damzadebuli; g) ra SemTxvevaSi gamoiyeneba TiToeuli maTgani?
Salis
celofnis tyavis
naWrisrezinis
Tavi 112
savarjiSoebi
dedamiwis mosaxleobis naxevarze meti dResac xis saxlebSi cxovrobs.
1.daakvirdi naxatebs. rogor fiqrob, ratom SearCies
am sxeulebis dasamzadeblad xis masala?
xisgan mraval saojaxo nivTs amzadeben.
4. xe, qviSa da Tixa
xe, qviSa da Tixa bunebrivi masalaa.
adamiani xes, rogorc masalas, uZvelesi droidan iyenebs. igi aSenebs saxlebs, navebs, amzadebs avejs, Tbeba SeSiT. xis gadamuSavebis Sedegad qaRalds, muyaos, foto da kino firebs, saRebavs, qsovils da a. S. amzadebs.
xis masalis gamoyenebisas didi yuradReba eqceva xis saxeobas. magaliTad, fiWvis, soWisa da naZvis xeebisgan miRebuli masala SedarebiT rbilia, advilad iWreba da muSavdeba. muxa da aryis xe gamZlea, amitom maT mSeneblobaSi da avejis dasamzadeblad iyeneben.
es sainteresoa!
masalebi da maTi Tvisebebi 13
savarjiSoebi
daakvirdi suraTebs da aRwere, rogor gadaiqca xe samSeneblo masalad? xis masalas didi raodenobiT iyenebs adamiani, amitom
dedamiwaze sul ufro mcirdeba tyeebis farTobi. xis masalis dazogvis mizniT adamiani qmnis mis Semcvlel xelovnur masalebs, magaliTad, plastmasas.
2.mimoixede saklaso oTaxSi da daadgine:
a) romeli sxeulebia damzadebuli xisgan? b) ratom gamoiyenes maT dasamzadeblad xis masala? g) SeiZleba Tu ara imave sxeulebis damzadeba sxva masaliT? d) CamoTvale es masalebi.
3.gamoarkvie, ra aris Sens saxlSi xisgan damzadebuli. ufrosebis daxmarebiT
daadgine, romeli xisgan aris es sxeulebi damzadebuli da ratom iqna
SerCeuli xis es saxeoba?
4.rukis gamoyenebiT daadgine, romel kontinentze rogori tyeebia
gavrcelebuli da Seavse cxrili:
wiwvovani tyefoTlovani tyetropikuli tye
kontinentiwiwvovani
tye
foTlovani
tye
tropikuli
tye
Tavi 114
qviSa sxvadasxva zomis marcvlebisgan, nawilakebisgan Sedgeba. es nawilakebi erTmaneTTan dakavSirebuli ar aris da amitom qviSa fxvieria. zogjer qviSas Zlieri qari aitacebs xolme da erTi adgilidan meoreze gadaaqvs. qviSa wyals ar akavebs, amitom is wyalgamtaria.
Tixac wvrili, magram erTmaneTTan mWidrod dakavSirebuli nawilakebisgan Sedgeba. igi, qviSisgan gansxvavebiT, fxvieri ar aris. Tixa wyalgaumtaria.
qviSa kargi samSeneblo masalaa. mas xSirad cements umateben da miRebuli masaliT mSeneblobisas agurebsa da qvebs erTmaneTze `awebeben~. qviSa minis dasamzadebladac gamoiyeneba.
mzis, qarisa da wylis moqmedebis Sedegad qanebi iSleba da qviSa da Tixa warmoiqmneba. qviSa da Tixa dedamiwaze farTod gavrcelebuli sasargeblo wiaRiseulia.
bunebriv simdidres, romelsac adamiani miwis wiaRidan an misi zedapiridan moipovebs, sasargeblo wiaRiseuli hqvia, im adgils ki, sadac wiaRiseuli moipoveba – sabado.
es sainteresoa!
qviSa bunebaSi bevrganaa, gansakuTrebiT ki zRvebisa da mdinareebis sanapiroebze da udabnoebSi.
gaixsene
albaT giTamaSia qviSaSi. gaixsene, ra figurebs amzadebdi sveli qviSisgan. ramdenad myarad da didxans inaxeboda Seni naxelavi?
masalebi da maTi Tvisebebi 15
Tixisgan WurWels amzadeben. xelobas, romelic Tixis damuSavebasTan aris dakavSirebuli, meTuneoba hqvia, xolo Tixisgan damzadebul WurWels – keramika.
savarjiSoebi
5.Tixis romel Tvisebas iyenebs adamiani WurWlis
dasamzadeblad? ratom ar iyenebs igi am mizniT
qviSas?
6.daadgine, moipoveba Tu ara Sens sacxovrebel
adgilTan axlos qviSa da Tixa? rogor iyeneben mas?
7.Seadare erTmaneTs qviSisa da Tixis Tvisebebi,
daadgine maT Soris msgavseba-gansxvaveba,
gadaixaze sqema da Seavse:
Caatare cda
saWiro masala: qviSa, Tixa, wyali, 2 cali Tasi.
msvleloba:
zz aiRe Tanabari raodenobiT qviSa da Tixa da TasebSi Cayare.
zz TiToeuls daasxi wyali, mozile da Seni fantaziiT sxvadasxva figura gamoZerwe.
zz daawyve Tixis da qviSis figurebi mzeze gasaSrobad.
zz daakvirdi, romeli ufro male gamagrda. rogor fiqrob, ratom?
zz Semdeg, xelis daWeriT Seecade daSalo es figurebi. romeli ufro advilad
daiSala? ratom?
mSrali Tixa myifea da dartymisas advilad imsxvreva, sveli Tixa ki plastiliniviT moqnili da webovania. misgan mravali sagnis gamoZerwva SeiZleba. Tixisgan damzadebul nakeTobas gaxurebul RumelSi aTavseben, ris Sedegad igi qvasaviT magrdeba.
qviSa da Tixa erTmaneTisgan feriTac gansxvavdeba. qviSa ufro xSirad moyviTaloa, zogjer ki – monacrisfro. Tixa, ZiriTadad, yavisferia, zogjer ki – TeTri, momwvano an mowiTalo.
Tixa msgavseba qviSa
rogor fiqrob, ratom aris wvimis Semdeg Tixian adgilebSi siaruli Zneli?
ifiqre
... ... ...
Tavi 116
5. liTonebi da maTi gamoyeneba
liTonebi bunebrivi masalaa. liTonebi erTmaneTisgan gansxvavdeba, magram maT saerTo Tvisebebic aqvT. erT-erTi gansxvaveba isaa, rom yvela liTons aqvs damaxasiaTebeli feri da Taviseburi bzinvareba. zogierTi liToni kargad atarebs eleqtrul dens. amitom maT eleqtrogadamcemi mavTulebis dasamzadeblad iyeneben.
liTonebs, romelTa formis Secvla dartymiT SeiZleba, Wedadi hqvia. zogierTi liToni civ mdgomareobaSi iWedeba, Tumca umravlesobas gaxureba sWirdeba. amitom Cven SegviZlia liTonebs sxvadasxva forma mivceT da maTgan mravali sxeuli davamzadoT.
zogierTi liTonis Tvisebebi:
msubuqi da mtkice
alumini
mowiTalomoyviTalo, siTbosa da eleqtrobis kargi gamtari
spilenZi
bevri liToni haerze iJangeba. Tu maT specialur zumfaris qaRalds gausvam, is isev daiwyebs bzinvasa da prials. rom ar daiJangos, liTonis nakeTobebs laqsaRebavebiT faraven.
mbzinavi, yviTeli, ar iJangeba, eleqtrobis kargi gamtari.
oqro
rkina nacrisferi, Wedadi, advilad magnitdeba.
mZime, formas advilad icvlis, ar iJangeba, momwamlavi.
mkrTali, mbrwyinavi, eleqtrobis da siTbos Zalian kargi gamtari, mZime.
vercxli tyvia
1.CamoTvale Sen irgvliv
arsebuli sxeulebi,
romlebic sxvadasxva
liTonisgan aris
damzadebuli.
savarjiSo
masalebi da maTi Tvisebebi 17
savarjiSoebi
sxvadasxva liToni sxvadasxva temperaturaze lRveba, magaliTad, tyvia da kala SedarebiT dabal temperaturaze lRveba, amitom maTi dadnoba samzareulos gazquris alzec aris SesaZlebeli. rkinis madnis dadnoba mxolod specialur RumelSi SeiZleba, sadac Zalian maRali temperaturaa.
damdnari liTonebi advilad ereva erTmaneTs da Senadnobi warmoiqmneba. Senadnobi misi Semadgeneli liTonebis Tvisebebs aerTianebs, magaliTad, simtkicesa da simsubuqes.
dedamiwaze bunebrivi saxiT 65 saxeobis liToni arsebobs, Tumca maTgan mxolod 20 gamoiyeneba.liTonebi – oqro, vercxli da platina iSviaTad kargaven bzinvarebas, amitom maT keTilSobil liTonebs uwodeben. uZveles dros damzadebuli oqros nivTebi dResac axaliviT bzinavs.yvela liToni myaria, garda vercxliswylisa. is erTaderTi Txevadi liTonia.
2.CamoTvale, romel liTonebs icnob?
3.romel liTons iyeneben eleqtrosadenebis dasamzadeblad?
4.kbilis dazianebis SemTxvevaSi adamianebi zogjer oqros an vercxlis kbilebs
isvamen, ratom?
5.ratom amzadeben TviTmfrinavebs aluminisgan?
6.romel xelsawyoSi iyeneben vercxliswyals?
7.rogor miiReba Senadnobi?
8.es sxeulebi sxvadasxva liTonisganaa damzadebuli:
a) Seecade daadgino, romeli liToni gamoiyenes maT dasamzadeblad. b) axseni, ratom daamzades isini am liTonebisgan?
es sainteresoa!
Tavi 118