MOT NHAN VAT "XlTHUE": TA QUANG BUU

Ton That Thien

"Xii Hue*' la nhQng gi dep xau, dang khen, dang che, nhung doi vai con em Hue (hoac sinh truong 6 Hue, hoac co sinh song lau nam 6 Hue truck; thang 9 nam 1945 va tu coi minh nhu ngudi Hue) no co mot cai gi dac biet dang thuong dang men: oai nghiem nhung tao nha, phep tac nhung diu dang, hen nep nhung ung dung, van hien toa tran moi noi moi gioi, mot tfnh each "dac biet" doc dao khong con niia sau ngay 2 thang 9 nam 1945 - ngay cong san nam quyen - . TU "Xii Hue*' do da xuat phat nhieu nhan vat. Ong Ta Quang Biiu la mot (i).

Doi vol rat nhieu ngudi "Xii Hue", Ta Quang Bull la mot ten quen thuo Doi voi phan dong, ong ta la Thay BuU", hoac la "Anh Biiu". Duoi danh nghia nay hay danh nghia kia, ong la mot nhan vat cua "Xii Hue*', va chiein mot chd quan trong trong lich su va trong cuoc doi va tam tri cua rat nhieu con em khac cua "Xii Hue", ngay ca cho den ngay nay.

Ong Ta Quang Biiu ngudi Nghe An, sinh ngay 23/7/1910, trong mot gia dinh Nho giao, cilu hoc sinh truong Qudc Hoc, va sau nay sinh song 6 Huekha lau. T6ng cong vao khoang 17-18 nam, du de duoc coi nhu" mot con em cua "Xii Hue1".

Ong Biiu Ion len trong thai gian Phap da cung cd duoc uy the va quyen luc cua minh. Thang Diic trong The Chie'n I, G.S. Ta

uy the va quyen luc cua ho tai Viet Nam lai cang viing hon. Va ho dung uy the va quyen luc nay cai each nuoc Viet Nam theo quan niem cua ho. Mot trong nhutng cai each ma chinh quyen thuoc dia Phap ap dung la cai to he thong giao due Viet Nam. Tii mot he thong xay toan dien tren Nho hoc nham dao tao quan chiic cho Trfeu dinh qua cac ky thi tuyen chon tu tai, cvf nhan, tien si Nho hoc chi chuyen tha

phii, van chuong va dao due hoc theo "Khong Mann", he thong giao due Viet Nam chuyen qua mot he thong mang tinh each "Phap-Ban xii" (Franco-Indigene).

Mot dac diem cua he thong "Franco-Indigene" la sU thiet lap mot ban "Tu tai ban xii" (Baccalaureat lo­cal, goi tat la "Bac local"). Co sU kien nay vi hoc sinh Phap duoc hoc theo chucnig trinh Phap, va thi Tii tai Phap, goi la Baccalaureat metropolitain, goi tat la "Bac metro".

So voi Tii tai Phap, Tii tai "local" chuong trinh rat nang. Ai thi d6 Tii tai nay duoc liet vao hang xuat chiing. Mot dac diem khac la Tii tai hoi do chia thanh hai ban: ban Triet ly, va ban Toan phap. D6 mot trong hai ban da la mot chuyen kha gay go. Co nguoi thi

fuan j$llu deh nam, sau lan moi chi (^uang i ^ duoc mot ban. D6 ca hai

TSH 216

la chuyen phi thudng. D6 ca hai bang Tu tai Triet va Toan thuoc ca hai chuong trinh "local" va "metro" la chuyen cang phi thudng hon nGa. Va do ca hai bang "local" va "metro" , ca hai ban Triet va Toan, voi hang toi Uu la chuyen phi thuong tot bite. Ngudi do that la dai xuat sac. Them vao do, ngay ca d trong ban Tu tai Tay, lai d6 dau khoa , that la dai, dai xuat sac.

Ong BQu thuoc vao hang dai, dai xuat sac do. Va nhd hoc gioi toi mile do nen ong duoc cap hoc bong du hoc Phap.

Trong theky qua, gioi quan truong Viet Nam hang bi phe phan nang ne ve nhieu phuong dien. Nhung it nhut ve mot phuong dien ta phai cong nhan la ho lam dung va dang khen dang phuc. Duoi sU hudng dki cua ong Nguyen HQu Bai, Thuong tho Bo Lai (tuong duong voi chiic vi Thu Tudng sau nay) cac quan lai ky hao Trung Ky da quyen tien lap mot quy hoc bong "NhU Tay Du Hoc", de giiip cho nhung sinh vien Uu tii di Phap du hoc.

Dot dau tien, nam 1928, co bdn ngudi duoc cap hoc bong, trong do co hai ong Hoang Xuan Han va Nguyen Xien. Dot nhi, nam 1929, thay BQu duoc chon.

NhQng chi tiet tren chiing ta duoc biet qua bai tham luan cua anh Hoang Xuan Tuy (Hoang Tieu Dieu) nhan cuoc 16 tudng niem 85 nam ngay sanh cua GS Ta Quang BuU tai Ha Noi ngay 23/7/1995 (2).

Ciing theo anh Hoang Xuan Tuy, sang Paris ong BuU theo hoc lop Toan dac biet (Mathematiques Speciales) de chuan bi vao Truong Trung Tam Cong Ky Nghe (Ecole Centrale des Arts et Manufactures), mot truong noi tiehg cua Phap (3). Nhung, khong may, ong Bull bi tai nan xe hoi, bi thuong nang d dau, nen phai xudng Bordeaux, noi khi hau am, phii hop voi sQc khoe cua ong hon. Thdi gian d Bordeaux, do hoc gioi va dac biet la gioi Anh van, ong BuU thi doat duoc hoc bong mot nam trong chuong trinh trao doi sinh vien Anh-Phap, sang hoc d Anh quoc, d Dai hoc danh tiehg Oxford. Sau do, ong Bull thi lay bang cQ nhan khoa hoc co ban. Ong Bull da du hoc nam nam, trong do co mot nam d Anh. Ong ve nude nam 1934. Tu nam nay trd di, nhieu ngudi biet den ong va chi tiet ve cuoc doi cua ong. TQ day trd di, ta co the coi ong nhu mot con em cua "XQ Hue"'.

Tren day, toi dung danh xUng "Ong Biiu" de gidi thieu. Nhung ke tii nam 1934, sau khi ong hoi huong, ong chon "Xii Hue"' lam noi cU ngu va hoat dong thi ong khong con la "Ong Biiu" niia. Ve each xUng ho, nhQng ngudi duoc quen ong chia lam hai nhom. Mot nhom gdm nhQng ngudi nguoi duoc thu giao ong; va mot nhom gbm nhQng ngudi may man hon, vQa duoc hoc vdi ong vUa duoc ong huong dab trong phong trao hudng dao, voi tu each la uy vien, trang doan trudng, thieii doan truong. NhQng ngudi trong nhom

dau goi ong BQu la "Thay BQu"; nhQng ngudi trong nhom thii hai goi ong la "Anh Biiu". Rieng toi, thuoc ve nhom thii hai, lai duoc cai may man la vQa la hoc tro, vita la hudng dao sinh, vQa la trang sinh duoc ong lam doan trudng, nen tu day trd di toi se diing danh xUng "Anh BQu" de noi ve ong.

Co le toi la mot trong nhQng ngudi duoc gan ong nhat, ra vao nha ong hang ngay, trong sudt 10 nam ong d Hue. Do do toi duoc biet kha nhieu ve ong, va la mot nhan chQng dang ke ve ong ta. Tat nhien cung co nhieu nhan chQng khac. Nhung tdi nay, va ngay ca trong dip 16 tudng niem Anh BQu d Ha Noi noi tren, rat nhieu ngudi thu on Anh BQu da tranh noi len quan he cua minh vdi Anh ay, vi ho biet rang, nhu mot than nhan Anh BQu noi vdi toi, "ngudi ta khong Ua anh ay". "Nguoi ta" day la mot so vien chQc cao cap trong Dang Cong San. Ho khong thich vi tinh Anh cuong trite, va nhat la vi Anh dat nang van de dao tao nhan tai cho xQ so va chu truong ai co kha nang la nen cho vao dai hoc, di hoc va tu nghiep d ngoai qudc. Vi Anh ay khong de dat "ly lich", tieu chuan dang va giai cap len tren quyen loi tdi thuong cua xQ sd, nen nhQng ngudi khong Ua Anh buoc cho anh cai toi chu truong "ihien tai chu nghia" thay vi chi lo phuc vu quyen loi cua Dang va giai cap (4). Du sao, chinh sach cua lanh dao Dang CSVN la khong cho de cao mot ngudi nhu Anh BQu, dac biet la khong thich ai noi den thanh tich cua Anh ay trudc "each mang thang 8", vi Anh ay khong xuat than tu Dang, va kliong can den Dang ma vln duoc uy danh, ma lai duoc uy danh trudc "Bac" va cac lanh tu khac cua Dang CS. Them vao do, Anh BQu la mot ngudi rat cuong trite.

Toi neu len diem nay de ghi nhan sU trung thUc cua hai ngudi chiu on Anh Buu nhieu trong nhQng nam 1934-1945 da khong ngan ngai cong khai nhac den sU nghiep vi dai va gia tri cua Anh BQu trudc "each mang thang 8", it nhQt la trong nhan quan cua con em xQ Hue (5). Hai ngudi do la anh Tran Van Chuong va Ton That Hoang. Bai tham luan cua hai anh nay (6) chQa rat nhieu sU kien ve doi song, hoat dong va phong thai cua Anh BQu trong thai gian noi tren, va no co gia tri dai dien cho quan diem cua hai nhom goi ong ay la "Thay BQu" va "Anh BQu", nen toi se trich nhieu doan, nhieu chi tiet doc dao noi len ca tinh va tam mQc quan trong cua Anh BQu doi vdi the' he nhQng ngudi "XQ Hue"' thuoc lQa tuoi toi - ma nhQng nam 1934-1945 la nhQng nam then chdt trong cuoc ddi minh.

Toi tin rang, sau nay, khi tinh the cho phep, nghia la khi tu do ngon luan duoc thiet lap, khong con phai so set "bi tru" vi noi lac dieu vdi lanh dao Cong San, va khong con phai tuan theo chinh sach kim kep, "tat ca deu nhd Dang ma co", se co nhieu ngudi len tiehg

TSH 217

noi len cong on Anh BQu doi voi hp, va sU dong gop vi dai cua Anh vao cong cuoc dao tao nhan tai cho xii so, de bo tiic nhung gi neu ra trong bai nay.

Uu til ldn: dao tao nhan tai can bp cho tuong lai Nhin lai thai gian 10 nam (1935-1945) ma toi

dupe gan gui va quan sat Anh Buu d Hue, nay, nam 1995, sau 50 nam kinh nghiem ve doi va ngudi cung quan sat nhQng bien chuyen trong xii va tren trudng qudc te (1945-1995), cang suy ng&n toi cang nhan thay ro rang Uu tu Ion cua Anh trong sudt thai gian sinh song va hoat dong d Hue la chuan bi cho tuong lai xii sd bang each dat nen mong cho viec dao tao nhan tai va can bp xii sd can dung sau nay khi huu sU. Dieu Anh nham la tao dieu kien cho hung ngudi co kha nang troi giay va trd thanh chuyen vien viing chac dang tin, dang dung, kien thiic chuyen mon, tinh than phuc vu va dao dilc cao, va nhiing can bp co ly tudng, tu each va kha nang lanh dao thuc sU.

Vi y thiic rang giao due va lanh dao la lam gtiong, Anh Bull ap dung triet de nguyen tac: mudn lam thay ngudi khac trudc he't chinh minh phai la mot ngudi hoc trd kieu mau, phai hoc den noi den chon, va cai hoc cua minh phai uyen bac, sau sac, bao quat, va cap nhat. Anh BQu ap dung nguyen tac nay khong nhiing vao nhiing mon tri due va chuyen mon, ma ngay ca trong lanh vyfc the due va the thao.

Trong thai gian du hoc, ngoai cac mon toan hoc va ky thuat, Anh ay con chii tam den vo tuyen dien. Sau nay, trong phong Anh toi thay Anh ay thao rap may vo tuyen dien rat thudng. Anh ay ciing thao ve ca mon d ia chat hoc. Trong phong Anh rat nhieu mau da Anh iupm ve, va thinh thoang Anh lai ru toi di tham sat dia chat va dia ly d nhQng vung nhu CQ Bi (de xem sudi nude nong), Phu Bai (de xem nai xua kia co 16 due quang sat), hoac vung thuong luu Song Huang. Anh cung uyen tham ve triet hoc, ton giao hoc, xa hpi hoc. Toi da "phat hien" ra Khong giao va sau nay suu tam ve Nho giao nhd dupe nghe nhQng bai giang cua Anh ve Dai Hoc vao dip suy niem m6i buoi sang d mot khoa huan luyen huynh trudng tai trai hudng dao Bach Ma. Va toi lai di lung ngay quyen Trung Dung sau khi nghe anh Hoang noi den van de do khi du mot khoa huan luyen trang sinh cung d trai Bach Ma ve va da dupe nghe Anh Buu giang ve triet ly do " con cao hon Dai Hoc mot cap nGa" .

Ve sinh ngQ, va dac biet la ve tiehg Anh, trong mat toi, Anh BQu la "sep song", khong ai qua mat noi. Dieu can ghi d day la trong sd nhQng ngudi "nhu Tay du hoc" the he Anh BQu, ngoai anh BQu Hpi (vQa thao tiehg Anh vQa rat gioi tiehg DQc), Anh la ngudi duy nhat khong nhQng ngoai sU chu tam ren luyen ve mon chuyen mon cua minh, con bo cong trau doi mon

Anh van den mQc co the thi dua vdi bao nhieu ngan sinh vien Phap de dupe hoc bong di hoc Dai hoc Ox­ford. Sau khi ve nude Anh da tham gia vao mot so hoat dong quan trong can gioi tiehg Anh, va giup do dupe khong biet bao nhieu thanh nien Viet khi ra trudng co can ban trau doi tiehg Anh nhanh chong de co the noi luu loat va xQ dung hQu hieu trong cong viec hang ngay.

MQa he 1939 Anh dupe gdi sang Anh hoc tai trai hudng dao qudc te tai Gilwell Park de lay bang Woodbadge (Bang di rung), bang chi huy cua hudng dao. Anh da duoc Phu Toan Quyen mdi lam thong dich vien trong cuoc dieu dinh giQa Nhat va Phap d Ha Npi nam 1942, mot sU kien it ngudi biet. Thang 8 nam 1945, cung vdi ong Phan Anh, Anh dupe Chinh phu Tran Trong Kim cQ di Ha Npi de dap may bay di Kun Ming dieu dinh vdi Dong Minh. Nhung vi "each mang thang 8", deh Quynh Luu (Nghe An) thi xe anh bi chan lai, nen sU viec khong thanh. Sau do, Anh lai dupe ong Ho mdi lam trudng van phong phu trach hen lac vdi Anh, My. Dong thai Anh BQu cung la Thu Ky hpi Vietnam-America Friendship Associa­tion (VAFA) luc My mdi den Ha Npi nam 1945. Nhd Anh da sang sudt thay tam quan trong cua sinh ngQ cho tuong lai xQ sd, va da bo cong hoc hoi va truyen dat kien thQc lai cho dan em nen, ve phia thanh nien, co the noi toan the7 cilu hoc sinh trudng Thien Huu sau nay deu xQ dung dupe tiehg Anh dl dang trong cong viec cua minh.

Khong nhQng biet sinh ngQ (tiehg DQc va tiehg Anh), ma ca co ngQ anh cung biet. Toi thay ngoai chu Han, Anh ay hay "dupt" tiehg La Tinh va tiehg Hy Lap co, toi khong biet de lam gi. Co the la de giang nhQng bai tha Anh trong do co trich tiehg Hy Lap, nhu bai" Old Grandchester" cua Rupert Brooke. Cung co the la Anh ay da hoc tiehg Hy Lap co luc con 6 Bordeaux, de thi hoc bong di Oxford, vi dai hoc nay bupc tat ca sinh vien phai biet tiehg La Tinh va Hy Lap co.

Tom tat Anh BQu la mot ngudi uyen bac, va ve sU uyen bac nay toi xin trich mot cau cua anh Tran Van Chuong da van Anh ay ve rat nhieu van de trong sudt hon 10 nam qua lai: "Mot dieu lam cho toi kinh ngac va vo cung kham phuc la ve bat cQ van de gi Anh cung tra loi ngay hau nhu khong can suy nghi".

Phuong phap giao khoa: khuyen khich tu hoc Cung nhu cac thay giao khac, Anh Buu cung den

lap giang bai, ra bai lam, cham bai, tra bai, ra bai hoc, bat doc bai, v.v...NhUng co mot diem Anh ay hoan toan khac cac thay khac. Anh ay chu y deh tQng hoc sinh mot va diu dat hp, ngay ca khi hp khong con hoc true tiep vdi Anh ay nQa. Mi6n la hp co chi, ham hoc

TSH 218

ham hieu ham biet, va tim deh Anh la Anh het long chi dan, diu dat, het nam nay qua nam khac, va ngay ca sau khi ra trudng. Vi du dien hinh la anh Tran van Chuong. Anh ay chi hoc voi Anh Buu co mot nam, nhung trong hon ca chuc nam sau, m6i Ian can den Anh, tim deh Anh la Anh chi d&i cho deh noi deh chon, dac biet la ve each hoc, de anh ta co the hoc mot minh duoc. Ne'u can sach, tai lieu, thi anh khong ngai cho muon. Ve phuong dien nay, Anh Buu co mot tu sach khong nhQng rat doi dao, phong phu, ma co the nhu la cong cong.

Xin them vao day mot doan noi ve kinh nghiem cua toi ve hoc tiehg Anh nho su giao huan, khuyen khich, diu dat cua Anh Buu, va tu sach cua Anh BuU da giup toi the'nao. Nhiing dieu toi noi len day co ve dai giong, nhung toi nghi rang no se giup nhung nguoi hoc Anh ngQ, va sinh ngQ noi chung, qua kinh nghiem cua toi, hieu r5 phai lam nhiing gi de dat deh mot trinh do Anh van rat cao, co the noi va vie't tiehg Anh "nhu nguoi Anh", va bat d cQ noi nao tren the gioi cung khong so that nghiep vi gioi sinh ngQ, dac biet la Anh ngQ vi, trong thuc te, tren the gioi ngay nay, "sinh ngu" la Anh ngQ.

Nam thQ nhut trung hoc (de luc, theo he thong 1935) toi khdi dau hoc tiehg Anh vdi thay Ha Thuc Chinh. Day la mot su tien bo ldn va toi may man hon anh Chuong, Anh ay hoc vdi mot ong thay d6 Tu tai ban xQ trudng Budi (thay Tuyen) ma phat am thi "nhu Phap". Thay Chinh d6 cQ nhan van chuong d Phap va co di Anh. Nhung phat am cua thay cung khong vQng lam. Toi nhd qua nam sau, hoc vdi Anh BQu, mot hoc sinh (Hoang Tiep) tra bai ve dong tQ ngoai 16 (irregu­lar verbs, m6i Ian chung toi phai hoc thuoc long 10 dong tu), anh ta doc "to catch, caught, caught" la "to each tsh, cao t, cao t" (thay vi cot t, cot t) bi Anh BQu ngung lai va xai xe kha nang. Anh noi: "chd anh hoc doc d dau vay!"

That ra thi cung oan cho cau Tiep, nhung Anh BQu lam vay co y muon nhan manh tam quan trong cua phien am tiehg Anh dung, vi co doc dung ngudi khac mdi hieu duoc. Tiehg Anh co cai dac biet do. Ngoai ra Anh BQu cung doi hoc sinh doc cho nhe nhang. Co fan toi nhan nhip dieu qua do trong khi doc, Anh ay noi nhu vay la "vulgar"(tho). Diem dang ghi la anh Buu dem ca dia Linguaphone den ldp van cho hoc sinh nghe de ho y thQc the' nao la "giong Anh" chinh cong.

Anh Chuong cung nhac den sU kien la Anh BQu da day cho hoc sinh he thong phien am qudc te - mot dieu rat mdi khong nhQng d Viet Nam ma ngay ca d Phap va nhieu nude khac -. Nam vQng he thong phien am nay va dung tu vi co phien am (nhu Tu dien

Cassell) hoc sinh co the tu hoc hay kiem diem xem minh doc co dung khong. Ne'u co "Tu di6n chuyen phien am" cua Daniel Jones, A Pronouncing English Dictionary, thi that la tuyet dieu! Nhung d Hue' hoi do, chi co Anh BQu la co quyen do. Anh Chuong da duoc Anh BQu cho muon va no da giup ich anh rat nhieu. Rieng toi, thi co mot thai gian toi d tai nha Anh BQu, va ngay nao toi cung dem no ra "hoc": cQ mdi ngay hoc tQ 5 den 10 chuong! Sau nay, va cho deh ngay nay, toi luon luon co quyen sach ay de kiem phat am khi can.

Mot diem dac biet dang ghi nQa la Anh BQu tao ca hoi cho hoc sinh thuc tap. Mot hom 16 Noel, khong nhd nam nao, Anh to chQc cho mot nhom hoc sinh ldp de tQ dien mot man kich bang tiehg Anh! Mot trong nhQng dien vien xuat sac cua man kich tiehg Anh do la Ha Vinh Phuong, sau nay giQ chQc ldn trong nganh ngoai giao va noi tiehg Anh "lau lau". Anh BQu cung khuyen khich anh Chuong lam nhu vay d trudng Khai Dinh va da dich than giup anh Chuong trong viec nay. Ngoai ra, d trudng Thien HQu, Anh cung khuyen khich viec lap mot "English Speak­ing Club" ma chu tich la Phuong Margain, ngudi Mien, sau nay la thong dich vien chinh thQc cua Qudc Vuong Sihanouk. Con toi, luc do mdi hoc de tQ nhung cung la hoi vien, va sau nay toi cung trd thanh thong dich vien cua mot qudc trudng Viet Nam!

Qua nhQng dieu ke tren ta thay khi hoc mot mon gi, ne'u muon thuc sU den noi den chon phai chu y hai dieu kien can ban: 1/phai co thay gioi de hudng dan, 2/ phai co sach, va dung cu giao khoa noi chung, tot. Sach tot cung la thay! Va co le con quan trong va tien loi hon ca thay nQa vi ta co the mang di bat cQ noi nao, va buoc no phuc vu ta bat cQ luc nao! O day toi cam thay phai nhan manh rang mot ca nhan, hay mot dan toe, bi ngan chan khong duoc tim deh vdi thay gioi va tu do mua sach tot de hoc thi se bi kim ham trong dot nat.. va nhQng ngudi lam cong viec ngan chan do la nhQng ke hai dan hai nude.

Doc trung moi chu chi la mot van de nho ve dung tiehg Anh. Con phai len dong xudng dong (modula­tion) the nao cho dung am dieu cua cau thi ngudi Anh mdi hieu duoc. Ve phuong dien nay, tat nhien Anh BQu khong nhQng doc cho hoc trd nghe nhQng ban van trong sach giao khoa, ma con bat hoc sinh hoc thuoc long nhieu bai tho, vi chi qua doc tho ta mdi nam vQng am dieu va nhip dieu cua cau duoc. Toi con nhd toi va ban dong ldp phai hoc thuoc long nhQng bai tho "The daffodils", "The solitary reaper", "Old Granchester", va nhQng doan trong Shakespeare nhu "To be or not to be". Ve phuong dien nay toi thay trong tu sach rieng cua Anh BQu cung co mot quyen day ve am dieu, va tat nhien toi da tan dung no.

TSH 219

Ve tiehg Anh, doc dung va hay moi chi giai quyet co mot phan van de, nhat la trong cong viec khi ra doi. Khong nhQng phai tranh ngUoi ta cudi minh "noi tiehg Anh voi giong Hue!, hay "voi giong dac set Hue!", ma con phai vie't sao cho khoi bi phe binh la "vie't hieu duoc nhung khong phai tiehg Anh"! va tranh nhQng hieu lam co hau qua tai hai. Do do, thuoc van pham la mot dieu can thie't. Dieu nay lien he deh sach giao khoa dung d lop. Nam dau chung toi dung quyen gi, quen ten rbi. Toi chi nho la no xUa rich va bubn te. Anh BQu da tranh dau rat hang voi cha Douchet, la nguoi coi ve tai chinh (khong thich bo tien mua sach moi!), de doi doi lay bo L'Anglais Vivant cua Carpentier-Fialip, hay hon nhieu, hap dan hon nhieu, va nhQt la cap nhat hon: quyen nay dung phuong phap hoc/day smh ngQ moi nhat d Phap va Au chau, va dac biet dung he thong phien am qudc te. Cac bai hoc lai nhe phan "van chuong" va nang phan thuc tien hon.

Con mot diem nQa, ma co le, ve thuc ti6n va dai han, trong nhQng cong viec d tam quan trong va te nhi nhat (hanh chanh, ngoai giao, thuong mai, va ngay ca van chuong), do la phan ngQ nghia (semantics): hi6u ro nghia va nhQng sai biet, ke ca nhung sai biet nho nhQt, te nhi nhQt, cua tQ ngQ Anh va ket hop tQ ngQ the nao de noi va vie't tiehg Anh "y het ngudi Anh": khong nhQng ro rang, chinh xac, ma con van ve va dac trUng (idiomatic) nQa. De co dieu kien nay, chi co mot each la: doc, doc, doc that nhieu, du loai sach bao, tai lieu, nhat la nhQng tac pham cua ngudi Anh vie't van hay nhQt. Va doi vdi con em xQ Hue ham hoc tiehg Anh, nhu toi va anh Tran Van Chuong hoi trudc, va chac con nhieu ngudi khac nGa toi khong duoc biet, tu sach cua Anh BQu la mot kho tang vo gia, va mot dung cu bang vang.

Tu sach anh BQu co rat nhieu sach dung d6 trau doi Anh van. Trong so nay co hai quyen can ban de hoc phat am: quyen A Pronouncing English Dictio­nary cua D. Jones - ghi each phat am tQng chQ, nhQng bie'n the cua no, va quyen ve am dieu (ma toi quen tit) cua Palmer (8). Tat nhien tit dien Cassell French-En­glish English French Dictionary (la tit dien phd thong d Hue thai do), co kem theo phien am theo he thong qudc te, va tu dien An Oxford Concise English Dic­tionary, cung co kem theo phien am nhung theo loi cu. Gia tri cua quy6n tu dien nay la: no la quyen tu dien Anh-Anh dau tien ma toi duoc thay. Toi rat kham phuc, vi hoc sinh Viet Nam thudng quen vdi tu vi Phap-Phap Larousse, nhung d Hue hoi do khong ai co tu vi Anh-Anh.

NhQng dieu ke tren co ve dai dong, nhung toi muon dua ra nhQng chi tiet nhu the de di den ket luan sau day: sU dao luyen mot chuyen vien, du la ve Anh van hay bat cQ mot nganh nao, khong phai la mot

viec co the7 thuc hien duoc trong choc lat, ma phai co mot sU chuan bi dai han va ky luang - trong trudng hap "XQ Hue" phai mat 10 nam de dat can ban - vdi dieu kien la co thay gioi va tan tam, co ly tudng cao, sang sudt va co ke hoach ro rang, nhu Anh BQu., co sach tot, va co hoc tro co chi, muon hoc, va chiu hoc. Day la mot dieu ma phu huynh co con em dang d vao lQa tuoi vao trung hoc nen de y. Khdi sU sdm va co ke hoach ro rang va sang sudt, tim dung trudng, dung thay, dung sach mdi bao dam thanh cong chac chan 10-20 nam sau duoc! Doi vdi "XQ Hue"', trudng hop Anh BQu va hoc tro cua Anh la mot trudng hop dien hinh. No noi len sU thuc khong the chdi cai do. Mot ngudi nhu Anh BQu dao tao duoc hang tram thanh nien co du dieu kien de di tdi va di len sau nay, va phuc vu rat dac luc tuy rang ho da bi lai dung mot each dang tie'e.

Mot dieu tudng can ghi d day la 10 nam noi tren chi la 10 nam chuan bi tao dieu kien de duong su sau nay co the di tdi nhanh va chac, va ngudi nay phai mat them mot thai gian tQ 10 den 15 nam nQa mdi thuc sit trd thanh mot chuyen vien toan ven, kha dung va dang tin, lam viec khong vap vap, gay do be, tai hoa. Ro rang rang ve giao due khong the ap dung loi tiep can "cap tdc" va "each mang", nhQt la "each mang" theo kieu mac-le dugc.

Mot diem khac can noi them la Anh BQu da chuan bi dugc cho mot sd thanh nien trd thanh nhan tai sau nay nhd co dugc 10 nam hoa binh, 6n dinh, va chinh quyen, ca Phap lan Viet Nam, tuy co hanh dong khong tot dep ve nhieu phuong dien khac, nhung da khong ngan chan, can trd, xen ke, gay kho khan cho Anh BQu (vi du, xi xb theo kieu cong san rang: "Ai lai vang ong BQu se co van de day!").

Day la ly do theo toi, tai sao Anh BQu chon "XQ Hue"' lam moi trudng hoat dong: XQ Hue la noi tu hoi cua nhQng thanh phan uu tu nhQt cua Trung Ky thai do, HueTa nai co nhieu trudng trung hoc ldn. Do do, co the noi rang "XQ Hue" la mot 16 nhan tai tiem tang, va Anh Buu da co nhQng chat lieu rat tot de udn nail trong mot thai gian kha dai. Ne'u, nhu Pascal noi:"Le genie est une longue patience" (Thien tai do can cu kien nhSn ma ra) thi sU ket hop cua sU can cu kien nhan cua Anh BQu vdi sir can cu kien nhan cua hoc tro "XQ Hue" la bi quyet da tao ra nhieu nhan tai cho xQ sd. Day la dieu nhung ngudi uu tu ve tuong lai cua xQ sd nen suy ngSm.

Toi hy vong rang sau nay se co ngudi lam cong viec sUu tam liet ke danh sach va gom gop chi tiet ve su dong gop cua con em nhan tai cua "XQ Hue"' trong cong cuoc xay dung dat nude. Tiehg Song Huang la nai bat dau cong trinh do. Cac hoi cUu hoc sinh Khai Dinh, Thien HQu, Pellerin, Dong Khanh, Thanh Nien

TSH 220

Tien Tuyen, cung Hoi Huong Dao, nhQng nguoi biet ro ve Hoi Nhu Tay Du Hoc, v.v...cung nen de y deh van de nay.

The due va the thao: hoc dang hoang Mot dieu dac biet ve Anh BQu la trong sd nhQng ngudi du hoc, co le anh la ngudi duy nhut co hoc dang hoang, den noi deh chon ve cac mon dien kinh de co the lam huan luyen vien, huan luyen vien hang "cQ", cho ngudi khac duoc. Anh Hoang da vie't ve thanh tuu cua Anh BQu nhu sau:

"Trong thai gian hoc tap tai Phap va tai Anh, khac vdi nhieu sinh vien Viet Nam thai do, anh BQu quan tam den phuong phap luyen tap the due, deh cac mon the thao nhu quyen Anh, bong ban, bai loi va dac biet cac mon dien kinh.

Anh chai bong ban cung gioi; vo dich Trung Ky hoi do la Thai Van Vuong (con cu Thai Van Toan, Thuong Tha Bo Lai) rat ne anh. Phong trao bong ban trong trudng Providence phat trien manh nhd anh hudng daii loi danh cua tay vot noi tiehg Barna vo dich Hungari ma anh da co cong hoc tap d Paris.

Ve bed loi, anh day chung toi kieu boi trudn (crawl) la kieu bai nhanh nhat va mdi nhat hoi do d Hue, it ngudi biet. Chinh anh da gop phan dao tao mot so thanh nien Hue thanh vo dich boi loi Trung Ky (BQu Dich, Le Uhg, Le Binh, Le LQ...). Ve boi loi thi toi hoc duoc cac kieu bai mdi va boi kha, nen anh BQu khuyen khich toi tap boi dai sQc va sau do thi lay bang boi loi cua hudng dao (phai boi dugc 1km khong ngQng). Mot mon khac ma anh BQu cung thao la di thuyen bubm. Toi khong co tap mon do, nhung toi thay thinh thoang Anh dan vai ngudi ban ra thue thuyen d Cau Lac Bo The Thao Phap (Cercle Sportif) va day cho ho di bubm tren song Huong. O xQ Hue, ngoai cUu hoang Bao Dai, co le Anh la ngudi Viet duy nhQt biet chay thuyen bubm.

Toi tu hoi thi gid dau ma trong thai gian du hoc Anh BQu hoc dugc nhieu mon nhu vay ma van khong sao lang viec hoc! Do la chua ke mot sinh vien du hoc nhd hoc bong, ma lai hoc bong Viet Nam, trong tui co bao nhieu tien ma lam dugc nhieu viec nhu vay, nhat la hoc ve the thao va dien kinh het sQc ton kem!

Phong do cua mot ngudi lanh dao chan chinh Anh BQu la mot nha lanh dao cua xQ Hue. Noi

nhu vay co nghia la khang dinh rang, ve phuong dien dao dQc, tu each, cu xQ Anh BQu co du, hay thua, phong do cua mot ngudi xQng dang dugc moi ngudi -kinh trong va men phuc - va san sang chap nhan Anh vao hang ngu cua nhQng nha lanh dao chan chinh. Anh khong tham chQc vi, tien tai. Dieu nay rat ro trong su lua chon nai cu ngu va sinh ke cua Anh.

Nam 1934, nhQng ngudi khoa bang nhu Anh rat hiem. Anh co the di lam cho chinh phu Bao Ho Phap va Nam Trieu, hay d nhung nai nhu Ha Noi hay Sai Gon. Nhung Anh da lua "XQ Hue*', va di day hoc trong mot trudng tu thuc. ChQc tudc chang co gi va luang bong chang bao nhieu. Hinh nhu trudng Thien Huu chi tra cho Anh 100 dong mot thang. Nam 1943, sau khi lap gia dinh, de du tieu, anh phai di lam ky su cho hang may den SIPEA , de co mot so luang cao hon.

Anh BQu song rat thanh bach. Luc dau Anh an d ngay trong trudng Thien Huu. Sau mot thai gian, Anh ay don ra mot cai nha nho, dan gian, each truong Thien Huu chQng nQa cay so, tren dudng tu cau nha may den di ra phia nui NgU Binh. Toi hay an cam vdi Anh ay, nhQng buoi cam rat dan gian, do mot ong quan gia (ten Cac) nau. Sau nay, luc da lap gia dinh va lam d SIPEA, Anh thue mot cai nha ldn han d phia Nam song Phu Cam, giQa cau nha den va cau Phu Cam. Trong nha, ban ghe gian di, do dac quy nhQt cua Anh la sach! Di day hay di lam thi Anh di bo. Di dau xa - ma d Hue "xa" la 5 cay sd tdi da - thi Anh di xe keo. Co luc Anh mua mot cai xe dap, nhung sau khi (vi tha hai tay) bi te va nQt ham hinh nhu Anh ay khong di nGa.

Tuy sd luang tuang doi khong ldn, nhung ngoai viec phung duang than mau Anh chi chi dung no vao viec mua sach, giup da nhQng ngudi can giup. Toi khong biet sd nay la bao nhieu, nhung mot ngudi toi quen nhieu ke lai rang luc anh ta mdi ra ddi di lam cong chQc nho d mot tinh gan Hue, co luc tung, gdi tha keu cQu la Anh BQu gdi giup ngay. Ngoai ra, toi biet tien thue cac tru sd cho doan hudng dao hay trang sinh Anh lam trudng deu do Anh dai tho.

Anh BQu co mot ddi tu kieu mau. Ngoai viec cham lo giup da thanh nien va hoc hoi them, anh chang co "te doan" nao ca.

Cung each cua Anh khi nao cung dung dan. Toi khong he nghe Anh noi tuc. La mot huynh trudng hudng dao, anh la mot hudng dao sinh kieu mail. Nhu moi ngudi deu biet, hudng dao sinh co nhQng quy luat rat nghiem khac. Anh BQu doi hoi d thieu sinh va trang sinh nhieu, nhung chinh Anh doi hoi d Anh nhieu hon. Toi chua he nghe ai phan nan, chi trich Anh BQu ve phuong dien dao dQc. Neu co phe binh, thi ho phe binh Anh qua gat gao. Dieu nay dung. Anh BQu rat gat gao trong cong viec hoc hanh. Anh doi hoi mdi hoc sinh phai cd gang het sQc. Anh biet moi hoc sinh hay thieu/trang sinh kha nang den dau va Anh doi ngudi do phai di den tot buc.

Anh cung gat gao ve ky luat, doi hoi m6i ngudi phai lam phan sU minh mot each dQng dan. Toi nhd nam 1936, toi di cam trai vdi Anh d Thuan An, luc do da thay the anh Trang CQ lam doan trudng doan hudng

TSH 221

dao Hung Vuong. Doan di bang xe dap. Tat nhien budi tdi phai co ngudi thay phien nhau thiic de canh xe dap. Luc phien toi co luc toi ngu thie'p, bi Anh danh thQc va fay cho mot tran vi khong lam trdn nhiem vu. Mot Ian khac, luc d Doan Trang Sinh Bach Dang, mot hom hop budi tdi trong hie Anh Buu dang noi thi mot trang sinh la Nguydn Thien Nhan ngu guc. Anh ngUng noi va "xai" Nhan mot tran vi cau nay khong dung het nghi luc che'ngu sU budn ngu cua minh. Am y: the thi lam sao ma lam viec ldn?

Tai trai Bach Ma, mot hom toi dQng vdi Anh ay, co mot vi doan trudng tuong ddi ldn tudi theo khoa huan luyen huynh trudng, khi qua cau tren sudi vo mot to gia'y lieng xudng bd sudi; Anh BQu ho to fay anh ay va bat anh ay phai di lui xudng bd sudi luom td rac, vi mot trong nhQng quy tac rat ngat cua ky luat hudng dao la giu ve sinh va sach se moi noi minh hoat dong.

Van de "Den vdi Bac Ho" hay khong "den vdi Bac Ho"

Dieu toi muon ghi nhan trudc nhQt khi noi den Anh BQu la nhd Anh ma toi khong "deh vdi Bac Ho" va "each mang" (nghia la Dang va chu nghia cong san), va nhd vay, toi da khoi phai bi don vao cai the "phai biet dau hang, chap nhan no le", nhu Ha Sy Phu noi trong Doi dieu suy nghi cua mot cong dan (1993), va khoi "danh bang long vdi quyen tu do vang da, chiu hau qua ghe gdm cua nhQng cuoc phieu luu vo trach nhiem ma van ho khau hieu biet on", nhu Vu Can, da thu (9) sau 45 nam "di theo tiehg goi cua Cach Mang".

NhQng ngudi song dudi che do va trong sU kem kep nhbi so cua bo may chuyen che cong san, noi chung nhQng ngudi da va nhQt la dang song d Bac Viet, toi khong ro vi bat budc hay vi thdi quen, khi nhac deh Anh BQu thi duong nhien noi rang nhd Anh BQu diu dat ma ho da "deh duoc vdi Bac Ho" va "each mang" va nhd do, da thuc hien duoc ky cong nay ky cong no. NhQng ngudi da va dang song ngoai vdng kem kep cua cong san thi khong bi ap luc do. Rieng toi co the khang dinh rat manh rang toi mang on nang vdi Anh BQu vi chinh nhd Anh ma toi da khoi "deh vdi Bac Ho" va tQ 1946 deh nay duoc didm phuc song trong tu do, va nhQng cong viec toi dat duoc chang quan he gi deh "Bac va Dang" ca.

Anh Chuong da vie't" Trung thuc la mot trong nhQng dQc tinh cao qui nhat cua mot nha tri thQc, cung nhu cua mot ngudi C.S". Thay BQu thudng noi den tinh "probite intellectuelle" (trung thuc cua tri thQc). Toi dong y vdi phan dau ldi noi tren, nhung hoan toan khong dong y vdi phan thQ nhi. Da la cong san thi co the co ao tudng la minh co "trung thuc tri

thQc", nhung kho ma co "trung thuc tri thQc" thuc su, ngoai trQ trudng hop ngudi cong san do la Anh BQu. NhQng ai hieu biet it nhieu ve chu nghia Mac va nhQt la chu nghia le-nin tat biet rang ngudi cong san chinh cong trung kien bdn se vich le ni nit deh tan tuy, khong the co "trung thuc tri thQc" duoc vi do la dieu Marx va Le-nin buoc ho phai gat bo hoan toan ne'u muon trd thanh cong san. Vdi Marx va Le-Nin sU thuc bat buoc phai mang tinh each giai cap. Khong co sU thuc khach quan. Nghia la khong the co "trung thuc tri thQc" duoc.

Theo toi, Anh BQu khong phai la mot cong san trung kien, anh trd thanh cong san vi thuc te nhu cm hoan canh; vi Anh la mot ngudi ton trong "trung thuc tri thQc" tot buc, va muon ai lam gi, theo gi, cung phai trudc het vi tin tudng nhu the la dung, vi "trung thuc tri thQc" chd khong vi co hoi chu nghia hay so set. Cung vi Anh BQu co trung thuc tri thQc nen khi da suy nghi chin ve mot van de va dinh hudng di thi Anh di deh cung. Nhung khi con dudng ay d5n deh tie nghen thi Anh thay can xet lai lap trudng va lay mot dinh hudng mdi phu hop vdi thuc tai. Nhung do la con dudng di cua Anh, va Anh khong muon ngudi khac, chi vi men phuc Anh ma nham mat lao theo Anh. Toi co the khang dinh dieu nay vi toi la ngudi, khong biet co phai duy nhQt hay khong, ma Anh BQu da can ngan dQng co di theo Anh ay, khong nhQng mot, ma deh hai fan.

Lan dm, giQa nam 1942, luc do toi 18 tudi, va dang con d trong thanh ndi Hue. Mot hom, budi trUa, co tiehg xe keo dd xich trudc nha tdi. Rdi tdi thay Anh Buu co ve trinh trong, dQng ngay them nha, ndi vdi toi mot each bde true:" Chi H vQa mdi ndi vdi tui la khi chi ay hoi sau ni Thien muon lam chi thi Thien ndi muon lam nhQ tui. Tui yeu cau Thien bo y dinh dd di. Mdi ngudi phai cd dudng di cua minh". Anh chi ndi chQng dd. Xong, Anh len xe keo di ngay. Hinh anh budi "giai ddc" dd toi khong khi nao quen, va no nhac nhd tdi rang: hieu ro Anh BQu la muon lam nhu Anh thi dQng theo Anh ay!

Trudc khi noi deh fan thQ hai, toi xin ke chuyen sau day. Mot fan anh BQu cho toi muon doc may quyen Marxist Review. Doc xong, mot hom di xe dap dao choi vdi Anh ay, toi hoi Anh: "Thuyet mac-xit nhan danh nhan ai va cong bang xa hoi chu truong ddc tai va dung bao luc chuyen che giai cap. .Hai dieu nay trai nguoc vdi nhau. Lam sao dung hoa bac ai va cong ly kieu do?". Anh BQu tra ldi:"0! Cd van de do". Va Anh khong dua ra giai dap nao de thuyet phuc toi phai lua chon ra sao!

Lan cudi cung tdi ndi chuyen vdi Anh BQu thi Anh chi gian tiep nhac lai ldi khuyen nam 1942, nen tuy sU viec xay ra nam 1946, toi coi no nhu la thuoc

TSH 222

vao giai doan 1934-1945. Toi gap Anh ay vao dau thang 11 nam 1946 vita sau khi Anh di Phap du Hoi nghi Fontainebleau ve. Cuoc dam phan that bai, va ai co chut y thuc chinh tri cung hieu rang chieh tranh sap deh. Vi vay toi hoi Anh: "Chung tui (nghia la thanh nien nhu toi) phai lam chi Anh?". Anh tra loi: "Tui sap phai vo niii rbi. Cuoc ddi cua tui coi nhu da an dinh. Thien ve di hoc di".

Toi cung kha ngac nhien. Ngay luc do toi cung chua co quyet dinh gi dirt khoat ve viec "di hay khong di", nghia la di hay khong di chieh khu "theo Bac". Nhung cau tra loi cua Anh BQu lam cho toi khoi bi thdi thuc la "phai di", khoi coi "di" nhu la mot viec di nhien ma toi phai lam.

Mot thang sau toi gap Anh BuU lai, ma cung la Ian cuoi cung. Do la ngay 18 thang 12 nam 1946, 24 gid trudc khi chieh tranh bung no. Qua hoat dong ram ro cua nhan dan dan ve ai cung biet la chieh tranh sap den. Chieu tdi hom dd Anh BQu thinh linh den nha Bac si Ton That Tung, noi toi cu ngu (vi B.S.Tung la ba con va than) trao cho tdi mot bao tho, bao tdi giu dum deh sang hdm sau. Anh lai them:"Dd la tho cho Tudng McClure (Tu lenh My trudc d Ha Noi, nhung luc dd da don ra Do Son vi chinh phu Truman mud'n lanh xa chinh phu Hd Chi Minh) de hoi thai dd cua My trong cuoc chieh Viet-Phap. GiQ cho kin." Va Anh ra di khong noi them gi nQa.

Sang hom sau, Anh BQu deh lay bQc tho va tQ gia tdi khong ndi them mot ldi. Dd la fan cud'i cung tdi gap Anh ay.

Tuy Anh khong ndi gi ca, nhung qua thai do anh dem hdm trudc, tdi biet Anh ay muon ndi vdi tdi ba dieu: 1/ Anh muon thQ thach sU kin dao cua tdi (tho khong niem, ma tdi cung khong doc vi Anh khong bao tdi doc); 2/ Anh bao cho tdi biet la chieh tranh chac chan se xay ra; 3/ Anh bao tdi khong nen di theo Anh. Tdi da lam nhu the, nen da khoi bi ket vao cai canh vi thuc tinh hay vi bi ep buoc phai ndi rang "Anh BQu da d&n toi deh vdi Bac Ho".

Theo tdi, Anh BQu da "di theo Bac Ho" vi nhQng sai lam cua nhQng ngudi nam van menh Viet Nam -Roosevelt, Truman, De Gaulle, Bao Dai - thang 8 nam 1945, da tao mot tinh the khong cho Anh di con dudng nao khac. Va, sau khi ra Ha Noi, chac anh da bi Ong Vo Nguyen Giap va Phan Hien (hai ngudi do dau cho Anh vao Dang nam 1947) thuyet phuc Anh rang mud'n tiep tuc lam gi quan trong cho xQ sd phai cd chQc vu quan trong trong chinh quyen, va luc dd chi cd vao Dang mdi cd dieu kien nay. Tuy vay, Anh la mot ngudi theo cong san chi vi thuc te va nhu cau hoan canh va van giu su cuong true cua minh. Anh bi coi la "thieu tinh than giai cap'Wi vay anh khong he duoc vo Trung Udng hay Chinh Tri Bd cua Dang

CSVN, va luc huu tri bi bac dai va phai song rat chat vat. Theo anh Chuong, Chi BQu cho biet la ngay Anh Buu mat (21/8/1986) trong gia dinh con von ven 1.200 dong (10 cents US). Cd ngudi quen than gia dinh k6 lai vdi toi la nhQng thang trudc khi Anh ay mat, khong nhQng Anh khong duoc Dang va Nha nude cap phuong tien di chuyen, ma cung khong cd du tien de di cyclo de deh benh vien chieh thudc. Sd phan mot dai tri thQc, thieu tudng Quan Doi Nhan Dan, cuu ThQ trudng Qudc Phong, cUu Tong trudng Bd Dai hoc!

Nhung ve rieng toi thi nhd su "trung thuc tri thQc" cua Anh BQu ma tdi da thoat khoi tmh trang cua khong biet bao nhieu thanh nien khac: dung het tai tri cua minh tudng de phuc vu xQ sd, nhung chung quy chi giup Dang CSVN cung cd quyen luc cua ho de gia tang tran ap dan chung va tan vu tu loi, theo duoi nhQng chinh sach phi ly day dan tdc va xQ sd vao con dudng day chdng gai vd dinh.

Bay gio tinh hinh da hay dang ddi khac. Hy vong rang bai hoc thuc sU cua Anh BQu va sU dong gop cua Anh ay vao sU phat huy giao due cua "XQ Hue*' trong nhQng nam 1934-1945 se deh vdi hang ngan, hang van thanh nien Uu tu ve tuong lai cua dat nude.

Summer land Key, Florida Thang 9 nam 1995

1/Xem Tiehg Song Huong, 1993 va 1994. 2/ Hoang Xuan Tuy: "Giao su Ta Quang BQu -

Mot nha tri thQc yeu nude, Mot nha khoa hoc uyen bac"; Tran Van Chuong: "Vai ky Qc ve Giao Su Ta Quang BQu"; Ton That Hoang: "NhQng bai hoc thay BQu de lai khong cd sach vd", trong Giao Su Ta Quang BQu, Thay Buu, Anh BQu; Hue, Ha Noi, Saigon, 23/7/ 1995. Tai lieu roneo.

3/ Trudng nay cung la ncd xuat than cua anh Vu Van Thai, mot khuon mat quen thuoc va mot trong nhQng ngudi xuat sac cua thai De NhQt Cong Hoa sau nay.

4/ NhQng thay ddi ve dudng ldi cua Dang CSVN trong nhQng nam gan day ve giao due va lua chon sinh vien vao dai hoc va xuat ngoai da chQng minh rang chu trudng cua Anh BQu dung vi phu hap vdi lai ich lau dai va tdi thuong cua xQ sd han la tieu chuan "giai cap".

5/ Xem ghi chu sd 2 d tren. 6/ - id -. II - id -. 8/ Palmer fa mot trong nhQng chuyen gia sac sao

nhQt ve phuong phap hoc va day Anh van hien tai. Vao tiem sach nao chuyen ve sinh ngQ cung d6 kiem sach cua ong ta.

9/ Trong "Thu gdi cac con" thay ldi tUa cho tap tha Mua Ngudn.

TSH 223