Mykola Rudenko

KOVČEH VSESVITU

Na počatku tretioho tysiačolittia našoji ery do susidnioji planetnoji systemy z orbity Zemli

startuje Kosmična Akademija Nauk. Za korabeľ jij služyť asterojid, u nadrach jakoho stvoreno atmosferu, blyźku do zemnoji. Ce i je Kovčeh Vsesvitu, ščo nese henofond našoji planety u Kosmos. Zvidsy j nazva hostrosiužetnoho futurolohičnoho romanu Mykoly Rudenka.

Z peredmovy do našoho vydannia čytač diznajeťsia pro skladnyj žyttievyj i tvorčyj šliach avtora — hromadianyna, poeta, publicysta, neprymyrennoho borcia za prava i svobody liudyny. Projšovšy čerez tiurmy, zaslannia, vymušenu emihraciju, Mykola Rudenko zalyšyvsia virnym synom svoho narodu i, povernuvšyś na Baťkivščynu, prodovžuje plidno tvoryty. Pyśmennyk zdobuv zaslužene vyznannia. 1993 roku vin stav laureatom Deržavnoji premiji Ukrajiny imeni T. Ševčenka.

Mykola Rudenko KOVČEH VSESVITU

Kyjiv «VESELKA» 1995 Peredmova MYKOLY ŽULYNŚKOHO © Mykola Rudenko, 1995 © Mykola Žulynśkyj, peredmova, 1995 © Oleh Naboka, illiustraciji, 1995.

SLOVO PERED SUDOM

Kyjiv ne bačyv Mykolu Rudenka čotyrnadciať rokiv. Boliače, hirko, ale teper vin — pyśmennyk i pravozachysnyk — majže ne bačyť Kyjeva. «Po povernenni dodomu u mene, pevno, vid nervovoho potriasinnia oslab zir, — rozpovidaje Mykola Danylovyč. — Ja duže pohano baču jedynym raniše biľš-menš zriačym okom, ne vpiznaju liudej. A vony — moji znajomi, druzi — j obražajuťsia, možlyvo, na mene: čy ne zahordyvsia?»

Ne soromteś, zupyniť na vulyci cioho kremeznoho, energijnoho čolovika u čornomu bereti, z hustoju borodoju, ščo jiji čas odbilyv vid rozkišnoji kolyś čornoty. Pryvitajteś — i vy pobačyte, jak u tu ž myť na joho oblyčči zasiaje posmiška, zasvityťsia ščyroju pryvitnistiu. Zatremtiať-zabryžaťsia zmoršky na čoli, lahidno zabrynyť holos…

Spilkuvannia z Mykoloju Rudenkom — ce ščaslyvi chvylyny duchovnoho jednannia. Cioho čuloho čolovika ne ocholodyly, ne vidčužyly od liudej naviť ti žachlyvi odynadciať lit konctaboriv u Mordoviji j na Urali, zaslannia do Hirśkoho Altaju, vymušena emihracija u SŠA.

Zhaduju liutyj misiać 1989 roku, Ńju-Jork, Ukrajinśku Viľnu Akademiju nauk, de meni dovelosia vystupyty z dopoviddiu pro Volodymyra Vynnyčenka. Tam ja vperše zustrivsia z ukrajinśkym pyśmennykom, romany jakoho — «Viter v oblyččia» i «Ostannia šablia» — čytav iz zachoplenniam. U seredyni simdesiatych rokiv ci knyhy buly vylučeni z našych bibliötek.

Poznajomylyś, i Mykola Danylovyč zaprosyv mene do sebe dodomu, u nevelyku, zatyšnu kvartyru. Z vikna vysotnoho budynku vidkryvavsia vyd na misto: riznobarvjam miriädiv vohniv svityvsia večirnij Manhetten. Družyna pyśmennyka, pryvitna Rajisa Panasivna vytvoryla na stoli rozkišne bujstvo ukrajinśkoji večeri, jak-to čyniať ščedri ta vmili hospodyni u nas na Ukrajini. I jakby ne panorama ńju-jorkśkych hromad, velyčnych vysotnych budiveľ centru zaokeanśkoho mista, možna bulo b uviruvaty, ščo my deś u Kyjevi. Ale Kyjiv buv daleko, i my zhaduvaly pro nioho. «Po arešti, — rozpovidav Mykola Danylovyč, — vidibraly u nas kyjivśke pomeškannia. Kudy ž my z družynoju pislia zaslannia maly povertatysia?.. My prosydily u zaslanni šče pivroku pislia zviľnennia, bo ne bulo kudy jichaty, ale potim taky musyly vyjichaty…»

Ščo ž zavelo joho, «nemolodu, vsiu v ranach liudynu», jak pysav Mykola Rudenko v odnomu z vidkrytych lystiv do kerivnyctva SRSR u zvjazku z obšukom i areštom (červeń 1975 roku), «za ščiľno začyneni zalizni dveri kamery»? Vin — syn donećkoho šachtaria, narodyvsia 1920 roku. Perežyv holod, vijnu, rozruchu, buv politrukom u blokovanomu fašystamy Leninhradi; vidtak tiažko poranenyj oficer, invalid Velykoji Vitčyznianoji vijny, nahorodženyj ordenom Červonoji

Zirky j medaliamy… I same vin vystupyv iniciätorom stvorennia 9 lystopada 1976 roku Ukrajinśkoji hromadśkoji hrupy spryjannia vykonanniu Heľsinśkych uhod. Mykola Rudenko očolyv ciu hrupu boroťby za prava liudyny, za ridne slovo, za svobodu literaturnoji tvorčosti, za pravo svoho narodu na nezaležne žyttia, naciönaľni tradyciji i kuľturu, na viľnyj ekonomičnyj rozvytok. Do skladu hrupy uvijšly pyśmennyk-fantast Oleś Berdnyk, kolyšnij heneral-major Radianśkoji armiji Petro Hryhorenko, jurysty Ivan Kandyba i Levko Lukjanenko, vjazeń berijivśkych konctaboriv Oksana Meško, istoryk Mykola Matusevyč, inžener Myroslav Marynovyč, mikrobiöloh Nina Strokata, včyteľ Oleksij Tychyj.

Nelehko davalosia ce duchovne schodžennia na veršynu prozrinnia samomu Mykoli Rudenkovi — avtoru biľše 30 knyh, liudyni z velykym duchovnym ta intelektuaľnym potenciälom, jakyj vnaslidok protyborstva z systemoju ne mih buty vpovni realizovanym. Ale ne pro ce dumav Mykola Danylovyč, osmysliujučy skladni suspiľno-polityčni j ekonomični procesy v SRSR. Vyzrivaje protest proty antyliudianoji systemy, vybuduvanoji na nasyľstvi, na peresliduvanni inakomysliačych, na zaboroni viľnoho Slova. Cej protest, cej bunt ducha projniav i poeziju.

U 1974 roci Mykolu Rudenka vykliučajuť iz riadiv KPRS «za serjozni ideolohični uchyly v literaturnij dijaľnosti», a v 1975 roci pozbavliajuť členstva u Spilci pyśmennykiv Ukrajiny.

U poemi «Chrest», prysviačenij hidnomu pravozachysnykovi Petrovi Hryhorenku, Mykola Rudenko ustamy Isusa Chrysta zapovidaje:

Viźmy svij chrest. Na niomu Ja rozpjatyj — Tvoho narodu slavne majbuttia. A toj, chto zriksia nas, — navik prokliatyj, Poryne v morok, v chaos, v nebuttia. Viźmy svij chrest. Nechaj liaha na pleči Važkym jarmom, a ty joho nesy. U niomu zojk holodnoji maleči, Žinoči peredsmertni holosy. U niomu — vira, viščyj poklyk Slova. Tvoja korohva. Bože znameno. U niomu ščyra ukrajinśka mova, De kožna koma — to sviate zerno.

Ci velyčni, duchovno mobilizujuči slova zverneni do nepochytnoho biľšovyka Myrona («Ja ž komunist…»), jakyj zryvaje zi svojich očej ideolohičnu poludu lyše pislia toho, jak pobačyv, ščo u joho ridnomu seli «na sto dvoriv — odyn žyvyj…». Bezžaľna kosa holodomoru 1933-ho iz žyttiam miľjoniv ukrajinciv pidtiala i joho viru v istoryčnu pravotu ideji komunizmu, vyboriuvanoji nasyľstvom, krovju, bratovbyvstvom.

Symvoličnyj chrest pokuty za hrichy bere na sebe komunist Myron u ti žachlyvi časy ukrajinśkoji doli. Bere, ščob pronesty po vsij predkivśkij zemli ne lyše vsenarodnu skorbotu, jaku symvolizuje chrest, ale j viru u voskresinnia svoho narodu, u vidrodžennia Ukrajiny.

Takyj že moraľnyj chrest pokuty i duchovnoho prozrinnia poklav na svoje sumlinnia i Mykola Rudenko. U vstupi do poemy «Chrest» vin kaže:

Ne škoduju, ni, ščo buv marksystom, — Ja v žytti šukav novoji viry. A bez viry chto ž my?.. Tiľky zviri Z mozkom nerozvynenym, drahlystym.

Ostannie slovo na sudi 1 lypnia 1977 roku Mykola Rudenko rozpočne tak «Siohodni pered sudom stojiť Slovo».

Sudyly pyśmennyka i hromadśkoho dijača za Slovo napysane, za Slovo movlene, za protest proty obmežennia prava Slova. «Vono povynno viľno jty čerez kordony serdeć, duš, deržav — inakše vono perestane buty Slovom».

Sudyly za te, ščo pysav filosofśki i naukovo-ekonomični praci, taki, jak «Energija prohresu», «Kredo jednosti», dylohiju «Proščaj, Markse» ta «Zdrastuj, Kene!» (ekonomični monolohy), «Hnozys i sučasnisť»; za poemy «Proščannia z partkvytkom», «Istorija chvoroby», «Chrest»; za

roman «Orlova balka»; za virši «Zahrava nad sercem», «Čorni liudy», «De my?», «Vidpoviď buvšomu druhovi», «Pered puskom Kanivśkoji HES». Sudyly za namahannia vyslovyty svoji sumnivy, tryvohy i spodivannia, za analiz polityčnoho i ekonomičnoho stanu radianśkoho suspiľstva. Žyty inakše vin ne mih: ne dozvoliala sovisť. Bo perekonavsia: «Slovo piddane samoznyščenniu — vono ne zdatne probyty fizyčnu obolonku Liudyny, ščob vykonaty svoje pryznačennia. Otže liudyna, jaka zi strachu čy z inšoji pryčyny zamorožuje Slovo v sobi, vlastyvo ne žyve».

Pyśmennyk Mykola Rudenko povynen buv vyžyty v imja vidrodžennia Ukrajiny, jiji Slova, jiji prav i svobod, tomu j ne zamorožuvav u sobi Slovo, a osmysliuvav sebe, doliu svoho narodu za dopomohoju Slova. Za ce joho bulo pokarano dvanadciaťma rokamy uvjaznennia. Ale i tam, u tiurmach, konctaborach, na zaslanni, Mykola Rudenko poryvavsia do vseliudśkych idealiv dobra i spravedlyvosti. Tam vyzrila pracia «Šliach do chaosu», jaka je prodovženniam (z 1960 roku) bolisnych volań hromadianyna do CK KPRS ta uriadu SRSR iz poperedženniam: deržava rozvaliujeťsia, svojim padinniam vona rozčavyť svojich hromadian; schameniťsia, poverniť selianam deržavnu zemliu, iz jakoji i tak vže vysmoktano žyttievu soniačnu energiju…

Vidpovščej ne bulo. Mykola Rudenko vvažav, ščo maje pravo zvernutysia do zemnoho liudstva, oskiľky vlasti ta uriad ne zreahuvaly na joho syhnaly poperedžennia. Adže šosta častyna zemnoji suši, na jakij roztašuvavsia Radianśkyj Sojuz, perebuvaje v nadzvyčajno vysnaženomu stani, sotni miľjoniv liudej poterpajuť od zahrozy holodu — svitova hromadśkisť povynna na ce reahuvaty. Treba riatuvaty zemliu, z jakoji stalinśkyj totalitaryzm vypyv soniačnu energiju — Chlibnu Osnovu liudśkoho buttia. Totalitarna systema porušyla Kosmične Pravo: liudyna je produktom pryrody, častkoju jedynoho ciloho, tomu povynna služyty ciomu cilomu, dotrymuvatysia joho zakoniv, vykonuvaty joho kosmičnu voliu, inakše ce pryzvede do porušennia harmoniji zemli i kosmosu.

Cej svojeridnyj zakon jednosti Mykola Rudenko vyviv vnaslidok bahatolitnich studij biölohiji ta filosofy, politolohiji j ekonomiky, futurolohiji i teolohiji, vyvčennia prać Kanta, Hehelia, Smita, Kene, Marksa, Enheľsa, Lenina…

Vin piddaje hostrij krytyci Marksovu teoriju dodatkovoji vartosti i vyvodyť svoju formulu dodatkovoji vartosti, v osnovu jakoji stavyť zakon peretvorennia i zberežennia soniačnoji energiji.

Svoji dumky i vysnovky Mykola Rudenko vyklav akademikovi Andrijevi Sacharovu pry zustriči v 1974 roci. Todi ž Andrij Sacharov pohodyvsia buty joho konsuľtantom u haluzi fizyky.

Mykola Rudenko ne vvažav Zakon Jednosti oryhinaľnym vidkryttiam, bo j pradavni mudreci znaly pro nioho. Holovnoju metoju pyśmennyka bulo bažannia «ožyvyty» cej Zakon, nadilyty joho liudśkoju energijeju dobro-tvorennia, zachopyvšy nym usich, komu bolyť majbutnie Zemli. Vin zaklykaje do zberežennia zemnoho seredovyšča jak častky kosmičnoho bezmežžia, do nehajnoho prypynennia rujnivnoji diji liudyny na pryrodni procesy.

Mykola Rudenko pyše polemičnyj roman «Formula Soncia», vydaje svoji «Ekonomični monolohy», hariače obstojuje tezu, jakoju perejnialysia joho druzi j odnodumci.

Vystupajučy na zachyst represovanoho Mykoly Rudenka, Oleś Berdnyk tak sformuliuvav plid joho rozdumiv: «Ne abstraktna dodatkova vartisť, ščo vyvodyťsia z mjaziv liudyny, a polumjanyj soniačnyj potik, ščo vlyvajeťsia z Kosmičnoho Sercia do arterij liudstva i transformujeťsia v plody praci j tvorčosti, tobto tvoryť prohres».

Z tryvožnoju dumkoju pro majbutnie planety pysav Mykola Rudenko svij roman «Kovčeh Vsesvitu». Rozhornemo joho storinky…

Liudstvo, na žaľ, ne usvidomylo toho, ščo zemnu cyvilizaciju vbyvaje trudova teorija vartosti, prodovžujučy peretvoriuvaty biölohičnu energiju v techničnu i cym samym vysnažuvaty materiäľni resursy planety. Naselennia Zemli vyčerpuvalo pryrodni bahatstva bezdumno, ne dosluchalosia porad učenych — perevesty energetyku na termojadernu energiju. Planetu ochopyly holod, duchovna dehradacija, mihraciji narodiv. Zemna cyvilizacija počala zanepadaty.

Na propozyciju Sybirśkoji Akademiji Nauk bulo vyrišeno poslaty do susidnioji planetnoji systemy naukovyj kompleks. Realizaciju cioho mižnarodnoho proektu doručyly akademikovi Stepanu Makarovu, jakyj zaproponuvav peretvoryty na zorelit asterojid zavšyršky pjatnadciať kilometriv i zavdovžky visimnadciať. Bula vytvorena avtonomna ekosystema — svojeridna Kosmična Akademija Nauk, jaka j vyrušyla u mižplanetnu podorož.

Roman-zasterežennia rozkryvaje pered namy siužetno-dynamičnu rozpoviď pro žyttia na cij kosmičnij laboratoriji, jaka vže pjatsot rokiv tomu pokynula Zemliu. Prezydentom Kosmičnoji Akademiji Nauk je prychyľnyk elitarnoho pohliadu na suspiľstvo Stepan Makarov. Povnovladnyj rozporiadnyk na cij nevelyčkij planeti, vin rozpodiliaje ližka bezsmertia — daruje vične žyttia

pokirnym akademikam, uliublenym žinkam, a inšych žyteliv laboratoriji, jakych peretvoreno na zvyčajnych rabiv, periödyčno sortuje, znyščujučy pevnu častynu zadlia zberežennia čyseľnoji rivnovahy jiji meškanciv. U boroťbu z cijeju totalitarnoju systemoju, pryncypy funkciönuvannia jakoji, po suti, pereneseni z Zemli na ciu kosmičnu laboratoriju, i vstupaje molodyj talanovytyj junak Prokip.

Dlia dopytlyvoho čytača bude cikavo zahlybytysia v systemu naukovych hipotez pyśmennyka-fantasta, jakyj vysuvaje ideju pro isnuvannia Halaktyčnoji Monady, Halaktyčnoho Mozku — najdoskonališoji formy žyttia u pidvladnomu jomu prostori.

Tiľky vtajemnyčenym obranciam vdajeťsia vstupyty u spilkuvannia z Halaktyčnoju Monadoju — cijeju Vsesvitnioju Osoboju, jaku išče nazyvajuť Pantokratom čy Totalitom. Dlia tych odynokych ščaslyvciv, komu vidkryvajeťsia Halaktyčna Monada, vidkryvajeťsia j osoblyve bačennia svitu, v jichnich umach počynaje prorostaty zerniatko Svitovoji Mudrosti.

Futurolohičnyj roman «Kovčeh Vsesvitu» spovnenyj viry u neobmeženi, ale šče ne vyjavleni upovni tvorči možlyvosti liudyny. Tvir nadilenyj nadijeju i pevnistiu, ščo pered zemlianamy vidkryvajuťsia novi kosmični horyzonty piznannia vsesvitu, a takož tajinstv liudśkoji indyviduaľnosti jak mikrosvitu.

Mykola Rudenko — natchnennyj pobornyk tvorčoho samovyjavu osobystosti. Vin ščyro i bezohliadno uviruvav u zakon zberežennia i peretvorennia soniačnoji energiji, stav jiji revnym populiaryzatorom u riznych žanrach chudožnioji tvorčosti, i ce hlyboke spivperežyvannia vynošenoji, vsebično osmyslenoji ideji vražaje.

Dlia poeta i myslytelia Halaktyčna Monada ujavliajeťsia v obrazi Vselenśkoji Materi čy Boha, vona uosobliuje v sobi Nezrivniannu Mohutnisť, Svitovu Liubov, Nevmyrušče Žyttia… Ce toj žadanyj i nedosiažnyj ideal vseochopnoji mudrosti i kosmičnoji pravoty, predvičnoho ustremlinnia liudstva do Vyščoho Sudu, jakyj vyznačyť, vrešti-rešt, pravotu odnych i nespravedlyvisť inšych, zharmonizuje žyttia, vnese poriadok ta lad i v liudśki duši, i v zemnu cyvilizaciju.

Mykola Rudenko plekav, vynošuvav ciu viru v žyttiedajnu, žyvotvoriašču sylu Svitla, ščo myslyť , Svitla, ščo žyve, vidčuvaje i tvoryť iz sebe samoho Svitovyj Mozok i serce Halaktyky. Cia vira dodavala jomu syly v tiurmach i konctaborach, pidnosyla do vysokoho zletu tvorčoho osiajannia. Poezija i riatuvala joho v nevoli. Tam vin napysav ponad 14 tysiač riadkiv, a družyna Rajisa Panasivna pislia pobačeń vynosyla jich na voliu. Za taku «spivtvorčisť» družynu pyśmennyka sudyly i pokaraly pjaťma rokamy taboriv suvoroho režymu i pjaťma rokamy zaslannia.

Majže vse, ščo napysav Mykola Rudenko v nevoli, zberehlosia. Konfiskovani rukopysy povertaty avtorovi pislia zviľnennia ne chotily. Pyśmennyk oholosyv holodivku i domihsia (pislia 20-dennoho holoduvannia) povernennia plodiv svojich tvorčych osiajań i filosofśkych rozdumiv. I, vže perebuvajučy daleko vid baťkivščyny, za okeanom vin z dopomohoju druziv z diäspory vydrukuvav roman «Orlova balka», zbirku viršiv «Prozrinnia». Zjavliajuťsia na svit» poemy «Chrest», knyha «Šliach do chaosu». Joho tvory vychodiať u perekladach anhlijśkoju, nimećkoju, francuźkoju movamy. Vse, zdavalosia b, vlaštuvalosia dobre, je možlyvisť praciuvaty i drukuvatyś… Ale duša prosyťsia na Ukrajinu. Mykola Rudenko perekonanyj, ščo pyśmennyk maje žyty zi svojim narodom. Tomu, tiľky-no nastav spryjatlyvyj čas, vin i povernuvsia dodomu.

Povernuvsia, nemov leleka z vyriju, i odrazu ž aktyvno praciuje, chvyliujeťsia, tvoryť. «Siohodni je reaľna zmoha utverdyty svoju naciönaľnu samobutnisť, vidnovyty i rozvyvaty našu deržavnisť»,1 — stverdžuje vin, zvertajučyś do narodu Ukrajiny u cej istoryčnyj moment.

…Tomu i pobačyv Kyjiv pislia vymušenoji čotyrnadciatyričnoji rozluky svoho stijkoho, bezkopromisnoho, virnoho syna, jakyj sviato viryv i viryť, ščo Ukrajinu obmynuť bidy ta buri j vona povnovladno, siajnysto rozkvitne, bo maje talanovytyj i praciovytyj narod. Vlasne, cijeju optymistyčnoju notoju i zaveršujeťsia veľmy cikavyj, intryhujučyj, talanovyto napysanyj roman «Kovčeh Vsesvitu».

MYKOLA ŽULYNŚKYJ

1 Visti z Ukrajiny. — 1991, - № 23. — Trav.

DEŃ VELYKYCH SUMNIVIV

Fermi naležalo kiľka soteń rivnynnych hektariv. Vsi vony buly zasijani zlakamy j zasadženi horodynoju, vynohradom, bananovymy ta pomarančevymy derevamy. Veś cej prostir buv obliamovanyj kanalom z vyniatkovo čystoju vodoju. Svidčenniam čystoty bula jiji nebesna holubyzna. Nad kanalom rosly verby j evkalipty, riasnily išče zelenkuvatymy plodamy kalynovi kušči. Mišanyna derev i kuščiv z riznych zemnych šyrot (vid subtropikiv do Pivdennoho Sybiru) porodžuvala zahadku. Ta najbiľša zahadka bula ne v roslynnosti, a v heometriji fermerśkych volodiń: vony stanovyly pravyľne kolo. Do toho pravyľne, ščo zdavalosia: jakyjś kazkovyj veleteń, stojačy tam, de mistyvsia hospodarčyj dvir, obviv dovkolyšniu zemliu velyčeznym cyrkulem z radiüsom blyźko trioch kilometriv.

Dvir takož buv nezvyčajnyj. Poriad zalehkymy sporudamy dlia remanentu j mašyn stojav vysokyj budynok, ščo nahaduvav baštu. Na veršyni bašty zblyskuvala velyka kulia nevidomoho pryznačennia. Žodnych inšych sporud ne bulo vydno na vsiomu dovkilli.

Dvoje molodych liudej, chlopeć i divčyna, vyjšly z dvoru j poprostuvaly povz pšenyčne pole, ščo vže počynalo polovity. Jšly vony tak, niby jim koštuvalo čymalych zusyľ ne vidirvatysia vid zemli. Schože na te, ščo vony vzahali majže ničoho ne važyly — jakby zažadaly, mohly b za odyn strybok podolaty z pivsotni metriv. Ale jim nikudy bulo pospišaty, tomu vony navmysne upoviľniuvaly kroky. Vlasne, ce naviť buly ne kroky — ce buly korotki, plavni strybky.

— Prokope, — movyla divčyna. — Ne vart perebiľšuvaty. Jakščo naviť spravdi tak, jak ty kažeš…

— Koly mene zvidty, — Prokip pokazav paľcem sobi pid nohy, — vypuskaly na jakuś hodynu, ja, zvyčajno, cioho pomityty ne mih. A jak tiľky počav tut žyty postijno… Ce osoblyvo pomitno vranci. Joho nemaje! Rozumiješ?

— Čoho nemaje? — z tryvohoju v holosi zapytala divčyna. — Soncia nemaje! Divčyna bula zodiahnena v sportyvnyj kostium synioho kolioru. Zolotave volossia viľno

spadalo jij na pleči. Na myť vona zupynyla pohliad na velykij serežci, ščo zvysala z pravoho vucha jiji suputnyka.

— Čomu ty na mene tak dyvyšsia, Heleno? Helena rizkym ruchom ruky nachylyla joho holovu, zatysnula serežku v maleńkij doloni j

tycho skazala: — Viddaj jiji meni. — Ne možna. Na nij vykarbuvano mij nomer. — Prokope, znimy! Prokip buv zodiahnenyj u robočyj kombinezon — vin same lahodyv traktora, koly do nioho

pryjšla divčyna. Helena bula dońkoju vice-prezydenta Mireka Liatošynśkoho, a Prokip praciuvav

mechanikom na fermi.

Vin sprobuvav zniaty serežku, ale ne zmih. Todi Helena prysila na zemliu, posadyla joho poruč. Za myť vucho Pro-kopa bulo zviľnene vid serežky. Zavjazavšy jiji v nosovyka, divčyna zachovala vuzlyk pomiž pšenyceju. Koly vidijšly na bezpečnu vidstań, Helena pojasnyla:

— Ce taka serežka… Znaješ jaka? Kožne tvoje slovo čujuť kostolomy. Teper rozpovidaj. Ty kažeš, nemaje soncia? A ščo ž nam svityť?

Kostolomamy nazyvaly nahliadačiv, ščo neridko byly tych, chto porušuvav poriadok, vstanovlenyj Prezydentom. Abo j byly bez pryčyny, jak jim zamaneťsia.

Chlopeć vyliz iz zamaščenoho kombinezona j takož schovav joho sered pšenyci. Lyšyvsia u soročci j svitlych štaniach, vtiahnuv povitria u leheni, vidtak iz syloju joho vytysnuv, nače z humovoji kamery, j ohlianuvsia dovkola. Dovoli daleko vid nych, na pomidornych plantacijach, poralysia korejanky. Bilia kanalu na vuzeńkij smužci luhu paslysia korovy. Kostolomiv, jaki čas vid času obstežuvaly polia na svojich litajučych stiľciach, vin nide ne pomityv.

— Ne znaju, ščo nam svityť. Ale ne sonce, — skazav vin perehodia. Prote, jak tomu i naležalo buty o cij pori, z-za chmary vyjšlo sonce — vono bulo

po-večirniomu červone. Joho dysk vysiv nad evkaliptamy i oś-oś mav zanurytysia v kanal. Tym časom na schodi iz-za verb jomu na zminu vykotyvsia povnovydyj misiać.

— Ja tebe ne rozumiju, Prokope. A misiać je? — I misiacia nemaje. Chiba tobi baťko ne pojasniuvav? V dolyni pomiž krutymy horamy večorilo švydko, navaľno. U nebi počaly zjavliatysia zirky,

vse biľše j biľše. Molodi liudy nablyžalysia do kanalu. Divčyna pislia tryvaloji movčanky skazala: — Baťko meni rozpovidav pro serežky, prosyv buty obačnoju. Tobi ž vidomo, ščo tato naležyť

do kola bezsmertnych. A matusi Prezydent ne dav cioho prava, vona musyla vmerty. Teper baťko namahajeťsia pravo na bezsmertia zdobuty dlia mene. Meni žaľ joho — vin takyj samotnij. Ta jakščo Prezydentovi donesuť pro jakiś moji porušennia…

Helena ne pomityla, jak bolisno peresmyknulosia oblyččia Prokopa. Ale chlopeć promovčav — jomu nepryjemno bulo dumaty pro Helenu tak, jak pro tych žinok, ščo sobi zdobuvaly bezsmertia, projšovšy čerez harem Prezydenta.

Prokip uziav divčynu za ruky. — Heleno! — počav vin, dyvliačyś jij u viči. — Nas iz dytynstva navčaly: cej svit stvoryv

Prezydent. Svit bezkonečnyj — navkolo miriädy zirok, ščo ne menši vid našoho Soncia. Abo naviť biľši. Naš Prezydent mohutnij, bo vin — boh. Može naviť daruvaty liudiam bezsmertia. I ce vin spravdi robyť. Ale ž… Nedobra slava pro joho orhiji pošyriujeťsia tam (Prokip pokazav kudyś pid zemliu). A jak vyjavyťsia, ščo j samoho svitu nemaje… Ščo ce lyšeń majsterna iliuzija…

— Bezsmertia — ne iliuzija, — majže hnivno zaperečyla Helena. — Mij baťko žyve cilych try stolittia. A dechto iz bezsmertnych značno dovše.

— Tak. Ja ce znaju. Ce pravda. Ale komu potribne bezsmertia, koly sam svit — brechnia? Meni vže siohodni žyty ne chočeťsia. Cych zirok — nemaje. Misiacia — tež nemaje. Ničoho nemaje. Todi naviščo bezsmertia? Ta šče cinoju prynyžeń. Jaka v niomu radisť?

— Čomu ne povynno buty toho, ščo ja baču na vlasni oči? Prokip pokazav rukoju poza kanal. — Chodimo tudy. Sama peresvidčyšsia. — Ce velykyj hrich, Prokope. Na toho, chto perejde kanal, upade kara boža. — Nemaje nijakoho boha. Je iliuziönist. Chodimo, Heleno! Dyvyvsia v jiji oblyččia — i serce

joho styskalosia vid boliu. Rot Heleny buv napivvidkrytyj, oči zastyhly v neporušnosti. Vse jestvo divčyny pojniav

strach. — Ne pidu. Bojuś. Vin pryhornuv Helenu j pociluvav jiji v čolo, mov sestru. — Harazd. Lyšajsia tut. Ja pidu sam. Vona movčky stysnula joho paľci — ce j bula vidpoviď. Prokip stupyv na vodu. Same tak — ne

u vodu, a na vodu, bo liudśke tilo tut važylo tak malo, ščo voda utrymuvala joho na svojij poverchni. Prynajmni kiľka chvylyn slid bulo prostojaty neporušno, ščob nohy tvoji povoli počaly zanuriuvatyś. Ale Prokip ne stojav — vin išov u strachitlyve potojbiččia.

Koly Prokip dijšov do seredyny kanalu, Helena joho poklykala: — Prokope, stryvaj! Ja tež pidu. Prokip spynyvsia. Joho oblyččia osiajala radisna posmiška, prote divčyna cioho ne bačyla.

Dolajučy strach, vona dribotila do nioho, rozpleskujučy nohamy vodu. Krapli rozlitalysia duže

daleko. Na protyležnyj bereh kanalu, ščo zaris hustym čaharnykom, vony vyjšly razom. Stupyvšy kiľka krokiv, opynylysia pered kamjanoju stinoju, jaka zrostalasia z nebom. Dali jty nikudy — svit kinčavsia tut, odrazu ž za čaharnykom.

Prokip pidniav ruku — i todi zoria, ščo siajala nad samisińkym neboschylom, opynylasia na joho doloni — vona bula prosto jaskravym svitlovym zajčykom. Naspravdi zir ne isnuvalo — to buly svitlovi efekty. Uveś cej svit vyjavyvsia velyčeznym, majsterno sporudženym planetarijem. Ščopravda, cioho slova tut nichto ne vžyvav, ale molodym liudiam ne brakuvalo osvity, ščob zbahnuty nechytru mechaniku obludy.

Prote Helena use šče ne chotila viryty, ščo jich zmalečku obduriuvaly — adže ž u ciomu obmani brav učasť takož jiji tato. Zatrymuvatyś na protyležnomu berezi ne možna — vony povernulysia nazad i rušyly tudy, de buly zachovani serežka j kombinezon. Prychopyvšy schovane, rušyly dali.

— Znaješ, koly ja zbahnuv, ščo to za kulia na bašti?.. Odrazu ž pislia toho, jak my z toboju posvarylysia. Pryhaduješ? — Prokip spynyvsia, ščob pobačyty vyraz jiji oblyččia. Heleni, mabuť, bulo nepryjemno, ščo vin zhadav pro svarku. Vidznačyvšy ce ne bez vtichy, chlopeć prodovžuvav: — Meni v tu nič ne spalosia. Vyjšov z kimnaty j počav chodyty dovkola bašty. Same todi ja j sposterih, ščo poverchnia kuli dirčasta, na nij bezlič vičok. Kožne vičko kydaje žmutyk promeniv. Takych žmutykiv tysiači, ce vony j stvoriujuť iliuziju zorianoji noči.

— Čomu ž ja nikoly cioho ne pomičala? Ja vyrosla v ciomu dvori. — A ty vychodyla z domu vnoči? — Baťko ne dozvoliav, ale ja vse odno vychodyla. Liubliu pomrijaty v samotnosti. Ale ni razu

takoho ne bačyla. Chlopeć zamyslyvsia. Joho oblyččia, osvitlene misiacem, bulo schože na bronzovu skuľpturu,

ščo raptom ožyla j počala ruchatysia. — Ja potim tež nikoly takoho ne bačyv… Ne znaju, jak ce pojasnyty. Ale dlia mene vystačylo j

odnoho razu. Helena rvučko zatysnula jomu rota doloneju. Nad nymy znenaćka povyslo ščoś schože na

zvyčajne krislo, v jakomu bovvanila postať liudyny v uniformi. Divčyna potiahnula Prokopa na stežku, ščo vjunylasia pomiž vysokoju kukurudzoju.

— Chto vy? Nazviť svoji čysla, — huknuv nahliadač lamanoju kytajśkoju movoju. Mabuť, tut udeń praciuvaly kytajci. — Čomu ne spustylysia dodomu?

Ne podavšy holosu, molodi liudy strybnuly v liuk, jakyj vyrazno čorniv sered kukurudzy, i pryťmom pobihly napivtemnym tunelem. Same cym šliachom ti, chto praciuje v poli, povertajuťsia do svojich konur u katakombach.

Za spynamy vtikačiv čas vid času spalachuvaly lichtaryky, bulo čutno neprystojnu lajku. Bihty v tuneli, koly ty majže nevahomyj, — ce spravžnia muka. Ale ne menšych muk zaznavaly j kostolomy.

Vidirvatysia vid nahliadačiv u labiryntach tuneliv ne vdavalosia. Molodi liudy vyslyznuly na poverchniu bilia podvirja fermy. Prokip upoviľnyv chodu, ne navažujučyś razom z Helenoju uvijty v budynok-baštu, de vice-prezydent z dońkoju maly ne veľmy vyhidne meškannia. Ta Helena rišuče potiahla joho za soboju. Vona znala: nahliadači majuť pravo obšukaty dvir fermy, ale ž nichto z nych ne navažyťsia nepokojity vice-prezydenta.

Bilia lifta vony spynylysia. Tut jim naležalo poproščatysia. Choča baťko vže zaždavsia Heleny, prote divčyna ne kvapylaś — vona rozdumuvala, jak buty dali. Prokip ce zrozumiv.

— Za mene ne turbujsia. Ja ne propadu, — skazav vin, vdajučy, ščo cia sytuacija joho vtišaje. — Tobi vychodyty ne možna. Vony pomityly, ščo ty zahlušyv serežku. Vid tebe nemaje

syhnaliv. Uže cioho dosyť, ščob tebe areštuvaty. — Vona kynula pohliad na joho kombinezon, de u kyšeni bula zahornuta v nosovyk serežka. — Začekaj mene trochy, ja pobalakaju z baťkom.

Divčyna pomachala rukoju z hlybyny lifta j znykla za joho metalevymy dveryma. Prokip dumav pro svoje. Daleko ne vse, ščo vin perežyvav, bulo jomu zrozumile. Dečoho

prosto ne znav. Protiahom dvoch rokiv chlopeć praciuvav u katakombach mechanikom vodnevych dvyhuniv vnutrišnioho zhoriannia. Zhodom joho perevely na potužnu systemu elektrolizu, jaka produkuvala vodeń i kyseń. Obydva ci elementy v systemi energoobminu z ekolohičnoho boku bezdohanni. Elektryčnu energiju otrymuvaly z termojadernoji elektrostanciji, jaku skoročeno nazyvaly termojadom. Zapasiv vodniu v koloniji poky ščo bulo vdostaľ, ta koly traplialysia na šliachu vodnevi zhuščennia, jich vylovliuvaly dovoli masyvnymy ahrehatamy, zmontovanymy na poverchni asterojida. Otže ni z boku charčovoho (zavdiaky fermi), ni z boku energetyčnoho kryza

naselenniu koloniji ne zahrožuvala. Jakoś Prokopa vyklykaly v upravu do Herda j povidomyly, ščo jomu naležyť zjavytysia do

vice-prezydenta. Pan Mirek počav z toho, ščo pochvalyv obydvi joho movy, jakymy vin cilkom viľno volodiv, — poľśku j ukrajinśku. Kolyś, u daleku davnynu, jichni narody vorohuvaly. Vidtak zrozumily, ščo v sviti nemaje ridnišych narodiv, — i navčylysia družyty. Ce bulo tam, na dalekij Zemli — takij dalekij, ščo naviť zoriu, dovkola jakoji vona kružliaje, ne vidrazu vidšukaješ sered inšych zirok.

Liatošynśkyj pojasnyv, ščo naležalo robyty Prokopovi. Peredovsim vin musyv dbaty pro fermerśku techniku. Vsia vona dijala na vodnevych dvyhunach — otže čohoś novoho tut dlia Prokopa ne isnuvalo. Mašyny buly nezhrabni čerez svoju vymušenu masyvnisť. Kolesa velyki, hostri šypy hlyboko vhruzaly v grunt — lyše taka kombinacija (masyvnisť plius šypy) za umov neznačnoji vahomosti zabezpečuvala pevnu potužnisť.

Prokopovi daly kimnatu na fermi, poruč budynku-bašty, ale spav vin zdebiľšoho na sini pid vidkrytym nebom.

Zhodom chlopeć počav pomičaty zolotovolosu kraliu, ščo inkoly vybihala na podvirja. Vona, zvyčajno, takož joho pomityla, ale ne bulo pryvodu poznajomytyś. Pryvid znajšovsia jakoś vranci, koly Prokip umyvavsia pid kranom — u nioho ne vyjavylosia rušnyka. Zaderšy holovu do neba j pidniavšy ruky z rozčepirenymy paľciamy, vin dejakyj čas stojav neporušno, ščob vysochnuty.

Divčyna, spivčutlyvo posmichajučyś, pidijšla do nioho j zapytala: — U vas ščo — vytertysia ničym? — Ničym. Ja šče ne perenis rečej z domu. Vona pobihla v budynok i povernulasia z rušnykom. Tak počalosia jichnie znajomstvo. Akademik Liatošynśkyj stavyv henetyčni doslidy na roslynach. Časom jomu bula potribna

dopomoha — i todi vin zvertavsia do Prokopa. Chlopeć mymovoli počav pomičaty: Liatošynśkoho hnitiať jakiś hryzoty.

A jšlosia, vlasne, oś pro ščo. Stepan Makarov, Prezydent Kosmičnoji Akademiji Nauk, ščo pjatsot rokiv tomu pokynuv Zemliu, buv prychyľnykom elitarnoho pohliadu na suspiľstvo. Stosovno perevažnoji biľšosti kolonistiv vin obstojuvav systemu obmeženych znań. Osoblyvo kriź huste syto naležalo procidžuvaty vse, ščo stosuvalosia pokynutoji Zemli. Povnocinnymy liuďmy vin vvažav tiľky tych kolonistiv, jakych nahorodžuvav bezsmertiam, vsi inši lyšalysia dlia nioho eksperymentaľnym henofondom. Kolyś vin vykorystaje cej materiäl, aby zaliudnyty planetu, do jakoji vony letily.

Ale te poky ščo veľmy viddalena meta — halaktyčna doroha vidbere šče blyźko pjatysot rokiv. Sprobuj prožyty cilu vičnisť lyše samoju naukoju, bez mylych serciu rozvah! Otož Makarov i prahnuv zrobyty svoje bezsmertia ne lyše ne obtiažlyvym, a j dovoli pryjemnym. Prytomu problemy morali joho ne veľmy turbuvaly.

Same ci rysy charakteru Prezydenta z bahatioch pryčyn porodžuvaly dysharmoniju v žytti Mireka Liatošynśkoho. I, mabuť, najholovniša pryčyna oś jaka: vin duže nepokojivsia za dočku.

Narešti dveri lifta vidsunulyś. Helena vtiahnula v nioho Prokopa, ščo buv zničenyj i rozhublenyj.

— Tato nakazav nehajno tebe pryvesty. Nočuvatymeš u nas. Budynok-bašta mav z desiatok poverchiv, na kožnomu z jakych mistylosia po dvi-try kimnaty,

ne biľše. Tut buly biöchimični j henetyčni laboratoriji, bibliöteka, nevelykyj sportyvnyj zal toščo. Meškannia vice-prezydenta zajmalo try poverchy. Odyn naležav Heleni, druhyj — baťkovi, na tretiomu mistylysia jidaľnia j kuchnia. Schody nadto vuzeńki, častiše korystuvalysia liftom. Ce bulo obtiažlyvo.

Helena zupynyla lift bilia jidaľni. Prokip use šče počuvavsia zničeno — joho veduť do liudyny, nad jakoju ne vladni starinnia i smerť.

Mabuť, pan Mirek rozumiv psychičnyj stan chlopcia, bo zustriv joho u dveriach i, trymajučy za likoť, proviv do fotelia.2 Sam siv u foteľ navproty hostia.

Pan Mirek z vyhliadu mav blyźko soroka rokiv, choč prožyv povnych trysta. Nevelyka lysyna robyla joho lob biľšym, niž vin buv naspravdi. Reteľno vyholene pidboriddia rozdilene nadvoje jamkoju, priamyj nis nadavaly oblyččiu mužnioji vrody. Helena bula schoža na baťka, ale cia schožisť bula vyražena po-žinočomu. Nis u neji takož priamyj, profiľ klasyčnyj, volossia biliave…

— Ach vy, šybajholovy, — vdavano lajavsia pan Mirek. — A jakby vas na tomu boci kostolomy zastaly? Prezydent takoho nikomu ne daruje… Miž inšym, pro toj vypadok, koly ty pobačyv proekcijnyj mechanizm bez kožucha. Meni Helena rozpovila… Take može trapytysia raz na stolittia, ne častiše. I tobi, bač, potalanylo. Ja nakazav toj kožuch počystyty. A ščo na fermi žyve nevtajemnyčena liudyna — obsluha zabula.

— Kožuch počystyty? — mechanično perepytala Helena, namahajučyś pryhadaty značennia slova «kožuch». — Ščo ce za abrakadabra?

— Priamoho značennia pojasniuvaty ne budu — v encyklopediji znajdeš. A toj kožuch, pro jakyj ja zhadav, — ce, vlasne, kulia, v jakij schovana proekcijna aparatura. Kulia viľno vypuskaje svitlo na ekran, ale svitinnia samoji aparatury ne vydno. Ekranom, jak vy rozumijete, — pan Mirek zrobyv šyrokyj žest, — je vsia sfera… Kamjana sfera, ščo stvoriuje iliuziju neba… Nad cym «nebom» pjatsot rokiv tomu liudiam doveloś čymalo popraciuvaty. Sprava pryncypova. Todi z cioho pryvodu vidbulaś šyroka dyskusija…

Liatošynśkyj, mabuť, ne pomityv, jak počervonilo oblyččia Prokopa. Hamujučy hniv, chlopeć pidvivsia z krisla j popriamuvav do vychodu. Pan Mirek spantelyčeno zapytav:

— Vam ščoś treba? Z kuchni prybihla Helena u kartatomu fartušku. — Ščo z toboju, Prokope?.. Ja podaju večeriu. — Probač. Ja tiľky zaraz pryhadav, ščo zabuv traktor vymknuty. Čuješ, torochtyť? Helena prysluchalaś, ale ničoho ne počula. — Nevelyke lycho. Vodeń vyhoryť — sam spynyťsia. Tym časom vony z chlopcem opynylysia

za dveryma jidaľni. I tut Prokopa prorvalo:

2 Foteľ — krislo.

— Probač, Heleno. Vin tvij baťko. Ale je reči… Chiba ty ne čula, jak vin hovoryv pro toj kožuch? Joho cikavyť lyše techničnyj bik spravy. A ščo sotni liudej žyvuť sered brechni… Čym vony žytymuť, koly znenaćka prozrijuť? Nevže j tobi ce bajduže?

Jiji oblyččia povoli rozplyvaloś u zadovolenij posmišci: — Nu j charakter!.. Ni diďka lysoho ty ne zrozumiv. Tato zovsim ne takyj, jak ty pro nioho

dumav. Chodimo, ja tobi dopomožu joho rozvorušyty. I, do reči, skuštuješ moho supu z pečeryciamy.

Nevdovzi čoloviky siorbaly sup, nachvaliujučy hospodyniu. — A može, ce takož tiľky iliuzija, jak i naše zoriane nebo? — lukavo zapytala divčyna, koly vže

tarilky pered čolovikamy sporožnily. — Ja kažu pro sup. Ščo vy pro ce dumajete, pane iliuziöniste? Pan Mirek vidklav ložku j nachmuryvsia: — Je reči, z jakymy hrich žartuvaty. Zapanuvala napružena pauza. Prokip nahliadav za Helenoju. U nij povoli rozpaliuvavsia hniv

— i oś vona vže zabula, ščo chotila torknutysia cijeji ryzykovanoji temy jakomoha delikatniše. Zahovoryla rizko, neščadno:

— Ty žorstokyj, tatu. Nikoho ne liubyš, krim sebe. Kolyś ty meni natiaknuv, ščo ce šče ne svit, a tiľky nevelyčka modeľ svitu… Ta j zaraz u tebe prochopylosia, nibyto pjatsot rokiv tomu vidbulaś dyskusija… Čomu ty odrazu ž zamovkaješ, jak tiľky dochodyš do toho… nu, do toho, ščo stalosia pjatsot rokiv tomu?

— Bo narodyvsia na dvisti rokiv pizniše. Todi Akademija bula vže daleko poza mežamy Soniačnoji systemy.

— Ale ž ty vid kohoś distav utajemnyčennia. Nevže my z Prokopom — liudy nyžčoho gatunku?.. Podumaj, jak ce maje vyhliadaty z našoho pohliadu. Nu, zvyčajno… Ty naležyš do kola bezsmertnych… Proty tebe my tiľky nikčemni červjaky…

Helena j baťko stojaly odne proty odnoho, mov zatiati suprotyvnyky. Zdavalosia, pan Mirek zaraz vidvažyť dobroho liapasa dočci, ščo perestupyla mežu dozvolenoho. Ale cinoju nemalych zusyľ vin zumiv strymatysia:

— Vže pizno. Vy možete dyskutuvaty skiľky zavhodno, a meni zavtra zranku treba dopovidaty Prezydentovi. Druhyj poverch u nas viľnyj. Prokip može zanočuvaty tam. — Vidtak Liatošynśkyj uklonyvsia Prokopovi: — Helena vam pokaže kimnaty.

Ce, vlasne, označalo, ščo pan Mirek chotiv porozmovliaty z dočkoju bez Prokopa. Zvisno, vin mav na ce baťkivśke pravo, Prokip dobre ce rozumiv. I vse ž chlopeć pokynuv jidaľniu vice-prezydenta z tiažkym sercem. Helena takož bula nadmiru napružena, poproščalysia vony pochapcem.

Koly Helena povernulasia do jidaľni, pan Mirek skazav dočci: — Doniu, ne obražajsia na mene. Ja ne maju prava rozpovidaty tobi vse. A Prokopovi tym

biľše. Meni podobajeťsia cej rusyn. Ta pomiž nym i toboju je meža, jaku vy ne povynni perestupaty. Helena dyvylasia na baťka z podyvom i strachom. Vona ne mohla ujavyty joho

nespravedlyvym naviť u dribnyciach, a tut išlosia pro holovne, zahaľnoliudśke — i tato horodyv taku oburlyvu nisenitnyciu!

Pan Mirek poklav ruku na pleče dočky: — Ja rozumiju, ščo ty zaraz perežyvaješ. I znaju: tvoja dumka posunulaś ne v tomu napriami…

Ne tudy, kudy treba… Ne zaperečuj meni, dočko. Ty povynna zatiamyty oś ščo. Ja daleko ne u vsiomu schvaliuju Prezydenta, ale ščodo holovnoho… Pro holovne vin ne zabuvaje. Liudy v ciomu štučnomu sviti — ce, Heleno, taky spravdi henofond. Poza cym znykaje sens našoho isnuvannia. Čerez te, doniu, u šliubnych spravach my ne vladni perestupaty naciönaľni meži. Povir meni: ce ne rasyzm, a naukova misija. Tak bulo zadumano na samomu počatku — šče tam, na Zemli. Nam naležyť na dalekij planeti zasnuvaty narody. Kožen z nas prodovžuje svoju naciju. A jakščo my nakolotymo henetyčnoho koktejliu…

— Ty možeš pro ce rozkazaty dokladniše? Liatošynśkyj movčav. Vin zvažuvav, ščo znaje i čoho ne znaje Helena. Zvisno, vin ne mih uberehty jiji vid bibliöteky, jaka bula džerelom tysiačolitnioho dosvidu zemnoho liudstva. Ale bibliöteka tak sformovana, ščo naviť osvičena liudyna v ciomu zamknutomu sviti ne znala čymalo istotnoho pro jichniu koloniju. Prezydent buv despotom, ale pan Mirek inkoly dozvoliav sobi z nym posperečatysia. Na dokory Lia-tošynśkoho z pryvodu ostannich prohram akademik Makarov vidpovidav tak:

— Čerez dekiľka stoliť vse zrozumijete. I todi pohodyteś, ščo ja zavždy dijav na korysť našoji misiji. Konservacija intelektu neobchidna. Prynajmni ščodo indyvidiv, jaki ne beruť učasti v

naukovij roboti. Nam potribni ne vony, a tiľky jichni heny. Nechaj mozok spyť. Koly vin bude neobchidnyj — rozbudymo.

Otož, stojačy pered dońkoju, Liatošynśkyj mih skazaty siohodni lyše odne: — Dozvoľ speršu pohovoryty z Prezydentom. Ale prošu vidpovisty ščyru pravdu: u tebe z

Prokopom — serjozno?.. Helena vidpovila po-doroslomu: — Ja joho kochaju. — A vin? — Nu, my z nym družymo. Rozmovy pro ce poky ščo ne bulo. Ale ja vidčuvaju… Naviť pevna… — Harazd, — zadovoleno posmichnuvsia pan Mirek. — Cilkom možlyvo, ščo u ciomu razi

pereškod menše, niž ja hadaju. Poliaky j ukrajinci rizniaťsia lyše mentaľno,3 ne henetyčno. A mentaľnisť formujeťsia seredovyščem i vychovanniam.

3 Mentaľnisť — duchovnisť.

BEZSONNIA

Vid Liatošynśkoho ne schovalosia te, pro ščo Helena j Prokip perekynulysia kiľkoma slovamy za dveryma jidaľni. Kolyś duže davno pan Mirek perežyv pryblyzno te ž same, ščo teper perežyvav Prokip. Todi vin zaprysiahnuvsia nikoly ne vtračaty liudianosti, jak jiji vtratyv u svojich kosmičnych stolittiach akademik Makarov. Ale ž bač: ce vidbuvajeťsia mymovoli — mabuť, čerez samu zvyčku dumaty pro sebe jak pro osobu, kotra cilkom zakonno zdobula sered smertnych liudej prava liudyny bezsmertnoji.

Cilkom zakonno tomu, ščo tak ce j bulo zaprohramovano išče na Zemli, koly Kosmična Akademija mala vyrušyty u svoju tysiačolitniu dorohu. Potribni buly providnyky, ščo nesuť nadbannia zemnoji nauky i vsiu povnotu zemnoho dosvidu poza taki daleki meži, kotri j ujavyty nemožlyvo. Na toj čas uže buly vyvčeni mechanizmy starinnia, a takož vidnajdeni efektyvni zasoby protydiji ciomu fiziölohičnomu procesovi, ščo spokonviku vvažavsia nevidvorotnym. Ale Zemlia perežyvala toj periöd, koly ce blahodatne vidkryttia vyjavylosia ne na časi — vono b lyše zaškodylo zemnomu liudstvu. Prote včeni pohodylysia, ščo Prezydija Kosmičnoji Akademiji maje pravo nym skorystatysia.

Pan Mirek krutyvsia pid kovdroju, ne mih zasnuty — vin voskrešav u spomynach istoriju krychitnoho ulamka zemnoji cyvilizaciji, jakoju bula akademična kolonija. Cia istorija detaľno vidtvorena v pamjati doskonalych elektronnych subjektiv, kotri vže ne možna vvažaty mašynamy — to bulo ščoś nezmirno biľše, mudriše. Možna naviť skazaty tak: vony, elektronni subjekty, buly dijučymy modeliamy Vsesvitu, jakyj filosofy takož bačyly jak Vseosiažnyj Subjekt, zdatnyj do najvyščych form myslennia j tvorčosti. Prostiše kažučy, Totalit.

Pan Mirek narodyvsia vže u koloniji Kosmičnoji Akademiji Nauk. U rannij molodosti joho cikavyly ekonomični nauky, ale zhodom zachopyla biölohija. Jakoś mymovoli u joho svidomosti zjednalysia dvi naukovi haluzi — ekonomija ta biölohija. Postupovo vin uvijšov do ekonomičnoji nauky z rozuminniam biölohičnych zakoniv — i ce vidkrylo jomu pryčyny zanepadu zemnoji cyvilizaciji.

Na žaľ, liudstvo ne zumilo stvoryty takoji cyvilizaciji, jaka b zdobula bezsmertia. Naprykinci dvadciať peršoho stolittia žyttievi možlyvosti zemnoji kuli tak zvuzylysia, ščo zemliany vymyraly desiatkamy j sotniamy miľjoniv. Počalosia ce z Kytaju, naselennia jakoho zroslo do dvoch miľjardiv. I odnočasno riveń zemnoho okeanu počav katastrofično pidvyščuvatyś. Joho vody zalyvaly mista, vidbyraly najrodiučiši zemli.

Včeni davno zasterihaly liudstvo vid katastrofy, kotru vvažaly nemynučoju, jakščo energetyka ne bude perevedena povnistiu na termojadernu energiju. Vid uranovych elektrostancij vidmovylyś — vony nesly v sobi nebezpeku radiäciji. Kiľka TIAES (termojadernych elektrostancij) uspišno praciuvaly, ale nafta j vuhillia use šče zdavalysia nabahato deševšymy. Rozuminnia vartosti jak ekonomičnoji katehoriji ne vyjšlo na riveń pryrodoznavčych nauk — i, mabuť, same ce stalo holovnoju pryčynoju trahediji.

Pan Mirek buv perekonanyj: zemnu cyvilizaciju vbyla trudova teorija vartosti, jaka, na žaľ, bula

absoliutyzovana ne lyše v neščasnij Rosiji, kudy vona pryjšla u Marksovo-mu variänti. jiji nadmirna populiarnisť u variänti Adama Smita takož vyjavylasia zhubnoju: vona vidvolikala ekonomiv vid energetyčnych procesiv kosmičnoho charakteru, jaki, vlasne, j stojaly v osnovi kapitalu. Stojaly doty, doky isnuvav kapital. Čomu vin perestav isnuvaty — ce rozumilo nebahato liudej na planeti. Vony namahalysia pojasnyty, do jakoji bezodni priamuje liudstvo, ale deržavni muži jichnioho holosu ne počuly.

Pan Liatošynśkyj hadaje, ščo najperša i najholovniša pryčyna zanepadu zemnoji cyvilizaciji poliahala ne v zatoplenni rodiučych dolyn po vsij zemnij kuli: ce ž bo ne pryčyna a lyše naslidok. Spravžnia pryčyna, na dumku Mireka, chovalasia v chybnomu rozuminni kapitalu. Uže todi, koly na Zemli kapitalu v absoliutnomu značenni ne isnuvalo (liudstvo žylo za rachunok vynyščennia svoho majbutnioho), najvydatnišym ekonomam ta biznesmenam zdavalosia, ščo vin, kapital, use šče isnuje. I ne lyše isnuje, a naviť kazkovo zrostaje. Tak formuvalasia zovnišnia vydymisť kapitalu — i vona pidštovchuvala do smerteľnoji pastky.

Tym časom kapital vysnažuvavsia, rik za rokom hynuv. I razom zi svojeju zahybelliu nablyžav nevidvorotnu katastrofu liudstva. Vin hynuv u soplach reaktyvnych dvyhuniv, de spaliuvalaś nafta, u topkach elektrostancij, de zhorialo vuhillia. Vin hynuv tam, de zemnyj humus bezboronno znosylo vitramy, doščamy j snihovymy vodamy na dno ričok i moriv.

Kapital hynuv tomu, ščo vin je ne ščo inše, jak synonim biölohičnoji energiji, kotra na zemnij kuli ščoroku zrostaje za rachunok fotosyntezu. Jakščo ž vona perestala zrostaty, značyť, perestav zrostaty j kapital.

Zarodky rozuminnia ekonomičnych zakoniv jak zakoniv fizyčnych my zustričajemo išče u fiziökrativ. Ale zavdiaky Smitovi ekonomična nauka vidchylylaś u bik polityky, peretvoryvšyś iz nauky biöfizyčnoji v nauku polityčnu. I čerez te sered ekonomiv stalosia tak, ščo osliply naviť zriači.

Protiahom dvoch perelomnych stoliť deržavni dijači j biznesmeny čomuś ne chotily usvidomyty, ščo peretvorennia biölohičnoji energiji v techničnu-ce smerteľnyj zločyn. Majučy bezmir elektroenergiji (same jiji Liatošynśkyj nazyvav techničnoju), možna zahynuty vid holodu: adže ž liudyna ne vmykajeťsia v elektromerežu, jak zvyčajnyj kompjuter. I vona zdatna nasytytyś elektryčnoju energijeju ne inakše, jak tiľky pererobyvšy jiji na energiju biölohičnu. Nu, skažimo, sporudyvšy oranžereji, za dopomohoju tepla j svitla liudyna počne vyroščuvaty jistivni plody. Ale skiľky ž hromadian možna nahoduvaty oranžerejnymy plodamy?..

Zate naftu, na lychyj vypadok, možna povnistiu peretvoryty na mjaso: isnujuť bakteriji, ščo, požyrajučy naftu, dozvoliajuť lehko j prosto naroščuvaty miľjony tonn vysokojakisnych bilkiv. Ce možna skazaty takož pro haz i vuhillia, bo jichnia pryroda taka ž sama: biölohična, soniačna. Zreštoju, sprava naviť ne v jichnij nadzvyčajnij vartosti — najbiľša nebezpeka chovalasia v naslidkach jichnioho spaliuvannia. Prypynyvšy spaliuvaty vuhillia, naftu j haz, liudy ne stvoryly b u zemnij atmosferi parnykovoho efektu, čerez jakyj počala tanuty kryha na poliusach. Same tomu riveń okeanu neuchyľno zrostav. Otže, ekonomična j ekolohična nehramotnisť mymovoli staly pryčynoju zatoplennia najro-diučišych zemeľ planety. Tych zemeľ, jaki v Indiji j Kytaji, skažimo, davaly po try vrožaji ščorično.

Mirek z velykym bolem dumav pro ti časy na Zemli, koly rozpadalysia deržavy j holodni liudy miľjonnymy ordamy sunuly tudy, de šče možna bulo znajty jakuś požyvu. Otož kytajci rušyly na pivnič, de kolyś isnuvala pidnovlena za dopomohoju marksyzmu Rosijśka imperija. Vona takož davno rozpalasia, lyšyvšy po sobi naselennia, ščo vyrodžuvaloś čerez alkoholizm, bezduchovnisť, neperebornu nechiť do praci. Cia nechiť vychovana v konctaborach, čerez jaki, mov čerez konvejer, prochodyla biľšisť rosijśkoji liudnosti. Zločynnisť porodžuvala kanctabory, a konctabory, v svoju čerhu, porodžuvaly zločynnisť.

U sorokovych rokach dvadciať peršoho stolittia etnos kolyšnioji deržavy vže vyhliadav bezvoľnoju, bezdijaľnoju masoju, sered jakoji talanovyti indyviduumy zustričalysia veľmy ridko. Zate narodžuvaloś bahato debiliv, kalik. Faktyčnymy hospodariamy Sybiru staly japonci j kytajci. Vony zavojuvaly Sybir bez vijny — prychodyly, počynaly praciuvaty j potrochu pidhodovuvaly ledačych hospodariv. Hospodariam ce duže podobaloś — vony mohly bezboronno žyty za pryslivjam: rodyvsia malym, vyris pjanym, a pered smertiu zhadav, ščo j svitu biloho ne bačyv.

Zhodom kolyšni volodari Sybiru zbahnuly, ščo vony peretvorylysia v nachlibnykiv, vid kotrych ničoho ne zaležyť. Ta bulo vže pizno. Tym časom sybirśkyj etnos počav pomitno miniatysia pid vplyvom žovtoji rasy. Žinky-sybiriačky vyjavylysia stijkišymy u zbereženni naciönaľnych oznak, ale ž jichni vično pjani čoloviky rano robylysia impotentamy.

Otož, mabuť, ne varto dyvuvatysia, ščo Stepan Makarov buv rosijanynom lyše za prizvyščem

ta vychovanniam. Ščodo zovnišnioho vyhliadu, to vin buv typovym kytajcem. Prote maty vychovala joho v prezyrstvi do vsioho kytajśkoho. Tak ce v niomu lyšalosia j dosi.

Stepan rano vyjavyv neabyjaki zdibnosti z fizyky j astronomiji. Jomu bulo trydciať rokiv, koly Sybirśka Akademija nauk, de perevažaly kytajśki ta japonśki včeni, vyrišyla, poslaty do susidnioji planetnoji systemy naukovyj kompleks. Jevropejśki krajiny takož pryjednalysia do proektu.

Speršu proekt mav nevyrazni rysy — nichto ne ujavliav, jakych rozmiriv mav buty korabeľ i z jakych materiäliv joho naležalo buduvaty. Prote vsi schodylysia na tomu, ščo zorelit naležyť sporudžuvaty u kosmosi.

Dyskusiji tryvaly doty, doky Makarov ne oznajomyv učenych iz vlasnym proektom. Vin buv prostyj i vodnočas nadijnyj. Makarov proponuvav peretvoryty na zorelit prydatnyj dlia cioho asterojid. Ce mala buty nevelyka ekosystema, ščo mohla žyty u povnij nezaležnosti jak zavhodno dovho. Proekt bulo rozrobleno do najdribnišych detalej — tož cilkom pryrodno, ščo joho zdijsnennia takož bulo doručeno akademikovi Makarovu. Na ciu vysnažlyvu praciu vin vytratyv pivtora desiatylittia.

Obranyj asterojid mav pjatnadciať kilometriv zavšyršky i visimnadciať zavdovžky. Perš niž rozpočynaty na niomu budiveľni roboty, asterojid perevely na orbitu Zemli, zrobyvšy joho suputnykom Misiacia. Buly vykorystani vsi technični dosiahnennia, jakymy na toj čas volodilo liudstvo. Za dopomohoju termojadernoji energiji roztopliuvaly nadra asterojida (u hlybynach maloji planety klekotiv vulkan, ale vin buv kontroliovanyj učenymy). Roztoplenu rečovynu vyhanialy na poverchniu, nadajučy asterojidovi kuliastoji formy. Tak buly stvoreni porožnyny, ščo potim staly žyttievym prostorom Kosmičnoji Akademiji.

Za pjatnadcať rokiv na asterojidi pobuvalo blyźko desiaty tysiač robitnykiv ta inženeriv. Vony praciuvaly po kiľka misiaciv, potim minialysia. Ne dozvoliav sobi vidpustky lyše Stepan Makarov. Otož nibyto nemaje brechni v tomu, ščo svit cej stvoryv Prezydent. I naviť u tomu, ščo najvirnišym dostojnykam vin daruvav bezsmertia, takož nibyto ne bulo brechni. Nibyto…

Koly Kosmična Akademija bula sporudžena j obladnana vsim neobchidnym, nadzvyčajnym rišenniam Sybirśkoji Akademiji nauk v rozporiadžennia Stepana Makarova bulo peredano trydciať šisť speciäľnych ližok — dlia vsich akademikiv, kotri maly vyletity u kosmični mandry. Obyraly najtalanovytišych i najmolodšych.

Ščo ž to za ližka? To, vlasne, buly aparaty, jaki stvoriuvaly biölohično aktyvne pole. Ce pole dopomahalo klitynam orhanizmu protiahom noči povertaty vse, ščo vony vstyhaly vtratyty

protiahom dnia. Do slova «vse» naležav takož biölohičnyj čas. Miriädy mikrohodynnykiv, ščo naležaly klitynam, nevidomi promenevi paľci ščoranku zavodyly znovu i znovu. Tak bulo perervano proces starinnia — otže, musyla zahynuty j sama smerť.

Ale same te, ščo ci zaboroneni dlia vykorystannia na Zemli aparaty Makarov distav osobysto (v rišenni skazano: «pid osobystu vidpovidaľnisť akademika S. Makarova»), stalo fataľnoju pomylkoju tych, chto chotiv zaplidnyty zemnym rozumom dalekyj, nevidomyj svit. Prezydent Kosmičnoji Akademiji (a nym, zvyčajno, stav Makarov) odrazu zmirkuvav, ščo razom z aparatamy, jaki produkuvaly bezsmertia, vin otrymav neobmeženu osobystu vladu. Taku vladu, jaka naležyť chiba ščo tiľky Bohovi…

…Pan Mirek Liatošynśkyj nablyzyvsia do vikna. Nebo, jak i slid bulo spodivatysia, počalo

vtračaty zirky j povoli nalyvalosia barvamy svitanku. Same jomu, Mirekovi, naležalo stežyty za normaľnoju robotoju aparatury, jaka velyčeznu kamjanu baniu nad fermoju peretvoriuvala na štučne nebo. Ale ž vono vyhliadalo tak pryrodno, niby deś nad Pivdennym Sybirom.

Znenaćka Liatošynśkyj pomityv bilia prymiščennia mašynnoho parku sered kuščiv temnu postať. Jomu naviť zdalosia, ščo to buv sam Herd — «lanciuhovyj pes» Makarova, načaľnyk nad kostolomamy.

Domahatysia zvannia akademika (i naviť vice-prezydenta!) Herd počav rokiv dvadciať tomu. Makarov niby j obiciaje, ale vse vidkladaje na majbutnie. Nevdovzi Herdovi spovnyťsia pjatyj desiatok. U ciomu vici naviť talanovyti včeni ne zdobuvaly specližko — Makarov ne liubyv otočuvaty sebe starymy.

«Herd prosto dureń, — podumav Liatošynśkyj. — Choč u dečomu Makarov i spotvoriuje pryncypy Akademiji, ale zrobyty akademikom kata-policaja… Ni! Prezydent prosto vodyť joho za nosa».

Pan Mirek siahnystym počerkom napysav zapysku Prokopovi: «Ne vychoďte na fermu do moho povernennia». Pidsunuvšy jiji pid dveri pomeškannia, de oselyvsia Prokip, povernuvsia na svij poverch. Liatošynśkyj dobre ujavliav, ščo dijalosia v duši Prokopa. Ce spravdi maje vyhliadaty katastrofoju, koly vsi tvoji ujavlennia pro svit znenaćka padajuť, mov kamjana stelia v pečeri, i nemyloserdno čavliať tebe. Helena bula takož zburena, ale pan Mirek rozumiv: jiji potriasinnia ne take hlyboke, jak u Prokopa. Z cioho chlopcia mih by vyrosty spravžnij včenyj, ce bezsumnivno.

Liatošynśkomu vdalosia pospaty hodyny zo dvi vže pid ranok. Ce trochy joho vidsvižylo. Pryjniav duš, poholyvsia. Vidtak vypyv kavy j reteľno zodiahnuvsia — tam, nahori, nadavaly značennia zovnišniomu vyhliadovi. Pidtiahnutoho, stavnoho vice-prezydenta tradycijna čorna para j čorna kravatka-metelyk na bilosnižnij soročci robyly biľše schožym na zemnoho dyplomata mynuloho stolittia, niž na včenoho. Na žaľ, u cij minideržavci, na jaku povoli peretvorylasia Akademija, j spravdi dovodylosia buty dyplomatom. Jakby profesor Liatošynśkyj ne volodiv cym chystom, čy zmih by vin buty vice-prezydentom u Makarova?

Pan Mirek spustyvsia liftom trochy nyžče peršoho poverchu — do vestybiulia, ozdoblenoho plastmasoju, ščo nahaduvala pryrodnyj marmur. Tut usiudy dyzajnery namahalysia vidtvoryty charakterni oznaky j styli zemnoji cyvilizaciji — ce pevnoju miroju dopomahalo pryborkaty kosmičnu nostaľhiju. Tuneľ, po jakomu jšov Liatošynśkyj, buv dobre osvitlenyj, oformlenyj pid marmur i viv do velykoho, skladnoho, bahatopoverchovoho kompleksu vlasne Akademiji. Samozrozumilo, ščo čyslenni zaly, kabinety, laboratoriji, bibliöteky (knyžkovi ta kompjuterni), a takož meškannia dlia akademikiv buly vbudovani u nadra asterojida. I tiľky observatorija dyvakuvatoho tovstuna Li Čunia mistylasia poruč rozkišnych sadiv Prezydenta, nad jakymy vysočila prozora plastmasova sfera. Vona dozvoliala bačyty spravžnie nebo.

Sfera zachyščala vid kosmičnoji cholodneči dobre dohlianutu dilianku, jaka stanovyla visimnadciať hektariv. Plastmasa bula micna j nadijna — jiji mih by poškodyty chiba ščo značnyj meteoryt. Ale taka nebezpeka mynula vidrazu, jak tiľky peretnuly mežu Soniačnoji systemy. Pidtverdylaś davnia hipoteza pro te, ščo meteoryty j asterojidy je ulamkamy Faetona — desiatoji planety, orbita jakoji mistylasia pomiž orbitamy Marsa i Jupitera. Planeta zahynula vid hihantśkoho vybuchu miľjony rokiv tomu. A čomu stavsia vybuch — jak ce doslidyty?..

Sferu, ščo teper jaskravije spravžnimy zoriamy, vyhotovyly tut že, na misci. Dlia cioho dovelosia pobuduvaty nevelykyj plastmasovyj zavod, ščo buv potim rozibranyj.

Ničym tak ne pyšavsia akademik Makarov, jak cym sadom — svojeju inženernoju sporudoju. Oś uže pjať stoliť vona služyla bezdohanno. Tut zaliahaly nevelyki ozercia z vodohrajamy, de voda padala tak plavno, upoviľneno, movby diämantovi kraplyny vykonuvaly čarivnyj tanok. A dovkola

po vsij dilianci pyšalysia jaskravymy barvamy kvituči kušči, dekoratyvni j plodovi dereva. Sadovi aleji zaplitalysia v labirynt, vychid iz jakoho znav lyše sam Makarov. Vin liubyv pomoročyty hostej cijeju zahadkoju. Joho vtišalo, koly hosti vyhliadaly spantelyčenymy j rozhublenymy. Todi vin mylostyvo vyvodyv jich do svoho palacu.

Zovni palacu ne bulo vydno — vin chovavsia v nadrach asterojida. Iz opovytoji vynohradom hranitnoji tovšči vystupav lyše fasad, ozdoblenyj bronzoju i roževym marmurom. Ni, ce bula ne plastmasa — ce buv spravžnij marmur, vydobutyj na Zemli.

Možna lyše dyvuvatysia, skiľky tut lyšylosia suto zemnych tradycij ta umovnostej. Ale ž jakščo dobre podumaty, stane zrozumilo: ce j ne mohlo buty inakše. Choča b ocej dvometrovoho zrostu nehr-lifter, ščo pidijmav do rezydenciji Prezydenta. Vin buv zodiahnenyj tak, jak tam, na Zemli, kolyś zodiahalasia francuźka policija. Čomu same francuźka — sprobuj pojasnyty! Može, tiľky tomu, ščo Makarov u svojij veľmy dalekij molodosti zo dva roky navčavsia v Paryži. Elementarnyj sentyment.

Liatošynśkoho, bezumovno, ochorona Prezydenta dobre znala j, propuskajučy bezboronno, po-vijśkovomu viddavala česť. Nevdovzi vin opynyvsia na aleji prezydentśkoho sadu. Pislia noči svitlo vse šče bulo prytemnene. Možna doschoču namyluvatysia tym rukavom Halaktyky, jakoho nikoly ne bačyly zemliany. Ce bulo spravdi velyčne vydovyśko. Tut, jak nide-inde, vidčuvaješ sebe častkoju kosmosu — vuzlykom na joho prominni, žyvym plodom u joho promenevych paľciach. Dušu zakolysuje supokij: vse može pomerty, ale ne pomre Vsesvit. Jakščo ž vin lyšajeťsia vično žyvym, to j smerť može isnuvaty lyše v našij ujavi — naspravdi to ne smerť, a nevlovymyj i nezrozumilyj nam perechid iz odnijeji sfery buttia v druhu.

Mirekovi zdavalosia, ščo po travi, jaku často stryhly, pomiž pomarančevymy derevamy chtoś chodyť. Ce mih buty abo sam Prezydent, abo ž joho sadivnyk. Nichto inšyj ne mav prava schodyty z alej i zahlybliuvatyś u sad. Same tomu j isnuvala zahadka prezydentśkoho labiryntu.

Za chvylynu iz-za kuščiv vykotyvsia nyzeńkyj, ohriadnyj Li Čuń. Mirek vnutrišnio posmichnuvsia: Li Čuniu, zvyčajno, zakony ne pysani. Jakščo j takych karaty za porušennia pravyl, to ci mudri dyvaky vzahali pereveduťsia. Naviť Makarov zmušenyj terpity joho dyvactva.

— Pane Mireku! — zradiv kytajeć, pobačyvšy Liatošynśkoho. — Siohodni vin meni vidkryvsia! Narešti skynuv svoje pokryvalo. Vy ne možete ujavyty, ščo ja perežyv! Ja zavždy viryv, ščo my z nym kolyś pobačymoś!

Lyše zaraz Mirek pomityv, jak nedoladno buv zodiahnenyj Li Čuń: vin prohuliuvavsia u pižamnych štaniach i paradnomu mundyri z ordenamy, jakymy joho nahorodyv kytajśkyj uriad išče na Zemli.

— Pro koho vy, koleho? — O Bože! Nevže ce tak važko zatiamyty? Ja vam stiľky pro ce hovoryv… Zemni astronomy

nikoly ne bačyly centru našoji Halaktyky. Joho, mov pokryvalo, prychovuvala vid nas pylova chmara.

— Ja ce pamjataju. — Aha, pamjatajete! — ne bez jechydstva vyhuknuv astronom. — Dobre, choč ce pamjatajete.

Pro Boha vy takož pamjatajete?.. — Nu, koleho, ce vže inša tema rozmovy, — trochy nevdo-voleno movyv Liatošynśkyj. — Ja

ne schyľnyj zmišuvaty fizyku z metafizykoju. Li Čuń machnuv na nioho rukoju, jak na liudynu cilkom beznadijnu: — Harazd, ne budemo sperečatysia. Kolyś ja vam taky dovedu, ščo Halaktyčna Monada

perebuvaje u centri Halaktyky. Ce nemynuče! Za kosmičnoju ijerarchijeju vyšča vid neji lyše Svitova Monada… Ale ž vy ne sluchajete!

— Sluchaju. To vy chočete skazaty, ščo vam vidkrylasia Halaktyčna Monada? Kruhle, z trioma pidboriddiamy oblyččia Li Čunia rozplyvlosia u zadovolenij posmišci: — Same tak, pane Mireku. Same tak. Chodimte do mene, rozipjemo pliašku šampanśkoho. Ja

ne spav cilu nič, maju pravo na spočynok. — Ale ja ne maju, koleho. Povirte, ja zavždy hotovyj rozdilyty i vaš smutok, i vašu radisť. Choč

ja, bezumovno, pohaneńko ujavliaju, ščo take Monada, prote… — Z vamy ščoś nedobre skojiloś? — spochopyvsia Li Čuń, jakyj umiv braty do sercia čuže

lycho, jak svoje vlasne. Mirek ce znav, čerez te j vyrišyv jomu vidkrytysia. — Ne zi mnoju, — poklavšy ruku na pleče Li Čunia, tycho skazav Mirek. — Herd peresliduje

odnoho talanovytoho junaka. Ja zmušenyj joho perechovuvaty u sebe.

— Herd — svynia, — spivčutlyvo vidhuknuvsia Li Čuń. — Makarov rozumno robyť, ščo ne vydaje jomu specližka. Ale chto vin, cej junak?..

Vony rozmovlialy anhlijśkoju — same anhlijśka bula u koloniji movoju spilkuvannia. Kolonisty, ščo žyly nevelykymy etničnymy hrupamy, vyvčaly jiji zmalečku razom z ridnoju.

Liatošynśkyj dokladno rozpoviv, jak bolisno perežyv Prokip svoje sumne vidkryttia. Li Čuń sluchav, čas od času protyrajučy oči, movby vony v nioho sliozylysia. Dosluchavšy rozpoviď pana Mireka, zadumlyvo movyv:

— Jaz radistiu viźmu joho učnem. Vaša rozpoviď mene zvorušyla. Vy pravyľno kažete: z nioho može vyjty spravžnij včenyj. Otak žertovno probyvatysia do istyny… Hm-m, naviť kanal zvažyvsia perejty. Herdovi ce vidomo?

— Ne znaju. Ale joho kostolomy obliahly mij dim. Li Čuń opustyv brovy na prypuchli očnyci, vid čoho oči zdavalysia leď pomitnymy. — Nu ščo ž… Ja hotovyj ity do Prezydenta. Hadaju, udvoch my joho vkośkajemo. Meni

potriben učeń. Mirek, okynuvšy ironičnym pohliadom nezhrabnu postať Li Čunia, lahidno zapytav: — Vam ne zdajeťsia, koleho, ščo do paradnoho mundyra lipše pidchodiať… E-e-e… Nu,

skažimo, čorni štany, u jakych ja bačyv vas pozavčora? Li Čuń opustyv oči na vlasni kolina j holosno rozrehotavsia: — Čoho ž vy ne skazaly vidrazu? Pan Mirek, namahajučyś, pidšukaty jakomoha delikatnišyj ton, zapytav: — Vy sami vyhotovliajete šampanśke? Li Čuń, zrozumivšy natiak, spochmurniv. Pislia tryvaloji pauzy movyv: — Nabrydlo. — Ščo vam nabrydlo? Stysnuvšy ruku Mireka vyšče liktia, Li Čuń potiahnuv kolehu za soboju: — Zajdimo do mene. Pereodiahnuś… Pytajete, ščo nabrydlo? Žyty nabrydlo, pane Mirek.

PREZYDENTA UMOVYLY

Makarov pryjniav jich u masažnomu kabineti. Procedura šče ne počalaś — juna masažystka sydila v krisli, a Prezydent u dovhomu brunatnomu chalati pochodžav po puchkomu kytajśkomu kylymi, ščo naviť ne prymynavsia vid joho krokiv. Materiäl, z jakoho vin vyhotovlenyj, buv, mabuť, rozrachovanyj na značno biľšu vahu. Čymalo majna prychopleno z Zemli; tut deščo takož vyroblialosia, ale otakyj kylym — ce, zvyčajno, z akademičnych komor, de reči tak zakonservovani, ščo ne minialy svojeji jakosti vikamy.

Po tomu, jak vyhliadav masažnyj kabinet, možna zrozumity, ščo palac Makarova za bahatstvom i vyšukanistiu mih by pozmahatysia z palacamy zemnych možnavladciv. Pan Mirek ne znav mineralu, jakyj bulo vykorystano na oblyčkuvannia stin. Čy ne malachit? U prožylkach perevažav zelenyj kolir, hrani kolon i karnyziv ozdobleni polirovanoju bronzoju. Šyrokyj dyvan u perśkomu styli prybranyj kylymom i poduškamy.

Hospodar pozirno mav rokiv sorok pjať, oblyččia trochy vydovžene, mimika bahata, ruchy energijni, postať vysoka i hnučka. Odrazu vydno: cia liudyna narodžena, ščob volodity j nakazuvaty.

Hosti posidaly u krisla za stolykom navproty masažystky, z jakoju jim vypadalo bačytysia ne duže j ridko. jiji junisť tak samo omanlyva, jak i jichnia čoloviča zrilisť bez starosti. Cij mylij, ruchlyvij istoti z harneńkym lyčkom davno perevalylo za sotniu rokiv. Sered obsluhy Prezydenta buv z desiatok takych omanlyvo junych žinok. V majsterniach Akademiji vmily ne lyše vidremontuvaty specližko, ale j vyhotovyty nove. Ščopravda, vyhotovlialy malo, — tiľky na osobyste zamovlennia Prezydenta.

Ale ž i slovo — specližko! Vid nioho tchne čymoś takym, ščo pryjšlo iz bezduchovnoho, zbiurokratyzovanoho ladu, jakyj blyźko stolittia panuvav na prostorach vid Baltyky j do Tychoho okeanu. Pro vynachid, ščo daruvav bezsmertia , naležalo pysaty poemy j stvoriuvaty mify. I jakščo zatverdylasia v movi kolonistiv ocia sira inventarna nazva, to lyšeń tomu, ščo neju korystuvavsia Prezydent,

Koly Makarov robyv povorot, poly chalata zalomliuvalyś i vidkryvalysia holi, pokryti volossiam nohy. Ce dratuvalo pana Mireka: vid inšych vymahav arystokratyčnoji ošatnosti, a sam povodyvsia, mov u sybirśkij lazni. V niomu je ščoś vid kupciv devjatnadciatoho viku, jak vony opysani u rosijśkij literaturi.

— Nu, ščo tam porobliaje tvoja Monada? — z vidtinkom ironiji v holosi zvernuvsia Prezydent do Li Čunia.

Astronom zalyšyv udoma mundyr z ordenamy. Vin buv zodiahnenyj tak samo vymohlyvo, jak i Liatošynśkyj. Na bliuznirśke zapytannia Makarova ne vidpoviv — vono joho obrazylo. Movčky sopiv, popravliajučy komireć, ščo styskuvav šyju. Oblyččia bulo nalyte krovju — čy to vid obrazy, čy vid tisnoho komircia.

Ale Makarov uže zabuv pro Monadu — vin promovliav, ni do koho ne zvertajučyś: — Problema perenaselennia v našych umovach, — ce, jakščo chočete znaty, problema

katastrofična. Po-perše, isnuje suto prostorova kryza, po-druhe — kryza prodovoľča… Vlasne, kryza

vynykaje todi, koly zjavliajeťsia nadmir henetyčnych nosijiv. Zreštoju, my majemo suvoro vyznačene naukove pryznačennia, poza jakym… Darujte, ja trochy zachopyvsia. Vy j sami vse ce dobre znajete.

Makarov projšovsia kiľka raziv upered-nazad i todi zvernuvsia do Liatošynśkoho: — Skiľky my majemo siohodni osobovych odynyć v akademičnomu henofondi? — Perepys davno ne provodyvsia, — zničeno vidpoviv pan Mirek. Tym časom Makarov rozmirkovuvav dali: — My ne majemo žodnoho prava na sentymentaľnisť. Podumajte pro Boha — jakby vin buv

sentymentaľnym, žyttia vzahali stalo b nemožlyve. Vin znyščuje tak samo nezvorušno, jak i stvoriuje. Vy rozumijete, pro ščo ja kažu?.. U pryrodi dijuť zakony pryrodnoho doboru: slabkiši orhanizmy hynuť, syľniši vyžyvajuť i peredajuť henetyčnu informaciju naščadkam. Same cej proces my j povynni pidtrymuvaty. Davno pora zvyknuty: na nas pokladeni ne liudśki obovjazky, a Boži. U Boha takož čymalo nepryjemnych obovjazkiv, šanovni kolehy. Ale ž Boh usiudy dotrymujeťsia pravyla: pryncyp Dobra — ce pryncyp dociľnosti. Nezvorušnoji, pozbavlenoji buď-jakych emocij dociľnosti. A skiľky orhanizmiv musyť pomerty — ce vže inša problema. Ja b skazav: matematyčno-emocijna… Možna pozitchaty, poplakaty, ale inšych rišeń Boh nam ne zalyšyv. My majemo dijaty tak samo, jak u takych vypadkach dije Vin.

U Mireka popovzly murašky poza spynoju. Jomu stalo cholodno. Peredovsim Liatošynśkoho oburiuvalo te, ščo liudyna, veľmy daleka vid ujavleń pro Boha, z takoju cholodnoju žorstokistiu promovliala vid joho imeni. A može, Makarov dozvolyv sobi otaki pasaži same tomu, ščo vvažav Bohom sebe? I vse ž zaraz ne ce bulo holovnym u perežyvanniach profesora, a te, ščo vyplyvalo z rozumuvań Makarova.

Li Čuń vid chvyliuvannia buv schožyj na rozžarenu pičku-buržujku, jak vona zapamjatalasia z periödu zemnych katastrof. I tiľky vrodlyva masažystka zi smolianym volossiam duže mylo posmichalasia. Makarov vidčuv, ščo lyše vid neji maje bezzasterežnu pidtrymku — pidijšov do divčyny (budemo tak jiji nazyvaty), hrubuvatym žestom pidniav jiji pidboriddia j popleskav po ščoci.

— Znaješ, Siľvije? Vony nas z toboju nenavydiať. Ale nam bajduže. Pravda, Siľvije? Vony ne rozumijuť, ščo my — tvorci: lipymo, tvorymo. Ščob vytvoryty obraz liudśkyj i Božyj, treba nebahato: vsioho lyšeń vidkynuty heť zajvu hlynu. Oś my jiji j vidkydajemo. A vony nas za ce nenavydiať.

Nikčemni čystopliuji! Mabuť, zmalku bojalysia košeniati chvosta prypalyty. Pociluj mene, Siľvije. Toneńka (stan možna schopyty dvoma čolovičymy pjastukamy), vona ziskočyla z krisla j

povysla u nioho na šyji. — Ty — mij Boh, Stepanku. Ja dlia tebe na vse hotova. — Nu, siaď, siaď, — popleskavšy po sidnyci, vidnis jiji do krisla Makarov, Liatošynśkyj pryhadav: ostannij raz ce stalosia trydciať rokiv tomu. U skladi komisiji buv takož

vin, Mirek. Jomu dovodyloś vyznačaty henetyčnu vartisnisť indyviduuma. Henetyka — joho fach, otož cioho obovjazku ne možne bulo spekatyś. Ščo vidbuvalosia dali z liuďmy, jakych Liatošynśkyj vvažav henetyčno bezvartisnymy, vin ničoho ne znav, ta j ne prahnuv znaty.

A čy spravdi ne znav? Čy, može, tiľky vdavav, ščo ne znaje? Henetyčno bezvartisnych todi nabralosia 315 osib. Vony ne zdohaduvalysia, ščo na nych čekaje. Velykym liftom Siľvija pidijmala jich (po 15 osib) kudyś dohory. U jiji suprovodi liudy povodylysia cilkom spokijno: ščo može zahrožuvaty hromadi, kotru suprovodžuje takyj janhol? Ta biľše jich nichto nikoly ne bačyv.

Lyše odnoho razu do samoji sfery, ščo zachyščaje prezydentśkyj sad vid kosmičnoji cholodneči, nablyzylosia vykynute u kosmos liudśke tilo. Vono zastyhlo v pozi boroťby zi smertiu: holova zaderta dohory, prava ruka pidniata, paľci rozčepireni, liva ruka vidkynuta nazad, nohy napivzihnuti j rozvedeni tak, nače liudyna bihla po dorozi, vymoščenij zirkamy…

Nastupnoho ranku Mirek pryjšov do prezydentśkoho sadu, jak ubyvcia prychodyť na misce zločynu. Ale tila vže ne bulo: mabuť, Herd nakazav vidkynuty joho heť — dlia cijeji spravy vykorystovuvalyś potužni strumeni hazu.

Rokiv desiať opislia vvyžavsia Mirekovi cej nebižčyk. Liatošynśkyj pokliavsia nikoly biľše ne braty učasti v komisiji, ščo vybrakovuvala henetyčno nezdorovu častynu henofondu. Ale ž buly j u nioho vahannia: jak inakše možna vyrišuvaty ciu nadzvyčajno bolisnu problemu? Spravdi: jak, jak? Aľternatyvnoho rišennia vin ne znachodyv — i todi moraľne samokatuvannia nabuvalo pryblyzno takych form: ty lyšeń bezsoromnyj chanža, pane Mireku. Chanža i šmarkatyj chliupyk. Tvoja lohika ne vidrizniajeťsia vid lohiky mjasojidiv, kotri zasudžujuť riznykiv za jichniu žorstokisť. Ale ščo ž možna vdijaty, koly pryroda taka nemyloserdna? Chiba ce liudy vyhadaly smerť? Tam, na Zemli, jakoś možna rozmistyty henetyčno nepovnocinnych, a tut kudy jich divaty? Adže ž vid nych narodiaťsia novi nepovnocinni — i todi Akademija vzahali vtratyť buď-jakyj sens…

Ni, vony ne maly prava vysadyty na dalekij planeti henetyčno nedoskonalyj materiäl. U ciomu Stepan Makarov buv bezdohanno česnyj. Ta j ne možna zbiľšuvaty naselennia koloniji ponad miru. Z cym takož naležalo pohodytyś. I vse ž… I vse ž Makarov — bezdušnyj despot. A prote Mirek jomu cioho nikoly ne skaže. Tak samo, jak i Li Čuń, jakomu, bač, žyty nabrydlo. Niby tiľky jomu…

— Nu, davajte, kažiť, ščo tam u vas? — nevdovoleno burknuv Makarov. — Ja šče siohodni ne brav masažu.

Li Čuń jakomoha stysliše pojasnyv, ščo doslidžennia Halaktyčnoji Monady dodaly čymalo roboty, z jakoju jomu odnomu ne vporatysia. Vin duže vdiačnyj panovi Mirekovi, ščo toj pidšukav jomu zdibnoho junaka.

— Cej molodeć na jakomu poversi u vas poselyvsia? — hlumlyvo kynuv Prezydent Liatošynśkomu, dajučy zrozumity, ščo jomu vse vidomo.

— Ja protestuju proty vytivok Herda, — pidvivsia z krisla Mirek. — Vsi akademiky na nioho skaržaťsia. Vin skoro j nam povisyť na vucha plastmasovi serežky.

— Ale ž cej molodyj nachaba perejšov kanal! Vam ce vidomo? — Tak, vidomo. — Mirek zrobyv dobre vyvaženu pauzu, pidšukujučy slova. — Joho poviv

tudy instynkt doslidnyka. Nam potribni same taki liudy. Taki, ščo v buď-jakyj moment hotovi pomerty za istynu. Jakščo liudyna ne volodije cymy jakostiamy, z neji spravžnioho naukovcia ne vyjde.

— Vin skojiv zločyn, — ne vhavav Makarov, jakyj popry vsi svoji vady, taky buv spravžnim učenym, otže rozumiv, ščo Liatošynśkyj maje raciju.

Tym časom pan Mirek vdavsia do dyplomatiji: — Cej junak uspišno vytrymav ekzamen, jakyj Vaša mudrisť pryznačyla dlia doboru

majbutnich akademikiv. Prezydent vdovoleno posmichnuvsia: — Ščo ja čuju? Vy ž neščodavno narikaly na moju systemu osvity. Vvažaly jiji ubohoju j

neposlidovnoju. Che!.. A ščo skaže Siľvija? — Buď velykodušnym, — poklala Siľvija svoji krychitni paľčyky na joho volosatu ruku. — Čym

že možna vymiriuvaty tvoji dosiahnennia, jak ne pojavoju talanovytych ekzempliariv iz nadr

henofondu? Mirek vnutrišnio posmichnuvsia: ne promynulo j dvoch stoliť, jak ce vrodlyve mavpenia

zasvojilo osoblyvosti movy svoho volodaria. Cikavo, ščo vona tut pobačyla dlia sebe? Bezkoryslyvoju Siľviju ujavyty važko.

— Ščo ž, dozvoliaju rozpyty z cioho pryvodu pliašku šampanśkoho, — lukavo prymružyvšyś, movyv Prezydent i povernuv holovu do divčyny: — A tobi, dytyno, radžu ne veľmy cikavytyś astronomijeju.

Jak vydno, Makarov dobre znav Siľviju — vin zdohadavsia, ščo vona vže bačyla junaka, pro jakoho jšlosia, i ne zalyšylaś do nioho bajdužoju. Tak vono, vlasne, j bulo: Siľvija za dopomohoju tajemnych videokamer stežyla za dońkoju vice-prezydenta, bo vvažala jiji potenciäľnoju supernyceju. Prokopa vona zaprymityla odrazu ž, tiľky-no toj zjavyvsia na fermi.

— Bože mij! — pochopylasia Siľvija, zavorušyvšy jamočkamy na ščokach tak, niby jij kynuly v rot cukerku. — Naviščo ty ce kažeš? Na sviti nemaje mužčyny, jakyj…

Makarov napivžartivlyvo uvirvav jiji ščebetannia: — Hodi, hodi. Roby svoje… — Potim zvernuvsia do akademikiv: — U vas do mene biľše

ničoho nemaje?.. Nu j čudovo! — Vin dav zrozumity, ščo rozmova zakinčena. — Siľvije! Roby svoje, krychitko.

Ne vstyhly Mirek i Li Čuń nablyzytyś do vychodu, jak Makarov, vidkynuvšy heť chalat, opynyvsia v odiazi Adama. Siľvija vzialaś masažuvaty joho syľne, pružne, bez žyrovych nadmirnostej tilo.

Koly akademiky vyjšly na sadovu aleju, Mirek ne strymavsia i vyholosyv nebezpečnu frazu: — Vin povodyťsia z namy tak, niby my — tiľky mebli, ne liudy. Li Čuń zyrknuv na nioho promovysto. Zahnuzdavšy nepokirnoho jazyka, Liatošynśkyj

poproščavsia z astronomom. Vony umovylyś, ščo Mirek pryvede ditej uvečeri. He-lena j raniše mala dozvil na vidvidyny prezydentśkoho sadu. Liatošynśkyj ne pryvodyv jiji siudy lyše čerez te, ščo vse šče ne vyrišyv, jak spriamuvaty dočku vid obmeženych, deformovanych ujavleń pro svit do rozuminnia Vsesvitu v tomu vyhliadi, u jakomu vin spravdi isnuje. Teper pan Mirek pryvede molodiat pid spravžnie nebo razom. Samozrozumilo, ščo Prokip, stavšy pomičnykom Li Čunia, matyme pravo vidviduvaty sad koly zavhodno. A ce ne tak uže j malo!

Povernuvšyś dodomu, Mirek zastav dočku j Prokopa u jidaľni. Šyroko porozčyniavšy vikna, Helena stojala bilia moľberta z penzlem v ruci. Na polotni pidsychaly farby nezaveršenoho pejzažu. Na stinach takož vysilo čymalo jiji kartyn: korovy na pasovyśku, soniašnyky pid rankovym soncem, pšenyčne pole na tli blakytnoho neba. Na stoli ležav čymalyj aľbom z maliunkamy dejakych tvaryn i ptachiv, jaki vodylysia pid kamjanym nebom: zajcia, kozuli, horobcia ta jiji uliublenoho solovejka. Malo, duže malo. Ale bez nych cej obmeženyj svit buv by schožyj na tilo bez duši.

Trochy perepočyvšy, Mirek zvernuvsia do Heleny: — Tak, vas obduriuvaly. Ale skažy, dočko, jakby ty zmalečku znala, ščo ce ne spravžnij svit, a

tiľky joho imitacija… Skažy, čy tobi tak samo chotilosia b joho maliuvaty? — Nu, bačyš — maliuju, — neochoče vidpovila Helena. — Znaju, ščo imitacija, ale maliuju. — Ty zakinčuješ pejzaž, jakyj počala tyždeń tomu… I, do reči, zakinčuješ, nasylujučy sebe.

Pravdu ja kažu?.. Helena požburyla penzlia v rozčynene vikno. Vidtak sila za stil i, vpavšy holovoju na ruky,

zatriaslasia u movčaznomu plači. Mirek nižno proviv doloneju po jiji spyni. — Ne čipaj. Ja vtratyla vse, ščo mala v duši, — prošepotila vona kriź schlypuvannia. —

Bezhluzdo kopijuvaty namaliovane mašynoju. Mirek počav rozpovidaty vse, ščo dosi bulo pid zaboronoju. Vin namahavsia pojasnyty, ščo v

žytti trapliajuťsia j taki vypadky, koly brechnia vykonuje blahodijnu roľ. Ti, chto žyve u nadrach asterojida (a de je jim išče žyty?), ne často bačať naviť oce štučne nebo. Školiariv vyvodiať hrupamy, jak na urok. Doroslych vypuskajuť pid nahliadom Herdovych služak. Išče nevidomo, chto z cych liudej bude vidibranyj dlia naukovoji roboty. Takych malo, duže malo. Ne obovjazkovo vsi vony zdobuduť pravo na bezsmertia (ce trapliajeťsia chiba ščo raz na stolittia), ale obovjazkovo kožen iz vidibranych dovidajeťsia, ščo vprodovž poperednioho žyttia jich obduriuvaly, vydajučy štučno stvorenyj svit za jedyno suščyj. I pojasniať, čomu obduriuvaly: bo todi b liudiam, kotri naspravdi išče ne liudy, a lyše henetyčnyj materiäl , dovelosia b tak bahato vydavaty informaciji, jak i tomu, chto staje kandydatom v akademiky. Ale ž naviščo? jichni znannia žodnym čynom ne buduť vykorystani — vony tiľky stanuť pryčynoju terzań i stresiv. Žyttia dlia nych peretvoryťsia na peklo. Chiba ce humanno? Navpaky, ce vyhliadalo b tak samo, jak bažannia dražnyty holodnoho kusnem

kovbasy. Vsi ne možuť staty akademikamy, ce jasno. Otže musiať lyšatysia tym, čym vony je, — henofondom.

Mirek namahavsia pidšukaty arhumenty, jaki j iz joho vlasnoho pohliadu maly b zdavatysia perekonlyvymy. Oś teper vin zahovoryv pro te, ščo rozumovyj son zemnoho liudstva tryvav miľjony rokiv, a probudžennia rozumu i joho rozkvit — vsioho lyšeń kiľka tysiačoliť. Chiba v ciomu razi ne prostežujeťsia pravylo, kotre Prezydent obrav dlia akademičnoji koloniji?..

Liatošynśkyj zmušenyj buv poškoduvaty, ščo naviv cej ryzykovanyj arhument. Sprava v tomu, ščo u škiľnij prohrami ne rekomenduvalosia šyroko podavaty istoriju zemnoho liudstva. Bezsmertni, jak pravylo, ditej ne maly. Helena — po suti, vyniatok. Abo napivvyniatok: jiji maty same tomu j ne otrymala prava na bezsmertia, ščo zavahitnila.

— A ščo stalosia na Zemli? Čomu ce vid nas prychovujuť? — zapytav Prokip. Vin uže znav pro dozvil na vidvidyny prezydentśkoho sadu, ale šče na znav, ščo jomu

dovedeťsia j žyty majže u ciomu sadu. Mirek vyrišyv postupovo pidhotuvaty chlopcia do novyny, jaka kruto miniala vse joho žyttia.

Pislia tryvaloji pauzy vin vidpoviv: — Nadali prychovuvaty nemaje sensu. Času v nas obmaľ, ale styslo možu deščo pojasnyty.

Bačyte, dorohi… Tut oś u čomu sprava… — Vin zatnuvsia, namahajučyś pomjakšyty pravdu, ale jiji ne možna bulo pomjakšyty, tomu zahovoryv suvoro j česno: — Zemlia vyčerpala svoji žyttievi možlyvosti. Liudstvo počalo vymyraty. Ostannij telerenortaž, jakyj vdalosia otrymaty z Zemli… Jomu za trysta rokiv. My tak i ne znajemo, čomu prypynyvsia zvjazok iz Zemleju. Na toj čas my vže vidletily vid Soniačnoji systemy dovoli daleko. Cilkom možlyvo, ščo tut vidihrala roľ kosmična vidstań. Na Zemli energetyčni potužnosti dedali zmenšuvalyś. Ce takož malo značennia… A može, nomiž namy j Zemleju opynyvsia jakyjś iz rukaviv pylovoji chmary. Slovom, pryčyn može buty bahato. Ale ž naslidok jedynyj: oś uže trysta rokiv my ničoho ne znajemo pro Zemliu.

— Tatu! — zalebedila Helena tak nižno, jak ce vona robyla zavždy, koly chotila vyprosyty v baťka ščoś ridkisne. — Ja choču pobačyty cej reportaž.

Mirek zasmijavsia: — Daremno vdaješsia do žinočych chytroščiv. Podavytysia reportaž ne stanovyť žodnych

trudnoščiv. Ale ž ne siohodni. Poky ščo z nas dosyť prezydentśkoho sadu. — Koly ž? — laščylasia do baťka Helena. — Nu, tam pobačymo. Spočatku ja mušu zustritysia z Ivanom Kryvošejevym. Treba

domovytysia, koly vin zmože… Kryvošejev rekonstrujuvav cej reportaž na pryncypach panoramnoji holohrafiji.

— Jak ce? — dopytuvalaś Helena. — Sama pobačyš. A teper, darujte, meni treba vidpočyty. Mirek za zvyčkoju uklonyvsia j vyjšov z jidaľni, zalyšyvšy molodych vič-na-vič z desiatkamy

karkolomnych pytań, kotri obstupaly jich zvidusiľ.

ZAHYBEĽ ŃJU-JORKA

V akademičnij koloniji buly dvi zaly, obladnani ekranamy Kryvošejeva: zahaľna — neju korystuvalysia akademiky, i okrema — u prezydentśkomu palaci. Taki ekrany ne lyše dozvolialy sposterihaty podiji — vony, skazaty b, peretvoriuvaly hliadača na učasnyka podij.

Makarov i Kryvošejev sydily u prezydentśkij zali, jaku možna vykorystovuvaty i dlia ohliadu neba, i dlia ohliadu buď-jakoho kutočka jichnioji koloniji. Prychovanych televizijnych kamer usiudy tak bahato, ščo Prezydent, ne vychodiačy zi svoho palacu, mih buty prysutnim i na termojadernij elektrostanciji, i na poverchni asterojida — vsiudy, kudy vela joho vlasna dumka. Ne treba šukaty jakiś važiľci, peremykači, knopky — dosyť lyše podumaty, jak ekran podavav same ti objekty.

Ci kazkovi možlyvosti bazuvalysia na staromu spostereženni: koly liudyna dumaje, jiji mozok vyrobliaje impuľsy, kotri peredajuťsia mjazam. Dejaki liudy vmily spryjmaty ci impuľsy, ščo dozvolialo jim pryholomšuvaty ne vtajemnyčenych uminniam čytaty liudśki dumky. Prote vony musyly trymaty mediüma za ruku vyšče kysti — potriben fizyčnyj kontakt. Prylad, skonstrujovanyj Kryvošejevym, buv schovanyj u naručnomu hodynnyku j elastyčnomu brasleti, na jakomu vin trymavsia. Kontakt buv čitkyj, impuľsy peredavalysia kompjuterovi, jakyj i vykonuvav voliu hliadača.

Ale ne cym vražav ekran Kryvošejeva. Joho, vlasne, niby j ne isnuvalo. U kruhlij zali, schožij na prymiščennia cyrku, vysočily vybileni stiny. Hustyj hazovyj prošarok chovavsia za prozoroju plastmasoju, ščo nevydymo stojala blyžče do hliadačevoho oka. Ce, vlasne, j buv ekran. Pid dijeju vidpovidnych promeniv častynky hazu vyroblialy ti barvy, jaki buly neobchidni same v ciu myť dlia objemnoho zobražennia. Otže, stereoefekt buv ne obmanom zoru, kotryj nikoly ne je povnym, bo ekran mav vlasnu hlybynu, jak, skažimo, jiji maje teatraľna scena. Dalečiń, ščo vede poza vydnokil, zavždy vydaje našomu okovi rozmyti syluety — spravžnioji objemnosti vymahajuť lyše blyźki objekty. Kruhova panorama doveršuvala majže cilkovytyj efekt prysutnosti. Stiľci krutylysia takož za bažanniam hliadačiv kožnoji myti ty buv tam, kudy tebe klykaly podiji.

Ale zaraz ekran buv mertvyj. Druzi sydily za stolom, na jakomu stojalo dvi pliašky z vynom i vaza z fruktamy. Nečasto, mabuť, raz na misiać vony dozvolialy sobi otak rozvažytyś, pryhadujučy daleke zemne dytynstvo. Vony rosly v odnomu seli, po susidstvu, nepodalik Bijśka — tam, de zlyvajuťsia Bija i Katuń, stvoriujučy mohutniu sybirśku riku Ob.

Liudśka pamjať volodije dyvnymy vlastyvostiamy: čas zvužujeťsia, koly liudyni dovodyťsia perežyvaty bahato novoho, neznajomoho. Joho styskaje emocijna nasnaženisť informaciji. I navpaky: vidsutnisť novych vražeń, žyttieva odnomanitnisť kožnyj okremyj deń robliať nemyloserdno dovhym; ta koly dni skladajuťsia v roky j desiatylittia, vony niby spliuščujuťsia, liahajučy do tvojeji pamjati. I todi jak zavhodno daleke, ale emocijno bahate, jaskrave robyťsia dyvovyžno blyźkym.

Otož pjatsot rokiv malo ščo važyly v jichnich spohadach pro dytynstvo. — A pryhaduješ, jak my pocupyly konej u staroho kytajcia? — zasmijavsia Ivan Kryvošejev. —

Čerez tyždeń my jich povernuly. Zate u spravžnij tajzi pobuvaly… Pryhaduješ? Kryvošejev, na vidminu vid Makarova, buv nevysokoho zrostu, pliusklyj, pidslipuvatyj. Joho

oblyččia čomuś vydavalosia zahostrenym — možlyvo, čerez vpali ščoky ta dovhuvatyj nis, na jakomu micno sydily, mov prypajani, velyki okuliary. Pro takych kažuť: knyžkovyj červjak.

— Povernuly, bo ty zaskyhlyv, ščo kytajcia stalo žaľ, — nevdovoleno burknuv Makarov. — Požality kytajcia — odnakovo, ščo požality vlasnu smerť. Chiba smerť tebe požalije?..

Ivan z vnutrišnioju posmiškoju hlypnuv na Makarova: «Čy vin koly-nebuď nablyžavsia do dzerkala? Vylytyj kytajeć». Ta, mabuť, same tomu vin i vykochav u svojij duši ociu nenavysť. U jichnij chati zavždy žyv chtoś iz kytajciv — i pidstarkuvatyj, i zelenyj parubijko, i naviť staryj did. Z usima joho maty spala. To buv starovynnyj žinočyj sposib razrachunku za čoloviču dopomohu. Ne pid sylu bulo žinci tiahnuty na sobi hospodarstvo.

Toj, čyje prizvyšče nosyv Stepan, zdebiľšoho spav na sini bilia korivnyka. Vin nikoly ne buvav tverezyj. Pyv naviť ne samohon, a schožu na kysiľ biluvatu ridynu, jaku nazyvaly brahoju. Ce buly rozčyneni u vodi driždži, ščo ledve vstyhaly perebrodyty. jich naležalo perehnaty čerez aparat, ščob otrymaty samohon, ale u staroho Makarova ne vystačalo terpinnia.

Odnoho razu vin tak šturchonuv Stepana, ščo chlopeć udaryvsia holovoju ob odvirok i ledve oklyhav.

— Tebe, kosookyj, mamka z kytajciamy nahuliala. Zatiamyv?.. Malyj Stepan probuvav rozpiznaty baťka sered kytajciv, jaki dopomahaly materi po chaziajstvu,

ale ž marno. I, može, same čerez oci dytiači hirkoty poselylaś u hrudiach Makarova stychijna nenavysť. Tak ce namahavsia pojasnyty Kryvošejev, jakyj, mabuť, jedynyj v koloniji po-spravžniomu liubyv Stepana.

Druzi vže ne raz dyskutuvaly na ciu temu, ale mymovoli povernulysia do neji j siohodni. — Znapastyly vony rosijśku zemliu, — skazav Makarov. — A može, vidrodyly? — ne pohodyvsia Kryvošejev. — My ž bo jiji do toho dovely, ščo vona

vže j rodyty perestala. — Zvidky v tebe taka nepošana do vsioho rosijśkoho? — serdyvsia Stepan. — Ni, druže. Ce šče odne pidtverdžennia, choč i zapiznile: na kvasnomu patriötyzmi daleko ne

zajideš… Nas takymy imperija zrobyla. — Jakymy — takymy? — My zvykly, ščob nas nohy hoduvaly. Nohy i zbroja. A može, ce stalosia čerez te, ščo my jak

nacija sformuvalysia sered neschodymych lisiv?.. My ne zemleroby, a spokonvični myslyvci. Myslyvci ta vojaky. Obžyty svoje hnizdo ne vmijemo. Zemli ne liubymo j ničoho v nij ne tiamymo. Virymo tiľky vlasnym noham i zbroji. Dlia nas holovne — prostir. Chapaty joho, pryjednuvaty, vynyščujučy inšych… Praciuvaty my tak i ne navčylysia. I torhuvaty tež. Umijemo tiľky vidbyraty syloju. Oś u čomu naše lycho, Stepane. Ce ne vyna, a bida naša.

Makarov promovčav. Vin buv zodiahnenyj u bilyj, dobre pošytyj kostium i vyhliadav sviatkovo. Kryvošejev, navpaky, pryjšov u prezydentśkyj palac prosto z majsterni, de vin use šče vdoskonaliuje svij vynachid. Na niomu bula budenna kartata soročka, uvibhana v roboči štany.

— Skažy, Stepane, — z počuttiam movby smerteľnoji provyny zvernuvsia Kryvošejev do druha. — Jak ty hadaješ, je nony tam? Čy, može, vid nych tiľky rujiny pozalyšalysia?.. Ja kažu pro našych… Abo chaj naviť ne našych… Kažu pro zemnych liudej.

Makarov poklav svoju važku ruku na pleče Ivanovi: — Ne varto mučyty sebe cym pytanniam. Vidpovidi na nioho nemaje. Krašče dumaty pro

majbutnie. — Majbutnie? — pochmuro vidhuknusia Kryvošejev. — Nasampered skažy: ty peven, ščo tam

je planeta, kotra choč trochy nahaduje Zemliu? — Peven. U budovi Soniačnoji systemy nemaje žodnoji vypadkovosti. Vona suvoro

pidporiadkovana zakonovi Ticiüsa-Bode… Čomu ž ty hadaješ, ščo inši planetni systemy formuvalysia poza cym zakonom?.. Oblyšmo dyskusiju, Ivane. Vid cych dumok holova rozvaliujeťsia. Ja svoji stresy usuvaju za dopomohoju žinočyk ruk. Liky ne novi, zate nadijni. Zaraz pokažu tobi kandydatku do Kola bezsmertnych.

Znenaćka stiny znykly j druzi myttievo opynylysia v prezydentśkomu sadu. Do cioho možna bulo b švydko zvyknuty j ne vidčuvaty riznyci miž spravžnim sadom ta joho zobraženniam na kruhovij panorami, jakby vona, panorama, ne robyla nespodivanych strybkiv. Ale ekran buv

pokirnyj voli Makarova — vin perenosyv joho myttievo uslid za dumkoju. Oś na aleji zjavylaś dońka vice-prezydenta Liato-šynśkoho, jichnia znajoma. Vona bula v pari

z nevidomym junakom. Zodiahnena v červonu sukniu, ščo tisno obliahala jiji strunke tilo, vzuta v čerevyčky na vysokych kablukach. Zolotave volossia viľno spadalo na pleči — vono bulo neabyjakoju okrasoju divčyny. Junu žinoču vrodu vidtvoryty u slovach nemožlyvo, tomu dovodyťsia prosto skazaty: Helena mohla b pozmahatysia vrodoju z krasuniamy, kotri otočuvaly Prezydenta, a vony vidbyralysia z henofondu protiahom pjatysot rokiv. Makarov liubyv povtoriuvaty: dlia žinky dosyť buty vrodlyvoju — i ce vže ta jakisť, jaka varta uvičnennia.

Junak tež buv zodiahnenyj stroho j elehantno — u svitlyj kostium, pošytyj majstramy-kravciamy, jaki obsluhovuvaly akademikiv. Zrozumilo, pro ce podbav pan Mirek. Molodiata vyhliadaly takoju harnoju paroju, ščo naviť Makarov, duša jakoho davno vtratyla emocijnu zdatnisť, na jakuś myť rozčulyvsia. Ale na myť, ne biľše. Nastupnoji chvylyny vin uže buv nezvorušnym volodarem, jakyj lyše z druhom dytynstva dozvoliav sobi buty prosto liudynoju — ne bohom.

— Ja, zdajeťsia, počynaju rozumity, čomu Liatošynśkyj tak dbaje pro cioho zuchvaľcia, — ne prychovujučy rozdratuvannia, procidyv kriź zuby Makarov. — Ale chto ž jomu dozvolyv samočynno zniaty serežku? Do mene z cioho pryvodu nichto ne zvertavsia.

— Ty j bez serežky bačyš i čuješ kožnoho kolonista, — zauvažyv Kryvošejev. — Bezumovno. Ale ž u nahliadačiv nemaje tvoho ekrana. Kryvošejev nachmuryvsia. Volossia

vpalo jomu na loba, okuliary spovzly na kinčyk nosa: — To ce ty dočci Liatošynśkoho vyrišyv vydaty specližko? — Vin davno za neji prosyť. — Znaju. Ale… Ne čipaj divčyny. — Meni nabrydly tvoji «ale», — rozdratovano ziskočyv z krisla Makarov. — Chto tut

Prezydent — ja čy ty?.. — Ty, Stepane… — Kryvošejev zniav okuliary j povahom počav protyraty. — Ekran praciuje

bezdohanno. Otže, meni tut robyty ničoho. Z udavanym spokojem pidvivsia z krisla j popriamuvav do vychodu. Makarov potiahnuvsia za

nym: — Ivane, ne durij. Ta Kryvošejeva vže ne bulo. Zvyčajno, vin zhodom pryjde. Taki svarky pomiž nymy

trapliajuťsia majže ščomisiacia. Ale ž Kryvošejev buv takyj samotnij, jak i Makarov, otož jim nikudy poditysia odyn vid odnoho.

Cia dumka trochy zaspokojila Makarova — ekran uže počav vykonuvaty joho voliu. Prezydent tak nablyzyv do sebe molodu paru, ščo, po suti, buv sered nych tretim. Vony cioho, zvyčajno, ne znaly. Stojačy v rotondi — tam, de prozora plastmasova sfera povoli schyliajeťsia, modeliujučy neboschyl, zakochani stycha homonily. Sered replik, ščo cikavi tiľky dlia samych zakochanych, buly j taki, kotri svidčyly pro napruženu robotu dumky.

— Tut ja spravdi baču bezmežnisť, — siajučy vir, zachoplennia, movyv Prokip. — Chiba možna bačyty bezmežnisť? — z krytyčnoju posmiškoju zapytala Helena. — Bačyty

bezmežnisť — značyť ničoho ne bačyty. Makarova vrazyly ci slova divčyny. Vony vydalysia jomu mudrym aforyzmom. Bulo dyvno,

ščo ce skazala divčyna, jaka prožyla vsioho lyšeń visimnadciať rokiv. «O ni, ce ne Siľvija», — podumav Stepan, vidrazlyvo peresmyknuvšy kutočkamy hubiv. Jak

jomu nabrydla ta pustoporožnia liaľka! Tym časom iz-za pomarančevoho dereva vyhuľknula hnučka postať Siľviji. Čas vid času

smykajučy dovhoho povidka, vona vela za soboju biloho pudelia. Pudeľ ohynavsia — mabuť, joho interesy ne zbihalysia z interesamy hospodyni. Siľvija rvučko joho smyknula — j pesyk na kiľka sekund zletiv u povitria, mov povitriana kulia. Ale tut, u nevahomosti, ce bulo zazvyčaj.

Makarov zrozumiv: Siľvija choče rozhledity novojavlenych vidviduvačiv, sama zalyšajučyś dlia nych nepomitnoju. Chto ž jiji biľše cikavyv — majbutnij astronom čy Helena?..

I tut Makarov vidčuv u serci nepryjemnyj poštovch. Jak prykro, ščo vin biľš niž udvoje staršyj vid cioho parubka. Pjatsot rokiv, zvyčajno, vin vidkydav — vony prosto ne isnuvaly. Isnuvaly ti sorok pjať rokiv, kotri buly prožyti na Zemli.

Na aleji zjavylasia trochy zihnuta postať Kryvošejeva. Inžener prostuvav do rotondy, de stojaly Prokip i Helena.

Divčyna pobačyla inženera j vybihla jomu nazustrič. Siľviji dovelosia šmyhnuty v kušči, ale pesyk lyšyvsia poza kuščamy. Vin počav skavučaty. Helena, pobačyvšy pesyka, ne znala, kudy jij bihty — nazustrič inženerovi čy do pudelia, ščo, na jiji dumku, potrebuvav dopomohy.

— Ne turbujteś, — holosno skazav Kryvošejev, ščob joho počula takož Siľvija. — Pro cucyka je komu podbaty.

Siľviji ne lyšalosia ničoho inšoho, jak vyjty zi schovanky. Vrodlyve lyčko perekosyla nepohamovna zlisť. A Helena, vražena scenoju, jaku jij dopomih rozhadaty neschybnyj žinočyj instynkt, zrobyla desiatok krokiv po aleji j podala ruku inženerovi.

— Jak dobre, ščo vy pryjšly! — Ja zviľnyvsia raniše, niž peredbačaloś. To, može, zaraz počnemo? Aparatura hotova. — Ale ž tata šče nemaje, — ohliadajučyś na Prokopa, skazala Helena. — Vin bude čerez

hodynu. My tak umovylyś. — Vaš baťko vže ne raz bačyv. Prote, jak chočete. Makarov z hirkym počuttiam vymknuv ekran. Joho nepryjemno vrazyla dumka, ščo Ivan

Kryvošejev ne takyj uže j samotnij. Vin, mabuť, blyžče j micniše družyť z Liato-šynśkym, niž možna bulo podumaty.

Ale vyjdemo heť zvidty, de liudyna ne vvažaje dlia sebe hanebnym pidsluchovuvaty zakochanych. Pidemo vslid za Ivanom Kryvošejevym ta joho druziamy do druhoji panoramy, ščo pryznačena dlia akademikiv.

Liatošynśkyj uže povernuvsia, vin buv čymoś zaklopotanyj. Mabuť, joho liakaly zdohady pro te, ščo nedremne oko Chaziajina stežyť za joho dočkoju.

— Može, zaprosymo Li Čunia? — zvernuvsia Mirek do Kryvošejeva. — Vin pryjde. Ja jomu kazav. I oś jich pjatero sydyť u nevelykomu motornomu čovni, Kryvošejev vstanovyv joho posered

panoramy zarady posylennia efektu prysutnosti. Za myť stšy movby rozčynylysia v prostori, čoven zahojdaly okeanśki chvyli. Okean buv usiudy — pered nymy j hen poza nymy. Vin prostiahnuvsia u syniuvatu tovšču litnioji noči. Jomu ni kincia, ni kraju. Na misiać nabihajuť chmary. Okean sylkujeťsia povtoryty nebesnu diju, ale ne može — i misiać, i pidsvičeni nym chmary chovajuťsia v piniavomu merechtinni.

Prokip šepoče Heleni: — Jak že tut mohly žyty liudy? Usiudy sama voda. Nide zemli ne vydno. Liatošynśkyj čuje joho šepit i styslo pojasniuje: — Na Zemli zavždy bulo vtryči menše suši, niž vody. Ta jakby suši bulo biľše — liudy takož ne

zmohly b žyty tam nyni. Potribna rivnovaha, vidoma lyše Bohovi. Na žaľ, vona bula porušena… Ale ne pospišajte. Zaraz pobačyte j sušu.

Počalo svitaty. Tam, de malo zijty sonce, kolir neba miniavsia vid synioho do červonoho. Ce vydovyśko bulo dobre znajome Prokopovi j Heleni: tak samo schodylo sonce na hranitnij bani, ne vyklykajučy jichnioji pošany. Teper Prokip podumav: «Ale ž ce dobre, ščo my nesemo z soboju zemni svitanky. Chaj štučni, ale ž my jich majemo!» Chlopcia vrazyla schožisť pryrodnoho svitanku na Zemli j na akademičnij modeli.

Helena radisno zakryčala: — Pohliańte, bereh! Za jichnimy spynamy, na zachodi, opovytyj serpankom rankovoho tumanu, syniv pryberežnyj

lis. Čoven, trymajučyś bereha, kvapyvsia na pivnič, de na tli neba zjavylysia kontury nezvyčajnoho hirśkoho chrebta. Zvisno, Prokip nikoly ne bačyv hir, ta vse ž joho zdyvuvalo, ščo skeli maly taku pravyľnu formu. Povoli vin zmirkuvav, ščo to buly ne hory, a jakiś veletenśki sporudy. Prokip tak stysnuv ruku Hele-ny, ščo vona malo ne skryknula.

— My nevdovzi uvijdemo v Gudzon, — pojasnyv Kryvošejev. — Ščopravda, teper važko rozriznyty, de kinčajeťsia okean i počynajeťsia rika.

Livoruč, skiľky siahav zir, hromadylysia miśki budynky, bihly na zachid priami vulyci, ale vse ce bulo zalyte vodoju. Voda stojala do polovyny vikon peršoho poverchu. Podekudy do štyriv, zabytych u stiny, buly prypjati čovny. Pomiž viknamy susidnich budynkiv na motuzkach vysila bilyzna. Dejaki vikna napolovynu zabyti — z nych styrčaly bliašani dymari, z kotrych snuvavsia rideńkyj dym. Na vodi plavaly smittia j pobutova nečysť, kotru meškanci vmily kolyś chovaty vid očej i nizdriv.

— Ce Ńju-Jork? — zapytala Helena, tiažko pryholomšena pobačenym. — Ni, — vidpoviv baťko. — My zaraz na pravomu berezi Gudzona. Ce berehova častyna

Džersi-Siti. Ohliańsia… Pered namy Uoll-stryt. Oto vže spravdi Ńju-Jork. Manhet-ten. Stolycia svitovoho biznesu.

To bulo veľmy velyčne vydovyšče. Rankove sonce vysilo nad špyliastymy j priamokutnymy veršynamy sporud, kotri ne možna nazvaty budynkamy. Ce ščoś inše — te, ščo zemni liudy nazvaly chmarosiahamy. Bo veletenśki sporudy spravdi dotykalysia chmar. Važko bulo ujavyty, ščo vse ce mohuttia stvorene ne sylamy pryrody, a liudśkymy rukamy. Lamana linija, ščo nahaduje zapys puľsuvannia samoho Soncia, počynalasia z pivdennoji častyny najvidomišoho u sviti ostrova j daleko na pivnoči zlyvalasia z neboschylom. Chmarosiahy stojaly majže vprytul odyn do odnoho, vulyć pomiž nymy ne vydno — otže ne vydno bulo j toho, ščo Manhetten takož zalytyj vodoju.

— Jaka krasa! — ne zmohla utrymatyś Helena. — Nevže vse ce zrobyly liudy? — Sami zrobyly, sami j ponyščyly, — pečaľno zitchnuv Kryvošejev. — Zanadto poviryly u

vlasnu mohutnisť. — Jak ce — ponyščyly? Žodnych rujin ne vydno. Vse cile, — vidhaniajučy hirki zdohady, ne

zdavalaś Helena. — Majže cile, — utočnyv Kryvošejev. — Ale neprydatne dlia žyttia. Čoven bezboronno proplyv pomiž dvoma chmarosiahamy-ve-letniamy, kotri buly

oblyčkovani dzerkaľnym aliuminijem, i opynyvsia na Uoll-stryti. Kynuvšy okom na bezlič vikon, ščo znykaly u syvych pasmach pidsvičenych soncem chmar, možna bulo pomityty taki ž sami bliašani dymari, jak i v Džersi-Siti. Do aliuminijevych kolon prypjati čovny, na vodi plavaje hydke smittia.

Otže, tut takož žyly liudy. Ale ž jak vony žyly? Ani elektryky, ani liftiv, kanalizaciji, pytnoji vody.

A prote vodu rozvozyly na katerach:. Oś čymalyj kater spynyvsia pid chmarosiahom, joho, niby muchy, oblipyly čorni liudy z vidramy. Jak že vony dolatymuť desiať čy pjatnadciať poverchiv z cijeju vodoju? Vyšče, mabuť, nichto ne žyv — vikna povybyvani, z nych ne styrčať bliašani dymari.

U susidniomu kvartali čornyj dym zmijistymy suvojamy obhortav veršyny chmarosiahiv tam ščoś horilo. Čoven zavernuv za rih — i očam vidkrylasia strašna kartyna. Požeža klešniamy veletenśkoho polumjanoho kraba ochopliuvala poverch za poverchom, ne dozvoliajučy vriatuvatysia tym, chto žyv vyšče. Liudy boževiľno metalysia v polumji, vystrybuvaly z vikon u riativnu, zdavaloś, vodu, ščo chovala pid svojeju poverchneju trotuary, avtomobili, kamjani schody… Malo chto z nych vyrynav potim na poverchniu — mabuť, lyše ti, ščo vystrybuvaly z tretioho j četvertoho poverchu, ne vyšče. Vony bovtalysia sered smittia j ekskrementiv, čiplialyś za vikna susidnich chmarosiahiv.

— Hodi! Ne treba biľše, spyniť, — blahaľno vyhuknula Helena. I niby pokirnyj jiji voli, čoven opynyvsia v porivniano čystych vodach nedaleko vid mostu

Verrezano. Tut možna bulo dychnuty viľniše. Prokip, jakyj dovho ne podavav holosu, hirko movyv: — Čomu ž Ameryka ne riatuje cych bidolach? Chiba vona heť usia zalyta vodoju? — Bezumovno, ne vsia. Ale ž zalytyj ne tiľky Ńju-Jork, — vidpoviv Kryvošejev. — U

Ńju-Jorku zavždy bulo bahato bezdomnych. A teper jich nezmirno biľše. Do reči, v Jevropi zatopleno duže bahato produktyvnoji zemli. Niderlandy vzahali perestaly isnuvaty. Francija takož zaznala velykych vtrat.

Tym časom pered čovnom vyris veletenśkyj korabeľ. Vin zastupyv neboschyl, movby rozčavyv joho vlasnoju masoju. Na palubach kupčylosia bahato chudorliavych čolovikiv, zodiahnenych u stari, znošeni soročky. Čoloviky ščoś kryčaly liudiam, jaki stojaly na pryšvartovanomu do korablia kateri. Mabuť, miž nymy vidbuvalysia jakiś perehovory.

Dali bulo vydno išče kiľka korabliv-veletniv, zapovnenych, jak pojasnyv Li Čuń, kytajśkymy robitnykamy. A v kateri stojaly japonśki biznesmeny, kotri najnialy j pryvezly siudy kytajciv.

— Naviščo? — zapytav Prokip. — Zaraz diznajeteś. Nespodivano hliadači potrapyly do rozkišnoji zaly, v centri jakoji za kruhlym stolom sydily

japonśki j amerykanśki dilovi liudy. Perehovory velysia anhlijśkoju movoju, bez perekladačiv. — Darujte, panove, — skazav japoneć, zvertajučyś do amerykanciv, — Orenda na sto rokiv? Ni,

ce nas ne vlaštovuje. My volily b kupyty Manhetten. Prosto kupyty ta j hodi. Ce vyhidno i dlia nas, i dlia vas. Roboty rozpočnemo nehajno. Prosymo nazvaty vašu cinu.

Pidvivsia vysokyj amerykaneć v okuliarach. Vin buv blidyj vid chvyliuvannia, kotre prostupalo u vyrazi joho oblyččia j tremtinni paľciv.

— Jak vam dobre vidomo, naš kontrakt peredbačaje nav-tupne: vy provadyte na Manhetteni vsi neobchidni roboty j korystujeteś ostrovom povnych sto rokiv. Cioho kontraktu j davajte dotrymuvatyś. Na prodaž ostrova my pity ne možemo. Vy ž bo j tak uže zakupyly majže polovynu Ameryky…

Ta oś zobražennia na ekrani počalo blidnuty, myhotity j narešti zovsim znyklo. Hliadači opynylysia v cilkovytij temriavi. Dejakyj čas sydily movčky, vraženi j pryhničeni perežytym. Narešti podav holos Li Čuń:

— Oce j use. Biľše nikoly my ne pryjmaly Zemliu. Nu, zvyčajno, kytajci vdychnuť žyttia u zmertvilyj Ńju-Jork. Na korabliach za mostom Verrezano jich, mabuť, tysiač visimdesiat. A može, j usi sto. Zavtra jich tam bude miľjon, desiať miľjoniv. Slovom, skiľky potribno…

— Ščo vony kryčaly? — zapytala Helena. — Vymahaly, ščob jich vysadyly na bereh… Ja rozumiju, jak vony vidrodiať Ńju-Jork. Zavtra

sotni barž, zapovnenych kaminniam, poplyvuť do Velykoho Jabluka. Nu ščo ž, peršymy poverchamy usiudy dovedeťsia požertvuvaty. Vony peretvoriaťsia na pidvaly. Ta koly poverchiv sto desiať abo sto trydciať, to ce nevelyka žertva.

— Vy hadajete, vony zavaliať vulyci kaminniam? — Speršu zavaliať kaminniam, potim zalliuť betonom, — zachopleno pojasniuvav Li Čuń. —

Vidtak vypompujuť vodu iz sabveju ta pidvaľnych prymiščeń. Kytajci vriatujuť zemnu cyvilizaciju, buďte pevni!..

Ale čomuś nikoho ci slova ne vtišyly. Koly spalachnulo svitlo, na vsich oblyččiach možna bulo pobačyty neprychovanu skorbotu.

HALAKTYČNA MONADA

Prokip teper žyv u nevelykomu meškanni bilia observatoriji: dvi kimnaty, kuchnia j duš, u jakomu potužnyj strumiń vody leď ne zvaliuje z nih. Vodohin dijav ne za pryncypom vlasnoho tysku vody — tysk u trubach pidtrymuvaly čyslenni pompy. Meškannia Prokopa bulo obladnane tak samo, jak i meškannia Li Čunia. Tut ne hralo roli te, ščo Li Čuń buv akademikom, a Prokip lyše joho učnem. Chto mav pravo zjavliatysia v sadu Prezydenta, toj musyv zabuty pro ti konurky, — v jakych tisnylysia liudy, ščo stanovyly akademičnyj henofond.

Prokip zaraz ne mih dumaty pro pobutovi vyhody, jaki tak nespodivano jomu distalysia. Vin buv zachoplenyj svitom — ne maliovanym nevydymoju mašynoju na kamjanij sferi, a spravžnim, vytvorenym iz vakuumnoji temriavy j svitla, iz polumja j cholodneči, iz prostorovoji bezmežnosti, ščo zhuščujeťsia, uščiľniujeťsia, narodžujučy iz sebe rečovynni fenomeny — planety, zori j cili halaktyky.

Vsesvit polonyv joho odrazu. Prokip prosydžuvav za okuliarom teleskopa značno biľše, niž toho vymahav robočyj rozporiadok Akademiji. Observatorija mala dobru bibliöteku — u vyhliadi kompjuternych dyskiv, videomahnitofonnych kaset i zvyčajnych knyh. Buv takož detaľnyj atlas našoji halaktyky — po niomu možna prostežyty šliach zaselenoho asterojida sered planet i zirok. Usi ci bahatstva buly do posluh Prokopa. Vin z bolem dumav pro svojich katakombnych spivhromadian, vid jakych use ce bulo prychovane.

Bezlič nezvyčajnoho vidkryvav dlia sebe novyj spivrobitnyk observatoriji. Vyjavliajeťsia, ne tak uže j bahato vytračeno u veletenśkych soplach palyva, ščob nadaty asterojidovi rejsovoji švydkosti — dlia cioho bulo vykorystano hravitacijnu katapuľtu, jakoju je sama Soniačna systema. Prochodiačy poslidovno povz Sonce ta velyki planety (Jupiter, Saturn, Neptun), zaselenyj asterojid nabyrav švydkisť, jaka bula šče veľmy daleka vid svitlovoji, ale ž značno pereveršuvala tu, z jakoju obertajuťsia asterojidy dovkola Soncia. Nadali Kosmična Akademija vykorystovuvala palyvo duže ridko — lyše dlia koryhuvannia trajektoriji. Z takoju ž poslidovnistiu, ale u zvorotnomu poriadku planuvaloś vchodžennia u planetnu systemu, do jakoji vony letily.

Zakon Ticiüsa-Bode, dobre vyvčenyj na strukturi Soniačnoji systemy, zemni včeni zhodom počaly vvažaty vsesvitnim zakonom, otže inši planetni systemy ne povynni dokorinno vidrizniatysia vid Soniačnoji. Inakše obrana systema vzahali ne matyme planety, jaka schoža na Zemliu. V ciomu razi majbutni šliachy Akademiji nemožlyvo naviť peredbačyty. Trochy zaspokojuvalo te, ščo vona zdatna znov obraty sobi tysiačolitnij šliach uže do jakojiś inšoji systemy. Praktyčno Kosmična Akademija spromožna isnuvaty desiatky j sotni tysiačoliť, ale jakyj že to nemyloserdnyj sposib isnuvannia…

Li Čuń pryznavsia panovi Liatošynśkomu, ščo vin vraženyj zdibnostiamy, jaki dosyť švydko vyjavyv Prokip. Jak vidomo, peresični školy u hlybynnych labiryntach koloniji davaly obmeženi znannia. Vony rozrachovuvalyś tiľky na peršyj poštovch, zadlia jakoho j malo buty stvorene intelektuaľne pidgruntia. Dali talanovyta Liudyna musyla probyvatysia do znań samotužky.

Ce bula systema, ščo zadovoľniala potrebu Akademiji u vidtvorenni nyžčoji lanky naukovciv i techničnoho personalu. Nichto z nych, zvisno, ne otrymuvav prava na bezsmertia. I vse ž to buv dovoli vysokyj ščabeľ — naviť nyžči naukovci žyly v značno kraščych umovach, aniž riadovi nosiji henofondu. Naukovci maly zmohu viľno vychodyty popid štučne nebo. Bezumovno, vony zhodom rozhaduvaly joho štučnisť, ale pro ce naležalo movčaty. Slid movčaty takož pro te, ščo poza nadramy asterojida isnuje zovnišnij svit, kotryj ne kontroliujeťsia Prezydentom. Son mozku maje tryvaty — tak poveliv Tvoreć, tobto Stepan Makarov.

Akademija kuľtyvuvala perevažno točni nauky, humanitarni buly majže cilkom zamoroženi. Ščopravda, pidtrymuvalosia znannia mov, oderžane peršym pokolinniam kosmičnych kolonistiv vid svojich zemnych predkiv. Religijni zapovity dechto pamjatav, ale vony postupovo vidmyraly — natomisť škola z dytiačych lit vychovuvala kuľt Prezydenta. Buly v pošani foľklor, dejaki etnični zvyčaji, narodne mystectvo. Mabuť, ce bulo jedyne, ščo ne dozvolialo prostym liudiam zdyčavity.

Iz archivnych džerel Prokip zjasuvav, ščo pošana do na-cinaľnoho j narodnoho ne bula vypadkovoju: Kosmična Akademija išče na Zemli distala prohramu, jaka zobovjazuvala jiji unykaty demohrafičnoho eklektyzmu. Zemna nauka zreštoju dijšla vysnovku, ščo totaľne zmišuvannia ras i narodiv (imperiälistyčnyj «internaciönalizm») lyše na korotkyj čas intensyfikuje zjavu talanovytych indyviduumiv. Ekstrapoliacija zasobamy kibernetyky na velyki vidtynky času pokazala: fizyčne j duchovne niveliuvannia naciönaľnych oznak maje pryvesty do vyrodžennia tak samo, jak i tryvale krovozmišennia. Pryrodnym procesom liudśkoho isnuvannia je rozvytok samostijnych naciönaľnych klityn, kotri možna spryjmaty jak okremi orhany hlobaľnoho orhanizmu, imja jakoho Liudstvo.

Prokopovi lehko davalasia matematyka, ščo dlia astronomiji maje neabyjake značennia. Ale ne tiľky matematyka — vin liubyv takož fizyku j kosmolohiju. Te, ščo inša liudyna zasvojuvala za rik, Prokip brav za misiać.

Li Čuń mav teper ne korotkočasnoho spivbesidnyka, jakym zavždy buv Mirek Liatošynśkyj. Z Prokopom cikavo rozmovliaty šče j tomu, ščo joho psychika ne bula stomlena, jak u bezsmertnych. Dlia nioho žyttia skladalosia zi ščodennych vidkryttiv. Ce dozvolialo Li Čuniu zanovo perežyvaty davni vidkryttia — svit dlia nioho jakoś niby osvižyvsia, pomolodšav. I pomolodšav vin sam. Li Čuń počav naviť zabuvaty pro vyno.

Oś vony sydiať poruč u bašti, obladnanij potužnym teleskopom. Ruchomym buv ne lyše teleskop — ruchalasia takož bašta. Vona mohla vidokremliuvatysia vid prymiščennia observatory j mandruvaty po zovnišnij poverchni kuliastoho asterojida tak, ščo žoden sektor neba ne lyšavsia poza ohliadom. Bašta peresuvalasia na rolykach, jaki buly nadijno povjazani z metalevoju kolijeju — v nij možna počuvatysia tak samo bezpečno, jak i v nadrach asterojida. Rozmiry bašty dozvolialy porivniaty jiji z nevelykym budynkom. Otož vona bula cilkom prydatna, ščob u nij možna bulo provadyty astronomični doslidžennia, misiaciamy perebuvajučy na protyležnij pivkuli. Druhyj teleskop, išče potužnišyj, lyšavsia u staciönarnij bašti. Otže, vprodovž bahatioch rokiv na odnoho Li Čunia prypadalo až dva teleskopy.

…Vže vkotre Prokip spriamovuje teleskop na zirku, do jakoji vony letily. Koly dyvytysia prostym okom, vona vyhliadaje jaskravišoju vid inšych, ta j tiľky. Ale v teleskopi cia zirka rozrostajeťsia do rozmiriv Soncia — i todi na jiji polumjanomu tli vydno to makove zerniatko, to horošynu. Ce planety. jich uže vydno j poza dyskom zori — krychitni porošynky, ščo svitiaťsia vidbytym svitlom. Jaka strachitlyva dalečiń! Do nych šče letity j letity.

— A ščo, jak tam uže isnuje cyvilizacija? — zapytuje Prokip. — Todi naviščo my jim? Chiba dlia muzejiv.

— Čas vid času my posylajemo tudy radiösyhnaly, — kaže Li Čuń. — Anteny spriamovani na planetnu systemu. Ce v bahato raziv posyliuje syhnal. My peredajemo muzyku, liudśki holosy. Nas ne možna pereplutaty z pryrodnymy radiöchvyliamy. Ja peven, ščo naviť amatorśki pryjmači nas by vže vlovyly. Ce dlia oka daleko, a dlia radiösyhnaliv blyźko. I vse ž my nikoly ne maly naviť natiaku na vidpoviď.

— Nevže, okrim nas, nide nemaje rozumnoho žyttia? — z vidtinkom smutku v holosi vidhukujeťsia Prokip. — Vsiudy sami lyšeń mertvi stychiji — vohoń i cholodneča.

— Ce vy naše žyttia nazyvajete rozumnym? — ironične kydaje Li Čuń. — Ja ne navažyvsia b

tak skazaty. A ščodo mertvych stychij… Tut vy pomyliajeteś, druže. Najdoskonališi formy žyttia — ce ne my, Prokope. Zovsim ne my!..

— A chto ž? — Oti sami stychiji, jaki vy nazyvajete mertvymy. Jadra halaktyk — oś najvyšča forma žyttia!..

Halaktyčna Monada, junače. Vy choč rozumijete, ščo ja kažu?.. Pravda, v ijerarchiji Vsesvitu Halaktyka ne je najvyščoju systemoju. Isnuje Metahalaktyka — ce faktyčno te ž same, ščo Vsesvit. Najvyščoju formoju žyttia slid vvažaty Svitovu Monadu. Ale vona dlia nas nedosiažna. jiji možna osiahnuty lyše rozumom. Ce, jakščo chočete znaty, Boh-Baťko. A Halaktyčna Monada — to je Boh-Syn. Nam dosyť navčytysia spilkuvannia z Synom.

— Chiba ce možlyvo? — Tak, možlyvo. Ale ne dlia vsich. Vy zmožete, Prokope.

Prokip uperše bačyv svoho učytelia takym považno zoseredženym, spovnenym vnutrišnioji velyči. Kožna ryska na joho oblyčči svidčyla pro te, ščo vin zaraz hovoryť pro najvyšče i najsviatiše ne lyše dlia nioho, ale j dlia samoho Vsesvitu. I v bibliöteci Liatošynśkoho, j tut, v observa-tornij, Prokip natrapliav na Bibliju, ale poky ščo ne vstyh dobre jiji vyvčyty. Ta vse ž rozumiv, ščo v nij išlosia pro tu ž samu Osobu, pro jaku zaraz rozpovidaje Li Čuń. Pro Osobu-Tvorcia, Osobu-Boha i Joho Syna, jakyj takož buv Bohom, ale na korotkyj čas prychodyv na Zemliu, žyv u liudśkomu obrazi, aby zemne liudstvo zdobulo bezsmertia. Teper Li Čuń točno vkazuvav, de mistyťsia oselia Pant. o-kratora: u centri Halaktyky! Ce bula ta konkretyka, v jaku važko poviryty.

— Ja čytav, ščo zemni liudy obožniuvaly zoriu, dovkola jakoji obertajeťsia Zemlia, — tycho skazav Prokip, namahajučyś ne vykazaty svojich sumniviv.

— U ciomu buv sens, ale daleko ne povnyj. — Ne povnyj? — Tak, ne povnyj. Zemna nauka ne rozkryla pryrodu hravitaciji. Monada vyrostaje same iz neji.

Abo navpaky — hravitacija vyrostaje iz Monady. Same tut isnuje ota vzajemozaležnisť, kotra u filosofiji nazyvajeťsia dualizmom… Hm-m. Sonce, Sonce… Zemni včeni pomyliajuťsia, hadajučy, ščo Sonce svityťsia za rachunok termojadernoji energiji. Ni j ni! Zori — ce prosto duže velyki planety… Vy znajete, ščo Jupiter blyźkyj do toho, ščob svitytysia? Tak, tak!.. Jupiter vyprominiuje značno biľše energiji, niž otrymuje vid Soncia. Ce dovedenyj fakt. Raziv u kiľka zbiľšyty joho masu — i vin by počav svitytysia. Pomiž masoju j svitnistiu isnuje priama zaležnisť. Heršeľ ne pomyliavsia: svityťsia lyše poverchneva atmosfera Soncia, a soniačni pliamy — ce zavychrennia, kotri dozvoliajuť

zazyrnuty v hlybyny atmosfery. A tam, u hlybynach, soniačna atmosfera značno cholodniša. — Vyjavliajeťsia, najstariše i je najnovišym? — ne mih utrymatysia vid posmišky Prokip. — Ja

maju na uvazi hipotezu Heršelia. — O tak! — vyhuknuv kytajeć. — Ce trapliajeťsia dovoli často. V nauci peremahaje toj, chto

volodije najbahatšoju intujicijeju. Dlia Viľjama Heršelia holovnym astronomičnym instrumentom buv ne teleskop, a skrypka. Do reči, dlia Ejnštejna takož.

— Dyvovyžno! — vse šče ne zdatnyj prychovaty zbudžennia, majže vykryknuv Prokip. — Todi čomu ž svityťsia Sonce?.. Ta j vzahali zori… Čomu vony svitiaťsia?

Li Čuń, na vidminu vid Prokopa, buv cilkom spokijnyj. Vin, zvyčajno, očikuvav pytannia, jake tak nervovo vypalyv joho učeń.

— Tomu, — počav pojasniuvaty akademik, — ščo nadzvyčajno velyki masy peretynajuť hravitacijne pole Halaktyčnoji Monady. I, do toho ž, iz duže velykoju švydkistiu. Vakuum — ce ne porožneča. Rozumiješ, junače? Vakuum — ce tilo Vsesvitu. I jakščo joho rozryvaje ne jakaś tam porošynka, a kosmičnyj hihant… Do reči, u verchnich šarach zemnoji atmosfery temperatura takož duže vysoka, blyźka do soniačnoji. Ale zemna atmosfera tam nadto rozridžena — i tomu cej fakt u kosmonavtyci nichto ne bere do uvahy.

— Pid temperaturoju vy rozumijete švydkisť ruchu atomiv? — zapytav Prokip. — Same tak, — vidpoviv Li Čuń. — Temperatura seredovyšča zrostaje razom z pryskorenniam

vlasnoho ruchu atomiv. Soniačna atmosfera naviť u vysokych sferach duže husta zavdiaky velykij masi cioho kosmičnoho tila. I tomu vona svityťsia. Vlasna Monada Soncia nespromožna vyprominiuvaty — vona chovajeťsia duže hlyboko. jiji radiüs — vsioho lyšeń pivtora kilometry. Otže, Sonce, po suti, svityťsia za rachunok Halaktyčnoji Monady. Čerez te j molytysia na nioho ne hrich — u ciomu razi my vse odno molymosia Halaktyčnij Monadi. Našym Tvorcem je same Vona. Vona, a ne Sonce, ščo vykonuje tiľky roľ reflektora.

— Ale ž u centri halaktyk zemni včeni poselyly tak zvani «čorni diry», — zauvažyv Prokip. Li Čuń poblažlyvo posmichnuvsia. — Ja cioho ne zumiju pojasnyty doty, doky my ne rozhlianemo odnu z pomylok Ejnštejna. Ty,

mabuť, rozumiješ, ščo tut potribna okrema rozmova. — De ž same chovajeťsia cia pomylka? — neterpliače zapytav Prokip. — U zahaľnij teoriji vidnosnosti. Vkraj zaintryhovanyj, Prokip buv zmušenyj nabratysia terpinnia — vin dobre znav, ščo Li Čuń

u takych vypadkach ne piddajeťsia umovlianniam. Včyteľ sam vyznačyť toj čas, koly slid zajniatysia pomylkoju Ejnštejna.

Jakoś Prokip umovyv Li Čunia, ščob toj dozvolyv zaprosyty v teleskopičnu baštu Helenu. Vlasne, vona vže ne raz tut buvala j zazyrala v okuliar teleskopa. Ale na cej raz išlosia pro te, ščob jim otak-ot vidirvatysia vid prymiščennia observatoriji, aby opynytysia vič-na-vič iz cilym Vsesvitom. Li Čuń bačyv, ščo Prokip uže cilkom ovolodiv mechanikoju bašty, tomu vin ochoče dozvolyv. U akademika bula považna pryčyna, ščob ne perečyty: vin-bo zacikavlenyj, aby joho asystent (čas uže tak nazyvaty Prokopa) provodyv jakomoha biľše času na protyležnij pivkuli. Dlia cioho, jak hadav akademik, slid unyknuty oficijnych rozporiadžeń i pidtrymuvaty vlasnyj interes asystenta.

Koly Prokip zupynyv baštu, ščo dozvoliala ohliadaty kosmos ne lyše za dopomohoju teleskopa (jiji stiny buly cilkom prozori), molodi liudy zatamuvaly podych vid nevymovnoho chvyliuvannia. Helena zachopliuvalaś ne lyše maliarstvom, ale j muzykoju. Trochy zaspokojivšyś, vona skazala:

— Tut potribne moje piänino. Ciu velyč zdatna vidtvoryty lyše muzyka. Chlopeć poškoduvav, ščo ne zdohadavsia pidkazaty Heleni ciu dumku (piänino — to buv

elektronnyj instrument, jakyj v umovach jichnioji koloniji praktyčno ničoho ne važyv. Ta j rozmiry joho buly nevelyki). Prypavšy ščokoju do jiji volossia, prošepotiv:

— Spodivajuś, u nas išče bude taka nahoda. Pervozdanna krasa kosmosu, jaku ni z čym ne možna porivniaty, zrobyla jich nimymy, jak u

velyčnomu chrami. Jakiś neznačni, vypadkovi slova tut zdatni obrazyty liudśku dušu. A prote naviť chram buv by lyše rukotvornym vidobraženniam toho, ščo vony teper bačyly j vidčuvaly kožnoju klitynoju vlasnoho jestva. Jakščo porivniaty mižzorianyj prostir z čornym jedvabom, na jakomu horiať, perelyvajuťsia čarivnym svitlom najkoštovniši diämanty, to j u ciomu razi my prynyzymo velyč kartyny, ščo vidkrylasia pered očyma zakochanych. Z čym by my ne porivniuvaly zorianyj svit — vse odno naše porivniannia vyhliadatyme štučnym, vtorynnym, i čerez te nemynuče banaľnym. Ne zajvymy buduť, možlyvo, lyšeń oci slova: tut, pid baťkivśkym pohliadom Vsesvitu, liudśke

dumannia musyť buty takym že cnotlyvo-čystym, jak sam cej prostir i polumjani vkraplennia u joho nevydymij ploti. Vkraplennia, kotri my nazyvajemo zirkamy.

Helena, zhornuvšyś kalačykom u foteli, zadrimala, a Prokip prodovžuvav za dopomohoju teleskopa ohliadaty zoriane nebo. Oś vin počav skerovuvaty teleskop na velyke skupčennia zirok, jake bulo vydno naviť neozbrojenym okom.

Robyv ce ne vypadkovo: potrebu navesty teleskop same na ciu dilianku neba Prokip vidčuvav išče todi, koly vony rozmovlialy z Helenoju. Dlia neozbrojenoho oka tam nibyto ne bulo ničoho nezvyčajnoho, i vse ž jakaś syla poklykala joho iz hlybyn Vsesvitu. V duši zjavylosia ščoś take, ščo možna nazvaty nespodivanym svitlom, kotre bulo radisno-solodkym, pidnosylo dušu, porodžuvalo vidčuttia nejmovirnoji syly, vysoku vpevnenisť, ščo ty nikoly ne pomreš, bo ty i Vsesvit — ce faktyčno te ž same. Dva poliusy jedynoji sutnosti — Mehakosm i Mikrokosm.

Mabuť, ce bulo prodovžennia toho uročystoho nastroju, ščo sformuvavsia u rozmovi z Helenoju pid vraženniam nevymovnoji krasy kosmosu. I vse ž Prokip dovoli vyrazno vidčuvav: ce ščoś inše — nezvyčajne, osoblyve, te, ščo vypadaje perežyty nebahatiom liudiam. Tut isnuvav i motyv kochannia, ale jak častka, pidporiadkovana cilomu. A cile bulo značno biľšym, niž joho kochannia do Heleny. Divčyna intujityvno vidčula, ščo Prokopovi zaraz lipše zalyšytyś na samoti. Joho ne možna bulo vidryvaty naviť dlia toho, ščob vin dopomih jij pokynuty baštu, — tomu vona skulylasia u foteli. Speršu tiľky vdavala, ščo spyť, a vidtak i spravdi zasnula.

Tym časom Prokip spynyv teleskop — može, naviť ne sam spynyv, a zrobyla ce nevidoma i neznajoma syla, jaka poklykala joho iz hlybyn Vsesvitu. Te, ščo vidkrylosia joho zorovi, možna bulo porivniaty chiba ščo z Soncem, koly na nioho dyvyšsia iz Zemli; i vodnočas to bulo ščoś zovsim inše, bo Sonce — lyše peresična zoria, jakych ne zličyty. Ce ž bulo svitylo dlia miliärdiv sonć — vlasne, te same, ščo Li Čuń nazyvav Halaktyčnoju Monadoju. Chlopeć odrazu ž zbahnuv: pered nym zniala pokryvalo same vona — Halaktyčna Monada. Vin ce rozumiv naviť ne rozumom, a tijeju sutnistiu vlasnoji osobystosti, pro jaku sam majže ničoho ne znav.

Ni, Halaktyčna Monada ne schoža na Sonce. Vona bula napivprozora — zolotave siajvo kuliastoji formy v otočenni zirok, jaki, mabuť, duže švydko ruchalyś. Siajvo ne slipylo, vono bulo mjake, duže pryjemne dlia oka. Velyke ščastia joho spohliadaty, bo vid nioho strumuvala syla, jaku možna nazvaty Liubovju. Ta Liubov — ne same lyše vysoke počuttia. To bulo ščoś nezmirno biľše: Liubov jak Osoba, jak Maty Vsesvitnioji Liubovi. Prokip neschybno vidčuvav: ce počuttia vyprominiuvalosia same zvidty, nežyvu rečovynu peretvoriujučy na žyvu, liudśkij duši darujučy natchnennia, nezriačoho robliačy zriačym. To bula zdatnisť bačyty naskriź cilyj Vsesvit u joho dyvovyžnij prostoti j nezrivniannij velyči.

Chlopeć vidirvavsia vid teleskopa — teper vin buv jomu ne potribnyj. Naviť ne pomityv, koly počalasia rozmova z Halaktyčnoju Monadoju. Ta j čy možna ce nazvaty rozmovoju u zvyčajnomu rozuminni? Ce bula rozmova podumky: šče ne vstyhalo sformuvatysia zapytannia, jak odrazu ž na nioho prychodyla vidpoviď.

Prokopovi zdalosia, ščo vin zrobyvsia beztilesnym — prolitav naskriź cili prostory Halaktyky, vsiudy bačyv žyttia; bačyv ne okom, a duchom — konkretni obrazy buly vidsutni. Vin utverdyvsia v najholovnišomu znanni: u sviti vzahali ničoho nemaje, okrim Temriavy j Svitla. Temriava — to je sam prostir, Svitlo — ce bezkonečna nezličennisť Monad. Usiudy, de je bodaj neznačna masa, — je Monada. Dribni Monady hurtujuťsia v roji, oblipliujučy Centraľnu Monadu, mov bdžoly oblipliujuť matku. Todi vony perestajuť isnuvaty okremo, viddajučy vsiu svoju energiju Centraľnij Monadi. Tak vynykaje rečovynne tilo — vid mikroskopičnoji pylynky do najbiľšoji zori. Centraľna Monada je povnym i cilkovytym vidzerkalenniam usijeji systemy — jiji masy j energiji. Ščo biľša masa, to biľšyj radiüs Monady j vona potužniša. I vodnočas hustyna Monady menšaje, koly zbiľšujeťsia jiji radiüs. Same čerez te Halaktyčna Monada vyhliadala ne tverdym tilom, a kazkovo prekrasnym siajvom.

Otže Centr Halaktyky — ce, po suti, i je sama Halaktyka, vsia jiji masa i vsia energija. Zreštoju, chiba my znajemo, ščo take masa za svojeju substanciönaľnoju pryrodoju? Prokip išče buv dalekyj vid toho, ščob daty definiciju masy jak takoji, ale vin uže rozumiv: bez Monady namaje masy, a bez masy nemaje Monady. Ščo masa i hravitacija sporidneni — ce jasno, otže, musyť buty zrozumila takož sporidnenisť hravitaciji j Monady.

Asystent povoli počynav rozumity, ščo kazav jomu včyteľ. Teper vin mirkuvav tak: «Najïstotniše, mabuť, ščo zolotave siajvo — ce až nijak ne «čorna dira», a ščoś zovsim inše: Plazma, Ščo Myslyť. Halaktyčnyj Mozok, jakyj žyve, volodariuje i tvoryť u pidvladnomu jomu prostori. Najdoskonališa forma žyttia. My vže j sami vmijemo stvoriuvaty dopomižnyj mozok, vytkanyj zi Svitla. Chiba ž nam ne jasno, ščo liudyna ne zdatna vyhotovliaty te, čoho ne isnuje v samij pryrodi?

Otže, u svojich kompjuterach my lyše viddaleno, prymityvno modeliujemo te, ščo isnuje v Centri Halaktyky jak najvyšča forma žyvoho. I same zvidty slid vyvodyty vsi inši formy žyttia…

Prokip navčyvsia vyznačaty rozmiry kosmičnych objektiv. Radiüs zolotavoho siajva perevyščuvav radiüs Soniačnoji systemy v cilomu. Halaktyčna Monada perebuvala dovoli daleko, bo dlia prostoho oka vyhliadala ne biľšoju, niž soniačnyj dysk. A čerez te, ščo vona bula majže prozora, neozbrojenym okom jiji vidšukaty duže važko. Ce možlyvo lyše todi, koly znaješ, de same treba jiji šukaty.

Prokopa vona, možna skazaty, znajšla sama — mabuť, tak, jak znajšla Li Čunia. A na Zemli u svij čas vidšukala Pifahora, Platona, Mojseja, Mahometa, Buddu. Ta j ne tiľky zasnovnyky filosofśkych abo religijnych system poslanci Halaktyčnoji Monady: usi bez vyniatku heniji vidčuvaly na sobi dotyk jiji promenystoji ruky — same tomu vony j heniji. Ce zovsim ne označaje, ščo Prokip sebe takož vvažav henijem, a prote vin teper naležav do čysla tych, komu poščastylo pobačyty oblyččia Boha.

Nemožlyvo naviť perekazaty, ščo vstyh spiznaty Prokip uprodovž jakojiś hodyny, kotra vydalaś jomu ciloju vičnistiu. Zhadajemo dejaki konkretni reči, ščo stosujuťsia našoji rozpovidi. Bula jakaś sekunda, koly iz zolotavoho siajva prostupylo oblyččia Pantokratora. A možlyvo, to lyše vydalosia Prokopovi. U čomu Prokip cilkom peven, tak ce v tim, ščo distav vidpovidi na vsi svoji zapytannia.

Perše i, mabuť, najholovniše: čy ne marno vony letiať do nevidomoji planety? Ni, ne marno! Cia planeta spravdi schoža na Zemliu v jiji peršomu periödi — do pojavy liudyny. Kosmični kolonisty znajduť tam use neobchidne dlia žyttia. Na nych čekaje duže velyka robota. Sporudžennia jichnioji koloniji — to ne prosto usvidomlena volia zemlian, a volia samoho Pantokratora. Ščodo osoby Prezydenta, to cia problema vzahali perebuvaje v kompetenciji liudej, kotri joho otočujuť. Nadavšy liudiam svobodu voli, Pantokrator zalyšyv za soboju lyše spriamuvaľni evoliuciji. Perebyraty na sebe te, ščo majuť vyrišuvaty sami liudy, — ce označalo b pidštovchuvaty jich do nemynučoho vyrodžennia. Oś čomu liudśki apeliaciji do Boha stosovno kryvd, zlovžyvannia vladoju, tyraniji vladoliubciv toščo schoži na vymohu školiara, aby dobreńki baťky vykonuvaly za nioho uroky…

Rozmova z Pantokratorom uvirvalasia tak samo nepomitno, jak i počalasia. Prokopovi šče dovho bulo ne jasno, jaka same dumka pidkazana Halaktyčnoju Monadoju, a jaka naležala jomu osobysto. Zhodom usvidomyv, ščo vse, dobute nym vid Pantokratora, vynyklo. v joho vlasnomu mozku. I vodnočas Prokip rozumiv, ščo ce jomu tiľky tak zdajeťsia. Mabuť, to bula Boža delikatnisť, mjake sponukannia bez rizkoho imperatyvu. Tak rozumnyj baťko navčaje dytynu, namahajučyś naštovchnuty na dumku, ščob dytyni zdavalosia: dumka pryjšla samostijno, bez čyjohoś sponukannia. I ce same toj vypadok, koly my hovorymo pro našu intujiciju.

Prokynuvšyś, Helena pomityla, ščo Prokip čymoś duže zaklopotanyj. Vin stojav neporušno bilia teleskopa, oči buly zapliuščeni, nače uvi sni. Ce stryvožylo divčynu — vona tycheńko vyslyznula iz fotelia j nablyzylaś do Prokopa. Vin, mabuť, vidčuv jiji nablyžennia — strusnuv holovoju j rozpliuščyv oči.

— Ty stomyvsia, Prokope? — Ni, Heleno. Ne te. — A ščo ž?.. Prokip vidpoviv ne odrazu. Vziav Helenu za ruku, postojav movčky, a vidtak, ne dyvliačyś na

divčynu, nablyzyv jiji ruku do vlasnoji ščoky. — Ja bačyv Boha. Helenu ci slova niskiľky ne zdyvuvaly — koly vona ohliadala zorianyj prostir, jij takož

zdavalosia, ščo vona bačyť Boha. — Ja rozumiju, — skazala divčyna. Ale vin usvidomliuvav, ščo Helena joho rozumije nadto abstraktno, jak ce vlastyvo bahatiom

liudiam. Prokip vyrišyv prypynyty ciu rozmovu — do rozuminnia fizyčnoji j duchovnoji sutnosti

Halaktyčnoji Monady divčynu naležalo pidhotuvaty bodaj tak, jak joho pidhotuvav Li Čuń. I vse ž Helena vidčuvala, ščo Prokip perežyv jakeś vnutrišnie potriasinnia. Joho posmiška

bula nezvyčna, niby syluvana, a mova takož natiahnuta — hovoryv-bo ne pro te, čym buly obtiaženi joho dumky. Heleni chotilosia povernutyś dodomu, ale todi, koly vona ohliadala prostir dovkola jichnioji koloniji, u neji vynyklo važlyve zapytannia. U ti chvylyny vona pobojalasia vyslovyty joho, ščob ne zrujnuvaty sviatkovoho nastroju. Ta vse ž zapytannia jij mulialo, divčyna ne mohla joho

pozbutysia. Oś vona znovu zbihla po schodynkach na platformu pered teleskopom, ščob išče raz

ohlianuty dovkillia. Narešti navažylaś: — Prokope, ja davno chotila tebe spytaty… — Pro ščo? Vin rvučko povernuv holovu j tak pohlianuv na Helenu, nače tiľky zaraz pomityv jiji

prysutnisť. — Pro ščo ty chotila zapytaty? Oblyččia divčyny zrobylosia zoseredženo-sumnym. Huby stysnulyś i staly vuźkymy, jamky na

ščokach schovalysia, na čoli zjavylasia nespodivana skladka. — Oś pro ščo… Skažy, jakščo vykynuty jakyjś predmet tudy… Nazovni… Nu, skažimo,

vykrutku abo hajku… Vona letityme za namy, pravda?.. — Zvyčajno. Jakščo vykynuty ne duže daleko, zhodom ci predmety opyniaťsia na poverchni

asterojida. Syla tiažinnia tut nevelyka, ta vse ž isnuje… A čomu ty pro ce pytaješ? Helena promovčala. Zhodom vona nesmilyvo zapytala: — A my možemo objichaty dovkola? Ščob ne prosto povernutyś, a objichaty… Rozumiješ? — Buď laska, — posmichnuvsia Prokip. — Ce ne stanovyť žodnoji problemy. Ty chočeš zaraz? — Ehe ž… Jakščo možna. Prokip distav iz kyšeni nevelykyj priamokutnyj prylad, natysnuv na knopku — j teleskopična

bašta plavno, nepo-kvapno rušyla navkolo asterojida. Tym časom Helena z takoju pyľnistiu ohliadala i poverchniu jichnioji maleńkoji «planety», i prostir dovkola neji, ščo Prokip ne strymavsia — zapytav:

— Ščo ty šukaješ, Heleno? Ale divčyna vperto movčala. I lyše todi, koly vin povtoryv zapytannia, vidpovila: — U mene, Prokope, nemaje vid tebe žodnych tajemnyć. Ale ce ne moja tajemnycia. Davaj

zapytajemo v baťka. Možlyvo, vin dozvolyť, ščob ja tobi rozkazala. Abo sam rozkaže… — Pislia tryvaloji pauzy rozhubleno prošepotila: — Kudy ž vony podilysia? Prosto nejmovirno!..

Kosmos dovkola zaselenoho asterojida spravdi buv čystyj — ne bulo ničoho, ščo mohlo b prykuvaty jichniu uvahu. I tak samo bula viľnoju vid buď-jakych zajvych predmetiv poverchnia planety. Potužnyj prožektor, ščo obmacuvav dovkillia, vychopliuvav iz leď rozridženoji zoriamy temriavy tiľky nešyroku koliju, po jakij kotylasia teleskopična bašta.

Mabuť, čytač uže zdohadavsia, ščo šukala Helena. Baťko rozpoviv jij pro te, čoho ne mav prava rozpovidaty. Z dejakoho času naselennia koloniji dosiahlo krytyčnoji čyseľnosti. Podaľše zrostannia henofondu bulo nepotribne j nemožlyve. Biľše toho: vono mohlo zaveršytysia cilkovytoju katastrofoju. Vsiliaki zapobižni chytruvannia sanitarnoji služby davaly pevni naslidky — inakše pryrist naselennia buv by značno biľšyj. Ta, nezvažajučy na protyzaplidni zasoby, naselennia vse ž taky zrostalo. Otož čerez kožni dva-try desiatylittia z nakazu Prezydenta henetyčna komisija vybrakovuvala dvi-try sotni indyviduumiv, kotri ne stanovyly henetyčnoji vartosti. jich bez skafandriv vykydaly u vidkrytyj kosmos.

My vže zhaduvaly; v komisiji praciuvav takož vice-prezydent Akademiji Mirek Liatošynśkyj. Cej obovjazok joho tiažko pryhničuvav, ale vin ničoho ne mih zminyty. Chiba ščo vidmovytysia vid svoho fachu. Ale todi, pevno, Liatošynśkyj sam potrapyv by u čyslo vybrakuvanych, bo naviščo vin potribnyj poza joho naukovoju praceju? Poza naukoju vin ne potribnyj naviť sobi samomu. A prote ci tverezi mirkuvannia ne prynosyly rozrady. Oś čomu, perežyvajučy čerhovu depresiju, vin rozpoviv pro svoji duševni muky Helevi.

Tak čy tak, a Helena znala: dovkola jichnioji koloniji mav stvorytysia čymalyj kosmičnyj cvyntar. Ale ž joho ne bulo! Ščo ž ce mohlo označaty?..

A može, baťko jij rozkazav ne vse? Vona vyrišyla siohodni ž rozpytaty joho pro ce dokladno.

V KATAKOMBACH

Prokip vidčuvav sebe na veršyni vysokoji chvyli. Za jakychoś pivroku vin projšov šliach vid neprymitnoho meškancia tisnych, nadmiru zaliudnenych, katakomb do mechanika fermy, a vidtak do asystenta akademika Li Čunia. I oś narešti jomu vidkrylasia Halaktyčna Monada, ščo vdychnula u nioho take bačennia svitu, jake vlastyve lyše jiji vtajemnyčenym obranciam. Vin poky ščo unykav rozmovy z Li Čunem — speršu naležalo v sobi samomu dobre vymisyty znannia, otrymani tak nezvyčajno.

Prokip rozumiv, ščo hodyna spilkuvannia z Halaktyčnoju Monadoju važyla biľše, niž use joho poperednie žyttia. Vdruhe vstupyty v kontakt iz Vseosiažnoju Osoboju, jaku Li Čuń inkoly nazyvav Pantokratorom, inkoly Totalitom, može, j ne dovedeťsia. Totalit kynuv u joho dušu mikroskopične zerniatko, joho naležalo proroščuvaty desiatylittiamy — bo to zerniatko Svitovoji Mudrosti.

Vse perežyte pered oblyččiam Vsesvitu zmusylo joho po-novomu hlianuty i na joho vidnosyny z Helenoju. Prokopovi zdavalosia, ščo dosi ce bula prosto družba. Vin ne znav, ščo dlia Heleny ce vže ščoś inše. Divčyna namahalasia ničym ne vyjavyty svojeji zakochanosti, a v Prokopa brakuvalo žyttievoho dosvidu, ščob zrozumity jiji počuttia za oznakamy, jakych zakochani ne zdatni schovaty.

Nastupnoho dnia Helena, zatynajučyś, perekazala jomu rozmovu z baťkom pro tu zahadku, z jakoju vona zustrilasia na poverchni asterojida. Tam, u bašti, jij lipše bulo b ne počynaty pro ce rozmovu z Prokopom. Baťko duže zasmutyvsia, koly vona počala rozpytuvaty pro tajemnyciu znyknennia til, vykynutych u vidkrytyj kosmos. Vin poklav ruku jij na pleče j pislia tryvaloji movčanky skazav:

— Ja ne choču, ščob ce pochodylo vid mene. Za cym usim, doniu, chovajeťsia tak bahato nezbahnennoho j nebezpečnoho… Prokip zhodom sam pro vse diznajeťsia.

— Jak vin diznajeťsia? I ščo ty maješ na uvazi? — Davaj prypynymo ciu rozmovu.

Helena vperše podumala, ščo jiji tato ne naležyť do vidvažnych liudej. Ce bulo nepryjemno, tomu jiji dumka lyše leď-leď torknulasia cijeji temy, ščob nikoly biľše do neji ne povertatyś. Helena liubyla baťka takym, jakym vin buv. Prokopa vona povidomyla, ščo tato ne dozvolyv rozkazuvaty… Ale vona tak i ne mohla nazvaty toho, pro ščo ne možna bulo rozkazuvaty, — j ledve ne rozplakalaś. Divčyna tak zaborsalaś u tajemnyciach i nedomovlenostiach, ščo vyhliadala v čomuś duže vynnoju, može, trochy kumednoju. Rozčervonilasia, vtupyla oči v nosky svojich čerevyčkiv, movby čohoś očikujučy. Ce duže jij lyčylo.

I tut sama pryroda pidkazala Prokopovi, ščo jomu v ciu myť naležalo zrobyty. Vin zasmijavsia j pociluvav divčynu. Stalosia ce v observatornij bibliöteci, de Helena vstyhla navesty zrazkovyj lad. Sered knyžok, kompjuteriv i foteliv vony stojaly, prypavšy odne do odnoho, duže daleki vid zdohadu, ščo pomiž nymy je tretij. Cym tretim buv Stepan Makarov, jakyj kožnoho razu vmykav videopanoramu, jak tiľky Helena vychodyla z domu. Kameroju nahliadu bula obladnana takož observatorna bibliöteka.

Te, ščo vony zaraz vidčuvaly, bulo dlia nych novym i neznajomym. Spjanili vid pocilunkiv, vony ne mohly vymovyty j slova, za nych rozmovlialy jichni sercia. I lyše zhodom, trochy otiamyvšyś, ale vse šče ne vidryvajučy holovy vid joho hrudej, Helena prošepotila:

— Ty ne obražaješsia? — Obražajuś, — smijučyś, vidpoviv Prokip. Vona joho žartoma popleskala dytiačoju dolońkoju po ščoci: — Nu j obražajsia. Ja teper tebe ne bojuś. — A raniše bojalasia? — Sebe bojalasia. — Jak ce?.. Zamisť vidpovidi vona joho pociluvala tym tryvalym pocilunkom, jakyj nahaduje dvom

molodym osobam protyležnoji stati, ščo isnuje ščoś značno biľše j vidpovidaľniše, niž pocilunky. Helena sama zliakalasia svoho včynku, vidštovchnulasia vid Prokopa j čomuś vidrazu ž zrobylasia považnoju, zanepokojenoju.

— Ščo stalosia, Heleno? Vin use šče ne vypuskav jiji ruky. Jomu chotilosia, ščob dyvna, prekrasna j chmiľna chvylyna

povtorylasia, ale bačyv, ščo toj nevlovymyj ment napolochano spurchnuv, niby zliakanyj metelyk. — Ne znaju. U mene take vražennia, ščo tut chtoś je. — Chto ž tut može buty? Chiba ščo Li Čuń. Ale vin nikoly ne zachodyť bez poperedžennia.

Osoblyvo todi, koly prychodyš ty. Ta spokij uže ne povernuvsia do Heleny, vona zbenteženo ozyralasia j pomitno nervuvala. Prokip proviv jiji čerez prezydentśkyj sad, vidtak začynyvsia u svojemu pomeškanni j počav

zbyratysia tudy, de vin vyris — u hosti do materi j sestryčky. Išče včora vony domovylysia z Li Čunem, ščo Prokip providaje ridnych i pohostiuje v nych dniv zo dva. Akademik schodyv u sad, narvav slyv, jabluk i pomarančiv — ciomu dyvakovi vse možna robyty.

My šče raz vymušeni nahadaty, ščo slovo «chodyty» tut malo zovsim inšyj zmist, niž na Zemli. Zvyčnych dlia zemlian krokiv tut ne isnuvalo — ce radše buly biľši abo menši strybky. Lyše sprytnisť i nabute z dytynstva vminnia dopomahaly robyty ci strybky pomirnymy, točno rozrachovanymy. Osoblyvoho vminnia vymahalo peresuvannia v tuneliach: syla liudśkych mjaziv lyšylasia zemnoju, otže nabyty loba duže lehko. Ale liudy, ščo narodylyś i vyrosly v labiryntach asterojida, ne maly z cym osoblyvoho klopotu. Otož my dozvolymo sobi nadali ne zhaduvaty pro te, ščo zdalosia b dyvnym dlia zemnoji liudyny, ale je pryrodnym dlia kosmičnoho kolonista.

Nadra asterojida buly šče na zemnij orbiti prystosovani do žyttia v nych deś blyźko tysiači kolonistiv. Ce pryblyzno te čyslo, jake mohla prohoduvaty ferma. Važko skazaty, jak zemni akademiky ujavlialy sobi demohrafičnu problemu koloniji, — mabuť, pokladalysia na sanitarnu službu, v obovjazky jakoji vchodylo rehuliuvannia kiľkosti narodžeń. Prote na praktyci vyjavylosia, ščo zapobižni zasoby j aborty ne harantuvaly vid perenaselennia.

Pamjať koloniji fiksuvala cykly, koly tisnota vid nadmirnoji zaliudnenosti čerhuvalasia z vidnosnym vyviľnenniam pomeškań i vnaslidok cioho polehšenniam pobutu. Staršynam, jaki očoliuvaly etnični hrupy, likari pojasniuvaly, ščo vidibrani na medohliadach osoby pereseliajuťsia u rezervnyj žytlovyj sektor, ale de vin mistyťsia — nichto ne znav. Chodyla čutka, ščo deś poruč jichnioho asterojida letyť trochy menšyj joho suputnyk, obladnanyj tak samo. Prokip znav, ščo žodnoho suputnyka nemaje, ale vin poky ščo vidstoroniav ci hryzoty — joho mozkovi j tak ostannim časom dovelosia pererobliaty nadmir informaciji.

U neosvitlenych vidtynkach tuneliu Prokip korystuvavsia elektryčnym lichtarykom. Časom vin joho vymykav — z dytynstva vmiv orijentuvatysia v temriavi.

Same u taku chvylynu jomu zdalosia, ščo vin čuje liudśkyj stohin. Uvimknuvšy lichtaryka, metriv za desiať vid sebe pobačyv rozipjatoho na stini veletnia. Vin buv zodiahnenyj u robočyj kombinezon, podertyj na hrudiach. Rozkynuti ruky pryvjazani izoliovanym drotom do kostyliv, zabytych u stinu. Oblyččia zakryvavlene, volossia takož zlyplosia vid krovi. Holova vpala na prave pleče, rot napivrozkrytyj, zalyti krovju poviky chovaly zapliuščeni oči. Inkoly holova joho leď pomitno sipalasia movby vin instynktyvno vyviľniav zatysnutu na šyji venu Plastmasovoji serhy, ščo bula obovjazkova dlia kožnoho meškancia katakombiv, u joho vusi ne bulo.

Prokopovi zdalosia oblyččia veletnia znajomym. Tak i je — ce buv irlandeć Endriu, z jakym vony družyly išče v dytynstvi. Endriu nahliadav za systemoju videokamer, ščo dozvoliala Prezydentovi, ne vychodiačy zi svoho palacu, v buď-jaku chvylynu bačyty majže vse, ščo dijalosia v labiryntach asterojida i na joho poverchni.

Ale majže vse — ne označaje vse. Tiľky Endriu j Herd znaly, jaki same sektory perebuvaly poza polem ohliadu. Ce robylo Endriu dovirenoju osoboju Herda. Chto ž ce včynyv nad nym taku naruhu? Ne inakše jak pislia katuvań joho zalyšyly tut pomyraty.

A može, ce zrobleno z nakazu Herda? Mabuť, Endriu čymoś ne dohodyv jomu abo ž samomu Prezydentovi?

Choč ce buv dovoli hluchyj kutok labiryntiv, ale Herdovi pacholky šče maly siudy navidatyś. Nevidomo lyšeń, koly same.

Prokip počav rozkručuvaty drit na rukach Endriu. Monter, ne rozpliuščujučy očej, pidviv holovu. Mabuť, vin use šče perebuvav u neprytomnosti. Narešti vdalosia zviľnyty joho ruky, tilo Endriu liahlo na Prokopove pleče. Važkym, zrozumila rič, vono tut ne bulo. Prokip mih by nesty joho skiľky zavhodno, ale vyrišyv poklasty na betonnu pidlohu tuneliu j pryvesty irlandcia do tiamy.

Svitlo lichtaryka, pidnesenoho do očej veletnia, za chvylynu uvirvalo joho neprytomnisť. Poviky, na jakych zapeklasia krov, povoli vyviľnialy oči, kotri odrazu ž vtupylysia v Prokopa. Mabuť, Endriu buv peven, ščo ce znov pryjšly joho katuvaľnyky, — vin instynktyvno smyknuvsia vsim tilom i zastohnav vid boliu. Prokip zblyźka osvityv svoje oblyččia:

— Ty bačyš mene, Endriu? Ce ja — Prokip. Chto ce tebe tak pryhostyv? Vin pidklav valizku pid holovu montera. Išče nedavno vony, možna skazaty, praciuvaly razom

— Prokip obsluhovuvav systemu elektrolizu, ščo vyrobliala vodeń i kyseń, a Endriu v tomu ž samomu prymiščenni mav nevelyku komirku dlia instrumentiv. Samozrozumilo, vony časom

dozvolialy sobi vidvesty duyu v družnich baliandrasach. — Prokip? — Oblyččia Endriu hotove bulo rozplyvtysia u vdovolenij posmišci, ale natomisť

bolisno skryvylosia: — De ty tut vziavsia?.. — Idu do svojich. Davno ne bačylysia… Ščo z toboju skojiloś? — Chiba ne bačyš? Kostolomy trochy pidlikuvaly. — Vin počav bulo pidvodytyś, ale kožen

ruch zavdavav jomu boliu. — Potim rozkažu. Dopomožy meni vybratysia zvidsy. Vony oś-oś pryjduť. Ja znaju katakomby, de vony nikoly ne buvajuť.

Prokip pidniav montera j zvalyv joho sobi na spynu. Lichtaryka nehajno pohasyv — vony opynylysia v cilkovytij temriavi.

— Kudy jty? — Speršu priamo. Ja skažu, de treba zvertaty. Jšly movčky. Koly treba bulo povernuty pravoruč abo livoruč, Endriu tycho šepotiv

Prokopovi na same vucho: — Siudy… Za pivhodyny vony opynylysia v hluchomu zakutku, jakyj, zdavalosia, nikudy ne viv. Stiny tut

ničym ne riznylysia vid tych, jaki buly sporudženi išče na orbiti Zemli, do zaselennia asterojida kolonistamy. Endriu skazav:

— Ce tut. Ale… Pusty mene. Irlandeć lih na žyvit i počav vydriapuvaty paľciamy kachliu, odnu iz miľjoniv, jakymy vsiudy

buly oblyčkovani stiny labiryntiv. Kachlia ne piddavalaś. Endriu zapytav: — U tebe je niž? — Je. — Daj meni. Prokip distav iz valizky skladanoho noža j podav monterovi. Toj za jakuś chvylynu viddilyv

vid stiny kachliu, kotra bula prypasovana do tovstoji keramičnoji probky i vyjmalasia tiľky razom z neju. Probku vtiahuvala u nevelykyj otvir dovoli micna pružyna. Potribne bulo dejake zusyllia, ščob roztiahnuty pružynu, i todi čerez ščilynu možna prosunuty ruku.

— Potrymaj, — kyvkom holovy pokazav Endriu na probku. Prokip jakomoha syľniše natiahnuv pružynu, a tym časom Endriu zanuryv ruku v otvir, ščoś

tam natysnuv — i todi pered nymy vidčynylasia nevelyka liada, ščo bula oblyčkovana kachliamy j ničym ne vidriznialasia vid stiny. Endriu nakazav Prokopovi lizty v čornu diru. Nevdovzi vony opynylysia u kamjanomu čerevi, de možna bulo sydity, lyšeń vtysnuvšy kolina v pidboriddia. Zate tut mih rozvernutysia naviť Endriu. Rozvernuvšyś, monter začynyv za soboju liadu j postavyv na misce probku z kachleju.

Koly vony trochy viddychalyś, Prokip zapytav: — A ty ne bojišsia, ščo Herdovi liudy vidšukajuť tvoju liadu? — jiji znajty nemožlyvo — dlia cioho treba znajty jedynu kachliu iz miľjoniv schožych na neji.

Proty cioho povstaje teorija virohidnosti. Teper vony opynylysia v katakombach, vydovbanych rukamy kolonistiv. Tut ledve možna

bulo protysnutyś. Endriu jakoś znachodyv u sobi syly, ščob plazuvaty na čerevi poperedu Prokopa. Ta oś kamjanyj laz pryviv jich do pečery, za vsima oznakamy takož vydovbanoji liuďmy. Ce možna bulo zrozumity naviť navpomacky. Monter povnym holosom skazav:

— Tut možna svityty. Zapalyvšy lichtaryka, Prokip dopomih tovaryševi jakomoha zručniše vmostytysia. Ruky

Prokopa buly zamaščeni krovju, ščo zmišalasia z potom. Važko naviť skazaty, čyja to bula krov i čyj pit — u Prokopa takož zjavylosia čymalo podriapyn.

Pislia korotkoho perepočynku vony zitchnuly viľniše. — Ja naviť ne zdohaduvavsia, ščo take isnuje, — okreslyvšy snopykom prominnia stiny pečery,

skazav Prokip. — To j dobre, ščo ne zdohaduvavsia. Bulo b veľmy kepśko, jakby chtoś dohadavsia. Monter, počuvajučy sebe vriatovanym, vyhliadav značno badioriše, na joho oblyčči zjavylasia

posmiška. Čyjiś ruky v pečeri vydovbaly kamjanoho fotelia i kamjane lože. Na loži roztiahnuvsia Endriu, u foteli napivležav Prokip. Lichtaryka vin prymostyv na kamjanomu karnyzi nad jichnimy holovamy. Tut vony maly pravo rozslabytyś.

Prokip distav iz valizky jabluko j dva pomaranči, podav jich tovaryševi. — Již. Endriu vidtrutyv joho ruku:

— Ce ž ty Motri neseš. jij taky brakuje vitaminiv. — Již. Tobi voloha potribna. Dlia Motri vystačyť. Ty davno jiji bačyv? Endriu povorušyv zapalenymy hubamy: — Nu, todi ja viźmu odyn pomaranč. Reštu schovaj. Naši liudy takoho dobra nikoly j ne bačyly.

Do reči, chaj Motria tvojimy hostynciamy ne duže chvalyťsia. Ščo možna bezsmertnym, te chrobakam zaś. A može, j ty vže distav specližko?..

— Ne verzy durnyć, — nachmuryvsia Prokip. — Ja pytaju: ty davno bačyv Motriu? — Tyždeń tomu. Vona, mabuť, trochy nezdužaje. — I vidrazu ž Endriu povernuv rozmovu na

inše. — To, kažeš, ne dohaduvavsia?.. — I zaraz ne dohadujuś. Vydovbaty katakomby — ne štuka, ale kudy ž divaly kaminnia? Ce ž ne

jakaś tam abyščycia. Cili hory ulamkiv! Prokolupavšy diročku v škurynci, Endriu vysmoktuvav sik iz pomaranča. — Tvoja voda kudy divalasia, koly ty vyrobliav iz neji vodeń i kyseń? — zamisť vidpovidi, ne

bez lukavstva zapytav monter. — To ž voda. A ce kaminnia. — Jaka riznycia? Buď-jaku rečovynu lehko peretvoryty na haz. Aby energija. Ale ž ty znaješ,

ščo na reaktorach stojať ne bezsmertni. — Harazd, — pohodyvsia Prokip. — Ja ce rozumiju. Ta haz že tak samo treba kudyś divaty. Ne

vypuskaty ž joho v koloniju. Endriu rozrehotavsia, prote jomu, vydno, stalo vid cioho boliače — uvirvav rehit i zdavlenym

holosom movyv: — A kosmos naviščo?.. Prokip z sumnivom pochytav holovoju: — To vy ščo — cilyj zavod sporudyly? Endriu znenaćka spochmurniv i vidvernuvsia do stiny. Vin movčav tak dovho, ščo Prokip ne

vytrymav: — Može, ja zapytav ščoś zajve? Monter obernuv holovu do Prokopa j zahovoryv: — Ja tebe vymušeno siudy pryviv. Ale… Kolyś ty buv nibyto našym. My vže chotily bulo

zaprosyty tebe… — Endriu znovu osiksia. — Chto tebe znaje, čym ty siohodni dychaješ. Ci slova tak boliače vrazyly Prokopa, ščo u nioho na očach hotovi buly vystupyty sliozy. — Endriu, jak ty mih take podumaty? Ty ž mene znaješ vid buľbašok pid nosom. A neńka moja

chiba ne sered vas žyve? A sestra?.. Endriu potiahnuvsia do joho ruky. Namacavšy paľci, micno jich stysnuv u svojij masyvnij

doloni. — Probač. Ja ne chotiv tebe obrazyty. Ty b, do reči, nam duže pryhodyvsia. Ta vse ž jakoś

bojazno. Nadto vysoko ty zletiv. Kažuť, iz Prezydentom zapanibrata. — Do cioho šče ne dijšlo, — zasmijavsia Prokip. — Ale rozkažy, za ščo tebe mučyly kostolomy? Šče zmalečku pamjatav Prokip: vid Endriu važko diždatysia jakojiś rozpovidi. — Hadaješ, ja znaju?.. Vony dovho movčaly. Prokip bojavsia vymovyty neobačne slovo, kotre mohlo spriamuvaty

rozmovu v nebezpečne ruslo. Narešti monter zahovoryv: — Možlyvo, Herd počav pidozriuvaty, ščo ja spilkujusia z Halaktyčnoju Vartoju. Znovu zapanuvala movčanka. I znovu Prokip utrymavsia vid zapytań. — Ty ž rozumiješ, ščo v mene je pravo vychodu v kosmos, — prodovžuvav Endriu. — Bez

mene Prezydent musyv by oslipnuty. Siohodni, okrim mene, nichto ne znaje roztašuvannia kamer. A nadchodyť čas, koly maje zjavytysia Halaktyčna Varta.

U Prokopa mymovoli vychopyloś: — Chto ce? Zvidky maje zjavytysia?.. — Vony vsiudy. U nych je korabli značno biľši j potužniši, niž naš asterojid. Tut, bačyš, jaka

sprava… Čas vid času Prezydent nakazuje zmenšyty naselennia koloniji. Nichto ne znaje, komu vypade peretvorytysia na kosmičnu kryhu. Vzahali, ne vsi usvidomliujuť, ščo čekaje pryrečenych. Herd pošyriuje kazočku pro jakohoś tam suputnyka, kudy pereseliajuť vidibranych komisijeju. Brechnia!..

Endriu zamovk. Jomu znovu stalo boliače. — Jak ty vidčuvaješ… Rebra cili? — zapytav sturbovano Prokip. — Ta niby cili. Vony vyrišyly prodovžyty dopyt, koly ja trochy oklyhaju. Dopytuvalyś, čy do

mene nichto ne nablyžavsia z otych korabliv… Rozumiješ, Prokope… Ty ž, mabuť, zvernuv uvahu, ščo v kosmičnomu dovkilli nide nemaje trupiv.

— Tak, — zbahnuvšy narešti, čoho šukala Helena na poverchni asterojida, skazav Prokip. — Ale ja vzahali pro ce ne znav.

— Tobi možna pozazdryty, — sumno posmichnuvsia Endriu. — A Li Čuń chiba ničoho ne rozpovidav? Vin cioho ne može ne znaty.

— Ničoho. — Nu to znaj, — prodovžyv Endriu. — Ce syny Halaktyčnoji Materi zabyrajuť trupy na svoji

korabli. Vony jich povertajuť do žyttia. I do mene spravdi nablyžavsia… Korabeľ stojav na viddali. Vony vmijuť vymykaty prezydentśku systemu ohliadu… I oś ja pobačyv, ščo do mene nablyžajeťsia chtoś u skafandri… To buv odyn iz našych. Joho vykynuly rokiv trydciať tomu. Nas todi šče ne bulo na sviti, ale meni rozpovidaly pro nioho. Vin praciuvav na termojadi… Ce nepravda, ščo vykydajuť lyše henetyčno bezvartisnych. Ne tiľky. Cej buv takyj, ščo rukamy zhynav zaliznoho loma… Joho vykynuly tomu, ščo vyslovliuvav nevdovolennia. Rodom iz ukrajinciv. Zvaty Maksymom. Ja vid nioho deščo distav, ale… Ne vse vidrazu, Prokope. Hadaju, my bačymosia ne vostannie.

Endriu zhodom zadrimav, a zamyslenyj Prokip neporušno sydiv u kamjanomu foteli. Te, ščo vin počuv vid Endriu, dopovniuvalo joho ujavlennia pro Halaktyčnu Monadu i Vsesvit vzahali. Otže, Halaktyčna Maty…

Ale ž u myť, koly pered očyma Prokopa postalo oblyččia Pantokratora, vono bulo čolovičym. Čy, može, tak jomu zdalosia? Mabuť, bezhluzdo nadiliaty Halaktyčnu Monadu oznakamy liudśkoji stati. Vona čy Vin, Maty čy Baťko — dlia Halaktyčnoji Monady odnakovo. Ce Čystyj Rozum u spilci z Čystym Duchom. Ce nezrivnianna Mohutnisť, Svitova Liubov, Nevmyrušče Žyttia…

Pamjať zemnoho liudstva takož nesla nejasni zhadky pro jakiś nebesni korabli, Nepiznani Litajuči Objekty (NLO) — vid časiv jehypetśkych do časiv atomnych. Prokip, praciujučy v bibliöteci, ne raz zustričav jichni opysy, zalyšeni očevydciamy. Zreštoju, chiba može buty inakše? Adže ž Rozum, jakyj stvoryv zemne liudstvo, maje na meti vyrostyty z nas viľnych hromadian Vsesvitu. Suto zemna istorija — ce lyšeń inkubatornyj periöd. Žovtorote ptašenia maje zdobuty mohutni kryla j vypurchnuty z hnizda — syny Zemli zhodom peretvoriaťsia na syniv Halaktyčnoji Materi. Ce nemynuče! Same v ciomu j poliahaje sens liudśkoji pojavy na svit. Liudy, dosiahnuvšy kosmičnoji zrilosti, majuť staty červonokrivciamy Vsesvitu. My prosto pizniše vid inšych vyletily z hnizda. Ale ž chtoś vyletyť pizniše vid nas…

Endriu spav z hodynu, ne biľše. Prokynuvšyś, zabidkavsia j počav vybačatysia: — Daruj, Prokope. Tebe žduť, a ja tut rozispavsia… Ja tobi duže vdiačnyj za dopomohu.

Dopomožy meni šče v odnij spravi. Spodivajuś, ty zumiješ vyjty zvidsy? Ne zablukaješ? — Ne chvyliujsia, ne zablukaju. — Nu todi nehajno vidšukaj Semena… Ce včyteľ, ščo navčaje tvoju sestru… Rozkažy pro moju

pryhodu. — I vse? — Vse. Ja, abo vin, abo chtoś inšyj… My tebe rozšukajemo. Harazd? Ty hotovyj nam

dopomohty? Prokip po-družniomu potysnuv joho ruku. — Možeš ne sumnivatysia. Vir. Vyderšyś iz katakombiv i pyľno ohlianuvšy liadu, Prokip perekonavsia — ni prostukuvannia,

ni zovnišnij vyhliad ne podavaly j natiaku, ščo tut bulo ščoś potajemne, vidminne vid tuneľnych stin. Odrazu ž pohasyv lichtaryka j dali prosuvavsia navpomacky: treba zvidsy vyslyznuty tak, ščob joho ne pomityly. Bulo b rozumno obmynuty vidtynok tuneliu, de morduvaly Endriu. Herd, zvyčajno, vže pochopyvsia — kostolomy šukajuť montera.

Jakščo ne povertaty pravoruč, a rušyty priamo, todi Prokip potrapyť do tuneliu, kotryj proliahaje paraleľno z tym, u jakomu vin znajšov Endriu. Ce bulo b najlipše: vin nikoho ne bačyv i ne mih bačyty. Oś tiľky odiah na liktiach i na kolinach poprotyranyj.

Jomu potalanylo: do samoji domivky ne zustrivsia z žodnym nahliadačem. Maty prosliozylasia, dvanadciatylitnia Motria povysla jomu na šyji, ale Prokip, poobiciavšy, ščo vin nezabarom poverneťsia, zakvapyvsia do Semena.

Prokip davno zabuv pro isnuvannia plastmasovych serežok, ale vsi, koho vin zustričav u katakombach, maly v pravomu vusi serhu Mav jiji takož Semen. Ta koly inši ne znaly, dlia čoho vona pryznačena, Semen, vydno, ce znav. Vin nadiv na holovu plastmasovyj šolom, ščo micno obliahav holovu razom z vuchamy, i lyše todi poprosyv rozpovidaty pro Endriu.

Koly Prokip rozkazav Semenovi, ščo stalosia z Endriu, včyteľ duže zanepokojivsia, a vidtak uchopyv hostia za pleči j zatrias z usijeji syly:

— Ja tak i dumav, ščo ty z namy. Vony buly majže rovesnykamy, u nych čymalo spiľnych spohadiv šče z dytynstva — otož

nedovho doveloś rozdumuvaty, aby vstanovylasia dovira. — A v nas, — movyv Semen, — tiľky pro te j čuješ, ščo oś-oś pryjde komisija. Teper, mabuť,

duš pjatsot ne dorachujemoś. — Učyteľ krytyčnym okom ohlianuv Prokopa j podav jomu vlasnyj odiah: — Pereodiahnyś. Ty ž takiji zvidty pryjšov — zhory. A vyhliad…

Prokip pereodiahavsia, a Semen tym časom prodovžuvav hovoryty pro te, ščo siohodni bulo najboliučišym:

— Jasno, my ne majemo prava tak rozmnožuvatysia. Ce zrozumilo. Ale ž syny Halaktyčnoji Materi nam proponujuť dopomohu. Tobi Endriu rozpovidav pro zustrič z Maksymom?

— Tak, rozpovidav. — Nu ot, bač…Ti, z korabliv, zvertalysia do Prezydenta, ale vin jich zihnoruvav. Mabuť, prosto

bojiťsia… — Čoho jomu bojatysia? — Bojiťsia, ščo ce pidirve joho vladu. Jakyj že todi z nioho boh?.. Dlia Prokopa v cij rozmovi bulo čymalo nezrozumiloho, ale vin ne navažuvavsia rozpytuvaty

— ce b pidkazalo Semenovi, ščo Endriu rozpoviv daleko ne vse. Z dosvidu znav, ščo takoji ryzykovanoji sytuaciji lipše unyknuty.

— Mabuť, na cej raz najbiľše lycho vpade na žinok, — skazav Semen na proščannia. — Čomu ty tak hadaješ? — Tak u nas kažuť… Ce ž jasno: čym biľše žinok, tym švydše zrostaje naselennia. Kiľkisť

čolovikiv ne veľmy važyť. — Hm-m… Ja čomuś nikoly pro ce ne dumav. Nevelyčka hromada ukrajinciv bula roztašovana

pomiž poliakamy j nimciamy. Rodyna Prokopa raniše zajmala dvi nevelyki kimnaty. Zo dva roky

tomu odnu kimnatu v nych vidibraly, a dveri pomiž nymy zamostyly cehloju. Teper tam žyve inša rodyna.

Susidy odrazu ž posunuly do Prokopa — hadaly, vin lipše znaje, koly jich počnuť vyklykaty na komisiju. Ce slovo (komisija) tut vymovlialosia tak, jak na Zemli vymovliajeťsia slovo «vijna». Koly ž perekonalysia, ščo Prokip ničoho ne znaje (abo vdaje, ščo ne znaje), tisne meškannia povoli zviľnylosia vid hostej.

Prokip duže liubyv svoju menšu sestryčku. Vin buv dlia neji niańkoju, a vidtak dobrym poradnykom. Divčynka vdalaś chvoroblyvoju, ale napročud metkoju. Oś vona joho pytaje:

— A ščo take viter? Prokip z podyvom okynuv pohliadom Motriu: zvidky ce v neji? Semen vyvodyv svojich učniv

pid štučne nebo koloniji, ale tam nikoly ne buvaje vitru. Pro viter možna bulo diznatysia lyšeń z knyžok.

— Ščo take viter? — mechanično perepytav chlopeć, pidšukujučy vidpoviď. — De ty čula ce slovo?

Oblyččia divčynky movby osiajalo rankove sonce, koly vona zachopleno prodeklamuvala:

Reve ta stohne Dnipr šyrokyj, Serdytyj viter zavyva, Dodolu verby hne vysoki, Horamy chvyliu pidijma.

Vse projasnylosia: ce ž jich navčaje Semen. Prokip pojasnyv sestryčci, ščo take viter, a vidtak počav rozpovidaty te, ščo j dlia nioho samoho vidkrylosia lyše nedavno: na planeti, jaku vony pokynuly, je blahoslovennyj kraj. Klimat ne cholodnyj, ale j ne žarkyj, grunty nadzvyčajno rodiuči. Liudy cioho kraju zvykly vse braty zi svojeji zemli. Vony nikoly ne chodyly vijnoju na inši narody, zate blyźki j daleki susidy prychodyly, ščob vynyščyty jich i zaharbaty jichniu zemliu. Tak tryvalo vprodovž tysiačoliť. I jakby ne zjavyvsia poet-pro-rok, čyj virš vona pročytala, ukrajinci ščezly b jak nacija. Prote jim pislia bahatioch stoliť bezderžavnosti taky ž vdalosia vyboroty nezaležnisť. jichnia samostijna deržava ostatočno sformuvalasia lyšeń na meži tretioho tysiačolittia.

— A teper? — dyvliačyś na brata po-doroslomu, zapytala Motria.

Jakby ž to Prokip mih vidpovisty na ce zapytannia! Vin perelopatyv usiu bibliöteku, ale pro svoju baťkivščynu ne znajšov ani slova. Ta j ne tiľky pro svoju. I vse ž Prokip viryv: tam, de panuje Pantokrator, spravedlyvisť ne može buty roztoptana naviky. Ukrajinśkyj narod tak bahato straždav, ščo tretie tysiačolittia po spravedlyvosti musylo naležaty jomu.

— V Jevropi bahato rodiučych zemeľ zalyto okeanom. Na ščastia, Ukrajinu majže ne zalylo. Otož siohodni ukrajinci hodujuť svojim chlibom usiu Jevropu, — vidpoviv Prokip, hadajučy, ščo rozum liudśkyj i Božyj ne može doliu joho narodu vyrišyty inakše.

Nastupnoho ranku v laboratoriji zjavyvsia nahliadač i povidomyv Prokopa, ščo na nioho čekaje Herd. Uprava Herda mistylasia na vychodi iz katakombiv, poblyzu lifta, ščo pidijmav do prezydentśkoho sadu.

Herd buv uže nemolodym, opasystym čolovikom iz šyškuvatym oblyččiam. Oči velyki j neporušni, jak u vola. Na bilkach toneńkym merežyvom zaliahly krovjanysti žylky. Koly vin dyvyvsia na tebe, zdavalosia, ščo tebe pohlynaje temiń tiuremnych kazemativ. Tiurma bula tut že, za prymiščenniam upravy — vona vryta u nadra asterojida.

Herd sydiv za stolom, na jakomu ničoho ne ležalo j ne stojalo, okrim selektora. Joho kabinet ničym ne nahaduvav pro fach hospodaria — navpaky, mohlo vydatyś, ščo my potrapyly na pryjom do akademika. Polyci z knyhamy, makety jakychoś sporud, karta katakombiv.

Pered stolom stojalo dva krisla. V odne z nych Herd zaprosyv Prokopa, u druhe vmostyvsia sam. Vinčyk dovkola velykoji, na veś čerep, lysyny buv ščojno poholenyj, čerez te holova Herda skydalaś na elektryčnyj lichtar.

— Nu, jak vam vedeťsia? — zapytav vin liubjazno. — Chotilosia b meni pobačyty vas akademikom. Može, j dožyvu. Z vašym talantom…

V takomu dusi Herd prostorikuvav išče chvylyn pjať, doky zapytav te, zarady čoho vyklykav Prokopa:

— Buď laska… Znajete, ce naš obovjazok… Čy ne mohly b vy pokazaty na karti, po jakomu tuneliu vy išly včora?

Do cioho zapytannia Prokip buv hotovyj, tomu bez buď-jakych vahań vidpoviv: — Čomu ž? Zvyčajno, možu. Nepokvapno vziav z polyci ukazku i vpevneno proviv neju vzdovž tuneliu, ščo bih paraleľno z

tym, de vin učora vriatuvav Endriu. — Hm-m… A vy ne pomyliajeteś? Prokip znevažlyvo posmichnuvsia: — Ščob rozibratysia v cij karti, velykoho rozumu ne treba. Prynajmni ce ne Halaktyka. — Vy dorohoju nikoho ne zustričaly? — Nikoho. Bulo postavleno šče kiľka zapytań, a vidtak Herd zaproponuvav Prokopovi častiše do nioho

zachodyty — možlyvo, vony zmožuť buty odyn odnomu korysni. Prokip na ce zaprošennia promovčav — i buv zreštoju vidpuščenyj. Vin dobre usvidomliuvav, ščo vidnyni perebuvatyme pid nedremnym nahliadom Herda.

SUMNI NEHARAZDY

Jakoś Li Čuń zavitav do Prokopovoho meškannia v dovoli badioromu nastroji j skazav: — To, može, pohovorymo?.. My jakoś zhaduvaly pro pomylku Ejnštejna. Hotovi sluchaty? Prokip use šče ne mih zvyknuty, ščo spravžnij akademik, odyn iz bezsmertnych, rozmovliaje z

nym, jak z rivnym. Prote asystent zavždy trymavsia z hidnistiu; — O tak! Ja prosto ne zvažuvavsia vam nahadaty. Li Čuń zrobyv ekskurs u peršu polovynu dvadciatoho viku, koly zdobula vyznannia teorija

vidnosnosti. Vin hovoryv pro Ejnštejna, zasnovnyka novitnioji fizyky j kosmolohiji, — hovoryv zachopleno, jak pro fundatora takoho bačennia svitu, jake prokladaje šliach do rozuminnia Svitovoji Monady.

— Je try vydy herojizmu, — prodovžuvav Li Čuń, zrobyvšy nevelyku pauzu. — Peršyj vyd — herojizm vojinśkyj. Ce… ee-e… najprostišyj herojizm, choč tut nebezpeka dlia žyttia očevydna. Druhyj vyd — herojizm hromadianśkyj. Joho zrozumity važče, bo koly liudyna vychodyť na herć iz suspiľnymy zabobonamy, ne zavždy jij dovodyťsia važyty žyttiam. Najčastiše taku liudynu piddajuť ostrakizmovi.

Ta možna kudyś vyjichaty, žyty skromno, ale vse ž taky žyty!.. I tretij vyd-Herojizm naukovyj. Ce najvyšča forma herojizmu, choč tut zdebiľšoho… Ja obmynaju jevropejśke serednioviččia. Ce vyniatok… Zdebiľšoho ne isnuje inšoji zahrozy, okrim liudśkoho nerozuminnia. Ale tut dovodyťsia kydaty vyklyk samij Pryrodi, cilomu Vsesvitovi. Rozumiješ, Prokope?..

— Tak, rozumiju, — zachopleno prošepotiv chlopeć, choč pytannia bulo suto rytoryčne j ne vymahalo vidpovidi.

— Tretij vyd herojizmu vlastyvyj lyše henijam. Ce odynyci, jaki osvitliujuť šliach do vičnosti. Kepler, Ńjuton, Ejnštejn… I vse ž, druže, koly my zhadujemo Ejnštejna…

Na cej raz pauza tryvala dovše, niby akademikovi naležalo zibratysia z sylamy i prorvaty nevydymyj barjer.

— Vlasne, ce naviť ne joho osobysta pomylka. Tak nauka bačyla svit do nioho — odnakovo bezkonečnym u bik velykoho i maloho. V bik mehakosmu vin proklav mežu. Naviť vyznačyv radiüs, ščo zdatnyj okreslyty Vsesvit. Na cij osnovi vynykla kosmolohija. Ale v bik mikrokosmu žodnoji meži ne pobačyv. Oś čomu docentrovi syly u nioho vsiudy bezkonečno velyki. A čy može tak buty?..

— Pryrodniše bačyty bezkonečnisť u bik mehakosmu. I vona reaľno isnuje, — zauvažyv Prokip.

— Isnuje lyše prostorova bezkonečnisť, ale ž ne sylova j ne energetyčna. Bezduchovna, bezžyttieva bezkonečnisť. Abo, inakše kažučy, bezkonečnisť jak temriava. Oś ščo reaľno isnuje.. Prostir, opanovanyj svitlom, bezkonečnym buty ne može.

— Čomu ne može? — Tomu, ščo švydkisť svitla konečna. Ja kažu pro fizyčni realiji, a ne pro matematyčni

paradoksy… Ce perša pryčyna. Druha pryčyna ta, ščo svitlo zjavylosia todi, koly narodylysia zori j halaktyky. A vony isnujuť ne vično. Čas jichnioho isnuvannia konečnyj. Dvi oci pryčyny u svojij sukupnosti vystavliajuť mežu j dlia Vsesvitu — bezkonečnym vin buty ne može.

Dejakyj čas vony movčaly. Vidtak Prokip zapytav: — Jakščo Vsesvit konečnyj, to… Ščo ž dali, poza nym?.. — Ja vže vidpoviv, Prokope. Poza nym… Poza nym — ne opanovanyj svitlom prostir. Prostir

jak vakuum. Abo prostir jak materija. Bo tiľky vakuum i je materija — biľše niščo. Ale ž sama po sobi materija mertva — oś u čomu suť! Žyttia isnuje lyše tam, de volodariuje Svitlo. Svitlo z velykoji litery. Vono ž je synonim Monady. I synonim Boha.

— Boh, jakoho možna uvibhaty u fizyčni formuly? — nedovirlyvo movyv Prokip, ale odrazu poškoduvav: vin taky ž bačyv Halaktyčnu Monadu! I naviť vyznačyv jiji diämetr: biľšyj vid diämetra Soniačnoji systemy.

— Rozumiju, ale ničym dopomohty ne možu, — vdovoleno posmichnuvsia Li Čuń. Jomu spodobaloś zauvažennia Pro-kopa: sumnivajeťsia — značyť myslyť! Akademik prodovh žuvav: — Ne možu, bo istyna vyhliadaje same tak. Z fizyčnoho boku, zvyčajno. Z boku duchovnoho my cej predmet ne rozhliadajemo… A prote… Ja perekonanyj, ščo Boh žyve ne ponad Vsesvitom, a v centri Vsesvitu. Vin je Peršodvyhunom usioho suščoho. Te ž same, ščo Svitova Monada. Moji predky buly katolykamy. Otže meni ne čužyj Foma Akvinśkyj. Vin takož bačyv Boha jak Peršodvyhun… Ale my, druže, vidchylylysia v bik metafizyky. U cij problemi, Prokope… V cij problemi najvažče — ce vminnia rozrizniaty hrań, de kinčajeťsia fizyka j počynajeťsia metafizyka. Bo same tut vony stykujuťsia. Same tut perechodiať odna v odnu…

Li Čuń pokynuv krislo, ščo stojalo u centri kimnaty, j počav chodyty dovkola nioho. Točniše — jakoś kumedno peresuvatysia, majže litaty. Mabuť, vidčuvav potrebu v rusi. Prokip dyvyvsia na cioho ohriadnoho, nezhrabnoho čolovjahu j dumav pro te, ščo jomu vypalo velyke ščastia — buty učnem i pomičnykom cijeji liudyny.

— Meni chotilosia b počuty same pro pomylku Ejnštejna. — A chiba ja pro neji ne skazav?.. — Nu tak, bezkonečni syly do centru systemy… Ce spravdi sumnivno, ale… Ja poky ščo ne

baču, de tut proliahaje šliach do Monady jak fizyčnoji katehoriji. Li Čuń počav pysaty formuly — vony stanovyly lanciuh, u jakomu kožna lanka trymaje cile. I

vychodylo oś ščo: tam, de Ejnštejn vslid za Švarcšiľdom vbačav bezkonečnisť fizyčnych syl, kosmična syla spravdi bula hrandiözna (bo trymala Vsesvit!), ale ž vona vyjavylaś konečnoju. Takoju ž konečnoju, jak i sam Vsesvit ta joho konstanty, ščo obumovliujuť odna odnu: švydkisť svitla u vakuumi (S), hravitacijna stala (G), kosmolohičnyj radiüs (R kosm). Same zvidsy j narodžuvalaś syla Monady jak svitova konstanta:

F0 = C4 / G.

Monada je vsiudy, de je masa. Oskiľky Metahalaktyka (tobto Vsesvit) volodije konečnoju

masoju, v jiji centri naležyť bačyty Svitovu Monadu. Čym biľšyj radiüs Monady, tym biľša jiji masa i tym menša hustyna.

Prokip uže vstyh perečytaty vse, ščo bulo z cioho pryvodu v observatornij bibliöteci. Ščob krašče zasvojity teoriju Monady, vin zumysne vstupyv u dyskusiju na boci avtoriv hipotezy «čornych dir»:

— Ale ž, učyteliu, astronomy dvadciatoho stolittia navčylysia dovoli točno zvažuvaty jadra halaktyk, jaki možna bačyty zdaleku. Tam usiudy zakladeni veletenśki masy v neznačnomu objemi. Oś čomu jadra halaktyk počaly ujavliaty jak «čorni diry». Odyn kubičnyj santymetr rečovyny z halaktyčnoho jadra, za obrachunkamy dejakych astronomiv, važyť kiľka miľjardiv tonn.

Li Čuń posmichnuvsia samymy očyma: — Ce same toj vypadok, koly astrofizyky pereveršyly fantastiv. — Vin zupynyvsia j odnym

kolinom zipersia na krislo. V takij pozi Li Čuń i prodovžuvav dyskusiju: — Ščo ž, stosovno veletenśkych mas u centri halaktyk vony ne pomylialysia. Ce spravdi tak. Ale ž vony pomylialysia ščodo pryrody samoji masy… Masy jak takoji… Vony rozumily jiji na pidstavi zemnoho dosvidu: ce, movliav, obovjazkovo musyť buty ščoś rečovynne. Ale ž… Same ociu obovjazkovisť, junače, i naležyť zaperečyty. Bo ce zovsim ne obovjazkovo!.. Rečovyna — ce produkt mikrosvitu. Počynajučy vid Halaktyky, Monada — vže daleko ne rečovyna, a dovoli rozridžena plazma. Plazma, Ščo Myslyť — oś u čomu istyna!..

— Meni b chotilosia otrymaty cej rezuľtat iz fizyko-ma-tematyčnoho aparata, — skazav Prokip. Li Čuń ne bez lukavstva zapytav: — Chočete za dopomohoju fizyko-matematyčnoho aparata občyslyty vlastyvosti Plazmy, Ščo

Myslyť?.. — Ne duchovni, zvyčajno. Tiľky fizyčni. Jakščo ce spravdi plazma, to… Fizyčne musyť

isnuvaty. Try pidboriddia Li Čunia na joho kruhlomu oblyčči schovalysia, holova pidvelaś. Akademik

vyprostavsia, stav uročystym i statečnym: — A čomu b ni? Možna j občyslyty. Z boku matematyčnoho ce zrobyty dovoli prosto. Viźmiť

fundamentaľnu formulu, na jakij bazujeťsia zahaľna teorija vidnosnosti, ale v čyseľnyku vidkyńte dvijku. Cia dvijka — takož odna iz pomylok Ejnštejna. Todi formula vyhliadatyme tak:

R0 = M0G / C2.

Znakom 0 ja poznačaju velyčyny, jaki naležať Monadi. V Ejnštejna, zvyčajno, cych poznačok

nemaje… Pid masoju Monady slid rozumity masu ciloji systemy — Soniačnoji systemy, Halaktyky toščo. Faktyčno vsia masa buď-jakoji systemy zoseredžena v mežach sfery, kotru opysuje radiüs Monady. Otže ne tiľky masa, ale j usia energija takož zoseredžena v mežach Monady:

E = F0 R0.

Ce te ž same, ščo znamenyta formula Ejnštejna: E = MC2. Totožnisť cych formul pokazuje, ščo

masu naležyť bačyty lyše v mežach Monady — j nide biľše! Teper dozvoľte vas zapytaty: jak vy, Prokope, vse ce ujavliajete prostorovo?..

— Ne rozumiju, — trochy zničeno vidpoviv Prokip. — Ja oś ščo maju na uvazi. Tam, de hravitacijnyj potenciäl dosiahaje kvadrata švydkosti

svitla… — Stryvajte, včyteliu. Teper baču. Otže, tak… — Oblyččia Prokopa zasvitylosia, v očach

zblysnula dyvna energija. — Tam, de hravitacijnyj potenciäl dosiahaje kvadrata švydkosti svitla, vynykaje sfera, v hlybynach jakoji vsi naši ujavlennia pro fizyčni procesy vyčerpujuťsia. Ale prostir lyšajeťsia. V centri Halaktyky vin dovoli značnyj — joho diämetr siahaje blyźko dvochsot miľjardiv kilometriv! Zdajeťsia tak — ja prykynuv u holovi. Nu ot… A jakyj vin za svojimy jakostiamy, ščo v niomu maje vidbuvatysia my pro ce ničoho ne znajemo. Aničohisińko! Znajemo tiľky, ščo to je carstvo svitla… Može, tomu j nazyvaly ciu sferu «čornoju dirkoju». Z neji naviť svitlo ne zdatne probytysia nazovni…

— Pro jake svitlo vy zaraz kažete? Je svitlo jak fizyčnyj faktor. A je Svitlo z velykoji litery, — utočnyv Li Čuń. — To je vnutrišnia sutnisť Monady. Nasampered Halaktyčnoji. Same tam stojiť fortecia Svitla jak Vseosiažnoji Osoby. Totalit!.. Ale ce, zvyčajno, vže metafizyka… Ščodo hustyny plazmy, to jiji nevažko občyslyty. Jakščo nam vidomi masa i objem sfery — ščo ž tut može buty važkoho?

— Zvyčajno. Prokopovi duže kortilo pryznatysia: vin bačyv Halaktyčnu Monadu j može posvidčyty, ščo

vona dovoli rozridžena. Ne rečovyna, a čyste zolotave siajvo. Ale vin i na cej raz utrymavsia. — Zapytannia je? — promovyv Li Čuń. — Buduť, ale ne zaraz, — vidpoviv asystent. — Ja choču vse ce osmyslyty z olivcem u ruci… A

orote je odne zapytannia. Ne rozumiju Ejnštejna. Jak vin mih zupynytysia na pivdo-rozi do Monady?..

— Bačyš, Prokope… Treba vrachovuvaty mentaľni osoblyvosti samoji epochy. V ti časy fizyku rozumily jak antypod metafizyky. Jakby chtoś počav stverdžuvaty, ščo vin pobačyv rubiž, de fizyka perechodyť u metafizyku, — joho b vysmijaly. Abo naviť obizvaly šarlatanom. Možna skazaty tak: Ejnštejn zupynyvsia na pivdorozi do metafizyky… Hadaju, postulat Karla Švarcšyľda takož mav pevne psycholohične značennia.

— Meni zustričalosia ce imja, ale… — Rozumiju. Ty maješ pravo joho ne znaty. Ale v Ejnštejna takoho prava ne bulo… Postulat

Švarcšyľda zdobuv vyznannia raniše, niž Ejnštejn rozpočav robotu nad teorijeju vidnosnosti. Švarcšyľd stverdžuvav, ščo hravitacijne pryskorennia može staty bezkonečno velykym. Tak narodyloś ujavlennia pro bezkonečno velyki docentrovi syly.

— Stryvajte! — vyhuknuv Prokip. — Ale ž pryskorennia — ce je poslidovne zrostannia švydkosti. Kudy ž jij zrostaty pislia toho, jak dosiahnuta švydkisť svitla? Ne baču lohiky.

— V pryncypi, lohika isnuje, — zaperečyv Li Čuń. — Ale ce tiľky lohika matematyčna — ne

fizyčna. Za matematyčnoju lohikoju, švydkisť može zrostaty bezkonečno, tak i ne dosiahajučy švydkosti svitla. Zreštoju, deščo tut je j vid fizyčnoji lohiky. Ce, napryklad, stosujeťsia korpuskul… Nu, šče kvazariv… Vony zdatni isnuvaty doty, doky ne dosiahly švydkosti svitla. Tobto, na pidchodi do cijeji švydkosti… Ale ž koly jdeťsia pro hravitacijnyj potenciäl… Tut my majemo zovsim inšu jakisť… Ejnštejn buv dalekyj vid samoho obrazu Monady. I v ciomu vsia sprava.

— Išče odne zapytannia, — nesmilyvo movyv Prokip. — Buď laska, ja sluchaju. — Chto avtor cijeji teoriji — vy, včyteliu? — O ni! jiji avtor — ukrajineć rodom z Sybiru Myron Hryva. Ale ž, darujte, pro ce inšym

razom. Li Čuń vyhliadav stomlenym. Vin pobažav Prokopovi uspichiv i pišov do sebe. Asystent buv

perepovnenyj idejamy ta vraženniamy, v joho holovi hulo, mov u transformatori. Prokip hariačkovo pysav formuly j astronomični velyčyny. Vidtak zakresliuvav jich, ščob zjavylysia inši.

Najbiľšoju zahadkoju dlia nioho bulo te, ščo vsia masa systemy opyniajeťsia v mežach Monady. Ale ž Halaktyka skladajeťsia z miľjardiv zirok — chiba kožna z nych okremo ne volodije masoju? Vin rozmirkovuvav nad pojasnenniamy Li Čunia, ščo masu ne slid ototožniuvaty z rečovynoju — ce inša substancija. Ale ž jaka same? Možlyvo, masu naležyť bačyty jak vidobražennia syly? Skažimo, my styskujemo v kulaci elastyčnu humovu kuľku. Naša syla bude sfokusovana v jiji centri. Tak samo svitovyj prostir zvidusiudy tysne na Halaktyčnu Monadu — z syloju R0. Pry ciomu dije ne bezposerednio, a čerez Monady usich zirok, točniše — čerez jichni polia… Todi zori tiľky peredajuť vsesvitnij prostorovyj tysk. Otže vychodyť tak, ščo Halaktyčna Monada vidobražaje v sobi masu Halaktyky.

Tak ce vidbuvajeťsia čy jakoś inakše, ale pomyliajeťsia toj, chto dviči rachuje masu Halaktyky: raz u halaktyčnomu centri j udruhe — v zahaľnij sumi usich jiji zirok…

Išče odna važlyva dumka: prostir, ščo naležyť Halaktyčnij Monadi (v radiüsi blyźko dvochsot miľjardiv kilometriv!) — jakisno cilkom inšyj, niž svitovyj prostir vzahali. Biľše toho: vin je antypodom svitovoho prostoru — bo rozlamuje joho, roztyskuje zseredyny, jak holivka pečeryci rozlamuje beton. Same zvidsy j vynykaje opir-tysk svitovoho prostoru z syloju R0. Biľšoji syly v pryrodi vzahali ne isnuje… Ta najïstotniše oś ščo: prostir Monady žyvyj, spovnenyj vysokoji duchovnosti. My, liudy, tilom i dušeju naležymo same ciomu prostorovi — vin je naš Tvoreć, naš Boh. Zovnišnij prostir vorožyj nam tak samo, jak vin vorožyj Monadi. Bo vin mertvyj. Smerť

pochodyť vid nioho, jak žyttia — vid Monady. Prostir isnuje lyše dlia toho, ščob joho dolaty. Otže my samym svojim narodženniam pryznačeni staty vojinamy Halaktyčnoji Materi. Dlia cioho my j vychodymo v kosmos…

Ci dumky buly bentežni j napročud solodki. Prokip namahavsia naviť ujavyty vnutrišnij vyhliad Halaktyčnoji Monady, ale ne mih — ce bula taka ž tajemnycia, jak materynśka duša.

Chvyliuvalo j te, ščo avtorom teoriji Monady buv joho dalekyj zemliak, pro jakoho vin nikoly ne čuv. Asystent vidnyni šarpatyme Li Čunia, ščob diznatysia pro Myrona Hryvu vse, ščo znaje sam akademik.

Prokip vyjšov z observatoriji v prezydentśkyj sad, ščo buv poruč (chmiľni pachošči kvitiv vidčuvajuťsia naviť bilia teleskopa). Čym hlybše vžyvavsia vin u teoriju Monady, tym ridnišym stavaly zori, ščo riasnily nad plastmasovoju sferoju, — vony nesly v sobi j na sobi siajvo Halaktyčnoji Materi. Ne vony je tvorciamy žyvych svitiv — jich narodžuje Halaktyčna Maty. Zori — ce tiľky svičky u Kosmičnomu Chrami. Bo chiba možlyvyj Chram bez svičok? I cilkom pryrodno, ščo prostir pomiž zoriamy usiudy opanovano korabliamy syniv Halaktyčnoji Materi. Cioho ne znajuť lyše ti liudśki istoty, jaki perebuvajuť u dokosmičnij eri. A prote znajuť i vony — znaly ž pro ce jehyptiany, vavyloniany, rymliany!..

Prokip tak sydiv na lavi, jak možna sydity tam, de tiažinnia duže male. Mirkuvannia pro neščodavno piznane vse šče trymaly Prokopa u svojemu poloni. Otož koly maleńki divoči ruky obchopyly joho skroni j zatysnuly paľčykamy poviky, vin ne vidrazu zbahnuv, ščo, vlasne, vidbuvajeťsia. A koly zbahnuv, uchopyv divčynu za ruky i, smijučyś, rvučko prytiahnuv do sebe. Zusyllia bulo nadmirne, vony oboje zletily v povitria — i lyše tut, nad lavoju, Prokip rozhlediv, ščo ce bula ne Helena, a prezydentśka masažystka Siľvija.

Koly vony plavno, niby napovneni helijem, znov opustylysia na lavu, Prokip rozhubleno počav vybačatysia. Siľvija, zazyrajučy jomu v oblyččia, ščebetala:

— Nu j daremno vybačajeteś. Litaty — ce tak pryjemno! Pravdu kažučy, ja duže liubliu taki nespodivani triuky.

Vidčuvaješ, ščo v tebe vyrostajuť kryla. Ale samij, bez partnera, zajmatysia cym čudovym sportom… Cha-cha… Te same, ščo samij z soboju rozmovliaty. Miž inšym, ja ne vperše nahliadaju za vamy. Prosto z cikavosti. I znajete, ščo ja vyjavyla? Siľvija, mabuť, spodivalasia, ščo molodyj astronom počne dopytuvatyś, ščo ž same vona vyjavyla. Ale Prokip nabur-moseno movčav. Todi vona prodovžyla svoje bezdumne ščebetannia:

— Ja vyjavyla, ščo vy sami z soboju rozmovliajete. Vy nikoly cioho ne pomičaly?.. Prokip počervoniv i chotiv bulo ščoś skazaty, ale znovu promovčav. — Cha-cha-cha! Vin červonije, mov divčyna. Jak ce sympatyčno!.. Miž inšym, ja davno

chotila… Naviť zapytala v Li Čunia, čy meni takož možna zazyrnuty v teleskop, čy ce prerohatyva tiľky pani Heleny? A vin kaže, ščo pro ce naležyť domovliatysia z asystentom… Tobto z vamy, pane Prokope. Nu, to jak, možna?..

Bazikannia Siľviji nahaduvalo teplyj duš — holosok u neji pryjemnyj, napročud melodijnyj. Prokip znav, jakoho viku Siľvija, ale ce ne zavažalo jij vyhliadaty rovesnyceju Heleny.

— Čomu ž? Jakščo Li Čuń ne zaperečuje… Siľvija spryjniala ci slova jak ščyru zhodu, choč naspravdi Prokip jich vymovyv bez

entuziäzmu — treba ž bulo jakoś vidpovisty. — Čudovo! Prosto čudovo. Ja tak i dumala, ščo vy meni ne vidmovyte. Može, odrazu j

pidemo? Prokip zavahavsia — vin pryhadav, ščo siohodni obiciala pryjty Helena. Podyvyvšyś na

hodynnyk, nerišuče movyv: — Davajte inšym razom. U mene je nevidkladna sprava. Siľvija nablyzyla svoje harneńke lyčko

majže do Prokopovoho nosa — chlopeć mymovoli vidkynuv nazad holovu j vidvernuvsia. Ale Siľvija vdala, ščo ne pomityla cioho promovystoho ruchu:

— Cia nevidkladna sprava, liubyj chlopčyku, meni dobre vidoma. Ale vona siohodni ne pryjde… O-o, ne dyviťsia na mene tak hrizno. Ja dobre znaju, ščo kažu. Na vlasni oči bačyla, jak Prezydent poviv jiji do svoho palacu. Nu a vy ž, mah buť, čuly pro joho upodobannia. Cha-cha-cha…

Oblyččia Prokopa zblidlo. Rizko vidštovchnuvšy Siľviju, vin pidvivsia z lavy: — Nepravda! Siľvija ne obrazylaś na cej nevvičlyvyj žest: — Čomu ce vas dyvuje?.. Ce ž tak pryrodno. Jakščo vy spravdi liubyte Helenu, to povynni

bažaty jij dobra. A vy ž znajete: biľšoho dobra, niž specližko… Ta šče v jiji vici… Chiba vam ne chočeťsia, ščob vona vično lyšalasia. junoju? Pohliańte na mene!..

Prokip stojav proty Siľviji napruženyj, hotovyj vybuchnuty hnivom. Huby zvuzylysia, vtratyly pryrodnu barvu — vony buly taki ž blidi, jak use oblyččia. Kulaky stysnuti, oči zlisno zblyskuvaly — zdavalosia, vin oś-oś udaryť Siľviju.

— Vy… Vy duže… nedobra liudyna, — napivšepotom kynuv jij v oblyččia j rušyv do gratčastoji chvirtky, za jakoju mistylasia observatorija.

— Ja kažu pravdu! — kryknula jomu navzdohin Siľvija.

* * * Tak, Siľvija kazala pravdu. Jdučy do observatoriji, Helena naštovchnulasia na Stepana

Makarova, ščo očikuvav jiji na aleji sadu. Pobačyvšy divčynu, Prezydent z pryvitnoju posmiškoju rušyv jij nazustrič. Vin buv zodiahnenyj u bilyj kostium, ščo movby pidsvičuvav oblyččia j robyv joho molodšym.

— O-o, pani Helena!.. Ja ne pomylyvsia? Helena trochy rozhubylasia — vona nikoly ne zustričalasia z Prezydentom, ale bačyla joho

zobražennia, tomu vidrazu vpiznala. jiji kolyś navčaly, ščo ce vin je Tvorcem svitu. I nechaj to bulo fantastyčne perebiľšennia (bo vona teper znaje: ne toho svitu, ščo svityvsia miriädamy zirok, a tiľky jichnioho obmeženoho, zamknutoho v kamjanij sferi), ale ce takož ne jakaś tam abyščycia.

Čy buv vin dlia neji bohom? Mabuť, ne buv. Ta j baťko ne prychovuvav vid neji krytyčnych sudžeń pro Prezydenta. Ta vse ž vin z pošanoju stavyvsia do nioho jak učenoho. Otže, jiji rozhublenisť i sumjattia ne maly nehatyvnoho zabarvlennia — vony buly vyklykani nespodivankoju.

— Vy čomuś movčyte, — napivžartoma dokoriav Prezydent. — Može, ja spravdi pomylyvsia?.. Ale ž, darujte, ja znaju rodyny mojich akademikiv. Oś tiľky vas nikoly ne bačyv na mojich pryjomach.

— Ni, vy ne pomylylysia, pane Prezydente. Ja — Helena Liatošynśka. Helena podumala: čy virno vona zvertajeťsia do nioho? Ale ž vona znala, ščo Prezydent ščodo

akademikiv ta členiv jichnich rodyn dotrymuvavsia pevnoho demokratyzmu — prynajmni v povodženni.

— Meni davno chotilosia z vamy poznajomytyś. Vaš baťko čomuś chovaje vas vid mene. Nevže ja schožyj na drakona, ščo dychaje vohnem?

Helena zasmijalasia, ale ne znajšla, ščo skazaty. jiji dyvuvalo, ščo Prezydent prydiliaje jij stiľky uvahy. Vona bula daleka vid dumky, ščo vin zacikavyvsia neju po-čolovičomu.

— To jak, schožyj na drakona? Jak rozumity vaše movčannia? — baliandrasyv Makarov. Joho veselyj nastrij vidpru-žyv Helenu, i vona vidpovila jomu v ton:

— Jak zhodu. — On jak! — rozrehotavsia Makarov. — Povirte, ja šče ni vid koho ne mav takoho

vyšukanoho komplimentu. Pryjemno, duže pryjemno!.. Helena vse šče ne pozbulasia nastoroženosti. Potajky rozdumuvala: nasluchalasia zmalečku

rozmov pro joho žorstokisť, a vin, vyjavliajeťsia, zovsim inšyj. Vona bula siohodni zodiahnena v bilu sukenku. Vin takož u bilomu, i čomuś jij zakortilo zazyrnuty u dzerkalo: jak vony vyhliadajuť u pari?

— Kudy ž oce vy pospišaly? — lukavo zapytav Makarov. Helena movčazno opustyla oči. U svojij soromjaznij zničenosti vona bula cnotlyva, čysta i prekrasna.

— Ah-ha!.. Zdohadujuś. Ščo ž, vin talanovytyj chlopčyna. Rozum u nioho čipkyj. Z takych buvajuť liudy… Do reči, ja čuv, ščo vy liubyte maliuvaty. Ce pravda?

— Liubliu. — U mene dobra kolekcija kartyn. Šče zvidty, iz Zemli… Chočete podyvytysia? —

Naštovchnuvšyś na movčanku, vin kynuv jij veselo: — Dozvoľte i nadali rozumity vaše movčannia jak zhodu.

Helena schvaľno posmichnulasia. jij spravdi chotilosia pobačyty, jak maliuvaly chudožnyky — spravžni chudožnyky! — na tij planeti, jaka v jiji ujavi tak jaskravo plomenila soniačnymy barvamy, ščo neridko snylasia; todi Helena chodyla po Zemli, rozhortajučy stepovi travy, litala nad jiji okeanamy, myluvalasia rajduhamy.

Stepan Makarov, vidčuvšy nastrij divčyny, vziav jiji pid ruku j poviv u prezydentśkyj palac. Helenu ce trochy zliakalo, ale odvična žinoča cikavisť peremohla. Zreštoju, ščo ž tut pohanoho?

Vona potim rozkaže i Prokopovi, j baťkovi, jak hostiuvala v samoho Prezydenta.

ROZRYV

Prokip, uzutyj i zodiahnenyj, ležav na ližku. Joho morozylo. Mjazy na rebrach časom zdryhalysia. Čyjaś chyža ruka zdavyla serce j uperto ne vidpuskala.

Koly tverezo zvažyty, to v nioho ne bulo žodnoho prava remstvuvaty na Helenu za te, ščo vona pryjniala zaprošennia Prezydenta. A chto b, vlasne, mih vidmovytyś vid takoho zaprošennia? Ce po-perše. Po-druhe, jaki u Prokopa prava na divčynu? Nu, pociluvalysia, to j ščo? Vony išče ne vstyhly rozibratysia u svojich počuttiach i naviť nikoly pro ce ne rozmovlialy. Ščo družyly — ce pravda. jim bulo zatyšno u spiľnomu tovarystvi, cikavo rozmovliaty, nespodivano miniajučy temy, i naviť rozdumuvaty vholos. Ale vse ce ni do čoho jich oboch ne zobovjazuvalo.

Ta zaraz Prokip ne mih myslyty tverezo. Ostannia fraza Siľviji, kynuta neju navzdohin, perekonala joho, ščo to ne vyhadka — Helena spravdi zaraz hostiuvala u Prezydenta. Jakby ž Prokip nikoly ne čuv pro orhiji u joho palaci, pro harem Prezydenta i joho ne veľmy šliachetni rozvahy, vin by mih spryjniaty ciu zvistku spokijniše. Ale jomu vže vypovnylosia dvadciať pjať rokiv, vin mav žyttievyj dosvid, otož v interesi Prezydenta do Heleny ne pobačyv platonizmu.

Chiba ridko talanovyti liudy buvajuť cynikamy? Osoblyvo todi, koly volodijuť neobmeženoju vladoju.

Dokoriav sobi, ščo nadmiru zachopyvsia naukoju i čerez te progavyv Helenu. Treba bulo raniše osvidčytysia v kochanni, zvjazaty jiji bodaj slovom. Ta na joho rozum upala taka masa novych znań, stiľky nečuvanoho, nevidomoho, ščo vse ce pohlynulo joho z holovoju. Prokopovi zdavalosia, ščo Helena ce rozumije i naviť šanuje. Može, j spravdi tak — vona vyrosla v simji včenoho. Ale ž divoče počuttia prorostaje na inšomu grunti — vono daleke vid hajiiö…

Nevidomo, skiľky proležav Prokip u hirkych rozdumach i terzanniach. Zdorovi natury v stresovych sytuacijach časom nepomitno dlia sebe vpadajuť u hlybokyj son — nervova systema vymahaje bodaj korotkoho perepočynku. Tak, mabuť, stalosia j z Prokopom. Joho povernuv do tiamy pryhlušenyj stukit u dveri. Proteršy kulakamy oči, chlopeć huknuv:

— Prošu, zachoďte! I v tu ž myť pidchopyvsia z posteli — bez rizkych ruchiv, zvyčajno, jak ce vzahali vlastyvo

kosmičnym kolonistam, ščo z dytynstva zdobuvajuť uminnia spivrozmiriaty ruchy. — Darujte, Prokope, — počav za zvyčkoju vybačatysia Li Čuń. — Ja, mabuť, zlovžyvaju vašym

tovarystvom. Vy, zdajeťsia, vidpočyvaly. Zamoročyv ja vam holovu. Kolyś rozkažu, jak meni distalysia rukopysy Myrona Hryvy. Cikava istorija. A zaraz… — 3 takoju ž neposlidovnistiu, jak i zavždy, Li Čuń perejšov na «ty»: — Tebe duže choče bačyty pan Mirek. Na mij pohliad, vin čymoś zanepokojenyj.

— Pan Mirek? To meni jty z vamy? — ostatočno pročumavšyś, zapytav Prokip. — Ni. U nioho rozmova konfidencijna. Vin choče zajty do vas. Možna?.. — Chiba pro ce treba pytaty? Za chvylynu pan Mirek zadovoleno ohliadav pomeškannia Prokopa. Pidloha vkryta

syntetyčnym kylymom, ščo nahaduvav osinniu lisovu travyciu. V kutku stojav foteľ, bilia

pyśmovoho stolu — roboče krislo. Na stini polyci z knyhamy — jich nebahato, bo observatorna bibliöteka poruč. Ta najpyľniše vdyvliavsia pan Mirek u dobre znajomyj pejzaž, napysanyj Helenoju pozamynuloho roku. Vdyvliavsia tak, niby farby mohly rozkazaty, jak daleko zajšly vidnosyny miž Prokopom i Helenoju. Te, ščo vona podaruvala Prokopovi ciu kartynu, nepryjemno vkololo Liatošynśkoho: adže vin kazav dočci, ščo pejzaž jomu podobajeťsia, — mohla b povisyty u joho kabineti.

— U vas harno, — skazav Mirek i podumav: «Diďka lysoho vin by tut opynyvsia bez mene». Inšym razom pan Mirek vidtrutyv by heť ciu nedobru dumku, bo šanuvav talant Prokopa, ale zaraz navmysne zafiksuvav jiji v sobi.

Tym časom Prokip, dyvliačyś na Liatošynśkoho, namahavsia zrozumity, ščo same joho siudy pryvelo. Leď rozdvojene pidboriddia, priamyj nis, biliave volossia nad vysokym lobom — vse ce pojednuvalosia v portretnu kompozyciju, jaka dozvoliala vbačaty v obrazi vice-prezydenta dobrotu, rozum, ale ž ne vidvahu čy voliovi rysy. Oś i zaraz pan Mirek ne znav, jak jomu rozpočaty rozmovu.

— Jakščo vam brakuje knyh, beriť iz mojeji bibliöteky, — skazav vin chiba ščo dlia toho, ščob ne movčaty.

— Tut bibliöteka choroša, — vidpoviv Prokip, rozumijučy, ščo ce tiľky pidstupy do rozmovy. Narešti Liatošynśkyj nablyzyvsia do temy, jaka joho pryvela v pomeškannia molodoho

astronoma. Vin počav skaržytysia na samotnisť — taku strašnu samotnisť, jakoji zvyčajni liudy, ščo prožyvajuť vidmirianyj pryrodoju vik, ne znajuť i znaty ne možuť. Iz trioch stoliť vin mav lyše zo dva desiatylittia zatyšnoho žyttia, koly žyv u pari z matirju Heleny. Vona pomerla rano, zalyšyvšy Helenu maleńkoju. Vin buv dlia dońky baťkom i matirju vodnočas.

— Znajete, Prokope… Nam, akademikam, zazdriať. Ja kažu pro specližko… — Liatošynśkyj chvyliuvavsia, i, mabuť, čerez te jomu bulo važko znachodyty potribni slova, — Ta jakby vy znaly, skiľky v mene bulo terzań. Ja mav pravo na bezsmertia, a družyna… Teper ta ž sama sytuacija z dočkoju… Vy cioho, mabuť, ne ujavliajete.

Išče kiľka misiaciv tomu Prokip ne dozvolyv by sobi kynuty Liatošynśkomu repliku, jaku zaraz kynuv:

— Ja, pane Liatošynśkyj, ne schvaliuju žodnych pryvilejiv. A pravo na bezsmertia z moraľnoho boku… Vy ž znajete, ščo Zemlia cioho prava ne vyznala.

Liatošynśkyj speršu sumno posmichnuvsia, a vidtak joho oči zvoložnily — vin vidvernuvsia j, distavšy nosovyka, strymano vysiakavsia.

— Ot bač… Vy ce rozhliadajete jak pryvilej. A ja rozhliadaju jak žorstoku karu. Ce sprava svitohliadu, Prokope. Tak, tak… Chto viryť u bezsmertia duši, tomu bezsmertia tila ne potribne. Navpaky, vono obtiažuje. Časom naviť katuje. Ale ž isnuje obovjazok — i v ciomu vsia sprava. Hadaju, vy nezabarom ce takož zrozumijete.

Liatošynśkyj vytrymav pauzu, mabuť, došukujučyś perekonlyvych arhumentiv. Ale ponad usiaki arhumenty na Prokopa spravyv vražennia vyraz joho oblyččia. V oblyčči vice-prezydenta možna bulo pobačyty smutok, perekonanisť, samozrečennia i šče bahato takoho, ščo svidčylo pro ščyrisť i pravdyvisť cijeji liudyny.

Tym časom Liatošynśkyj, dyvliačyś prosto u viči Prokopovi, prodovžuvav: — Čomu Zemlia dozvolyla nam zastosuvaty u sebe reheneracijne pole? Tomu, ščo v takomu

nevelykomu kolektyvi, jak naša kolonija, nemožlyvo zabezpečyty povnocinnu zminu naukovych pokoliń. Biľše toho: nemynuča vtrata znań i naukovych tradycij. Bazoju dlia zemnych akademij je cili narody. A my za mirkamy zemnymy — nevelyke selo. Spravžni talanty — javyšče ridkisne… Vy mene rozumijete?

Prokip išče ne vtratyv zdatnosti červonity — joho oblyččia nalylosia krovju vid soromu: — Probačte, pane Mireku. Ja pro ce ne podumav. — Bo vy astronom, a ne henetyk… Na Zemli rozumily nehatyvni naslidky rozšaruvannia na

smertnych i bezsmertnych. Ale vyrodžennia naukovych znań… Ce vže te, Prokope, ščo cilkom pozbavliaje našu koloniju sensu isnuvannia.

— Ne vsi, mabuť, svoje bezsmertia rozhliadajuť jak karu. Mirek zasmijavsia: — Koho vy majete na uvazi? Čy ne Siľviju?.. Pohovoriť z Li Čunem. Abo z Kryvošejevym…

Jakby Prezydija Akademiji dozvolyla, vony b davno vidijšly do lipšoho svitu. Ta j pro sebe možu skazaty te ž same.

— A pro Prezydenta? Mirek mymovoli počav ozyratysia: — Zvidky nam znaty, ščo dumaje Prezydent?..

Rozmova, mabuť, točylasia išče z pivhodyny, doky Liatošynśkyj ne vidčuv, ščo Prokip jomu cilkom ščyro spivčuvaje, — i lyšeń todi zahovoryv pro te, zarady čoho pryjšov.

— Vid vas, Prokope, duže bahato zaležyť, jak dali skladeťsia moje žyttia. Koly ja vtraču Helenu tak samo, jak vtratyv jiji matir, — v ciomu razi… Ni, ja todi žyty ne zmožu. Dozvolyť Prezydija čy ne dozvolyť, ale… Pidu zvidsy.

Prokip nerozumijuče hlypnuv na Liatošynśkoho: — Ščo same vid mene zaležyť? — Jakby ne vy… Zi mnoju pozavčora rozmovliav Prezydent. Vin zakochanyj u Helenu… Nu,

zvyčajno… Ja vse vrachovuju… Ale, na mij pohliad, dlia nioho ce ne prosto čerhova rozvaha. Prokip spochmurniv. U joho očach zjavylasia cholodnuvata vidčuženisť. On vono ščo! Teper

jasno: Heleni zakortilo do prezydentśkoho haremu. Ščo ž, ce harantuje jij specližko. Jak skazala Siľvija? Vin, Prokip, maje radity, ščo v Heleny zjavylysia taki možlyvosti. Harazd, chaj bude tak — vin za neji radije. Abo kolyś navčyťsia radity. Čomu b ni? Chaj sobi zalyšajeťsia nadciatkoju choč tysiaču rokiv.

— Maju vidomosti, — skazav Prokip, — ščo Helena hostiuje v prezydentśkomu palaci. Oś bačyte, vona vas pravyľno zrozumila. Do čoho ž tut ja?

Pan Mirek drativlyvo machnuv rukoju: — Vy pohano znajete Helenu. Jakščo vona vam ne kazala, to skazala meni Vona kochaje vas,

Prokope. A te, ščo Helena pohodylasia ohlianuty kolekciju kartyn… My šče pozavčora obhovoryly z Makarovym, jak same vin jiji zaprosyť… Povirte, ce poky ščo ničoho ne označaje.

Pislia terzań, jaki perežyv Prokip, ci slova Liatošynśkoho vyklykaly v joho serci lahidne prosvitlennia. Ale Prokip uže počav zdohaduvatyś, čoho vid nioho domahajeťsia pan Mirek, — otže pryčyn dlia radosti ne bulo. Čy, može, vzahali ne reahuvaty na joho umovliannia? Zreštoju, v ciomu razi maje značennia lyše volia samoji Heleny — ostannie slovo naležalo jij. A prote varto zmusyty Liatošynśkoho vyslovytyś do kincia.

— Ja vdiačnyj vam, pane Mireku, za vaši dobri slova. Z Helenoju my buly prosto druziamy. Ja ne mih naviť spodivatysia…

Prokip uvirvav frazu, ale j tak use bulo jasno, tomu Lia-tošynśkyj serdečno movyv: — Znaju, Prokope. Helena z dytynstva vid mene ničoho ne prychovuje. Vona rozpovidala pro

vaši vidnosyny. Choč vy pro ce j ne rozmovlialy, ale ž… Helena vas kochaje. — Diakuju. Dlia mene ce duže velyka radisť, pane Mireku. — Rozumiju. Jim važko bulo rozmovliaty dali, čerez te obydva, zanuryvšyś u movčanku, rozdumuvaly kožen

pro svoje. Pan Mirek zvyk do veseloho cynizmu Makarova, koly mova zachodyla pro žinok. Makarov buv perekonanym pozytyvistom (otže, j atejistom) — duchovni pidvalyny svitu dlia nioho vzahali ne isnuvaly. Isnuvav raciönaľnyj bik jichnioji kosmičnoji misiji — tut Makarovu ne možna zakynuty značnych vidchyleń. Prynajmni tak dumav pan Mirek.

Jak pozytyvist, Makarov napoliahav na tomu, ščo matrymoniäľni vidnosyny majuť keruvatysia zakonamy henetyky j žyttievymy umovamy jichnioji koloniji. Pan Mirek ne buv pozytyvistom, ale ž vin — henetyk. Može, same tomu joho pohliady na šliub majže ne riznylysia vid pohliadiv Prezydenta. Same v ciomu sensi vony z Makarovym išče zo dva stolittia tomu j rozrobyly šliubni normy dlia Kosmičnoji koloniji. V koloniji asterojida moraľnym u statevych vidnosynach zavždy vvažalosia te, ščo v danych umovach bulo dociľnym: monohamija, polihamija čy naviť šliuby pomiž blyźkymy rodyčamy. Oskiľky krovozmišenniu možna zapobihty prosto tym, ščo ne narodžuvaty ditej, to j šliuby brata z sestroju čy baťka z dońkoju v koloniji vvažalysia moraľnymy. V cij formi šliubiv Prezydent vbačav pevnu korysť: po-perše, ne rujnuvalasia etnična struktura hromady, ščo vvažalosia najvažlyvišym; a po-druhe, ce ubezpečuvalo vid zrostannia naselennia, bo narodžennia ditej vid takych šliubiv peresliduvalosia smertnym vyrokom jak dlia baťkiv, tak i dlia ditej. Arhument dostatnij, ščob suvoro dotrymuvatysia zapobižnych zasobiv. Schovaty ž fakt krovozmišennia nemožlyvo — henetyčnyj analiz buv veľmy doskonalyj. Otož vypadky zaplidnennia traplialysia duže ridko j zavždy uryvalysia abortom.

Liatošynśkyj u svojich matrymoniäľnych pohliadach, na vidminu vid oholenoho raciönalizmu Makarova, buv napivra-ciönalistom, napivpoetom. Kochannia, vvažav vin, možna porivniaty z pachoščamy kvitiv: adže kvity pachnuť peredovsim zarady rozmnožennia. Poza cijeju metoju statevi vidnosyny ne varto obtiažuvaty buď-jakymy zaboronamy tak samo, jak i pachošči kvitiv. Erotyčni počuvannia prykrašajuť žyttia, bo to je projav Liubovi. A Liubov — Liubov z velykoji litery! — z

davnich-daven rozhliadajeťsia na Zemli jak emanacija 4 Boha. Amoraľnisť slid vbačaty lyše v projavach nasyľstva — i tiľky! U vsiomu inšomu naležyť keruvatysia žyttievoju neobchidnistiu. Šliuby miž rodyčamy strymuvaly rozmnožennia nadijniše, niž buď-jaki inši zachody. Same v ciomu j poliahala neobchidnisť. Z rokamy taki šliuby staly tradycijnymy.

Oś čomu cilkom pryrodno prozvučalo zapytannia Prokopa: — Čy vam ne zdajeťsia, ščo Helena kochaje ne mene, a vas? — Ni, junače, — tverdym tonom, ščo vykliučav motyvy dlia sumniviv, skazav Liatošynśkyj. —

Vona v meni liubyť baťka i tiľky. Ja zavždy bojavsia, ščo mij šliub z Helenoju zaveršyťsia trahedijeju, jak ce stalosia z jiji matirju. Tomu vsiliako vidvertav taku možlyvisť. I ce meni vdalosia.

— Ale ž vy, jak dosi hadala Helena… Prynajmni, tak vona ce pojasniuvala… Vy ni razu ne pryvodyly Helenu v prezydentśkyj palac, bo ne chotily jiji znajomstva z Prezydentom. Ščo ž zminylosia, pane Liatošynśkyj?

Mirek znijakoviv, bo ne spodivavsia takoji smilyvosti z boku Prokopa. Vysoko pidniavsia cej junak u svojemu samorozvytku! O tak, ce vže ne chlopčyk. Vidčuvajeťsia vpevnenisť u sobi, počuttia hidnosti. Liatošynśkomu bulo pryjemno, ščo vin ne pomylyvsia u zdibnostiach cioho rusyna, ale ž jomu doškuliav daleko ne lahidnyj ton Prokopa. U slovach molodoho astronoma vidčuvavsia neprychovanyj dokir. Choč Liatošynśkyj rozumiv, ščo Prokip maje pravo jomu dokoriaty, ale ce bolisno dijalo na samoliubstvo.

— To, mabuť, zminylysia obstavyny, — sucho vidpoviv pan Mirek. Prote Liatošynśkyj viryv, ščo obstavyny spravdi zminylysia. Tak, raniše vin bojavsia za

Helenu, bo ne chotiv, ščob vona potrapyla do bezpravnych naložnyć Makarova. Ale Prezydent zapevnyv Mireka: jomu nabrydlo bezhluzde, spustošlyve marnuvannia času j syl u hurti divčat z joho obsluhy. Vin maje pravo na žinku-druha, davno pro ce mrije, ale ne bačyv dosi dlia sebe hidnoji pary. Teper vin bačyť: He-lena! Rozumna, osvičena, vrodlyva. Pan Mirek zrazkovo vychovav dočku, Makarov nyźko vkloniajeťsia jomu za ce.

Liatošynśkyj, zvyčajno, vahavsia. Šliub — ce zavždy ryzyk, a takyj šliub — ryzyk podvijnyj. Ta ščoś u slovach i samomu toni Prezydenta bulo take, ščo dozvolialo jomu poviryty. Vuľharna neotesanisť Makarova, jaka časom mežuvala z brutaľnistiu, bula ohydna Liatošynśkomu, ale vin umovyv sebe, ščo pryrodna j nadbana šliachetnisť Hele-ny pryhasyť ci vady.

4 Emanacija — vyprominiuvannia z Božestvennoho načala vsijeji riznomanitnosti svitu.

— Nu harazd, — movyv Prokip. — To vaša sprava. Ale skažiť narešti, čoho vy chočete vid mene?

— Perekonajte Helenu, ščo liubyte inšu divčynu. Vona do vas pryjde, ja ce znaju… Pokažiť jij, ščo vy do neji cilkom bajduži.

Prokip hirko posmichnuvsia: — I ce vse? — Nu tak, vse… U vas, Prokope, je šans zalyšytysia vično molodym. Specližko vam

zabezpečene. Ale ne todi, koly vy zaškodyte Prezydentovi. Makarov ne liubyť, ščob jomu stavaly poperek dorohy.

— Vy ž skazaly, ščo specližko — ce vična kara, — ne prychovujučy ironiji, zauvažyv Prokip. — Ale možlyvisť realizuvaty naukovi ideji… O-o, dlia talanovytych natur ce velyka vticha. A vy,

bezumovno, liudyna talanovyta. — Ce ne toj motyv, pane Liatošynśkyj, — zadumlyvo j sumovyto movyv astronom. — Je deščo

pravdyviše j považniše, niž moji naukovi talanty. Ujavni, zvyčajno. — Ščo vy majete na uvazi? — Helenu liakaje vaša samotnisť. Samotnisť protiahom stoliť. Pro ce naviť strašno podumaty.

Tut ja jiji dobre rozumiju. Ta j vas takož… — Pislia korotkoji movčanky Prokip ščyro j považno dodav: — Ja vdiačnyj vam za te, ščo vy dlia mene zrobyly. Vy dobra j blahorodna liudyna… Oś tak. Same ce j maje dlia mene vyrišaľne značennia. A vse inše… Pro ce hovoryty ne varto.

— To vy zhodni? — majže vyhuknuv vice-prezydent. — Sprobuju, — hlucho, z pohaslymy očyma skazav Prokip. Na ciomu vony j poproščalysia. Toho ž dnia Prokip spustyvsia liftom do tuneliu, jakyj viv u

katakomby henofondu. Motria same povernulasia zi školy. Vona povysla v nioho na šyji, trepetna j ščaslyva: — A ja znala, ščo ty siohodni pryjdeš! — Jak ty mohla znaty? — zasmijavsia Prokip. — Ja sam cioho ne znav. — A ja znala! Vony pidnialysia pid štučne nebo, zahlybylysia v lisopark. Prokip ce zrobyv, nikoho ne

pytajučyś, — buv peven, ščo nahliadači joho ne zatrymajuť. Tak vono j stalosia — nad nymy pokružliav na svojemu krisli-helikopteri odyn z nahliadačiv, ale, vpiznavšy molodoho astronoma, znyk z očej.

Radisť osvityla Motryne oblyččia zseredyny, z hlybyn jiji jestva, oblyččia zdobulo energiju, ščo zjavliajeťsia razom z liubovju. Divčynka narvala riastu j barvinku — hrajučyś, počala prykrašaty Prokopove volossia. Poriad z dytiačym, u nij zjavylosia ščoś vid dorosloji divčyny — Prokip, zadyvyvšyś na Motriu, jasno sobi ujavyv, jakoju vona bude rokiv čerez pjať, koly jij vypovnyťsia visimnadciať. Hostri pleči j chudeńke tiľce v joho ujavi nalylysia zdorovjam i pružnistiu junosti, lyčko zakruhlylosia… Do divčyny pryjšla vroda.

Motria prypala holivkoju do joho hrudej: — Prychoď častiše, bratyku, — i, zazyrajučy jomu u viči, dodala: — Ja nezabarom zakinču školu.

Todi… Viźmy mene do sebe, Prokope!.. Naraz jomu zaževrilo v mozku: «Može, to Halaktyčna Maty pidkazuje jij ci slova? Može, ce

joho dolia?» — Harazd, viźmu. Motria dovirlyvo zašepotila: — Znaješ, ščo skazala mama? — Ščo? — Ščo ja bula b dlia tebe harnoju družynoju. Vin smijučyś pociluvav sestryčku: — Ty šče mala, Motre. Vona trochy obraženo movyla: — Ja vyrostu. Ce vže nedovho. Prokip ne nadav značennia cym jiji slovam, ale vidčuvav, ščo biľ u serci, zavdanyj speršu

Helenoju, a vidtak jiji baťkom, potrochu počav spadaty. Vynyklo myttieve zapytannia: čomu, vlasne, vin šukaje zaspokojennia ne deinde, a vdoma — u tovarystvi Motri? Na ce poky ščo važko vidpovisty, ale Prokopovi zdalosia, ščo tut nemaje žodnoji vypadkovosti.

Povertavsia z domu iz nastrojem, ščo buv dalekyj vid rozpaču. V holovi projasnylosia, serce bylosia rivniše. Bilia lifta ledve ne zištovchnuvsia z Helenoju, ščo spustylasia z prezydentśkoho sadu v tuneľ. Divčyna rozhubleno vyhuknula:

— Prokip!.. Vona vyhliadala stomleno i jakoś niby vynuvato. Oblyččia blide, v očach ne tripotila iskorka,

kotra zavždy pidnosyla dušu Prokopa. — Dobrydeń, Heleno. — A ja bula v tebe. Z hodynu moročyla porožnioju balačkoju tvoho šefa. Hadala, ty oś-oś

povernešsia. — Diakuju, ščo zhadala. Sam zdyvuvavsia, jak vidčuženo prozvučav joho holos. Otže, u nioho vystačylo syl, ščob

vidtrutyty vid sercia tu, jaka išče včora zdavalasia jomu najridnišoju sered liudej. Nevže spravdi dopomohla Motria? Vin stojav, ne znajučy, ščo jomu naležalo zrobyty — projty mymo čy zvažytysia na rozmovu z Helenoju?

— Meni treba z toboju pohovoryty, Prokope, — zdryhnuvšyś vid cholodneči joho tonu, movyla divčyna. — Chodimo na fermu. Abo, može, schodymo v lis.

Zhadka pro lis obhornula serce Prokopa teploju chvyleju — vin znovu vidčuv na ščokach nižni paľčyky Motri, jaka, niby lisova mavka, zakvitčuvala joho holovu barvinkom i riastom.

— Daruj, Heleno. Ja pospišaju. Ton buv toj samyj — vidčuženyj i cholodnyj. Oči Heleny zavoloklyś sliozamy. — Prokope, ja ni v čomu ne zavynyla pered toboju, — zibravšyś iz sylamy, skazala vona. —

Povir: ni v čomu!.. Z prezydentśkoho palacu ja vyjšla takoju ž samoju, jakoju tudy zajšla. Oči junaka trochy posvitlišaly, nasupleni brovy pidvelysia. Oblyččia odrazu ž projasnylosia,

movby na nioho upav snopyk svitla. Ale ce stalosia lyše na myť. Nastupnoji chvylyny holos Prokopa znovu buv vidčuženyj i cholodnyj, jak i na počatku jichnioji rozmovy.

— Ce teper ne maje značennia, Heleno. — Čomu ne maje značennia? — majže skryknula vona. — Bo ja kochaju inšu, — skazav vin te, ščo najvažče bulo skazaty. I skazane zavdalo jomu

takoho boliu, ščo po vsiomu tilu, vid volossia do pjat, prokotyvsia strus, kotryj čavyv mjazy j sudomyv dušu. Skulyvšyś, vin pirnuv u lift. Išče vstyh pobačyty, jak Helena, zatulyvšy oblyččia rukamy, povysla v povitri miž pidlohoju j steleju tuneliu. Vidtak jiji ruky prostiahnulysia do lifta, paľci hariačkovo zavorušylysia, movby divčyna chapalasia za povitria, ščob utrymatyś i ne vpasty vid nespodivanoho udaru. Koly vona znovu torknulasia nohamy pidlohy, Prokip jiji vže ne bačyv.

Pidniavsia v sad, beztiamno projšov alejeju, ščo pryvela joho do gratčastoji chvirtky, za jakoju mistylasia observatorija. Siv na lavu j zadyvyvsia v nebo. Tut, pid prozoroju sferoju, deń

vidrizniavsia vid noči tiľky tym, ščo uvečeri hasly velyki matovi kuli, jaki ščedro osvitliuvaly sad. I ne lyše osvitliuvaly, a j buly jedynym džerelom fotosyntezu.

Kuli ščojno pohasly — otže nastav večir. Umovnyj večir — za rozporiadkom koloniji. Ce tak dorečno, ščo nebo dyvylosia na nioho tysiačamy polumjanych očej — vono zavždy rujnuvalo počuttia samotnosti. Prokip buv čutlyvym kosmičnym detektorom, ščo vlovliuvav fizyčni j duchovni moduliaciji nebesnych til, kotri v liudśkij movi nazyvalysia zoriamy. Može, same tomu vin hlybše, niž inši liudy, reahuvav na prykri j radisni podiji.

Vidčuv na sobi čyjś pyľnyj pohliad, a za myť poruč z nym prysiv na lavu Ivan Kryvošejev. Inžener niby j ne pomičav susida po lavi — buv zahlyblenyj u vlasni dumky. Posydiv, pomovčav. Vidtak torknuvsia Prokopovoji ruky j skazav:

— Meni davno chotilosia pohomonity z vamy. Može, zahlianete do mene? Meškannia akademikiv, jak i vsi naukovi ustanovy, mistylysia takož v nadrach asterojida.

Odna iz sadovych alej vela pid vysoku bramu, poza jakoju zhynalasia pidkovoju dobre osvitlena vulycia, vidhorodžena vid sadu lyše vynohradnymy lozamy.

Dveri j vikna suciľnoji stiny, ščo pivkolom obstupala sad, buly dekorovani štučnym marmurom. Vse tut nahaduvalo falanster. 5 Naprošuvalaś dumka, ščo v umovach Kosmičnoji Koloniji utopija Furje zdobula pryrodne vtilennia. Architekturna rozmajitisť tut bula nemožlyva. Spartanśkyj pobut sklavsia mymovoli — na ščoś inše kolonisty i spodivatyś ne mohly. Do reči, žorstoki akciji stosovno henetyčno bezvartisnych hromadian Prezydent vypravdovuvav, posylajučyś na tradyciji Sparty.

Vmebliuvannia u meškanni Kryvošejeva takož bulo typove — take ž same, jak u Li Čunia j Prokopa. Ale včeni meškanci nikoly ne dumaly pro svij pobut — vony buly svidomi vlasnoji misiji; vse inše, jak i same jichnie žyttia, bulo zumovlene lyše cijeju misijeju ta jij pidporiadkovane.

— Jak stosovno vyna? — zapytav Kryvošejev. Ne počuvšy vidpovidi, vidkorkuvav pliašku, postavyv na stoli kelychy, nalyv.

Vony vypyly. Prokip pidnis do rota kelych z vynom uperše v žytti. Joho smak vydavsia chlopcevi dyvnym i ne veľmy pryjemnym. Prote leheńkyj chmiľ buv vidčuttiam novym, neznajomym ji speršu podijav zaspokijlyvo.

— U mene možna rozmovliaty viľno, — posmichnuvsia Kryvošejev. Posmiška vyhliadala ne zovsim pryrodno na joho asketyčnomu oblyčči. Korotkozori oči pid tovstymy skeľciamy okuliariv zdavalysia biľšymy, niž buly naspravdi. — Meni rozpovidav Endriu, jak vy joho vriatuvaly. Ja davno zrozumiv, ščo vy budete z namy. Šče todi, koly vy zjavylysia na fermi.

Prokip zrozumiv, ščo Kryvošejevu kortyť zahovoryty pro kryvdu, jakoji tak nespodivano jomu, Prokopovi, zavdalo žyttia, ale inžener utrymuvavsia vid cijeji rozmovy. Mabuť, i na lavi poruč z Prokopom vin opynyvsia same tomu, ščo chotiv jakoś vyslovyty spivčuttia, ale slova zdavalysia jomu nedorečnymy.

Stryvaj, Prokope, a zvidky ž vin mih pro ce znaty? Jasno zvidky — vid samoho Makarova. I čomuś Prokopa ne zdyvuvalo, ščo kolyšnij odnokašnyk Stepana Makarova vyjavyvsia spiľnykom Endriu. Ščoś bulo v charakteri cijeji liudyny take, ščo ne dozvolialo pro nioho dumaty inakše.

— My na vas rozrachovujemo, Prokope. Vaš teleskop zdatnyj zafiksuvaty korabli našych druziv… Ja ne budu rozpovidaty pro nych. Endriu meni skazav, ščo u cij spravi vy z nym porozumilysia.

— Tak, Endriu kazav pravdu, — pidtverdyv Prokip. — Harazd. Vy pomityte jich na vidstani svitlovoho tyžnia abo j raniše. Dlia nas duže važlyvo

maty dejakyj rezerv času. Vse, pro ščo vony rozmovlialy toho večora, bulo dlia Prokopa najlipšymy likamy. Bo niščo tak

ne likuje travmovanu dušu, jak boroťba z Temriavoju na boci Svitla. A prote Prokip mav teper išče odni liky, ščo dijaly zaspokijlyvo: astronomični obrachunky,

povjazani z rivnianniamy, kotri naležaly Li Čuniu, točniše, joho nevidomomu j tajemnyčomu poperednykovi Myronovi Hryvi. Jakoś Prokip, namahajučyś osmyslyty hravitacijnu modeľ svitinnia zirok, jaku tak krasnomovno vykladav Li Čuń, sam napysav formulu, poklavšy v jiji pidvalyny čotyry fizyčni skladnyky: a) masu zori (M); b) jiji vlasnyj hravitacijnyj potenciäl na vydymij poverchni, kotru nazyvajuť fotosferoju (φ); s) švydkisť ruchu zori dovkola centru Halaktyky (Y); d) jiji vidstań vid Halaktyčnoji Monady (Rhal). Same vony, ci fizyčni faktory, na

5 Falanster — typ žytla, jakyj Furje u svojich utopičnych planach proektuvav dlia rozselennia obščyny.

dumku Prokopa, j maly vyznačaty potužnisť vyprominiuvannia buď-jakoji zori (R). Teper, koly Prokip zasvojiv teoriju Monady, termojaderna teorija svitinnia zirok vydavalasia

jomu prosto najivnoju: liudy poslidovno vmontovuvaly u zoriani nadra ti fizyčni procesy, jaki buly jim dobre vidomi iz zemnoho dosvidu. U svij čas energetyčni džerela v nadrach Soncia bačyly jak radijevi, vidtak jak uranovi. A koly v rozporiadženni liudstva opynylaś termojaderna energija, neju vidrazu ž buly nadileni nadra najblyžčoji zori — Soncia.

Cikavo, ščo vysoki temperatury planetnych nadr zemna nauka pojasniuvala hravitacijeju, a zoriani nadra hravitacija bucimto rozihrity ne zdatna. Zvidky ž taka neposlidovnisť? Jak vona mohla zberihatysia tak dovho? Adže ž proty neji povstaje najholovnišyj pryncyp filosofiji — pryncyp vseosiažnoji jednosti svitu.

Na dumku Prokopa, fizyčni faktory, kotri vyznačajuť promenevu potužnisť zori, maly dijaty v takomu vzajemozvjazku:

PӨ = MφV

R hal. Choč jak daleko perebuvala Kosmična akademija vid Soniačnoji systemy, ale, vrachovujučy

masštaby Halaktyky, vona vse šče mistylasia na tij samij vidstani vid Halaktyčnoji Monady, ščo j Sonce. Velyčyna bula spiľnoju dlia ciloji hrupy zirok toho halaktyčnoho regionu, de toruvala svoju kosmičnu dorohu bahatostraždaľna kolonija. Bezumovno, najtočniše bulo občyslene u vsich svojich parametrach Sonce — same joho velyčyny j postavyv Prokip u svoju formulu. I ščo ž vin otrymav? Oś ščo:

PӨ = 5 1033 erg/s.

Tobto, otrymav tak zvanu soniačnu stalu — kiľkisť energiji, kotru vyprominiuje Sonce

protiahom sekundy. Ce bulo nejmovirno! A prote pomylky buty ne mohlo: Prokip pamjatav vidstań vid Soncia do Halaktyčnoji Monady — vona stanovyla deś blyźko 2 × 1022 sm. Inši velyčyny, ščo beruť učasť u vidkrytij nym formuli, takož buly vidomi: masa Soncia — 2 × 1033 h, hravitacijnyj potenciäl na joho poverchni — 2 × 1015 sm2/s2, švydkisť ruchu Soncia dovkola Halaktyčnoji Monady — blyźko 2,5 × 107 sm/s.

Ščopravda, soniačna stala maje poperedu ne pjatirku, a četvirku. Ale ž, u pryncypi, dejaka pryblyznisť tut nemynuča, naviť obovjazkova. Koly my operujemo halaktyčnymy masštabamy, riznycia staje perekonlyvoju, jakščo velyčyna ne zbihajeťsia na poriadok. Ce ž bo ne mikrokosm, a mehakosm. A tut majže ne isnuvalo riznyci: naviť pjatirka ne bula povnoju, vona vynykla iz zaokruhlennia. Ale ž siudy vpysani taki astronomični velyčyny, jak švydkisť ruchu Soncia ta joho vidstań vid Halaktyčnoji Monady, — oś ščo podyvu hidne!

Prokopovi bulo cilkom zrozumilo, ščo vin otrymav soniačnu stalu — otrymav za dopomohoju halaktyčnych velyčyn. Ščo ž zvidsy vyplyvalo? Nasampered zasadnyčyj vysnovok: v takyj sposib možna pereviryty spravedlyvisť teoriji monad vzahali: fizyčna nauka ne vyznaje žodnych teorij bez eksperymentaľnoji perevirky. Ale ž na halaktyčnomu rivni eksperymenty nemožlyvi — slid vyšukuvaty u samij pryrodi javyšč, kotri v toj čy toj sposib pidtverdžujuť teoriju. Vidkryttia Prokopa j demonstruvalo odne iz takych javyšč.

A može, ce bulo ne joho vidkryttia — možlyvo, zhadane rivniannia pidkazane Halaktyčnoju Monadoju? Ta jakščo pryjniaty cej pohliad, todi dovedeťsia pryjmaty joho stosovno vsich pryrodoznavčych vidkryttiv zahalom. Ne sama liudyna zdijsniuje vidkryttia — liudśkyj mozok je lyše instrumentom u rozporiadženni vyščych syl. Dumka ne nova i, pravdu kažučy, ne pozbavlena jmovirnosti.

Ščaslyvyj Prokip, nabravšyś vytrymky j statečnosti, vyrušyv zi svojim vidkryttiam do Li Čunia. Toj sluchav joho z dobrozyčlyvoju posmiškoju, ščo prostupala u zvuženych očach ta u vyrazi oblyččia z trioma pidboriddiamy.

Koly Prokip zakinčyv hovoryty, Li Čuń movčky distav iz metalevoho sejfa, ščo chovajeťsia u stini, tovstoho zošyta v dermatynovij obkladynci:

— Ja obiciav rozpovisty pro Myrona Hryvu. Ta krašče vam speršu perehlianuty joho zapysy. Oś vony, poznajomtesia. Do reči, tam vy zustrinete protokol obšuku, pidpysanyj oficeramy KDB…

— KDB? Ščo ce take? — Polityčna policija tych časiv, koly žyv Myron Hryva. Zošyty buly konfiskovani j zberehlysia

v archivach KDB. — Stryvajte! — zdyvuvavsia Prokip. — Teorija monad — chiba ce polityka? Do čoho ž tut

polityčna policija? — Teorija Hryvy superečyla marksyzmovi. Cioho bulo dosyť, ščob vona bula znyščena… Ale

na cej raz potalanylo. Rukopysy Hryvy naprykinci dvadciatoho stolittia… Koly marksystśke včennia zaznalo porazky… Slovom, rukopysy Hryvy iz archiviv KDB potrapyly do bibliöteky Sybirśkoji Akademiji nauk. Tam ja z nymy j poznajomyvsia. U mene, zvyčajno, kopija. Ja vyhotovyv jiji v akademičnij bibliöteci.

Prokip, povernuvšyś do svoho meškannia, odrazu ž zanuryvsia u vyvčennia rukopysiv. Cikavo, čy ote KDB višalo liudiam na vucha plastmasovi serežky? Hryva u svojich notatkach obmynav ci detali. Ale ž, mabuť, ustanovu Herda možna vvažaty nedobroju dytynoju KDB. Spory, jak vidomo, perelitajuť čerez kosmos i nesuť ne lyše biölohični oznaky — nesuť takož oznaky duchovni. Svitlo j temriava vsiudy ti ž sami.

Vyjavliajeťsia, Li Čuń dovoli sumlinno vyklav teoriju Hryvy — vin buv zapopadlyvym poslidovnykom. I vse ž Prokopovi bulo cikavo braty znannia z peršych ruk — chvyliuvala sama možlyvisť spilkuvannia čerez veletenśki časovi j prostorovi vidstani.

Ale ščo ce? Nu, bezperečno, Hryva znav formulu, ščo na pidstavi halaktyčnych velyčyn dozvoliaje občyslyty soniačnu stalu! Prosto vona u Hryvy zapysana inšymy literamy — ta j hodi.

Speršu ce porodylo v duši Prokopa ščoś hirke, bolisne — vidkryttia naležalo znov-taky Myronovi Hryvi, a ne jomu, Prokopovi. Vidtak astronomovi zdalosia, ščo v kosmosi, u kožnij joho točci žyvuť svojim vlasnym žyttiam (žyttiam Boha-Slova!) velyki znannia pro Vsesvit. Vziaty jich zvidty zdatna kožna liudśka duša, jakščo vona dorosla do cych znań. Otže, nemaje pryčyn dlia smutku — navpaky, treba radity, ščo ty takož zumiv prylučytyś do Vsesvitnioji Istyny.

ŽORSTOKISŤ

Mynuv tyždeń. Prokip praciuvav u bašti, ščo viľno vidryvalasia vid prymiščennia observatoriji, — obstežuvav nebesne dovkillia. Ce zaniattia stalo dlia nioho zvyčnym. Časom pidkradavsia spomyn pro Helenu — todi serce robylosia važčym, styskalosia j obrostalo bolem, niby koliučkamy akaciji. Vidtak vin zumysne ujavno vyklykav Motriu, vidčuvav jiji nižni paľčeniata na svojemu čoli, i serce zviľnialosia vid koliučok, robylosia lehkym, majže nevidčutnym.

Prokip tak vyvčyv nebo u tij častyni Halaktyky, de perebuvala Kosmična Akademija, ščo buď-jaki zminy v roztašuvanni zirok — chaj naviť najmenši! — odrazu ž musyly pryvernuty joho uvahu. Same ce j stalosia tijeji chvylyny, koly vin uže chotiv bulo zaveršyty svij robočyj deń. Trochy liviše vid zolotavoho siajva Halaktyčnoji Monady nespodivano zjavylysia dvi zirky, jakych raniše tam ne bulo.

Prote za chvylynu astronom pomityv, ščo zirky avtonomno peresuvalysia po nebu — otže, zrozumila rič, to buly ne zirky, a…

I tut Prokip zhadav pro korabli zahadkovych istot, jakych Ivan Kryvošejev tak upevneno nazyvav druziamy. Zhadalosia vse, ščo jomu rozpovidav Endriu. Peredčuttia čohoś velyčnoho j nezbahnennoho vytisnylo vse osobyste — vin veś peretvoryvsia na uvahu. Zhodom vin uže znav vidstań do korabliv i švydkisť jichnioho zblyžennia z Kosmičnoju Akademijeju. Vychodylo, ščo prostym okom jich možna bude pobačyty dniv čerez pjať, a za tyždeń vony zasiajuť na neboschyli vsima svojimy iliuminatoramy.

Vin rozhubyvsia: komu naležalo dopovisty raniše — Li Čuniu čy Kryvošejevu? Za službovym obovjazkom, bezumovno, vin musyv nehajno vidraportuvaty Li Čuniu, a toj vidraportuje Prezydentovi. Tak velyť Statut Kosmičnoji Akademiji. Ale Prokip uže počav usvidomliuvaty zakony tajemnoho bratstva. Zreštoju, vin poobiciav Endriu i Kryvošejevu opovistyty jich raniše, niž diznajeťsia Prezydent.

Vsi ci borsannia u protyriččiach mohly b nabraty bolisnoji formy (taky ž Prokip buv neofitom i v nauci, i v zadumach bratstva), jakby ne stalasia nezvyčajna podija, kotra zniala konflikt molodoho včenoho iz samym soboju. U siajvi prožektoriv, ščo osvitliuvaly kuliastu poverchniu asterojida, veľmy kontrastno vyplyvla liudśka postať u skafandri. Reaktyvni minidvyhuny speršu pidnialy jiji vysoko nad planetoju, a vidtak pomčaly v napriami teleskopičnoji veži.

Nevdovzi Endriu vylupliuvavsia iz skafandra, niby metelyk iz kokona. Ščopravda, na metelyka vin ne schožyj — biľše skydavsia na vedmedia. Oś vin uže sydyť u robočomu krisli astronoma, usmichnenyj i bucimto bezturbotnyj. Skladalosia vražennia, ščo vin vydersia iz katakombiv zarady prohulianky v kosmosi — j tiľky. Potiahnuvšyś po-vedmežomu, nedbalo kynuv:

— A u tebe tut meškannia — liuks. Može, j vyno znajdeťsia? — Ni, nemaje, — zničeno vidpoviv Prokip. — Daremno. Mih by zapozyčyty dosvid u šefa. — Zakinčyvšy ohliadaty vnutrišnie

obladnannia teleskopičnoji bašty, skazav považno, po-dilovomu: — My možemo rozmovliaty cilkom viľno. Prezydentśka mereža zovnišnioho stežennia tymčasovo vyjšla z ladu.

Joho oči lukavo zblysnuly, oblyččia osiajalosia bezzvučnym smichom. Lyše zaraz Prokip pomityv, ščo druh joho dytynstva volodiv tijeju čolovičoju vrodoju, v jaku zakochujuťsia ne lyše žinky.

— Chiba ce možlyvo? — ne bez podyvu zapytav Prokip. — Koly treba — možlyvo. Chaj poterpyť Stepan Makarov. Vse odno nichto jiji ne vidremontuje,

okrim mene j Kryvo-šejeva. Miž inšym, henetyčna komisija vže praciuje. Tvoju sestru vybrakuvaly. Koly b u bašti spalachnula blyskavka, oblyččia Prokopa ne tak by zblidlo, jak vid strašnoji

zvistky, prynesenoji < Endriu. — Motriu?! — mymovoli vyrvavsia nesamovytyj kryk iz hrudej astronoma. — Chiba u tebe je inša sestra? — Chto ž ce zrobyv? — metavsia Prokip, časom vid chvyliuvannia zlitajučy pid metalevu steliu

bašty. — Liatošynśkyj pro ce znaje? — Chto-chto, a vin cioho ne može ne znaty. Prote… Ce liudyna bezchrebetna. Vin robyť ščoś

dobre lyše todi, koly ce ne zahrožuje joho spokojevi. Ale ty ne chvyliujsia — nichto z nych ne pomre. Vony žytymuť, Prokope!

Dejakyj čas Prokip nibyto ne pomičav prysutnosti Endriu. Vin znovu nablyzyvsia do teleskopa j vidšukav dvi zirky, kotri neuchyľno lynuly na zblyžennia z Kosmičnoju Akademijeju. Mabuť, jomu chotilosia, ščob vony vže peretvorylysia na korabli syniv Halaktyčnoji Materi, ale to bulo bažannia, ščo ne uzhodžuvalosia iz zakonamy fizyky.

— Motria šče vdoma? — zvernuvsia do Endriu, choč i rozumiv, ščo to bulo najivne zapytannia. — Ni, jich odrazu ž zabraly. Na cej raz ne dotrymuvalyś konspiraciji. Vsi vybrakuvani napered

znaly, ščo jich čekaje. Vybrakuvaly čotyrysta duš, zdebiľšoho divčat. Vony zaraz, mabuť, u vjaznyci. Zvidty jich pidijmatymuť liftom dohory j vyštovchuvatymuť u kosmos.

Prokip pospichom informuvav Endriu pro korabli tajemnyčych riativnykiv, kotri nablyziaťsia do Kosmičnoji Akademiji deś, mabuť, za tyždeń. Astronom naviť zaprosyv Endriu do okuliara, ale toj, pobačyvšy, v jakomu stani perebuvaje Prokip, vidmovyvsia.

— Oce dobra zvistka! — radisno kynuv vin na proščannia j odrazu ž pirnuv u skafandr. Čerez kiľka chvylyn postať veletnia znykla za blyźkym vydnokolom. Prokip rozumiv, ščo joho druh i dlia vychodu v kosmos, i dlia povernennia v katakomby korystuvavsia tajemnymy pečeramy.

Dali čerhuvaty bilia teleskopa ne bulo sensu — astronom pohnav baštu do observatoriji. Ničoho ne skazavšy Li Čuniu, spustyvsia na fermu, namahajučyś zastaty vdoma vice-prezydenta.

Prokopovi potalanylo. Liatošynśkyj zaprosyv joho do vitaľni, jaka bula dobre vidoma astronomovi. Pejzaži Heleny, jak i raniše, vysily na stinach, sama ž vona bula vidsut nia. Chlopeć buv zadovolenyj z cioho. Ne chotilosia jomu bačyty j pana Mireka, ale nichto, krim nioho, ne mih vriatuvaty Motriu.

— Ja duže radyj, ščo vy do nas zavitaly, — skazav pan Mirek, zaprošujučy astronoma sidaty. — U nas nemaje pryčyn rujnuvaty družbu.

— Ne peven u ciomu, — pochmuro zauvažyv Prokip. — Vy čymoś zaklopotani? To kažiť, buď laska. Zrobliu vse, ščo vid mene zaležyť. Ironična posmiška skryvyla Prokopovi vusta: — Vy vže zrobyly te, ščo vid vas zaležalo. Same vid vas, pane Liatošynśkyj. — Ščo vy majete na uvazi? — zanepokojivsia Liatošynśkyj. — Čy ne moju učasť u komisiji?

Och, pane Prokope… Ce tiažkyj chrest, povirte. Dobre, ščo vy ne henetyk. Tož vam lehko mene zasudžuvaty.

— Vy ne lyše henetyk, ale j vice-prezydent. Komu ž, jak ne vam, naležalo perekonaty Prezydenta, ščo takym čynom udoskonaliuvaty henofond… Ce zločyn, pane Liatošynśkyj! Zločyn pered Halaktyčnoju Matirju.

Liatošynśkyj kiľka sekund spohliadav ščoś za viknom, vidtak rvučko obernuvsia do Prokopa j znervovano movyv:

— A ščo inše na mojemu misci vy mohly b zaproponuvaty Prezydentovi? Vy ž, mabuť, rozumijete, ščo naši demohrafični možlyvosti veľmy obmeženi. Ja ničoho ne znaju pro Halaktyčnu Monadu, choč deščo j čuv pro neji vid Li Čunia… Vy kažete pro Halaktyčnu Matir… Ce trochy prostiše dlia moho spryjniattia. Naši predky, pane Prokope… Naši predky klykaly na dopomohu Matir Božu…

— Ce odnakovo, pane Liatošynśkyj. — Možlyvo. Ale jakyj že vychid iz cijeji trahičnoji sytuaciji? Prokip bolisno rozmirkovuvav: čy maje vin pravo nahadaty pro korabli Halaktyčnoji Varty?

— Vy ne možete ne znaty, ščo vychid isnuje, — tverdym pohliadom obmacujučy oblyččia Liatošynśkoho, skazav Prokip.

— Na ščo vy natiakajete? — zliakano zapytav pan Mirek, mymovoli zaderšy holovu. Zvisno, na steli ničoho ne bulo napysano, zate vona sama zapysuvala — i ce dobre vidomo Liatošynśkomu.

Ale ce bulo vidomo takož Prokopovi, čerez te vin zmanevruvav: — Doroslym taki reči nemaje potreby pojasniuvaty. — Vy pro zapobižni zasoby? — znevažlyvo machnuv rukoju Liatošynśkyj. — Skažiť prostiše,

ščo vas pryvelo do mene? Jakščo jdeťsia pro kohoś konkretno… Ce vyrišyty lehše, niž zaperečuvaty pravomirnisť henetyčnoho doboru. Pryroda cym zajmajeťsia spokonvik, my tiľky jij dopomahajemo.

Prokip tak i ne znajšov považnoho perechodu vid zahaľnych mirkuvań do konkretnoji rozmovy pro Motriu — jomu bulo ne do statečnosti vykladu. Vypalyv ti slova, kotri peršymy poprosylysia na jazyk:

— Henetyčna komisija vybrakuvala moju nepovnolitniu sestru. — Vašu sestru? — ščyro čy, može, vdavano žachnuvsia Liatošynśkyj. — Čomu ž vy mene ne

poperedyly? Ja naviť ne znav, ščo u vas je sestra. Prokip vynuvato movčav. Taky ž spravdi mih poperedyty pana Mireka pro Motriu. Na tli

zahaľnoho lycha ce j ne veľmy moraľno, ale ž svoja soročka zavždy blyžča do tila. — Ja naviť ne ujavliav, ščo jij ščoś zahrožuje. Vona šče dytyna. — Cioho razu Prezydent nakazav komisuvaty naviť desiatylitnich. Osoblyvo divčatok. —

Liatošynśkyj, hlianuvšy na hodynnyk, rišuče stupyv do dverej. — Ale ž my vtračajemo čas na marni balačky. Bojuś, ščo Herd uže rozpočav akciju. Chodimte, pane Prokope!

Nam, pevno, ne duže cikavo, z jakoju zapopadlyvistiu Herd zustriv vice-prezydenta i joho molodoho suputnyka. Zrozumivšy, čoho vony pryjšly, zabidkavsia:

— Ale ž perša partija vže tam… — bahatoznačno pidnis vkazivnyj paleć dohory, vkazujučy, de same «tam». — Ja zaraz nakažu prypynyty.

U vimknuvšy selektor, Herd zveliv vidstročyty akciju do osoblyvoho rozporiadžennia. U vidpoviď aparat prochrypiv hrubym čolovičym holosom:

— Pizno. My vže vykonaly. Liatošynśkyj i Prokip tryvožno perezyrnulysia — j obydva zrozumily, pro ščo dumav kožen iz

nych. Zrozumiv takož Herd — vin dokirlyvo hlianuv na Prokopa: — Čoho ž bulo ne skorystatysia telefonom?.. A prote vyvezeno nahoru duš sorok, ne biľše.

Rešta išče vnyzu. Pidemo po kamerach? Liatošynśkyj zhidlyvo chytnuv holovoju. Kamery ne vidznačalysia oryhinaľnistiu — mabuť, poky ščo nichto v sviti ne vyhadav tiurmy,

kotra b dokorinno riznylasia vid tych, jakymy vony buly spokonviku. Chiba ščo tut u dveri vmontovano ne vičko, zaslonku jakoho naležalo vidsuvaty paľcem, a kvadratyk prozoroji lyše z zovnišnioho boku plastmasy. Vjazni ne znaly, nahliadaje chtoś za nymy čy ni — i ce buv vynachid značno pidstupnišyj, niž starodavnie vičko, bo klacannia zaslonky zavždy poperedžalo vjazniv: za nymy stežyť nahliadač.

Prokopa žachav sam obovjazok spohliadannia liudej, kotri žyly svidomistiu takoji smerti, jaka za svojeju žorstokistiu zdatna zrivniatysia chiba ščo zi spalenniam na seredniovičnomu vohnyšči abo v hazovych kamerach dvadciatoho stolittia. I choč vin znav, ščo ci neščasni zreštoju buduť vriatovani kosmičnymy druziamy, ce malo vtišalo. Mučylo te, ščo pro poriatunok vidomo jomu, Prokopovi, a ne liudiam, jakym naležalo perežyty nemyloserdnu muku. Kazočka, ščo jich majuť pereselyty na suputnyka koloniji, tut, u tiurmi, brutaľno uryvalasia — vona rozrachovana ne na smertnykiv, a na tych, chto lyšavsia žyty.

Kamery tak buly nabyti, ščo lyše dechto mav zmohu sydity, pidpyrajučy spynamy občovhani stiny. Rešta smertnykiv stojala ne ruchajučyś, bo u tisniavi nemožlyvo naviť povoruchnuty rukoju. Za cych umov ne bulo harantiji, ščo Prokip upiznaje Motriu. Ce zrozumiv takož Herd i nakazav nahliadačam provesty vsich vybrakuvanych pered stolom, za jakym sydily vice-prezydent, astronom i vin sam. I choč to dlia Prokopa bula neliudśka muka, ale vin zmusyv sebe perežyty ciu hanebnu proceduru. Kartav sebe, nazyvav žorstokym ehojistom, jakyj vykorystovuje znajomstvo z vice-prezydentom zadlia toho, ščob zbytkuvatysia nad neščasnymy, pryrečenymy na tortury. I vse ž blahav Halaktyčnu Matir: «Zachysty j zberežy moju jedynu sestryčku — moju nadiju, moju liubov».

Važko zbahnuty, za jakymy zakonamy psychiky joho mozok vychopyv iz zahalu smertnykiv postať molodoji divčyny, majže dytyny, z veľmy pomitnym čerevom — dytyna (može, pjatnadciatylitnia) mala staty matirju. Otže, vbyvaly odrazu dvoch — matir i dytynu. Na jakuś myť

Prokopovi zdalosia, ščo vin deś bačyv ce znivečene divča, ale ž de same? Prote pamjať Prokopa zaraz nahaduvala rešeto, jake posyleno triasly čyjiś nevblahanni ruky — i te, ščo u zvyčajnyj čas zatrymalosia b na poverchni, teper proskakuvalo kriź čarunky joho pamjati.

Dovodylosia zrobyty žorstokyj vysnovok: Motria potrapyla v peršu partiju smertnykiv. Zrozumivšy ce, Prokip ujavyv, jak jiji skarliučene mukamy tiľce poviľno kružliaje dovkola kuliastoho asterojida.

U rozpači vin projšov povz nehra, ščo ochoroniav vchid do lifta, pidniavsia u prezydentśkyj sad. I lyše tut pomityv: poruč nioho, mov tiń, movčky ruchavsia pan Mirek. Ce počalo dratuvaty Prokopa: mabuť, Liatošynśkyj u takyj sposib demonstruvav spivčuttia, ale ž ne spivčuttia zaraz potribne bulo chlopcevi. Pered joho vnutrišnim zorom postav obraz Heleny. Prokip dokoriav sobi za te, ščo u chvylyny, koly joho bidna sestryčka, peretvoryvšyś na kosmičnu kryžynku, plyve nad jichnim planetojidom, vin, jiji staršyj brat, dumaje pro inšu. Ta ce vid nioho ne zaležalo — Hele-na vladno zapolonyla joho ujavu. Prokopovi do boliu v serci zachotilosia, ščob jiji ruka opustylasia na joho pleče, torknulasia čola, zanuryla tonki paľci u joho volossia.

Same cijeji myti vin pomityv, ščo dveri prezydentśkoho palacu vidčynylysia j zvidty vypurchnula Helena. Vona tež pomityla Prokopa, vtiahnula holovu v pleči j prožohom šmyhnula na stežku, ščo chovalasia sered pachučych oleandriv i vjunkych trojand. jiji hnučka postať u červonij sukni odrazu ž znykla poza kuščamy.

Liatošynśkyj, vdavšy, ščo ne pomityv dočky, vziav Prokopa za likoť: — Ja vas rozumiju, druže. Pryjmiť moje spivčuttia. Povirte, ščo ce trahične neporozuminnia ne

stalosia b, jakby vy…

Ale Prokip joho ne dosluchav — cholodno vklonyvsia j ne ohliadajučyś rušyv u napriami observatoriji. Uvijšovšy do pomeškannia, vpav na ližko i zboleno zapliuščyv oči. Dumav pro Motriu — pro te, jak vona ždala joho, bidneńka, j po-dumky klykala. Klykala kriź sliozy, ale z pevnistiu, ščo vin ne zabaryťsia. Adže ž u katakombach šyrylysia čutky, nibyto vin na družnij nozi z samym Prezydentom i jomu do— i syť voruchnuty paľcem, jak Motriu odrazu ž vidpustiať. A taky ž pravda: vin mih poriatuvaty sestru. Mih, ale ne vriatuvav…

I naraz usvidomyv, ščo, dumajučy tiľky pro Motriu, vin vpadaje u tiažkyj hrich pered Halaktyčnoju Matirju. Endriu j Kryvošejev umijuť dumaty pro vsich, čyji tila žaskymy hirliandamy vysiať nad jichnioju krychitnoju planetkoju. Členy bratstva ne tišaťsia vlasnymy refleksijamy —

vony dijuť, jak i naležyť spravžnim mužčynam. Hodylosia b zavitaty do Li Čunia, ale asystenta hnitylo, ščo vin musyť prychovuvaty vid

akademika tajemnyciu bratstva. Nemaje sumnivu, Li Čuń znaje pro mynuli zblyžennia z korabliamy Halaktyčnoji Varty, bo chto ž, jak ne vin, zavždy musyv obstežuvaty kosmične dovkillia? Lyše nedavno cej obovjazok perejniav na sebe Prokip. Ale ž, bač, akademik naviť natiakom nikoly ne zhadav pro syniv Halaktyčnoji Materi. Zaboronena tema. Čomu ž Kryvošejev ne bojiťsia?

Dumky znov povernulysia do Heleny. Vychodyť, spodivannia Liatošynśkoho ne zdijsnylysia — vona ne stala družynoju Prezydenta, a, vočevyď, opynylasia sered joho naložnyć. Dovoli banaľna istorija. Čy, može, Prokip nadto pospišav z vysnovkamy? Adže ž te, ščo Helena vyjšla z prezydentśkoho palacu, išče ni pro ščo ne svidčylo.

Ščopravda, Helena unykala Prokopa tak, niby na nij ležav tiažkyj hrich. Ta, zreštoju, jake jomu do cioho dilo?..

Elektryky vin ne zapaliuvav, u kimnati stojala nepronykna temriava. Vona na myť trochy rozsijalasia, koly nespodivano vidchylylyś dveri. Ale odrazu ž i začynylysia. Prokip naviť ne vstyh rozhledity, chto ce uvijšov do joho meškannia. Vijnulo parfumamy — otže ce buv ne Li Čuń.

— Chto tut? — napruženo dosluchajučyś šarudinnia, zapytav Prokip. Na joho čolo liahly nižni žinoči ruky. Po vsiomu tilu rozlylosia nespodivane teplo — same tak,

jak neščodavno vin pro ce mrijav. Tonki paľci zanurylyś u joho volossia, bulo trochy loskitno j napročud zatyšno.

— Ja znaju, ščo z vamy stalosia, liubyj chlopčyku. Povirte, vsiake lycho mynaje. Vy šče takyj molodyj! Prosto dytyna. Ja pryjšla, ščob trochy vas rozvažyty. Ne prohaniajte mene. Znaju, ščo vy ne možete mene kochaty. Ale vam stane lehše, mij junyj druže.

Ce bula Siľvija! Dyvno, ščo u nioho zaraz ne zjavylosia do neji ohydy. Mabuť, jomu potribni same taki dosvidčeni ruky j taki slova. A može, j ne treba žodnych sliv — dosyť prosto dotorku žyvoji istoty. Jakby ce bula kiška, sobaka, vin vse odno pryjniav by jichnie žyve teplo — vono bulo jomu nadzvyčajno potribne.

A melodijnyj holosok žeboniv, niby prozora voda, ščo vytikala iz lisovoho džerela: — Ja znaju, vam stane lehše. I meni stane lehše. Ne dumajte pro mene zle. Vy, mabuť, hadajete,

ščo Siľvija liubyť kupatysia v rozkoši. Dlia mene najvyšča rozkiš — poklasty svoji doloni na vaše čolo, liubyj chlopčyku. Može, iz mene bula b harna maty. Ne sudylosia meni take ščastia. Ja vže davno zabula pro ce j mrijaty.

Tym časom ruky Siľviji — ruky najdosvidčenišoji u sviti; masažystky — daruvaly jomu stiľky nižnosti j žyvoji energiji, ščo vin lehko opynyvsia u jichniomu čarivnomu poloni. Ni, nedarma vsevladnyj Stepan Makarov korystuvavsia posluhamy Siľviji. Svojeju profesijeju vona volodila doskonalo, na rivni Mytcia. Čy, može, ce ne lyše mystectvo, a darovana pryrodoju zdatnisť perelyvaty svoju žyttievu energiju inšij liudyni? Jakščo ce spravdi tak, to jiji žyttia ne bulo marnym.

Za pivhodyny vin spav u jiji obijmach, mov zakolychane dytia. A koly prokynuvsia, Siľviji vže ne bulo poruč. Naviť važko skazaty, za ščo vin buv jij biľše vdiačnyj — za te, ščo pryjšla, čy, može, za te, ščo svoječasno znykla, ne nabrydajučy jomu svojim kochanniam.

Ziskočyv z ližka badioryj, nasnaženyj. Vidrazu ž use pryhadav i tycho, ščob unyknuty zustriči z Li Čunem, rušyv do teleskopičnoji veži. Jomu bulo hirko obduriuvaty ciu liudynu. A može, vin i ne obduriuvav Li Čunia? Može, akademik buv vdiačnyj Prokopovi, ščo toj ne vtiahuje joho v nebezpečni tajemnyci bratstva? U rozporiadženni Li Čunia lyšavsia druhyj teleskop, otož vin i sam spromožnyj vyjavyty korabli Halaktyčnoji Varty.

Prokip zodiahnuv skafandr i vyjšov na poverchniu asterojida. A za myť vin u stani tiažkoho potriasinnia plavav sered trupiv, čyjim mohyľnykom bulo kosmične dovkillia. Važko peredaty, ščo počuvav u ci chvylyny. Prote instynkt psychičnoho haľmuvannia dijav poza joho svidomistiu. Ce davalo zmohu analizuvaty j ociniuvaty.

Liudy v moment zahybeli nabyraly tych poz, jaki vidtvoriuvaly boroťbu zi smertiu. Oś trydciatylitnij horbań, kotroho Prokip pamjatav po katakombach (zdajeťsia, z nimećkoji hromady), obernuvsia do nioho tak, nače same vin, Prokip, buv joho vbyvceju — paľci rozčepireni, ruky zihnuti v liktiach, u vyrazi oblyččia — vidčajdušnyj sprotyv ekzyku-toram. Oś moloda divčyna, zaderšy do zir holovu, blahaľno pidnesla ruky, nače dopytuvalaś u svityl, za viščo jij vypala taka neliudśka kara.

Narešti Prokip opynyvsia poruč dyskiv, za dopomohoju jakych vylovliuvaly atomy vodniu iz kosmosu — termojaderna elektrostancija ne mohla prychopyty iz Zemli stiľky vodnevych zapasiv, ščob vystačylo na tysiaču rokiv. Ale Kosmična Akademija čas vid času naštovchuvalaś na veletenśki

vodnevi chmary. Prokip znav, ščo dysky vyprominiujuť nebezpečni chvyli, ale jakaś potajemna syla

pidštovchnula do nych. V nioho vystačylo rozvažlyvosti pidplyvty do dyskiv z tyľnoho boku, de radiäcija bula najmenša. I tut vin pobačyv Motriu. jiji tilo plavalo poperedu dyskiv. Prokopovi dovelosia pirnuty u syľne pole, aby vychopyty zvidty bezžyttievi ostanky sestry.

Bulo dyvno j nezrozumilo: na oblyčči divčynky zastyhla blaženna posmiška. Nevže vona pobačyla ščoś vtišne u chvylyny ahoniji? Može, pered neju zjavyvsia sam Pantokra-tor, aby vdychnuty u serce nadiju?

Vidčuvšy, ščo joho oblyččia mokre vid sliz, z mukoju vidirvavsia vid sestry. Zhodom vin, rozštovchujučy merciv, vychopyvsia daleko poza neznačne pole tiažinnia asterojida. Schožyj na raneć reaktyvnyj minidvyhun buv rozrachovanyj na kiľka hodyn avtonomnoho peresuvannia u kosmosi. Na cej termin rozrachovani takož zapasy kysniu. Čas vid času kompjuter, vmontovanyj u skafandr, podavav melodijni syhnaly, zaklykajučy do uvahy. Ale zbudžennia Prokopa bulo značno syľniše j vplyvoviše od zvyčajnoji aparatury.

Ne dumajučy, ščo vin čynyť, chlopeć letiv use dali j dali vid asterojida — u napriami Halaktyčnoji Monady. V joho duši mymovoli skladalasia molytva Neosiažnij Osobi, jaku z rivnym pravom možna ujavliaty i v čolovičomu, i v žinočomu obrazi. Avtory Jevanhelij nadto konkretyzuvaly obraz Isusa. A prote, jakščo Pantokrator spravdi prychodyv na Zemliu, u nioho nemynuče mala buty konkretna biöhrafija.

Viryty čy ne viryty v Joho prychid — oś pytannia! Pomiž zemlian bula vira, bula j znevira. Ale tut, sered bezliči svityl, ruchom i rozvytkom jakych keruje Halaktyčna Monada, znevira vyhliadala nepryrodno. Ce lohično, ščo prychodu Pantokratora dovodylosia čekaty tysiačolittiamy: hen jake u Nioho pole — i vse ce naležalo obijty. Miliärdy zirok! I vsiudy je žyttia. Otož jakščo my virymo v žyttia, bezhluzdo ne viryty u Pantokratora — bo chto ž posijav žyvi zerna sered mertvoho chaosu? A posijavšy, jak vin može pro nych ne dbaty?..

Koly Prokip zhadav pro povernennia na asterojid, kompjuter uže podavav syhnaly katastrofy. Minidvyhun išče dijav, ale kysniu lyšalosia vkraj obmaľ, joho naležalo zaoščadžuvaty. Astronom tamuvav podych, dovodiačy sebe majže do neprytomnosti, a prote leď-leď dotiahnuv do poverchni asterojida. Spustyvsia tudy, de, jak jomu zdavalosia, mav buty vychid, vyrytyj členamy bratstva, — adže ž same tut znyk Endriu. Ta jakščo vychid spravdi isnuvav, to vin, mabuť, buv reteľno zamaskovanyj. Prokip račkuvav po mertvij poverchni u pošukach liudyny čy kamjanoji plyty, ale marno. Nevdovzi vin vtratyv svidomisť.

Na joho ščastia, Kryvošejev, pozbavyvšy Prezydenta zasobiv stežennia za kosmičnym dovkilliam, sam volodiv nymy. Pidpiľna aparatura mistylasia v pečeri, de kolyś Prokip zalyšyv poriatovanoho Endriu. Same tut i pryjšov do tiamy Prokip, vtiahnutyj do pečery Semenom. Včyteľ joho bidolašnoji sestry čerhuvav u štabi bratstva — biľše nikoho tut ne bulo.

HALAKTYČNA VARTA

Prokopa zdyvuvalo, ščo kolyś hola pečera teper bula obžyta, naviť zatyšna. Astronom zbahnuv, ščo ležyť na znajomomu kamjanomu loži, ale vono obladnane tak, niby ce bula likarniana palata: matrac, poduška, prostyradla. Na hranitnij stini vysila karta katakombiv. U kutku pomityv nevelykyj stil, na jakomu stojala karafa6 z vodoju. Same vona j prykuvala joho uvahu, bo u roti peresochlo. Prokip žadibno dyvyvsia na vodu povz Semena, ščo sydiv bilia loža, trymajučy paľci na joho zapjastku, — pereviriav puľs.

— Pyty chočeš? — zapytav učyteľ. Holos vydavsia hluchym, nače vin promovliav z jakohoś dalekoho zakapelku. — Tak, — vidpoviv Prokip, ale majže ne počuv vlasnoho holosu. U leheniach peklo j bolisno

tysnulo na vucha. Semen napovnyv sklianku, podav druhovi. Astronom pyv konvuľsijno, nevelykymy kovtkamy

— movby vtyskuvav vodu v sebe. — Ja tebe rozumiju, — navysajučy nad nym, spivčutlyvo hovoryv Semen. — Ale ne perejmajsia,

Prokope. Ty peredčasno poviryv u Motrynu smerť. jich, mabuť, uže vsich pryjniala Halaktyčna Varta. Zaspokojsia, druže. Operaciju očoliuje naša liudyna — Maksym. Čuv pro nioho?.. Oś zaraz…

Semen buv nevysokyj, šyrokyj u plečach, kruhlovydyj. Vyraz oblyččia lahidnyj, spovnenyj dijaľnoji dobroty, ščo zavždy šukaje, pro koho naležyť podbaty. Zaraz vin buv odiahnenyj u robočyj kombinezon — mabuť, razom z inšymy hotuvavsia do riatuvaľnoji operaciji, ale zmušenyj buv zatrymatyś bilia druha.

Vin stupyv kiľka krokiv do stolu j natysnuv jakuś nepomitnu knopku. Spalachnuv velykyj holohrafičnyj ekran, ščo povernuv zorovu ujavu Prokopa na poverchniu asterojida. Dovoli blyźko od ekrana, vylyskujučy metalevoju poverchneju, stojav korabeľ Halaktyčnoji Varty. Vin vydavavsia Prokopovi duže velykym — ne nabahato menšym vid jichnioji krychitnoji planetky. Formoju skydavsia na veletenśku sočevyciu, prodiriavlenu polumjanymy otvoramy, — to svitylysia iliuminatory. Ostoroń na čymalij viddali čatuvav druhyj korabeľ, ščo buv značno menšyj.

Ekran, pokirnyj Semenovij voli, vychopyv iz moroku zsudomlenu postať zamoroženoho kolonista. Ce buv čolovik rokiv trydciaty z rusiavymy vusamy. Oblyččia kolonista vydalosia znajomym, ale Prokip tak i ne zumiv joho vpiznaty. Tilo neruchomo vysilo nad teleskopičnoju baštoju, jaku Prokip čerez svoju pryhodu ne povernuv do observatoriji.

Znenaćka postať mertvoho kolonista niby ožyla — rvučko krutnulasia i plavno, nepokvapno poplyvla do korablia Halaktyčnoji Varty. Nevzabari postať znykla v neosvitlenomu otvori, kotryj nahaduvav rozziavlenu pašču, movby to buv ne korabeľ, a jakaś veletenśka potvora, ščo kovtala

6 Karafa — te same, ščo hrafyn.

merciv. Ce vydovyšče porodžuvalo bezlič pytań. Najvyrazniše prostupalo take: tam, na korabli, je rozumni istoty čy hospodariujuť sami lyšeń roboty?..

Ta oś u kadri zjavylasia postať Kryvošejeva. Vin buv u skafandri, a peresuvavsia za dopomohoju reaktyvnoho mini-dvyhuna. Prokip upiznav inženera lyše tomu, ščo z ekrana prolunav joho holos:

— Endriu! Treba ohlianuty protyležnu pivkuliu! — Tam nikoho nemaje, — vidpoviv holos Endriu. — Ja tam buv. Usi vže na korabli. Astronomovi stalo hirko vid dumky, ščo vin, zlehkovažyvšy pid čas perebuvannia v kosmosi,

pozbavyv sebe možlyvosti vziaty učasť u riatuvaľnij operaciji. Adže ž Prokip mih by osobysto peredaty sestryčku Halaktyčnij Varti. Ce nelehko usvidomyty: jakščo Motria j spravdi bude vriatovana, to v koloniju ne poverneťsia vse odno. Ale de ž vona teper žytyme — u jakomu sviti?..

Ne zvažajučy na Semenovu zaboronu, sprobuvav pidvestysia. Speršu zachytavsia, leď ne vpav, ale nevdovzi, trymajučyś za kamjani stiny, dovoli vpevneno prosuvavsia do stolu j nazad.

Z ekrana znovu prolunav holos Kryvošejeva: — Semene, jak tam Prokip? — Probuje chodyty, — vidpoviv Semen. — Nas zaprošujuť vidvidaty korabeľ. Jak vin — zdužaje? Počuvšy ci slova, Prokip radisno vyhuknuv: — Zdužaju!.. Vin sylkuvavsia ščoś dodaty, ale Semen nevdovoleno joho perebyv: — Išče slabuje. Jomu ne možna. — My zaraz do vas zahlianemo, — skazav Kryvošejev. — Z Maksymom. Čerez desiatok chvylyn do pečery spustylysia Endriu, Kryvošejev i liudyna v jakomuś

dyvnomu skafandri, ščo ne buv schožyj na ti, kotrymy posluhovuvalyś kolonisty. Vin nahaduvav sportyvnyj kostium, ščo ščiľno obliahav tilo. Holova neznajomcia chovalasia u prozorij, majže nevydymij kuli.

Maksym lehko, mov šapku, zniav tu kuliu j poklav na stil šyjnym zrizom donyzu. Z vyhliadu jomu blyźko soroka rokiv, ale volossia uže vstyhlo posyvity. V rysach oblyččia Vhaduvalaś napružena robota dumky ih schyľnisť do samozahlyblennia.

Nablyzyvšyś do Prokopa, neznajomyj vladnym ruchom zmusyv joho sisty na stileć. Ne torkajučyś hrudej, povorušyv bilia nych paľciamy, nače macav povitria, kotrym dychaje Prokip, — i stomleno, bez energiji v holosi movyv:

— Krovovylyv u leheniach. Ale neznačnyj. Ce nezabarom myneťsia. — Zrobyvšy kiľka pasiv pered Prokopovym oblyččiam, zahovoryv do nioho ukrajinśkoju movoju; — Jak vam vedeťsia, zemliače? Vy, kažuť, praciujete z Li Čunem? Vam potalanylo. Ce zolota liudyna. — Vidtak zvernuvsia do Kry-vošejeva: — Čerez pivhodyny vin bude zdorovyj. Začekajemo trochy.

— To, može, dokinčymo rozmovu? — zapytav Kryvošejev, pidstavliajučy hostevi stiľcia. Maksym siv ne odrazu — dovho rozzyravsia dovkola. — U moji časy takoho tut ne bulo. Vy ne bojiteś, ščo špyhuny Herda vas vystežať? — Ne vykliučeno, — sumno zauvažyv Endriu. — Ryzyk isnuje. Ale ž borotysia treba. My,

zvyčajno, dbajemo pro konspiraciju. Prybuli vže buly bez skafandriv, rysy oblyč prostupaly vyrazniše — i same tomu Prokip bačyv,

ščo vsich hnitylo ščojno perežyte na poverchni asterojida. Choč vony j viryly u voskresinnia zabytych kosmičnoju cholodnečeju, ale ujavu sudomyly muky Prezydentovych žertv.

— Varta, — obizvavsia Maksym, — uže ohološuvala Makarovu povelinnia Halaktyčnoji Materi: ne pryrikaty liudej na tortury, peredavaty žyvymy. Ale… Vin brutaľno porušuje Kosmične Pravo. Makarov — kosmičnyj zločyneć.

— Vin namahajeťsia vsich perekonaty, ščo vas vzahali nemaje. Nemaje ta j hodi. Naviť svitu nemaje — je tiľky toj svit, jakyj vin sam stvoryv.

— Ščo ž, taki indyvidy podekudy trapliajuťsia. Chvoroba znajoma: hipertrofovane vladoliubstvo. Časom vony prohološujuť sebe volodariamy cilych planetnych system. Nam zaboroneno vtručatysia v evoliucijni procesy, my tiľky nahliadajemo i zbyrajemo informaciju dlia Materi. Rozum zdatnyj vyzrity lyše čerez vlasnyj dosvid. Zovnišnie sponukannia zdebiľšoho škodyť. Vmyraje iniciätyva, prytupliujeťsia počuttia vidpovidaľnosti. Ale časom vynykaje sytuacija, koly Maty dozvoliaje vtručannia.

— Ty, Maksyme, — odyn iz nas. U koloniji žyvuť tvoji rodyči, — nerišuče zauvažyv Semen. — Jak že ty možeš ne vtručatyś?..

— Tak, ce pravda. Dozvoľte podumaty, chlopci. Ja maju ce zrobyty vid sebe — ne vid imeni Halaktyčnoji Materi.

Pomityvšy, ščo Prokip počuvajeťsia značno lipše, Maksym pidvivsia, vidsunuv stiľcia j odiahnuv na holovu prozoru kuliu. Okrim cijeji kuli, niščo inše ne vydavalo, ščo vin buv zodiahnenyj u skafandr. Mechanizmy postačannia orhanizmu teplom ta kysnem, zdavalosia, buly heť vidsutni. Prokopovi kortilo rozpytaty pro ce u Maksyma, ale zaraz bulo nedorečnym. Vsi pirnuly v skafandry j počaly vybyratysia z pečery.

Metalevyj hihant zustriv jich matovym siajvom iliuminatoriv. Na poverchni korablia ne možna bulo pomityty žodnoho šva abo klepky — zdavalosia, vin buv ne prosto sporudženyj rozumnymy istotamy, a vylupyvsia iz jajcia cileńkym, jak vylupliujuťsia zemni čerepachy.

Speršu podorožni opynylysia v nevelykij kameri. Tut Maksym nakazav zniaty skafandry. A za chvylynu pered nymy rozsunulyś nevydymi dveri, movby to bula teatraľna zavisa, i v hlybyni ovaľnoho prymiščennia hosti pobačyly liudynu veletenśkoho zrostu. U jiji oblyčči j postati bulo ščoś vid starohrećkych bohiv, čerez te Prokopovi vydalosia, ščo to buv mifičnyj Herakl. Odne lyšeń ne vidpovidalo ujavlenniam pro uliublenoho heroja antyčnych mifiv: oblyččia veletnia i joho kostium buly fiöletovo-buzkovoho kolioru. Skladaloś vražennia, niby deś chovajeťsia teatraľnyj prožektor i osvitliuje postať ochoroncia Kosmičnoho Prava fiöletovym prominniam. A prote velyke prymiščennia bulo osvitlene dennym svitlom. Joho džerela abo ž majsterno schovani, abo jich vzahali ne isnuvalo — svitlo narodžuvalosia samo iz sebe. Čy, može, joho vyprominiuvaly stiny, pidloha j stelia, choč vony j zdavalysia dovoli zvyčajnymy.

Maksym nablyzyvsia do fiöletovoho Herakla. Prokip zauvažyv, ščo vony nibyto pro ščoś peremovlialysia, ale jichni huby ne vorušylyś. Zodiahneni buly odnakovo: v kostiumy iz tonkoji elastyčnoji tkanyny, ščo obtiahuvala tilo, pidkresliujučy joho doskonalosti j vady. A prote pevni vady buly vlastyvi lyše Maksymovi. Mabuť, najholovniša z nych — malyj zrist: Maksym zdavavsia liliputom poruč Hulivera.

Ta oś veleteń zvernuvsia do hostej z pryvitaľnym slovom, i hosti vodnočas dyvuvalysia, ščo joho huby ne vorušaťsia. Do toho ž hodi bulo zbahnuty, jakoju movoju vin promovliaje. Ale vse, ščo kazav veleteń, bulo zrozumile i pryjemne. Lyše zhodom stalo vidomo, ščo Herakl (tak joho y nadali nazyvatyme Prokip) rozmovliaje ne za dopomohoju zvukiv, a podumky — čerez biöpole. I tak samo počaly rozmovliaty hosti. Naviť todi, koly zvertalysia odyn do odnoho. Vony j ne pomityly, jak ce stalosia, a prote švydko vidčuly perevahu telepatyčnoho spilkuvannia.

Zaly j halereji nače ne maly žodnoho ozdoblennia, prote same jich roztašuvannia, osvitlennia ta materiäl, iz jakoho buly vyhotovleni stiny, stvoriuvaly vražennia velyči j svobody.

Do Herakla pidchodyly meškanci korablia, ščoś bezhučno zapytuvaly i, mabuť, otrymuvaly vidpoviď, ale hosti ne čuly jichnioji rozmovy. Lyše todi, koly staršyna Halaktyčnoji Varty (same tak Prokip rozumiv joho obovjazky) zvertavsia do hostej, vony rozumily kožne joho slovo.

— Koleho, — obizvavsia Maksym do staršyny, — moji druzi chočuť dovidatysia pro doliu kolonistiv.

— Zaraz vony perebuvajuť u speciäľnych kamerach, de pidtrymujeťsia temperatura, blyźka do temperatury kosmičnoho prostoru. Pidvyščuvaty jiji naležyť duže poviľno. Ce zabere bahato času. Ale ž to šče nevelyke lycho… — Hospodar zrobyv čymalu pauzu, na joho oblyčči zjavylasia tiń smutku, v jakomu vhaduvalosia ne lyše spivčuttia žertvam henocydu, ale j straždannia čerez te, ščo sered liudej isnujuť osoby, schoži na Prezydenta Kosmičnoji Akademiji. Trochy pohamuvavšy hirki počuvannia, hospodar prodovžuvav: — Najbiľša problema poliahaje v tomu, ščo myttieve ocholodžennia zavdaje rujnivnoji škody kožnij okremij klityni. Otže, likuvaty dovodyťsia kožnu klitynu osibno. Adže j klityny liudśkoho orhanizmu — ce ne prosto budiveľnyj materiäl, ce žyvi istoty. Kožna iz nych volodije vlasnoju psychikoju. A jich ne menše, niž zirok u Halaktyci. I ne menše, niž halaktyk u Vsesviti.

Maksym rozumiv, ščo joho druzi počuvajuťsia deščo skuto, i same tomu perejniav rozmovu na sebe. U joho zapytanniach vidčuvalosia formuvannia napriamku besidy.

— Nevže liudyna spravdi vpysana v ijerarchiju Vsesvitu? — zvernuvsia do veletnia. — Bezumovno, — rozvažlyvo vidpoviv hospodar korablia. — Liudyna je serednioju lankoju

pomiž mikrosvitom i mehasvitom. Isnuje take spivvidnošennia:

Zoria — Planeta Planeta — Liudyna

Ce spivvidnošennia spravedlyve i ščodo rečovynnych mas, i naviť stosovno kiľkosti atomiv. — To vy, mabuť, narodylysia pid značno biľšoju zoreju, niž ta, kotra nazyvajeťsia Soncem, —

zdohadavsia Prokip. — Ne ja, a moji daleki predky, — z dobroju posmiškoju movyv veleteń. — Ale rozmiry

liudśkych orhanizmiv ne majuť žodnoho značennia. Tak samo, jak i kolir škiry. Ce perevireno vprodovž tysiačoliť. Nadzvyčajno važlyvym je inše: liudyna v sobi povtoriuje Vsesvit. Abo navpaky: Vsesvit povtoriuje sebe v liudyni. U zmenšenomu vyhliadi, zvyčajno.

— A ce tež ne maje značennia? — ne bez lukavstva zapytav Kryvošejev, ščo vže počuvavsia na

korabli cilkom viľno. — O ni! — zasmijavsia veleteń. — Ja cioho ne skazav. Liudyna je vidobraženniam Vsesvitu u

svojij vlasnij sferi. Na rivni mikrosvitu. Ale ž mikrosvit zamykajeťsia na mehasvit. Meha bez mikro nemyslyme.

Pislia dejakych vahań Prokip zapytav pro te, ščo jomu najbiľš bolilo: — A de ž vy rozseliajete tych, koho povertajete do žyttia? — Dlia nych znajdeťsia misce. Ne chvyliujteś. U našoji Materi obijstia velyke. Na planeti, kudy

vy letyte, vže isnuje vaša kolonija, i ne maleńka. — Ščo vam vidomo pro Zemliu? — kynuv nove zapytannia Kryvošejev. Fiöletovyj Herakl vidpoviv ne odrazu. Mimika joho oblyččia vydavala perežyvannia. Otož

zemliany pomityly, ščo veleteń čomuś vahajeťsia. Narešti vin movyv: — Cia planeta duže chvora. Hi žyttievi syly pidirvav nerivnomirnyj rozvytok. Vona vse šče

perežyvaje naslidky svojich katastrof — ekolohičnoji, demohrafičnoji… Častyna liudstva dosiahla rivnia kosmičnych cyvilizacij… Nevelyka častyna… Ale biľšisť narodiv perebuvaje u stani zanepadu.

— Nevže braty po rozumu ne mohly podaty dopomohu? — spochmurniv Kryvošejev. — Zanepad počavsia davno. My znaly pro vaši korabli šče do zanepadu. Ale vy čomuś unykaly kontaktiv iz zemlianamy.

— Davno — ce skiľky halaktyčnych rokiv? Kryvošejev ne vidpoviv na zapytannia hospodaria. Vin myslyv ne halaktyčnymy, a zemnymy rokamy. Ale ž jomu bulo vidomo, ščo odyn halaktyčnyj rik stanovyv blyźko dvochsot miľjoniv zemnych. Vsia istorija zemnoho liudstva na tli halaktyčnoho roku nahaduvala žyttia roju metelykiv.

— Jak možna dopomohty istotam, kotri ne zdatni vporatysia z najprostišymy problemamy? — prodovžuvav hospodar. — Nu, choča b perenaselennia… Ce ž elementarno. Skažimo, vašych kolonistiv my vidvozymo na bezliudnu planetu. A ščo robyty iz zemlianamy?..

— Vy kažete pro Kytaj? — zapytav inžener. — Ja zemnych nazv ne znaju. Ni narodiv, ani materykiv. Nikoly ne buv u tij častyni Halaktyky.

Meni vidoma lyše holovna problema cijeji planety. Znaju pro neji vid koleh… Zemliany ne zumily zberehty pryrodnych proporcij miž biösferoju j noosferoju. Druha nadmiru rozroslasia za rachunok peršoji. Na peršyj pohliad, ce niby j nepohano. Naspravdi ž ce odnakovo, ščo volodity lyše dachom, ale ne maty ni stin, ni pidvalyn.

Kryvošejev, nasupyvšyś, pochmuro movčav. Jomu ce dobre vidomo. Ta nevže zemne liudstvo j za pjatsot rokiv ne zumilo vyborsatyś zi svojich trahedij? Čy, može, čas praciuje ne na korysť zemnoji cyvilizaciji, a navpaky — suproty neji? Vidpovidi poky ščo ne bulo.

Tym časom Prokip zvernuv uvahu, ščo meškanci korablia ne nablyžajuťsia odne do odnoho — spilkujuťsia miž soboju na pevnij vidstani. Deś blyźko semy metriv. Ta j sam hospodar ne pidchodyv do hostej blyžče. I naviť u joho spilkuvanni z Maksymom zberihalasia cia vidstań.

Prokip, ulučyvšy chvylynu, zvernuvsia za pojasnenniamy do Maksyma. — A vy zvernuly uvahu, jak tut rizniaťsia miž soboju liudy? — vidpoviv toj zapytanniam. — Tak, — pidtverdyv Prokip. — Chiba možna cioho ne pomityty? I spravdi: jichnij hospodar buv trymetrovoho zrostu, a v odnij iz halerej Prokip bačyv pihmeja

z velyčeznoju holovoju. Bačyv naviť tryokych i čotyryokych. V ostannich holova ne obertalasia na tulubi. Ta jim, vlasne, ce j ne potribno: vony vidrazu ochopliuvaly zorom trysta šistdesiat hradusiv.

— Tut liudy z riznych planet. U ciomu vsia sprava. — Pislia netryvaloji pauzy Maksym z chytruvatoju posmiškoju zaproponuvav: — Sprobujte vziaty mene za ruku.

Lyše teper Prokip pomityv, ščo vony z Maksymom trymalysia standartnoji vidstani. Vin sprobuvav nablyzytyś do Maksyma, ale jakaś nevidoma syla vidštovchnula joho heť.

— Ščo ce? Čomu? — z tryvohoju v holosi zapytav Prokip, bucim u ciomu chovalasia pevna zahroza.

— Tut kožen žyve v nevydymomu skafandri. Zrozumijte: ščo ne planeta — to j svoja atmosfera. Skažimo, dlia mene blaho, a dlia čužoplanetnyka — otruta. I v toj že čas my zmušeni žyty razom.

— Ce jasno. Ale de ž ti skafandry? Čomu jich ne vydno? Koly vy zjavylysia u pečeri… Na vašij holovi…

— To inša sprava. Po-perše, ja ne zvidsy. Mij korabeľ udesiatero menšyj. Ce — naša baza… A po-druhe, zemliače, na mojemu korabli tež dekomu dovodyťsia žyty v izoliacijnomu poli. Pole nese v sobi tu atmosferu, jaka potribna liudyni. Ce ščoś schože na kovpak, ale sylovyj, ne rečovynnyj.

Ne možna skazaty, ščo astronom povnistiu zrozumiv pojasnennia Maksyma, ale biľše ničoho ne rozpytuvav ta ne utočniuvav, bo vony vže j tak vidstaly vid inšych, dovelosia nazdohaniaty.

Hospodar zaviv hostej do prymiščennia, ščo nahaduvalo videozalu v Kosmičnij Akademiji — vono takož bulo kruhle. Ta, mabuť, na ciomu schožisť kinčalasia.

Iz pojasneń hospodaria vony zrozumily, ščo na nych čekala, vlasne, ne demonstracija fiľmu, a ščoś podibne do čaklunstva. Možlyvo, naviť ne zovnišnia dija, a dija na liudśku psychiku, jiji pidsvidomisť. Navijuvannia zasobamy hipnozu? Ale naviščo todi zala z kruhlym ekranom? Ta j nemožlyvo zasobamy hipnozu povtoriuvaty diju tak, jak vona povtoriujeťsia u zvyčajnych fiľmach. A tut, jak pojasnyv hospodar i potim posvidčyv Maksym, ce robylosia dovoli prosto. Slovom, to buv syntez usioho, ščo dozvoliaje elektronika j žyvyj mozbk ekstrasensa. Pry ciomu ekstrasensom ty robyšsia sam.

Počalosia z toho, ščo Kryvošejev poprosyv hospodaria pokazaty kadry, pryvezeni z planety, kudy oś uže ponad pjatsot rokiv letila Kosmična Akademija. Hospodar nazvav ciu planetu Lemoju.

— Vy majete zmohu pobačyty ne lyše planetu, a j sebe na planeti, — pojasnyv fiöletovyj Herakl pered seansom.

— Ne rozumiju. Utočniť, buď laska, — poprosyv inžener. — Na ekrani zjavyťsia te, ščo kožnomu z vas zaprohramovano perežyty na Lemi… Ce može

buty odyn abo kiľka najcharakternišych epizodiv… — Ščo vy chočete cym skazaty? — dopytuvavsia Kryvošejev, dlia jakoho konstrukcija ekrana

važyla biľše, niž buď-jaki inši dyva. — Nevže vaš ekran zdatnyj prozyraty majbutnie? Todi, vlasne, ce vže ne prosto ekran… Darujte, ja cioho ujavyty ne možu.

— Tak, ce ne prosto ekran, — pohodyvsia hospodar. — Ce deščo inše. Jakisno inše. Zaraz my perebuvajemo u fokusi analizatoriv, jaki zdatni čytaty henotyp kožnoho iz nas. Prozyrannia majbutnioho bulo b nemožlyve, jakby henetyčna prohrama ne mala uzhodžennia z realijamy našoho majbutnioho. Ta j čy možlyve bulo b žyttia? Adže ž my zdatni prystosovuvatysia do nespodivanych obstavyn lyše tomu, ščo vony napered peredbačeni v henetyčnij prohrami. Otže, po suti, ničoho nespodivanoho nemaje — u pidsvidomosti vse vže davno vidbulosia. Hadaju, najholovnišym je oś ščo: pryroda zavždy bačyť sebe u dzerkali majbutnioho. I ce jiji bačennia fiksujeťsia v henach.

— Ce zrozumilo, — pohodyvsia Kryvošejev. — Parapsycholohija vidoma takož na Zemli. V ti časy… Do našoho pereselennia v kosmos… Todi na riveń nauky vona šče ne vyjšla, ale ž dejaki včeni stavylysia do neji cilkom považno. Prote… Bačyte, veľmyšanovnyj hospodariu… Ja, hrišnyj, talantamy ekstrasensa ne volodiju.

— Vam i ne treba nymy volodity, — ščyro, po-družniomu zasmijavsia fiöletovyj Herakl. — Cym talantom volodijuť analizatory, jaki čytajuť henetyčnu prohramu. Poky ščo vony vymknuti. Bez vašoji zhody, zvyčajco, uvimknuty jich ne maju prava. Ne tomu, ščo jichnia dija škidlyva dlia orhanizmu. Z boku fiziölohičnoho žodnoji škody nemaje. I choč tut vyjduť na ekran veľmy intymni reči, prote kožen bačytyme tiľky svoje… Sebe samoho v majbutniomu. Te, ščo pobaču ja, zakryte dlia inšych. I ce vže vlastyvisť našoho poliëkrana. Otže — vyrišujte.

— Hm-m, — zahadkovo muhyknuv Endriu. — Zakryte dlia inšych… Ale ž use ce lyšajeťsia v kompjuternij pamjati. Chiba ne tak?..

— Tak, — pohodyvsia hospodar. — Jak i buď-jaka inša informacija. jiji možna sterty, a možna zberihaty vično.

Semen stusonuv pryjatelia pid rebra: — Čy ty ba! Jaka tajemnyča osoba zjavylasia. Ščo tobi chovaty? — Nam je ščo chovaty, Semene. Kon-spi-ra-cija! Chiba zabuv?.. — Hadaješ, use ce peredaduť Makarovu abo Herdu? — Bereženoho Boh bereže. Endriu pidvivsia z krisla j popriamuvav do vychodu. Inši poprosyly hospodaria rozpočynaty

seans. …Oś vona nablyžajeťsia — omrijana, tajemnyča Lema. U Prokepovomu teleskopi na asterojidi

Lema postaje dalekoju iskorkoju poruč svityla, ščo nahaduje dostyhlu jahodu poričky. A tut vona rozrostajeťsia do holuboji kuli, veľmy schožoji na kosmični fotohrafiji Zemli. Kosmičnyj vyhliad jichnioji planety-pramateri dobre znajomyj Prokopovi.

…A ce vže ne Lema — ce jichnia mandrivna kolonija. Prezydentśkyj sad, spovnenyj dytiačoho hamoru. Dity bihajuť pomiž derev, zasmahlymy ručeniatamy tiahnuťsia do jabluk i pomarančiv. Inši hrajuťsia pid dveryma prezydentśkoho palacu. Oś vidčyniajuťsia joho dveri — i, zodiahnena v bilyj chalat, vychodyť hospodynia dytiačoho sanatoriju Helena Liatošynśka.

Prokip, stojačy sered kuščiv, dyvyťsia na Helenu. Serce mlosno styskajeťsia — inkoly jomu zdajeťsia, ščo hotovyj zabuty jiji perebuvannia v haremi Makarova. A prote — ni, ne hotovyj.

Chvylia boliu ohortaje serce. Na aleji zjavliajeťsia pan Mirek, šanoblyvo schyliaje holovu. — Vitaju vas, pane Prezydente, — kaže Liatošynśkyj. Astronom šukaje očyma postať liudyny, do jakoji zvertajeťsia pan Mirek, — i narešti počynaje

rozumity, ščo ce ž vin sam, Prokip, i je Prezydentom Kosmičnoji Akademiji. Lyše teper pomičaje, ščo stav trochy staršym. A Helena tak i lyšylasia nadciatkoju — jij značno raniše distalosia čarivne ližko.

…Zi svojeji schovanky vyviľniajeťsia kosmičnyj litak, joho veletenśke čerevo zapovniujuť kolonisty, ščob spustytysia na neznajomu planetu, kotra stane dlia nych halaktyčnoju domivkoju. Tam, unyzu, je kosmodrom, pobudovanyj liuďmy, jakych voskresyla Halaktyčna Varta. Žinky zvidty machajuť chustkamy, čoloviky zdijmajuť ruky do neba i ščoś radisno kryčať…

…Prokip i Motria, chapajučyś za haluzzia nevysokych derev, povoli vydyrajuťsia na skeliaste uzhirja. Pered nymy, skiľky siahaje zir, zelenijuť tropični lisy. I lyšeń deś tam, na samisińkomu vydnokoli, synije leď pomitna smužka okeanu, ščo zlyvajeťsia z nebom.

— Koly ja prokynulaś, meni bulo tak strašno, — hovoryť Motria. — Žodnoji znajomoji liudyny. Vse jakiś tryoki ta harbuzoholovi… Lyše potim pryjšov naš, ukrajineć…

— Maksym, — utočnyv Prokip. — A znaješ, skiľky ty prospala? — Skiľky? — Majže piatsot rokiv. — Ne može buty! — vraz zacipenivšy, vyhuknula Motria. — Tak i je… Ce te, ščo Maksym zrobyv na moje prochannia. Vlasne, ne tiľky Maksym… Tebe

zberihaly v tomu vyhliadi, v jakomu… Nu, rozumiješ?.. Zberihaly v okremij kameri. Voskresyly vže todi, koly Akademija nablyžalasia do Lemy.

Motria zakochano dyvyťsia na brata. Micna, kruhlovyda, roževoščoka. Vid jiji chvoroblyvosti ne lyšylosia j slidu. I v toj že čas u rysach jiji oblyččia zjavylasia vytončenisť, na jaku ne spodivavsia Prokip. Schože, kryžanyj son buv jij na korysť.

— A ty pryhaduješ, ščo kazala naša matusia?.. — Pryhaduju, Motre. — Povtory!.. — Ty budeš meni virnoju družynoju. Divčyna obvyla rukamy joho šyju, vusta zlylysia v

pocilunku. Ta vže za myť Motria niby zivjala — vidvernulasia, zadyvylasia na vlasni nohy. Vona vzuta u micni čerevyčky zi škiry miscevoho zvira, mjaso jakoho bulo jistivne. Zodiahnena v plattia z dovoli prosteńkoji tkanyny, jaku kolonisty navčylysia vyhotovliaty na Lemi. Tut je ščoś schože na lion.

Motria zvela oči do neba, namahajučyś vidšukaty asterojid, u nadrach jakoho mistylasia Kosmična Akademija. Ale ž joho vydno lyše vnoči. Vin stav suputnykom Lemy i, može, vytokom jiji cyvilizaciji. Tam lyšylysia včeni, Prokip takož dovoli často navidujeťsia tudy.

— Na Lemi inši zakony, bratyku. Tut ne možna bez ditej… Prokip promovčav. Jak dovho vin plekav mriju, pidihritu materynśkym zapovitom! jichnij

šliub zdavavsia jomu samozrozumilym. Ale ž te, ščo zaraz vyslovyla Motria, neslo v sobi inšu moraľ — vona vidpovidala umovam bezliudnoji Lemy. Tak, žinka tut ne maje prava vbyvaty ditej išče do jichnioho narodžennia — ce bulo b zločynom proty liudstva. I same jomu, Prezydentovi, naležalo formuvaty novitniu moraľ sered poselenciv. Otže, podiakuj sestryčci za te, ščo vona tebe svoječasno napoumyla.

…Až oś novyj siužet na ekrani. Ale… Ale jak ce rozumity? Na vysokomu pahorbi stojiť hranitnyj obelisk. Na joho polirovanij poverchni rizko prostupajuť vidlyti z metalu oblyččia Li Čunia j Kryvošejeva. Pered obeliskom, schylyvšy holovy, stojať Motria i jakyjś neznajomyj čolovik z biliavym volossiam. Motria promovliaje do nioho:

— Jane, naviščo vony ce zrobyly? Čolovik vidpovidaje poľśkoju movoju: — Ce zrozumilo. Mentaľna vyčerpanisť. Prokip namahajeťsia zrozumity: chto ž vin je — cej nevysokyj, šyrokoplečyj čolovik? ji jakoś

sama soboju nadchodyť vidpoviď: poslaneć Zemli, ščo nazdohnav Kosmičnu Akademiju. Sudženyj tvojeji sestryčky. Tvij majbutnij druh…

Koly ekran zhas, Prokip zničeno zvernuvsia do hospodaria: — Jaka mira jmovirnosti, ščo ce nemynuče maje statysia?.. I same v takij konkretnosti… — Prošu pamjataty, — vidpoviv fiöletovyj Herakl, — ščo ce ne technizovana chiromantija, a

vyvedene na ekran henetyčne reziume. Te ž same, ščo medyčnyj diähnoz. Bez vtručannia likaria —

odyn rezuľtat, a koly vy poprosyte zrobyty operaciju — zovsim inšyj… Tut faktyčno vidbuvajeťsia te ž same. Liudyna, majučy pered očyma šče ne realizovanu prohramu vlasnoho žyttia… Mabuť, ce ne točno… Radše skazaty tak: variänt prohramy, rozroblenyj samoju pryrodoju… Majučy ce pered očyma, samostijno zvažuje, jak naležyť dijaty dali. Svoboda voli poliahaje v tim, ščob svidomo formuvaty vlasne žyttia. A jak joho formuvaty, koly my ne znajemo, ščo nam proponuje pryroda?.. Vy zaraz bačyly tiľky materiäl, iz jakoho majete pravo lipyty samych sebe.

— Diakuju, — leď čutno movyv Prokip, schvyliovanyj nezvyčajnym vydinniam.

NEBEZPEKA

Siľvija bula žinkoju, ščo zavždy dyvylasia na svit očyma čolovika, z jakym kochalasia. Koly jij vypadalo provesty nič z Prezydentom, vona kožne joho rišennia vvažala božestvenno spravedlyvym. Pryjniala na sebe naviť roľ vivci, ščo vede otaru na bijniu. Bo ce ž vin sam nakazav suprovodžuvaty vybrakuvanych do katapuľty, kotra vykyne jich u vidkrytyj kosmos.

Ta koly v palaci zjavylasia Helena, Makarov počav stavytysia do Siľviji znevažlyvo. Vona poky ščo mala okreme meškannia, ale ž joho maly vsi naložnyci Prezydenta — rozmir palacu dozvoliav utrymuvaty harem.

Kryvošejevu bulo nakazano vydalyty z jiji meškannia ekran i telekameru, za dopomohoju jakych Prezydent spilkuvavsia z Siľvijeju todi, koly vony spaly okremo. Šef policiji pobojuvavsia vyklykaty hniv Siľviji: vona veľmy dovho bula prymadonnoju u haremi — bozna-ščo staneťsia zavtra. Makarov, buv prymchlyvym kochancem — vin mih nespodivano posvarytysia z Helenoju i znovu poklykaty Siľviju. Otož Herd zadovolenyj, ščo Prezydent viddav nakaz bezposerednio Kryvošejevu — ce znimalo vidpovidaľnisť z nioho. Pereviryty vykonannia Herd mih lyše z vlasnoji iniciätyvy, a vin u ciomu razi ne bažav jiji vyjavliaty. Ščodo Kryvošejeva, to jomu zaraz bulo ne do prezydentśkoho haremu.

Tak čy tak, ale Siľvija mala zmohu stežyty, ščo dijalosia v tij častyni palacu, de žyv i uriaduvav Makarov. U svij čas vin ne mav tajemnyć vid Siľviji. Same tomu sklalosia tak, ščo jich ne bulo j zaraz.

Vona karalasia nočamy, spohliadajučy liubošči Makarova z novoju prymadonnoju. Stohnala, plakala vid revnoščiv, ale ne znachodyla syl, ščob poklasty kraj neprystojnomu pidhlia-duvanniu. Vlasne, cym neprystojnostiam jiji navčyv sam Makarov, jakyj liubyv pidihrivaty sebe kartynkamy seksu. Vin mav zmohu pidhliadaty, ščo dijeťsia naviť u spaľniach akademikiv, otož takych kartynok jim ne brakuvalo. A teper Makarov sam opynyvsia pid okuliarom. I tak samo ne znav pro ce, jak ne znaly j ti, chto buv objektom joho vlasnych pidhliaduvań.

Siľviju ne cikavyly hodyny, koly Stepan uriaduvav. Ce bulo tak samo nudno, jak i todi, koly vona joho masažuvala, a vin tym časom obhovoriuvav jakiś problemy z vice-prezydentom čy z kymoś iz akademikiv. Vona bula žinka j tiľky žinka. jiji cikavylo lyšeń žinoče — j ničoho poza cym.

Ta jakoś vona zničevja uvimknula ekran — i opynylasia v zali, de Makarov pryjmav pidlehlych. Zvisno, ne zavždy vin pryjmav jich razom z seansamy masažu. A teper Stepan vzahali ne posluhovuvavsia jiji mystectvom — otož buv ne v chalati, a u svitlo-siromu kostiumi z kravatkoju.

Na cej raz Prezydent rozpikav Herda, ščo, vtiahnuvšy lyskuču, mov lichtarna kulia, holovu v bezformni vid nadmiru sala pleči, po-voliačomu cilyvsia lobom u svoho volodaria. Nalyte krovju oblyččia peresmykuvalosia vid strachu j prychovanoji nenavysti.

Tak, Herd spravdi nenavydiv Makarova j davno plekav potajemnu mriju, ščo kolyś obijme joho akademičnu posadu. Ne vično ž jomu buty šefom policiji! Ale splyvaly roky, Herd stariv — i povoli joho mrija zhortalasia u terpkyj, pekučyj klubočok. Tym časom rozrostalasia joho nenavysť, bo Makarov, popry svoji obicianky, šče j dosi ne zrobyv joho akademikom.

— Kudy podivsia Kryvošejev? Čomu ne vmykajeťsia aparatura zovnišnioho ohliadu planety? — hrizno kryčav Prezydent, jakyj nikoly ne vžyvav slovo «asterojid», a zavždy nazyvav joho planetoju . Mabuť, ce považne slovo pidnosylo Makarova u vlasnych očach.

— Vy ž sami nasvaryly mene za te, ščo ja stežu za akademikamy. — Ne za te, ščo stežyte, a za te, ščo bezdarno stežyte. Akademiky pomičajuť vaši špyhunśki

vpravy — i ce jich nervuje. Rozkažiť, ščo tam dijeťsia? — De?.. — Sluchajte, jolope, vy dovho budete vyprobovuvaty moje terpinnia? Tym časom za Herdovym «de» chovalosia bažannia vyhraty čas, aby zmirkuvaty, jak naležyť

trymatysia dali. Narešti vin zmirkuvav: najlipšyj zachyst — ce ataka na psychiku Prezydenta. Makarov, bezumovno, znaje, ščo Helena ne bajduža do molodoho astronoma — same siudy j treba spriamuvaty udar.

— U mene je pidozrinnia, ščo ce dyversija. Vona — sprava ruk molodyka, kotromu Li Čuń nadto bahato dozvoliaje. Cej zločyneć ne lyše samočynno hospodariuje na poverchni planety , a…

Herd zamovk, niby očikujučy dozvolu prodovžuvaty. — Ščo vy chočete skazaty otym «a»? Kažiť, jakščo počaly. — …a rozhuliuje sered nosijiv henofondu, koly jomu zamaneťsia. — Tam u nioho rodyči, — nezvorušno zauvažyv Prezydent. Prote Herd uže vstyh vidčuty, ščo

Makarov kliunuv na joho hačka. — Chto poklykanyj služyty Prezydentovi, u toho nemaje žodnoji ridni, okrim Prezydenta.

Kožnoju chvylynoju žyttia my majemo zavdiačuvaty jomu i tiľky jomu. Vydovžene oblyččia Makarova trochy okruhlylosia vid zadovolenoji posmišky. Joho nevažko

ulestyty — i Herd ce, bezumovno, znav. — Vy perebiľšujete. Ne vsi majuť meni zavdiačuvaty kožnoju chvylynoju žyttia. — Vsi! — tverdo zaperečyv Herd. — Heť-čysto vsi. — Nu, znajete… Koly b vy skazaly pro tych, koho ja nahorodyv specližkom… Ale oblyšymo ciu

temu. Vona zaraz ne na časi. Vam naležyť osobysto ohlianuty poverchniu planety. — Pomityvšy na oblyčči Herda dosyť vyrazne zanepokojennia, Prezydent dodav: — Rozumiju, u vaši roky vychodyty u vidkrytyj kosmos… Dozvoliaju vykorystaty avtonomnu teleskopičnu systemu. Vy mene zrozumily?..

— Tak. Ale ž… — Vy, zdajeťsia, ne vyjavliajete entuziäzmu, — sarkastyčno posmichnuvsia Prezydent. I vže

považnym tonom dodav: — U mene vynykla pidozra, ščo nad namy vysiať korabli Halaktyčnoji Varty.

— Vony ž nibyto ne vtručajuťsia u naši spravy. — To vam tak zdajeťsia. Ja pro ce inšoji dumky. — A chto keruvatyme baštoju? — Domovtesia z Li Čunem. Choča b toj molodyk, jakoho vy pidozriujete. Idiť. Herd vyjšov. Siľvija vymknula ekran. Serce pryskoreno bylosia, vse jestvo žinky opanuvala

tryvoha. Intujicija pidkazala jij, ščo nad Prokopom navysla nebezpeka. Vin buv ostannij, z kym vona mala intymni stosunky, — otže jiji žinoča pryroda vymahala diji, ščo musyť zachystyty kochanoho. Do reči, Siľvija pomityla, ščo naviť peredčuttia zustriči z Prokopom ščoś u nij zminylo. Pojasnyty cych zmin vona ne zdatna — Siľvija osiahala svit i sebe u sviti ne lohikoju, a čuttiam.

I vse ž oti nerozpiznani čuttia zmusyly jiji vidmovytysia vid zločynnoji roli, jaku svoho času navjazav jij Stepan Makarov. Same tomu vybrakuvani ostannioju medkomisijeju potrapyly do kativni Herda. Bezumovno, ce značno posyliuvalo jichni muky, bo nichto ne prychovuvav, ščo z nymy staneťsia zavtra, jak te do ostannioji chvylyny robyla Siľvija. Vona jim opovidala kazočku pro raj, jakyj na nych čekaje na susidniomu korabli, — i jakščo dobre pomirkuvaty, to ce j ne bulo brechneju.

Siľvija davno zdohaduvalaś, ščo Li Čuń ne liubyť Makarova. Zate včenyj poliubyv Prokopa, mov ridnoho syna. Žinka šmyhnula iz prezydentśkoho palacu, jak myška, i, chovajučyś poza kuščamy, prokralasia do observatoriji. Paľciamy pokazala Li Čuniu znak, ščo maje do nioho tajemnu spravu, — i toj zaviv jiji do kimnaty, kotra, na joho dumku, ne mala prychovanoji videokamery.

Li Čuń, bezumovno, znav biľše, niž Siľvija. Davno pomityv korabli Halaktyčnoji Varty — mabuť, raniše, aniž Prokip. Bačyv-bo, jak veletenśkyj korabeľ za dopomohoju jakojiś tajemnyčoji syly vtiahuvav u svoje čerevo neščasnych kolonistiv, peretvorenych na kosmičnu kryhu. Znav takož, de same i v jakomu tovarystvi perebuvav zaraz Prokip. Li Čuń podiliav perekonannia bratstva,

ale sam prahnuv zalyšytysia ostoroń. I ne tomu, ščo bojavsia za vlasne žyttia, a lyše tomu, ščo vpevneno počuvavsia tiľky sered zirok — ne sered liudej.

Zaraz Li Čuń buv trochy napidpytku. Siľviji takož zaproponuvav kelych vyna, ale vona vidmovylaś.

— De vaš asystent? — vchopyvšy staroho za ruku, schvyliovano zapytala Siľvija. — Joho treba riatuvaty. Herd hotuje jomu pastku.

Vysluchavšy hariačkovu rozpoviď Siľviji, Li Čuń kiľka chvylyn zvažuvav, čy zasluhovuje vona na doviru. Včenyj znav, ščo Makarov vyštovchnuv masažystku, zavdavšy jij hirkoji obrazy. Nemaje ničoho nepryrodnoho takož i v tomu, ščo vona zakochalasia u Prokopa. Ta najholovniše, mabuť, oś de: v Li Čunia ne bulo inšoho vychodu, aniž skorystatysia, posluhamy Siľviji. Jakščo Herd otrymav nakaz ohlianuty po-, verchniu asterojida, treba nehajno povidomyty pro ce Kryvo-šejeva. Bo može skojityś lycho: Kryvošejev, Endriu j Prokip povertatymuťsia z korablia same todi, koly Herd ohliadatyme kosmične dovkillia. Otže, buduť vykryti ne lyše vony — Herd pobačyť, de mistyťsia tajemnyj vychid u kosmos, pro isnuvannia jakoho, treba spodivatysia, vin poky ščo ne pidozriuje. Vse zvažyvšy, staryj vyrišyv dovirytyś Siľviji, choč i vvažav jiji lehkovažnoju.

— Vy koly-nebuď vychodyly u kosmos? — zapytav akademik. — Meni, jak vy znajete, ne pjatnadciať rokiv, — hluzlyvo vidpovila masažystka. — Dečoho

vstyhla navčytysia. U vas je sporiadžennia? — Znajdeťsia. Vnezabari vona stojala pered nym u skafandri, z reaktyvnym mikrodvyhunom za spynoju.

Postať žinky vyhliadala napročud strunkoju, junoju. Naviť staryj Li Čuń, jakyj vzahali ne cikavyvsia žinkamy, zamyluvavsia neju. Prote mova joho bula uryvčasta j suvora:

— Vy hotovi? — Tak. — Idiť za mnoju. Vony pidnialysia na metalevu ploščadku, ščo bula izoliovana vid kosmosu prozorym

plastykom. Pered jichnimy očyma vidkrylosia zoriane nebo. I majže na pivneba siajav iliuminatoramy sribliastyj korabeľ Halaktyčnoji Varty.

Ne zronyvšy j slova, Siľvija rvučko obernulasia do včenoho. Jakuś myť čekala pojasneń. — Teper bačyte, de vam treba šukaty Prokopa? — zapytav Li Čuń. — Jak vin tam opynyvsia? — U vas bude čas diznatysia pro ce. Pospišajte, Siľvije. Herd poliubliaje moje vyno. Ale ne

peven, ščo meni vdasťsia zatrymaty joho nadovho. Pospišajte!.. — A jakščo meni ne vidčyniať? — trochy nastrašeno zapytala žinka. — Ne chvyliujtesia! Vony vas pomitiať šče zdaleku. Za chvylynu Li Čuń vdovoleno spohliadav, jak vpravno Siľvija volodije sporiadženniam

kosmonavta. Na tli veletenśkoho korablia vona nahaduvala lastivku, jaka šukaje, de prylipyty svoje hnizdo.

Li Čuń ne kvapyvsia donyzu — zvidty možna posyhnalyty siudy, na ploščadku, otže, Herd mih povidomyty pro svoju pojavu. Ale, jak vydno, šef policiji takož ne veľmy kvapyvsia. Tomu včenyj zatrymavsia na poverchni asterojida, aby nasampered pobačyty, jak zaveršyťsia polit Siľviji.

Oś jiji hnučka postať vyriźbylaś na tli iliuminatora, mov u teatri tinej. Včenomu naviť zdalosia, ščo vona bylasia hruďmy ob prozoru broniu kosmičnoji forteci, niby spravdi napolochana ptašyna. Prote vse vyhliadalo ne tak dramatyčno: jiji dijsno pomityly išče zdaleku, a koly vona nablyzylaś do korablia, nehajno vidčynyly pered neju zapasnyj liuk.

Lyše todi, koly Siľvija znykla v čornomu otvori j liuk znovu zakryvsia, Li Čuń spustyvsia do svoho skromnoho pomeškannia, aby trochy joho vporiadkuvaty. Perekonavsia, ščo vyna u cholodyľnyku dosyť, a takož je dobri jabluka j banany. Prylih na kanapu — jomu ne lyšalosia ničoho inšoho, okrim čekannia.

Mynulo šče z pivhodyny, ale Herd ne zjavliavsia. Li Čuń ne vytrymav — znovu zijšov na ploščadku. Te, ščo pobačyv, joho zanepokojilo. Bazovyj korabeľ Halaktyčnoji Varty myttievo rvonuvsia z miscia j odrazu ž podaleniv. Menšyj stojav neruchomo. Ale de ž ti, za kym vin posylav Siľviju? jich ne bulo. Ne bulo j Siľviji.

Ta nevdovzi hen poza baštoju, na jakij zvyk tyžniamy čatuvaty Prokip, zjavylysia dvi ruchlyvi postati. Ne vidrazu kytajeć rozpiznav u nych Prokopa j Siľviju. A koly vpiznav, joho vžalylo nove pytannia: kudy ž podilysia inši?

Siľvija nablyzylasia perša. I lyše vstyh Li Čuń vpustyty jiji v observatoriju, jak prolunav syhnal

Herda. Akademik pomachav rukoju Prokopovi, vidtak pokazav na baštu — i toj zrozumiv, ščo jomu naležalo zajniaty svoje roboče misce.

— De ž Kryvošejev? — zapytav akademik, tiľky-no Siľvija zviľnylasia vid skafandra. — Tam, de jomu naležyť buty, — deščo zuchvalo vidpovila žinka. Li Čuń zbahnuv, ščo lidery

bratstva ne prychovaly vid neji tajemnoho vychodu iz katakombiv — otož Siľvija teper chyzujeťsia tym, ščo takož naležyť do kola vtajemnyčenych.

— Kažiť, ščo ja maju robyty? — napoliahala žinka. — Pyty zi mnoju vyno, — smijučyś vidpoviv Li Čuń. Lyše zaraz vona pomityla, ščo cej

ohriadnyj dyvak buv odnoho zrostu z neju, a jiji vvažaly miniätiurnoju. Kiľka joho pidboriď zbryžylyś, mov škiriani michy, za dopomohoju jakych kolyś rozdmuchuvaly horno u sybirśkij kuzni (tak pro nioho vyslovyvsia koščavyj Kryvošejev). Očej majže ne bulo vydno — lyšylysia vuzeńki ščilyny.

— Vy žartujete? Ščo podumaje Herd? Vtišenyj tym, ščo vse zaveršylosia dobre, Li Čuń veselo zarehotav: — Nevže vas koly-nebuď nepokojilo, ščo pro vas podumajuť? jij-bo, ne viriu. Ce na vas ne

schože, Siľvije. Vona takož zasmijalaś: — A j spravdi — čym ne kochaneć? Čmoknula Li Čunia hubamy v ščoku — j vony razom pišly vidčyniaty holovnomu policajevi. Herd zjavyvsia v observatoriji u teplomu svetri, vjazanij šapočci j. čerevykach na štučnomu

chutri. Šef policiji storopiv, pobačyvšy tut Siľviju. Vona tak dovho bula kochankoju Prezydenta, ščo u Herdovij ujavi ne vkladalosia, jak cia žinka može zjavytysia v pari z kymoś inšym, chaj naviť zi schožym na jevnucha Li Čunem. Išče biľše vin buv šokovanyj, pobačyvšy na stoli vyno, frukty j solodošči.

— O-o, naš uslavlenyj akademik maje neabyjakyj smak do žyttia. Vyjavliajeťsia, moja informacija pro vas, pane Li Čuń, ne varta j vypytoho jajcia.

— Vy tiľky jajcia pjete? — hluzlyvo zapytala Siľvija. — Može, spromožeteś na kelych šampanśkoho?

Herd oblyzav huby, peredčuvajučy smak vyna: — Maju nevidkladni spravy. Ščopravda, odyn kelych… — Jaka u vas informacija pro mene? — obernuv do Herda mjasyste oblyččia akademik. — Prynajmni taka… Nu, rozumijete… My maly vas za anachoreta j melancholika. — Vy zavždy mene nedoociniuvaly, — zasmijalaś žinka, obertajučy v paľciach kelych z vynom.

— Siľvija vmije perelipliuvaty mužčyn. I duže liubyť cym zajmatysia. Davajte vypjemo. Koly vypyly, Li Čuń, pryščuleno dyvliačyś na Herda, ne bez lukavstva zapytav: — Kudy ce vy zibralysia? Tak teplo zodiahneni, choč u kosmos vypuskaj. — Vhadaly. Same u kosmos. Prezydent nakazav ohlianuty kosmične dovkillia. Vy ničoho

osoblyvoho ne pomičaly, pane Li Čuń? — Ščo vy nazyvajete osoblyvym? — Nu, skažimo, korabeľ tych samych… jich nazyvajuť Halaktyčnoju Vartoju. Li Čuń nasupyvsia, oči zvuzylysia tak, ščo zdavalosia, vin zovsim ničoho ne bačyť. — Vy mene dyvujete, pane Herd. Majučy ekran Kryvo-šejeva, možna j ne rozpytuvaty pro taki

reči. Herd nabrav oficijnoho vyhliadu: — Jakščo pytaju, značyť, je v ciomu potreba. De vaš asystent? — De ž jomu buty? Na svojemu robočomu misci. Bilia peresuvnoho teleskopa. — Prezydent nakazav, ščob vy na dejakyj čas peredaly joho u moje rozporiadžennia. — Harazd. Choč cijeji chvylyny… Ale korabli Halaktyčnoji Varty možna spohliadaty j bez

teleskopa. Vony vže znovu likviduvaly vaš cvyntar. — Ščo?! — zareviv na vsiu horlianku Herd, zirvavšyś iz fotelia tak, niby vin, foteľ, pidkynuv

joho až do steli. — Ce zrada! Tak i dopovim Prezydentovi. — A ja dopovim, ščo vy ne vmijete povodytyś u prysutnosti žinky, — z dyvnym spokojem

promovyla Siľvija. Herd kynuv na neji prezyrlyvyj pohliad, ale promovčav. Natomisť tverdo, z počuttiam vlasnoji

perevahy j samopošany zahovoryv Li Čuń: — Mene nichto ne upovnovažuvav pidminiaty šefa policiji. Ščob vykonuvaty fiskaľni

obovjazky, ne obovjazkovo buty akademikom. Ta šče j iz mojim stažem.

Li Čuń ne bez rozrachunku kynuv ciu koliuču repliku. V Akademiji vsim bulo vidomo: Herd zi škiry pneťsia, aby otrymaty zvannia akademika — nasampered zarady specliž-ka. Oblyččia Herda nalylosia krovju, ščoky zasmykalyś vid hnivu.

Tym časom Siľvija takož dodala deščyciu zahaľnovidomoho — toho, ščo zavždy vyklykalo v akademikiv nezlostyvi posmišky:

— Vam by naležalo pamjataty, ščo akademik Li Čuń maje ordeny j medali išče vid kytajśkoho uriadu.

Staryj rozpravyv pleči, hordovyto pidviv holovu. Vin javno buv vdiačnyj Siľviji, ščo ta nahadala pro joho naukovi zasluhy išče tam, na dalekij Zemli.

— Hodi! — rozdratovano burknuv Herd. — Vediť mene do vašoho asystenta. Ta koly akademik i šef policiji vyjšly na horišniu ploščadku, u Herda vidpalo bažannia katatyś

na teleskopičnij bašti, ščo vydalaś jomu nezatyšnoju j nenadijnoju. Vlasne, u ciomu ne bulo potreby: korabli Halaktyčnoji Varty vydno j zvidsy — odyn iz nych viddaliavsia, ale vse šče možna bulo rozhledity joho osvitleni iliuminatory; druhyj, menšyj, neruchomo stojav na považnij vidstani. Dovkillia bulo čyste — zamoroženi trupy heť znykly. I choč Herd ne bačyv protyležnoji pivkuli, ale ž bulo jasno, ščo trupiv nemaje j tam.

— Kryvošejeva tut ne bulo? — nabundiučeno zapytav Herd. — Zapytajte lipše pro te, ščo vchodyť u moji obovjazky… Skafandr zodiahnete sami čy vam

dopomohty? — Meni ne potriben skafandr. I zvidsy vse vydno. Nevže tak važko bulo poinformuvaty

svoječasno?.. Ja poprošu Prezydenta zobovjazaty vas… Abo choč vašoho… e-e… asystenta… — Buty vašymy ahentamy? Čy ne zabahato vy sobi dozvoliajete? Herd drativlyvo strusnuv holovoju j počav spuskatysia po metalevych schodynkach vnyz. V

observatoriji vsiudy bulo teplo, tovstyj svetr až paruvav na niomu, mov škura na zmylenomu koni… Herd z Li Čunem povernulyś do meškannia, ta Siľviji vže ne zastaly. Bojačyś, ščo akademik

počne jomu dokoriaty za zipsovane pobačennia z žinkoju.(ta šče jakoju!), Herd zakvapyvsia do prezydentśkoho palacu.

Vtišeno posmichajučyś, kytajeć osušyv čymaloho kelycha j lih na dyvan. Tym časom, tak i ne diždavšyś Herda, Prokip prykotyv baštu vprytul do observatoriji, a za kiľka chvylyn uže dosluchavsia chropinnia svoho šefa. Asystent umiv po joho chropinniu vyznačyty, v jakomu nastroji toj zasnuv. Trubni zvuky z klarnetnymy perelyvamy svidčyly, ščo staryj buv zadovolenyj dyplomatyčnymy uspichamy j zasnuv u dovoli badioromu stani. Otže vse harazd.

Prokip, prychylyvšy dveri, vyrušyv do svoho pomeškannia. Jomu nelehko bulo usvidomyty, čym vin siohodni najbiľše schvyliovanyj. Vse pobačene j perežyte vyruvalo v joho duši, bezladno zmišujučyś. Vidtak dumka spynylasia na kadrach, kotri prorokuvaly zustrič iz Motreju čerez pjatsot rokiv. jich lehko prožyty v stani anabiözu — tam čas vyslyzaje z-pid tvojich čuttiv. Ale ščodenna dijaľnisť, perenasyčenisť informacijeju, nemynuči konflikty z kolehamy robliať tyždeń schožym na rik, a rik peretvoriujuť na vičnisť.

Nasampered jomu naležyť usvidomyty, ščo nadali vin ne maje prava dumaty pro Motriu tak, jak dumav pislia rozryvu z Helenoju. Tam, na bezliudnij Lemi, de jim naležyť zustritysia, sestra ne može buty joho družynoju, bo kožna žinka zobovjazana narodžuvaty ditej. Inšyj svit — inši umovy, inša moraľ.

A prote, poliëkran fiöletovoho Herakla vsioho lyšeń analizuje prohramu, zakladenu v henach, i na cij osnovi stvoriuje jmovirni kartyny majbutnioho. Ale jmovirnisť ne je fataľna nevidvorotnisť. Analizatory dijuť za formuloju: jakščo, t o… Take prozyrannia majbutnioho dozvoliaje koryhuvaty žyttievyj šliach. Same v ciomu i poliahaje sens zazyrannia v majbutnie: tut my stajemo volodariamy vlasnoji doli, a ne vona volodije namy. I to je najvyšča forma svobody!..

Podumaty tiľky: jakby Prokip ne počuv tverezych Motrynych sliv z dalekoho majbutnioho, vin na cilych pjať stoliť pryrik by sebe na motorošnu samotnisť. Tak, tak! Vin neodminno ždav by zustriči z Motreju, znajučy, ščo vony nemynuče majuť zustritysia. I v cij šliachetnij samoposviati vsi joho žertvy vyjavylysia b marnymy! Bo ščo može buty pryrodnišym, niž bažannia žinky staty matirju? Tym časom analizatory Herakla dozvoliajuť unyknuty cijeji žorstokoji dramy.

Hlianuv na ližko — i jomu zachotilosia, ščob vono bulo ne porožnie. Vin dobre ujavliav, jak Siľvija prožyla svoju bezkonečnu junisť, darovanu jij vsioho lyšeń za dosvidčeni liubošči. Ta, mabuť, svit nabahato skladnišyj, niž naši sudžennia pro nioho. Te, ščo je tiažkym hrichom v odnomu razi, ne stanovyť žodnoho hricha v inšomu. Jakščo, skažimo, narodžennia ditej iz obovjazku peretvoriujeťsia na zločyn proty liudstva, ščo ž je amoraľnoho u bezboronnych radoščach ploti —

radoščach, jaki nikomu ne zavdajuť škody? Jakščo my liudy, a ne anhely, nam ne dano vtekty od fiziölohičnych potreb. Prokip znovu

pryhadav, ščo j kvity pachnuť takož zarady rozmnožennia. Ta chiba my zobovjazani pro ce dumaty todi, koly nasolodžujemosia jichnimy pachoščamy? Siľvija — kvitka, ščo pachne bez buď-jakoji mety. Bo meta (rozmnožennia) peretvorylasia na zločyn. Ce stalosia davnym-davno. Išče tam, na Zemli. Prosto zemliany iz zapiznenniam ce usvidomyly i čerez te ne vstyhly uzhodyty moraľni normy z normamy demohrafičnymy.

Jakščo pohlianuty na spravu realistyčno, to vyjavyťsia: u Siľviji žyttieve pryznačennia ne vyšče, niž u jiji pudelia, — vona isnuje, aby prykrasyty komuś žyttia. Ale ž liudstvo protiahom tysiačoliť cilespriamovano formuvalo i pudeliv, i kvity, i nezličennu kiľkisť inšych istot, kotri ne volodijuť žodnym inšym pryznačenniam. To nevže j ciu tvorču dijaľnisť liudstva naležyť zasudžuvaty? Čy to, može, zavelyka rozkiš — utrymuvaty liudśku istotu lyšeń zarady okrasy? A ščo ž, vlasne, iz neju robyty, koly same v ciomu poliahaje jiji talant?..

Vrešti-rešt Prokip rozhnivavsia na sebe za nadmirnu schyľnisť do refleksij. Prote spynytysia ne mih — dumka bihala po kolu, mov korpuskula v cyklotroni.

Ach, jaki ce durnyci! Zločyn isnuje lyše todi, koly my vymahajemo vid žyvoji istoty čohoś nepryrodnoho. Vse inše je prosto žyttia. I vono samo znaje, jak jomu naležyť cvisty j pachnuty. Moraľnym je vse, ščo nikomu ne zavdaje škody — žodnij istoti j samij pryrodi jak cilomu. My amoraľni lyše todi, koly svojimy včynkamy travmujemo blyžnich.

Znenaćka ujava vychopyla z joho mentaľnych hlybyn obraz divčyny-pidlitka z pobiľšenym čerevom — junoji materi, kotru vyštovchnuly u vidkrytyj kosmos razom z nenarodženoju dytynoju. Prokip diznavsia, chto same poslav jiji na smerť. Vona bula rabyneju akademika Šarptona. Oficijno bucimto rabstva v koloniji ne isnuvalo, ale buď-chto iz bezsmertnych mav zmohu vybraty sered henofondu liudynu dlia chatnioji roboty.

Šarpton, Šarpton… Oś vin jakyj! Cej včenyj nibyto speciälizujeťsia na rozvytkovi dejakych idej Kryvošejeva, ale z nakazu Prezydenta joho pracia vvažajeťsia sekretnoju.

Dumkoju povernuvsia do Siľviji: čy vin spravedlyvyj do neji? Mabuť, vona ne pozbavlena dobroty i svojeridnoji poriadnosti. Zvisno, jiji bezhluzdo porivniuvaty z Helenoju. Ta vse ž spilkuvatysia z neju možna. I riatuvatysia vid samotnosti pid odnijeju kovdroju — adže ž dlia neji ce takož poriatunok.

Zhodom Prokip zrozumiv, naviščo vin prokručuje u holovi oci dumky: vyjavliajeťsia, dlia nioho duže važlyvo vidčuty sebe viľnym vid buď-jakych obovjazkiv pered inšymy liuďmy. Osoblyvo todi, koly cia inša liudyna — žinka. A šče važlyviše, koly ce ne prosto žinka, a joho sestryčka Motria.

NEVDALE BOHOJAVLENNIA

Koly Herd dopoviv Makarovu pro te, ščo vin pobačyv na poverchni asterojida, Prezydent ne vyjavyv hnivu — prosto zastyh u neporušnosti, spohliadajučy na steli ščoś take, čoho ne pomičav šef policiji. Vidtak movyv niby ne do Herda, a sam do sebe:

— Nu, jakščo vže my dožylysia do cioho… Hm-m… — I pozyrajučy na steliu, tak samo nezvorušno prodovžuvav: — Jak vy chodyte na unitaz, šanovnyj Herde? Šlunok spraciovuje ščoranku čy trapliajuťsia uskladnennia?

Oblyččia Herda tak vyrazno vykazuvalo joho vnutrišnij stan, ščo naviť dytyna pobačyla b rozhublenisť, spante-lyčenisť ta bezporadnisť, jaki ochopyly holovnoho kostoloma. Vin ždav prezydentśkoho hnivu, brutaľnoji lajky, naviť dobroji zubotyčyny — ce bulo zvyčnym i naviť bažanym, bo nevdovzi obicialo vrivnovažennia j spokij. Ale ž sarkastyčna nezvorušnisť nesla v sobi ščoś inše — te, čoho Herd ne znav i ne tiamyv.

Herdovi naviť pryvydilaś kartyna: chtoś iz joho včorašnich pidlehlych neščadnym stusanom zaštovchuje joho v kimnatu z metalevymy stinamy — najstrašnišu kimnatu v koloniji, bo jiji pidloha, vlasne, j bula katapuľtoju, kotra vykydala pryrečenych u čornu cholodneču kosmosu. Po spyni zabihaly hydotni muraši, u mozku bolisno vidluniuvalo klacannia vlasnych zubiv.

— Čoho ž movčyte? — Spraciovuje… — Ščo spraciovuje? — rozliutovano harknuv Prezydent. — Vy ž pytaly pro šlunok. Prezydent rozrehotavsia: — Cha-cha-cha! Ridkisnyj jolop. A prote… Bez durniv žyttia takož kuľhaje na odnu nohu.

Tobto… Jak ce kazav Pifa-hor? Vtračaje harmoniju sfer. Hniv i rehit Prezydenta, ščo, niby suprotyvni chvyli, zahasyly odne odnoho, povoli

zaspokojily Herda, joho huby takož roztiahnulysia v durnuvatu posmišku. Kazav čy ne kazav ščoś podibne Pifahor — jomu bulo bajduže. Ta ne bajduže, jak miniajeťsia nastrij u Prezydenta i ščo u nioho zaraz na dumci.

Šef policiji vylupkuvato dyvyvsia na Makarova, čekajučy jakohoś nakazu. Same nakaz, buď-jakyj nakaz mav zasvidčyty, ščo nebezpeka promynula.

— Miž inšym, — pyľno vdyvliajučyś u viči holovnoho policaja, počav Prezydent. — Hm-m… Miž inšym, vy šče ne zabuly, jak vyhliadaje zustrič Prezydenta z narodom? Dosi ja vid vas cioho ne vymahav, ščob ridkisne j uročyste ne peretvoryloś na budenne. Ale siohodni… Tak, siohodni ja choču pohovoryty z božoju hlynoju, ščo pryznačena… Kolyś ja vylipliu z neji novu cyvilizaciju. Ne ti, ščo nazyvajuť sebe synamy Halaktyčnoji Materi… Ni, ne vony! Ce zrobliu ja — i tiľky ja. Vy choč rozumijete, pro ščo jdeťsia?

Herd napružuvav mozok, sylkujučyś zbahnuty, pro ščo hovoryv Prezydent. Dumok ne bulo — buly tiľky ulamky ne-vyslovlenych fraz, ščo chaotyčno zmišuvalyś, ničoho ne porodžujučy. Pro jaku zustrič z narodom kazav Makarov? Herdovi naviť ne dovodylosia čuty, ščob toj, koho v

perenaselenych katakombach maly za Boha (Tvoreć jichnioho svitu!), buď-koly zustričavsia z nosijamy henofondu. Ta oś vyrynuv spohad dytynstva, ščo postav pered joho vnutrišnim zorom u vsij svojij hrandiöznosti, — i Herd narešti zrozumiv, pro ščo jšlosia. Ale ž jak ce zdijsnyty? To buv videospektakľ, jakyj pid sylu tiľky Kryvošejevu. Vlasne, Kryvošejev i buv konstruktorom aparatury, kotra v očach liudej, ščo nikoly ne bačyly žyvoho neba, peretvoriuvala Makarova na vsevladnoho meškancia nebes. Uže značno pizniše Herd zbahnuv, ščo same stojalo za pojavoju Tvorcia v katakombach. A todi vin, desiatyričnyj chlopčak, tremtiv od strachu razom z inšymy ta blahav Boha zhlianutysia…

Herd ne lyše ne znav, de siohodni cia aparatura, — vin ne mih rozšukaty j samoho Kryvošejeva. Prezydent niby vidčuv tu vnutrišniu rozpačlyvu zbenteženisť šefa policiji, ščo oś-oś mala vychopytyś nazovni. Otož dovoli lahidno, naviť pidbadiorlyvo movyv:

— Vidšukajte akademika Šarptona. Vin vam dopomože. A teper idiť. Rozšukaty buď-jakoho akademika ne stanovylo problem. Akademiky, za vyniatkom Ivana

Kryvošejeva, buly liuďmy lojaľnymy. Vony ne zavdavaly žodnoho klopotu ni Herdovi, ni samomu Prezydentovi. Sumlinno robyly vse, ščo jim naležalo, vtišalysia permanentnoju molodistiu ta zdorovjam, za ščo skladaly diaku j pobožnu šanu Prezydentovi. Cioho bulo dosyť i dlia Makarova, i dlia samych akademikiv. Prezydent dyvyvsia kriź paľci, jakščo v kohoś iz joho pidlehlych učenych muživ zjavlialasia vrodlyva služnycia. Herd takož ne curavsia žinočoji stati. U katakombach ne brakuvalo harneńkych dykunok, otož na verchniomu poversi koloniji žylosia nezle — čoho ž buntuvaty?

Vid Šarptona Herd dovidavsia oś pro ščo. Kryvošejev blyźko sta rokiv tomu rozrobyv aparaturu, kotra za svojeju dijeju dovoli blyźka do ekrana joho imeni. Ivan do cioho vynachodu stavyvsia bez povahy — to buv talanovytyj žart, ne biľše. Vony z Makarovym, jak uže vidomo čytačevi, buly druziamy dytynstva. Dovoli často konfliktuvaly, ale, zrozumila rič, jichnia družba mala j tryvali svitli periödy.

Šarpton za fachom optyk. Vin časom dopomahav Kryvošejevu. Znajučy, ščo Ivan ne dozvolyť vykorystovuvaty svij vynachid tak, jak ce potim bulo zrobleno v katakombach, Makarov umovyv druha peredaty holohrafičnu videoaparaturu na zberežennia Šarptonovi. Koly ž Šarpton (todi šče ne akademik, a tiľky asystent) na vymohu Makarova prodemonstruvav u katakombach zustrič Prezydenta-Boha z narodom-hlynoju, pomiž sybirśkymy druziamy dytynstva spalachnula svarka, jaka ledve ne zrobyla jich vorohamy. Pomyrylysia na tomu, ščo Stepan Makarov dav Ivanovi Kryvošejevu slovo česti takoho zmistu: Šarpton zberihatyme aparaturu (Kryvošejeva vona vzahali ne cikavyla), ale nikoly ne zastosuje jiji bez dozvolu vynachidnyka.

Prezydent až do siohodni dotrymuvavsia svoho slova. Ta, mabuť, vin uže zbahnuv, ščo pomiž nym i Kryvošejevym ščyra družba ne vidnovyťsia nikoly. Mav peredčuttia, ščo inžener zadumav ščoś veľmy lyche proty nioho. Ščo same — Makarov išče ne znav, a prote nakazav Herdovi pyľno nahliadaty za inženerom. Napriamok Ivanovych upodobań na zahal Makarov rozumiv jak slyniavu filantropiju, ščo pošyriuvalasia až nadto daleko. Iz nosijiv henofondu časom vychodyly liudy — ce pravda, ale vvažaty jich usich liuďmy — ce odnakovisińko, ščo hnij pereplutaty z trojandamy. Pomiž hnojem i trojandamy isnuje zvjazok (bez peršoho ne može zjavytysia druhe), ale ž stavyty miž nymy znak rivnosti nichto ne pohodyťsia, naviť Ivan Kryvošejev. Čomu ž vin ne bačyť tijeji samoji zaležnosti pomiž nosijamy henofondu i spravžnimy Noto zariëpz?..

Koly Šarpton prybuv do Herda, šef kostolomiv počuvsia zničenym: vin ne vidav toho, ščo

znav cej učenyj molodyk, jakomu za zovnišnimy oznakamy ne bulo j trydciaty rokiv. Naspravdi ž vin prožyv uže blyźko semy desiatkiv. Jakychoś naukovych dosiahneń za Ščarptonom ne značyloś, ale Prezydent ne poškoduvav dlia nioho specližka. Herd lyše teper zbahnuv, u čomu tut sprava, j liuto pozazdryv Šarptonovi: nevže Prezydent ne mih poklastysia na šefa policiji? Naviščo jomu cej šmarkač? Podumaty tiľky: koly Prezydent zustričavsia z narodom, Herd buv chlopčykom, a Šarpton — zrilym junakom. Siohodni Herd stav majže didom, a Šarpton — use šče toj samyj junak — zovni dvadciať z hakom, ne biľše. De vže tut lyšatysia spokijnym?

A prote Herd buv zaležnyj vid Šarptona — točniše, vid toho, z jakym rivnem majsternosti cej kvaziäkademik vykonaje zavdannia Prezydenta.

Ne chovajučy znevahy, Šarpton uvirvav bundiučnu zajavu šefa policiji: — Za aparaturu ja vidpovidaju lyše pered Prezydentom. Vin zi mnoju rozmovliav pro

majbutniu demonstraciju. Povirte, ja svoju spravu znaju. Oblyččia Herda nalylosia krovju: i tut Prezydent zipchnuv joho na druhoriadnu roľ! Stežačy,

ščob ne vtratyty deržavnoji hidnosti, Herd uže teplišym tonom movyv: — Zahaľne kerivnyctvo doručeno meni. Vy, mabuť, pohano ujavliajete, čoho možna čekaty vid

cych liudynopodibnych istot, koly vony zbyrajuťsia u natovp. — Zdohadujuś. Ale cioho razu Prezydent rozrachovuje ne na vas, a na mene. Efekt

bohojavlennia — oś ščo maje spraciuvaty! Do reči, za žercem ne hodyťsia posylaty policaja. Ja pryjšov na vaš vyklyk lyše tomu, ščo ne bažaju z vamy svarytysia.

«Žreć? — z ostrachom i zdyvuvanniam podumav Herd. — Ce ščoś nove. Dosi Prezydent zadovoľniavsia tym, ščo joho vvažaly Bohom lyše v katakombach».

* * *

U katakombach popovzly čutky, bucim koloniji zahrožuje smerteľna nebezpeka. Poriatunok

možlyvyj lyše todi, koly nosiji henofondu zviriaťsia tomu, chto stvoryv cej svit. Boh oś-oś maje spustytysia v katakomby, aby narod upevnyvsia: Tvoreć Svitu zavždy slidkuje za nymy, vin heť use znaje i dbaje pro kožnoho. Ce vin i tiľky vin zdatnyj vidvernuty lycho, otož ne slid sluchatysia tych, chto pidburiuje proty Tvorcia. Jakščo taki zjavliaťsia, jich naležyť chapaty, zvjazuvaty j peredavaty v upravu samomu Herdovi. A vže toj znaje, ščo z nymy robyty.

Stari liudy pryhaduvaly, jak kolyś, išče v jichniomu dytynstvi, Boh uže zjavliavsia v katakombach — to bula velyčna postať, nezmirno biľša, niž liudśka. Chvori pid joho pohliadom odrazu ž vydužuvaly, do slipych povertavsia zir, buntari nimily j robylysia pokirnymy.

Vsi čekaly bohojavlennia, pryberihajučy skarhy na svoji kryvdy, aby podumky vyslovyty jich Tvorcevi. Jomu ne treba kazaty vholos, varto lyšeń podumaty — i vin počuje jich, adže Boh umije zazyrnuty v mozok i serce kožnoho z nych. Ne lyše učniv vyvodyly pid nebo — holovy etničnych hromad distaly dozvil nevelykymy hrupamy vyvodyty j doroslych. Liudy začudovano dyvylysia na sonce j misiać, na večirni zori j rankovi chmarky, ščo plomenily kazkovymy barvamy.

Jakyj že vin prekrasnyj — jichnij svit! I lis, i chlibni nyvy, j korovy na lukach — use ce stvoreno Osoboju, kotra oś-oś zijde do jichnich nepryvitnych katakombiv. Ale ž potribne velyke terpinnia. Tut, u katakombach, liudej duže bahato, ne možna vsich poselyty tam, nahori. Dosyť toho, ščo zvidty nadchodyť chlib nasuščnyj, darovanyj Bohom.

Tym časom Ivan Kryvošejev, Endriu j Semen u svojij dovoli zatyšnij pečeri obmirkovuvaly stanovyšče, jake ostannimy dniamy sklalosia v koloniji. Kryvošejev čas vid času chukav na okuliary

i protyrav jich nosovykom, ne rozumijučy, ščo temni pliamy vynykajuť ne na okuliarach — vony zjavliajuťsia v nioho očach vid nervovoho perenapružennia.

— Dohadujuś, ščo to za bohojavlennia. Jakyj že ja dureń!.. Slid bulo znyščyty aparaturu. Žaľ stalo. Poviryv Stepanovi, ščo bez moho dozvolu vona nikoly ne bude zastosovana.

Maksym, ščo sydiv u zadumi, ziperšyś liktem na stil, strusnuv holovoju, nače prohaniav osu, jaka nastyrlyvo dzyžčala nad vuchom, i zaproponuvav:

— Ja vse ž taky sprobuju z nym pobalakaty. Vin že ne dureń, povynen zrozumity. — Tak, durnem joho nazvaty ne možna, ce pravda, — pohodyvsia Kryvošejev. — Ta čym biľše

ja dumaju pro spivvidnošennia duši j intelektu, tym menše rozumiju jichniu pryrodu. I liudśku pryrodu vzahali. Vysokyj intelekt ne harantuje zvyčajnoji dobroporiadnosti, prostych liudianosti j dobroty. Otže rozum i duša pochodiať iz riznych džerel. A ty jak hadaješ, Maksyme?

Prote Maksym buv dalekyj vid metafizyčnych problem. Vin prodovžuvav rozdumuvaty vholos pro svoje:

— Mene nepokojiť tiľky te, ščo nam zaboroneno vtručatysia… Endriu uvirvav joho na pivfrazi: — Ty vdoma, Maksyme. Ce tvij svit i tvij dim. Kolehy iz Halaktyčnoji Varty tebe ne zasudiať.

Bo ce bulo b nespravedlyvo. U rozmovu vtrutyvsia Semen, ščo dovho zberihav movčanku: — Prezydent tebe ne posluchaje, Maksyme. Marno ryzykuješ. — Ja zhoden z Semenom, — stverdno zachytav holovoju Kryvošejev. Pry ciomu hostryj nis,

na jakomu, niby prypajani, zblyskuvaly okuliary, robyv joho schožym na diatla, jakyj dovbe derevo. — Makarov nadto dovho zapevniav sebe, ščo zrobyvsia Bohom. Tak dovho, ščo j sam narešti v ce poviryv.

— Zrozumijte, druzi, — napoliahav Maksym, — isnuvannia Halaktyčnoji Varty ne malo b sensu, jakby my nide, nikoly j ni u ščo ne vtručalysia. My vtručajemosia todi, koly deś katastrofično porušujuťsia procesy, zaprohramovani Pan-tokratorom. Ale dlia cioho naležyť dovesty, ščo inšoho vychodu ne bulo.

— Komu dovesty? — zapytav Endriu. — Hospodarevi korablia, na jakomu vy ščojno pobuvaly. Ce vin očoliuje Vartu. Naburmosene oblyččia Semena odnakovo bulo pryvablyvym, malo nezbahnennu ščyru

dytiačisť. Čy ce ne tomu, ščo vin dovho praciuvav z diťmy? Abo navpaky: same tomu Semen prysviatyv svoje žyttia praci z diťmy, ščo naviť u rysach joho oblyččia, a otže, i v duši, zberehlosia ščoś nevlovymo dytiače, najivne.

— Chiba vbyvaty liudej… Chiba ce pryrodno? — zapytav Semen. Maksym zhidlyvo chytnuv holovoju: — Same tomu ja j vyrišyv z nym porozmovliaty. — A jakščo vin nakaže tebe vbyty? — zanepokojivsia Endriu. Prote Maksym u vidpoviď lyše

posmichnuvsia: — Ce pereveršuje joho možlyvosti. Druzi spantelyčeno perezyrnulysia. Endriu navažyvsia zapytaty: — Ty ščo — stav bezsmertnym? Maksym promovčav. Nastupnoho dnia druzi opynylysia na majdani, pryznačenomu dlia masovych zibrań. Vony

svojim odiahom ne riznylysia vid zvyčajnych nosijiv henofondu, tomu buly pevni, ščo sered natovpu jich nichto ne vpiznaje.

Na vysokomu pomosti v chymernomu odiazi, ščo nahaduvav laty seredniovičnoho lycaria, zjavyvsia Šarpton. Vin, zvisno, ne naležav do akademikiv, jaki nesly zemnyj dosvid (narodyvsia v koloniji), čerez te, mabuť, pereplutav ubrannia duchovnoji osoby z ubranniam starodavnioho vojina. A prote Šarpton u svojemu psevdolycarśkomu vbranni vse odno vyhliadav efektno. Sekret takoho perevtilennia znav lyše Kryvošejev. Ivan dobre ujavliav, ščo malo vidbutysia dali, i, mabuť, čerez te na joho pochmuromu oblyčči zjavyvsia vyraz hydlyvosti.

— Dity Boži! — zdijniavšy obydvi ruky nad holovoju, proholosyv Šarpton. — Velyke lycho nasuvajeťsia na obyteľ našu. Pekeľni drakony otočyly jiji zvidusiudy. Ale toj, chto sotvoryv cej prekrasnyj svit, nepochytno stojiť na joho storoži. Vin — Baťko naš nebesnyj. Joho nasnažuje vaša synivśka liubov. Jomu daje tverdisť i sylu vaša pravedna vira. A vam, dity Boži, daruje žyttia j bezpeku joho baťkivśka laska j turbota. Čy viryte vy u Tvorcia našoho?

Sotni leheniv lunko vydychnuly: — Vi-ry-mo!..

— Čy liubyte vy joho? — vse šče trymajučy ruky nad holovoju, zapytuvav Šarpton. Rytmično pochytujučyś, vin zmusyv tak samo pochytnutysia z boku na bik tysiačoholovyj natovp.

— Liubymo! Liubymo! Liubymo!.. — Čy chočete, ščob naš Tvoreć i Zachysnyk zijšov do nas iz neba? — Chočemo! Chočemo! Chočemo! — ; kotylosia nad holovamy zahipnotyzovanoho natovpu. Todi Šarpton nepokvapno, z hidnistiu spravžnioho žercia opustyvsia na kolina. Pobožno

sklavšy doloni j trymajučy jich na rivni pidboriddia, pidniav oči do neba j zavorušyv hubamy. Natovp zrobyv te ž same: sotni liudej upaly na kolina j, molytovno sklavšy doloni, čekaly na sviate dyvo.

Dyvo ne zabarylosia. U palachkotinni kosmičnoho vohniu, jakyj, rytmično puľsujučy, perelyvavsia rajdužnymy barvamy, pered očyma katakombistiv zjavylasia veletenśka postať liudyny, zobražennia jakoji suprovodžuvalo kožnoho z dytiačoho viku do smerti. Ce buv Prezydent Kosmičnoji Akademiji nauk i vodnočas jichnij tvoreć, jichnij Boh. Vony znaly, ščo Prezydent žyve deś na nebi, poza chmaramy, sered bezsmertnych. Znaly takož, ščo odnoho razu vin uže spuskavsia v katakomby. Ce bulo davno, duže davno — pro ce pamjatajuť lyšeń najstarši sered nych.

Postať Prezydenta vysila v povitri, vona zajmala veś prostir pomiž pomostom i sklepinniam, ščo sferyčno zdijmalosia nad ploščeju. Novojavlenyj žreć kudyś znyk, ale cio— ‘ ho nichto i ne pomityv. Narod-hlyna, robočyj materiäl bezsmertnych eksperymentatoriv, ne zvyk do žerciv, ale, jak otara do pastucha, zvyk do Boha — pro nioho hovoryly včyteli, holovy hromad, čyslenni nahliadači. Rudymenty zemnych relihij, eklektyčno zmišujučyś, perestaly buty čymoś obovjazkovym, prote nad Buddoju, Mahometom i Chrystom cariuvav Prezydent — Boh najvyščyj i jedyno suščyj.

Postať žyla, ruchalasia, ale Prezydent poky ščo lyše ohliadav prysutnich na plošči. Kryvošejev pomityv, ščo naviť Endriu j Semen piddalysia hipnozovi cioho dovoli vuľharnoho vydovyśka — vony zavoroženo dyvylysia na veletenśku postať Makarova, na joho chymernyj odiah. To, znov-taky, bulo ščoś eklektyčne — schože na mantiju akademika i vodnočas na vbrannia papy rymśkoho.

«Stepan, mabuť, ne žartoma vyrišyv zaprovadyty vlasnu religiju, — podumav Kryvošejev. — Ale jomu brakuje smaku j fantaziji. Choč jak ce ne dyvno, ale v dečomu vin use šče lyšajeťsia neobtesanym sybirśkym seliukom».

Oś veletenśka postať, ščo palachkotila kosmičnym polumjam, voruchnula rukoju — j tysiačoholovyj natovp, okutyj strachom, upav na kolina. Lyšylysia stojaty dvoje — Maksym i Kryvošejev. Ivan ozyravsia, šukajučy Semena j Endriu, ale sered schylenych ramen i pokirno opuščenych holiv jich hodi bulo rozpiznaty.

«Tak ne možna lyšaty, ne možna! — striliala u skroni Kryvošejevu boliuča dumka. — Cej zlovmysnyj spektakľ može staty počatkom takoho rabstva, jakoho ne znaly zemliany. Ja mušu joho uvirvaty. Obovjazkovo! Tak uvirvaty, ščob liudy pobačyly: ce zvyčajnisińke šachrajstvo».

Tym časom nad ploščeju prolunav hromopodibnyj holos Prezydenta: — Moja dumka sporudyla dlia vas use, ščo vy bačyte. I naviť te, čoho ne bačyte. Moja volia

vede vas tudy, de vaši naščadky započatkujuť novitniu cyvilizaciju. To bude najve-lyčniša z usich cyvilizacij, jaki buď-koly isnuvaly u cilomu Vsesviti. I vona pidkoryť sobi cilyj Vsesvit. A prote, vy poky ščo ne znajete cioho poniattia — Vsesvit. Vidnyni vam počnuť rozpovidaty pro nioho. Vy diznajeteś, ščo poza ocym svitom, de vy žyvete, je nezličenna kiľkisť inšych svitiv — nezmirno lipšych, velyčnišych. Use razom i nazyvajeťsia Vsesvitom. I uveś vin naležyť meni. A zhodom naležatyme takož vam. Jakščo ne vam, to ditiam vašym. Znajte: vaši dity stanuť napivbohamy. Soldatamy-napivbohamy. My zavojujemo cilyj Vsesvit. My znyščymo nedoluhi cyvilizaciji, ščob usiudy posijaty nasinnia rasy napivbohiv. Ce kažu vam ja — vaš Tvoreć, vaš Boh…

I tut stalosia ne peredbačene scenarijem: u nadrach polumjanoji postati, naskriź jiji diriavliačy, na pomosti zjavylasia zvyčajna liudyna. Schylylasia nad jakymoś aparatom (joho tiľky teper pomityly), ščoś tam natysnula čy krutnula — j odrazu ž Boh-Prezydent, mov zipsovana plativka, počav mechanično prokručuvaty bezlykyj uryvok frazy:

— …cyvilizaciji, ščob usiudy… cyvilizaciji, ščob usiudy… cyvilizaciji, ščob usiudy…

Za myť i polumjana postať Prezydenta bezporadno zlamalasia: holova j pleči use šče vysily nad pomostom, a nohy čomuś viddilylysia heť i teper vorušylysia, stojačy pered pomostom na kamjanych plytach. Tulub znyk zovsim — vin ležav plaskoju tinniu na pidlozi pomostu, hliadači joho ne mohly bačyty. Bezhluzde povtorennia uryvka frazy vkupi z nespodivanym zrujnuvanniam Boha heť rozladnalo spektakľ — liudy rozhubleno pidvodylysia z kolin, ozyralysia dovkola j zdyvovano perešiptuvalyś.

Ivan Kryvošejev (a ce, zvyčajno, buv vin) stojav na rivni holovy Prezydenta, kontrastna tiń vid joho postati liahala to na vucha, to na oblyččia zrujnovanoho Boha. Za myť vyjšov iz natovpu Maksym i takož pidniavsia na pomist. Ce neždane dijstvo rozvijalo strach, peretvoryvšy prezydentśkyj zadum na rozvahu. Intujityvno vidčuvšy, ščo liudy čekajuť na joho slovo, Ivan zvernuvsia do narodu:

— Liudy dobri! Naš Prezydent — ne Boh i nikoly ne buv Bohom. Vin taka ž sama liudyna, jak i my z vamy. Ale joho vik — tryvalyj; vin žyve vdesiatero dovše, niž ti z vas, komu vypovnylosia pivstolittia. I vy mohly b žyty tak samo dovho, jakby distaly pravo korystuvatysia vidkryttiam zemnoji nauky. A te, ščo vy tut zaraz bačyly, — zvyčajnisińke šachrajstvo neporiadnych liudej. Vony obduriujuť vas. Prezydent i ne zbyravsia spuskatysia v katakomby — vin zaraz perebuvaje u svojemu palaci. Tut joho nemaje. Te, ščo vy bačyly, — vsioho tiľky holohrama. Hej, Šarptone, de vy tam? Pojasniť liudiam, ščo vy skorystalysia mojeju holohrafičnoju aparaturoju… Idiť siudy, Šarptone!..

Prote novojavlenyj žreć nače u vodu vpav. Tym časom kriź natovp prodyralosia kiľka kostolomiv, ščo prokladaly šliach dobre vidomomu Herdovi. Ne pidijmajučyś na pomist, Herd počav bezceremonno hukaty do nosijiv henofondu (tak verchivka Akademiji oficijno nazyvala smertnych):

— Nehajno zviľniť plošču! Rozchoďtesia!.. Nu, čoho ohynajeteś? Idiť po domivkach. Ničoho cikavoho biľše ne bude.

A koly pokirnyj natovp rozijšovsia, Herd, vyšukujučy šanoblyvi intonaciji, movyv do Kryvošejeva:

— Ja vže dniv zo try vas rozšukuju. Vy potribni Prezydentovi. — Vidtak, okynuvšy pidozrilym okom Maksyma, pohrozlyvo najižačyvsia: — A ce ščo za odyn? Zvidky?..

— Poslaneć Halaktyčnoji Varty, — nezvorušlyvo vidpoviv Maksym. — Ščo?! — zareviv Herd. — Ja pryjšov siudy ne zadlia žartiv. — Ja j ne zbyrajuś žartuvaty. Vediť nas do Prezydenta.

VYKRADENNIA PREZYDENTA

Endriu j Semen, peredčuvajučy nedobre, schovalysia v temnij niši j vystežuvaly, kudy Herd povede jichnich druziv. Vony čuly vidpoviď Maksyma, pomityly takož, ščo Herd, skorystavšyś racijeju, dopoviv pro podiji v katakombach Prezydentovi. Pislia rozmovy z Prezydentom poštyvisť Herda ščodo Kryvošejeva odrazu ž zminylasia na znevažlyvu cholodnisť. Obom zatrymanym nahliadači nadily metalevi braslety na zalomleni pozadu spyn ruky. Sumnivu ne lyšylosia: Prezydent nakazav vidvesty Maksyma j Kryvošejeva do vjaznyci, zvidky isnuvala odna doroha: na katapuľtu, ščo vykydaje u vidkrytyj kosmos.

Endriu j Semen temnym tisnym tunelem, ščo buv vidomyj tiľky jim, proderlysia do štabu bratstva j hodyn zo dvi sperečalysia pro te, ščo jim naležalo robyty.

— Znaju, — movyv narešti Endriu, vtajemnyčeno posmichajučyś. — A same? — u holosi Semena čulaś beznadija. — Jakščo ty vyrišyv vlaštuvaty napad na

vjaznyciu, to napered kažu: ni j ni! Vony vsich nas pokosiať lazernymy avtomatamy. — Napad, ale ne na vjaznyciu. — To kudy ž?.. — Na prezydentśkyj palac. Včyteľ, ne viriačy vlasnym vucham, beztiamno hlypav na druha. Vyraz Semenovoho oblyččia

peredavav rozhublenisť i nedoviru. — Nu j nu! Čohoś biľš fantastyčnoho ty ne mih vyhadaty? Pislia netryvaloji superečky Endriu pojasnyv svij plan. Prezydentśkyj palac ochoroniavsia

tiľky z boku fermy j vid katakombiv, de čerhuvaly debeli nehry, ščo pidijmaly liftom do horišnioji sfery dobre vidomych jim liudej — faktyčno lyše akademikiv. Za liftamy nedremno nahliadaly ahenty Herda. Mabuť, same zarady zručnosti nahliadu vse Herdove hospodarstvo razom iz vjaznyceju mistylosia nepodalik liftiv.

Z boku kosmosu palac, sad i veś akademičnyj kompleks vzahali ne ochoronialysia. Iz kosmosu možna bulo pronyknuty lyše čerez observatoriju, ale oś uže ponad pjať stoliť buď-jakoji zahrozy z cioho boku nichto ne pomičav. Korabli Halaktyčnoji Varty nikoly ne vtručalysia v žyttia koloniji. Makarov ta Herd vbačaly nebezpeku chiba ščo z boku nosijiv henofondu — osoblyvo pislia čerhovych akcij po skoročenniu jichnioji čyseľnosti. Ale ž vony, na dumku zverchnykiv Akademiji, vychodu v kosmos ne maly j ne mohly maty. Same cijeju pomylkoju Prezydenta j šefa policiji vyrišyv skorystatysia Endriu. Maksym pocikavyvsia:

— Ty peven, ščo Li Čuń ne zdijme halasu? — Li Čuń sympatyzuje našomu bratstvu, — vidpoviv Endriu. — Ščopravda, vyjavliaty cioho

vin ne bažaje. Hadaju, staryj poprosyť, ščob joho zamknuly v jakijś komori. Ne chvyliujsia, Prokip pro nioho podbaje. A ty poprosy chlopciv, ščob vlaštuvaly nevelyku avariju na elektrostanciji. Svitlo nam zavažatyme. Najvyhidniše ce zrobyty todi, koly v palaci pokladuťsia spaty. Ščodo

roztašuvannia kimnat, to lipšoho znavcia, niž Siľvija, v koloniji nema. — Čy ty ne zanadto jij doviriaješ? — nevdovoleno proburčav Semen. — Ja doviriaju Prokopovi. A vzahali, druže… Jakščo ne doviriaty liudiam, to žodnoji

ryzykovanoji diji počynaty ne možna. Nu, a dij bez ryzyku… Chiba taki buvajuť? Semen chvylyny zo dvi rozdumuvav. Vin monotonno barabanyv paľciamy po stolu, niby hrav

na jakomuś muzyčnomu instrumenti. Narešti zanepokojeno zapytav: — Harazd, chaj bude tak. Ale čoho ž ty chočeš dosiahty cym napadom? Endriu nervovo pidvivsia z kamjanoho loža j počav chodyty z kutka v kutok. Joho holova leď

ne torkalaś kamjanoji steli. — Narešti! — deščo ironično kynuv u vidpoviď veleteń. — Tobi ne zdajeťsia, ščo same z cioho

zapytannia j naležalo počynaty?.. — Može, j tak. Ale ne tiahny, kažy. — Vykrademo Prezydenta! — zvalyv na holovu druhovi svij karkolomnyj zadum Endriu.

Semenovi zdalosia, ščo Endriu trochy chyzujeťsia abo, može, j spravdi pyšajeťsia smilyvym zadumom.

— A potim? — skeptyčno zapytav učyteľ. — Prytiahnemo joho siudy. — Ty chočeš pokazaty jomu naš vychid u kosmos? — Ce vže ne matyme značennia. — Tobto? — Chiba ne jasno, Semene? Biľše vin v Akademiju ne poverneťsia. Hodi! Na joho sovisti sotni

zamučenych. Jakščo ne tysiači. — Tak, zhoden, — pislia tryvaloji pauzy movyv Semen. — Ščopravda, u tvojich slovach je

netočnisť. Na joho sovisti vzahali ničoho nemaje, bo nemaje j samoji sovisti. Ale suť ne v ciomu. Suť u tomu, druže, ščo vin uže ponad pjať stoliť Prezydent Kosmičnoji Akademiji Nauk. I taky ž spravdi tvoreć cioho svitu. Chaj obmeženoho, ale… Chiba cioho malo? Otož ne nam z toboju vyrišuvaty joho doliu. My nadto malo znajemo, ščob uziaty na sebe taku vidpovidaľnisť.

Stysnuvšy velyčezni kulaky j po-voliačomu zihnuvšy korotku šyju, Endriu hrizno nablyžavsia do včytelia. Zdavalosia, vin oś-oś zažene joho v nadra kamjanoji stiny, bo tomu bidolasi nikudy bulo vidstupaty.

— Jak ce — malo znajemo? — reviv Endriu. — Chiba nam ne vidomo, ščo Makarov — kosmičnyj zločyneć? Ta chaj vin jakyj zavhodno svitoč nauky, ale zločyn joho proty liudstva j liudianosti zasluhovujuť smertnoho vyroku!

— Možlyvo, — pohodyvsia Semen. — Prote my z toboju ne suddi. Ce majuť vyrišyty sami akademiky.

— Ždy vid nych! — liutuvav Endriu. — Makarov jich rozbestyv i pidkupyv specližkamy… Nu, j divčatkamy z kata-kombiv. Akademiky — spivučasnyky joho zločyniv.

— Li Čuń i Kryvošejev takož?.. — Ja cioho ne skazav. — U nas nemaje inšych akademikiv, druže. Musymo šanuvaty tych, jaki je… Bez zhody

Kryvošejeva j Maksyma ja za ciu spravu ne viźmusia. Endriu až zblid vid oburennia: — Sluchaj, filosofe nedorikuvatyj! Chiba ty zabuv, de vony zaraz? jich speršu treba vyzvolyty, a

todi vže z nymy radytysia… Harazd, ja tobi obiciaju, ščo ne perehryzu Makarovu horlianku. Bo jakby ja ce zrobyv, Herd znyščyv by Kryvošejeva. Stosovno Maksyma… Može, j ne navažyvsia b. Za nym stojiť Halaktyčna Varta… Slovom, dijemo v takyj sposib. Nechaj Makarov zviľniaje Kryvošejeva j Maksyma, a todi vže razom vyrišymo, jak buty dali. Ale povir… Jakščo tvoji akademiky ne vyženuť Makarova heť z koloniji… Kudy zavhodno… Ja joho zadavliu ocymy rukamy! I chaj todi mene četvertujuť.

Dvi pjatirni, jakymy možna obchopyty stovbur pivvikovoho dereva, motorno demonstruvaly svoji možlyvosti pered očyma včytelia.

— Ščo ž, na take ja prystaju. Ta čy pohodyťsia Prezydent zviľnyty… — Pohodyťsia! — bezapeliacijno procidyv kriź zuby Endriu. — My joho harneńko poprosymo. Prokopa dovho umovliaty ne dovelosia. Tak samo bez zajvych balačok prystaly do jichnioji

zmovy Li Čuń, a takož Siľvija, kotra počuvalasia v observatoriji, mov u sebe vdoma. I, mabuť, my ne vyjavymo neskromnosti, jakščo skažemo, ščo vona ne tak uže j ridko prybyrala vranci Prokopove ližko.

Otož, jakoś posered noči v koloniji vsiudy pohaslo svitlo. V palaci Prezydenta cioho nichto ne pomityv, bo vsi spaly. Sad zdobuv ne vlastyvu jomu tajemnyčisť, zori nabuly dyvnoji jaskravosti. A prote jichnioho svitla bulo ne dosyť, vony leď-leď rozridžuvaly temriavu pid velyčeznoju plastmasovoju sferoju. I jakby dvoje čolovikiv i maleńka ruchlyva žinočka ne tak dobre orijentuvalysia na sadovych alejach, jim by dovelosia jty navpomacky.

Poperedu, prokradajučyś pomiž kuščamy, vpevneno prosuvalasia Siľvija. Za neju vid dereva do dereva, časom padajučy i znovu pidvodiačyś, perebihaly Endriu j Semen. Uneza-bari vsi vony opynylysia u spaľni Prezydenta, jaku bez žodnoho zvuku vidčynyla Siľvija svojim kliučem. Zvidky vin u neji vziavsia, zrozumilo bez pojasneń. Siľvija znala, ščo Prezydent zvyk spaty sam — obliubovana naložnycia pokydala spaľniu todi, koly vin počynav pozichaty. Otož trijka mesnykiv dijala bez vahań.

Makarov ne vstyh i povikamy klipnuty, jak Endriu myttievo zaštovchav u joho rota jakuś hančirku, a Semen zavjazav jomu ruky. Chvylyn čerez desiať Prezydenta lehko (bo važkym tut ne buv nichto) vnesly do observatoriji j majže čemno posadyly u Prokopove krislo. Sam Prokip lyšyvsia na čatach, a Li Čuń poprosyv zamknuty joho v bibliöteci. Operacija vdalasia naviť krašče, niž rozrachovuvav Endriu.

Vidtak Makarova zapchaly u skafandr. Kliapa z rota, zvyčajno, vytiahly, ale nakazaly movčaty. Pidštovchujučy, nače biľjardnu kuliu do luzy, spriamovuvaly Prezydenta do vidomoji nam pečery. Siľvija povernulasia do prezydentśkoho palacu, de mala pomeškannia. I lyše todi, koly operacija uspišno zaveršylaś, termojaderna elektrostancija znovu podala strum.

Opynyvšyś u štabi bratstva, Prezydent dav voliu svojemu hnivu. Z liutym podyvom spyniajučy pohliad to na ekranach, to na kamjanych stinach dobre obžytoji pečery, vyhukuvav:

— Ta ce ž zrada, zrada! — I, vtupyvšyś v oblyččia Endriu, volav: — Aha! Teper jasno, čomu ne dijav ekran zovnišnioho ohliadu. Tebe ja pamjataju, zločynciu. Lyše imja tvoje zabuv. Ta ce ne maje značennia. Tvoje misce u vjaznyci. Nakažu Herdovi protiahom tyžnia vysmoktuvaty povitria z vašoji kamery. Potrochu, ščob nadovše vystačylo. Ty zadychatymešsia, ale pomerty ne zmožeš… A ce ščo za pečera? Zvidky vona vzialasia? Jaka ž bezdarnisť — cej Herd! U nioho pid nosom sporudžujuť… Hm-m, jak ce nazvaty?.. Ni, vy tiľky podumajte! Rozvjažiť meni ruky, bosiačnia neščasna! Ja vam pereliču zuby…

Endriu, vdovoleno posmichajučyś, spohliadav, jak sipalosia vid liuti vydovžene oblyččia Makarova. Semen vyhliadav pryhničeno.

— Tak, pane Prezydente, — movyv narešti Endriu. — Oś ščo, šanovnyj, vam naležyť zrobyty. Ja vyklyču do videose-lektora Herda, a vy nakažete nehajno zviľnyty akademika Kryvošejeva j našoho hostia. Do reči, Varta vam ne podaruje nasyľstva nad jichnim kolehoju.

— Ja nakažu Herdovi vidšukaty ocej pryton i žyvcem zderty z vas škiru. Skrypnuvšy zubamy, Endriu zvernuvsia do včytelia: — Semene, pohuliaj z pivhodyny. V mene je intymna rozmova z Prezydentom… Vlasne, ty

možeš vyrušaty prosto do vjaznyci. Naši druzi buduť zviľneni, možeš ne sumnivatysia. Pryvoď jich siudy. I jakomoha švydše.

Tym časom u vjaznyčnij kameri takož ne spaly. Kryvošejev i Maksym, ležačy na holych matracach, neholosno peremovlialysia. Te, ščo jichniu rozmovu, bezumovno, zapysuvaly na plivku, dovelosia ihnoruvaty.

— Sprobuju zvjazatysia z našym holovnym. Vin musyť znaty, ščo mene zatrymano, — zadumlyvo dyvliačyś u steliu kamery, skazav Maksym.

— Jak vy zvjažeteś? — zdyvovano zapytav Kryvošejev. — Chiba u vas je racija? Ale ž nas rozdiahaly naholo. Jak vam vdalosia jiji pronesty? — Znenaćka spochopyvšyś, Ivan zatulyv rota doloneju. — Dureń! Ja ne povynen buv cioho kazaty.

Maksym zasmijavsia: — Mojeji raciji vony ne vidberuť. Ja vmiju prochodyty kriź stiny. — Vam možna pozazdryty, Maksyme: vy šče zdatni žartuvaty. — Jaki tam žarty? Chto ne volodije cym uminniam, toj dlia Halaktyčnoji Varty ne hodyťsia. Do

reči, cia vlastyvisť liudśkoji pryrody, tak zvana medytacija, bula vidoma šče našym dalekym predkam.

— Dlia koho dalekym — dlia vas čy dlia mene? Tut-bo naši z vamy ujavlennia ne spivmirni. — Šče b pak! Dlia mene vy takož dalekyj predok. Ale ne pro ce mova, pane Kryvošejev… Meni

treba zoseredytyś. Maksym zapliuščyv oči. U Kryvošejeva bulo take vražennia, niby vin raptovo zasnuv. Tak

tryvalo kiľka chvylyn. A prokynuvšyś, Maksym pidvivsia z ližka j počav švydko chodyty po kameri. Na oblyčči prostupala zaklopotanisť, u ruchach zjavylysia rvučkisť i neterpinnia.

Kryvošejev movčav, očikujučy, ščo Maksym sam pojasnyť pryčynu svoho raptovoho zbudžennia. Narešti hisť-polonia-nyk sprobuvav zahovoryty:

— Vony zvažylyś na take… Cikavo, ščo jim ce vdalosia… My ne dovho tut zasydymoś. — Ne rozumiju, — nevdovoleno burknuv Ivan. — Hovoriť jasniše. Maksym pidviv oči do steli: movliav, nas pidsluchovujuť. Vidtak zahovoryv tonom profesora,

ščo čytaje lekciju studentam: — Koly my dyvymosia na liudynu j dumajemo, ščo bačymo jiji takoju, jakoju vona je naspravdi,

— my duže pomyliajemosia. Naši oči spohliadajuť ne vlasne liudynu, a lyšeń bilkovoho robota, kotrym posluhovujeťsia liudyna. Samu ž jiji my ne bačymo, bo v sutnosti svojij vona zovsim ne tilo… Ja choču skazaty: ne rečovynne utvorennia. Vlasne, liudyna — orhanizm astraľnyj. Dejaki liudy vmijuť žyty na dvoch planach — na rečovynnomu j astraľnomu vodnočas. Čuly pro take?..

— Čuv, — počynajučy rozumity, pro ščo jdeťsia, vidpoviv Kryvošejev. — Meni šče na Zemli dovodylosia pro ce čuty. Indijśki johy zapevnialy, ščo vmijuť žyty poza tilom. Tilo pry ciomu možna poklasty v trunu j zasypaty zemleju. Na cilyj misiać. A čerez misiać vidkopuvaly — j vono ožyvalo.

— Johy spravdi deščo znaly pro žyttia v astrali. Ale to buv tiľky bukvar, ne biľše. Pislia pauzy Maksym považnym tonom zvernuvsia do Kryvošejeva: — Meni treba poradytysia z našym kerivnykom. — Ale čym ja možu dopomohty? — bezporadno znyzav plečyma Kryvošejev. Maksym pojasnyv z družnioju posmiškoju: — Tym, ščo ne zvertatymete na mene uvahy. Jakby ja vam cioho ne rozpoviv, vy b ne zbahnuly,

ščo zi mnoju dijeťsia. Može, j likaria b vyklykaly. — Harazd, — napivžartom vidpoviv Ivan, — prodyrajtesia kriź stiny. Ja počerhuju bilia vašoho

biörobota. Naraz Maksymove tilo zrobylosia schožym na mumiju — ne zdryhnuťsia brovy, ne

voruchnuťsia huby. Movby ce j ne liudyna, a lyšeń podoba liudyny, vyhotovlena z hutaperči. Cej stan tryvav ponad pivhodyny. Potim Maksym rozpliuščyv oči, chvylyn zo dvi proležav neporušno — j, badioryj, vidsviženyj, zvivsia na nohy:

— Varta stežyť za tym, ščo dijeťsia v koloniji. Radiať išče raz pohovoryty z Makarovym. Jakščo ne dopomože… Todi vony sami nym zaopikujuťsia.

— Nevže vy spravdi pobuvaly na svojemu korabli? — vysluchavšy Maksyma, zapytav Ivan. — Ne na svojemu. Ja pobuvav na bazi. Pryhadujete Fiöletovoho Herakla? — Vychodyť, poruč z namy je liudy zvidty, vid vas… Vony vse bačať i vse znajuť… A my pro

nych ne znajemo ničoho. — Vychodyť, — z družnim lukavstvom vidpoviv Maksym. I vže serjozno dodav: — Jaka b to

bula varta, koly b vona ničoho ne bačyla j ne čula?.. Vsesvit žyvyj usiudy. Vistriam špyľky ne vidšukaty miscia, de b ne bulo žyttia.

Ne vstyhly vony zaveršyty rozmovu, jak do kamery uvijšov Herd: — Prezydent nakazav vas zviľnyty. Ne hnivajtesia na mene, blahaju. Ja tiľky vykonuvav

službovyj obovjazok. «Skiľky ž jich bulo! — podumav Kryvošejev pro Herda. — Vony zavždy odnakovi. Ne

počuvajuť sebe vynnymy, bo tiľky vykonuvaly nakazy. Naspravdi ž vony vynni tym, ščo ne zumily staty liuďmy. Ale cioho jim pojasnyty ne možna — ne vtoropajuť».

Jakby naviť Semen jich ne poklykav, Maksym vse odno poviv by Kryvošejeva do štabnoji pečery: perebuvajučy v as-trali, vin čuv i bačyv use, ščo tam dijalosia. Zaraz ne možna distatysia do štabu čerez observatoriju — speršu slid pozbutysia Herdovych špykiv, zahubytysia v katakombach, a vže potim prodyratysia tudy, de teper perebuvav Prezydent. Endriu, vydno, nepohanyj spivbesidnyk, jakščo zumiv tak švydko umovyty Makarova, aby toj zviľnyv inženera j halaktyčnoho hostia.

Ta oś narešti Prezydent zustrivsia z predstavnykom Halaktyčnoji Varty. Oblyččia v Makarova bulo zimjate, v očach zhustylasia vtoma. Mabuť, za dopomohoju Endriu vin deščo vstyh zrozumity — prynajmni jomu ne dovelosia pojasniuvaty elementarnych rečej. I vse ž pychy u nioho ne pomenšalo.

— Ja voliv by, ščob cych, — Makarov z leď prychovanym prezyrstvom pokazav na Semena j Endriu, — tut ne bulo. Ja vže zaznav dovoli prynyžeń. Hodi! Plebs musyť znaty svoje misce.

— My vsi tut odnakovi, — zauvažyv Kryvošejev. — U tvojich žylach, Stepane, teče ne holuba

krov. Meni ce dobre vidomo. — Tut nemaje ni Ivana, ni Stepana. Isnuje pevnyj riveń, na jakomu ja zhoden rozmovliaty.

Abo rozmova vzahali ne vidbudeťsia. Endriu pidvivsia j uziav Semena za likoť: — Ščodo mene, to ja z cym «volodarem Vsesvitu» vže dostatnio nahovoryvsia. Krov u nioho

spravdi ne holuba. Endriu j Semen znykly za porťjeroju, jaka chovala vid očej Prezydenta otvir tajemnoho tuneliu.

V pečeri lyšylosia troje — Makarov, Kryvošejev i Maksym, Inžener uvažniše prydyvyvsia do oblyččia Makarova j pomityv, ščo nis u nioho trochy vytovščenyj, na bilij soročci, jaku bulo vydno z-pid chalata na hrudiach, prostupaly pliamy zahusloji krovi. Na šyji synily slidy vid nečemnych paľciv. Ale Stepan ne skaržyvsia, otže, ne bulo j pryčyny ce zhaduvaty.

— Maju povnovažennia obhovoryty z vamy dejaki aspekty halaktyčnoho prava, — oficijno rozpočav Maksym.

— A chto vy takyj? — hydlyvo voruchnuv kutočkamy hubiv Prezydent. — Vy vsioho tiľky lazutčyk. Tajemno vderlysia v Kosmičnu Koloniju…

— Pomyliaješsia, Stepane, — strymano zauvažyv Kryvošejev. — Kolyś ty vykynuv Maksyma u vidkrytyj kosmos. Halaktyčna Varta povernula jomu žyttia. Vin — zakonnyj hromadianyn koloniji. I do toho ž predstavnyk Halaktyčnoji Varty.

— Zakony tut vydaju ja. Tak bulo, tak bude! — Tak spravdi bulo, — pohodyvsia Maksym. — Ale čy bude nadali, zaležatyme vid vašoho

rozuminnia zakoniv Pantokratora. Zcipyvšy paľci oboch ruk na žyvoti, Makarov hlumlyvo rozrehotavsia: — Nasampered pojasniť, chto ž vin je, vaš Pantokrator — mužyk čy baba?.. To vy joho

nazyvajete Halaktyčnoju Matirju, to vin raptom zdobuvaje čoloviči rysy. Vin ščo — hermafrodyt? Maksym, ne prychovujučy žaliu, pospivčuvav: — Z cioho vse j počynajeťsia. Tam, na Zemli, vy mohly j ne bačyty Halaktyčnoji Monady. Vid

zemlian vona zakryta pylovoju chmaroju. A tut… Nevže akademik Li Čuń žodnoho razu ne zaprošuvav vas do teleskopa?

— Vy ne vidpovily na moje zapytannia. — Harazd, sprobuju… Panktokrator — ce Svitlo, Ščo Myslyť… Myslyť, žyve, vidčuvaje i tvoryť

iz sebe samoho… Mozok i serce Halaktyky. Centr jiji syl, mas i energij. Ale j take vyznačennia ne je povnym. Najpovniše vyznačennia — Boh. Baťko j maty vodnočas. Prote… Liudśki ujavlennia pro stati u ciomu razi peretvoriujuťsia na metaforu. Vony je neobchidnistiu pryrody lyše tam, de isnuje smerť. U vyščych svitach rozumni istoty na čolovikiv i žinok ne diliaťsia. V ciomu nemaje potreby.

— Nad Halaktykoju isnuje Metahalaktyka, — zauvažyv Prezydent. — Absoliutno spravedlyvo. Te ž same, ščo i Vsesvit. U centri Vsesvitu maje stojaty Svitova

Monada, — zachopleno pojasniuvav Maksym, zabuvšy na myť, z kym vin zaraz vstupyv u polemiku. — Ale ž rozmovliaty pro Svitovu Monadu my poky ščo ne hotovi.

— Tobto? — lukavo zvuzyv aziätśki oči Makarov.

— Tvorennia Halaktyky, po suti, zaveršyloś. A tvorennia Vsesvitu poky ščo tryvaje. Siohodni my ne možemo pokazaty, de mistyťsia joho centr. Vsesvit rozbihajeťsia. Skladajeťsia vražennia, ščo centr usiudy. Ta čy empiryka zdatna buty nadijnym opertiam dlia kosmolohičnych vysnovkiv? Zdebiľšoho my bačymo te, ščo dijalosia miľjardy rokiv tomu, a zovsim ne te, ščo dijeťsia siohodni. Ce ne označaje, ščo Svitovoji Monady vzahali nemaje. Monada — poniattia ne lyše heometryčne, a peredovsim duchovne. Jakščo chočete — Osoba! Osoba, z jakoji počynajeťsia Vsesvit.

Mabuť, cia tyrada vydalasia Makarovu dyvovyžnoju v ustach kolyšnioho katakombista — zvyčajnoho nosija henofondu. Ne bez šanoblyvoho podyvu vin zapytav:

— De vy zdobuvaly osvitu? Tiľky v koloniji čy… — Cioho vy ne zrozumijete. Maksymova vidpoviď rozliutyla Makarova: — Hodi! Čoho vy chočete vid mene? Kažiť točniše. Ale Maksym ne vtračav spokijnoho, vrivnovaženoho tonu: — Čoho ja choču?.. Peredovsim ne ja, a Halaktyčna Varta. I, zreštoju, Pantokrator… Varta z

rozuminniam stavyťsia do obmežennia kiľkosti členiv vašoji koloniji. Vy ne majete prava perevyščyty pevnu krytyčnu masu. Ce zrozumilo… Ale ž Varta išče dvisti rokiv tomu zaproponuvala peredavaty jij zajvu liudnisť. U nas dosyť nezaselenych planet, dlia vsich znajdeťsia misce.

— Čomu ja mušu zaležaty vid čužoji voli? Kosmična Akademija Nauk — povnopravnyj suveren. Meni ne potribna ničyja opika.

— Vy vže ubyly majže stiľky liudej, skiľky naličuje vaša kolonija! — obureno vyhuknuv Maksym. Vin počuvavsia nijakovo čerez otu nespodivanu hariačkovisť, ale ne mih prymusyty sebe dotrymatysia emocijnoji rivnovahy. — I prodovžujete vbyvaty dali. Nevže vy ne usvidomliujete, ščo ce najbiľšyj kosmičnyj zločyn?

— Zakony vidboru vyhadav ne ja. Ja vsioho lyšeń zdijsniuju te, čoho vymahaje pryroda. Vidchody nemynuči. I jakščo vy pevni, ščo isnuje jakyjś tam Pantokrator, adresujte svoji pretenziji jomu. Do reči… Jak meni vidomo, nichto z vy-brakuvanych ne pomer. Žyvyj pryklad peredi mnoju — vy sami. Otož vaši vymohy — lyše pytannia ambiciji. Pidozriuju, ščo tut dije vaša osobysta pomsta. Ne vyjde, pidlyj lazutčyku!

— Sluchaj, Stepane… — počav bulo Kryvošejev, ale Makarov rozdratovano joho uvirvav: — Ja vže mav česť zauvažyty, ščo tut nemaje ni Ivana, ni Stepana. Škoduju, ščo tak dovho

terpiv vaše zuchvaľstvo. — O tak! — zasmijavsia Kryvošejev. — Spravdi, dovheńko. Nu harazd, nechaj bude hrečka,

aby ne superečka… Sluchajte, pane Prezydente… Vbyty vzahali nikoho ne možna. Bo smerť jak taka ne isnuje. Ale možna zmusyty liudynu perežyty muky smerti. Žachlyvi muky!

— Chiba ce ja vyhadav smerť? Tam, de moja vlada, ja daruju liudiam bezsmertia. Vam ce dobre vidomo. A smerť… Ce znov-taky robota vašoho Pantokratora. Otož davajte prypynymo ciu dyskusiju. Vona pozbavlena sensu. Vymahaju, ščob mene povernuly v Akademiju. Nehajno! U mene je nevidkladni spravy.

Maksym i Kryvošejev perezyrnulysia, vidtak Maksym, ne pidvyščujučy tonu, zvernuvsia do Makarova:

— Darujte, ale vam dovedeťsia tut zatrymatyś. Vašu doliu vyrišuvatymuť zahaľni zbory Akademiji Nauk.

— Moju doliu? Zbory? Ščo za nisenitnycia! — pidchopyvsia na rivni nohy Makarov. Vin buv u tomu vyhliadi, v jakomu joho zachopyly u spaľni. Semen, pravda, vstyh nakynuty na nioho chalat — teper Makarov metliav joho polamy, demonstrujučy nohy, porosli volossiam.

Sklykannia zboriv Kryvošejev oholosyv, tiľky-no vony z Maksymom opynylysia v observatoriji. Li Čuń i Prokip odrazu ž zaprotestuvaly.

— Chiba majuť pravo zbory Akademiji vyrišuvaty: vbyvaty čy ne vbyvaty? — hariačkuvav Prokip.

— Ja zhoden z asystentom, — staryj akademik zachytav holovoju, mov ihraškovyj Budda. — Vy ž znajete, ščo pytannia stojiť inakše, — spochmurniv Kryvošejev. — Buty čy ne buty

Makarovu Prezydentom? Oś ščo majuť vyrišyty zbory. — Praktyčno ce te ž same, — ne vhavav Prokip. — Kosmičnoho zločyncia maje usunuty

Halaktyčna Varta. Ce jiji prerohatyva. A vže potim akademiky oberuť Prezydenta. Maksym dobrozyčlyvo posmichnuvsia: — Može, vy, Prokope, viźmete na sebe kerivnyctvo Halaktyčnoju Vartoju? — Hadaju, ce rišennia naležyť vam osobysto, — zničeno movyv Prokip. — Vam, a ne

kerivnyctvu Varty. — Pomyliajeteś. Ja radyvsia z fiöletovym Heraklom. Tak vy, zdajeťsia, joho nazvaly. Jakščo ce

zrobymo my… Ce, druže, nadovho skuje voliu j iniciätyvu akademikiv. Vony vidvyknuť vvažaty sebe hospodariamy stanovyšča. Rozumijete?

— Nema vid čoho vidvykaty, — z sumovytoju posmiškoju zauvažyv Li Čuń. — Prezydent na našu dumku nikoly ne zvažav.

— Usunuvšy odnu despotiju, ne slid zaprovadžuvaty druhu, pidtrymav Maksyma stomlenyj usim perežytym Kryvošejev.

Akademiky zibralyś u zali, ščo bula obladnana holohrafičnym ekranom. Vsi vony vyhliadaly molodykamy, choča spravdi molodych (tych, ščo vprodovž ostannich desiatyliť otrymaly specližka) bulo lyše troje. Vsioho ž — blyźko soroka čolovik.

Pan Mirek sydiv nepodalik od stolu prezydiji. Vin jedynyj iz akademikiv znav pro znyknennia Prezydenta. Pro ce joho povidomyla Helena. Oblyččia u nioho bulo blide, liva brova čas vid času smykalasia.

Včeni čekaly, ščo same Liatošynśkyj, jak-to dijalosia zavždy, vidkryje zbory. Prezydent zachodyv todi, koly vže vsi buly hotovi do joho zustriči. Akademiky vstavaly i vlaštovuvaly ovaciju. Cioho rytualu dotrymuvalysia protiahom stoliť. Otož koly za stolom prezydiji zjavyvsia Ivan Kryvo-šejev i vidrekomenduvav Maksyma jak poslancia Halaktyčnoji Varty, akademiky zachvyliuvalysia, počaly perehliadatysia, perešiptuvatyś.

I vže zovsim jich pryholomšylo te, ščo skazav Kryvošejev. Vin odrazu ž povidomyv, ščo Prezydenta izoliovano — do vyrišennia joho doli na zborach Kosmičnoji Akademiji Nauk. Pospišaty z rišenniam vony ne majuť prava.

Raniše akademikam naležyť zasvojity halaktyčni zakony, jaki vid nych prychovuvav Prezydent. Po suti, vin buv kosmičnym zločyncem. Protiahom tryvaloho času cilkom svidomo vin jich takož vtiahuvav do spivučasti u zločynach. Najbiľšyj zločyn suproty Vsesvitu — vbyvstvo liudyny. Ta chiba ž vony, dijsni členy Akademiji, ne znajuť, ščo kožni desiať — dvadciať rokiv za nakazom Prezydenta u vidkrytyj kosmos vyštovchuvaly kiľka soteń kolonistiv? Ce robylosia bucimto zadlia henetyčnoho vidboru — tobto z metoju suto naukovoju. Protiahom dvoch stoliť Akademija znyščyla majže stiľky liudej, skiľky siohodni nazahal stanovyť uveś henofond.

— Ja zapytuju vas, šanovni kolehy, čy sovisť vaša ne protestuje proty cych strachiť? — tiažko dychajučy, z hirkotoju v holosi zapytav Kryvošejev. — Čy, može, my vypravdajemoś pered sovistiu našoju tym, ščo vykonuvaly nakazy Prezydenta? Abo vsi ci vbyvstva spyšemo na hrandiöznisť

našoji mety? Ni, šanovni kolehy! Nemaje u Vsesviti vyščoji mety, niž liudyna — sama liudyna! Jiji dumky, jiji počuttia, jiji pracia. I toj, chto vbyvaje liudynu, rujnuje najvelyčniši zdobutky Vsesvitu. Otže vin, bezumovno, je kosmičnym zločyncem.

— Stryvajte! — zirvavšyś z miscia, majže isteryčno vyhuknuv Liatošynśkyj. — Vy začepyly najboliučiše pytannia. Ce te, ščo vsich nas mučylo. Mučylo zavždy… Zvyčajno, u kožnoho z nas je svoji vady. Ale my taky ž liudy. Jak ce može nam ne bolity? Ale skažiť, pane Kryvošejev, jaku vy bačyte aľternatyvu? Adže ž perenaselennia koloniji — ce taka katastrofa, jak…

Liatošynśkomu ne daly zakinčyty dumku — z misć počulysia repliky: — Ščo vy proponujete, Kryvošejev? — Vy nam čytajete moraľ, a treba jasno skazaty: jakyj isnuje vychid? Prysutni zašumily, zahomonily. — Prošu uvahy! — movyv Kryvošejev. — Darujte, ščo ja samočynno zachopyv kerivnyctvo

zboramy. Davajte zaprosymo našoho vice-prezydenta. Tak hodyťsia za protokolom. Liatošynśkyj zaperečlyvo zamachav rukoju. Počulysia holosy: — Prodovžujte! Zaraz ne do protokolu. — Chto za? Chto proty? — zapytav Kryvošejev. Proty ne bulo nikoho. — Nu, raz tak… Slovo

dlia dovidky maje naš hisť. Maksym pidvivsia. Vsi pomityly, ščo vin chvyliujeťsia. Choč teper vin vystupav vid imeni

Halaktyčnoji Varty, ale pered nym sydily bezsmertni — bohy joho dytynstva. Taky ž jomu važko vidstoronyty dumku, ščo na asterojidi buv i joho svit, i joho dim.

— Dozvoľte zapytaty: čy vsi vy poinformovani pro te, ščo javliaje soboju Halaktyčna Varta? — zvernuvsia Maksym do akademikiv.

Za vsich vidpoviv pan Mirek: — Znajemo, ščo taka isnuje. Do reči, ce znannia vyvezene šče iz Zemli. Nepiznani Litajuči

Objekty… Oce, vlasne, j use, ščo nam dostemenno vidomo. — Nechaj choč tak, — posmichnuvsia Maksym. — Otže, my davno znajomi. Ščopravda, u

mene inša dolia. Ale moji kolehy po Halaktyčnij Varti… Naši lidery išče dvisti rokiv tomu zaproponuvaly Prezydentovi Makarovu vsiu, tak by movyty, ponadnormovu liudnisť peredavaty jim. Je dovoli molodych, nezaselenych planet. My majemo zmohu perevozyty liudej tudy v buď-jakij kiľkosti. Vaš Prezydent zavždy vidchyliav ci propozyciji. Ščopravda, my voskrešaly vsich ubytych… Inakše vy nad svojim sadom za trupamy nikoly spravžnich zirok ne bačyly b… Chtoś prošepotiv:

— Aj spravdi… — Prote, cia operacija… O-o, vona povjazana z podvijnymy mukamy — i pid čas ubyvstva, j pid

čas voskresinnia. Naviť ne znaju, ščo važče — vmyraty čy voskresaty… Jakščo chočete znaty, ja takož odyn iz tych, koho voskresyla Halaktyčna Varta, Otož maju pravo svidčyty.

Hodyn zo dvi akademiky zasypaly Maksyma j Kryvošejeva zapytanniamy, časom vjidlyvymy, ta zdebiľšoho suto naukovymy. Vidtak vyrišyly uvirvaty zbory, ščob choč trochy zniaty napruhu j obmirkuvaty hnitiuči problemy u viľnomu spilkuvanni. A nastupnoho dnia po obidi perevažnoju biľšistiu holosiv pryjnialy rišennia: sudyty Stepana Makarova sudom hromadianśkoji sovisti. Holovoju sudu obraly najstarišoho z akademikiv — Li Čunia.

PRYMYRENNIA

Mynaly roky. A prote rik — poniattia suto zemne. V koloniji joho vyrazniše vidčuvaly roslyny, niž liudy. Liudy — osoblyvo ž ti, ščo ne starily j ne vmyraly — vidčuvaly čas lyše jak poslidovnisť podij. Koly jaskravych podij bulo obmaľ, čas vkoročuvavsia, mov pružna huma. I navpaky: nasyčenisť podijamy roztiahuvala čas, bo vin tut buv ničym inšym, jak lyše sumoju podij ta liudśkych vražeń.

Davno vže kolonija pozbulasia despotyčnoho volodaria — sud hromadianśkoji sovisti oholosyv svij vyrok: kosmičnoho zločyncia Stepana Makarova peredaty u rozporiadžennia Halaktyčnoji Varty. Zvidty maly informaciju: kolyšnioho Prezydenta, zdorovoho j neuškodženoho, poselyly na odnij z planet, de vriatovani vid smerŤ naščadky akademičnych katakombistiv vstyhly rozbuduvaty čymali poselennia.

Specdižka, zrozumila rič, vin pozbuvsia. Ale jomu daly nepohane pomeškannia, odiah, jižu — slovom, use neobchidne dlia žyttia. Ta joho pozbavyly vlady — i Makarov žyty ne zmih. Vin počav katastrofično starity — starisť, movby rozliutyvšyś za te, ščo jiji tak dovho ne pidpuskaly do cijeji liudyny, teper z neščadnoju zachlannistiu požyrala joho tilo j dušu.

Prožyv vin, jakščo ličyty čas po-zemnomu, deś rokiv zo try, ne biľše. Naščadky tych, koho vin katapuľtuvav u čornu cholodneču kosmosu, ne pamjataly zla — vony viddaly jomu šanu za nemali naukovi zasluhy. I zreštoju, treba vyznaty: zlo proty baťkiv ta didiv obernulosia dobrom dlia syniv ta onukiv. Chiba možna porivniaty jichnie žyttia na kvitučij planeti z žyttiam u perenaselenych katakombach?..

Prezydentom Kosmičnoji Akademiji Nauk bulo obrano Ivana Kryvošejeva. Inžener opyravsia, prochav obmynuty joho personu, ale ce jomu ne dopomohlo. Mirek Liatošynśkyj tak i zalyšyvsia vice-prezydentom — usi vvažaly, ščo vin najlipše pidchodyť same dlia cijeji posady. Nichto z akademikiv ne mih ujavyty joho v roli Prezydenta — dlia cioho u pana Mireka brakuvalo tverdosti j voli.

Tym časom Prokip zvyk počuvatysia v teleskopičnij veži zatyšniše, niž u svojemu pomeškanni. Tut bulo vse neobchidne dlia žyttia — naviť zapas vody dlia dušu — otož ne vart častiše, niž raz na pivmisiacia, pidhaniaty baštu do observatoriji. Joho, jak i zavždy, čaruvaly zori j halaktyky — polumjani istoty, ščo v ijerarchiji Vsesvitu stojaly nezmirno vyšče vid liudyny.

Sered suzirjiv Prokip ne počuvavsia samotnim — joho astraľne pole harmonijno zlyvalosia z poliamy zirok, ščo tak samo, jak vin, žyly u rytmi Halaktyčnoji Monady. Jomu solodko bulo dumaty pro Halaktyku j Vsesvit jak pro veletenśki žyvi orhanizmy.

Sercevyna zori, halaktyky čy buď-jakoji inšoji rečovynnoji masy (tobto monada) za svojeju sutnistiu bula zhuščenym svitlom. Koly jšlosia pro monadu planety čy naviť zori, de rozmiry neznačni, a tysk i hustyna nadzvyčajno velyki, fantazija Prokopa zhortala kryla, mov kurka na sidali. Na joho pohliad, tut monada ne mohla vyjavyty svojich tvorčych potencij, bo ce, vlasne, j bulo peklo, jakym joho bačyly religijni liudy protiahom tysiačoliť. Čuttia lyšalysia, prahnennia isnuvaly (bo monada — to zavždy zhustok žyttia), ale žodnych možlyvostej dlia realizaciji prahneń ne bulo. A

ce zavždy muka, vična muka. Dumaty pro peklo jomu ne chotilosia. A raj buv tam, de žyv Pantokrator — u hlybynach

Halaktyčnoji Monady. V pamjati zavždy puľsuvalo: jiji diämetr pereveršuvav rozmiry Soniačnoji systemy (miľjardy

kilometriv!), tysk i hustyna mizerni — otže Prokip hlyboko perekonanyj, ščo same tam panuvav duch tvorčosti j svobody.

Ščob ce zrozumity, dosyť ujavyty metelyka, zapresovanoho v hranitnij tovšči. Abo naviť muchu v burštyni. Čy možna tut hovoryty pro jakuś svobodu? I navpaky: u vodi abo v povitri žyvi orhanizmy počuvajuťsia viľno..

Prokip z velykoju vdiačnistiu dumav pro svoho naukovoho šefa. Li Čuń, naslidujučy Myrona Hryvu, duže lehko doviv, ščo obrachunok zemnych astronomiv, z jakoho vyplyvalo, bucimto odyn kubičnyj santymetr rečovyny u centri halaktyky maje važyty miľjardy tonn,7 — absoliutno chybnyj! Chybnyj až do svojeji cilkovytoji protyležnosti. I ce dopomahalo Prokopovi pobačyty Halaktyčnu Monadu v tij jakosti, jaka dozvoliala poseliaty jiji duchovnu j fizyčnu modeľ pid baniamy chramiv.

Duže važlyvym bulo te, ščo u centri halaktyky vzahali nemaje žodnoji rečovyny, okrim plazmy. Ce ščoś jakisno schože na liudśke biöpole. Abo, kažučy točniše, podoba astraľnoho tila, jake, vlasne, i je Liudynoju. Bezsmertnoju, zorianoju Liudynoju!..

Otže Liudynu možna vvažaty častkoju Halaktyčnoji Monady. Abo, jak zvykly kazaty teolohy, častkoju Boha.

Siľvija, z jakoju Prokip družyv, bula cilkom bajduža do astraľnych problem. Zori neju spryjmalyś ne značniše, niž lichtari pid plastmasovoju sferoju, ščo navysala nad akademičnym sadom.

Prokip use častiše pryhaduvav, jak lehko j viľno vin počuvavsia poruč z Helenoju. Vony spryjmaly svit majže odnakovo, dvi jichni duši buly krylamy odnoho duchovnoho ptacha. Toj ptach šyriav u Vsesviti, ne vidčuvajučy žodnych pereškod. Vin žyv lyše todi, koly vony buly razom. Jak toho ptacha nazvaty? Može, prosto Liubovju?..

Čas vid času Prokip povertavsia dumkoju do proroctva, jaki vydav jomu rozumnyj ekran na bazovomu korabli Halaktyčnoji Varty. Vin dobre zapamjatav pojasnennia fiöletovoho Herakla.

Ekran rozhortav pered joho očyma henetyčnu prohramu, ščo bula doviľnoju kombinacijeju liudśkych doľ — takoju ž stychijnoju, jak zmišuvannia barv u nebi, koly schodyť abo zachodyť sonce. Ce robyla sama pryroda. Ale sens pojavy cioho vynachodu poliahav same v tomu, ščob liudyna mala pravo zrobyty vybir — tobto realizuvaty svobodu volevyjavlennia. Bo jakby liudyna ne zdobula takoji možlyvosti, vona b ne zmohla staty Liudynoju Kosmičnoju — to bulo b ščoś schože na trisku, jaku ženuť morśki chvyli. Tak ce j vyhliadalo todi, koly liudy pokladalysia na fatum.

Otže naspravdi Prokip pobačyv ne svoje majbutnie, a lyše proekt variäntu majbutnioho. Toj variänt naležalo dobre vymisyty, ščob vylipyty z nioho vlasne žyttia. I lyše teper vin počav usvidomliuvaty, jaki naukovi skarby chovajuťsia v henetyci: ne zaperečujučy promyslu Pantokratora, Kosmična Liudyna perejmaje joho na sebe. Tak dity, stajučy doroslymy, perejmajuť na sebe obovjazky baťkiv.

Ci nelehki rozdumy zviľnyly Prokopa vid počuttia pryrečenosti. Spravdi, jakščo Motria ne zmože staty joho družynoju, nemaje sensu pjatsot rokiv katuvaty sebe samotnistiu. A raz tak, to vin musyť podiakuvaty Siľviji za te, ščo pozbavyla joho muky revnoščiv. Ce taky veľmy važlyvo, bo Prokopovi naležalo šukaty prymyrennia z Helenoju.

Jakščo buty česnym, to slid vyznaty: Helena ničym ne zavynyla. Prokip piddavsia na umovliannia pana Mireka j cilkom svidomo jiji vidštovchnuv. Heleni ne lyšalosia ničoho inšoho, jak skorytysia baťkovij voli. V toj čas jij, mabuť, bulo bajduže, jak dali skladeťsia žyttia. Prokip zrobyv heť use dlia toho, ščob jiji dušu skuvala bajdužisť…

Na pevnyj čas jomu potribna bula Siľvija — tak, potribna: vona iz cnotlyvoho junaka sformuvala mužčynu. Bo jakby ne Siľvija, čy zumiv by Prokip zmyrytysia z tym, ščo ne vin buv peršyj u Heleny?..

Koly Prokopovi vypovnylosia trydciať rokiv, joho takož pryjnialy v Dijsni Členy Akademiji nauk. Tema joho naukovoji praci — fizyčna sutnisť monady. Ne lyše Halaktyčnoji Monady, a vsiakoji — vid elektronnoji do Svitovoji. Rivniannia Myrona Hryvy dozvolialy bačyty Vsesvit jak Jedyne Pole. Li Čuń peredav zošyty ukrajinśkoho včenoho, skopijovani v roky joho molodosti u

7 Detaľniše ci kosmolohični problemy vyklaleno v romani «Syla Monosu» (Avtor).

bibliöteci Sybirśkoji Akademiji Nauk, svojemu talanovytomu učnevi — Prokopovi. Pry ciomu včenyj, ščo buv u litach, počuvavsia tak, nače pered nym — sam Hryva, ščo voskres dlia zaveršennia svojeji modeli Vsesvitu. A može, j spravdi Prokip nis u sobi jakyjś hen, kynutyj u viky cym ukrajinśkym filosofom?..

Nove zblyžennia pomiž Prokopom i Helenoju počalosia z vypadkovoji zustriči pid kamjanym nebom, na meži fermy j lisoparku, kudy Helena vyvodyla z katakombiv svojich maleńkych plekanciv. Vidnedavna u neji zjavylasia prystrasť do pedahohiky, i to ne škiľnoho, a same doškiľnoho viku.

V Heleni prokynulosia ščoś pryrodne, materynśke j povelo tudy, de vona otrymuvala najbiľše vdiačnosti: v akademični katakomby. Vlasne, cia prystrasť tiľky tam i mohla buty zadovolena, bo nide-inde v koloniji dity ne narodžuvalyś. Bezditnisť — to bula plata akademikiv za bezsmertia. Cia plata zdavalasia dekomu žorstokoju. Može, same tomu sered bezsmertnych bulo tak malo žinok.

…Prokip i sam ne tiamyv, čomu opynyvsia v lisoparku. A može, ne navažuvavsia vyznaty, ščo žadav pobačyty Helenu u tomu seredovyšči, de vony kolyś tak lehko j nevymušeno potiahnulysia odne do odnoho.

Vin stojav za derevamy j dyvyvsia, jak jiji ruky torkajuťsia dytiačych holivok, a vusta tym časom vymovliajuť taki nižni slova, jakych vin nikoly ne čuv od svojeji materi. I ne tomu, ščo maty joho ne liubyla, a tomu, ščo otočennia, sered jakoho vony žyly, ne sponukalo do projaviv nižnosti. Tak vono j zaraz: liudy v katakombach suvori, daleki vid sentymentaľnosti — bo žyttia u nych suvore.

Ščoś nezvyčajne bulo v Heleni, koly vona vyvodyla maliukiv na prohulianku. Vin ne mih u cij roli ujavyty Siľviju, ta čy j bula vona koly-nebuď u katakombach? Može, tiľky ponad sto rokiv tomu — u svojemu dytynstvi. Dytynstvo ž Heleny mynulo poza katakombamy. Tudy, u tisni tuneli, povela jiji liubov do ditej.

Ce jakoś po-novomu osvitliuvalo Helenu, vyviľnialo jiji obraz vid tinej mynuloho, nakladenych žyttiam u prezydentśkomu palaci.

Do reči, novyj Prezydent čomuś tudy ne vseliavsia. Palac, choč jak ce dyvno, lyšavsia u rozporiadženni kolyšnich naložnyć Makarova. Ne bulo sered nych lyše Heleny, jaka vidrazu ž pislia zasudžennia kolyšnioho Prezydenta povernulasia v budynok-baštu, do baťka.

Koly Prokip nachylyvsia, aby zirvaty paporoť (ce buv ruch pidsvidomyj, mymoviľnyj), Helena pomityla joho j zastyhla z napivpidniatoju rukoju, u jakij bilila romaška. Dity ne rozumily, ščo dijeťsia z jichnioju vychovateľkoju, šarpaly jiji, vymahajučy uvahy, ale vona movby vpala v prostraciju. Tak dovho tryvaty ne mohlo. Ta Prokip i Helena poky ščo buly ne hotovi do prymyrennia.

Zbihlo šče, mabuť, ponad rik. Niščo ne zavažalo zblyženniu pomiž Halaktyčnoju Vartoju i Kosmičnoju Akademijeju Nauk. Čas vid času na ekrani Ivana Kryvošejeva zjavlialysia holohrafični fiľmy pro planetu, jaka u Prokopovomu teleskopi z makovoho zerniatka peretvorylasia na zernynu prosa. Ale jiji vidviduvaly korabli Halaktyčnoji Varty — pryvozyly dokumentaľni videostričky pro hriznu svojimy vulkanamy j hihantśkymy vodospadamy, ale nižnu j lahidnu v dolynach povnovodych rik, majže bezliudnu Lemu. Nevelyki poselennia, ščo hubylysia sered lisiv, vymahaly pidtrymky z boku syniv Halaktyčnoji Materi, kotri zalyšaťsia v pamjati majbutnich pokoliń, jak ce bulo j na Zemli, v obrazi bohiv abo prynajmni anheliv.

Jakoś pid čas perehliadu takoho fiľmu Helena i Prokip opynylysia poriad. Efekt prysutnosti buv raziučyj: jich to pohlynaly džunhli, to nad holovamy šumila zelena neprohliadna stelia, to zachliupuvaly svojeju pinoju okeanśki chvyli. Inkoly iz huščavyny vyskakuvaly veletenśki tvaryny, jakych hliadači nikoly ne bačyly naviť na maliunkach. Prokip vidčuvav, jak Helena zdryhajeťsia vid strachu, jomu chotilosia vziaty jiji za ruku, ščob zaspokojity, ale vin zusylliam voli hamuvav ce bažannia.

Oś hliadači opynylysia sered chatok, de žyly veľmy schoži na nych poselenci — mabuť, naščadky katakombistiv asterojida. Prokopovi naviť zdalosia, ščo moloda maty bavyla svoho synka (deś, mabuť, dvolitnioho) poľśkoju žartivnoju piseńkoju. Vin pomityv, jak ce vrazylo Helenu: jiji chvyliuvannia, zdavalosia, pošyriuvalo tepli chvyli, ščo bylysia ob joho serce. Ta j sam Prokip buv schvyliovanyj, joho peresliduvalo vidčuttia, ščo z-za jakojiś derevjanoji chyžky oś-oś zjavyťsia Motria.

Rozumiv omanlyvisť cioho vidčuttia, ale vono napružylo joho nervy j stysnulo hrudy rozpečenym obručem. Na jakyjś ment vin naviť perestav vidčuvaty likoť Heleny.

Raptom nad strichoju chyžky, pid jakoju matusia bavyla chlopčyka, zjavyvsia velyčeznyj ptach — zdavalosia, vin zdatnyj schovaty pid krylamy ne odnu taku chatynu. Helenu zatipalo, vona

instynktyvno vchopylasia paľciamy za Prokopovu ruku. Ptach šuhonuv donyzu, movby to stricha peretvorylasia na kryla j pidibhala pid sebe molodu

matir vkupi z dytynoju. A koly chyžak znovu pidniavsia ponad verchivja derev, u joho pazurach smykalosia j kryčalo holeńke dytia.

I tut Prokip poruč sebe počuv vidčajdušnyj žinočyj kryk. Speršu jomu zdalosia, ščo to z ekrana kryčyť neščasna maty. Lyše perehodia zrozumiv: kryčala Helena. Vona vpala holovoju na joho pleče, kryk jiji uvirvavsia. A koly Prokip, obijniavšy Helenu za taliju, sprobuvav zazyrnuty jij v oblyččia, vona nespodivano vyslyznula z joho ruk i spovzla hruďmy jomu na kolina. Bulo jasno: Helena neprytomna.

Liudy dovkola zanepokojilyś, uvimknuly svitlo. Pidijšov pan Mirek, ščoś pidnis do nosa dočky — i Helena rozpliuščyla oči. Zrozumivšy, ščo ležyť na Prokopovych kolinach, rvučko pidvelasia j, blida, znijakovila, pišla do vychodu.

Prokip i Liatošynśkyj, rušyvšy za Helenoju, razom opynylysia na ganku. Svitlo znovu pohaslo, na ekrani zavyruvalo žyttia molodoji planety. Tym časom Prokip i pan Mirek movčazno vyrišuvaly, komu z nych naležalo nablyzytyś do Heleny, ščo sydila na lavi pid pomarančevymy derevamy. Za chvyliu Liatošynśkyj povernuvsia do zaly, a Prokip schylyvsia do Heleny z jedyno možlyvym u cej moment zapytanniam:

— Jak vy počuvajeteś, pani Heleno? I otrymav jedyno možlyvu dlia cijeji sytuaciji vidpoviď: — Vže harazd, pane Prokope. Daremno pokynuly seans. Vertajtesia do zaly. Perechid na «vy» obom zdavavsia nepryrodnym, ale vony vvažaly, ščo u jichniomu stanovyšči

ce takož jedyno možlyva forma zvertannia. Prokip zaproponuvav: — Jakščo dozvolyte, ja provedu vas dodomu. Vona promovčala. Vidtak pidvela na nioho napovneni svitlom oči, u hlybyni jakych

promajnula bentežna dumka j odrazu ž pohasla. Pasmo zolotavoho volossia schovalo polovynu čola j brovu. Krejdiana blidisť povoli pokydala oblyččia.

Helena strusnula soniačnym rozsypom volossia j, ni slova ne kažučy, pidvelasia z lavy. Vony rušyly u napriami lifta, jakyj zjednuvav sad, ščo kolyś nazyvavsia prezydentśkym, iz fermoju, posered jakoji vysočila sporuda, schoža na baštu.

* * *

Nevidomo, čy pomičaly inši, ale Prokip ce pomičav: Prezydent Kryvošejev vyhliadav nadmiru

prostuvatym. Pislia Makarova, kotryj zmušuvav usiu koloniju bačyty v joho osobi Boha, takyj demokratyzm vyklykav narikannia. Ta j ce ne vse: u povedinci Kryvošejeva zjavylosia ščoś nezbahnenne.

Vony z Li Čunem zavždy pryjateliuvaly, ale ostannim časom zustričalysia majže ščodnia. Vyno na stoli zjavlialosia ne lyše zadlia hodyťsia. I same ce liakalo Prokopa.

Do podij, kotri raduvaly molodoho astronoma, naležalo nespodivane posadove pidvyščennia Endriu: Kryvošejev poselyv joho v akademičnomu meškanni j vydav specližko. Svoji inženerni obovjazky Prezydent peredav akademikovi Šarptonu, a Endriu zrobyv pomičnykom akademika.

V takomu rišenni dlia Prokopa ne isnuvalo žodnoji zahadky. Šarpton, bezumovno, z neba zirok ne chapav, ale dovho praciuvav pomičnykom Kryvošejeva i jak techničnyj vykonaveć spravu znav doskonalo. Na joho namahannia stvoryty jakuś eklektyčnu religiju, de b vin posidav stanovyšče verchovnoho žercia, Kryvošejev dyvyvsia kriź paľci: Šarptona v ciomu napriami pidštovchuvav Stepan Makarov, a vin buv lyšeń pokirnoju mariönetkoju.

Tut-bo isnuvala považna pryčyna dlia poblažlyvosti: jakščo stavytyś neterpymo do včenych, kotri ne spromohlysia vyjavyty nepokoru v dovhi-predovhi časy Prezydenta-despo-ta, todi vzahali ne zalyšyťsia akademikiv. Ta vse ž moraľna neochajnisť Šarptona vyklykala nastoroženisť: adže ž pid joho opikoju opynylasia nervova systema koloniji — jiji vucha j oči. Oś dlia čoho potriben buv Endriu.

Ale ščo zadumav Kryvošejev? Ščob pro ce diznatysia, čytačevi naležyť zrozumity psychiku dvoch najstarišych členiv Kosmičnoji Akademiji — Ivana Kryvošejeva j Li Čunia. Zhadajmo Bibliju: v časy, koly na zemnij kuli rozpočynalasia nova cyvilizacija (stari vidžyly j zahynuly), Pantokrator daruvav patriärcham po simsot — visimsot rokiv žyttia. Pryčyny, po suti, ti ž sami, ščo j tut, u Kosmičnij Koloniji: na pleči mudreciv bulo pokladeno zvjazok časiv. Ta naviť Pantokrator ne mih zrobyty zemnu liudynu v povnomu rozuminni bezsmertnoju.

Možna podolaty starinnia liudśkoho tila, ale ž starinnia duši ne dano podolaty nikomu. Oce, vlasne, i je vidpoviď na te, ščo dijalosia z novym Prezydentom. Ščodo Li Čunia, to vin uže davno žyv za inercijeju, na ostannich duchovnych možlyvostiach. Prokip cioho, zvyčajno, ne rozumiv — hadav, ščo joho šef takym apatyčnym buv zavždy.

Koly Kryvošejev i Li Čuń schodylysia za kvartoju vyna, počynalysia rozmovy, jaki mih vtiamyty chiba ščo toj, chto narodyvsia i vyris na dalekij Zemli. Ale takych majže ne zalyšylosia v koloniji. Starinnia duši bulo tijeju nemynučistiu, jaka odnych vyvodyla z ladu raniše, druhych pizniše. Dechto prosto perestav korystuvatysia specližkom, inši znachodyly sytuaciju, kotru možna bulo kvalifikuvaty jak «neščasnyj vypadok». Vidbuvalosia ce čerez tryvali promižky času — taki dovhi, ščo poperednia smerť «bezsmertnoho» vstyhala stertysia v pamjati kolonistiv. Do reči, čomuś nichto ne zvažuvavsia pomerty po-buntarśkomu, z protestom proty kolyšnioho Prezydenta-despota. Čerez te vidchid zemnych veteraniv, jichnia zamina novymy akademikamy, ščo narodylysia vže u kosmosi, vidbuvalysia majže nepomitno.

Same ce j obhovoriuvaly zaraz Kryvošejev ta Li Čuń. — Charakter spravžnioho včenoho ne zaprohramovanyj pryrodoju na projav vidvahy nyžčoho

poriadku, — perekonano dovodyv Kryvošejev, jakyj pyv menše za Li Čunia i majže ne pjaniv. — Nyžčyj, vyščyj… Ja cioho ne vyznaju, — rozmachuvav oboma rukamy, nače prahnuv zletity,

zachmelilyj Li Čuń. — Prosto je heroji j bojahuzy. Pry ciomu na slovi «heroji» vin tyćnuv paľcem u hrudy Kryvošejeva, a na slovi «bojahuzy»

postukav zihnutym paľcem po vlasnomu čerepu. Ivan posmichajučyś poklav ruku na pleče ohriadnomu kytajcevi: — O-o! Pryklad veľmy charakternyj… Jakyj iz mene včenyj? Včenyj — to je vy, šanovnyj

koleho. Vaša vidvaha — ce vminnia podyvytysia v oblyččia Halaktyčnoji Monady. Vse inše — sujeta sujet. Vaši vidkryttia…

— Nijakych vidkryttiv! — nezrozumilo čomu vdaryv kulakom po stolu Li Čuń. — Halaktyčna Monada vidkrylasia sama. Prosto my promynuly tu pylovu chmaru… Chmaru, ščo chovala vid zemnych liudej centr Halaktyky… Myron Hryva — takoho čuly?..

— Čuv. Vid vas… I raptom Li Čuń z neposlidovnistiu pjanoho zahovoryv pro inše: — Čomu prezydentśkyj palac pustuje? Siľvija ta jiji podruhy… — Jaki tam podruhy? Navpaky! — Vse odno… Chiba ce buduvalosia dlia šliondr?.. — Može, muzej tam zaklasty? — ne do kolehy, a sam do sebe zvernuvsia Kryvošejev. Li Čuń, pochytujučyś, počav porpatysia v šuchliadi pyśmovoho stola. Narešti te, ščo šukav,

znajšlosia: na stoli pered Ivanom zalyskotily bahatovikovoju emalliu kytajśki ordeny, jakymy tak pyšavsia velykyj astrofizyk.

— Muzej… Počynaj siohodni. N-na, viźmy!.. — Pani Liatošynśka proponuje peretvoryty prezydentśkyj palac na dytiačyj sanatorij. — Muzej! Kryvošejev zniav okuliary — i joho po-rybjačomu zahostrene oblyččia vyjavylosia

bezporadnym. — Vlasne kažučy, tam vystačyť miscia i dlia muzeju, i dlia dytiačoho sanatoriju. Cijeju frazoju pidbyvšy pidsumok rozmovy, Ivan vyviv Li Čunia iz-za stolu j dbajlyvo, mov

niańka dytynu, vmostyv staroho na kanapi. Prokip iz velykym smutkom spohliadav, jak povoli tane, mov kryha u vesnianij vodi, žyttia

dvoch blyźkych jomu liudej. Pryhaduvav obelisk na Lemi, namahavsia uvirvaty hirku nemynučisť, ale ščorazu perekonuvavsia: ce te, ščo jomu ne pidvladne…

A čy spravdi kolyś laboratoriju dožene zemnyj poslaneć? Čy bačyv Kryvošejev na Heraklovomu ekrani hranitnyj obelisk iz vlasnym zobraženniam? Musyv bačyty. Ta čy ce zdatne joho spynyty? Može, jakraz navpaky…

ZEMLIA NE ZAHYNULA

Tym časom u budynku-bašti, na veršyni jakoji narodžuvalysia dni j noči, kotri tak doskonalo proektuvalysia na veletenśku kamjanu sferu, dvoje zakochanych potrochu zvykaly do šliubnoho žyttia. Vony švydko zrozumily, ščo buď-jaki zhadky pro jichnij dosvid u pryrodnych intymnostiach chovajuť u sobi velyku vybuchovu sylu, j navčylysia sprytno obmynaty ciu nevdiačnu temu. Vidtak vyjavylosia, ščo liudśka volia zdatna prymusyty pamjať zabuvaty vse, ščo zavdaje smutku j škody. Makarov i Siľvija — to buly imena, jaki nikoly ne zjavlialysia na jichnich vustach.

Helena, postavyvšy moľbert bilia vikna, maliuvala pejzaž, ščo nahaduvav jiji poperedni etiudy. Samopovtorennia ne zasmučuvalo jiji, jak ne zasmučujuť včorašni himnastyčni vpravy. Na ščoś biľše ce maliuvanniamy ne pretenduvalo.

— Znaješ, Prokope, ja hadaju, ščo vona ne zahynula. Holuba Planeta Zemlia volodije nadto velykym zapasom žyttievych syl.

— Ne kožna planeta, Helenko. Helena tak švydko perejnialasia kosmičnymy prystrastiamy čolovika, ščo jim zavždy bulo pro

ščo dyskutuvaty. Osoblyve misce u jichnich dyskusijach naležalo Zemli ta dvom deržavam, jaki buly susidkamy, — Ukrajini j Poľšči.

— Mabuť, isnujuť jakiś kosmični zakony… Nu, taki… Taki, ščo verchovodiať nad žyttiam i smertiu planet.

— Bezumovno, — pohodyvsia Prokip. — Ale jak jich rozhadaty? — Okean! — vyhuknula Helena. Vona bula zodiahnena v polumjano-červonu bluzku j syni

sportyvni štanci. Na jiji oblyččia j zolotave volossia padav odsvit z bluzky — ce robylo Helenu žyvym symvolom ranku, koly sonce poliubliaje vse dovkola pidsvičuvaty bahaťma vidtinkamy červonoho kolioru. U ci chvylyny molodisť osoblyvo zvabna.

— Okean? — majže mechanično perepytav Prokip, ščo dumav zaraz ne pro filosofśki katehoriji, a prosto spohliadav ridkisnu žinoču vrodu. — Ščo ty maješ na uvazi?

— Nesučy na sobi takyj velyčeznyj Okean, Zemlia zahynuty ne može. — Ty chočeš skazaty — žyttia na Zemli? — Tak, žyttia na Zemli… Zvyčajno, planeti treba perepočyty vid liudśkoho nasyľstva nad neju.

Tym časom Okean i Sonce viźmuťsia za vidnovlennia roslynnoho svitu… Jak ty hadaješ? — Zanepad roslynnosti — ce, vlasne i je zanepad žyttia. Žyttievu energiju kosmosu

nahromadžuje roslyna. Skiľky jiji pryjniav roslynnyj svit, stiľky distajeťsia tvarynam i liudiam. I ne lyše dlia jiži, ale j dlia dychannia. Otže…

Same na ciomu «otže» j stalosia te, ščo zmusylo jich uvirvaty dyskusiju. I choč ce veľmy dyvno, ale novyna, prynesena panom Mirekom, bula niby prodovženniam dyskusiji. A prote vypadkovosti tut nemaje, bo Helena j Prokip majže ščodnia povertalysia dumkamy na planetu, jaka bula jichnioju Pramatirju.

Chriasnuvšy dveryma, chutko uvijšov pan Mirek. Vin až svityvsia vid radosti, jaka joho perepovniuvala. Vična strymanisť, ščo inkoly nahaduvala starinnia emocij, nespodivano bula

vytisnena ejforyčnymy spleskamy. Liatošynśkyj vyhuknuv, zvertajučyś do Heleny: — Ujavy sobi: vin že poliak! Ce nejmovirno, ale fakt: spravžnij poliak. I tak harno rozmovliaje

po-našomu. Molodi zdyvovano perezyrnulysia. — Pro koho ty? — krytyčno posmichajučyś, zapytala Helena. — Jak, chiba vy ničoho ne čuly? Uže vsia kolonija znaje. Nu, jasna… V takyj čas vaše

usamitnennia vyhliadaje cilkom pryrodno. Ale ž idiť pomiž liudy. Stalosia take, čoho nichto z nas i ujavyty ne mih.

— Ta ščo ž stalosia? — ne vyterpiv Prokip. — Halaktyčna Varta pryvezla liudynu iz Zemli. I ne prosto z Zemli, a iz samisińkoji Poľšči. Vy

čujete: Poľšča isnuje!.. — A Ukrajina? — mymovoli vychopyloś u Prokopa, choč vin išče ne tiamyv, ščo dijalosia z

panom Mirekom. Usvidomyty priamyj zmist joho sliv bulo veľmy važko. — Ukrajina? Vona takož isnuje. Chvylia ne dokotylasia do Jevropy. U Jevropi hynuly vid

tajfuniv, zemletrusiv, nečuvanych zlyv. Te ž same dijalosia v Ameryci. A zahalom, nemožlyvo vybuduvaty jakuś pevnu zakonomirnisť. Za vsima prohnozamy, okeanśka chvylia mala perekotytysia čerez Japoniju. Ale čomuś jiji obmynula. Zate povnistiu vynyščyla Kytaj, Indiju, majže vsiu Afryku. Zahynuly miľjardy liudej. Rozumijete? Miľjardy!.. Po Sybiru okeanśka chvylia kotylasia až do Uraľśkoho chrebta. Liudnosti na Zemli lyšylosia ye biľše, niž bulo v časy Rymśkoji imperiji.

Molodi sluchaly jakoś beztiamno, ne jmučy viry u te, ščo kazav baťko. Zemlia zajmala bahato miscia v jichnich mirkuvanniach, ta vse ž vona lyšalasia dlia nych lehendoju. U holovi ne vkladalosia, jaka ž to vona bula — ta chvylia, kotra perekotylasia čerez materyk? Ne raz čytaly pro cunami, ale te hrizne javyšče ne možna j blyźko porivniaty zi strachittiam, pro jake rozpovidav Liatošynśkyj. Vin buv nadto zbudženyj, neposlidovnyj. Molodi movčky, ne zmovliajučyś, vyrišyly pokynuty domivku j na vlasni oči pobačyty, ščo dijalosia v koloniji.

Vybihly na balkon. Na usich stežkach i dorohach bulo liudno — katakombisty vychodyly zi svojich labiryntiv tudy, de za časiv Makarova vony maly pravo zjavliatysia lyše pid nahliadom upovnovaženych. Teper liudy počuvalysia viľno. Na meži lisoparku j kartoplianoho polia vynyk stychijnyj mitynh. Vsi buly zodiahneni sviatkovo, tož ferma raptom zacvila takymy barvamy, jaki jaskravijuť lyše todi, koly nadchodyť narodne sviato.

Prokip i Helena stojaly na pjatomu poversi — i čerez te jich samych zdyvuvav vlasnyj včynok: peremetnuvšyś čerez byľcia balkona, vony majže odnočasno strybnuly u prostir i poplyvly ponad fermoju, mov ptachy.

Zvisno, na asterojidi ce nebezpeky ne stanovylo, ale j zvyčnym takož ne bulo. Liudy znyzu začarovano dyvylysia, jak molode podružžia plyve nad jichnimy holovamy. Ce vyhliadalo zachopliujuče. Ščob trymatysia v povitri, dosyť bulo vpravno praciuvaty nohamy j rukamy — plyvty, jak u vodi.

A koly Prokip i Helena opustylysia sered tych, ščo mitynhuvaly, jich pryvitav Semen — vyjavylosia, ce vin tut očoliuvav mitynh.

— Novyj vyd sportu, — z leď pomitnoju ironijeju movyv Semen. — Lyše dlia obranych. Prokip zrozumiv joho natiak: movliav, komu ž išče, okrim vas, dozvoleno zajmatysia takym

rozkišnym sportom? Pro-kopa prysoromyla replika druha. Tym časom katakombisty nakynulysia na nych z rozpytamy: — Ce pravda, ščo prybuv poslaneć iz Zemli? — A vin pryjde do nas čy tiľky do akademikiv? — Chto ž joho pryviz? Chiba ce možlyvo? — Vin zalyšyťsia z namy? Na vsi ci zapytannia ni Prokip, ni Helena vidpovisty ne mohly. Narešti Prokip zahovoryv tak, jak vono j hodylosia: — My poky ščo ničoho ne znajemo. Obiciaju: jak tiľky meni stane vidomo biľše, niž vam,

obovjazkovo pryjdu v katakomby j pro use rozpovim. Cia vidpoviď zadovoľnyla liudej. A trochy zhodom Helena ta Prokip pidijmalysia liftom tudy,

de, vlasne, j mistylasia Akademija.

* * *

Vin stojav posered velykoji kruhloji zaly — šyrokoplečyj, z biliavym volossiam, ščo navysalo na velyke čolo, z dobrym slovjanśkym oblyččiam. Vin mih buty poliakom, bilorusom, ukrajincem čy slovakom — typovi slovjanśki rysy prostupaly u niomu z tijeju ščedristiu, z jakoju kaštan vyjavliaje sebe kaštanom, a paľma — paľmoju.

U koloniji zavždy isnuvaly tendenciji do asymiliaciji. Vony strymuvalysia lyše zusylliamy naukovoho personalu, ščo usvidomliuvav: asymiliacija pereškodyť zdijsnenniu jichnioji misiji na dalekij Lemi Ale tut raptom kožen vidčuv sebe anhlijcem, japoncem, francuzom toščo. I ce pryrodno: pered nymy stojala liudyna odnijeji z naciönaľnostej, kotri ne lyše zberehlysia na Zemli, a, jak svidčyv Jan (tak zvaly zemlianyna), uspišno vidrodžuvaly svoju naciönaľnu kuľturu.

— Davno bulo vidomo, ščo Hermes stanovyť nebezpeku dlia zemnoho žyttia, — prodovžuvav svoju rozpoviď sorokalitnij profesor Krakivśkoho universytetu» — Jak tiľky Hermes mav projty pomiž orbitoju Zemli j Misiacia, na nioho navodyly rakety z vodnevymy bombamy… Tak bulo zavždy, bo znaly: jakščo cej asterojid upade na Zemliu…

…Svitlo pohaslo, hliadači opynylysia v kabini dyryžablia, ščo vysiv deś, mabuť, nad Tajvanem, čerez jakyj perekočuvalasia okeanśka chvylia vysotoju ponad kilometr. Zdavalosia, oś-oś i sam dyryžabľ bude zbytyj veršynoju nevpynnoji vodianoji stiny z pivdnia. Prote na ekrani ne bulo vydno, jak hynuly liudy — ce možna bulo lyše ujavliaty…

Dali svitlo ne vmykalosia, holos profesora Jana suprovodžuvav nyščivne vyruvannia okeaniv na zemnych materykach z tym nepryrodnym spokojem, z jakym vyslovliujeťsia istoryk pro trahični podiji čerez kiľka liudśkych pokoliń.

— I vse ž ce jakoś stalosia. Čomuś zemliany ne vberehlysia vid Hermesa. Ne dopomohly j rakety, ščo stojaly napohotovi. Niby usi vraz opynylysia v hipnotyčnomu sni… Zvyčajno, vy bačyte lyše vypadkovi kartyny katastrofy, ale ne mohly ne pomityty, ščo vražaje jiji, tak by movyty, nepryrodnisť. Niby chtoś tytaničnyj, stojačy na poverchni Misiacia, keruvav okeanśkymy chvyliamy, jak veletenśkymy vinykamy. Vony čomuś potraplialy tudy, kudy, za vsima pryrodnymy oznakamy, ne maly b potrapyty. I obmynaly zemli, kotri ležaly na jichniomu šliachu, Ja hlyboko perekonanyj: ce čynyv sam Kosmos. Vsesvit jak Subjekt, ščo volodije nad-svidomistiu. Vin zmušenyj buv ce robyty, bo Zemlia v tomu stani, v jakomu vona opynylasia… Vlasne, ja kažu pro stan liudśkoho isnuvannia… Ce bulo chaotyčne nahromadžennia nejmovirnoji kiľkosti liudśkych orhanizmiv. Lyše kiľkosti — pry jakisnomu zanepadi kuľtury fizyčnoji j duchovnoji… To bula vytrata žyttievych resursiv planety

v mechaničnomu naroščuvanni biömasy za rachunok miľjardiv liudśkych istot… Ja rozumiju, ce žorstoki sudžennia. Ale zemna cyvilizacija potrapyla v hluchyj kut, iz jakoho ne isnuvalo humannoho vychodu. Liudśkyj rozum tut buv bezsylyj. Isnuvannia zemnoji liudyny vtratylo sens. A neliudśki umovy, muky holodu… Ščodenne spohliadannia smerti i vodnočas narodžennia novych istot… Povirte, masove vynyščennia — to buv akt myloserdia. Oś čomu pryjšlo te, ščo movoju prorokiv vyznačalosia jak Kineć Svitu… Chto porodyv žyttia, toj mav pravo joho koryhuvaty. Ja tak ce rozumiju…

— Virno rozumijete. Ce volia Halaktyčnoji Monady. Liudśke žyttia musyť maty sens. Inakše vono staje nepotribnym.

Vsi ohlianulysia tudy, zvidky dolynuly ci slova. Ale v napivtemriavi važko bulo vpiznaty avtora ne zovsim dorečnoji repliky. Prote Prokip upiznav — replika naležala Li Čuniu. Molodyj astronom zrozumiv, ščo joho včyteľ znovu pjanyj. Raniše vin ne dozvoliav sobi v takomu stani vychodyty pomiž liudy. Prokopovi stalo boliače, vin mymovoli stysnuv ruku Heleny — i vona joho zrozumila bez sliv.

Strila času lynula vse dali j dali. Akademiky polehšeno zitchnuly, koly trahični storinky zemnoji istoriji lyšylysia v mynulomu. Jan narodyvsia rokiv čerez dvisti pislia zdijsnennia zapovitnoho Apokalipsysu. Vin znav lyše z universytetśkych lekcij, ščo zemne liudstvo kolyś doroslo do desiaty miľjardiv (osoblyvo za rachunok regioniv, jaki tak i ne zmohly prylučytysia do zachidnoji cyvilizaciji). Perenaselennia pryzvelo do strašnych naslidkiv.

Teper, pislia hlobaľnoji katastrofy, Zemlia vyhliadala cilkom inakše. Liudstvo vidrodylosia iz naukovych oseredkiv, jaki buly zoseredženi v hirśkych rajonach. Do toho ž trapylosia tak, ščo najmenše postraždaly same vysokorozvyneni naciji.

Ekran počav pokazuvaty sučasnu Zemliu — i hliadači ne mohly jiji vpiznaty. Vona zdavalasia zovsim ne zaselenoju planetoju. Ne bulo mist, naviť okremych budynkiv — usiudy vyruvala zeleń lisiv, lukiv, tekly povnovodni riky. Lyše podekudy možna bulo pomityty priamokutnyky fermerśkych uhiď.

Ta oś objektyv poviv jich u pidzemni mista. To buly komfortabeľni meškannia, velyčni zaly, ščedro osvitleni plošči, bezkonečni metropoliteny. Liudstvo žylo pid zemleju, zviľnyvšy poverchniu planety dlia tvorčoji roboty Soncia. I Sonce protiahom odnoho stolittia vidrodylo brazyľśki j afrykanśki džunhli, sybirśku tajhu, ukrajinśki j kanadśki stepy.

Rozvytok termojadernoji energetyky dozvolyv ucililym liudiam vyhotovyty mašyny, jaki peretvoryly pidzemni budiveľni roboty na intelektuaľnu praciu. Iz vykynutych na poverchniu zemnych porid dyzajnery stvoriuvaly chudožnio vporiadkovani krajevydy, roslynnisť odrazu ž pohlynala ci štučni hory, robliačy jich pryrodnymy.

Šosejnych dorih majže ne isnuvalo, zate bezlič ekolohično čystych litaľnych aparativ i jacht dozvoliala liudiam žyty sered čarivnoji pryrody, ne porušujučy navkolyšnioji harmoniji. Svoboda liudśka ne zavažala viľnij zemnij biösferi, ščo teper mala zmohu žyty j rozvyvatysia za svojimy vlasnymy zakonamy.

Na poverchni Zemli dychalosia lehko, viľno. U motorach spaliuvaly vodeń, jakyj dobuvaly iz okeanu tradycijnym sposobom elektrolizu. Vydobutyj pry ciomu kyseń vykorystovuvaly dlia zbahačennia atmosfery.

Povitria, ščo nadchodylo pid zemliu, takož bulo sviže j čyste. Kožne meškannia malo vychid na poverchniu planety, jaka radila iz vlasnoho kvituvannia. A razom z neju radily j liudy.

Bezlič pidzemnych cechiv i zavodiv obsluhovuvaly elektronni roboty. Liudy, navčeni hirkym dosvidom, zvykly stavytysia do narodžennia novych istot jak do tvorčoho aktu, v jakomu zavbačeno heť-čysto vse — henetyčna spadkovisť, obumovlena mižnarodnym pravom demohrafična norma, indyviduaľna j kolektyvna vidpovidaľnisť za zdorovja liudstva. Same v ciomu razi (i holovno v ciomu!) realizovuvalasia svoboda jak usvidomlena neobchidnisť. Kolyś ne pozbavlena demahohiji, cia starezna formula zreštoju nabrala pryrodnoho zmistu. Naciönaľne j zahaľnoliudśke vystupaly v jednosti, jak mikrokosm j makrokosm.

I lyšeń todi, koly zemliany navčylysia pidtrymuvaty kiľkisť liudśkych istot na rivni peršych stoliť Chrystovoji ery, Mižnarodnyj Forum dozvolyv kožnomu, chto ne mav zmohy prodovžyty sebe v ditiach, prodovžuvaty vlasne žyttia na cili stolittia. Stiľky, skiľky vytrymuvala liudśka psychika (stomliuvalasia tiľky vona, a ne tilo liudśke, ščo distalo zmohu onovliuvatysia bezkonečno). Nu a na praktyci… Chto zdatnyj pereviryty vičnisť?..

Akademiky sluchaly j dyvuvalysia: jakym schožym stalo zemne žyttia na žyttia jichnioji koloniji. Malo chto z nych rozumiv, čomu siaje radistiu pan Mirek. Pryčyna ž joho radisnoho nastroju

poliahala oś u čomu. Kolyś, išče v molodosti, jomu vdalosia pojednaty dvi bucimto nesumisni nauky: biöfizyku j ekonomiju. Liatošynśkyj usvidomyv holovne: ci nauky vyrostajuť zi spiľnych kosmičnych zakoniv. I najperše — iz vseosiažnoho zakonu zberežennia j peretvorennia energiji, kotryj nepodiľno volodariuje u fotosyntezi.

Hroši nikoly ne vymiriuvaly ničoho inšoho, okrim biölohičnoji energiji, kotra zdobuvaje vtilennia u liudśkij praci. Kosmičnyj energetyzm porodžuje veľmy suvori zakony kapitalu, jaki časom vyhliadajuť žorstokymy j nespravedlyvymy. Obijty jich nemožlyvo — jich možna pomjakšyty, naviť zrobyty humannymy, ale ž ne čerez vijny j revoliuciji, a čerez udoskonalennia liudśkoji morali. Nadzvyčajna roľ u cij spravi naležyť Cerkvi. Nerozuminnia cych prostych istyn v časy kryvavych potriasiń stalo pryčynoju zanepadu zemnoji cyvilizaciji.

Realizuvaty svoji vidkryttia pan Liatošynśkyj mih lyšeń u dovoli obmeženych masštabach, a same: v ekonomičnomu žytti koloniji. I treba skazaty, ščo kolonija majže nikoly ne znala ekonomičnoji kryzy. Ščopravda, tut, u fotosyntezi, dijala ne soniačna energija, a termojaderna. Ta ne ce važlyvo. Suttievym je te, ščo v osnovu ekonomičnoho žyttia koloniji bulo postavleno fotosyntez.

I oś narešti Liatošynśkyj pobačyv peremohu svojich perekonań, choč vona j ne naležala jomu osobysto. Zemliany zrozumily: rozkvit jichnioji ekonomiky zaležyť ne vid nadmirnoji industriälizaciji (vona maje buty elementarno dostatnioju), a vid rozvytku zemnych džerel fotosyntezu. Same zarady cioho zemni mista buly pereneseni pid zemliu, a poverchnia planety viddana u rozporiadžennia Soncia j Okeanu. Nevže ž cioho ne možna bulo zbahnuty raniše — zadovho do katastrofy?!

Profesor Jan pryjniav, zvisno, zaprošennia akademika Liatošynśkoho na družnij obid. Za stolom obhovoriuvaly pytannia, kotri najbiďše chvyliuvaly kolonistiv.

— Čy ne hirko vam usvidomliuvaty, ščo svoboda zemnoji liudyny stala takoju obmeženoju? — zapytala Helena u svoho nespodivanoho zemliaka. — Pravdu kažučy, ja rozčarovana tym, ščo zemliany počaly žyty majže tak samo, jak my.

— Zemnoji liudyny davno nemaje, pani Heleno, — podružniomu posmichajučyś, vidpoviv profesor Jan. — Je Liudyna Kosmična. Vona vsiudy maje dotrymuvatysia Zakoniv Kosmosu… Adže ž zemna kulia — takyj samyj kosmičnyj korabeľ, jak i vaša Akademija. Mala hora vid velykoji riznyťsia lyše rozmiramy.

— Bezumovno! — vse šče perežyvajučy radisť, ščo joho vidkryttia vyjavylosia pravdyvym, chytnuv holovoju pan Mirek. — Planety vtračajuť molodisť tak samo, jak i liudy. U nych takož vyrostajuť zuby mudrosti.

Nastupnoho dnia Prokip ne znajšov Li Čunia v observatoriji. Hadajučy, ščo vin, mabuť, hostiuje v kohoś iz druziv, molodyj akademik pidniavsia v teleskopičnu baštu. J tut kriź prozori dveri pobačyv te, ščo zmusylo joho oblyččia popolotnity. Prokip zastyh, ne navažujučyś vidčynyty dveri — joho vrazyv prykriplenyj do metalevoji stiny bilyj kvadrat z napysom: «Pochovajte na Lemi» . Pid otym zapovitom Prokip pobačyv postati Li Čunia j Kryvošejeva. Li Čuń prypav hruďmy do stolu, poklavšy holovu na ruky, a Kryvošejev sydiv u krisli, zaderšy dohory hostriakuvate oblyččia. Obydvi postati buly neporušni, nače vylipleni z vosku. Na stoli stojala velyka porožnia pliaška z-pid vyna. Horišni dveri, čerez jaki Prokip vychodyv u vidkrytyj kosmos, buly vidčyneni navstiž — otže, akademiky buly vbyti kosmičnoju cholodnečeju. Vony dobroviľno včynyly te, ščo kolyšnij Prezydent zmušuvav robyty syloju.

1990 rik, Džersi Siti.