М.МӨНГӨНСҮХ

“ХӨГЖМИЙН АБСОЛЮТ

ХӨГИЙН СОНСГОЛ, ТОГТООЛТ,

СЭТГЭЛГЭЭГ ХӨГЖҮҮЛЭХ”- Д

ЗОРИУЛАГДСАН

СОНОРШУУЛГА-

АЯЛГАЖУУЛГЫН ДАСГАЛУУД

Хүүхэд, насанд хүрэгсэд, Хөгжмийн

сургууль, Хөгжмийн ба Багшийн коллеж,

Хөгжмийн ба Багшийн их дээд сургуульд

суралцдаг ба суралцдаггүй хөгжмийн

ухааныг сонирхогч хэн бүхэнд зориулав.

ЭМХТГЭЛИЙН ХАРАГДАХ БАЙДАЛ

АУДИО-ДАДЛАГАЖУУЛАГЧ ХУУРЦАГ

Владимир Викторович Кирюшин

Сонирхуулахад: ( В.В.Кирюшинтай хийсэн ярилцлагын хэсгээс)

... “Би үүнийг хэрхэн нэрлэхээ ч мэдэхгүй байна. Уг

дасгалууд нь тархины хоёр хэсэг болох баруун, зүүн тал

бөмбөлгүүдийн нэгдлийг хөгжүүлнэ гэж хэлж болно. Учир

нь тархины зүүн тал-бөмбөлөг нь үг хэллэг(энд хүүхэд

ноотыг нэрлэн дуулснаар үг, аман хэллэг), харин тархины

баруун тал-бөмбөлөг нь мэдрэмж (хөгжмийн илэрхийллийг

таньж мэдэх явцад төрөх мэдрэмж, төсөөлөл) –ээр

хүртдэг. Эдгээр дасгалуудын тусламжтайгаар тал

бөмбөлгүүдийн хооронд тархины нэг хэсэг нөгөө

хэсэгтэйгээ мэдрэлийн эсүүдийн “гүүр”-ээр холбогдож, үр

дүнд нь тархины үйл ажиллагаа аажмаар өөрчлөгдөх

бөгөөд суралцагчийг зөвхөн хөгжимд төдийгүй бусад

ээдрээтэй, төвөгтэй бүхэнд сурах чадварыг бий болгоно

гэсэн үг.

Энэхүү аудио-дадлагажуулагчтай дасгал, үүнтэй

ижил төстэй хичээлээр суралцаж, мэргэшсэн миний шавь

нараас 40 доктор, 200 дэд эрдэмтэн, 3.5 мянган

хөгжмийн мэргэжилтнүүд төрөн гарсан...” хэмээн хэлсэн

байдаг.

В.В.Кирюшины боловсруулсан заах арга зүйн энэхүү хэлбэр нь ирээдүйн хөгжимчдийг "Хөгжмийн өвөрмөц хэлээр дамжуулан хүүхдийн оюун ухааны олон талт хөгжлийг нэгэн зэрэг хөгжүүлэх”-д гол үр дүнгээ өгсөн байдаг.

Тэрээр хүүхдийн психологиор гайхалтай мэргэшсэн, хүүхэдтэй ажиллах олон сонирхолтой арга барилыг бий болгосноороо

Шинэчлэгч-багш бөгөөд мэргэжилдээ чин сэтгэлээсээ дурласан хүн гэдгийг нь хүүхдийн хөгжмийн сонсголыг (тэр дундаа сонсгол ч үгүй, хоолой ч үгүй хүүхдүүдэд) хөгжүүлж чадсан аргачлалууд нь нотлон харуулсан байдаг.

Владимир Викторович Кирюшин-шинэчлэгч багш

Абсолют хөгийн сонсгол

Нэн ховор, үнэ цэнэтэй хөгжмийн чадвар. Туйлын сайн сонсгол нь ямар нэгэн

эгшиглэгээг сонссон даруйдаа хөгжмийн дэвсгэр хөгийг тодорхойлох, хөгжмийн

чээж бичгийг чөлөөтэй бичих, гармонийн сонсголыг төлөвшүүлэх, хөгжмийн ой

тогтоолтын багтаамжийг нэмэгдүүлэх, модуляцийг хялбар ойлгох чадварууд

бөгөөд хөгжмийн ухаанд суралцахад маш том дэмжлэг үзүүлдэг.

Хөгжмийн сонсгол, хөгжмийн сэтгэлгээг интервал болон бусад үйлдлийн

бүрэлдэхүүнтэй уялдуулсан бүтээлч үйл ажиллагааны дүнд абсолют хөгийн

сонсгол боловсруулагдан тогтдог байна.

Абсолют хөгийн сонсгол нь сонирхогчийн гэхээсээ илүүтэйгээр мэргэжлийн

хөгжимчний зайлшгүй нэг бүрэлдэхүүн хэсэг нь болох учиртай.

Аудио-курс

Абсолют хөгийн хөгжүүлэх арга нь хөгжмийн дуу авиа, 12 тэгш хөглөгдсөн

өргийг сэтгэл зүйн механизмын төсөөллөөр эгшиглэгээний чанар, ойлголтуудыг

мэдрэх дараалсан үйл явц юм.

Аудио курсын аргачлал нь маш үр дүнтэй, энгийн бөгөөд суралцагсдад өгөгдсөн

даалгаврын чиглэлийг ойлгох, ерөнхий загварчлалыг харах, заагдсан хурдад

тохируулах, бие даан өөртөө хяналттай ажиллах боломж олгодог.

Хөгжмийн сонсголыг хөгжүүлэх системчилсэн, зөв үйл ажиллагаа нь хөгжмийн

эгшиг, дэвсгэр хөгийг ямар нэгэн хамааралгүйгээр төвөггүй тодорхойлох

чадвартай болгодог.

Абсолют хөгийн сонсгол бүрэлдэж чадсан тохиолдолд тэр чигтээ хадгалагдан

үлдэх бөгөөд тусгайлсан дасгалын шаардлагагүйгээр ердийн нөхцөлд үргэлжлэн

төгс хэлбэржин тогтдог байна.

.

Хөгжмийн ухааны Соноршуулгын

хичээлийн сургалт нь манай улсын

мэргэжлийн хөгжмийн сургуулиудад эх

хэлээр бичигдсэн, эмхэтгэл сурах

бичиг, гарын авлагагүйгээр явагдсаар

ирсэн гэдэгтэй хэн ч маргахгүй биз ээ.

СОЛЬФЕДЖИО гэдэг нь сольфеджо

(итал. solfeggio — соль ба фа хөгжмийн

эгшгийн нэрнээс үүдэлтэй):

1. “Сольмизаци”-тай адил утгатай.

( solmisazione -итали үг нь

Гвидоновын гексахордын соль ба ми)

2. Хөгжмийн сонсгол болон хөгжмийн

ой тогтоолтыг хөгжүүлэхэд

чиглэгдсэн сургалт, арга зүйн ухаан

нь дан болон олон хоолойн аялгууг

эгшгийн оноогдсон нэршлээр нэрлэн

дуулах, сонсож чээж бичлэг хийх

зэрэг соноршуулгын арга

ажиллагааг хэрэгжүүлдэг.

3. Дан болон олон хоолойд зориулсан

соноршуулгын дасгалуудыг сонсож,

дүн шинжилгээ хийх сурах бичиг,

ном.

4. Хоолой хөгжүүлэх, аялгууны өнгийг

зөв дуулахад зориулсан тусгай

дасгалууд.

Өмнөх үг 3

Трихорд, Тетрахорд, Пентахорд, Гексахордын

хөдөлгөөн 6

Гурвал эгшгүүдийн аялгажуулга 15

“Жижиг аялгуу” буюу “попевка”-ны аялгажуулга

18

Үндсэн диатоник таталцал 24

Хөг шилжүүлэг дэх лад-интервалын уялдаа

28

Секундыг доминантын үйлдэл дэх хөг

шилжүүлгийн интервал болгох 32

Өгөгдөл эгшгээс интервал байгуулах 37

Их, бага интервалуудын жишиг 41

Янз бүрийн дэвсгэр хөг дэх үндсэн хромат

таталцал 43

Гурвал эгшиг, тэдгээрийн хөнтрөлүүдийн

хөдөлгөөн 47

Ихэссэн, багассан интервалуудын зөвшөөрөл

51

Доминантын септаккорд, түүний хөнтрөлүүдийн

хөдөлгөөн 56

Хромат эгшгийн эгнээний аялгажуулга

62

Мажорын бүх гаммууд 66

Мажорын дэсгэр хөгийн секундын зөвшөөрөл 68

Минорын бүх гаммуд 3 төрлөөр 70

Гармоничилсан минорын дэвсгэр хөгийн секундын

зөвшөөрөл 74

Мажорын дэсгэр хөгийн терцийн зөвшөөрөл 76

Интервалууд /ноотноос/ 78

Мажор дахь Тоникийн гурвал эгшгийн хөнтрөлүүд 84

Минор дахь Тоникийн гурвал эгшгийн хөнтрөлүүд 85

Мажор дахь Доминант, Субдоминантын хөнтрөл,

зөвшөөрөл 86

Мажор дахь доминантын септаккордын хөнтрөл,

зөвшөөрлүүд 88

Минор дахь доминантын септаккордын хөнтрөл,

зөвшөөрлүүд 90

Мажорын бүх хромат гаммууд 92

Минорын бүх хромат гаммууд 95

Ардын хөгжмийн 7 өрөгт мажорлог лад 98

Ардын хөгжмийн 7 өрөгт минорлог лад 100

Гармоничилсан мажорын 4 төрлийн тритон 103

Гармоничилсан мажор дахь онцлог интервалууд 104

Гармоничилсан минор дахь онцлог интервалууд 105

Мажорын оруулгын септаккордууд 106

Бүх септаккордууд /ноотноос/ 107

Квинтсекстаккордын 7 төрөл /ноотноос/ 110

ГАРЧИГ

• Тус ноот тэмдэглэгээний жишээг гурван хувилбараар ашиглахаар эмхэтгэлд оруулав:

• Соноршуулгын зориулалттай сурах бичгийн хэлбэрээр (янз бүрийн түвшний хөгжмийн сургалтын

байгууллага –Хүүхдийн хөгжмийн сургуулийн бэлтгэл бүлгээс аваад Хөгжмийн дээд сургуульд

“АЯЛГУУГ НООТООР ДУУЛАХАД” нь),

• Бие дааж суралцах хэлбэрээр (өөрийнхөө хөгжмийн сонсголыг хөгжүүлэхээр шийдсэн хэн бүхэнд

“НООТООР ДУУЛАХ, ДАДАЛ, СЭТГЭМЖИД СУРАЛЦАХАД” нь),

• Нотоор дуулах төдийгүй “ХӨГЖМИЙГ ЧЭЭЖЭЭР ТЭМДЭГЛЭЖ СУРАХАД” нь - тус тус ашиглахад

зориулагдсан болно.

• Эмхэтгэлийн хавсралтад ноот тэмдэглэгээ бүхий “АУДИО-ЦОМОГ”- багтах ба түүнд аялгууг

ноотоор нэрлэн, найрал хөгжимтэй хамсран дуулахаар бичигдсэн тул дугаарласан соноршуулга -

аялгажуулгын дасгалыг анхааралтай сонссоны дараа өөрөө ноот тэмдэглэгээг мөрдөж, хөгжмийн

хамсраа (аккомпанемент)-тай дуулаарай.

• Аудио-цомогтой ажиллах нь нэн хэрэгтэй ч аялгууны дасгалыг төгөлдөр хуураар амьд тоглож

дуулах нь юуны урьд хувиргал (альтераци)-ын тэмдгүүдтэй ажиллах, аялгуун дахь хөгийн зохирол

(гармони)-ыг шилж сонгох, цаашлаад ноот тэмдэглэгээний багц-хэлбэршил (легатогоор холбосон

формуль)-ийн зарчимд тулгуурлаж, аль болох бие даан хөгжмийн бүтээл бичих чадварыг эзэмшихэд

тустай.

• Аудио-цомог ашиглалгүй бие даан суралцахыг хүссэн тохиолдолд, ноотны тэмдэгт дасгалыг

аливаа зэмсгээр (болбол төгөлдөр хуур хөгжим) хавсрангаа дуулах хэрэгтэй. Ноотоор дуулах

соноршуулга - аялгажуулгын дасгалыг 2-3 удаа давтсаны дараа тэмдэглэгээний багц-хэлбэрийн

эхний ноотыг хөгжим дээр тоглож, өнгө алдалгүй дуулахыг хичээгээрэй.

• Түүнчлэн эмхэтгэлийг “Хөгжмийн чээж бичиг” - журмаар хэрэглэхэд дараахи зүйлийг анхаарвал зохино. • “Аудио-цомог” –т тэмдэглэгдсэн ноот бичвэрийг сонсонгоо тэмдэглэж амжаагүй бол ноотны дэвтэртээ ишийг

зурах гэж оролдолгүй шууд ноотны тэмдэгтийг цэгээр тэмдэглэж сурах хэрэгтэй.

• Аялгууны хурд (темп) нь эрчимтэйгээс гүйцэхэд бэрхтэй байгаа бол сонссон хэсгээсээ түрүүлж тэмдэглэх нь зүйтэй,

тэгэхдээ бичиж амжаагүй хэсгийн зайг дэвтэртээ орхихоо бүү мартаарай.

• Амжаагүй тохиолдол болгондоо аялгууны өгүүлбэрийг шинэ мөрнөөс эхлэн тэмдэглэхийг хичээгээрэй.

Хөгжмийн чээж бичиг хийх, ноотоор мөшгин дуулах дадалд бидний эмхэтгэсэн дасгалууд ихээхэн

тустай учир түүнийг хэм, хэмнэлийн (метр-ритм) бүтцийн талаархи мэдлэгээ өргөжүүлэх,

хөгжмийн сонсголоо улам бүр шат ахиулан хөгжүүлэхэд ихээхэн ур дэм болно гэдэгт итгэж байна.

БАГШ , СУРАЛЦАГСДАД ХҮРГЭХ САНАМЖ.

ТРИХОРД, ТЕТРАХОРД, ПЕНТАХОРД, ГЕКСАХОРД

III ӨРГӨӨС УРУУДСАН ТРИХОРД

УРУУДСАН, ӨГССӨН ТРИХОРД

БУЦАЛТТАЙ, УРУУДСАН ПЕНТАХОРД

ХРОМАТ ЭГШГИЙН АЯЛГАЖУУЛГА

ГАРМОНИЧИЛСАН МАЖОРЫН 4 ТӨРЛИЙН ТРИТОН

МАЖОР ДАХЬ ТОНИКИЙН ГУРВАЛ ЭГШИГ ТҮҮНИЙ ХӨНТРӨЛ

МИНОР ДАХЬ ТОНИКИЙН ГУРВАЛ ЭГШИГ ТҮҮНИЙ ХӨНТРӨЛ

МАЖОРЫН БҮХ ХРОМАТ ГАММУУД МИНОРЫН БҮХ ХРОМАТ ГАММУУД

МАЖОР ДАХЬ ДОМИНАНТСЕПТАККОРД, ТҮҮНИЙ ХӨНТРӨЛҮҮД

МИНОР ДАХЬ ДОМИНАНТСЕПТАККОРД, ТҮҮНИЙ ХӨНТРӨЛҮҮД

АРДЫН ХӨГЖМИЙН 7 ӨРӨГТ МАЖОРЛОГ ЛАД

“до”дорийн “до”фригийн

“до”эолийн “до”локрын

АРДЫН ХӨГЖМИЙН 7 ӨРӨГТ МИНОРЛОГ ЛАД

“до” ионийн “до” лидийн

“до” миксолидийн “до”-диез ионийн

ля- минор и.2/VI бс7/VII ис.5/III бс.4/VII ре- минор ис.2/VI бс7/VII

ГАРМОНИЧИЛСАН МИНОР ДАХЬ ОНЦЛОГ ИНТЕРВАЛУУД

до-мажор и.2/VI бс7/VII ис.5/VI бс.4/III фа-мажор и.2/VI бс7/VII

ГАРМОНИЧИЛСАН МАЖОР ДАХЬ ОНЦЛОГ ИНТЕРВАЛУУД

МАЖОР ДАХЬ ДОМИНАНТ, СУБДОМИНАНТ БА ТЭДГЭЭРИЙН ХӨНТРӨЛ

ЗӨВШӨӨРЛҮҮД

Минорын

бага

септаккорд

Мажорын

бага

септаккорд

Багассан

бага

септаккорд

Багассан

септаккорд

Мажорын

их

септаккорд

Минорын

их

септаккорд

Ихэссэн

септаккорд

Минорын

бага

септаккорд

Мажорын

бага

септаккорд

Багассан

бага

септаккорд

Багассан

септаккорд

Мажорын

их

септаккорд

Минорын

их

септаккорд

Ихэссэн

септаккорд

БҮХ СЕПТАККОРДУУД /НООТНООС/

ЭНГИЙН БА ГАРМОНИЧИЛСАН МАЖОР ДАХЬ ОРУУЛГЫН СЕПТАККОРД

бVII энгийн До бсVII гарм. До бVII энгийн Фа бVII энгийн Си бемоль

бVII энгийн Ми бемоль бVII энгийн Ля бемоль

бсVII гарм. Фа

бсVII гарм. Си бемольбсVII гарм. Ми бемоль

ХӨГЖМИЙН ТҮҮХИЙН ХИЧЭЭЛ МЭРГЭЖЛИЙН ХӨГЖМИЙН СУРГУУЛИЙН

5-12 ДУГААР АНГИД

1 БҮЖГЭН ЖҮЖГИЙН ЖАНР 21 СИМФОНИЙН ЖАНР

2 ХӨГЖМИЙН СОЁЛЫН КОНТЕКСТ ДЭХ ЖАНР 22 ҮЛГЭР, ДОМГИЙН ЖАНР

3 ДУУЛААЧИЙН ОРЧИЛ ДАХЬ ЖАНР 23 СКЕРЦО ЖАНР

4 ДУУЛАЛТ БАЛЛАДЫН ЖАНР 24 СОНАТЫН ЖАНР

5 ДАН ХӨГЖМИЙН БАЛЛАДА 25 СЮИТ ЖАНР

6ИНТЕРМЕЦЦО ЖАНР 26 ТОККАТО ЖАНР

7 КАПРИЧЧИО ЖАНР 27 ФАНТАЗИ ЖАНР

8 КВАРТЕТ ЖАНР 28 ФУГА ЖАНР

9 КОНЦЕРТЫН ЖАНР 29 А CAPELLA НАЙРАЛ ДУУ ЖАНР

10 БАРОККО ЦИКЛИЙН ЖАНР 30 ЭКСПРОМТ ЖАНР

11 МЕССА ЖАНР 31 ЭТЮДЫН ЖАНР

12 ХӨГЖМИЙН ЗУРАГЛАЛЫН ЖАНР 32 ЮМОРЕСКО ЖАНР

13 МЮЗИКЛ ЖАНР 33 ОРАТОРИ КАНТАТЫН ЖАНР

14 НОКТЮРН ЖАНР 34 СОНГОДОГ ДУУРИЙН ЖАНР

15 ОППЕРЕТТО ЖАНР 35 ТАЙЗНЫ ҮЗҮҮЛБЭРИЙН ЖАНР

16 ДУУРИЙН ЖАНР 36 ДРАМ ДАХЬ ХӨГЖМИЙН ЖАНР

17 ДУУНЫ ЖАНР 37 ХӨГЖМИЙН ДРАМ БА ХОЛИМОГ ТӨРЛИЙН ЖАНР

18 ДУУ-РОМАНСЫН ЖАНР 38 БҮЖГИЙН ХӨГЖИМ

19 НАЙРАГЛАЛЫН ЖАНР 39 ДЭЛГЭЦИЙН ХӨГЖИМ

20 ПРЕЛЮДИ ЖАНР